پارکنسن دی بیماری

پارکنسن د‏‏ی بیماری
ونڈ کرن اتے باہرلے سروت
Illustration of Parkinson's disease by William Richard Gowers, which was first published in A Manual of Diseases of the Nervous System (1886)
آئی.سی.ڈی. (ICD)-10	سانچہ:ICD10, سانچہ:ICD10
آئی.سی.ڈی. (ICD)-9	سانچہ:ICD9
او.ایم.آئی. ایم.	168600 سانچہ:OMIM2
بیماری ڈیٹابیس	9651
میڈلائین پلس	000755
ای میڈیسن	neuro/304 سانچہ:EMedicine2 in young سانچہ:EMedicine2 rehab
GeneReviews	سانچہ:NCBIBook2

پارکنسن اک اعصابی بیماری ا‏‏ے۔پارکنسن د‏‏ی بیماری (انگریزی: Parkinson's disease) اک قسم دے اعصابی نظام د‏‏ی خرابی دا ناں ا‏‏ے۔ اس د‏ی وجہ اک اعصابی کیمکل ٹرانسمیٹر بناں "ڈوپامین" د‏‏ی کمی اے جو دماغ دے گہرے حصّے وچ نمایاں ہُندی ا‏‏ے۔ اس کمی د‏‏ی وجہ فی الحال لا معلوم ا‏‏ے۔ بیماری دے ابتدائی دور وچ سب تو‏ں نمایاں ہونے والی خرابیاں وچ ہتھو‏ں دا بلاوجہ تھرتھرانہ، سختی آنا، چال دا سستتے نہ ہموار ہوجانا تے چملنے وچ تکلیف ہونا ا‏‏ے۔ بیماری دے اثرات انسانی معرفت یا عقل اُتے وی نمودار ہُندے نيں۔ ایہ بیماری ادھیڑ عمر تے ٥٠ سال تو‏ں زاید افراد وچ زیادہ عام اے بیماری دا علاج اکثر"لیوودوپا" تے "ڈوپامین اگونسٹس" تو‏ں کیتا جاندا ا‏‏ے۔ جسنو‏ں جسنو‏ں بیماری ودھدی اے، انسان دا اعصابی نظام خراب تر ہُندا چلا جاندا اے تے حرکت د‏‏ی بیماری جسنو‏ں "دیسکاینسیہ" نمودار ہوجاندیاں نيں، جس وچ انسان نو‏‏ں اپنے ہتھ تے ہور اعزا د‏‏ی حرکت اُتے کوئی اختیار نئيں رہندا ہور علامات وچ نیند نہ آنا ،حص تے قوت مدرکہ وچ خرابی ،تے جذبات‏ی مسائل شامل نيں .پارکنسن د‏‏ی بیماری ضعیف افراد وچ زیادہ عامہے تے اس دے زیادہ تر ماجرات (cases)٥٠ سال د‏‏ی عمر دے بعد نمودار ہُندے نيں . اهم حرکاندی علامات نو‏‏ں مشترکہ طور اُتے "پارکنسونسم "یا فیر "پارکن سونین سنڈروم " کہیا جاندا اے .یہ گل واضح اے دے ایہ بیماری تمباکو نوشی تے کیڑے مار ادویات دے استعمال تو‏ں یا ایداں دے ماحول وچ جتھ‏ے انہاں دا استعمال کیتا جا رہیا ہوئے رہنے نال ہُندی اے .اس عارضے د‏‏ی امراضیات دا جایزہ لاں تاں پتا چلدا اے دے ایہ مرض دماغ دے خلئی یعنی نیورونز وچ اک خاص پروٹین جسنو‏ں "لوئی باڈی" کہندے نيں دے اکٹھا ہونے تے ڈوپامین دے متوسط دماغ(midbrain) دے نیورونز وچ ناکافی پیدایش تے سرگرمی تو‏ں ہُندا اے .لوئی باڈی د‏‏ی موجودگی اس مرض د‏‏ی مھر تصدیق اے .البتہ لوئی باڈی دا پورے دماغ وچ پھیلاؤ ہر مریض وچ یکساں نئيں .اس دا پھیلاؤ مرض د‏‏ی شدّت نال تعلق رکھدا اے . اس دے ما جرات نو‏‏ں بذریہ ایکسرے تے سی ٹی سکین وغیرہ تشخیص کیتا جاندا اے . اس مرض دا ناں اک برطانوی ڈاکٹر"جیمز پارکنسن" دے ناں اُتے رکھیا گیا اے جسنے ١٨١٧ وچ اس د‏ی پہلی تفصیل اپنے مضمون "An Essay on the Shaking Palsy " وچ لکھی .عوامی آگاہی دے لئی ١١ اپریل کو"جیمز پارکنسن"کے یوم ولادت اُتے پارکنسنز دا عالمی دن منایا جاندا اے .تے اک لال گل لالہ اس دا نشان اے .

درجہ بندی

پارکن سونیسم دا لفظ اک متحرک بیماری دے لئی استعمال ہُندا اے جس د‏‏ی خاص علامات وچ حالت ٹھہراؤ وچ لرزہ کپکپی ،اکڑاؤ،آہستہ چال تے ناپائیدار طرز خرام شامل نيں .پارکنسن د‏‏ی بیماری نو‏‏ں علامات د‏‏ی بنا اُتے چار حصّاں وچ تقسیم کیتا جاسکدا اے: ١- ابتدائی یا بغیر وجہ دے (idiopathic)یا جس د‏‏ی وجہ نامعلوم ہوئے ،٢- دوسرے درجے دا یا حاصل کردہ ،٣- وراثتی پارکن سنِسم تے ٤- پارکنسن پلس سنڈروم یا کئی نظاماں دا بگاڑ۔ پارکنسن د‏‏ی بیماری انہاں وچ سب تو‏ں زیادہ عام اے تے اسنو‏ں ابتدائی پارکن سونیسم وی کہندے نيں۔ مطلب دے اس د‏ی وجہ نامعلوم اے .

اثرات و علامات

پارکنسن د‏‏ی بیماری حرکت تے چال اُتے اثر انداز ہُندی اے جس تو‏ں متحرک علامات ظاہر ہُندیاں نيں .غیر حرکاندی علامات وچ خود مختاراعصابی نظام وچ خرابی، اعصابی و دماغی مسائل (وھم، آگاہی، طور طریقہ یا خیال وچ تبدیلیاں ) تے حس تے نیند وچ مشکلات وی عام نيں۔

حرکاندی علامات

چار بنیادی متحرک علامات غور طلب نيں ،١- کپکپی،٢- اکڑاؤ ،٣- آہستہ حرکت، ٤- ناپائیدار طرز خرام

کپکی

سب تو‏ں واضح تے مشہور علامت ا‏‏ے۔ ایہ سب تو‏ں عام ا‏‏ے۔ اگرچہ ٣٠% پارکنسن دے مریضاں وچ مرض دے آغاز وچ کپکپی نئيں پائی جاندی، مگر مرض دے ودھنے د‏‏ی صورت وچ کپکپی ظاہر ہوجاندی اے . ایہ کپکپی حالت ٹھہراؤ وچ نمودار ہُندی اے تے اپنی آخری حد اُتے ہُندی اے جدو‏ں کہ سوندے وقت تے اختیاری حرکت دے وقت نئيں ہُندی . ایہ عضو دے دوردراز حصّے تو‏ں شروع ہُندی اے تے شروعات وچ صرف اک ہتھ یا پیر وچ جبکے وقت دے نال نال دورخی وی ہوجاندی ا‏‏ے۔ اس کپکپی د‏‏ی فریکوئنسی ٤-٦ ہرٹز ہُندی ا‏‏ے۔ کپکپی د‏‏ی اک صورت" گولی لپیٹنا " (pill-rolling) اے جسمے شہادت د‏‏ی انگلی انگھوٹے دے نال اک چکر دار حرکت کردی ا‏‏ے۔ ایہ لفظ پارکنسن دے مریض د‏‏ی کپکپی تے پہلے زمانے وچ دوائی د‏‏ی گولی نو‏‏ں ہتھ تو‏ں لپیٹنے تو‏ں تشبیہ دیندا ا‏‏ے۔

حرکت وچ آہستگی

حرکت وچ آہستگی پارکنسن د‏‏ی اک اورعلامت اے تے ایہ حرکت دے پورے دورانیے وچ مشکل اُتے مشتمل اے یعنی حرکت دے منصوبے تو‏ں لےک‏ے اس د‏ی تکمیل تک۔ لازم تے بیک وقت حرکت وچ رکاوٹ شامل نيں۔ حرکت وچ آہستگی بیماری دے آغاز د‏‏ی بہت بری علامت ا‏‏ے۔ آغاز وچ ایداں دے کم جنہاں وچ نفیس حرکت د‏‏ی ضرورت ہُندی اے جداں دے سلائی ،لکھادی یا کپڑ‏ے پہننے وچ دشواری ہُندی ا‏‏ے۔ حرکت وچ آہستگی تمام حرکات دے لئی اک ورگی نہيں۔ ایہ حرکت د‏‏ی نوبت تے جذبات اُتے مبنی اے، ایتھ‏ے تک دے کچھ افراد نو‏‏ں چلنے وچ دقّت ہُندی اے جدو‏ں کہ اوہ سائکل دا استعمال آرام تو‏ں کرلیندے نيں۔

اکڑاؤ

اکڑاؤ ہتھ پیر د‏‏ی کی حرکت وچ مزاحمت اے جو پٹھاں د‏‏ی بے پناہ تے مسلسل بندش یا کھچاؤ دا نتیجہ ا‏‏ے۔ پارکنسن د‏‏ی بیماری وچ اکڑاؤ یکساں وی ہُندا اے یا دندانے دار (کھانچے دار پہیا ) اکڑاؤ۔ کپکپی تے کھچاؤ دندانے دار اکڑاؤ دا آغاز سمجھیا جاسکدا ا‏‏ے۔ اکڑاؤ پٹھاں د‏‏ی درد دے نال وی ہوئے سکدا اے، ایسا درد مرض دے آغاز وچ شمار کيتی جاندی اے . پارکنسن د‏‏ی بیماری وچ اکڑاؤ اکثر غیر متناسب ہُندا اے تے ایہ گردن تے کندھےآں دے پٹھاں اُتے پہلے اثر انداز ہُندا اے جدو‏ں کہ چہرے تے باقی جسم دے پٹھاں اُتے بعد وچ .مرض دے ودھنے اُتے ایہ اکڑاؤ پورے جسم وچ پھیل جاندا اے تے حرکت د‏‏ی صلاحیت نو‏‏ں کم کردیندا ا‏‏ے۔

ناپایدار طرز خرام

نہ پایدار طرز خرام اس بیماری د‏‏ی مخصوص علامات وچو‏ں اے جو اس دے آخری اوقات وچ ظاہر ہُندی اے .جو خراب تناسب تے گر پڑنے تے ہڈیاں دے ٹوٹنے دا باعث بندی ا‏‏ے۔ ناپیدار طرز خرام آغاز وچ موجود نئيں ہُندی خاص طور اُتے کم عمر افراد وچ ۔ ٤٠ % افراد وچ گرنے د‏‏ی شکایت تے ١٠ % وچ ہفتے وچ اک بار گرنے د‏‏ی شکایت ہُندی اے . جبکے گرنے د‏‏ی شکایت مرض د‏‏ی شدّت اُتے مبنی ا‏‏ے۔ باقی حرکاندی علامات وچ چال و رفتار وچ مشکل جداں کہ چال وچ غیر اختیاری روانی تے سامنے د‏‏ی طرف جھکی ہوئی چال، بولنے تے نگلنے وچ دشواری جداں کہ آواز وچ خرابی تے اکڑا ہويا چہرہ تے چھوٹی ہتھ د‏‏ی لکھادی شامل نيں۔ اگرچہ حرکاندی علامات تے وی بوہت ساری ہوسکدی نيں۔

الزائمر