نواب واجد علی شاہ دی گوپیاں
جدوں کوئی قوم زوال پزیر ہُندی اے تاں اس دے رنگ ڈھنگ تے شوق کِنے بدل جاندے نيں۔ برصغیر وچ عہد زوال وچ لکھنؤ دے شاہان صرف ناں دے بادشاہ رہے سن ۔ اوہ رزم ہٹ کر بزم وچ پناہ لینے پرمجبور ہوئے ایہ شوق و انداز جو انہاں نے اپنائے ایہ زوال پزیری نشانیاں نيں مگر ایہ جذبات دے اظہار دا راستہ نيں۔ ایتھے آخری تاجدار نواب واجد علی جان علم عرف رنگیلے دی بیگمات دا مختصر توں تذکرہ اے۔
تعداد
سودھولکھنؤ وچ جان عالم دی بیویاں دی تعداد تن سو ودھ سی۔ جو لکھنؤ دے قیصر باغ وچ مقیم سن۔ جان عالم دے محبانہ خطوط جو انہاں نے بعض بیگمات نوں لکھے سن اپنی رنگینی بیان معنی آفرینی توں دنیائے ادب وچ اک قابل قدر اضافہ نيں۔ کلکتہ وچ انہاں دی نکاحی بیویاں دے علاوہ متاعی بیویاں دی تعداد ڈھائی سو سی۔ انہاں نوں اٹھ درجےآں وچ تقسیم کرکے ڈیڑھ سو توں پندرہ سو روپے گزارے دے لئی دتے جاندے سن ۔ بعض نوں یکمشت رقم دے کے رخصت کر دتا گیا سی ۔ انہاں دی متاعی بیویاں نوں تن حصےآں محلات، بیگماں تے خلوقیان وچ تقسیم کیتا اے ۔
خطابات
سودھومحلات
سودھوایہ اوہ بیویاں جو صاھب اولاد سن۔ مثلاً فخر محل، نازک محل، الفت محل تے ممتاز محل وغیرہ۔
بیگماں
سودھوایہ اوہ بیویاں سن جنہاں توں کوئی اولاد نئيں ہوئی۔ مثلاً افضل بیگم چندری بیگم، مہر بیگم چمن بیگم وغیرہ۔
خلوقیان
سودھوانہاں نال متعہ کر ليا گیا سی مگر ایہ بعض ادنیٰ خدمات انجام دتا کردیاں سن۔ مثلاً مصفا بیگم، آبرساں بیگم، آبدار جان بیگم، امانی بیگم وغیرہ۔
اسیری
سودھوکلکتہ وچ جدوں فورٹ ولیم وچ اودھ دے کنھیا نوں نذر بند کر دتا گیا تاں واجد علی شاہ اپنی گوپیاں یا بیگمات توں زندگی وچ پہلی بار جدا ہوئے۔ جس توں انہاں دا دل ٹُٹ گیا تے تنہائی توں گھبرا کے معزول شاہ اپنی محبوب بیگمات توں انہاں دی نشانیاں طلب فرماندے تے اپنے زخمی دل نوں تسکین پہنچاندے۔ جو بیگمات انہاں دی فرمائش پوری کردیتاں اوہ انہاں توں خوش ہوجاندے تے جو شوخ مزاجی توں ٹال جاندیاں انہاں توں انہاں نوں گلے شکوے رہندے سن ۔ چنانچہ انہاں نے دلدار محل توں مسی، صغرا بیگم توں ڈوپٹہ، قیصر بیگم توں پیر دا چھلا، معشوق محل توں کٹے ناخن تے اختر محل توں ذلفاں دے بال، دلدار محل نے اپنی مسی، اختر محل نے اپنے بال بھیجے۔ واجد علی شاہ ہمشہ انہاں نوں اپنی نگھاواں دے سامنے رکھدے تے بار بار سونگھدے۔ بعض نے کچھ نئيں بھیجیا سی ۔ اختر محل دے ایتھے توں روزانہ اک خوان کھانے دا تے پنج گلوریاں پان دی آدیاں سن۔ واجد علی شاہ نے قید ہونے دے باوجود انہاں نوں تیس ہزار روپیہ نقد عطا کیتے۔ اس بارے وچ خود ہی لکھدے نيں۔
منظوم
سودھونہ بھیجی کسی نے مجھے کوئی چیز
کسی نے نہ کی دوستی کی تمیز
مگر ہاں اک اختر محل ہے لٰیئق
وہ زندہ میں میری ہوئی ہے رفیق
رکھے موئے سر اپنے دل کے قریں
یہ سمجھا کہ دل میں ہے وہ مہ جبیں
وہ پہنچاتی ہے مجھ کو خوان طعام
تو آتا ہے ہر روز اے نیک نام
عجب اس میں کیا کس کی دختر ہے وہ
وہ اختر ہے مہر منور ہے وہ
اسی دن کو ہیں ذی حسب کا کے
اس دن کو ہیں خوش نسب کام کے
انہاں بیویاں وچ مشہور نواب حضرت محل صاحبہ، نواب عالم آرا بیگم بیاہندا بیوی سن، نواب اختر محل صاحبہ، رونق آرا بیگم، نواب اشتیاق محل۔ نواب سلیماں محل صاحبہ، نواب امیر محل صاحبہ، پری محل، عاشق محل نواب انجم النساء بیگم صاحبہ، نواب معشوق محل صاحبہ، سکندر محل، سرفراز محل، نواب سلطان جتھے محل، چتر محل تے ممتاز محل ثالث زیادہ مشہور نيں۔
ماخذ
سودھوشیخ تصدیو حسن۔ بیگمات اود