پیدائش دے متعلق ریت رواج

جم سوچ دیاں رسماں

رسماں تے ریتاں جدوں جیو جمیا وی نہیں ہندا ادوں توں شروع ہو کے جہناں چر اس دے سوے اتے سواہ دی چٹکی تک رہندی اے، بلکہ اس توں پچھوں تک وی ایہہ ریتاں دیوا جگا جگا کے ایہہ رسماں ساودھانی نال نبھائیاں جاندیاں ہن۔ “انسان نے جنی اصل عمر جیوی ہندی اے، رسماں تے ریتاں راہیں گھٹو گھٹ اس نالوں ڈیوڈھا جیون ضرور جیویا جاندا اے۔”

جم سوچ توں پہلاں دیاں رسماں

اکھ سلائی دی رسم

اکھ سلائی دی رسم عورت دے گربھ دھارن دے تیجے مہینے کیتی جاندی اے۔ سرمہ عامَ طور تے نند پاؤندی اے۔ اس رسم پچھوں حاملہ عورت بچے دے جم تک اپنیاں اکھاں وچ سرمہ نہیں پاؤندی۔ ہن اس رسم پچھے کوئی ترک نظر نہیں آؤندا۔ اس کر کے اکھ سلائی دی رسم ہن کوئی نہیں کردا۔”

مٹھا بوہیا بھیجنا

“پیکے گھر دھی دے حاملہ ہون دا اشارہ مٹھا بوہیا گھلّ کے کیتا جاندا اے۔ جواب وچ پیکیاں توں اک سندھارے دے روپ وچ چول شکر تے کپڑے بھیجے جاندے ہن۔ ” ادوں ہی پیکیاں دا لاگی پچھ جاندا اے، کڑی نوں کدوں لین آئیے؟ بسّ آہ مہینہ دو مہینے ہور رہن دیوو، پھر جدوں جی کیتا لے جانا آکھ کے سہرے اپنی منشا تے دناں دا عطا پتہ دسّ دندے ہن۔ ستویں کو مہینے سہریاں توں پورے جشن نال بہو نوں وداع کیتا جاندا اے۔

جم سوچ توں بعد دیاں رسماں

ددھیاں دھون دی رسم

“بچہ جمن تے ددھیاں دھون دی رسم ادا کیتا جاندی اے۔ اس دے عوض وچ سوا روپیہ جاں کپڑے ملدے ہن۔ ٹھوٹھی وچ ہلدی گٹھی گھسا کے، وچ چاندی دا روپیہ رکھ کے چول گھول لئے جاندے ہن۔ ہرے گھاہ دی گتھی نال ددھیاں دھوتیاں جاندیاں ہن۔ ”

باندروال لٹکاؤنا

“منڈا ہون دی صورتَ وچ گھر اگے شرینہ اتے امب دے پتیاں دا باندروال لٹکایا جاندا اے۔ ایہہ جتھے گھر وچ خوشی دا پرتیک اے اتھے عورت دی ہریاول دا وی پرتیک اے۔ ”

گڑھتی دینا

بچے نوں گڑھتی دینا اک خاص رسم اے۔ گڑھتی دینا کتے چھوٹی جہی گل نہیں۔ “ کیہا جاندا اے کہ جہڑا جی گڑھتی دیویگا، بچے دا سبھاء اس اپر ہی جاندا اے۔ کورے چپن وچ دیوے دی بتی جہی روں دی پونی نال بکری دا دودھ بچے نوں پہلی وار پلاؤن نوں، گڑھتی دینا آکھدے ہن۔” ہن بکری دے دودھ دی تھاں شہد نوں انگل نال لا کے چٹا دتا جاندا اے۔ ہن گڑھتی دین دا رواج ایہہ اے۔

باہر ودھاؤنا

باہر ودھاؤنا جم سوچ دی اوہ رسم اے جدوں عورت نوں، جس کمرے وچ بچہ پیدا ہویا ہووے، اس کمرے توں ستویں، نوویں جاں گیارھویں دن، دن وی چنگا ہووے باہر لیاندا جاندا اے۔ “ باہر ودھاؤن تک بچے پاس ساری رات دیوا جگا کے رکھیا جاندا اے۔ باہر ودھاؤن سوچ عورت نوں نہایا جاندا اے۔ جدوں عورت گھر دی دیہلیز توں باہر پیر رکھدی اے تاں کؤلیاں تے تیل چویا جاندا اے۔ جننی اس ویلے کسے پرکھ دی جتی پہندی اے، گتّ نوں کھنمھنی بنھدی اے۔ ”

بھیلی تے چھوچھک دی رسم

“باہر ودھاؤن ویلے ہی بچے دے نانکیاں ولوں بچے دے دادکیاں نوں پنج ستّ کلو جاں صلاحیت مطابق اس توں وی ودھ پتاسے، مٹھیائی جاں گڑ دی بھیلی بھیجی جاندی اے۔ بھیلی نوں لاگی جاں گھر دا کوئی ہور میمبر دین جاندا اے۔ ” بھیلی لیاؤن والے نوں دادکیاں ولوں بچے دی ماں لئی گھیؤ رلاکے (پنجیری) اتے دوناں لئی کپڑے، گہنے اتے بچے لئی کھڈونے دتے جاندے ہن۔ سوا مہینے ہون تے بچہ اتے اس دی ماں نوں دادا دادی اپنے گھر لے جاندے ہن۔ لڑکی نوں تورن ویلے اس دا پیکا ماپیاں ولوں اس نوں اتے اس دے بچے نوں اتے دادکے میمبراں لئی کپڑے اتے گہنے اپنی وتّ مطابق دتے جاندے ہن۔ ایہہ اپہار داج وانگ ہی ہندے ہن، ایہناں نوں چھوچھک کیہا جاندا اے۔ شوشک اک اجیہی رسم اے جو بچے دے جم نال سنمبندھت اے۔ جم سوچ خوشی نوں مکھ رکھدے ہوئے ایہہ رسم نبھائی جاندی اے۔ جدوں بچے دا جم ہندا اے تاں پنجیری دتی جاندی اے۔ جس گھر بچے دا جم ہویا ہووے تاں دوسری دھر ولوں پنجیری دتی جاندی اے۔ پنجیری توں علاوہ ہور سامان گہنے، کپڑے، کھڈونے آدی ہور وستاں وی دتیاں جاندیا ہن۔شام نوں منجیاں اپر پھلکاریاں وچھا کے دکھاوے لئی اس سارے سامان دی پردرشنی لائی جاندی اے۔ اس طرحاں دکھاوے لئی رکھے سامان نوں ‘شوشک’ کیہا جاندا اے۔ پنجیری تاں نانکے جاں دادکے کسے وی دھر ولوں دتی جاندی اے، پر اج کل پنجیری توں وکھرے روپ وچ ‘شوشک’ دی رسم ادا کیتی جاندی اے، ایہہ صرف نانکیاں ولوں ہی نبھائی جاندی اے۔ نانکے دھر ولوں اوہناں دی دھی دے بچے دی خوشی خاص کر منڈا ہون دی خوشی وچ شوشک دتی جاندی اے۔

خوشی وچ خسریاں دا شریک ہونا

“لڑکا ہون تے خسریاں نوں کوئی بلاوہ نہیں بھیجیا جاندا۔ لڑکے دے جمن توں بعد ہی خسریاں دا جتھا دادکیاں دے گھر پہنچ جاندا اے۔ خسرے اپنے پیراں نوں گھنگرو بنھ کے ڈھولکی دی تال اپر بولیاں پا کے نچدے ہن۔ خسرے اس موقعے تے اکٹھے ہوئے سنبندھیاں نوں ودھائیاں دندے ہوئے نچن لئی وی راغب کردے ہن۔ خسریاں ولوں گیتاں دے ٹوٹکے سنا کے ساریاں کولوں پیسیاں دی اگراہی کیتی جاندی اے۔”

بچے دے نامکرن دی رسم

بچے دا ناں رکھن لئی پنجاب وچ کوئی خاص رسم نہیں کیتی جاندی۔ اس پروار وچ جس نوں کوئی ناں ودھیا لگدا اے، اوہی رکھ لیندے ہن۔ کجھ لوکیں اپنے علاقے دے گرنتھی جاں پنڈت کولوں اپنے اپنے دھرم دی مذہبی کتاب کھلھوا کے پنے دے پہلے سلوک دے پہلے اکھر تے ناں رکھ دندے ہن۔

چھٹی دی رسم

“جدوں کسے دمپتی دے پہلا لڑکا پیدا ہندا سی۔ تاں اس دی جم دی خوشی وچ چھویں دن پروار ولوں سارے رشتے داراں نوں بلا کے اک رسم کیتی جاندی اے جس نوں چھٹی کہندے ہن۔” چھٹی مناؤن دا شروع اپنے اپنے مذہبی عقیدے مطابق پوجا پاٹھ کر کے شروع کیتا جاندا سی۔ چھٹی والے دن ہی کئی ویر گرو گرنتھ صاحب وچوں واک لے کے منڈے دا ناں رکھیا جاندا سی۔ سارے رشتے دار منڈے نوں کپڑے لیاؤندے سن۔ جیکر پیسے والے ہندے سن تاں اوہ منڈے دی ماں نوں کوئی گہنہ وی ضرور پاؤندے سن۔ نانکے اپنی دھی نوں کئی سوٹ دندے سن۔ پھلکاری ضرور پاؤندے سن۔ منڈے دے پیؤ، تائے، چاچے، دادے آدی نوں کھدر دے کھیس دتے جاندے سن۔

کئی وار منڈے دی بھوآ وی منڈے نوں کوئی گہنہ پاؤندی سی۔ منڈے دی ماں نے اپنے اپر پھلکاری / باغ لیا ہندا سی۔ منڈا کچھڑ چکیا ہندا سی۔ سارے رشتے دار منڈے نوں ویکھ کے شگن دندے سن۔ کپڑے دندے سن۔ نین تڑاگی پاؤندی سی۔ سنیار تڑاگی وچ پاؤن لئی چھوٹا جیہا گھنگرو دندا سی۔ گھمیاری مٹی دے کھڈونے لیاؤندی سی۔ ہور جاتاں والے باہروں گھاہ لیا کے پروار دے مکھیاں دے سر اپر ٹنگ کے ودھائیاں دندے سن۔ سارے لاگیاں نوں، کپڑے، کھیس ۔ دپٹے، ساگ دتا جاندا سی۔ دپٹے آدی آدی نال منوت کیتی جاندی سی۔ شریکے والیاں دے گھر منڈیاں وچ کڑاہ رکھ کے پروسا بھیجیا جاندا سی۔ رسم سوچ سوہلے اتے ودھائیاں دے گیت گائے جاندے سن۔ اس طرحاں سارے رشتے دار تے شریکے والے مل کے منڈے دی چھٹی مناؤندے سن۔ پہلاں پروار سانجھے ہندے سن۔ رشتے داراں دا آپس وچ پیار ہندا سی۔ سارے کم سارے رشتے دار مل کے کردے سن۔ پیار والے بہتے کم ہن پیسے دی بھینٹ چڑھ گئے ہن۔ ایسے کر کے ہی ہن چھٹی رسم پہلاں دے مقابلے بہت گھٹ منائی جاندی اے۔

کئی ریتاں اصلی عمل نوں پرتیک روپ وچ پیش کردیاں۔ ددھیاں دھونا اتے گڑھتی دینا سائنسی نقطے توں اپیوگی عمل اے۔ کسے سوچ اس دا ضرور ہی سائنسی اہمیت ہووےگا۔