ولادیمیر ییکولیوچ پروپ
| ولادیمیر ییکولیوچ پروپ | |
|---|---|
| جم |
|
| وفات |
|
 باب ادب
| |
ترمیم  | |
ولادیمیر پروپ دا تعلق مول روپ وچ بولی سائنس نال سی۔ ایہو کارن سی کہ اوہ سماج دیا ہور سنرچناوا ورگے ماڈل دی تلاش وچ سی۔ ایسے لئی اسنے اپنے مطالعہ نوں روپ - سائنس دا نام دتا۔[۱]
جان پچھان
سودھوکجھ لوک بنیادی تبدیلیاں لیاؤن لئی جنمے ہندے ہن۔
ولادیمیر یاکوولیوچ پراپّ، اک اسدھارن لوکدھاراوادی سی، جو 17 اپریل 1895 نوں سینٹ پیٹرسبرگ وکھے اک جرمن پروار وچ جنمیا۔ اوہ روسی اتے جرمن بولی شاستر وچ موہری سینٹ پیٹرسبرگ یونیورسٹی (1913–1918) وچ پڑیا۔[۲] گریجوئیشن توں بعد اسنے روس اتے جرمن وچ اک سیکنڈری سکول وچ پڑایا اتے پھیر جرمن دا اک کالج استاد بن گیا۔
ولادیمیر پروپّ نے اکو ویلے کئی کرداراں نبھائیاں۔ اوہ اک لوکدھاراوادی، مانوجاتی مفکر، بولی سائنسدان، (ان چھپیا) شاعر، بولی استاد، اتے کئی یوا طالب علماں دا استاد سی۔ اوہ وولگا جرمن پچھوکڑ والے ماپیاں دے گھر جمیا سی۔ اسدا پتا، جوہنّ جیکب پراپّ، جو جرمن اپ-سرمایہ کار دے اک پروار توں پکاریا جاندا اے، سینٹ پیٹرسبرگ وچ بیکریاں نوں آٹا سپلائی کرواؤن والے اک وپاری مکان وچ کم کردا سی۔ اسدی ماں، آنا پراپّ، بھٹھی دی دیکھبھال کردی سی اتے ستّ بچے سمبھالدی سی۔ اسنے اپنی ماں نال جرمن بولی اتے سینٹ پیٹرسبرگ وچ اپنے بچپن دوران جرمن سکول وچ پڑیا۔
پراپّ نے 1913 وچ سینٹ پیٹرسبرگ یونیورسٹی وچ داخلہ لے لیا جتھے اسنے جرمن بولی سائنس پڑیا اتے جرمن وچ کویتاواں رچن وچ ودھ دلچسپی دکھائی۔ پھیر وی، پہلے دنیا لڑائی دوران، اسنے روس ول جھکاؤ دکھایا پر جرمن بولی اتے سبھیاچار نال جڑیا رہا۔
پراپّ نے سینٹ پیٹرسبرگ یونیورسٹی توں 1918 وچ گریجئیشن کر لئی اتے پیٹروگراڈ وکھے سکولاں وچ جرمن پڑاؤنی شروع کر دتی۔ اسدا ویاہ سینیا نوویکووا نال ہویا، جسنوں اوہ پہلے دنیا لڑائی وچ اک نرس دے روپ وچ کم کردی نوں ملیا سی۔ کاروباری مورچے اتے، اسنے اسے سال بغیر کسے توں متاثر ہوئے اپنی خود دی نرالی سمت دندے ہوئے اپنی پہلی کتاب "مرپھولوجی آف دی میجیکل پھوکٹیل” (جادوئی لوک کہانی دا روپ سائنس) اتے کم کرنا شروع کیتا۔
اسدی پہلی اتے سبھ توں ودھیا کم دے طور تے جانی جان والی “مرپھولوجی آف دی پھوکٹیل کتاب، 1928 وچ روس وچ چھپی۔ بھاویں اسنے روپ وگئن اتے لوک دھارا وگیانپنے دوواں وچ اک کامیابی پرستت کیتی اتے کلاؤڈِ لیوِ-سٹراؤسّ اتے رولینڈ بارتھس نوں متاثر کیتا، پر پھیر وی پچھم وچ لوک استوں 1958 وچ اس دا ترجمہ ہون تک وڈی مقدار وچ دور رہے۔ وقت اتے سپیس اتے اسدے اثر دی قیمت اس حقیقت توں سمجھی جا سکدی اے کہ اس کتاب وچ جو کردار قسماں سمجھائیاں گئیاں ہن سن اوہ میڈیا سکھیا وچ وڈا پدھر تے ورتیاں جاندیاں ہن اتے لگبھگ ہریک کہانی تے لاگوُ کیتیاں جا سکدیاں ہن، چاہے اوہ ساہت، تھئیٹر، فلم، ٹیلیوین سیریز جاں گیماں ہون۔ ایہہ علم متعلق نفسیات دے کھیتر وچ بچیاں ولوں کہانی بنتراں دی پچھان اتے پڑن دی عمل وچ کھوج لئی وی ورتی جاندی اے۔
1937 وچ، پراپّ، جرمن بولی سائنس پڑاؤن والی لیننگراڈ یونیورسٹی (جو پہلاں سینٹ پیٹرسبرگ یونیورسٹی سی) دا اک میمبر بن گیا۔ ہولو ہولی، اسنے لوکدھارا سائنس اتے روسی بولی سائنس وی پڑاؤنا شروع کر لیا۔ 1938 توں بعد، اسنے لوکدھارا سائنس ڈیپارٹمنٹ دی کرسی سمبھالی جدوں تک ایہہ روسی ساہت دا وبھاگک حصہ نہیں بن گیا۔ پراپّ اک یوگ میمبر سی، اس دی موت 22 اگست 1970 نوں لیننگراڈ وچ دل دا دورہ پین کارن ہوی۔[۲]
پرمپ نے قسماں نوں ذکر دا مڈھلا عنصر منیا۔ مگر
ایہہ ضروری نہی کہ ایہہ سارے اکتی دے اکتی قسماں ہریک لوکے
کہانی وچ ہی ہون، ایہناں دی گنتی ودھ جاں گھٹ وی ہو سکدی اے۔ مگر اناں دی ترتیب ستھر ندی اے
3
کردار
سودھواسنے ایہہ نتیجہ وی کڈھیا کہ کردار اوہ بھانڈے ہندے ہن جہناں وچ فنکشن رکھے ہندے ہن۔ اسطراں، سارے کرداراں نوں اس ولوں وشلیشت کیتیاں 100 کہانیاں وچ 7 وڈا کردار پھنکشناں وچ رکھیا جا سکدا اے؛
- کھلنائک— ہیرو خلاف جدوجہد کردا اے۔
- روانہ کرن والا— کردار جو کمی دا پتہ لگا کے ہیرو نوں بھیجدا اے۔
- (جادوئی) مددگار — ہیرو نوں اسدی کھوج وچ مدد پہنچاؤندا اے۔
- شہزادی جاں انعام اتے اسدا پیؤ — ساری کہانی وچ ہیرو اسدے یوگ ہندا اے پر عامطور تےولن کارن، ناجائز ظلم صدقہ اس نال ویاہ نہیں کروا سکدا ہندا۔ ہیرو دی سفر اکثر ادوں مکّ جاندی اے جدوں اوہ شہزادی نوں ویاہ لیندا اے، اسطراںولن ہرا دتا جاندا اے۔
- دانی — ہیرو نوں تیار کردا اے جاں ہیرو نوں کوئی جادوئی وستو دندا اے۔
- ہیرو جاں پیڑت/جگیاسو ہیرو — دانی پرتِ پرتکریا کردا اے، شہزادی نال ویاہیا جاندا اے۔
- نقلی نائک— ہیرو دے کماں دا لابھ اٹھاؤندا اے جاں شہزادی نال ویاہ کرواؤن دا یتن کردا اے۔
ایہہ کرداراں کدے کدے بہت سارے کرداراں درمیان ونڈیاں جاندیاں ہن۔ جویں نائکولن دشٹ نوں مار دندا اے، اتے دشٹ دی بھین اسدا پچھا کرن دی کھلنائکی کردار لے لیندی اے۔ اسدے الٹ، اک کردار اک کردار توں زیادہ بھومکانواں نبھا سکدا اے، جویں اک پتا، روانہ کرن والا اتے دانی دوویں کرداراں دے روپ وچ کرداراں ادا کردا ہویا اپنے پتر نوں کھوج اتے بھیج سکدا اے اتے اسنوں اک تلوار دے سکدا اے۔
(مرپھولوجی آف دی پھوکٹیل، پنہ 20) پراپّ دے حوالے توں “جویں دیوتیاں دے فنکشن اتے خاصیتاں اک توں دوجے تک پروتت ہو جاندیاں ہن، اتے انت نوں، اتھوں تک کرسچئن سنتاں نوں مل جاندیاں ہن، اسیتراں کجھ کہانی پاتراں دے فنکشن وی ہور پاتراں تک پرورتت ہو جاندے ہن۔ ہور اگے جاندے ہوئے، کیہا جا سکدا اے کہ پھنکشناں دی گنتی بہت گھٹ اے، جدونکھ پاتراں دی گنتی بہت زیادہ اے۔ ایہہ کسے کہانی دی دو-تیہی گنوتا سمجھاؤندا اے: ایہہ حیرانی جنک بہوتغیر، تصویر لڑیاں، اتے رنگ ہن۔ اتے دوجے پاسے، ایہہ گھٹ انوکھی اکسارتا نہیں اے، ایہہ دوہراؤ اے”
وچار چرچہ
سودھوپراپّ دی لیک توں ہٹکے لکھی کتاب “مرپھولوجی آف دی پھوکٹیل” (1928) نے یورپی بنتر سوچ اتے اک اثر پایا سی: ساہتی مطالعہ اتے انسان جاتی سائنس (اینتھروپولوجی) اتے سیمیؤلوجی (روگ-لچھن سائنس) دوواں اتے۔ امبریٹو اکو نے منیا کہ ساؤسرے + لیوِ-سٹراؤس + جیلمسیو + پراپّ نے متحدہ تکنیک دی اساری کیتا اے جو بنترواد اے۔ (پنہ 2 اتے گیلری آف رشیئن تھنکرز دے حوالے توں)
پراپّ نے کہانی بنتر دی اپنی کھوج تے ریتیوادی تکنیک لاگوُ کیتی۔ ریتیوادیاں مطابق، اک واک نوں وشلیشنیوگ تتاں وچ توڑ دتا جاندا اے، یانِ کہ، “مورپھیماں” وچ اتے پراپّ نے اس تکنیک دی ورتو لوک کہانیاں دا تجزیہ کرن سامان کیتی۔ اسدے سسٹم وچ “پبندھی” اتے “کمی” دیاں آنظارہ دھراناواں شامل سن، جو ترتیب وار پاپ اتے کھوج دیاں کہانیاں رچدیاں ہن۔ 1966 وچ اسدے چیلے اے۔جے۔ گریمس نے پراپّ دے وچار نوں کہانی ادھئیناں دے اصول دے طور تے سوتربدھّ کیتا: “اک آنظارہ گٹھ، رچن والیاں لسانی وستواں درمیان اک نشوت قسم دے تعلق قائم کرکے اسنوں وئوواقع کردی اے اتے سندیساں دی سامان نوں نینترت کردی اے۔” (پنہ 2 اتے گیلری آف رشیئن تھنکرز دے حوالے توں)
1975 وچ گریمس نے لکھیا، “اجکل، بے شکّ اسدی کھوج کرن وچ معاون قیمت کجھ نہ کجھ گھٹا دتی گئی اے اتے بھاویں ایہہ قیمت بہتی مولک نہیں اے، پھیر وی اسیں اجے وی پراپّ دی اداہرن اپناؤندے ہاں اتے، مہیا انشک اصولی ماڈلاں نوں سدھ کرن دے ساڈے سوال دے چکر وچ اتے اتھوں تک کہ اوہناں ضدی تتھاں نوں سدھ کرن لئی، جو سانوں کہانی اتے اپرسنگک وئوستھاواں بارے ساڈی جانکاری نوں ودھاؤن لئی سانوں یوگ کر سکدے ہونگے، معلوم توں اعلم تک، آسان ترین توں ہور گنجھل دار تک دی کاروائی دے اصول دے سداچار صدقہ، منہ زبانی ساہت توں لکھت ساہت ول، لوک گاتھا توں ساہتی کہانی ول ترے ہاں۔ (پنہ 2 اتے گیلری آف رشیئن تھنکرز دے حوالے توں)۔ ایہہ اکویں صدی وچ وی صحیح ثابت رہا اے۔
بھاویں پراپّ بدل رہے دوجے درجے دے وورناں وچ دلچسپی نہیں رکھدا اے، اتے اوہ کسے وکھری کہانی دا تجزیہ نہیں کردا جویں اوہ ہندی اے، کہانی دی منوبولی وچ، اوہ اک کہانی اتے اسے کہانی دے کئی روپاں وچ اک سکیم دی تکنیک لئی کھوج کردا اے، (پراپّ وچ “فنکشن” اتے اسدے چیلے گریمس وچ “پاتر”) جو اکو گروپ دیاں ساریاں کہانیاں پرتِ سانجھے ہندے ہن۔ متھّ دی سرو سدھران بنتر دی کھوج لئی، اوہ اکو کہانی دے کئی روپ لیندا اے اتے تبدیلیاں نوں پتہ لگاؤندا اے اتے اوہناں روپاں وچ وکاساں دا پتہ لگاؤندا اے۔ پراپّ کہانی بنتراں دی اک ٹائپولوجی (سمگٹھ وضاحت سائنس) تے پہنچن دا یتن کردا اے۔ کرداراں دیاں قسماں اتے کئی سینکڑے پرمپرک روسی لوک کہانیاں وچ کماں دیاں قسماں دا تجزیہ کرکے، پراپّ اس نتیجے تے پہنچن یوگ ہویا کہ صرف اکتی مولک کتھا-اکائیاں سن۔ جدونکھ ساریاں ہی کتھا-اکائیاں ہریک کہانی وچ موجود نہیں ہندیاں، اس ولوں وشلیشت کیتیاں گئیاں کہانیاں نے پھنکشناں نوں ستھر لڑی وچ دکھایا۔ جویں پراپّ مطابق، ہریک نمونے دی، بھاویں کنا وی ملدا جلدا ہووے، ضرور تلنا ہونی چاہیدی اے، تاں جو اوہ وکھری قسماں پرتِ ہیٹرونائمس (سانجھ متعلق) ہووے۔
اسدے چیلے اتے الوچک لیوِ-سٹرؤس نے پراپّ دا وچار اساطیری “قطاراں”، یانِ کہ کہانی اتے سارے روپاں وچ دوہرائے جان والے کجھ جڑے ہوئے عنصر، دی پنر-بنتر دی اپنی تکنیک وچ ادھارا لیا۔ لیوِ-سٹرؤس مطابق، کسے سبھیاچار نوں سمجھن لئی، متھہاسکار نوں اساطیری سوچ والے اجیہے مڈھلے گرائمر دی بھال کرنی چاہیدی اے۔ اتے ایہہ تکنیک التھسر، بارتھس، بورڈیؤ، ڈمیزی، جینٹِ، میٹز، سیریسّ، اتے ہوراں ورگے بنتر چنتکاں دے اک وڈا دائرے ولوں ادھارا لیا گیا۔
پھیر وی، لوک کہانی دی کریا وچار نوں اکھوں اہلے کرل کرکے پراپّ دی تنقید ہندی رہی اے، جویں سر، لے، وقت، اتے کہانی دا من، بھاویں لوک کہانی دی قسم عامَ طور تے منہ زبانی ہندی اے۔ اس ولوں کم کیتیاں کہانیاں دی، آوازاں دی وجائے لکھتاں نال کیتی جانچ، اسدے کم نوں سر سائنس دی وجائے، سیمیؤلوجی اتے اینتھروپولوجی لئی زیادہ قدرتی کوش بناؤندی اے۔ انا کو، کالاؤڈِ لیوِ-سٹرؤس نے بنترک نظریہ دی شریشٹھتا اتے ریتیواد نظریہ دیاں کمیاں نوں ثابت کرن لئی لوک کہانی دی مرپھولوجی اتے پراپّ دا مونوگراپھ (خاص لکھ) ورتیا۔ اپنے مطالعہ وچ، پراپّ دی تنقید اس ولوں جانچیاں گئیاں کہانیاں دے سماجی اتے تریخی حوالہ نوں پوری طرحاں اکھو اہلے کرن کرکے کیتی گئی۔ اسنے روسی لوک کھتھاواں دے اک شریر نال کم کیتا، جسنوں اسنے منیا کہ سارے ہی کہانی پھنکشناں (ممکن کم) دی اکو بنتر رکھدے ہن۔ ایہہ فنکشن کسے ریکھک لڑی دے کالکرمئنسار کرمّ نوں اپناؤندے ہن اتے مڈھلے عنصر ہن۔ پراپّ مطابق دو بالکل وکھریاں کہانیاں دیاں ملدیاں جلدیاں واقعے نوں اکو فنکشن وچ اکٹھا گروپ بدھّ کیتا جا سکدا اے۔ اداہرن دے طور تے:
- اک جادوگر ہیرو نوں اک جادوئی شربت دندا اے جو اسدا بھیس بدل دیویگا اتے اسنوں سرکھیا اہلکاراں کولوں لنگھ جان دی آگیا دیویگا۔
- کلاباز (نٹ) ہیرو نوں اک بولن والا باز دندا اے جو اسنوں جتھے مرضی لے جے جا سکدا اے۔
دو ملدے جلدے کم ہن جہناں نوں “ہیرو نوں اک جادوئی زریعہ دی ضرورت اے” والے فنکشن ہیٹھاں اکٹھے سموہبدھّ کیتا جا سکدا اے۔ اسطراں، دو خاص لچھن اکو فنکشن دے “چل” ہندے ہن۔ کرداراں/پردرشاں/رکاوٹاں دی شکل اتے پچھان وچ فرقاں دے ہندے ہوئے، کہانیاں وچ اجے وی اوہی مڈھلے عنصر رہندے ہن۔
روسی پریکہانیاں دے کوش وچ، کوئی وی کہانی سارے دے سارے اکتی فنکشن نہیں رکھدی۔ پھنکشناں دی لسٹ ذرا کسے وئنجناں نال بھری الماری وانگ ہندی اے جس نال کوئی انفرادی ڈش/پکوان بنایا جا سکدا اے۔ پھنکشناں دی لڑی ستھر کیتی گئی رہندی اے، کیونکہ واقعے کسے بہتر کرم وچ ہی ہونا چاہندیاں ہندیاں ہن۔
اتھے ہی بسّ نہیں، پراپّ دا کم بعد وچ بنترک لہر وچ پریرناتمک رہا اے۔ جو کسے لئی گھٹ دلچسپ، بہت زیادہ آسان اصولی فارمولا اے، اوہ ہوراں لئی اک شردھامئی پریرناتمک امبکلابی وچار اے۔ ایہہ نتیجہ کڈھیا جا سکدا اے کہ، جویں ایلن ڈنڈیس نے 1978 وچ مرپھولوجی آف دی پھوکٹیل دے اپنے انگریزی ترجمہ دی جان پچھان وچ لکھیا اے کہ، “پراپّ دا مطالعہ صرف اک پہلا قدم اے، حالانکہ اک وڈا قدم اے۔” ولادیمیر پراپّ، بے شکّ، اپنے ویلے توں اگے سی جویں اسنے تجربہ سدھتا اتے شاندار لوکدھارا دے وودھ سنساراں نوں اکٹھا کیتا۔ وقت دے چار دہاکیاں توں زیادہ اوہ بنترواد دا پرمکھ انسان رہا اے- اوہ بعد دے بنترک دارشنکاں اتے الوچکاں دیاں وچار چرچاواں دے موضوع وستو رہا اے۔[۲]
ہورویکھو
سودھوحوالے
سودھو- ↑ ڈاکٹر سرجیت سنگھ, ڈاکٹر گرمیت سنگھ (2020). سبھیاچار اتے لوکدھارا : عالمی سوچ وچار. لدھیانہ: فکر اشاعتاں پنجابی بھون ،لدھیانہ, 147. ISBN 978-93-89997-73-6.
- ↑ ۲.۰ ۲.۱ ۲.۲ Propp, Vladimir. "Introduction." Theory and History of Folklore. Ed. Anatoly Liberman. University of Minnesota: University of Minnesota Press, 1984. pg ix
- ↑ ڈاکٹر سرجیت سنگھ, ڈاکٹر گرمیت سنگھ (2020). سبھیاچار اتے لوکدھارا : عالمی سوچ وچار. لدھیانہ: فکر اشاعتاں پنجابی بھون ،لدھیانہ, 147. ISBN 978-93-89997-73-6.