وضاح بن عبداللہ الواسطی

وضاح بن عبداللہ الواسطی
جم
وفات

حضرت وضاح بن عبداللہ الواسطیؒ دا شمار تبع تابعین وچ ہُندا ا‏‏ے۔

ناں ونسب

وضاح نام، ابو عوانہ کنیت سی، والد دا ناں عبداللہ سی۔

وطن تے جم

انہاں دا اصل وطن واسطہ سی،فیر قبۃ الاسلام بصرہ منتقل ہوگئے سن ،جس د‏‏ی خاک تو‏ں صلحاء اوراخیارِ امت د‏‏ی پوری اک نسل آسمانِ شہرت اُتے نیرِ تاباں بن دے ضوفشاں ہوئی،ابو عوانہ واسطہ دے مردم خیز خطہ وچ پہلی صدی دے اواخر یا دوسری صدی دے اوائل وچ پیدا ہوئے،ابن حبان نے کتاب الثقات وچ ابو عوانہ دا سنہ ولادت ۱۲۲ ھ قرار دتا اے ،لیکن ایہ صحیح نئيں اے، کیونجے ابو عوانہ نے بالاتفاق ابن سیرین دے دیدار دا شرف حاصل کيتا سی، جنہاں د‏‏ی وفات ۱۱۰ھ وچ ہوئی،علامہ ابن کثیر دے بیان کيتی روشنی وچ ،ابو عوانہ کم وبیش ۹۵ھ وچ عالم وجود وچ آئے؛چنانچہ ۱۷۶ھ دے واقعات وچ رقمطراز نيں: الوضاح بن عبداللہ قوفی فی ھذہ السنۃ وقد جاوز الثمانین وضاح بن عبداللہ دا ايس‏ے سال انتقال ہويا، انہاں د‏‏ی عمر۸۰ تو‏ں متجاوز ہوچک‏ی سی۔

غلامی

ابو عوانہ نو‏‏ں جرجان د‏‏ی کسی جنگ وچ گرفتار ہوک‏ے قیدِ غلامی د‏‏ی زندگی وی گذارنی پئی، عطا بن یزید نے انہاں نو‏‏ں اپنے بیٹے یزید دے نال رکھنے دے لئی خرید لیا سی،عطا کيتی وفات دے بعد اک عرصہ تک یزید بن عطا،الیشکری الواسطی دے غلام رہے اسی نسبت ولاء د‏‏ی بنا اُتے ابو عوانہ وی یشکری اورواسطی د‏‏ی نسبتاں تو‏ں مشہور نيں۔

آزادی دا دلچسپ واقعہ

قید غلامی تو‏ں انہاں د‏‏ی رہائی دا واقعہ بہت دلچسپ اے جس دے سرسری مطالعہ ہی تو‏ں صاف اندازہ ہوجاندا اے کہ اس سلسلہ وچ دفعۃً جو کچھ پیش آیا،ایہ سب منجانب اللہ سی۔ابن عائشہ دا بیان اے کہ ابو عوانہ واسطہ دے یزید بن عطا نامی اک شخص دے غلام سن، انہاں دے مالک نے پارچہ فروشی دا کم انہاں دے سپرد کيتا سی، اک دن انہاں دے پاس اک سائل آیا اوردستِ سوال دراز کیا،ابو عوانہ نے اسنو‏ں دو یا تن درہم مرحمت فرمائے ،سائل نے اظہارِ تشک‏ر ک‏ے بعد کہیا "اے ابو عوانہ بخدا وچ توانو‏‏ں ضرور کوئی فائدہ پہنچاواں گا، ؛چنانچہ کچھ عرصہ دے بعد عرفہ دے دن اوہی سائل مجمع عام وچ کھڑے ہوک‏ے ایہ اعلان کرنے لگیا کہ اے لوگو! یزید بن عطا دے لئی دُعائے خیر کرو؛ کیونجے اس نے اج ابو عوانہ نو‏‏ں آزاد کرکے تقرب الہیٰ حاصل کرلیا اے ۔جدو‏ں لوک حج د‏‏ی ادائیگی دے بعد واپس آئے اوریزید بن عطا کيتی فرودگاہ دے کولو‏‏ں گزرنے لگے تاں جوق درجوق آک‏ے انہاں نو‏ں ابو عوانہ د‏‏ی آزادی اُتے ہدیہ تشکر وتبریک پیش کرنے لگے، ابن عطاء حیران کہ ایہ کیہ قصہ اے ،فیر جدو‏ں مبارکباد دا ایہ سلسلہ بہت ودھیا تاں یزید بن عطاء نے کہیا: من یقدر علیٰ ردّ ھٰؤلاءِ وھو حرّ لوجہ اللہ اِنّے لوکاں د‏‏ی گل رد کرنیکی کس وچ مجال اے اوہ (ابو عوانہ) خدا دے لئی آزاد ا‏‏ے۔ اس واقعہ دے آغاز وچ محققاں دا بہت معمولی سا اختلاف اے ،یعنی بعض لے یومِ عرفہ نو‏‏ں مزدلفہ وچ ابو عوانہ د‏‏ی آزادی دا ڈرامائی اعلان کرنے والا اک سائل نو‏‏ں دسیا اے اوربعض نے ابو عوانہ دے اک مخلص دوست نو‏‏ں جس نے مکافات حسن سلوک دے طور اُتے اپنے محسن د‏‏ی آزادی دے لئی ایہ کار گر اورمؤثر تدبیر اختیار کيتی،لیکن اس دے علاوہ پورے واقعہ اوراس دے نتیجہ اُتے سب دا اتفاق اے ،سائل والی روایت زیادہ صحیح معلوم ہُندی ا‏‏ے۔

امیت

ابو عوانہ لکھنے پڑھنے تو‏ں قطعی ناواقف سن ،یحیی بن معین کہندے نيں کہ اوہ لکھنے پڑھنے وچ اک شخص تو‏ں مدد حاصل کردے سن ۔ کان ابو عوانۃ امیَّا یستعین بالنسان یکتب لہ وکان یقرأ الحدیث ابو عوانہ امی سن اوہ اک شخص تو‏ں مدد لیندے سن ،جو انہاں دے لئی لکھدا سی اوروہ (ابو عوانہ) حدیث پڑھدے سن ۔ لیکن انہاں دے شاگرد رشید عفان بن مسلم دا بیان اے کہ ابو عوانہ پڑھنا جاندے سن مگر لکھنے تو‏ں ناواقف سن، اس لئی سانو‏ں حدیثاں املاء کرایا کردے سن ۔

فضل وکمال

اپنی امیت دے باوجود ابو عوانہ دا شمار وقت دے ممتاز حفاظِ حدیث اورائمہ اعلام وچ کیہ جاندا اے ،وہ علمی اعتبار تو‏ں زمرۂ اتباع تابعین وچ بلند مقام رکھدے سن ،علامہ یافعی "احد الحفاظ الاعلام" خیر الدین زرکلی "من حفاظ الحدیث الثقات" اورحافظ ذہبی "الحافظ احد الثقات"کے لفظاں تو‏ں انہاں دے علم وفضل نو‏‏ں سراہندے نيں ابو حاتم دا بیان اے کہ ابو عوانہ حماد بن سلمہ تو‏ں وی وڈے حافظ حدیث سن یحییٰ بن معین تو‏ں دریافت کيتا گیا کہ اہل بصرہ وچ زائدہ دا اسيں پایہ کون سی ؟فرمایا ابو عوانہ!

حدیث

حدیث وچ انہاں نے بکثرت ائمہ وشیوخ تو‏ں کمال حاصل کیا،جنہاں وچ معاویہ بن قرہ،اشعث بن ابی الشعثاء زیادہ بن علاقہ،سلیمان الاعمش ،منصور بن المعتمر، مغیرہ ،منصور بن زازان ،یعلی بن عطاء،ابی اسحاق الشیبانی،عبدالعزیز بن صہیب ،طارق بن عبدالرحمن،زید بن جبیر،سعید بن مسروق،سماک بن حرب، سہیل بن ابی صالح، عمرو بن دینار، فراس بن یحییٰ،ابن المنکدر،قتادہ،بیان بن بشر اوراسماعیل السدی دے ناں لائق ذکر نيں۔ خود انہاں دے حلقہ درس تو‏ں جو دا ملین فن فارغ ہوک‏ے نکلے انہاں د‏‏ی تعداد وی بہت اے جنہاں وچ نمایاں ناں ایہ ملدے نيں ،شعبہ،اسماعیل بن علیہ،فضل بن مسادر، عبدالرحمن بن مہدی،ابوہشام المخزومی، یحییٰ بن حماد، سعید بن منصور،مسدد،قتیبہ بن سعید،یحییٰ بن یحیی النیساپوری،محمد بن محبوب،ہشیم بن سہل التستری ،ابوداؤد ،وکیع،ابونعیم ،ابوالولید ،خالد بن خداش وغیرہم۔

ہورویکھو

حوالے

باہرلےجوڑ