پنجابی لوک کہانیاں دا ماڈل
پنجابی لوک کہانیاں دا ماڈل
سودھوپچھلے کجھ ویلے بہت سارے مفکراں نے مولک ساہت جاں لوک ساہت دے بہت سارے روپاکارا" دے ماڈلاں نوں سمجھن سمجھاؤن دا یتن کیتا اے اتے ایہہ یتن مکھ روپ وچ سنتعمیری تکنیک تے ہی مشتمل ہن۔
پچھلے کجھ ویلے بہت سارے مفکراں نے مولک ساہت جاں لوک ساہت دے بہت سارے روپاکارا" دے ماڈلاں نوں سمجھن سمجھاؤن دا یتن کیتا اے اتے ایہہ یتن مکھ روپ وچ سنتعمیری تکنیک تے ہی مشتمل ہن۔ [۱]
اس لئی سانوں پنجابی لوک کہانیاں دے ماڈل دی کھوج کرن توں پہلاں سنتعمیری تکنیک بارے جان لینا اتی ضروری اے ۔ لوک ساہت مطالعہ کھیتر وچ تعمیری تکنیک بولی سائنس دے اثر نال آئی اے، بھاویں پچھلے کافی ویلے توں جیو سائنس، گنت شاستر اتے مانو-سائنس دے کھیتراں وچ ایہہ تکنیک پچلت رہی اے ۔ اس مطالعہ تکنیک نوں متاثر کرن لئی مرانڈا دا وچار اے کہ ایہہ اوہ مطالعہ تکنیک اے جو سمچے پربندھ دے انھاں آنترک تتاں دے آپسی تعقات نوں کھوجن دا کم کردی اے ، جنہاں تتاں توں اوہ پربندھ بانیاں گیا ہندا اے۔ انج سنتعمیری مطالعہ اوہناں خاص تتاں توں اناں دی ترتیب لبھن دی تکنیک ہی اے۔ | کیونکہ کوئی وی سنرچنا وچو انوحکمرانی دے دوران تتاں دے وکھرے پربندھ کرکے ہی اک دوجی توں بھنّ ہندی اے۔ اس وچار ماتحت دوجے سائنس، جویں کیمیا سائنس، فزکس، جیو سائنس، آدی وچ چھوٹے توں چھوٹے تتاں نوں لبھن دی کھوج تقریباً اپنی آخری سیما نوں چھوہ چکی اے۔ ایہناں وگیاناں وچ بڑی کامیابی نال انو (Molecule) ایٹمی (Atom/1) کوش (Cell} اتے جینز دی حد تک ایہناں چھوٹے توں چھوٹے تتاں نوں پہچانیا اتے ایہناں دے آپسی خفیہ انتر تعقات نوں کھوجیا جا چکا اے ۔ سماجی وگیاناں دے مفکر وی اپنے اپنے کھیتراں وچ کسے اجیہے ستھر تتاں دی بھال وچ ہن، جو اپنے آپ وچ سمچی اکائی ہووے، اس دلچسپی ماتحت ہی لوکدھارا سائنسدان، وکھ-وکھ ساہت روپکاراں وچ اجیہے تتاں دی بھال وچ رچت ہن۔ کیونکہ سمجھیاں ایہہ جاندا اے کہ ایہناں ستھر تتاں دے پرسپر تعقات اتے پھر ہر تتاں دی بھال چھڈّ دے سمچّ نال تعقات دے بنیاد اپر ہی کسے سنرچنا دا ڈھاچا کھڑا ہندا اے۔
ایہناں سوتراں اتے ماڈلاں نوں سمجھن لئی سانوں پروپ دے پری-کہانیاں دے مطالعہ توں جانو ہونا پویگا اتے اس دے نال ہی چنگا ہووےگا جیکر اسیں اس مشہور مفکر دے جیون بارے وی تھوڑی بہت چرچہ کر بھئیئے۔ اس دے نال اوہناں مفکراں دی چرچہ کرنا وی ضرور بندا اے جہڑے پرونپ دی روپ سائنسی تکنیک اتے سائنسی مطالعہ تکنیک توں متاثر ہو کے لوکوارتا دے مطالعہ وچ اپنے اپنے ماڈل پیش کرن دا یتن کر رہے ہن۔
ولادیمیر جیکوولے وچ پروپ دا جم 17 (29) اپریل 1895 نوں سیٹ پیٹر سپرگ دے گھر ہویا۔ اہنا دے گھرانے دا پچھوکڑ تعلق جرمنی دیس نال سی۔
پروپ اپنی تکنیک بارے وچار ظاہر کردا ہویا لکھدا اے کہ لوک کہانی دی سنرچنا نوں سمجھنا ہی ضروری نہیں کے سائنسی تکنیک وی اپنے آپ وچ آخری پڑائ ہووے۔
اس دا ایہہ وی وچار اے کہ تھیم موٹپھا دا ہی لڑی ہندا اے اتے موٹف تھیم وچ ہی وگسدا اے، اس مطابق موٹف پراتھمک اے اتے تھیم گون اے۔ انج تھیم اک تخلیقی سنجوگن کم اے اتے موٹف ذکر دی اگے نہ ونڈی جان والی اکائی اے۔۔ مگر پروپ اس خیال نوں ردّ کردیاں کہندا اے کہ جیکر اسیں موٹف نوں چھوٹی اکائی منیئے تاں لوک کہانی دا ہر واک ہی منیا جا سکدا اے، جویں
1. اک راجے دے تن پتر
2. اک شہزادہ دی متریئی ماں
3. شہزادہ پیو نال لڑائی قرضہ اے۔
4. متریئی ماں سی پر چھڈّ کے چلی گئی۔ [۲]
پروپ دے وچار وچ جبر وو انونڈی اکائی ہووے تاں ایہہ کوئی ماڑی گل نہیں تاں وی مٹپھا دیاں سوچیاں تیار کیتیاں جا سکدیاں ہن۔ مگر ، موٹف نوں اگے کئی تتاں وچ ونڈیا جا سکدا اے۔
پروپ دے وچار وچ جبر وو انونڈی اکائی ہووے تاں ایہہ کوئی ماڑی گل نہیں تاں وی موٹپھا دیاں سوچیاں تیار کیتیاں جا سکدیاں ہن۔ مگر ، موٹف نوں اگے کئی تتاں وچ ونڈیا جا سکدا اے۔
پروپ نے ویسنووسکی دے موٹف اتے بیدیئیر دے تتاں دی تھاں شبد قسماں (function) ورتیا ۔
کیونکہ اس دے مطابق کہانی وچ کوئی کویں تے کردا اے۔ نالے dramatis personae کی کردا اے، اہم سوال اے۔ ہیٹھ لکھیاں واقعے دی تلنا اس پرکار دتی گئی اے :
1.سادھو شہزادہ نوں پؤئے دیندا اے، پؤئے شہزادہ نوں پریا دے دیس لے جاندے ہن۔
2.سنت ہیرو نوں گھوڑا دیندا اے، گھوڑا ہیرو نوں دوجے دیس لے جاندا اے۔
3.جادوگر ہیرو نوں سوٹی دیندا اے سوٹی اس نوں شہزادی دے شہر لے جاندی اے۔
اُتلے واقعے وچ ستھر اتے بدلویں عنصر دوویں موجود ہن۔ ایہناں واقعے وچ dramtis personae بدل رہے ہن۔ مگر اوہناں دے کم (action) اتے قسماں (function) ستھر رہندے ہن۔ اس لئی پروپ کسے کہانی نوں اک مول اکائی مندا اے۔
پروپ دے وچار وچ کوئی وی لوک عامَ طور تےشروعاتی پرحالات تو شروع ہندی اے جویں گھر دے جیاں دی گنتی توں جا ہون والے والے ہیرو دی پہچان تو جا اس دے نام جا رتبے تو اے۔