ٹابو

ٹیبو کسے اجیہے کارج نوں کرن دی پربل مناہی نوں کہندے ہن جس بارے وچّ ایہہ منیا جاندا ہے کہ اوہ کارج یا تاں بہت پوتر ہے یا سراپیا کہ سدھارن لوکاں دے کرن لئی نہیں ہے۔ جے کوئی ویکتی اجیہا کم کردا ہے تاں اوہ یادگاری سزا دا بھاگی بندا ہے۔ اس طرحاں دے ٹیبو عامَ طور تے ہر سمدائے وچّ موجود ہن۔ سماجک وگیان وچّ ٹیبو شبد دا پریوگ کجھ حد تکّ اوہناں منکھ گتیودھیاں جاں پرتھاواں دی مناہی ہے جہناں نوں نیتک اتے دھارمک مانتاواں دے آدھار اتے پوتر اتے نشدھّ منیا جاندا ہے۔ ٹیبو توڑن نوں عامَ طور تے کسے وی سبھیاچار وچّ بپتا دا جنک منیا جاندا ہے۔ ایہہ سبھیاچار دے کھیتر دا بے حدّ پرچلت ورتارا ہے۔

شبد-نرکتی

انگریزی دا شبد ٹیبو پولینیشیئن شبد ‘ٹاپو` جاں فجیائی ٹابو توں لیا گیا ہے۔ پولینیشیئن بھاشاواں وچّ اس شبد دے ارتھ ہن، مناہی کرنا، ورجنا۔ ٹیبو شبد سدھارن ارتھاں وچّ وشیش پرکار دی مناہی لئی ورتیا جاندا ہے۔

According to Collier's Encyclopedia، Vol. 16:- The Polynesion word taboo refers to a prohibition against touching، taking or using a thing or a person because of the santity with it is charged، Taboo involves more than a caution، respect or reverence with which the secred is approached in all cultures. The mystic essence of the object or person is held to be infectious and dangerous. ٹیبو دی ایہہ سبھیاچارک گھاڑھت شروع بھاوی لوک وہار تے سماجک ووستھا دی ویونتبندی توں ہوئی ہووے، پر آدی قالین منکھ دے جادو تے غیبی شکتیاں وچّ وشواس نے اسنوں سنسکارک ارتھ دے دتے۔ انگریزی وچّ ایہہ شبد پہلی وار 1777 وچّ جیمج ککّ نے ورتیا سی۔

پریبھاشا اتے پرسنگ

ٹیبو دی ایہہ سبھیاچارک گھاڑھت شروع بھاوی لوک وہار تے سماجک ووستھا دی ویونتبندی توں ہوئی ہووے، پر آدی قالین منکھ دے جادو تے غیبی شکتیاں وچّ وشواس نے اسنوں سنسکارک ارتھ دے دتے۔ ٹیبو ہر سماج وچّ سانجھے ہندے ہن۔ مڈھلے پروارک سمبندھا وچّ پتی-پتنی توں بناں جنسی- سنبندھ قایم کرنا جاں منکھ ولوں منکھ دا ماس کھادھے جانا ہر منکھی سماج وچّ ٹیبو ہے۔ پرنتو وکھ-وکھ دھرماں دے کھیتراں وچّ ٹیبو وکھرے-وکھرے وی ہو سکدے ہن۔ ہندو سماج وچّ گٔو ہتیا تے مسلمانا وچّ سور دا ماس کھانا ٹیبو ہے۔ اک ہور طرحاں دے نیم وی ہندے ہن، جناں نں قانون دا ناں دتا جادا ہے۔ قنون دے آدھار اپر گنوائے گئے ہن۔ ہر طرحاں دے نیم ہی ہندے ہن، سوائ اوہناں نیماں دے جہڑے اتی نگونے جاں اتی دے گھرنت جاں بھینکر منکھی وہار نال سنبندھت ٹیبو ہون۔ قنوناں وچّ لوکاچار جاں سداچار والی انسچتتا ہندی نہیں۔ ایہہ سمیں دے سماج دے لکشاں دے مطابق سماجک وہار دے نیم نشچت بھاشا وچّ الیکدے ہن تے اوہناں دی النگھنا لئی نسچت سزا انکت کردے ہن۔ ولہیلم ونٹُ نے ٹیبو دے سنکلپ دیاں جڑاں ساڈے آدی کال جیون دور وچّ ڈھونڈن دی کوشش کیتی ہے۔ اوہ لکھدا ہے، “اس وچّ اوہ سارے بھاوَ شامل ہن جہڑے کجھ چیزاں بارے ڈراؤنے وچارا دا پتہ دندے ہن۔ جے اس دے شابدک ارتھاں نوں لئیے تاں ہر مناہی جو کسے چیز نوں چھوہن تے ورتن اپر لاگوُ ہندی ہے، اس وچّ شامل ہے۔ کسے قوم دی سبھیتا دے وکاس دا کوئی اجیہا دور نہیں، جو ایہناں تو پوری طرحاں مکت رہا ہووے”۔ اسٹرلین قبیلیاں وچّ ایہناں مناہیاں نوں تنّ ورگاں وچّ ونڈیا جا سکدا ہے۔

1. جانوراں نال سبندھت
2. منکھاں نال سبندھت
3. باقی چیزاں نال سبندھت

جانوراں نال سبندھت ٹیبو اوہناں نوں مارن تے کھان دے ورودھ ہن۔ ایہہ مناہی ٹوٹموادی ووستھا دا کیندر بندو ہے۔ منکھا نال سنبندھت ٹیبو بالکل وکھری قسم دے ہن۔ سبھ توں پہلاں اوہ ویکتی دے اسدھارن حالات نال سنبندھت ہن۔ نوجوان اس سمیں ٹیبو ہندا ہے، جدوں اسنوں سماج وچّ بالغ ویکتی وجوں رسمی طور تے شامل کیتا جاندا ہے۔ مٹیاراں مہاواری دے پیرڈ وچّ جاں بچے دے جنم توں فوراً بعد ٹیبو ہندیاں ہن۔ نوَ جنمے بال بیمار تے مرتک ویکتی وی آٹومیٹیکلی ٹیبو ہندے۔ کسے ویکتی دے نجی جائداد اس دے کپڑے، کم دے سند تے ہتھیار دوجیاں لئی ٹیبو ہندے ہن۔ تیجا ورگ پیڑ پودیاں، مکاناں تے علاقیاں نال سنبندھت ہے۔ ایہہ استھائی ٹیبو ہے۔ مناہیاں (ٹیبو) دی پوترتا اجے وی من، بوگاں جاں ایرن ارتھات اوئکتک شکتی دے سنکلپ جو کہ انسچت تے اسپشٹ ہے، پرنتو ہر تھاں ویاپک ہے، آدی وچاراں دوارا قایم ہے۔ شکتی دے اس اسپشٹ جہے سنکلپ نوں گھڑن وچّ جادوگراں، ٹونیہاراں، پجاریا تے قبیلے دے سرداراں نے چوکھا حصہ پایا ہے۔ ٹیبو نں منووشلیشن دے درشٹیکون توں دیکھیئے تاں من دے اچیتبھاگ وچّ اس دے نقش جانے-پچھانے نظر آؤندے ہن۔ جیون وچّ ساڈے نال کئی اجیہے ویکتیاں دا واہ پیندا ہے، جہناں نے اپنے آپ لئی ویکتی گت ٹیبو سرجے ہندے ہن تے اوہ اوہناں اپر اونی ہی سختی نال عمل کردے ہن، جویں آدی واسی کردے ہن۔ جے اوہ خبط دے منوروگی نہیں تاں اوہناں نوں ‘ٹیبو` روگی کہنا بالکل اچت ہے۔ خبط دے سمپٹپاں تے ٹیبو دیاں مناہیاں وچّ سبھ توں وڈی سمانتا ایہہ ہے کہ اپنے منتوَ تے آرنبھ بارے اوہ اکو جنیاں اسپشٹ ہندیاں ہن۔ اک وار شروع ہون بعد ایہہ کسے اندسدے بھے ہیٹھ لگاتار جاری رہندیاں ہن۔ خبطی روگ دیاں مناہیاں بہت وڈی حد تکّ پرورتنشیل ہندیاں ہن۔ ایہی پرورتنشیلتا دی سمرتھا اسیں ٹونے وچّ دیکھدے ہاں کہ اس دا النگھن کرن والا جاں ٹونا کیتی چیز نں چھوہن والا ویکتی خود ٹونا بن جاندا ہے جسدے سمپرک وچّ آؤن والی کوئی وی اگے توں اگے ٹونا بندا جاندا ہے۔

پنجابی سبھیاچار وچلے ٹیبو

ٹیبو دی پرکرتی وچّ سماجک قیمتاں تے سنسکارک قیمتاں حاضر ہندیاں ہن۔ سماجک قیمتاں دا سنبندھ لوک سموہ دی سانجھی جیون شیلی دے پیٹرن تے پرتمان نسچت کرنا ہندا ہے۔ جیون دے وڈے سنکٹشیل موقعیاں خاص کر کے جنم، ویاہ تے موت بارے زیادہ ٹیبو پرچلت ہن۔ پرستو، نوَ، جنم بال تے اس نال سنبندھت کریاواں بارے ٹیبو، ویاہندڑ منڈے-کڑی بارے ٹیبو مرتک سریر بارے ٹیبو ساڈے سبھیاچار دا حصہ ہن۔ اکثر اسیں ویکھدے ہاں کہ اوہ وستو جستے مناہی لاگوُ ہندی ہے، بڑی ہی اچھتّ وی ہندی ہے اتے اس دی النگھناں کرن دی منکھ وچّ اک سبھاوک رچی ہندی ہے۔ اداہرن وجوں بھین-بھرا وچّ سماجک تے لنگی سنبندھاں تے روک لاؤن والے ٹیبو۔ لنکا دے ویدھا بھین-بھرا نوں اکو چھت ہیٹھ رہن دی آگیا نہیں دیندے۔ دووا دے بڑے نزدیکی سمپرک ہندے ہن۔ بھاویں دوواں وچکار تھاں دی کوئی وتھّ نہیں ہندی تے ساکاداری دے نیماں انوسار ایہہ اک دوجے دے بہت نزدیک ہندے ہن۔ پرنتو جتھوں تکّ ایہناں دی سخسیئت دا سنبندھ ہے، دوویں اک دوجے توں بڑے رہسمئی ڈھنگ نال دور رہندے ہن۔ جوائی اپنی سسّ توں دور رہندا ہے، اوہ اپنے ہر پرکار دے سنبندھاں وچّ اوئکتک رویہ دھارن کر لیندا ہے۔ فرائڈ نے سسّ تے جوائی دے اس پرورجن دا کارن وسنیجتا ہی دسیا ہے، جو پیار تے نفرت دا مشرن ہے۔ چھوٹے بھرا دی وہوٹی لئی وڈا بھرا(جیٹھ) ورجت ہے۔ وڈا بھرا کسے وی حالت وچّ چھوٹے بھرا دی پتنی تکّ رسائی نہیں کر سکدا تے اپنی بھابی نال اس دی بول-چال وی زیادہ نہیں ہندی۔ بھاویں ایہہ رشتے دار اک دوجے توں دور رہندے ہن، پرنتو ہمیشاں ایہناں وچّ ورجت رشتے داراں دا اک-دوجے پرتِ پرسپر ستکار والا رویہ ہندا ہے۔ بھابی نال ویاہ دا رواج، جس انوسار پتی دا بھرا وڈا جاں چھوٹا، سورگواسی بھرا دی پتنی نال ویاہ کراؤن دا حقدار بندا ہے، ایہناں وچکار اوئکتک کارن آکھیا جادا ہے۔ پرنتو اک نوجوان پتنی دے اپنے دیور نال سنبندھ سدا ہی سنیہ پورن ہندے ہن۔ بہت سارے سماج سہرے تے جیٹھ ولّ ورتاؤ سنبندھی اجیہا ضابطہ نیت کردے ہن۔ سماج وچّ ویاہ سنبندھی ریتی رواجاں دا وشلیشن لنگی مناہیاں دے پربھاو نوں پیش کردا ہے۔ ویاہ دی رسم پوری ہون توں پہلاں لنگی سنبندھاں دی مناہی لائی ہندی ہے۔ ٹیبو دا دوسرا پاسار اوہ سنسکارک قیمت ہے، جو اوہ لوک اسنوں دندے ہن۔ ٹیبو منن والے لوک ہر ٹیبو دی اپنی طرحاں ویاکھیا کردے ہن۔ اج دے وگیانک یگ وچّ اجیہے ٹیبو نوں صحیح سمجھن لئی بہت مہتوشیل ہن۔ اہنا ٹیبوآں پچھے لپت منورتھ دلچسپ ہندے ہن۔ ٹییبو نال سنبندھت سنسکارک کارج تکنیکی کارج توں مولوں بھنّ ہندے ہن۔ اصل وچّ ایہہ پرتیکمئی کارج ہندے ہن۔ کئی ویکتی منگلوار میٹ تے شراب دا سیون نہیں کردے، اسنوں ٹیبو مندے ہن۔ کجھ لوک سنچروار لوہا خریدن نں ٹیبو مندے ہن۔ کجھ خاص سبھیاچار کجھ خاص انکاں نں ٹیبو مندے ہن۔

فنکشن

کمیونسٹ اتے بھوتکوادی سدھانتکاراں دا ترک ہے کہ جدوں ہور رکارڈاں دی کمی ہووے ٹیبوآں نوں سماجاں دے اتہاس نوں پھرولن کرن لئی استعمال کیتا جا سکدا ہے۔ مارون ہیرس نے ٹیبوآں دی ویاکھیا اکالوجک اتے آرتھک ستھتیاں دے نتیجے وجوں کرن دا خاص طور تے اپرالا کیتا۔

پستک سوچی

1. ڈاکٹر. جسوندر سنگھ، پنجابی سبھیاچار پچھان چنہ (پرکاشک گریسیئس بکّ، پٹیالہ، پنہ 71
2. ڈاکٹر. جوشی جیت سنگھ، سبھیاچار تے لوکدھارا دے مول سروکار، تیجندربیر سنگھ لاہور بکّ شاپ، 2-لاجپت رائے مارکٹ نیڑے سوسائٹی سنیماں، لدھیانہ.
3. ڈاکٹر. گربخش سنگھ فرینک، سبھیاچار تے پنجابی سبھیاچار، پرکاشک وارث شاہ پھاؤیڈیشن، امرتسر.
4. سگمنڈ فرائڈ، پرماتما دی اتپتی تے اس بھرم دا بھوکھ، ترک بھارتی پرکاشن، برنالہ (انووادک ہرجیت سنگھ مانگٹ) پنہ نن: 23
5. ڈی. این. مجومدار بھارتی سنسکرتیا تے ذاتیاں، پرکاشک پنجابی یونیورسٹی پٹیالہ (انووادک بلدیو سنگھ) پنہ نن: 405