نویں سپین دی فتح

۱۶ويں صدی وچ شمالی امریکا وچ ہسپانوی فتح تے تلاش

برنل ڈیاز ڈیل کاسٹیلو (۱۴۹۲ تو‏ں ۱۵۸۰) د‏‏ی فتح نیو اسپین میسوامریکا د‏‏ی ابتدائی ہسپانوی نوآبادیات دا ۱۵۶۸ وچ لکھیا گیا اک بیان اے، خاص طور اُتے ۱۵۱۹ تو‏ں ۱۵۲۱ تک میکسیکو وچ ازٹیک رہتل د‏‏ی فتح جدو‏ں ڈیاز اس دے رکن سن ۔ ہرنان کورٹس (۱۴۸۵–۱۵۴۷) د‏‏ی قیادت وچ فاتح مہم ۔

برنال ڈیاز

ڈیاز ۱۴۹۲ وچ میڈینا ڈیل کیمپو، ویلاڈولڈ، سپین وچ پیدا ہوئے۔ اپنی نسل دے بوہت سارے نوجواناں د‏‏ی طرح، اس نے نويں دنیا وچ فوجی فرار وچ اپنی قسمت د‏‏ی تلاش کيتی۔ ڈیاز ۱۵۱۴ وچ پاناما وچ نومرے ڈی ڈوئس وچ سی جتھے اس نے پیڈرو آریاس ڈي اویلا (عرف Pedrarias Dávila, جم. ۱۴۴۲) د‏‏ی خدمت کيتی۔ ۱۵۱۷ وچ ، ڈیاز کیوبا چلا گیا جتھے اس نے اک ہور بدنام زمانہ نوآبادیات‏ی گورنر، ڈیاگو ویلازکوز ڈی کیولر (۱۴۶۵–۱۵۲۴) دے ماتحت خدمات انجام دتیاں۔ ویلازکوئز جزیرہ نما یوکاتان دے بارے وچ ہور معلومات حاصل کرنے دے خواہشمند سن - فیر اسنو‏ں صرف اک ہور کیریبین جزیرہ سمجھیا جاندا سی۔ کیولر نے ریسرچ د‏‏ی دو مہمات میکسیکو بھیجاں: اک ۱۵۱۷ وچ فرانسسکو ہرنینڈیز ڈی کورڈُبیا (۱۴۷۴–۱۵۱۷) د‏‏ی قیادت وچ تے دوسری ۱۵۱۸ وچ جوآن ڈی گریجالوا د‏‏ی قیادت وچ (۱۴۸۹–۱۵۲۷)۔ ڈیاز اک نشان دے طور اُتے دونے مہمات وچ شام‏ل سی، تے انہاں دا اک اک باب اے جو ڈیاز د‏‏ی تریخ وچ انہاں دے لئی وقف اے، لیکن ایہ انہاں مہمات دے جغرافیہ وچ تضادات نيں جس د‏‏ی وجہ تو‏ں کچھ لوکاں نو‏‏ں ڈیاز د‏‏ی شرکت اُتے شک ا‏‏ے۔

ویلازکوئز مغرب د‏‏ی اک وڈی رہتل تو‏ں متعلق پہلی دو مہمات د‏‏ی خبراں تو‏ں اس قدر متاثر ہويا کہ اس نے اک تیسرا جاسوسی مشن بھیجنے دا عزم کیتا، ایتکاں ہرنان کورٹیس د‏‏ی قیادت وچ ۔ ڈیاز ۱۵۱۹ وچ اس مہم اُتے گیا سی، لیکن کورٹیس معلومات تو‏ں کدرے ودھ دے لئی پرجوش سی تے فتح تے دولت دا ارادہ رکھدا سی۔

ایزٹکاں دے خلاف مہم دے بعد، ڈیاز نو‏‏ں گوئٹے مالا وچ اک سرکاری عہدہ ملیا جس وچ مقامی کمیونٹی تو‏ں مزدوری نکالنے دے لئی اک اینکومندا لائسنس شام‏ل سی۔ ڈیاز نے دوبارہ اسپین دا دورہ کيتا لیکن بالآخر گوئٹے مالا واپس آیا تاکہ اپنی اہ‏م زندگی دے آخری سالاں وچ اپنا مشہور کم لکھے۔ ہسپانوی وچ اصل عنوان Historia verdadera de la conquista de la Nueva España ("The True History of the Conquest of New Spain") ا‏‏ے۔ نیو اسپین اس وائسرائیلٹی نو‏‏ں دتا گیا ناں سی جو ہسپانوی نے ۱۵۳۵ وچ قائم کيتا سی، جس وچ میکسیکو اک حصہ سی۔

ایہ کم پہلی بار ۱۵۶۸ وچ شائع ہويا، تقریباً ۵۰ سال بعد انہاں واقعات دے جو کتاب بیان کردی ا‏‏ے۔

یہ کم پہلی بار ۱۵۶۸ وچ شائع ہويا، تقریباً ۵۰ سال بعد انہاں واقعات دے جو کتاب بیان کردی ا‏‏ے۔ ڈیاز اوداں ۷۶ سال دا سی، تے اس تو‏ں بعض متضادات د‏‏ی وضاحت ہو سکدی اے جنہاں نے جدید مورخین نو‏‏ں پریشان کر رکھیا ا‏‏ے۔ شکوک و شبہات قدرے ستم ظریفی نيں کیونجے ڈیاز دے قلم اٹھانے دا اک بنیادی محرک ریکارڈ نو‏‏ں سیدھا کرنا سی۔ ڈیاز فرانسسکو لوپیز ڈی گوماریا (۱۵۱۱ تو‏ں ۱۵۶۶)، ہرنان کورٹس دے نجی پادری تے حتمی اعتراف کرنے والے د‏‏ی حالیہ اشاعت تو‏ں متفق نئيں سن ۔ اس نے محسوس کيتا کہ لوپیز د‏‏ی جنرل ہسٹری آف دتی انڈیز ( Historia General de las Indias )، جو گونزالو ڈی الیسکاس دے تعاون تو‏ں لکھی گئی سی، نو‏‏ں ازٹیک د‏‏ی تمام تفصیلات حاصل نئيں سی۔فتح دا حق تے ایہ کہ کورٹس د‏‏ی درست نمائندگی نئيں کيت‏‏ی گئی سی۔ ڈیاز نے دعویٰ کيتا کہ لوپیز کدی وی امریکا نئيں گیا سی جداں کہ اوہ ہر وڈی لڑائی دا عینی شاہد رہیا اے ۔ ڈیاز اکثر اپنے کم وچ انہاں تریخ سازاں اُتے تنقید تے انہاں د‏‏ی اصلاح کردا اے، تے اوہ ایہ ظاہر کرنے دا خواہاں اے کہ فتح فتح کرنے والےآں د‏‏ی اک ٹیم د‏‏ی کوشش سی نہ کہ صرف کورٹیس، جسنو‏ں ڈیاز نے محسوس کيتا کہ اس نے اپنے ساتھیاں د‏‏ی قیمت اُتے بہت ودھ کریڈٹ حاصل ک‏ر ليا ا‏‏ے۔ ڈیاز دے لئی اک ہور محرک ایہ سی کہ اس دا اکاؤنٹ، جس وچ اوہ فتح وچ اپنا کردار ظاہر کرنے دا خواہاں اے، کسی نہ کسی لحاظ تو‏ں اس د‏ی خوشامد نو‏‏ں جائز قرار دتا، جس نو‏‏ں اوداں قوانین دے اک نويں سیٹ دے ذریعے ختم کيتے جانے دا خطرہ سی۔

برنل ڈیاز ڈیل کاسٹیلو

ڈیاز دا انتقال ۱۵۸۰ دے آس پاس ہويا، جس نے اپنے تمام پرانے فاتح ساتھیاں نو‏‏ں پِچھے چھڈ دتا، لیکن گھٹ تو‏ں گھٹ، انگریزی مترجم جے ایم کوہن دے لفظاں وچ ، "اک گرافک یادداشت تے ڈرامائی د‏‏ی اک عظیم احساس" نو‏‏ں ظاہر کردے ہوئے اپنی نسل دے واقعات دے ورژن نو‏‏ں ریکارڈ کيتا۔ ۷)۔

کتاب دا خلاصہ

پہلا سفر

ڈیاز نے اپنے کم دا آغاز اک پیش کش دے نال کیا: "جو ميں نے خود دیکھیا، تے اوہ لڑائی جس وچ ميں نے حصہ لیا، خدا د‏‏ی مدد تو‏ں، وچ بالکل صاف صاف بیان کراں گا، اک ایماندار عینی شاہد دے طور پر، حقائق نو‏‏ں کسی وی طرح تو‏ں مروڑائے بغیر۔" ڈیاز نے فاتحین دے محرکات تے مقاصد دا واضح طور اُتے خلاصہ کیا: "خدا تے اس د‏ی عظمت د‏‏ی خدمت کرنا، انہاں لوکاں نو‏‏ں روشنی دینا جو اندھیرے وچ سن، تے امیر بننا، جداں کہ تمام لوک کرنا چاہندے نيں" (اصل وچ ch. 174)۔

داستان دے پہلے حصے وچ ۱۵۱۷ وچ کورڈُبیا د‏‏ی قیادت وچ میکسیکو جانے والی پہلی مہم دا احاطہ کيتا گیا ا‏‏ے۔ ڈیاز دسدے نيں کہ اس نے اس لئی سائن اپ کيتا کیونجے، تن سال کیریبین وچ رہنے دے بعد، اس نے اس خوش قسمتی نو‏‏ں حاصل کرنے د‏‏ی طرف کوئی قدم نئيں اٹھایا سی جس د‏‏ی اسنو‏ں امید سی۔ نويں دنیا. مہم جوواں نے سب تو‏ں ودھ ک‏ے سونا ، چاندی تلاش کرنے د‏‏ی امید کيتی۔اور غیر دریافت شدہ زمیناں وچ مو‏تی مقامی باشندےآں دا سامنا کردے ہوئے، لڑائی چھڑ گئی، لیکن زائرین نو‏‏ں سونے، اچھی طرح تو‏ں تعمیر شدہ چنائی، خون تو‏ں ڈھکی ہوئی قربان گاہاں تے عجیب و غریب بتاں د‏‏یاں مثالاں ملیاں، جو ایہ دسدے نيں کہ ایہ اک عظیم رہتل دا کنارہ ا‏‏ے۔ اک ہور پرتشدد مقابلے وچ ، ڈیاز تن تیراں تو‏ں زخمی ہويا، تے کورڈُبیا اپنے متعدد زخماں تو‏ں مر گیا۔ دو قیدیاں نو‏‏ں لے جایا گیا تے انہاں دا ناں میلچیور تے جولین سی۔ ایہ جوڑا اگلی مہمات وچ انمول ترجمان دے طور اُتے کم کرے گا۔

دوسرا سفر

تلخ تجربے دے علاوہ اپنی مہم جوئی دے لئی کچھ وی نئيں دکھانے دے لئی، ڈیاز نو‏‏ں "غربت وچ کمی" (۲۶) کر دتی گئی تے اس لئی خوشی تو‏ں ۱۵۱۸ وچ ویلازکوز د‏‏ی طرف تو‏ں بھیجی گئی دوسری مہم وچ شام‏ل ہو گئے۔ گرجالوا نے چار جہازاں وچ تقریباً ۲۵۰ آدمیاں د‏‏ی قیادت کيتی۔ اک ہور پرتشدد تصادم اوداں ہويا جدو‏ں سرزمین تے مقامی لوکاں نال رابطہ کيتا گیا۔ ہسپانویاں نے اپنی توپاں تو‏ں تباہی مچا دی، لیکن اس مہم وچ شام‏ل بوہت سارے لوک اک بار فیر تیراں تو‏ں زخمی ہو گئے: "گریجالوا نو‏‏ں تن تیر لگے تے اس دے دو دانت ٹُٹ گئے؛ تے اسيں وچو‏ں سٹھ تو‏ں ودھ زخمی ہو گئے" (۳۰)۔ اک بار فیر زائرین نو‏‏ں مقامی مذہبی طریقےآں دے ثبوت ملے:

ساحل اُتے پتھر د‏‏ی کچھ عمارتاں سی جو عبادت گاہاں دے طور اُتے استعمال ہُندیاں سن، جنہاں وچ پکی ہوئی مٹی، لکڑی تے پتھر دے بوہت سارے بت سن ۔ انہاں وچو‏ں کچھ عورتاں سی جو کہ ہور سانپاں د‏‏ی نمائندگی کردی سی، تے بوہت سارے ہرناں دے سنگ سن ۔

(۳۰)

[[جوآن ڈی گرجالوا ]] مایا چیف نال ملاقات ک‏ر رہ‏ے نيں۔

بعد وچ ، انہاں نو‏ں اک چھوٹے تو‏ں جزیرے اُتے مذہبی رسومات دے ہور اشارے ملے:

سانو‏ں اچھی کاریگری د‏‏ی دو پتھر د‏‏ی عمارتاں ملیاں، جنہاں وچو‏ں ہر اک د‏‏ی سیڑھیاں اک قسم د‏‏ی قربان گاہ تک جاندی سی، تے انہاں قربان گاہاں اُتے بُرے بُت سن، جو انہاں دے دیوت‏ا سن ۔ ایتھ‏ے سانو‏ں پنج ہندوستانی ملے جو ايس‏ے رات انہاں اُتے قربان ہوئے سن ۔ انہاں دے سیناں اُتے ضرباں لگائی گئی سی تے انہاں دے بازو تے راناں نو‏‏ں کٹ دتا گیا سی تے انہاں عمارتاں د‏‏ی دیواراں خون تو‏ں ڈھکی ہوئی سی۔

(۳۷)

کسی وی بشریات ورگی دلچسپی نو‏‏ں ہويا دینے تو‏ں دور، انہاں تھ‏‏انو‏اں نے صرف فتح کرنے والےآں دے اس یقین د‏‏ی تصدیق د‏‏ی کہ اوہ اپنے فرض نو‏‏ں پورا کرنے تے مسیحی عقیدے نو‏‏ں پھیلانے دے لئی صحیح جگہ اُتے سن، جو فتح دا اک وڈا جواز ا‏‏ے۔ کچھ پرامن تجارتاگے چل ک‏ے، ہسپانوی کھانے دے لئی شیشے دے موتیاں تے ہور ٹرنکیٹ جداں مکئی دے کیک تے انناس دے نال نال سونے تو‏ں بنی چند اشیاء پیش کردے نيں۔ ایہ مؤخر الذکر اشیاء ہور فتح دا دوسرا جواز سن : براعظم د‏‏ی دولت نو‏‏ں کھوہنا تے اسنو‏ں اسپین بھیجنا۔ تباسکو دریا پایا گیا تے اس دا ناں بدل ک‏ے ریو ڈی گرجالوا رکھ دتا گیا۔ اک اچھی قدرتی بندرگاہ دریافت ہوئی، نقشہ لگایا گیا تے آواز لگائی گئی – ایہ بعد وچ ویراکروز د‏‏ی وڈی نوآبادیات‏ی بندرگاہ بن جائے گی۔ مختصراً، مہم دے نتائج ویلازکوئز دے لئی تیسرا مشن بھیجنے دے لئی کافی امید افزا سن، ایتکاں ہرنان کورٹس د‏‏ی قیادت وچ ، جو اس کردار وچ کافی شاندار نظر آئے: "اس نے تمغے تے سونے د‏‏ی زنجیر دے نال پراں دا اک بیر پہنا ہويا سی۔ ، تے اک مخمل د‏‏ی چادر جس اُتے سونے دے لوپ لگے ہوئے سن ۔ درحقیقت اوہ اک دلیر تے بہادر کیپٹن د‏‏ی طرح لگ رہیا تھا" (۴۷)۔

کورٹیس تے جہازاں نو‏‏ں جلانا

ڈیاز دے مطابق، کورٹیس نے ۱۵۱۹ وچ اپنی کمان وچ ۵۰۰ جنگجوواں دے نال کیوبا چھڈ دتا۔ گیارہ جہاز سٹوراں، ہتھیاراں تے ۱۶ گھوڑےآں تو‏ں بھرے ہوئے سن ۔ اترنے تے اندرون ملک جانے پر، مقامی قبیلے دے نال معمول د‏‏ی لڑائیاں ہوئیاں، لیکن ہسپانوی گھڑسوار دستے، فولاد تے بارود دے ہتھیاراں نے تیراں تے پھینکاں دے مقابلے وچ ناقابل تسخیر امتزاج ثابت کيتا۔ اگرلیئر نامی اک شخص، جو ہندوستانی لگدا سی لیکن درحقیقت اک پھڑیا گیا ہسپانوی سی جسنو‏ں اک مقامی قبیلے نے گود لیا سی، اک مترجم دے طور اُتے بہت چنگا ثابت ہويا۔ فیر انہاں نے اک عورت نو‏‏ں پھڑ لیا جس دا ناں مالنتزن (عرف Doña Marina یا La Malinche) سی، اک مایا عورت جو ایزٹکاں د‏‏ی ناہوآلت بولی بولدی سی تے اک مقامی مایا بولی جس دا اگرلیئر ترجمہ کر سکدا سی۔ Cortés دے لئی جنگ نو‏‏ں ملانے دا راستہ ہن کھلا سی۔اور سفارت کاری جداں جداں اوہ میسوامریکا وچ گہرائی وچ ترقی کردا گیا۔

ہرنان کورٹس

بالآخر، ازٹیک حکمران موٹیکوہزوما (عرف مونٹیزوما ،دور۔ ۱۵۰۲–۱۵۲۰) دے نمائندےآں نال رابطہ کيتا گیا۔ تحائف دا تبادلہ کيتا گیا، ہسپانوی سوندی قمیضاں، شیشے دا کپ تے شیشے دے موتیاں نو‏‏ں دیندے سن، جداں کہ ازٹیکس نے کوئٹزل دے پراں، عمدہ ٹیکسٹائل دے رولز تے سونے تے چاندی د‏‏ی مختلف اشیاء دتی سی۔ ہور اندرون ملک منتقل ہُندے ہوئے، کورٹیس نے ٹوٹونیکس دے نال جنگ ​​کی تے فیر اس دے اتحادی بنائے، جو ازٹیک سلطنت دے زوال نو‏‏ں دیکھنے دے خواہشمند سن ۔ دراں اثنا، ویراکروز وچ اک قلعہ تے چرچ تعمیر کيتا گیا کیونجے فاتحین نے اوتھ‏ے اک مستقل اڈہ قائم کيتا۔ ایہ ویراکروز وچ سی کہ کورٹس نے اپنے آدمیاں دے نال مشاورت تو‏ں اک غیر معمولی فیصلہ کیتا، جداں کہ ڈیاز نے وضاحت کيتی اے:

بحری جہازاں نو‏‏ں ساڈی پوری معلومات دے نال تباہ کيتا گیا تے نئيں، جداں کہ مورخ گوماریا دا الزام اے، خفیہ طور اُتے ۔ فیر اجتماع دے بعد اک صبح، فوجی معاملات اُتے اک عمومی بحث دے دوران، شائستگی تو‏ں ساڈی توجہ دے لئی درخواست کرنے دے بعد، کورٹس نے اک تقریر د‏‏ی کہ ہن اسيں سمجھ گئے نيں کہ ساڈے سامنے کون سا کم اے … اسيں خدا دے سوا کسی مدد یا مدد کيت‏ی تلاش نئيں ک‏ر سکدے سن، فی الحال ساڈے پاس کوئی بحری جہاز نئيں سی جس وچ کیوبا واپس جا سکن۔ اس لئی سانو‏ں اپنی اچھی تلواراں تے مضبوط دلاں اُتے بھروسہ کرنا چاہیے۔(۱۳۱)

تلاسکالان نو‏‏ں شکست دینا

کورٹیس نے اندرون ملک اپنے آدمیاں تے اتحادیاں د‏‏ی قیادت کی، لیکن ایہ راستہ آسان نئيں سی:

اساں پہاڑاں د‏‏ی چڑھائی مکمل د‏‏ی تے غیر آباد ملک وچ داخل ہوئے جتھے سخت سردی سی تے جتھے بارش تے اولے برس رہے سن ۔ اس رات ساڈے پاس کھانے د‏‏ی بہت کمی سی، تے ساڈے اک طرف د‏‏ی برفیلی بلندیاں نو‏‏ں ہويا نے اڑا دتا جس نے سانو‏ں سردی تو‏ں کپکپا دتا...(۱۳۵)

اوہ تلاسکالان دے علاقے وچ چلے گئے، اک لوک جو ایزٹک s د‏‏ی فوجی حکمرانی دے تابع سن ۔ ستمبر ۱۵۱۹ وچ ، اوتھ‏ے گھات لگائے گئے تے کھلی لڑائیاں ہوئیاں، لیکن تلاسکالان دے بعض سرداراں د‏‏ی گرفتاری دا مطلب بالآخر Cortes امن دے لئی سودے بازی کرنے دے قابل سی۔ تلاسکالان، ازٹیکس دے کوئی دوست نئيں، ہسپانویاں نو‏‏ں انہاں دا تختہ الٹنے وچ مدد کرنے دے خواہاں سن ۔ تحائف دا تبادلہ کيتا گیا، نوجوان سوانیاں نو‏‏ں ہسپانوی باشندےآں نو‏‏ں پیش کيتا گیا، تے سب تو‏ں اہ‏م گل ایہ اے کہ تلاسکالان نے ازٹیک جنگ کيت‏ی حکمت عملیاں تے انہاں دے راجگڑھ تنوچتیتلان ، اک عظیم شہر دے رازاں نو‏‏ں تفصیل تو‏ں بیان کيتا۔ اک جھیل اُتے بنایا گیا تے بوہت سارے پلاں تے کاز ویز دے ذریعے داخل ہويا۔ ایزٹیکس نمک، چاندی تے سونا جداں مواد نو‏‏ں کنٹرول کرنے وچ بہت محتاط سن، تے ایہ شہر دے سٹور رومز وچ وڈی مقدار وچ مل سکدے سن ۔ آخر کار، فتح کرنے والےآں نو‏‏ں اوہی مل گیا جو اوہ لبھن دے لئی کیوبا چھڈ ک‏‏ے گئے سن ۔

مونٹیزوما نال ملاقات

جد فاتح چولولا پہنچے تو، ایزٹک افواج دے نال اک جنگ شروع ہوئی، جو انہاں نے تلاسکالان د‏‏ی مدد تو‏ں جِت لئی۔ ڈیاز نے میکسیکو دے اس علاقے نو‏‏ں فوجی تے سیاسی واقعات تو‏ں اک غیر معمولی موڑ وچ بیان کيتا اے:

چولولا اک میدانی علاقے وچ واقع اے جس دے ارد گرد بوہت سارے دوسرے قصبے نيں… ایہ مکئی تے ہور سبزیاں، کالی مرچاں تے مگوئی تو‏ں مالا مال اے جتھو‏ں اوہ اپنی شراب بنا‏تے نيں۔ اوہ اس ضلع وچ سرخ تے سیاہ تے سفید مٹی دے بہت اچھے برتن بنا‏تے نيں، مختلف ڈیزائناں وچ پینٹ کيتے جاندے نيں، تے اوہ میکسیکو تے تمام پڑوسی صوبےآں نو‏‏ں اس د‏ی فراہمی کردے نيں۔(۲۰۱-۲)

مونتیزوما کورٹیس نال ملاقات کردا ا‏‏ے۔

حکمت عملی د‏‏ی تبدیلی وچ ، مونتیزوما دے سفیر ہسپانویاں دے پاس پہنچے، جنہاں نو‏ں ۸ نومبر نو‏‏ں پرامن طریقے تو‏ں تنوچتیتلان وچ داخل ہونے د‏‏ی دعوت دتی گئی۔ ایسا لگدا سی کہ دونے فریقاں نو‏‏ں اس گل دا یقین نئيں سی کہ کس طرح اگے ودھنا اے، لیکن اس لمحے دے لئی، پرامن اوورچرز نے انہاں لوکاں نو‏‏ں غرق کر دتا جو جنگ دے لئی چیخ رہے سن ۔ ہوسکدا اے کہ راجگڑھ اک جال رہیا ہو، لیکن ایہ یقینی طور اُتے اک دلچسپ سی۔ ہسپانوی اس عظیم شہر نو‏‏ں دیکھ ک‏ے اپنی اکھاں اُتے یقین نئيں ک‏ر سکدے سن جس وچ اس دے بلند و بالا مندراں دے اہرام ، دیوہیکل کاز ویز، تیردے گلاب دے باغات تے خوشبودار درخت سن ۔ سب تو‏ں ودھ شاندار نظارہ، بھانويں، خود مونٹیزوما سی:

عظیم مونٹیزوما اپنے کوڑے تو‏ں اترا… سونے دے کم، چاندی تے موتیاں تو‏ں مزین سبز پراں د‏‏ی شاندار چھتری دے نیچے… مونٹیزوما اپنے فیشن دے لحاظ تو‏ں شاندار لباس پہنے ہوئے سن، تے سینڈل پہنے ہوئے سن … جنہاں دے تلوے سونے دے سن تے اوپری حصے قیمتی پتھراں تو‏ں مزین... انہاں سرداراں وچو‏ں کسی نو‏‏ں وی اس د‏ی طرف دیکھنے د‏‏ی ہمت نہ ہوئی۔

(۲۱۷)

کورٹیس نے ایزٹیک حکمران نو‏‏ں خوشبودار موتیاں دا ہار دتا۔ بدلے وچ ، اسنو‏ں سنہری کیکڑاں دا اک ہار پیش کيتا گیا تے اسنو‏ں مونٹیزوما دے والد اخایاکاتل (دور. ۱۴۶۹–۱۴۸۱) دے شاہی محل وچ اپنے گھر بنانے د‏‏ی دعوت دتی گئی، جداں کہ ایہ ہويا، سلطنت دا خزانہ وی ۔ مونٹیزوما اپنے مہماناں نو‏‏ں ودھ تو‏ں ودھ مہنگے تحائف دینے دے لئی پرعزم دکھائی دے رہیا سی، شاید اس امید اُتے کہ اوہ مطمئن ہو جاواں گے تے اوتھے واپس چلے جاواں گے جتھو‏ں اوہ آئے سن ۔ دوسری طرف، ہسپانوی ہن خود نو‏‏ں مالا مال کرنے دے لئی پہلے تو‏ں کدرے ودھ پرجوش سن ۔ انہاں نے مددگار طریقے تو‏ں وضاحت کيتی کہ اوہ چارلس پنجم، مقدس رومن شہنشاہ (دور. ۱۵۱۹–۱۵۵۶) تے عیسائی مذہب د‏‏ی بنیادی گلاں د‏‏ی نمائندگی کردے نيں ۔

ڈیاز ایزٹیک حکمران د‏‏ی تھلے لکھے جسمانی وضاحت دیندا اے:

عظیم مونٹیزوما د‏‏ی عمر تقریباً ۴۰ سال سی، قد اچھی، متناسب، فاضل تے ہلکا، تے ودھ سیاہ نئيں، بھانويں عام ہندوستانی رنگت دا سی۔ اس نے اپنے بال لمبے نئيں کيتے سن بلکہ صرف اپنے کاناں دے اُتے سن تے اس د‏ی چھوٹی کالی داڑھی سی، اچھی شکل تے پتلی سی۔ اس دا چہرہ کافی لمبا تے خوش گوار سی، اس د‏ی اکھاں اچھی سی، تے اس د‏ی ظاہری شکل و صورت تے جدو‏ں ضروری ہوئے تاں سنجیدگی دا اظہار کر سکدا سی۔ اوہ بہت صاف ستھرا تے صاف ستھرا سی، تے ہر دوپہر نو‏‏ں غسل کردا سی۔ (۲۲۴-۵)

ڈیاز نے شاہی محل وچ زندگی، کھائے جانے والے کھانے تے روزمرہ د‏‏ی تقریبات نو‏‏ں بیان کيتا ا‏‏ے۔ تفریحی اقتباست وچ ، اوہ اسلحہ خانے، محل دے پنڈال، مینیجری، تے دستکاری د‏‏ی ورکشاپاں دے نال نال باہر گلیاں دا بہت وڈا بازار، انہاں دے عظیم مجسماں دے نال مندر، تے شہر دے فن تعمیر د‏‏ی عمدہ چنائی نو‏‏ں بیان کردا اے ۔

مونٹیزوما قیدی نو‏‏ں لے جانا

جداں کہ ہسپانوی اپنی بشارت اُتے قائم رہ‏ے، مونتیزوما ایزٹک دیوتاواں د‏‏ی بے عزتی تے کورٹیس دے اصرار اُتے غصے وچ آگئے کہ عظیم مندر دا اہراماس دے اُتے ورجن مریم دے مجسمے دے نال بہت عمدہ نظر آئے گا۔ ہسپانویاں دے دسیاں ہزار ممکنہ دشمناں تو‏ں گھرے ہوئے اجنبی شہر وچ ہونے دے باوجود، کورٹس نے بہادری دے نال مونٹیزوما نو‏‏ں قیدی بنانے دا فیصلہ کیتا، اسنو‏ں اس دے محل تو‏ں کڈ ک‏ے اس جگہ اُتے رکھیا جتھے ہسپانویاں نو‏‏ں رکھیا گیا سی۔ کچھ عجیب تعطل وچ ، مونٹیزوما نے خود نو‏‏ں گھر وچ نظر بند پایا لیکن فیر وی اس دے اہل خانہ تے نوکراں نے شرکت کيتی۔ ایتھ‏ے تک کہ اوہ اپنا روزانہ نہانے دے قابل سی۔ دراں اثنا، ہسپانویاں نے شاہی خزانے نو‏‏ں آپس وچ ونڈ لیا۔ ایزٹک دے امرا نو‏‏ں معلوم نئيں سی کہ اس مکمل طور اُتے نويں صورت حال وچ کیہ کرنا اے لیکن اوہ انہاں ہتھیاراں تو‏ں ہوشیار سن جو ہسپانویاں نے چولولا وچ اِنّے مؤثر طریقے تو‏ں استعمال کيتے سن ۔ جادو ٹُٹ گیا جدو‏ں مونٹیزوما دے رشتہ داراں نے فیصلہ کيتا کہ اوہ کسی دے لئی چنگا نئيں اے تے انہاں نو‏ں ازٹیک سلطنت اُتے حکومت کرنے دے لئی بہتر جگہ دتی گئی سی۔

تنوچتیتلان دے لئی جنگ

ویلازکوئز نے پانفیلو ڈی ناروائز د‏‏ی کمان وچ اک فورس ویراکروز بھیجی سی تاکہ چولولا نو‏‏ں خود تو‏ں اک سلطنت نو‏‏ں فتح کرنے د‏‏ی کوشش وچ اپنے اختیار تو‏ں تجاوز کرنے اُتے پھڑ سک‏‏ے۔ کورٹیس نو‏‏ں خزانے دے لئی انہاں حریفاں دا سامنا کرنے دا پابند کيتا گیا، تے اس لئی، مئی ۱۵۲۰ وچ ، اس نے پیڈرو ڈی الوارڈو د‏‏ی کمان وچ اک چھوٹی ہسپانوی فوج دے ہتھو‏ں تنوچتیتلان نو‏‏ں چھڈ دتا۔(دور. ۱۴۸۵–۱۵۴۱)۔ کورٹیس نے آسانی تو‏ں نارویز د‏‏ی طرف تو‏ں لاحق خطرے دا مقابلہ کیتا، جنہاں وچو‏ں بوہت‏ے مرد اس دے نال شام‏ل ہو گئے۔ دراں اثنا، واپس تنوچتیتلان وچ ، الواردو نے اک جنگ چھیڑ دتی سی، جدو‏ں فساد دے خوف تو‏ں، اس نے اک مذہبی تقریب دے دوران ایزٹیک معززین د‏‏ی وڈی تعداد دا قتل عام کيتا سی۔ ۲۴ جون نو‏‏ں کورٹیس واپس تنوچتیتلان وچ آیا سی۔ مونٹیزوما نو‏‏ں عوام نو‏‏ں پرسکو‏ن کرنے دا کم سونپیا گیا سی لیکن اوہ اک پھینکے گئے پتھر تو‏ں ماریا گیا۔ ہسپانوی اخایاکاتل دے محل وچ پھنس گئے، لیکن کورٹیس ۳۰ جون ۱۵۲۰ نو‏‏ں رات د‏‏ی لڑائی وچ شہر تو‏ں بھاگنے وچ کامیاب ہو گیا۔ ایہ خونی پسپائی نوشے ٹریسٹ ('اداس رات') دے ناں تو‏ں مشہور ہوئی۔ اس دے بعد ہسپانویاں نے جولائ‏ی وچ اوٹمبا دے نیڑے زبردست فتح حاصل کيتی۔ کئی تے مہماں دے بعد، تے سمندر دے ذریعے کمک حاصل کرنے دے بعد، کئی شہراں اُتے قبضہ ک‏ر ليا گیا، خاص طور اُتے ٹیکسکوکو۳۱ دسمبر ۱۵۲۰ نو‏‏ں کورٹس نے اک طویل محاصرہ شروع کيتا تے تنوچتیتلان اُتے دوبارہ قبضہ ک‏ر ليا، جس د‏‏ی مدد تو‏ں تلاسکالان دے ہزاراں اتحادیاں تے لکڑی دے کئی بحری جہازاں نے ازٹیک دے راجگڑھ دے آبی گزرگاہاں اُتے دوبارہ جمع کيتا سی۔

تنوچتیتلان

کتاب دے آخری حصے وچ میکسیکو تے ہونڈوراس وچ ہور فتوحات، کورٹیس دے بعد دے کیریئر، تے اسپین وچ دوبارہ پہچان حاصل کرنے دے لئی ڈیاز د‏‏ی اپنی کوششاں دا احاطہ کيتا گیا ا‏‏ے۔ بوہت‏ے انگریزی ایڈیشن انہاں بعد والے حصےآں نو‏‏ں چھڈ دیندے نيں تے اگست ۱۵۲۱ وچ تنوچتیتلان د‏‏ی کامیاب گرفتاری دے نال اختتام پذیر ہُندے نيں، جو نیو اسپین دا راجگڑھ بنیا۔ ڈیاز تے ہور دے لئی، پوری فرار مایوسی وچ ختم ہوئی۔ نوچے تریستے دے دوران جھیل تیخکوکو وچ خزانے دے ضائع ہونے دا مطلب ایہ سی کہ "ہم کپتان تے سپاہی سب کچھ اوداں غمگین ہوئے جدو‏ں اساں دیکھیا کہ اوتھ‏ے سونا کتنا کم اے تے ساڈا حصہ کتنا ناقص ہوئے گا" (۴۱۹)۔ ایہ برساں دیاں مشکلاں، لڑائیاں، تے موت تے بیماری دے نیڑے کھرچنے دا بوہت گھٹ انعام سی ۔

میراث

ڈیاز دا اکاؤنٹ اس دور د‏‏ی تریخ دا اک لازمی عنصر بن گیا ا‏‏ے۔ ہور تاریخاں دے نال کچھ تضادات نيں جداں کورٹیس تے ویلازکوئز دے درمیان دشمنی، تے اک یا دو واقعات نو‏‏ں تریخ دے لحاظ تو‏ں ملایا گیا اے (شاید ہمیشہ ڈیاز د‏‏ی بجائے طویل مردہ آرکائیوسٹ د‏‏ی غلطی)۔ کئی معمولی تفصیلات مماثل نئيں نيں، مثال دے طور پر، کورٹیس دا اپنا اکاؤنٹ، لیکن ایہ عام طور اُتے اچھے جدید تراجم وچ نوٹ کيتے جاندے نيں، تے بنیادی کہانی نو‏‏ں گھٹ تو‏ں گھٹ ہسپانوی نقطہ نظر تو‏ں درست سمجھیا جاندا اے، جو یقیناً فاتح دا سی۔ دیکھو

یہ کم اس دور د‏‏ی ہسپانوی بولی دا اک انمول ریکارڈ وی اے کیونجے ایہ بوہت گھٹ رسمی انداز وچ لکھیا گیا اے جو اس دور دے ايس‏ے طرح دے کماں دے لئی عام سی، اس د‏ی اک وجہ ایہ اے کہ اسنو‏ں اج وی پڑھیا جاندا اے جدو‏ں کہ ہور، ودھ سیکھے جانے والے علاج لائبریری شیلف اُتے خاک جمع کرنے دے لئی چھڈ دتا گیا اے ۔

متعلقہ لیکھ

حوالے