نی اینڈر تھال آدمی
تھال قدیم جرمن زبان وچ وادی نوں کہندے نيں، اس کلمہ دا موجودہ تلفظ تال اے۔ نی اینڈر اک وادی دا ناں اے جو جرمنی وچ دسل وارف دے نیڑے واقع اے۔ ایتھے سب توں پہلے اس انسان دے چودہ مجحرات دریافت ہوئے۔ بعد وچ دوسرے ملکاں توں وی اس دے اعضائ ملے تے اس خاص آدمی دا ناں نی اینڈر آدمی رکھ دتا گیا ۔
یہ انسان آخری برف دے زمانے توں ذرا ہی پہلے نمودار ہويا اس دا زمانہ اک لکھ سال پہلے توں لے کے 35 ہزار سال پہلے تک ثابت ہُندا اے۔ اس دا ارتکاز یورپ وچ تے بحیرہ روم دے ارد گرد دے علاقےآں وچ سی ۔ تقریباً پچتھر ہزار پہلے ایہ لوک یورپ اُتے چھا گئے سن ۔ انہاں دی کھوپڑیاں جوڈے تے دانت چیکو سلوکیہ، جرمنی فرانس تے اٹلی توں ملے نيں۔ جو پچتھر ہزار سال پرانے نيں۔ انہاں نے نويں اوزاری صنعت نوں جنم دتا، جسنوں ماؤ سیٹرین اوزاری صنعت دا ناں دتا گیا اے ۔
ایہ غاراں وچ رہنے والے لوک سن ۔ اُتے ایہ کھلی جگہاں اُتے جھگیاں بنا کے رہنے دے وی کچھ ثبوت وی ملے ہٰاں۔ انہاں دا قد چھوٹا، بدن مظبوط تے گھٹا ہويا، خانہ مغز لمبا، نیچا تے چوڑا سی تے پِچھے دی توں چپٹا سی ۔ پیشانی دا نچلا کنارہ بھاری بھرکم سی ۔ دانت وڈے سن تے رخسار دی ہڈیاں چھوٹی سن۔ انہاں دے ہتھ تے پیر وڈے وڈے سن ۔ مگر انہاں دی انگلیاں چھوٹی چھوٹی سن۔ ایہ پوری طرح کھڑے ہوئے کے چلدے سن ۔
انہاں دے غاراں دے منہ چھوٹے ہُندے سن ۔ اگ استعمال کردے سن، انہاں دی خوراک کافی متنوع سی۔ پھل، سبزیاں، گوشت سب کچھ کھاندے سن ۔ جانوراں وچوں سبزی خور تے گوشت خور دونے قسم دے جانورواں دا شکار کردے سن ۔
نی اینڈر تھال آدمی غاراں وچ رہنے والے ریچھ دا شکار کیتا کردے سن ۔ حیرت دی گل اے کمزور تے آسان جانور نوں چھڈ کے اس قوی ہیکل جانوراں نوں مارنے دی ضرورت کیہ سی؟ تے کس طرح اسنوں مار گراندا ہوئے گا۔ ریچھ جے دو پیر اُتے کھڑا ہوئے جائے تاں اٹھ فٹ دا دیو ہیکل درندہ اے۔ نی اینڈر تھال باقیدگی توں اس دا شکار کردا سی ۔ سوئز لینڈ دے شہر وریخن لوچ وچ پتھر دے اک طاقچے وچ ترتیب دار سجی ہوئی ریچھ دی پنج کھوپڑیاں ملی نيں۔ اس ہی شہر وچ اک جگہ توں تن سالہ ریچھ دی کھوپئی اس وچ رخسار دے آر پار گھسائی ہوئی اک ننھے ریچھ دی ٹانگ اے۔ ایہ چیز ۔۔ ایہ ٹانگ گھسی کھوپئی ۔۔ دو ہڈیاں دے اُتے برائے جمان اے تے ایہ دو ہڈیاں دوسرے ریچھاں کيتیاں ناں۔ ایہ ترتیب اتفاقی نئيں بلکہ شعوری اے ۔
کوہ کار مل واقع فلسطین 1932 وچ اس ترقی یافتہ نی اینڈر تھال دی عورت دا اک ڈھانچہ ملیا اے۔ اس دی ابروواں دی ہڈی دا ابھار کم، موٹا پا کم تے کھوپئی گول اے۔ اس پتھرائی ہوئی عورت دا ناں تابون عورت ناں رکھیا گیا۔ کیوں جس جگہ توں ایہ لاشہ ملیا اس دا ناں تابون سی ۔ اس طرح کوہ کارمل دے پاس سخول دے قبرستانہاں وچوں چودہ لاشاں متجحر ملی نيں۔ انہاں وچوں دس افراد اک دوسرے توں متنوع سن ۔ ایہ سب افراد دفن کیتے گئے سن ۔ فلسطین وچ ہی جبل قفضیٰ دے غار وچ پندرہ لاشاں مدفون ملی نيں۔ ایہ وی قبرستان معلوم ہُندا اے ۔
1957 وچ شمالی عراق وچ شنندر دے مقام توں اک شکاری آدمی دا ڈھانچہ ملیا اے۔ ایہ 4400 ہزار سال پرانا انسان سی ۔ ایہ سخص چٹان توں دب کر مرا اے۔ اس دی عمر چالیس سال اے تے اس دے دانت خراب ہوچکے سن ۔ اس دا قد پنج فٹ تن انچ سی ۔ چھاتی گول سی جداں کہ مغربی یورپ وچ اس دے اسيں نسلاں وچ سی ۔ مگر ابروواں دا ابھار کم سی ۔ جس دی وجہ توں اس دی شباہت جدید تر سی ۔
دنیا فیر وچ یورپ، ایشیا، یورپ تے افریقہ جتھے وی انہاں دے ڈھانچے ملے نيں انہاں دے مطالعہ توں ظاہر ہُندا اے کہ انہاں دے اختلاف انفرادی یا صنفی نيں تے بحثیت نوع تے نسل دے ایہ سب ہی چیز نيں۔ انہاں دا نسلیاندی ذخیرہ اک ہی اے ۔
اس گروہ دے ترقی یافتہ افراد نے موجودہ انسانی نوں جنم دتا۔ لیکن فرداً فرداً نئيں بلکہ پورے عہد اُتے پھیلے پویئ عرصے وچ جداں اک گروہ دوسرے گروہ نوں جنم دے رہیا ہوئے۔ ایہ جنم یورپ تے افریقہ وچ ہر گز نئيں ہويا۔ ایہ یا تاں مشرقی وسطیٰ وچ ہويا اے یا فیر ایشیائ وچ ۔ اساطیری روایات تے قدیم مذاہب دی تلمیحات وی اس دی تائید کردیاں نيں ۔
نی اینڈر تھال آدمی نہ صرف اگ دے استعمال توں واقف سی، بلکہ اگ وی پیدا کر سکدا سی تے اسنوں کِسے ڈسپلن دے تحت رکھ سکدا سی ۔ اپنے غاراں دے فرش اُتے آتش دان کھودنے دے قابل ہوچکيا سی ۔ گھر وی بنا کے رہندا سی تے غاراں وچ وی ۔
روس وچ کئی ایداں دے تھاں ملے نيں جتھے نی اینڈر تھال دے گھراں وچ فرشی آتش دان ملے نيں۔ اک جگہ اُتے اک دائرے وچ فرشی چولھے ملے نيں تے انہاں دے ارد گرد ہاتھی دی ہڈیاں تے اس دے دیکھانے دے دانت نيں ۔
نی اینڈر تھال دی سب توں اعلیٰ صفت ایہ اے کہ اوہ سماجی شعور رکھدا سی ۔ یعنی انسانیت نال پیار کردا سی ۔ اپنی ذات توں باہر دوسرے انسان دے لئی پیار تے احترام دے جذبات رکھدا سی ۔ اس دا سب توں وڈا ثبوت اوہ قراں جنہاں وچ مرجانے والے ساتھیاں نوں دفن کردا سی ۔ شاید اوہ موت نوں عارضی شے سمجھدا ہوئے یا اوہ شاید ایہ سمجھدا ہوئے کہ گہری نیند سوئے اس دے ہم جنس کھلی زمین اُتے بے یار و مدد گار نئيں چھڈے جاسکدے نيں۔ جتھے وشی درندے انہاں دی بے حرمتی کرن تے انہاں نوں پھاڑ کھائاں ۔
فرانس وچ لومئوسیتئے LA MOUSTIER دے مقام اُتے اک اٹھارہ سالہ لڑکے دی قبر ملی اے۔ اس دی لتاں پِچھے نوں مڑی ہوئی نيں۔ سر دے تھلے پتھراں تے ہڈیاں دا تکیہ اے۔ اس اُتے اوہ اپنا بازو رکھے، بازو اُتے سر رکھے گویا سو رہیا اے ۔
لافراسی LA FERRASIE دے مقام اُتے اک کنبے دی قبر ملی اے۔ جس وچ دو جوان تے چار بچے سونے دی پوزیشن وچ مدفون نيں۔ نی اینڈر تھال آدمی دے نال اوزار تے کھانا وی اے۔ سونے دی پوزیشن وچ لٹانے دا مطلب کہ موت صرف اک گہری نیند اے تے کل اوہ جدوں اٹھاں گے تاں انہاں نوں اوزاراں دی تے کھانے دی ضرورت پیش آئے گی ۔
ایہ اس قدیم انسان دی عقلی کاوش اے۔ جسنوں اوہ جس وچ اوہ زندگی تے موت دی جدلیات نوں سمجھنے دی کوشش کر رہیا سی ۔ قبراں وچ اوزاراں تے کھانے توں ماہرین نے ایہ نتیجہ اخذ کیتا اے کہ اوہ انسان کِسے قسم دے مذہب اُتے یقین رکھدا سی تے حیات بعد املمات دا قائل سی ۔ بہر صورت ایہ اس دی موت دے خلاف جنگ تے فنا دے خلاف بقائ دی کشمکش سی۔ اوہ زندہ رہنا چاہندا سی تے موت دا حاصل ہونے دے بعد اس توں مغلوب ہونے توں انکار کر رہیا سی ۔ گھٹ توں گھٹ ایہ تاں یقینی اے کہ اس نے موت دی ماہیت اُتے غور کیتا سی تے اسنوں عاضی چیز سمجھدا سی تے اس نے اس اُتے قابو پانے دی کوشش ورگی۔ ہڈیاں دی مخصوص ترتیباں، خاص نقش و نگار، دفنانے دا عمل تے دوسری چیزاں ایہ ظاہر کردیاں نيں کہ اوہ جادو دا قائل سی، مذہب دا نہيں۔ مذہب دا مقصد معبود نوں راضی کرنا تے اپنی اطاعت سپردگی تے بندگی نوں ظاہر کرنا اے۔ جدوں کہ جادو دا مقصد تخسیر فطرت اے ۔
اس انسان دے ہاں قدرتی رنگ وی ملے نيں تے انہاں دا استعمال وی نظر آیا اے۔ جس دا مطلب اے کہ اوہ سجاوٹ دا شعور رکھدا سی ۔ گھٹ توں گھٹ اِنّی ثقافتی ترقی اس نے ضرور دی سی کہ اپنی زندگی وچ اپنی کوششاں توں کچھ حسن تخلیق کرنے دی شد و بد پاچکيا سی ۔
اس دور دی اپنی اک سائنس وی سی۔ اس دے دو وڈے شعبے سن ۔ اوزاراں دی مدد توں اوزار بنانے دا کم طبعیات دی سائنس دی بنیاد سی .۔ ایہ اوہ شروعات سی جس نے اگے چل کے طبعیات دی ترقی دے لئی راستہ کھولنا سی ۔ ایہ فزکس دی ابتدا سی۔ دوسرا شعبہ اگ اُتے قابو پانے دے باعث وجود وچ آیا۔ جس طرح اوزار سازی طبعیات دی بنیاد بنی اس طرح اگ کیمیا دی بنیاد بنی۔ بذات خود اگ لکڑیاں نوں جلانے دا کیمیائی عمل اے۔ اس انسان نے اس اُتے گوشت بھونے دا طریقہ سکھیا۔ ایہ وی کیمسٹری دی ابتدائی کارروائی سی۔ بعد وچ انسان نے پتھر تے مٹی دے پیالے بنانے سیکھے تاں پانی تے گوشت ابالنے دا عمل شروع ہويا۔ ایہی بھونا، ابالنا تے رنگاں دا استعمال کیمیا دے ضمن آندا اے ۔
ماخذ سودھو
یحیٰی امجد۔ تاریخ پاکستان قدیم دور