پنجابی کڑیاں دیاں کھیڈاں

کھیڈ اک اجیہی کلاکاری اے جسنوں بچپن وچ بچے سہج سبھاء ہی سکھ جاندے ہن۔ کھیڈ نوں کھیڈن لئی کسے بچے نوں کسے وی طرحاں دی سکھیاں دی لوڑ نہیں پیندی۔ ویسے وی قدرت نے ہر پرانی وچ کھیڈن دا گن بھریا اے۔ کھیڈاں جتھے ساڈی جسمانی طاقت وچ وادھا کردیاں ہن اتھے ہی سانوں خوشی، ہلاس تے دماغی تیزی وی حاصل کردیاں ہن۔ کڑیاں تے منڈے اپنے سبھاء مطابق الگّ-الگ کھیڈاں کھیڈدے ہن۔ جہناں وچ خاص طور تے کڑیاں نال متعلق کھیڈاں اس پرکار ہن۔

تھال

تھال پنجابی کڑیاں دی حرمن پیاری لوک کھیڈ اے۔ تھال کھیڈ لیراں تے دھاگیاں نال بنی کھدو جا کھیہنوں نال کھیڈی جاندی اے۔ ایہہ کھیڈ کئی کڑیاں رل کے کھیڈدیاں ہن۔‘اس کھیڈ وچ اک کڑی اک ہتھ نال کھدو نوں ہوا وچ اچھالدی اے تے پھر سجے ہتھ دی تلی تے بوچ کے اسنوں اکہرے تال نال اپنی تلی تے وار-وار بڑکاؤندی ہوئی نالوں نال اسے تال نال تھال دے بول بولدی اے۔’1 جدوں اک تھال مکّ جاندا اے تاں دوسرا تھال شروع ہو جاندا اے۔ جتھے وی تھندوں ڈگ پوے اتھے ہی کھیڈن والی کڑی دی ہار ہو جاندی اے اتے اگلیاں کڑیاں تھال پاؤنے شروع کر دندیا ہن۔ جس کڑی نے سبھ توں ودھ تھال پائے ہون اسنوں جیتو منیا جاندا اے۔

ککلی

ککلی پنجابی کڑیاں دی لوک کھیڈ وی اے تے لوک ناچ وی اے۔ روڑے کھیڈدیاں نکے ویراں، بھیناں نوں کھڈاؤندیاں اتے گڈے گڈیاں دے کاج رچاؤندیاں ہوئیا کڑیاں دا من جدوں ہلارا کھا کے مستی دے ویگ وچ آؤندا اے تاں اوہ جوٹے بنا کے اک-دوجے دے ہتھاں نوں کنگھیاں پا کے گھمن لگ جاندیاں ہن۔”2 کیونکہ بچیا نوں ہوٹے لین وچوں خاص آنند آؤندا اے جس کرکے اوہ لاٹو چلاؤندے، بھمبیریاں گھماؤندے چرک چونڈے تے چنڈول جھوٹدے ہن۔ گیڑ دی رفتار نال اوہ ککلی دے گیت وی گاؤندیاں ہن۔-
ککلی کلیر دی پگّ میرے ویر دی
دپٹہ بھرجائی دا، پھٹے منہ جوائی دا۔

گھیٹے

گیٹے دی کھیڈ نوں کتے روڑے، کتے ٹاہناں، کتے پتھر گیٹے کیہا جاندا اے۔ اس کھیڈ نوں کھیڈن لئی پنج گیٹیاں دی لوڑ ہندی اے۔ ایہہ قدرتی روڑ، اٹ دے ٹکڑے، پتھر تے بجری دے بنا لئے جاندے ہن۔ ‘پگن پچھوں جس کڑی دی سبھ توں پہلاں واری آئی ہووے اوہ پنجے گیٹے کنڈل وچ سٹدی اے۔ پھر اک گیٹا چکّ کے اپر اچھالدی اے۔ اوہ گیٹا اجے ہوا ‘چ ہی ہندا اے کہ اسے ہتھ نال ہیٹھوں گیٹا چکّ کے اوہ اپرلے گیٹے نوں بوچدی اے۔’3 اس طرحاں جیکر کوئی کڑی چارے سٹیجاں پوریا کر لیندی اے تاں اسدی اک بازی ہو جاندی اے۔پھاؤل ہون دی صورتَ وچ اوہدی واری مکّ جاندی اے دوجی لڑکی دی واری شروع ہو جاندی اے۔

اڈی چھڑپا

اڈی چھڑپا کھیڈ نوں دو ٹولیاں ولوں کھیڈیا جاندا اے۔ سبھ توں پہلا اک ٹولی دیاں سبھ توں لمبے کد والیاں دو کڑیاں دھرتی اتے بیٹھ جاندیاں ہن اوہ اپنیاں لتاں دھرتی تے نسال لیندیاں ہن تے لتاں چوڑیاں کرکے اک دوجی دے پیراں نال پیر جوڑ کے سمندر بنا لیندیا ہن۔ دوجی ٹولی دیاں کڑیاں وارو-وارو دوروں دوڑ کے اس سمندر نوں چھلانگ مارکے پار کردیا ہن، 4 اس طرحاں پھر پیراں نال پیر جوڑ کے تے پھر اک مٹھی توں بعد مٹھیاں دی تے گٹھا دی گنتی لگاتار ودھدی جاندی اے۔ جس نال کافی اچا ٹلا بن جاندا اے۔ جیکر چھالاں مارن والی کڑی دا کوئی وی کپڑا جاں انگ تھلے بیٹھی کڑی نال چھونہ جاوے تاں اسدی واری کٹی جاندی اے۔ ایہہ کھیڈ ادوں تک کھیڈی جاندی اے جدوں تک کڑیاں تھکّ نہیں جاندیاں۔

لکن میٹی

لکن میٹی وی پنجاب دے ہم عمر بچیاں دی حرمن پیاری کھیڈ اے۔ جسنوں کہ ٹولی وچ کھیڈیا جاندا اے۔ پران توں بعد جس سر دائی ہندی اے اوہ باقی بچیاں نوں جو کہ لکے ہوئے ہندے ہن اوہناں نوں لبھنا ہندا اے۔ جسنوں اوہ پہلاں لبھن وچ کامیاب ہو جاندی اے پھر اگلی دائی اس سر ہندی اے۔ اس کھیڈ وچ جے کوئی انسان واری والے انسان نوں ہتھ لگاؤدا اے تاں واری والے انسان نوں اک ہور واری دینی پیندی اے|

سمندر اتے مچھی

سمندر تے مچھی کھیڈ وچ کڑیاں گاؤندیاں تے چکھامکھی کردیاں ہن۔ پگن تے دائی والی کڑی مچھی بندی اے اتے اس دوآلے باقی کڑیاں گھیرا بنا لیندیاں ہن اتے دائرے وچ گھمدیاں کڑیاں اک آواز وچ مچھی توں پچھدیاں ہن۔‘'ہرا سمندر گوپی چندر، بول میری مچھلی کنا-کنا پانی ؟ دائی والی کڑی اتر دندی اے۔ گٹے گٹے پانی۔
وار وار گھیرے والیاں کڑیاں ہرا سمندر والی پنگتی دہراؤندیاں ہن تے مچھلی بنی کڑی پہلاں گٹے-گٹے، پھر گوڈے-گوڈے، پھر ڈھڈّ-ڈھڈّ تے انت وچ سر-سر تک پانی کہندی اے، پھر ساریاں کڑیاں رل کے ڈبّ گئے کہندیاں ہن تے اوہ مچھی بنی کڑی نوں چونڈیاں وڈھدیاں ہوئیا اسنوں سمندر وچوں لبھدیا ہن۔‘آہ لبھّ گئی، آہ لبھّ گئی دا رولا پیندا اے تے کھیڈ ختم ہو جادی اے۔

پیچو بکری

پیچو بکری نوں اڈی ٹپا اتے سمندر پٹڑا وی کہندے ہن۔اس کھیڈ وچ دھرتی اتے آئت شکل دے 8-10 خانے بنائے جاندے ہن۔پھر خانے دے باہر کھڑ کے پہلے خانے وچ پیچو سٹی جاندی اے تے اسنوں ڈڈّ مار کے اگلے خانے وچ پہنچایا جاندا اے تے اس طرحاں سارے خانے پار کیتے جاندے ہن۔ جیکر غلط خانے وچ ڈیٹی سٹی جاوے جاں ڈڈّ ماردے ویلے پیر دھرتی نوں چھونہ جاوے تے جاں پھر ڈیٹی لیک اپر سٹی جاوے تاں کھیڈ رہی کڑی دی واری آؤن ہو زادی اے تے پھر اگلی کڑی اپنی واری لیندی اے۔ اس طرحاں اسیں دیکھدے ہاں کہ کڑیاں اپنے بچپن وچ محدود دیانتداری نال وی بہت سندر کھیڈاں سرج لیندیا ہن اتے اپنا منورنجن کردیاں ہن۔

حوالہ کتاباں

1. سکھدیو مادپری، پنجاب دیاں وراثتی کھیڈاں، فکر اشاعتاں، پنجابی بھون، لدھیاناں، 2005, پنہ 71

2. اوہی، پنہ 74

3. پرو۔سرون سنگھ، پنجاب دیاں دیسی کھیڈاں، پبلیکیشن بیورو پنجابی یونیورسٹی، پٹیالہ، 1996, پنہ 99

4. سکھدیو مادپری، اوہی، پنہ 76