نسیجی انجینئرنگ
[۱] Archived 2006-06-27 at the وے بیک مشین
نسیجی انجینئری (tissue engineering)، جدید طبّی ٹیکنالوجی (میڈیکل ٹیکنالوجی)، علم الخیات (سائٹولوجی)، حیاتیاتی مواد (بایؤ میٹیریئلز) تے معالجہ (تھراپیوٹکس) دے ملاپ توں پیدا ہونے والا طب دا اوہ شعبہ اے کہ جسماں بیماری یا حادثہ وچ ضائع ہوجانے والے اعضا (آرگنز) یا نسیجات (ٹشوز) نوں انسان دے اپنے ہی خلیات نوں استعمال کردے ہوئے نويں سرے توں بنایا جاندا اے۔
ٹشو انجینئری دی اصطلاح 1988 وچ علوم مھندس و علوم حیات (لائف سائنسس) دے اصول تے طریقہ کار دے — پستانداری (میمیلئن) نسیجات دی ساخت تے افعال (عام تے مرض دونے حالتاں) وچ نسبت دا مطالعہ کرنے تے نسیجات دی بحالی، برقراری تے بہتری دے لئی حیاتیاتی متبادلات دی تیاری دی خاطر — حیاتیات اُتے اطلاق دے لئی استعمال کیتی گئی۔
علم طب و صحت وچ اعضا یا نسیج دا ناکارہ ہوجانا اک بہت وڈا مسلہء اے جس توں نبٹنے دے لئی جراحی، اعضا دی پیوندکاری، مصنوعی اعضا تے میکانی اسباب سمیت سب کچھ استعمال کرنے دے باوجود طویل المیاد بنیاداں پر، ضائع ہوجانے والی نسیج دا واپس آنا اکثر ممکن نئيں ہُندا۔ ایسی صورت حال وچ نسیجی مھندس طب دے اک اہم شعبہ دے طور اُتے تیزرفتاری توں ابھر رہی اے۔ اس طرزمعالجہ (تھیراپیوٹکس) دی تکنیکی (ٹیکنیکل) تفصیل تے اس دے تحقیقی طریقہءکار دے ذکر توں پہلے اس دے موجودہ استعمالات اُتے اک طائرانہ نظر
موجودہ استعمالات
سودھوانبعاث ِجلد
سودھونسیجی انجینئر وچ ہن تک دی جانے والی سب توں زیادہ تحقیق انبعاث ِجلد، یعنی ناکارہ یا ضائع ہوجانے والی جلدی نسیج دی دوبارہ نمو (تولدمجدد) توں مطالق اے جسماں بقری کولیجن (گائے توں حاصل کردہ پروٹین، کولیجن) توں اک رقیق تے پردہ دی مانند اسفنج تیار کیتا جاندا اے فیر اس دے اُتے انسانی کھل توں لئی گئے خلیات باریک بینی تے لطیف و نازک حکمت دے تحت بچھا کر اِستِـنبات یا culture (اک طرح دا غذائی مادہ جو عموماً نیم مائع حالت وچ ہُندا اے تے تجربہ گاہاں وچ بیکٹیریا نوں پالنے دے لئی استعمال کیتا جاندا اے ) وچ سیــراب رکھیا جاندا اے تے انہاں دتی پرورش کيتی جاندی اے، اس طرح کھل توں حاصل کردہ چند خلیات اپنی تعداد وچ اضافہ کردے چلے جاندے نيں تے پھل پھُل کر انسانی جلد تیار کردیندے نيں ایويں حاصل ہونے والی جلد نوں استنباندی جلد (cultured skin) یا جلد ِنسیجی انجینئر (tissue-engineered skin) کہیا جاندا اے۔ ایہ استنباندی جلد، جلنے یا کِسے تے طرح ضائع ہوجانے والی انسانی جلد دے علاج وچ استعمال کیتی جاندی اے۔ ضائع ہوجانے اُتے باقی ماندہ تھوڑی بہت جلد توں چند خلیات لے کے استنباندی جلد تیار کرنے دا طرزعلاج امریکا وچ جاری اے تے جلد ہی جاپان وچ وی شروع ہوجائے گا۔ (پاکستان دے بارے وچ ساڈے پاس کوئی معلومات نئيں، جے آپ اس بارے وچ خبر رکھدے نيں تاں براہ کرم اس دا اضافہ مضمون وچ کردیجیئے)
انبعاث ِاستخوان و ہور عظماندی نسیجات
سودھواک ہور نسیج جس اُتے کافی کم ہوچکيا اے، استخوان یعنی ہڈیاں دی تشکیل نو اے۔ حیاتیاتی ٹیکنالوجی (بایوٹیکنالوجی) دی مدد توں بنائے گئے حیاتیاتی پلاسٹکی ماداں دے ذریعہ ہڈی دی ساختگری کيتی جاندی اے ؛ انہاں حیاتیاتی پلاسٹکاں وچ اہم تے کثرت توں استعمال ہونے والا پلاسٹک، تکراری حـمـض البن (poly lactic acid) اے۔ جداں کہ ناں توں ظاہر اے کہ ایہ دُدھ دے ترشہ یعنی حـمض ِلبن (lactic acid) توں حاصل کیتا جانے والا — تکرارہ (پولیمر) — اے۔
پہلے حیاتیاتی مواد دی مدد توں اک صِنـَـاعِـی (synthetic) سانچہ تیار کیتا جاندا اے جو اس ہڈی دی ساخت دے ہوئے بہو ہُندا اے جس دا معالجہ کرناہوئے فیر اسنوں جسم وچ پیوست یعنی مَـغرُوس (implant) کر دتا جاندا اے تاں اوہ عامل نمو (گروتھ فیکٹر) دی موجودگی وچ اپنے سانچے دی شکل دے مطابق ہڈی بنانا شروع کردیندا اے گویا انبعاث استخوان دے عمل دی ابتدا ہوجاندی اے تے نال نال نسیجی انجینئر دے ذریعہ بناکر لگایا گیا ایہ ہڈی دا سانچہ گھل گھل کر ختم ہونا شروع کردیندا اے، چندماہ (فی الحال 5 تا 6) گذرنے اُتے تکراری حمض لبن یا کِسے ہور حیاتیاتی مادے توں بنا کے لگائی جانے والی صناعی ہڈی وچ موجود خوردبینی روزناں وچ نويں ہڈی بن دے تیار ہوچکی ہُندی اے تے صناعی ہڈی گھل کر ختم۔ اس طرح دے پلاسٹک (لدن) دے لئی جو جسم وچ گھل کر یا تحلیل ہوئے کے ختم ہوئے سکدا ہوئے حیاتی-انحطاطی-لدن (bio-degradable-plastic) دی اصطلاح استعمال کیتی جاندی اے۔
ايسے طرح حیاتی صناعی مواد نوں استعمال کردے ہوئے ہور عظماندی (آرتھوپیڈیک) نسیجات مثلا، عضروف (cartilage) تے ربطیہ (ligament) وغیرہ دی تحقیق و تیاری دا عمل وی جاری اے۔
حیاتی ہجین اعضاء دی جانب
سودھونسیجی انجینئر دی ٹیکنالوجی دی مدد توں ہن حیاتی ہجین (Bio-hybrid) اعضاء اُتے وی تحقیق ہوئے رہی اے۔ حیاتی ہجین، قدرتی-ساختہ تے انسانی-ساختہ اجزاء دے مرکب توں ملکر بننے والے اعضاء ہُندے نيں جنکو جسم وچ مغروس کیتا جاسکدا اے۔ مثلا استنباندی عصبی خلیات (cultured neural cells) تے نوری-برقی آلہ (photo-electric device) نوں باہم ملیا کے انسانی اکھ بنانے اُتے تحقیق ہوئے رہی اے، اس طرح دی بینائی دے لئی اصطناعی بصارت (artificial vision) دی اصطلاح استعمال کیتی جاندی اے۔