پنجابی سبھیاچار دا مڈھ

پنجابی سبھیاچار(ثقافت)

پنجابی سبھیاچار-پنجاب دی بھوگولک حدبندی بارے پنجابی سبھیاچار دے ودواناں وچّ بحث ہے، اس بارے حالے کوئی رائے نہیں بنی۔ پر اج کلّ دے لوک اس گلّ نوں منّ لیندے ہن۔ کہ 22 ضلعیاں دے پنجاب نوں پنجابی سبھیاچار منّ لیندے ہن۔ پنجاب دا سمکرن تے حدا ہمیشہ بدلدیاں رہیاں ہن۔ امیر خسرو نے سبھ توں پہلا ‘پنجاب` نام ورتیا گیا۔ ایہہ نام اکبر نے دتا صوبہ لاہور تے صوبہ سرحد پنجاب دا حصہ نہیں سی۔ اس دیاں حداں ایران حد جڑدیاں رہیاں ہن۔ کسے سمیں ایہہ ایرانی سٹیٹ دا حصہ دی رہا ہے۔

سبھیاچار دے تنّ عقائد

• 1) پنجابی سبھیاچار یا پنجابی ثقافت دی کوئی جغرافیائی حدبندی نہیں ہونی چاہیدی۔ ایہہ عالمی ثقافت اے۔
• 2) جس مطابق پنجابی سبھیاچار 22 ضلعیاں دا سبھیاچار اے۔
• 3) دلّی توں اٹک تک پنجابی سبھیاچار منیا جاندا اے پنجابی سبھیاچار دا تاریخی روپ ویکھا تے اس وچّ آؤن والے پرورتن(رد و بدل)۔

پنجابی سبھیاچار دے مڈھ وچّ چار ودواناں دے وچار

پنجابی سبھیاچار دے مڈھ بارے گربخش سنگھ پھرینک، روندر سنگھ روی،بھپندر سنگھ خیرااتےونجارا بیدی دے وچار ہیٹھ لکھے ہن۔

بھپندر سنگھ خیرا دا خیال

بھپندر سنگھ خیرا دے خیال مطابق پنجابی ثقافت دا قیام پہلی صدی عیسیٰ پوروَ توں لے کے پہلی صدی تکّ منیا جاندا اے۔ ہݨ آہرشکّ دے آؤن دا وقت اسدے وچکار دا اے۔ ایتھے ای ثقافت دی شروعات ہوندی اے۔ جدوں ایہہ لوک اتھے آؤندے سن تاں وشیش طرحاں دا سبھیاچار پیدا ہندا اے۔ کسانی سبھیاچار دے نال-نال ...... سبھیاچار پیدا ہندا ہے۔ پنجابی ثقافت نوں سرجن لئی گھٹو گھٹّ چھ نے حصہ پایا اے۔ نسلاں جہڑیاں اگوں نوں اپ نسلا وچّ ونڈیاں پروارا دیاں زباناں وکھ-وکھ پنج بھاشائی دیاں پریوار بھارتی یورپی، سیمٹک، آسٹرو ایسیئینٹک، دراوڑ اتے بھارتی تبت پریوار ہن۔ ایہہ نسلاں دا خون وی سانجھا ہویا تے سبھیاچار وی۔ ایہہ ورتارا کوئی پنج سال پہلا شروع ہویا ہن تکّ چالو اے بھارتی سبھیاچار، پنجابی سبھیاچار دا ہی پرتیبمب اے کیونکہ پنجاب دی دھرتی اپر ای ایہہ سنیوکت سبھیاچار سرجیا گیا، جسنوں اج کل بھارتی سبھیاچار وی آکھیا جا سکدا ہے۔ آریہ لوکاں دی آمد بھارتی سبھیاچار وی آکھیا جا سکدا ہے۔ آریہ لوکاں دی آمد توں بعد نشدھ لوکاں دا سبھیاچار بری طرحاں لتاڑیا گیا۔ جہڑے پنجاب وچّ اس سمیں وسدے سن پر ہولی-ہولی آریہ لوکاں نے نشدھ سبھیاچار دے بہت سارے لچھن دھارن کیتے۔ اسدا پرمکھ کارن ایہہ سی کہ آریہ لوک مول وچّ چرواہے سن۔ اوہ کھیتی دی پرمپرا بارے بہتے جانو نہیں سن۔ اسدے الٹ نشدھ لوک کھیتی کردے سن توں اوہ کھیتی دے دھندے توں بھلی بھانت واقف سن۔ بھوگولک حالتاں نوں مکھ رکھدے ہوئے عاریاں لوکاں وی کھیتی دا دھندا اپناؤنا پیا۔ اس کرکے اوہناں نے نشدھ لوکاں دیاں کھیتی نال سبندھت رسماں، ریتا، ودھیاں اتے پرمپراواں نوں جیو دا تیؤ اپنا لیا۔ اس صدقہ منڈا بھاشاوا دی بہت ساری شبداولی سنسکرت وچ پرویش کر گئی۔ اسدے الٹ دراوڑ لوکاں نال آریہ لوکاں دا بہت ملاپ نہ ودھیا۔ پنجاب دے کسانی مول سبھیاچار نے بانیا سبھیاچار اتے کجھ انش تاں ضرور گرہن کیتے پر اپنے مول روپ نوں بنائی رکھیا۔ اس توں بعد ستھیئن قبیلے آئے۔ انھاں دا سبندھ پنجاب دے لوک سبھیاچار نال ہویا۔ اس دولی پرکریا نال جتھے ایہہ قبیلے پنجاب دے آدی واسیا نال خون اتے سبھیاچار دے پکھوں رچ مچ گئے۔ اتھے بانیا سبھیاچار توں وی مکت ہو گئے۔ ستھیئن کبیلیا دی پنجاب وچّ چڑت اتے گپت راجیا توں مکتی دے کئی پراتتوّ ثبوت ملدے ہن۔ لدھیانے پاس سنیت نانمی کھیہہ دی خدائی توں بہت سارے پراتتو ثبوت حاصل ہوئے ہن۔ ایہہ نگر کوئی 15ای. دا ہے۔ ایہہ مہامبھارت دی لڑائی سمیں وی ہسدا وسدا نگر سی۔ اسدا انت الاؤالدین کھلجی دے ہملیا دوران ہویا۔ اس توں بعد ایہہ نگر ہسدا وسدا نہ رہیا۔

ونجارا بیدی دی دھارنا

ونجارا بیدی دی دھارنا انوسار پنجابی سبھیاچار دا مڈھ ویدک اتے پوروَ ویدک سمیں وچّ ہو جاندا ہے۔ کیونکہ ایہہ سبھیاچار پنجاب دے وچّ ہی پھیلیا۔ بھاشا باتاں، رسائن وچ اسنوں کیکلے دیش وی کیہا جاندا ہے۔ جدوں بھارت ماتا نوں پنجاب وچّ لے کے جا اتھوں دے لوک دھارمک رہُ ریتا بارے اویسلے ہن۔ اتھوں دیاں عورتاں مرداں نال ہسّ-ہسّ کے گلاں کردیاں ہن۔ بھاشا وگیانک ادھٔین دے ادھار تے جا جو وی یاتری اتھے آؤندے ہن اوہ اس پنجاب دے خطے دا ورنن کردے ہن۔ اس ورنن وچوں کردے ہن۔ اس ورنن وچوں پنجاب بارے جانکاری مل سکدی ہے۔ رگوید دی ستھاپنا وی پنجاب دی دھرتی تے ہوئی۔ اسدے ادھار تے ہی لوک کہندے ہن۔ 

روندر سنگھ روی دی دھارنا

روندر سنگھ روی دی دھارنائنسار پنجابی سبھیاچار دا مڈھ جدوں مدھ ایشیا پچھمی ایشیا توں ہو کے اتھے آؤندے ہن تے اتھے رہنا شروع کردے ہن۔ تاں پنجابی بھاشا اتے پنجابی سبھیاچار دی ستھاپنا ہندی ہے۔ پنجابی بھاشا نوں پوروَ ویدک بھاشا کیہا گیا ہے۔ ایہہ West ایشیا بھاشاواں دے مشرن نال ہوند وچّ آئی ہے تاں لوکاں دے جیون جانچ، قدراں قیمتاں وچّ وی مشرن ہو رہا ہے۔ بھارت دے وکھ-وکھ کھیتری سبھیاچارا دا ستنتر اتے ستھول وکاس آدھونک بھارتی بھاشاوا دے وکاس نال ہی جڑیا ہویا ہے۔ نوویں-دسویں صدی توں لگبھگ شروع ہوئی ایہہ پرکریا ہی آدھونک بھارتی بھاشاواں وچے ساہت سرجنا دے اتہاس دا وی آرنبھ ہے۔ مدھ قالین بھارت دے اس اتہاسک دور وچّ وچاردھارک سنگھرش دی وکاس پرکریا پرمکھ روپ وچّ ساہت، دھرم اتے راجنیتی اتے ہی ادھارت سی۔ چلی آ رہی پیداوار دی ایشیائی ودھی اپر ادھارت نیہہ اتے پرؤسار دی سامنتوادی سماجک آرتھک بنتر سبھیاچارک کھیتر وچے انا تنا مادھئم راہیں دی اپنا وچاردھارک، پینتڑا پرگٹ کردی سی۔ اس بنتر دا وچاردھارک روپ بھاوے پرانے سنسکاراں رسماں، رواجاں، وشواساں اتے جیون قیمتاں راہیں وی پرگٹ ہندا سی۔ پرنتو دھرم راجنیتی اتے ساہت اجیہے پرگٹا کے ادھک سرگرم، ستھول اتے پربھاوشالی مادھئم سن۔

مدھکالین پنجاب دے اتہاس دی سبھ توں ودھ مولکتا اتے ولکھنتا ‘مالوا` کیہا جاندا ہے۔ اس کھیتر دی بھوگولک حد-بندی سبھ توں پہلاں اک انگریزی ودوادن گریسارسن نے پنجابی دی سماجک آرتھک بنتر اپنی نیہہ دی پدھر تے املامک سامنتوادی تانشاہی والی سی اتھے اس ستھاپتی دے ورودھ وچّ پرؤسار دی پدھر اتے لوک ہتّ دی اسارو وچاردھارا ہی دھرم ساہت اتے راجنیتی وچّ بھارو رہی۔ گربانی اتے سکھ لہر اپنیاں اتہاسک سیماواں دے باو جود اس دور وچّ اجیہے انقلابی وچاردھارک سہاج دی سرجنا کر سکیاں۔ جس دے ساہمنے حاکم جماعتاں دی وچاردھارا بھارو دھر وجوں نہیں ابھر سکی۔ رنجیت سنگھ دوارا ستھاپت سامنتک راج پیداوار دی ایشیائی ودھی دے ارتھا وچّ ہی نے اپنے توں پہلا دے پنجاب دی نیہہ اتے پر سؤسار وچلے اپروکت اصل نوں بالکل الٹ دشا ولّ موڑ دتا۔ سامنتوادی، آرتھک، راجنیتک، سماجک اتے وچاردھارک بنتر دے ورودھ لمبے سنگھرش دے باو جود آرتھک رشتیاں وچّ تبدیلی نہ لیا سکن اتے آدرشوادی وشو درشٹیکون دی ولگن کارن سکھ لہر نے آخر رنجیت سنگھ دے راج دے روپ وچّ سامنتک راج دی ہی مڑ ستھاپنا کیتی۔ اس کارن آرتھک آسمانتا اتے جات پات جس اتے سکھ لہر دے بھرپور وچاردھارک حملہ کیتا سی۔ مڑ اپنے براہمنک روپ وچّ سکھ لہر دے اس دور دا فیصلہ کن حصہ بن گئی۔ پنجاب دے انگریزاں ادھین آ جان توں بعد اپروکت ستھتی اپنے نویں برجوا اسارو راہیں قایم رہی۔ پنجاب دی سامنتک سماجک آرتھک بنتر وکست سامراج دی مار نال کھیرو کھیرو ہو کے اپنی ہوند نوں برقرار رکھن لئی آرتھک، سیاسی، وچاردھارک اتے مانسک پکھوں اسدے ادھین ہو کے وہِ تری ستھانک سامنتر بنتر اتے اپنے اتہاسک وکاس دے سٹے وجوں پروڑ ہو کے اگلے برجوا پڑا وچّ داخل نہیں ہوئی۔ سگوں برطانوی سامراج اسدے وگٹھن دا ادھار بنیا۔ سامراج دے اپنے سبھا اتہاسک اصل اتے لوڑ نے اک پاسے چلی آ رہی ستھانک سامنتک بنتر نوں وگٹھت کیتا اتے دوسرے پاسے ستھانک برجوآجی نوں وی اساریا۔ برزوآ بن رہی پنجاب دی اسنتک جماعت دا برتا نویں سامراج ورودھ کوئی محاذ نہیں سی۔ پنجابی بھاشا دے وکاس دے تنّ مول سومے 1. سنسکرت، 2. فارسی 3. عربی ہن۔ اتھے دے سبھیاچار دے وی دے مول سروت بندے ہن۔ اک ویدک اتے دوجا پچھمی لوکاں دی سنسکرتی۔

گربخش سنگھ پھرینک دی دھارنا

گربخش سنگھ پھرینک دی دھارنا انوسار پنجابی سبھیاچار دا مڈھ پنجاب سبھیاچار دے نامکرن اتے بھوگولک خطے نوں اکے سمسیا وجوں پیش کرنا نہ صرف عجیب ہی لگیگا۔ سگوں کھٹکیگا وی اتے کسے گسیل ٹپنی نوں جنم دے وی سکدا ہے اج سانوں پتہ ہے کہ پنجاب لفظ سبھ توں پہلا کسنے ورتیا اتے اس توں بندا وشیشن پنجابی سبھ توں پہلاں کس نے ورتیا۔ سانوں ایہہ وی پتہ ہے کہ پراتن سنسکرت سومیا وچّ اک شبد ‘پنچند` وی سی۔ جہڑا پنجاب دا ہی پریائے واچی سی اتے اس خطے لئی ورتیا جاندی سی، جتھے شبد سپت سندھو سی۔ جہڑا سندھ اتے سرسوتی نوں ملا کے کجھ وڈیرے خطے دا سوچک سی ایہہ اج توں کجھ ہزار سال پہلا ورتیا جاندا سی۔ اس گلّ دا کوئی سنکیت نہیں ملدا کہ ایہہ شبد بھوگولک اکائی دا سوچک ہون دے نال-نال سبھیاچار دی گلّ کردے ہاں تاں ساڈا مطلب کس جن سموہ دے سبھیاچار توں ہندا ہے اتے اس جن سموہ دی اس ویلے دی ہوند دا بھوگولک چوکھٹا کی ہے۔ تاں نسچے ہی اسیں پنجابی سبھیاچار دی اس ویلے دی بھارت وچلی اکائی اتے اسدے بھوگولک چوکھٹے دا ہی نہ لوانگے۔ ساڈے وچار گوچر سبھیاچار اوہناں لوکاں دا سبھیاچار ہے۔ جہڑے اج دے بھارتی پنجاب دیاں بھوگولک حدا وچّ رہِ رہے ہن۔ جتھے تکّ اناں بھوگولک حدا دا آدھار بولی اتے سبھیاچار نہ ہو کے کوئی پکھپاتی وچار ہے اتے راجنیتک کانو نوں پیش کردا ہے۔ انا دی اچتتا اتے ہمیشہ ہی شنکا کیتا جا سکدا ہے اتے آس رکھی جا سکدی ہے کہ اس حدبندی توں باہر رکھ لئے گئے علاقے اپنے مول سبھیاچار اتے بھوگولک کھیتر وچّ آ شامل ہووگے۔ دھرماں، کومیئتاں اتے سبھیاچاراں دی انیکتاں والے کسے وی آزاد دیش وچّ قومی اتے قومیت دے سوال نوں قومی سبھیاچار اتے کومیئتاں دے سبھیاچاراں وچلے سبندھاں دے سوال نوں نجٹھن دے دو ہی طریقے ہو سکدے ہن۔ اک لوکتنتری طریقہ، جس وچّ ہر قومیت نوں اپنے سبھیاچار دا وکاس کرن دا موقع دتا جاندا ہے اتے انج کردیا دوجیاں کومیئتاں نوں وی اتے قومی سبھیاچار نوں وی اس دیاں اتی چنگیاں پراپتیاں نال امیر بنایا جاندا ہے جدوں کہ دوجے سبھیاچار دیاں پراپتیاں نال ایہہ اپنا خزانہ وی بھرپور کردی ہے۔ اس طرحاں ہوند وچّ آیا قومی سبھیاچار سمچی قوم دیاں لوکتنتری بھاوناواں اتے پراپتیاں دا پرتیبمب ہندا ہے۔ گربخش سنگھ پھرینک دے وچار انوسار اج پنجابی سبھیاچار دا بھوگولک چوکھٹا نسچت کردیا اسیں اج دیاں حالتاں نوں اکھوں اوہلے نہیں کر سکدے اتے ایہہ حالات اس نروے دی ادھار دلیل بندیاں ہن کہ اج دے بھارتی پنجاب نوں ہی پنجابی سبھیاچار دا بھوگولک چوکھٹا منیا جائے۔ انت وچ اسیں ایہہ کہہ سکدے ہاں کہ گربخش سنگھ پھرینک باقیاں ودواناں دے مقابلے وگیانک منیا گیا ہے۔ کیونکہ اسنے نامکرن بھوگول بارے گلّ کیتی ہے اتے نال دی نال سبھیاچار دے قومیت دی گلّ کیتی ہے۔ گربخش سنگھ انوسار سبھیاچار وگیانک ہے۔ اس توں پہلاں دیاں بھوگولک تبدیلیاں اتے باقی سماجک راجسی ورتارے پنجابی سبھیاچار دے اتھو تکّ پجن دے اتہاس دا انگ ہن۔ ایہہ اتہاس آدی کال توں شروع نہیں ہندا سگوں ادوں توں شروع ہندا ہے جدوں توں اج دے پنجابی سبھیاچار نے روپ دھارنا شروع کیتا ہے۔