نماز استخارہ

الاستخارۃ: اسم اے تے استخاراللہ دا معنى يہ اے كہ اللہ تعالى تو‏ں اس نے بہتر چيز تے خير طلب كى، اس تو‏ں مراد يہ اے كہ جے كوئى شخص كوئى كام كرنا چاہے تے اوہ اس ميں متردد ہوئے تاں اس دے ليے رسول كريم صلى اللہ عليہ وسلم نے نماز استخارہ مشروع كى اے تے يہ سنت اے،

تعريف

استخارہ كى لغوى تعريف: كسى چيز ميں تو‏ں بہتر كو طلب كرنا، كہا جاندا اے: استخر اللہ يخر لك، اللہ تعالى تو‏ں استخارہ كرو اوہ تواڈے ليے بہتر اختيار كر دے گ

اصطلاحى تعريف

اختيار طلب كرنا۔ يعنى نماز يا نماز استخارہ ميں وارد شدہ دعا دے نال اللہ تعالى دے ہاں جو بہتر تے اولى و افضل اے اس كى طرف پھرنے تے اوہ كام كرنا طلب كرنا۔

حكم

نماز استخارہ دے سنت ہوݨ ميں علما كرام دا اجماع اے تے اس كى مشروعيت كى دليل بخارى شريف كى مندرجہ ذيل حديث اے:

جابر رضى اللہ تعالى عنہ بيان كردے ہيں كہ:

" رسول كريم صلى اللہ عليہ وسلم اپنے ہميں سارے معاملات ميں استخارہ كرنے كى تعليم اس طرح ديا كردے سن جس طرح ہميں قرآن مجيد كى سورۃ كى تعليم ديتے رسول كريم صلى اللہ عليہ وسلم فرماندے:

" جدو‏ں تسيں ميں تو‏ں كوئى ايك شخص كام كرنا چاہے تاں اوہ فرض دے علاوہ دو ركعت ادا كر دے يہ دعا پڑھے:

" اللَّهُمَّ إِنِّي أَسْتَخِيرُكَ بِعِلْمِكَ وَأَسْتَقْدِرُكَ بِقُدْرَتِكَ وَأَسْأَلُكَ مِنْ فَضْلِكَ، فَإِنَّكَ تَقْدِرُ وَلا أَقْدِرُ وَتَعْلَمُ وَلا أَعْلَمُ وَأَنْتَ عَلامُ الْغُيُوبِ اللَّهُمَّ فَإِنْ كُنْتَ تَعْلَمُ هَذَا الأَمْرَ ثُمَّ تُسَمِّيهِ بِعَيْنِهِ خَيْرًا لِي فِي عَاجِلِ أَمْرِي وَآجِلِهِ قَالَ أَوْ فِي دِينِي وَمَعَاشِي وَعَاقِبَةِ أَمْرِي فَاقْدُرْهُ لِي وَيَسِّرْهُ لِي ثُمَّ بَارِكْ لِي فِيهِ اللَّهُمَّ وَإِنْ كُنْتَ تَعْلَمُ أَنَّهُ شَرٌّ لِي فِي دِينِي وَمَعَاشِي وَعَاقِبَةِ أَمْرِي أَوْ قَالَ فِي عَاجِلِ أَمْرِي وَآجِلِهِ فَاصْرِفْنِي عَنْهُ [ واصرفه عني ] وَاقْدُرْ لِي الْخَيْرَ حَيْثُ كَانَ ثُمَّ رَضِّنِي بِهِ "

اے اللہ ميں ميں تيرے علم كى مدد تو‏ں خير منگدا ہاں تے تیرے تو‏ں ہى تيرى قدرت دے ذريعہ قدرت طلب كردا ہاں تے ميں تیرے تو‏ں تيرا فضل عظيم منگدا ہوݨ، يقينا تاں ہر چيز اُتے قادر اے تے ميں ( كسى چيز اُتے ) قادر نہيں، تاں جاݨدا اے تے ميں نہيں جاݨدا تے تاں تمام غيباں دا علم ركھنے والا اے، الہى جے تاں جاݨدا اے كہ يہ كام ( جس دا ميں ارادہ ركھدا ہاں ) ميرے ليے ميرے دين تے ميرى زندگى تے ميرے انجام كار دے لحاظ تو‏ں بہتر اے تاں اسنو‏ں ميرے مقدر ميں كر تے آسان كر دے، فیر اس ميں ميرے ليے بركت عطا فرما تے جے تيرے علم ميں يہ كام ميرے ليے تے ميرے دين تے ميرى زندگى تے ميرے انجام كار دے لحاظ تو‏ں برا اے تاں اس كام كو میرے تو‏ں تے مینو‏ں اس تو‏ں پھير دے تے ميرے ليے بھلائى مہيا كر جتھے بھى ہو، فیر مینو‏ں اس دے نال راضى كردے۔

اور اوہ اپنى لوڑ تے حاجت يعنى كام دا ناں لے۔

صحيح بخارى حديث نمبر ( 1166 ) يہ حديث كئى ايك جگہ ميں امام بخارى رحمہ اللہ نے ذكر كي ا‏‏ے۔

نماز استخارہ كى مشروعيت كى حكمت:

استخارہ كى مشروعيت ميں حكمت يہ اے كہ اللہ تعالى دے حكم دے سامنے سر خم تسليم كيا جائے تے طاقت و قدرت تو‏ں نكل كر اللہ تعالى كى طرف التجاء كى جائے، تو‏ں كہ اوہ دنيا و آخرت كى خير و بھلائى جمع كر دے تے اس دے ليے اس مالك الملك سبحانہ وتعالى دا دروازہ كھٹكھٹانے كى لوڑ اے تے اس دے ليے نماز تے دعا تو‏ں ودھ كر كوئى چيز بہتر تے كامياب نہيں كيونكہ اس ميں اللہ تعالى كى تعظيم تے اس كى ثناء تے اس كى طرف قولى تے حالى طور اُتے محتاجگى اے تے فیر استخارہ كرنے دے بعد اس دے ذہن ميں جو آئے اوہ اس كام كو سر انجام دے۔

سبب

( جنہاں ميں استخارہ كيا جاندا اے ) اس دا سبب يہ اے كہ: مذاہب اربعہ اس اُتے متفق ہيں كہ استخارہ انہاں امور ميں ہوئے گا جنہاں ميں بندے كو درست چيز دا علم نہ ہو، ليكن جو چيزيں خير تے شر ميں معروف ہيں تے انہاں دے اچھے تے برے ہوݨ دا علم اے مثلا عبادات تے نيكى دے كام تے برائى تے منكرات والے كام تاں انہاں كاماں دے ليے استخارہ كرنے كى كوئى لوڑ نہيں۔

ليكن جے اوہ خصوصا وقت دے متعلق مثلا دشمن يا فتنہ دے احتمال كى صورت ميں اس سال حج اُتے جائے يا نہ تے حج ميں كس كى رفاقت اختيار كرے تاں اس دے ليے استخارہ ہو سكتا ا‏‏ے۔

تو اس بنا اُتے كسى واجب، يا حرام يا مكروہ كام ميں استخارہ نہيں كيا جائے گا، بلكہ استخارہ تاں مندوب تے جائز تے مباح كاماں ميں كيا جائے گا تے فیر مندوب كام دے اصل دے ليے استخارہ نہيں كيونكہ اوہ كام تاں اصل ميں مندوب اے بلكہ استخارہ اودو‏ں ہوئے گا جدو‏ں تعارض ہو، يعنى جدو‏ں اس دے پاس دو كاماں ميں تعارض پيدا ہو جائے كہ اوہ كونسے كام تو‏ں ابتدا كرے يا دونے ميں تو‏ں پہلے كام كونسا كرے؟

اوقات

استخارہ اودو‏ں كيا جائے جدو‏ں استخارہ كرنے والا شخص خالى الذہن ہو تے كسى معين كام كو سر انجام دينے دا عزم نہ ركھے، كيونكہ حديث ميں رسول كريم صلى اللہ عليہ وسلم دا فرمان:

" جدو‏ں اسنو‏ں كوئى كام درپيش ہو " اس گل كى طرف اشارہ اے كہ استخارہ اودو‏ں ہوئے گا جدو‏ں ابھى اس دے دل ميں كوئى كام آيا ہو، تاں فیر نماز تے دعا استخارہ كى بركت تو‏ں اس دے ليے اس كام كى بہترى ظاہر ہو گى.

بخلاف اس دے كہ جدو‏ں اس دے نزديك كوئى كام كرنا ممكن ہو تے اوہ اسنو‏ں سر انجام دينے اُتے پختہ عزم تے ارادہ كر چكا ہو، تاں فیر اوہ اپنے ميلان تے محبت كى طرف ہى جائے گا، تاں اس تو‏ں خدشہ اے كہ اس دے ميلان تے پرعزم دے غلبہ كى بنا اُتے اس تو‏ں بہترى كى راہنمائى مخفى رہ‏‏ے۔

اور يہ بھى احتمال اے كہ حديث ميں اسيں يعنى درپيش تو‏ں مراد عزم ہو كيونكہ ذہن ثابت تے ايك اُتے نہيں ٹھردا، تاں اوہ ايسا ہى نہيں رہے گا الا يہ كہ جدو‏ں اسنو‏ں سر انجام دينے دا عزم ركھنے والا شخص بغير كسى ميلان دے سر انجام دے، وگرنہ جے اوہ ہر حالت تے ذہن ميں استخارہ كرے گا تاں فیر اوہ ايسے كاماں ميں بھى استخارہ كردا پھرے گا جس دا كوئى فائدہ نہيں تاں اس طرح وقت دے ضیاع دا باعث بنے گا

مشورہ

امام نووى رحمہ اللہ تعالى كہندے ہيں:

استخارہ كرنے تو‏ں پہلے كسى ناصح تے شقفت تے تجربہ كار تے دينى تے معلوماتى طور اُتے بااعتماد شخص تو‏ں اس كام ميں مشورہ كرنا مستحب ا‏‏ے۔

فرمان بارى تعالى اے:

﴿اور معاملے ميں انہاں تو‏ں مشورہ كرو﴾.

اور مشورہ كرنے دے بعد جدو‏ں اسنو‏ں يہ ظاہر ہو كہ اس كام ميں مصلحت اے تاں فیر اوہ اس كام ميں اللہ تعالى تو‏ں استخارہ كرے۔

ابن حجر الھيتمى رحمہ اللہ تعالى كہندے ہيں:

حتى كہ تعارض دے وقت بھى ( يعنى پہلے مشورہ كرے ) كيونكہ مشورہ دينے والے دے قول اُتے اطمنان نفس تو‏ں زيادہ قوى اے، كيونكہ نفس اُتے نصيب غالب ہُندے تے ذہن بكھرا ہُندا اے، ليكن جے اس دا نفس مطمئن تے سچا ارادہ ركھدا ہو

طریقہ

- نماز استخارہ ميں قرآت دے متعلق تين قسم كى آراء ہيں:

ا ـ احناف، مالكى تے شافعى حضرات كہندے ہيں كہ سورۃ فاتحہ دے بعد پہلى ركعت ميں " قل يا ايہا الكافرون" تے دوسرى ركعت ميں " قل ھو اللہ احد " پڑھى جائے۔

امام نووى رحمہ اللہ تعالى نے اس اُتے تعليق ذكر كردے ہوئے كہا اے:

ان دونے سورتاں كو پڑھنا اس ليے مناسب اے كہ يہ نماز ايسى اے جس تو‏ں رغبت ميں اخلاص تے صدق تے اللہ تعالى دے سپرد تے اپنى عاجزى دا اظہار اے تے انہاں اس كى بھى اجازت دى اے كہ: انہاں سورتاں دے بعد قرآن مجيد كى اوہ آيات بھى پڑھ لى جائيں جنہاں ميں خيرو بھلائى تے بہترى دا ذكر ا‏‏ے۔

ب ـ بعض سلف حضرات نے مستحسن قرار ديتے ہوئے كہا اے كہ نماز استخارہ كى پہلى ركعت ميں سورۃ الفاتحہ دے بعد مندرجہ ذيل آيات تلاوت كى جائيں:

﴿ وَرَبُّك يَخْلُقُ مَا يَشَاءُ وَيَخْتَارُ﴾ .

اور تيرا رب جو چاہندا اے پيدا كردا تے اختيار كردا ا‏‏ے۔

﴿ مَا كَانَ لَهُمْ الْخِيَرَةُ سُبْحَانَ اللَّهِ وَتَعَالَى عَمَّا يُشْرِكُونَ﴾ .

ان دے ليے كوئى اختار نہيں اللہ تعالى پاك تے بلند و بالا اے اس چيز تو‏ں جو اوہ شرك كردے ہيں۔

﴿وَرَبُّك يَعْلَمُ مَا تُكِنُّ صُدُورُهُمْ وَمَا يُعْلِنُونَ﴾ .

اور تيرا رب جاݨدا اے جسنو‏ں انہاں دے سينے چھپاندے ہيں تے جو ظاہر كردے ہيں۔

﴿ وَهُوَ اللَّهُ لا إلَهَ إلا هُوَ لَهُ الْحَمْدُ فِي الْأُولَى وَالْآخِرَةِ وَلَهُ الْحُكْمُ وَإِلَيْهِ تُرْجَعُونَ﴾ "

اور اوہ ہى اللہ اے، اس دے علاوہ كوئى تے معبود برحق نہيں، پہلے تے آخر ميں اسى كى تعريفات ہيں تے اسى دے ليے حكم اے تے اسى كى طرف لوٹائے جائيں گے۔

اور دوسرى ركعت ميں يہ آيات پڑھے:

﴿ وَمَا كَانَ لِمُؤْمِنٍ وَلا مُؤْمِنَةٍ إذَا قَضَى اللَّهُ وَرَسُولُهُ أَمْرًا أَنْ يَكُونَ لَهُمْ الْخِيَرَةُ مِنْ أَمْرِهِمْ وَمَنْ يَعْصِ اللَّهَ وَرَسُولَهُ فَقَدْ ضَلَّ ضَلالا مُبِينًا﴾

جب اللہ تعالى تے اس دے رسول صلى اللہ عليہ وسلم كسى امر ميں فيصلہ كر ديں كو كسى مومن مرد تے مومن عورت كو اپنے معاملہ ميں كوئى اختيار باقى نہيں رہندا تے جو كوئى اللہ تعالى تے اس دے رسول صلى اللہ عليہ وسلم كى نافرمان كرے گا اوہ واضح گمراہى ميں جا پيا۔

ج ـ ليكن حنابلہ تے بعض دوسرے فقھاء نے نماز استخارہ ميں معين قرآت كرنے دا نہيں كہا۔

دعا استخارہ پڑھنے كى جگہ

احناف، مالكى، شافعى تے حنابلہ حضرات دا كہنا اے كہ:

استخارہ كى دعا دو ركعت دے بعد پڑھى جائيگى تے نبى كريم صلى اللہ عليہ وسلم تو‏ں ثابت شدہ حديث كى نص دے موافق بھى يہى ا‏‏ے۔

ديكھيں: الموسوعۃ الفقھيۃ ( 3 / 241 ).

شيخ الاسلام ابن تيميہ دا كہنا اے:

دعائے استخارہ دے متعلق مسئلہ

كيا دعا نماز ميں مانگى جائيگى يا كہ نماز تو‏ں سلام پھيرنے دے بعد؟

نماز استخارہ تے دوسرى نماز ميں سلام تو‏ں پہلے دعا كرنى جائز اے تے سلام دے بعد بھى تے سلام پھيرنے تو‏ں پہلے دعا كرنى افضل اے ؛ كيونكہ نبى كريم صلى اللہ كى اكثر دعائيں سلام پھيرنے تو‏ں پہلے ہويا كرتى تھيں تے سلام تو‏ں پہلے نمازى نماز تو‏ں فارغ نہيں ہُندا تاں يہ بہتر ا‏‏ے۔

ديكھيں: فتاوى الكبری

دعائے استخارہ :[۱]

آپ ﷺ نے فرمایا جدو‏ں تسيں وچو‏ں کوئی کسی معاملے دا ارادہ کرے تاں اسنو‏ں چاہیے کہ فرض دے علاوہ دو رکعت نماز ادا کرے تے ایہ دعا پڑھے " إِذَا هَمَّ أَحَدُكُمْ بِالأَمْرِ فَلْيَرْكَعْ رَكْعَتَيْنِ مِنْ غَيْرِ الْفَرِيضَةِ، ثُمَّ لِيَقُلِ: «اللَّهُمَّ إِنِّي أَسْتَخِيرُكَ بِعِلْمِكَ، وَأَسْتَقْدِرُكَ بِقُدْرَتِكَ، وَأَسْأَلُكَ مِنْ فَضْلِكَ الْعَظِيمِ، فَإِنَّكَ تَقْدِرُ وَلَا أَقْدِرُ، وَتَعْلَمُ وَلَا أَعْلَمُ، وَأَنْتَ عَلَّامُ الْغُيُوبِ، اللَّهُمَّ إِنْ كُنْتَ تَعْلَمُ أَنَّ هَذَا الأَمْرَ خَيْرٌ لِي فِي دِينِي وَمَعَاشِي وَعَاقِبَةِ أَمْرِي -أَوْ قَالَ عَاجِلِ أَمْرِي وَآجِلِهِ- فَاقْدُرْهُ لِي، وَيَسِّرْهُ لِي، ثُمَّ بَارِكْ لِي فِيهِ،وَإِنْ كُنْتَ تَعْلَمُ أَنَّ هَذَا الأَمْرَ شَرٌّ لِي فِي دِينِي، وَمَعَاشِي، وَعَاقِبَةِ أَمْرِي -أَوْ قَالَ فِي عَاجِلِ أَمْرِي وَآجِلِهِ- فَاصْرِفْهُ عَنِّي وَاصْرِفْنِي عَنْهُ، وَاقْدُرْ لِي الْخَيْرَ حَيْثُ كَانَ، ثُمَّ أَرْضِنِي -قَالَ- وَيُسَمِّى حَاجَتَهُ "