پہلی جنگ عظیم دے معاہدے تے تاوان جنگ
پہلی جنگ عظیم دے بعد فاتح مغربی قوتاں نے شکست پانے والے ملکاں اُتے کئی سخت معاہدے مسلط کردئے۔ انہاں معاہداں دے تحت مرکزی قوتاں (جرمنی تے آسٹریا-ہنگری دے نال نال سلطنت عثمانیہ ترکی تے بلغاریہ) توں وسیع علاقے کھو لئے گئے تے بھاری بھرکم تاوان جنگ مسلط کر دتے گئے۔
اس توں پہلے شاید ہی کدی ایسا ہويا ہوئے کہ یورپ دے نقشے دیاں بنیاداں اس طرح ہل گئی ہون۔ جنگ دے بعد جرمنی، آسٹرو ہنگیرین، روسی تے سلطنت عثمانیہ دا وجود ہی ختم ہوئے گیا۔ 10 ستمبر 1919 نوں سینٹ۔جرمین۔این۔لائے دے معاہدے دے تحت جمہوریہ آسٹریہ قائم ہوئی، جس وچ بیشتر علیحدہ ہونے والے ہیبسبرگ دیاں ریاستاں دے جرمن بولی بولنے والے علاقے شامل سن ۔ آسٹرین سلطنت نے 1929 وچ چیکوسلواکیہ، پولینڈ تے کنگ ڈم آف سلوینز، کرویٹ تے سرب، جسنوں یوگوسلاویہ دا ناں دتا گيا سی، ورگی نويں قائم ہونے والی ریاستاں نوں زمیناں دے دتیاں اٹلی نوں جنوبی ٹائرول، ٹریسٹ، ٹرینٹینو تے آسٹریہ تے رومانیہ نوں بوکووینا دے دتا گيا۔ اس معاہدے دے اہم نقطے دے تحت آسٹریہ دے لئی اپنی نويں آزادی اُتے سمجھوتہ کرنے اُتے پابندی عائد ہوگئی۔ اس پابندی دی وجہ توں جرمنی دے نال اتحاد اُتے پابندی عائد ہوگئی، جو"پین جرمنسٹ" تے آسٹریہ وچ پیدا ہونے والے ایڈولف ہٹلر تے اس دی قومی سوشلٹ (نازی) پارٹی دی خواہشات دے برخلاف سی۔
ہنگری نے وی، جو دوہری بادشاہت دا دوسرا حصہ سی، آزادی حاصل کر لئی: ٹریانن دے معاہدے (نومبر 1920) دی شرائط دے تحت ہنگری نے رومانیہ نوں ٹرانسیلوینیا، نويں ریاست چیکوسلواکیہ نوں سلواکیہ تے ٹرانس کارپیتھین روس؛ تے مستقبل وچ قائم ہونے والے یوگوسلاویہ نوں ہنگری دی دوسری زمیناں دے دتیاں عثمانیہ سلطنت نے 10 اگست 1920 نوں سیوریس دے معاہدے اُتے دستخط کرنے دے بعد حامیاں دے نال دشمنیاں ختم کر لین؛ لیکن اس دے کچھ عرصے بعد ہی ترکی وچ جنگ آزادی شروع ہوگئی۔ اس دے نتیجے وچ قائم ہونے والی نويں جمہوریہ ترکی نے 1923 وچ سبقت لے جانے والے لوسین دے معاہدے اُتے دستخط دے ذریعے سابقہ سلطنت عثمانیہ نوں تقسیم کرلیا۔
جنوری 1918 وچ پہلی جنگ عظیم دے اختتام توں تقریبا دس ماہ پہلے امریکی صدر ووڈرو ولسن نے جنگ دے تجویز کردہ اہداف دی لسٹ تیار کيتی سی، جسنوں انہاں نے "چودہ نقاط" دا ناں دتا سی۔ انہاں وچوں اٹھ نقاط خصوصی طور اُتے اینٹینٹ قوتاں دی فتح توں وابستہ علاقائی تے سیاسی تصفیاں نال تعلق رکھدے سن، جس وچ یورپ دی نسلی آبادیاں دے لئی قومی خود مختاری شامل سی۔ باقی اصول مستقبل وچ جنگ کيتی روک سیم اُتے مرکوز سن، انہاں وچوں آخری نقطے وچ آئيندہ بین الاقوامی تنازعات دی ثالثی دے لئی لیگ آف نیشن دی تجویز پیش کيتی گئی سی۔ ولسن نوں امید سی کہ اس تجویز دے ذریعے منصفانہ تے دیرا امن قائم ہوئے گا، جو انہاں دے بقول "تمام جنگاں نوں ختم کرنے والی جنگ" دے اختتام دے لئی "فتح دے بغیر قائم ہونے والے امن" دا کردار کرنے والا سی۔
صلح اُتے دستخط کرنے والے کئی جرمن لیڈر ایہ سمجھ رہے سن کہ ایہ چودہ نقاط مستقبل وچ تیار ہونے والے امن دے معاہدے دی بنیاد ہون گے، لیکن جدوں امریکا، برطانیہ، فرانس تے اٹلی دی حکومتاں دے سربراہان پیرس وچ معاہدے دی شرائط اُتے مذاکرات کرنے دے لئی مل بیٹھے تاں معلوم ہويا کہ "عظیم چار" اُتے مشتمل یورپی گروپ دا کچھ تے ہی منصوبہ سی۔ یورپی حامیاں نے جرمنی نوں تصادم دے لئی ذمہ دار ٹھہراندے ہوئے شکست خوردہ جرمنی اُتے خصوصی طور اُتے سنگین شرائط مسلط کردتیاں
7 مئی 1919 نوں جرمن سربراہان نوں پیش ہونے والے ورسیلز دے معاہدے دے تحت جرمنی نوں بیلجیم (یوپن-مالمیڈی)، چیکوسلواکیہ (ہلٹشین ضلع) تے پولینڈ (پوزنین، مشرقی پرشیا تے اپر سائلیسیا) نوں اپنے علاقہ جات دینے پئے۔ 1871 وچ فرانکو پرشن جنگ دے بعد حاصل ہونے والے الساشے تے لورین فرانس دے پاس واپس چلے گئے۔ جرمنی دی سمندر پار تمام کالوناں لیگ آف نیشنز دی نگرانی دے تحت آ گئيں، تے شہر ڈينزگ، جس وچ کثیر تعداد وچ جرمن نژاد افراد رہائش پذیر سن، آزاد ہوگیا. اس معاہدے وچ رہائن لینڈ نوں اسلحے توں پاک کرنے تے اس دے قبضے تے فرانسیسی کنٹرول دے تحت خصوصی حیثیت دا مطالبہ کيتا گیا؛ ڈینیش تے جرمن سرحد اُتے شمالی شلیسوگ تے اپر سائلیسیا دے علاقےآں دے مستقبل دا تعین ووٹاں دے ذریعے ہونا سی۔
شکست خوردہ جرمنی دے لئی معاہدے دی سب توں شرمناک شق، شق 231، سی، جسنوں "جنگ دے لئی ذمہ داری دی شق" دا ناں دتا گيا سی۔ اس دے تحت جرمنی نوں پہلی جنگ عظیم دے لئی مکمل ذمہ داری قبول کرنا ضروری ہوگیا۔ اس طرح جرمنی اُتے تمام مالی نقصانات دی ذمہ داری عائد ہوئے گئی، تے فرانس دے صدر جورجس کلیمینسیو نے خاص طور اُتے بھاری بھرکم تاوان مسلط کرنے اُتے زور دتا سی۔ کلیمنساؤ اس گل توں باخبر سن کہ جرمنی اس قرض دا بجھ نہيں اٹھا سکے گا، لیکن اس دے باوجود جرمنی دی جلد بحالی تے فرانس دے خلاف نويں جنگ دا خوف سی۔ اس وجہ توں فرانسیساں نے بعد وچ جنگ معاہدے دے نظام دے تحت جرمنی نوں دوبارہ معاشی برتری حاصل کرنے تے اپنے آپ نوں جنگی سامان توں آراستہ کرنے توں روکنا چاہیا۔
جرمنی دی فوج نوں 100،000 آدمیاں تک محدود کردتا گيا تے نويں فوجی بھرتی کرنے اُتے پابندی عائد ہوگئی۔ معاہدے دے تحت بحری افواج نوں 10،000 ٹن توں زیادہ گنجائش دے جہاز رکھنے اُتے پابندی لگ گئی تے آبدوز جہاز دے حصول یا برقرار رکھنے اُتے پابندی عائد ہوگئی۔ ہور، جرمنی دے فضائی فوج برقرار رکھنے اُتے وی ممانعت عائد ہوگئی۔ جرمنی دے لئی جارحانہ جنگ شروع کرنے دے لئی قیصر تے دوسرے لیڈران دے خلاف جنگی جرائم دی کارروائی شروع کرنا ضروری ہوگیا۔ لیپزگ ٹرائل وچ قیصر یا دوسرے اہم قومی لیڈران نوں کٹہرے وچ کھڑا نہيں کيتا گيا، جس دی وجہ توں زیادہ تر نوں بری کر دتا گيا، تے اسنوں محض دکھاوا قرار دے دتا گیا، حتی کہ جرمنی وچ بھی۔
نويں جرمن جمہوری حکومت کیتی نظر وچ ورسیلز دا معاہدہ اک "جرمنی دا امن" سی۔ باوجود اس دے کہ فرانس نے، جسنوں "عظیم چار" وچ شامل دوسرے فریقین توں زيادہ نقصان اٹھانا پيا، سخت شرائط اُتے زور دتا سی، اس امن دے معاہدے توں پہلی جنگ عظیم دا سبب بننے والے بین الاقوامی تنازعات حل کرنے وچ مدد حاصل نہيں ہوسکی۔ بلکہ اس توں یورپی ملکاں دے درمیان تعاون وچ رکاوٹاں ییش آئيں تے جنگ دا سبب بننے والے مسائل مزيد بڑھدے گئے۔ دونے طرف جنگی قربانیاں تے مالی نقصانات نہ صرف شکست خوردہ فریقین دے لئی، بلکہ اٹلی دی طرح فاتحین دے لئی وی پریشانی دا باعث رہیاں، جنہاں دے حصے وچ آنے والا مال غنیمت جانی تے مالی نقصانات دے مقابلے وچ کم سی۔
شکست خوردہ ملکاں - جرمنی، آسٹریا، ہنگری تے بلغاریہ - دے لئی امن دے معاہدے اک غیرمنصفانہ سزا توں کم نہيں سن ۔ انہاں دی حکومتاں نے، چاہے اوہ جرمنی یا آسٹریا دی طرح جمہوریت، ہنگری تے بعض اوقات بلغاریہ وچ آمریت دی شکل وچ سن، جلد ہی معاہداں دی جنگی تے مالی شرائط دی خلاف ورزی کرنا شروع کردتی۔ امن دی پریشان کن شقاں دی ترمیم تے خلاف ورزی خارجہ پالیسیاں دا اہم حصہ بن گئيں، تے بین الاقوامی سیاست وچ عدم استحکام وچ مرکزی کردار ادا کرنے لگاں۔ مثال دے طور پر، جنگ کيتی ذمہ داری دی شق، اس دے نتیجے وچ پیدا ہونے والے تاوان دی ادائيگیاں تے جرمن فوج اُتے پابندیاں بیشتر جرمناں دے لئی ناقابل برداشت سن۔ ورسیلز دے معاہدے دی ترمیم اک ایسا نقطہ ثابت ہويا جس دی وجہ توں جرمنی وچ بنیاد پرست قدامت پسند پارٹیاں کو، جس وچ ہٹلر دی نازی پارٹی وی شامل سی، 1920 تے 1930 دی دہائیاں دے شروع وچ ووٹراں دی نظر وچ قابل اعتبار ظاہر کيتا گیا۔
دوبارہ اسلحے توں آراستہ کرنے، جرمن علاقےآں اُتے دوبارہ قبضہ کرنے، رہائن لینڈ نوں دوبارہ جنگ دے قابل بنانے تے اس شرمناک شکست تے امن دے بعد یورپی تے عالمی قوتاں دے سامنے دوبارہ اہمیت حاصل کرنے دے وعدےآں نے قومیت دے جذبےآں نوں ہويا دتی جس دی وجہ توں اوسط ووٹر نازی نظریے دے بنیاد پرست اصولاں نوں نظر انداز کردے رہے۔