پنجابی ساہت دی سانجھی اتہاسکاری

پنجابی ساہت دی سانجھی اتہاسکاری پنجابی بولی نوں بولن والے گروہ پنجابیاں دے سانجھے اتہاس نال جڑی ہوئی اے۔ پہلی پدھر تے بھاویں ایہہ اک عام اکادمک مسئلہ جاپدا اے۔ مگر اس دی تہہ ہیٹھ وڈا وچاردھاری مطلب سمائے ہوئے ہن۔

پنجابی ساہت دی سانجھی اتہاسکاری توں مطلب دنیا بھر اندر پنجابی بولی وچ رچیا جا رہا پنجابی ساہت بھاویں ایہہ کسے وی ودھا مطلب ناول، ناٹک، کہانی، شاعری آدی وچ موجود ہووے۔ ساجھاں اتہاس لکھن توں مطلب جس وچ بھارت، پاکستان توں علاوہ ودیساں وچ بیٹھے پنجابیاں ولوں رچے جا راے ساہت نوں اکمک تنظیم دے طور تے وچارنا، بھاویں کہ بھارت پاکستان اتے ودیش وچ رچے جا رہے ساہت نوں اکہرے کالکرم وچ بننا بوہت زیادہ گنجھلادار اتے گمبھیر کم اے۔

سانجھی اتہاسکاری دا پچھوکڑ

سانجھی اتہاسکاری وچ 1947 دی دیس ونڈ نوں اہم نقطہ منیا جاندا اے۔ انجھ سوچیا جاندا اے کہ دیش ونڈ توں پہلاں پنجابی ساہت دا اتہاس سانجھی سی۔ دیش دی آزادی توں بعد دوہاں پنجاباں وچ لکھے گئے پنجابی ساہت دے اتہاس ادھے ادھورے ہی ہن۔ کیونکہ پوربی پنجاب وچ رچیاں ساہتی رچناواں نوں مغربی پنجاب دے ساہت دے اتہاساں وچ نہیں شامل کیتا گیا اتے مغربی پنجاب وچ رچیا جا رہیاں رچناواں نوں پوربی پنجاب دے ساہت دے اتہاساں وچ شامل نہیں کیتا گیا۔ ڈاکٹر۔ کرنیل سنگھ تھند اتے ڈاکٹر۔ دھرم سنگھ اپنے کھوج پتراں وچ درساؤندے ہن کہ پاکستانی پنجابی ساہت دے اتہاسکراں نے ادھورے روپ وچ ساہت دا اتہاس رچیا اے جس وچ بھارتی پنجابی خاص کر کے سکھ گروآں دے ساہت نوں نگونا ستھان دتا اے جاں انگولیا کیتا اے۔ پر سانوں ایہہ وی نہیں بھلنا چاہیدا کہ ادھر وی نظم حسین سید، احمد سلیم، افضل احسان رندھاوا اتے اقبال قیصر ورگے لکھاری، مفکر وسدے ہن جہڑے بھاویں سدھے طور تے اتہاسکاری نال نہیں جڑے ہوئے پر اوہناں نے سانجھی رہتل دی گل کیتی اے۔ اتھوں تک کے پاکستان وچ اگھے لکھاری ودوان نظم ہسین سید ولوں پوربی پنجاب دے ساہت گربانی دی وضاحت کیتی جا رہی اے بھاویں کہ ادھرلے چنتکاں دا مننا اے کہ مغربی پنجاب وچ گربانی نوں سکھ ساہت سمجھ دے انگولیا کارار دتا گیا اے۔

سانجھی پنجابی ساہت دی اتہاسکاری وچ پرواسی ساہت دی شمولیت

پرواس وچ وسدے پنجابیاں ولوں جو ساہت دی رچنا کیتی جاندی اے، اسنوں اسیں پرواسی ساہت دے طبقہ وچ رکھدے ہاں۔ پوربی پنجابی ساہت، مغربی پنجابی ساہت نالوں پرواسی پنجابی ساہت وچ وکھرتا پائی جاندی اے کیونکہ پرواس وچ وسدے پنجابیاں نال ساڈی صرف بھاشائی سانجھ اے، تریخی، معاشی، سماجی، سیاسی، تہذیبی سانجھ نہیں اے۔ اس لئی سانجھی پنجابی ساہت دی اتہاسکاری وچ ایہہ مسئلہ اپجدی اے کہ پرواسی پنجابی ساہت دی، سانجھی پنجابی ساہت دی اتہاسکاری وچ شمولیت کیتے جاوے جاں نہ۔ مگر جیکر اسیں اپروکت وکھرتاواں نوں دھیان وچ رکھدے ہوئے پرواسی پنجابی ساہت نوں سانجھی پنجابی ساہت دی اتہاسکاری وچ شامل نہیں کردے تاں سانجھی پنجابی ساہت دی اتہاسکاری تے سوالیا چنہ لگ جاندا اے۔ پر جدوں اسیں سانجھی پنجابی ساہت دی اتہاسکاری دی پرسوچ کردے ہاں تاں اس دا مطلب سمچے پنجابی ساہت نوں کلاوے وچ لینا اے۔

سمبھاوناواں

سانجھی پنجابی ساہت دی اتہاسکری کیہو جہی ہووے:

1. سمچیاں پنجابی ساہتی رچناواں (بھارتی پاکستانی، پرواسی) دا ودھاواں مطابق نکھیڑا کر کے اکہرے کالکرم وچ بنھنا۔اداہرن دے طور تے 1960 توں 1970 تک دے سمچے پنجابی ناول دا مطالعہ۔
2. پاکستانی، بھارتی تے پرواسی ساہتی تریخی سماں وکھراں اے۔ اس لئی پرورتیاں وچ وکھرتا پائی جاندی اے۔ پرورتیاں نوں اکہرے کالکرم وچ رکھ کے ایہناں وچلیاں سمانتاواں اتے وبھنتاواں دا مطالعہ کرنا۔
3. ایہہ دھیان وچ رکھنا پائیگا کہ اسیں اک نواں مولک تریخی پرپیکھ اساریئے نہ کہ کسے پرمپرا دی ونڈ نوں کسے دوسرے اپر آروپن دی کاہل کریئے۔

سانجھی ساہت دی اتہاسکاری دی اہمیت نوں دھیان وچ رکھدے ہوئے پنجابی ڈیپارٹمنٹ، پنجابی یونیورسٹی ولوں پہلا دو روزہ سیمینار کروایا گیا۔ جس وچ وکھ-وکھ ودواناں ولوں ساہت دیاں وکھ-وکھ ودھاواں اپر پیپر پڑے گئے اتے سانجھی پنجابی ساہت دی اتہاسکاری دی وقعت اتے مثلیاں تے وچار ہوئی۔ سارے پیپراں وچ کجھ پیپراں وچ سانجھی پنجابی ساہت دی اتہاسکاری دے بنیاد یوگ وچار وئکت کیتے ہن۔ جو کہ سانجھی پنجابی ساہت دی اتہاساکری لئی مڈھلا اتے یوگ قدم بندے ہن۔ جدکہ کجھ پیپر سانجھی پنجابی ساہت دی اتہاسکاری دیاں سمبھاوناواں دی پیروی نہیں کردے۔

مسئلے

سمچے طور تے سیمینار وچ سانجھی پنجابی ساہت دی اتہاسکاری لئی ٹھوس قدم پٹے جان لئی وچار پیش ہوئے مگر اجے تک اس نوں عمل وچ نہیں لیاندا گیا۔

لپی دی مسئلہ

پنجابی ساہت دی سانجھی اتہاسکاری لئی دو لپیاں دا مصلیٰ وی اک تلخ حقیقت وانگ سنمکھ اے۔ سبھ توں وڈا مصلیٰ گورمکھی اتے شاہمکھی دوہاں لپیاں `چ مکمل پنجابی ساہت دی کامیابی دا اے۔ کیونکہ سانجھی پنجابی ساہت دی اتہاسکاری مول پاٹھاں توں بناں ممکن نہینے۔

ویلہ ونڈ دا مسئلہ

دیش ونڈ توں بعد پوربی پنجاب تے مغربی پنجاب وچ ساہت دیاں چل رہیاں تے نویاں اپج رہیاں ودھاواں دا سماں وکھرا اے اس لئی اوہناں نوں اک دور وچ رکھنا سانجھی پنجابی ساہت دی اتہاسکاری دی اک مڈھلی مسئلہ اے۔

وکھریاں وکھریاں پرورتیاں

آزادی توں بعد وکھ-وکھ ویلے ساہت دیاں وکھ-وکھ پرورتیاں چلدیاں رہیاں ہن۔ جس کارن اناں وچ کوئی سانجھ نہ ہون کارن سانجھی اتہاسکاری کرن وچ مسئلہ پیش ہندی اے۔

تہذیبی، اتہاس، معاشی، سیاسی وکھریویں

پوربی پنجابی ساہت، پرواسی پنجابی ساہت، مغربی پنجابی ساہت وچ تہذیبی، تریخی، معاشی، سیاسی وکھریواں پایا جان کر کے ایہناں دا اثر اتھوں دے ساہت تے وی پیا اتے اوہناں وچ وکھرتا پائی جاندی اے۔ جس کارن سانجھی پنجابی ساہت دی اتہاسکاری کرن وچ مسئلہ آ رہی اے۔

سمچے روپ وچ جے اسیں پنجابی ساہت دی سانجھی اتہاسکاری کرنی ہووے تاں پچھلی صدی نوں اک اکائی منّ کے اس نوں ساہت دے موضوعاں انسر دوہاں پنجاباں تے پرواسی ساہت دیاں ودھاواں دے حوالیاں راہیں کالکرم وچ بنھن دی لوڑ اے۔ اس پرکار کجھ سانجھیاں سمانتاواں اتے ومبھنتاواں ساہمنے آ جانگیاں جہناں دے تلناتمک پرپیکھ توں اتہاسکاری دی گل اگے توری جا سکدی اے۔

حوالے

{