نظام شمسی دے چٹانی سیاریاں اُتے پانی
چٹانی سیاراں زہرہ، مریخ تے زمین دے پڑوسی چاند اُتے پانی دی ابتدا و ارتقا اک دوسرے توں الگ انداز وچ ہوئی اے جدوں کہ اس دا اصل ماخذ ہن وی نامعلوم ہی اے۔ ہور براں چٹانی بونا سیارہ سیریس دی سطح اُتے وی پانی دی برف دی موجودگی دا اندازہ لگایا گیا اے۔
پانی دے ذخیرے
سودھومریخ
سودھومریخ مہم دے جی آر ایس نے سیاروی پیمانے اُتے سطح اُتے ہائیڈروجنہاں دی خاصی مقدار دا مشاہدہ کیتا۔ مقادیر پیما توں پانی دی کمیت دا اندازہ بتاندا اے کہ جدوں آزاد کاربن ڈائی آکسائڈ قطبین دے قریب سطح دے پاس لگ بھگ تمام دی تمام پانی اُتے مشتمل اے جس نوں باریک سفوف دی پرت نے ڈھانہاں دا ہويا اے۔ اوہدی تصدیق مارسس توں کیتے ہوئے مشاہدات نے وی کردی جس وچ اندازہ لگایا گیا اے کہ 1.6×106مکعب کلومیٹر پانی جنوبی قطبی علاقے وچ موجود اے۔ ایہ پانی اِنّا اے کہ سیاروی پیمانے اُتے 11 میٹر پانی دی تہ بچھ سکدی اے۔ دونے قطبین اُتے ہور مشاہدات بتاندے نيں کہ کل سیاروی پیمانے اُتے پانی دی 30 میٹر دی پرت بن سکدی اے۔ مریخ مہم دے این ایس دے مشاہدات نے نچلی حد لگ بھگ 14 سینٹی میٹر دی بتائی اے۔ ارضی شکلہ دے ثبوت ارضیاندی تاریخ وچ کافی وڈی پانی دی مقدار دا بتاندے نيں، جس وچ سیاروی پیمانے اُتے پانی دی تہ دی گہرائی 500 میٹر تک دی اے۔ موجودہ کرۂ فضائی وچ موجود پانی اگرچہ آب گزر دے لئی کافی اہم اے اُتے اوہدی اہمیت سیاروی پیمانے اُتے پانی دی تہ دے لحاظ توں نہ ہونے دے برابر (0.00039 انچ)اے۔ کیونکہ عام طور اُتے پایا جانے والا کرۂ فضائی دا سطحی دباؤ پانی دے تہرے نقطے توں کم اے، مائع پانی سطح اُتے اس وقت تک غیر مستحکم رہے گا جدوں تک اوہدی مقدار کثیر نہ ہوئے۔ ہور براں اوسطاً سیاروی درجہ حرارت لگ بھگ 220کیلون دے قریب اے جو زیادہ تر نمکیات دے گداختنی نقطہ انجماد توں نیچے اے۔ موازنے دے لئی دو ایم ای آر دی سائٹ اُتے یومیہ زیادہ توں زیادہ درجہ حرارت لگ بھگ 290 کیلون رہیا اے۔
عطارد، چاند تے زمین
سودھوحالیہ خلیائی جہازاں توں کیتے جانے والے کافی مشاہدات نے چاند اُتے کافی مقدار وچ پانی دے ہونے دی تصدیق دی اے۔ لگدا نئيں کہ عطارد وچ قابل مشاہدہ پانی دی مقدار موجود اے، قیاس اے کہ اوہدی وجہ عظیم تصادم رہیا ہوئے گا۔ اس دے برعکس زمین دا آبی کرہ پانی دی لگ بھگ 1.46×1021 کلوگرام مقدار رکھدا اے جدوں کہ رسوبی چٹاناں وچ لگ بھگ 0.21×1010 کلوگرام پانی موجود اے جس دی وجہ توں پانی دا قشر ارض دا کل ذخیرہ لگ بھگ 1.67×1010 کلوگرام ہو گیا اے۔ غلاف وچ پانی دا ذخیرہ بری طرح توں 0.5×1010–4×1010 کلوگرام تک محدود اے۔ لہٰذا زمین اُتے پانی دی کل مقدار دا محتاط اندازہ زمین دی کل کمیت (لگ بھگ 6×1010 کلوگرام ) دا 0.04 فیصد اے۔
زہرہ
سودھوموجودہ زہرہ دے کرۂ فضائی وچ پانی بطور گیس لگ بھگ 200 ملی گرام فی کلوگرام دی اے تے دباؤ و درجہ حرارت اوہدی سطح اُتے پانی نوں قائم نئيں رکھ سکدا۔ اس گل توں قطع نظر ایہ قیاس کردے ہوئے کہ ابتدائے آفرینش وچ زہرہ دے پانی دا D/H تناسب زمین دے ویانا معیاری اوسط سمندری پانی دے 1.6×10−4 جداں سی، حالیہ D/H اسيں جا دا تناسب زہرہ دے کرۂ فضائی دا 1.9×10−2 جو زمین دے ×120 برابر اے، اس توں ایہ معلوم چلدا اے کہ مریخ اُتے پانی دی خاصی وڈی مقدار موجود سی۔ ہرچند کہ چٹانی تے زہرائی D/H تناسب دی وجہ توں زہرہ دے ارضیاندی پانی دا اندازہ لگانا مشکل اے اُتے اوہدی کمیت زمین دے آبی کرہ کا0.3 فیصد ہو سکدی اے۔ زہرہ اُتے ڈیوٹیریئم دی سطح اُتے لگائے گئے تخمینہ جات بتاندے نيں کہ سیارے نے 4 میٹر توں لے کے زمین دے اک سمندر دے درمیان تک دا پانی ضائع کر دتا اے۔
زمین و مریخ اُتے پانی دا اضافہ
سودھوD/H اسيں جائی تناسب چٹانی سیاراں دی سطح اُتے پانی دے ماخذ نوں جاننے دے لئی بنیادی مسئلہ اے۔ سیاروی D/H تناسب دا موازنہ دوسرے کاربن دار سنگ شہاب تے دم دار ستاراں توں کرنے دی بدولت پانی دے ماخذ دے بارے وچ سرسری دا معلوم کیتا جا سکدا اے۔ پانی دے اضافے دی قید نوں تعین کرنے دے لئی سب توں بہترین کرۂ فضائی وچ موجود پانی اے، کیونکہ کرۂ فضائی دا D/H تناسب ہائیڈروجن دے ترجیحی طور اُتے تیزی توں ضائع ہونے دا سبب ہو سکدا اے تاوقتیکہ ایہ سطحی پانی دے نال اسيں جائی میزان وچ موجود ہوئے۔ زمین دا وی ایس ایم او ڈبلیو D/H تناسب 1.6×10−4 دا اے تے تصادمی نمونے بتاندے نيں کہ دم دار ستاراں دا قشری پانی وچ حصّہ 10 فیصد توں کم اے۔ بہرحال زیادہ تر پانی عطارد جداں حجم دے نوزائیدہ سیاراں توں حاصل کیتا جا سکدا سی جو سیارچاں دی پٹی توں 2.5 AU دور پیدا ہوئے ہون گے۔ مریخ دا اصل D/H تناسب وی ایس ایم او ڈبلیو دی قدر ×(1.9+/-0.25) اے جس دا اندازہ کرۂ فضائی تے مریخی شہابیاں(مثلاً QUE 94201)کے معجونی D/H حصّاں وچوں کیتا جا سکدا اے۔ زیادہ D/H تے تصادمی نمونے (جو زمین توں کافی حد تک مختلف نيں کیونکہ مریخ دی کمیت کافی کم اے ) اک ایسے نمونے دا بتاندے نيں جتھے مریخ نے زمین دے آبی کرہ دا کل 6 فیصد توں لے کے 27 فیصد تک جمع کیتا سی جو اصل ×1.6 تے ×1.2 ایس ایم او ڈبلیو دی قدر دے D/H دے درمیان اے۔ اول الذکر بڑھوتری لگ بھگ سیارچوی تے دم دار ستاراں دی امداد دے ہی برابر اے، جدوں کہ بعد الذکر صرف سیارچوی امداد توں میل کھاندی اے۔ اس دے مطابق سیاروی پانی دی سطح 0.6–2.7 کلومیٹر تک ہوئے گی۔ حالیہ کرۂ فضائی کا×5.5 ایس ایم او ڈبلیو تناسب دا D/H تناسب قدیمی1.6 ایس ایم او ڈبلیو تناسب بتاندا اے کہ لگ بھگ 50 میٹر پانی شمسی ہواواں دی وجہ توں خلاء وچ فرار ہو کے ضائع ہو گیا۔
ہرچند کہ اوہدی تصدیق D/H تناسب توں ہُندی اے اُتے دم دار ستاراں تے سیارچاں دی زمین تے مریخ دی سطح اُتے پانی دا اضافہ اک اہم انتباہ کردا اے :
- مریخی شہابیاں وچ بلند D/H تناسب تعصبی نمونے دی وجہ توں وی ہو سکدی اے کیونکہ ہو سکدا اے کہ مریخ وچ کدی قشر دا بازیافت عمل وقوع پزیر ہی نئيں ہويا ہوئے۔
- زمین دے قدیمی اوپری غلاف وچ 187O تے 188O دے لگائے گئے اندازے اسيں جائی تناسب نوں 0.129 توں ودھا دیندے نيں، ایہ کاربن دار سنگ شہاب توں کافی زیادہ نيں، اُتے نابیدہ عام سنگ شہاب دے جداں ہی نيں۔ اوہدی وجہ توں نوزائیدہ سیاروی بناوٹ کاربن دار سنگ شہاب جیسی ہی ہوئے گی جس نے زمین نوں پانی فراہم کیتا سی ۔
- زمین دے کرۂ فضائی وچ موجود نیون دا حصّہ اس توں کنيں زیادہ اے جو اس وقت ہونا چاہیے سی جدوں تمام کمیاب گیساں تے پانی نوزائیدہ سیاراں توں کاربن دار سنگ شہاب دے نال جمع ہويا سی ۔
دم دار ستاراں تے سیارچاں دے ذریعہ پانی منتقل ہونے دا متبادل اک دوسرا طریقہ اے جس وچ پانی دی بڑھوتری بذریعہ فیزیز ور پشن اس دور وچ ہوئی سی جدوں شمسی سحابیہ توں چٹانی سیارے بن رہے سن ۔ ایہ مفروضہ شمسی پرت دار قرص دے 3AU دے اندر لگ بھگ زمین دی کمیت دے دو گنا پانی دے بخارات حر حرکی اندازے توں مطابقت رکھدا اے، ایہ پانی دی کمیت زمین دے 50 آبی کراں نوں (زمین اُتے پانی دا سب توں زیادہ اندازہ) فی چٹانی سیارہ بنانے دے لئی درکار پانی توں 40 گنا زیادہ اے۔ اس دے باوجود وی سحابیہ وچ موجود پانی دی بھاپ ہو سکدا اے کہ پرت دار قرص دے ماحول دے بلند درجہ حرارت دی وجہ توں ضائع ہو گئی ہو، ایہ ممکن ہو سکدا اے کہ پانی فیزیز ور پشن دے ذریعہ جمع ہو کے 500کیلون دے درجہ حرارت پرتین زمیناں دے لگ بھگ آبی کرہ نوں قائم رکھ سکے۔ ایہ جذبی نمونہ اثر دار طریقے توں 187O تے 188Oہم جائی تناسب وچ پانی دے بعیدانہ ماخذ دے تفاوت نوں نظر انداز کر دیندا اے۔ بہرحال سحابی D/H تناسب دے حالیہ بہترین طیف بینی تخمینہ جات برجیسی تے زحل دے کرۂ فضائی دی CH4 دے نال صرف 2.1×10−5، ایہ زمین دے وی ایس ایم او ڈبلیو تناسب توں 8 گنا کم اے۔ ایہ گل ہن تک نئيں معلوم کہ اس طرح دی تفاوت کس طرح توں ہو سکدی اے بشرطیکہ پانی دے جمع ہونے دی فیزیز ور پشن زمین دے لئی بالخصوص تے چٹانی سیاراں دے لئی بالعموم حقیقت وچ غالب سی۔