ناپ مسئلہ

کوانٹم مکینکس اندر ناپ سمسیا دی سمسیا اس گلّ نال سبندھت ہے کہ ویو فنکشن کویں ٹٹدا ہے (جاں ٹٹدا وی ہے کہ نہیں) ۔ اس پرکریا نوں سدھے طور تے نریکھن نہ کیتے جا سکن دی اسمرتھا نے کوانٹم مکینکس دیاں وکھریاں ویاکھیاواں نوں جنم دتا ہے، اتے سوالاں دے اک پرمکھ سیٹ دی روپ ریکھا تیار کیتی ہے جسدا ہریک ویاکھیا نوں ضرور جواب دینا چاہیدا ہے۔ کوانٹم مکینکس اندر ویو فنکشن، وکھریاں اوستھاواں دی اک ریکھک سپرپجیشن دے طور تے شروڈنجر اکئیشن مطابق نردھارتمک انداز وچّ اتپن ہندا ہے، پر واستوک ناپ ہمیشاں ہی بھوتکی سسٹم نوں کسے نشچت اوستھا اندر پاؤندے ہن۔ کوئی وی بھوکھت اتپتی اوس اوستھا اتے نربھر کردی ہے جس اوستھا وچّ سسٹم نوں ادوں کھوجیا گیا ہندا ہے جدوں ناپ لیا گیا ہندا ہے، جسدا ارتھ ہے کہ ناپ نے سسٹم نوں کجھ اجیہا کر دتا ہندا ہے جو سپشٹ روپ وچّ شروڈنجر اتپتی دا اک نتیجہ نہیں ہندا ۔

مثلیاں نوں وکھرے طریقے نال درساؤن لئی (سٹیون وینبرگ^[۱]^[۲] دی سنکھیپ ویاکھیا کرن لئی)، شروڈنجر ویو اکئیشن کسے ہور بعد دے وقت اتے ویو فنکشن نوں نردھارت کردی ہے۔ جیکر اؤبزرور (نریکھک) اتے اوہناں دے ناپن والے ینتر اپنے آپ وچّ کسے نردھارتمک ویو فنکشن راہیں درسائے جاندے ہون، تاں اسیں ناپاں لئی شدھ نتیجیاں دا انومان کیوں نہیں لگا پاؤندے، صرف پروبیبلٹیآں ہی کیوں انومانت کر سکدے ہاں؟ اک سرو سدھارن سوال دے روپ وچّ کہیئے تاں: کوانٹم اتے کلاسیکل یتھارتکتا (واستوکتا) درمیان اک میل جول کویں ستھاپت کیتا جا سکدا ہے؟

شروڈنجر دی بلی

سٹیل دے چیمبر وچّ اک بلی بند کیتی جاندی ہے جس وچّ الیکٹرون دے وکیرن نال زہر دی شیشی پھٹن نال بلی مر سکدی ہے تے وکیرن نہ ہون دی صورتَ وچّ جیوندی رہندی ہے، پر ایہہ پتہ لگا لینا کہ بلی مر گئی ہے جاں جیوتّ ہے تاں ہی سنبھوَ ہے جیکر چیمبر نوں کھولھ کے دیکھیا جاوے

سبھ توں چنگی طرحاں جانی پچھانی اداہرن شروڈنجرز کیٹ دی پہیلی ہے۔ اک بلی نوں مارن لئی اک مکینزم دا پربندھ کیتا جاندا ہے جیکر کوئی کوانٹم گھٹنا جویں کسے ریڈیؤئیکٹو پرمانو دا وکیرن ورگی گھٹنا، واپرے ۔ اسطراں اک وشال پیمانے دی وستو ، بلی، دی قسمت کسے کوانٹم وستو، پرمانو دی قسمت نال انٹیگلڈ ہو جاندی ہے۔ نریکھن توں پہلاں، شروڈنجر اکئیشن انوسار، بلی، سپشٹ طور تے اجہیاں اوستھاواں دے اک ریکھک میل وچّ اتپن ہو رہی ہندی ہے جہناں نوں اک جیوتّ بلی دے طور تے وشیش طور تے درسایا جا سکدا ہے اتے اک مری ہوئی بلی دے طور تے درسایا جا سکدا ہے۔ ایہناں سمبھاوناواں وچوں ہریک سمبھاونا نال اک خاص غیر-زیرو پروبیبلٹی اینپلیٹیوڈ جڑیا ہندا ہے؛ کہ بلی کسے قسم دی کوانٹم سپرپجیشن کہی جان والی اک میل دی اوستھا وچّ ہندی لگدی ہے۔ پھیر وی، بلی دا اک اکلوتا، خاص نریکھن پروبیبلٹیآں نوں نہیں ناپدا: ایہہ ہمیشاں ہی جاں تاں اک جیوتّ بلی پاؤندا ہے، جاں اک مری ہوئی بلی کھوجدا ہے۔ ناپ توں پچھوں بلی نشچت طور تے جیوتّ جاں مری ہوئی ہندی ہے۔ سوال ایہہ ہے کہ: پروبیبلٹیاں اک واستو، تکھے طور تے چنگی طرحاں پربھاشت نتیجے وچّ کویں تبدیل ہو جاندیاں ہن؟

ویاکھیاواں

کئی-سنسار ویاکھیا

کئی-سنسار ویاکھیا مطابق کوانٹم مکینیکل "شروڈنجر دی بلی" والی پہیلی. اس ویاکھیا وچّ، ہریک گھٹنا اک شاکھا بندو ہے. بلی دا زندہ اتے مرے ہونا اس گلّ تے نربھر کردا ہے کہ بوکس کدوں کھولھیا جاندا ہے- پر زندہ اتے مریاں ہوئیاں بلیاں اجیہے وکھرے برہمنڈاں وچّ ہندیاں ہن جو برابر ماترا وچّ ہی اصلی ہندے ہن پر اک دوجے نال پرسپر میل جول وچّ کر سکدے

فائل:کئی سنسار ویاکھیا دی اک اداہرن.jpg

کئی سنسار ویاکھیا دی اک اداہرن جس وچّ اک اٹّ دے ویو فنکشن ٹٹن نال باقی اکاراں دا الوپ ہو جانا دکھایا گیا ہے

ہوگ ایوریٹّ دی مینی-ورلڈز انٹرپریٹیشن (کئی-سنسار ویاکھیا) ایہہ سجھاء کے سمسیا نوں حلّ کرن دا یتن کردی ہے کہ صرف اکو ویو فنکشن ہندا ہے، سمست برہمنڈ دی سپرپجیشن، اتے ایہہ کدے وی نہیں ٹٹدا- اسلئی کوئی ناپ سمسیا ہندی ہی نہیں ۔ اسدی وجائے، ناپ دا کارج سدھارن روپ وچّ کوانٹم اکائیاں درمیان اک پرسپر کریا ہی ہندا ہے، یانِ کہ، اؤبزرور، ناپ ینتر، الیکٹرون/پوزیٹرون آدی درمیان، جو اکو اکلوتی وشال اکائی رچن لئی انٹینگل ہندا ہے، جویں اداہرن دے طور تے، جیوتّ-بلی/کھش-وگیانک ۔ ایوریٹّ نے اوہ طریقہ وی ثابت کرن دا یتن وی کیتا کہ ناپاں اندر کوانٹم مکینکس دی شائداتمک فطرت دسدی ہو سکدی ہے؛ جسدے کم نوں بعد وچّ بریسِ ڈوٹّ دوارا ودھایا گیا ۔

ڈی-بروگلِ-بوہم تھیوری

ڈی-بروگلِ-بوہم تھیوری بالکل وکھرے طریقے نال ناپ سمسیا حلّ کرن دی کوشش کردی ہے: سسٹم نوں درساؤن والی جانکاری نہ کیول ویو فنکشن ہی رکھدی ہے، سگوں کن (کناں) دی پوزیشن دسن والا پورک (سپلیمینٹری) آنکڑا (ڈیٹا) (اک وکرت پتھ، ٹریجیکٹری) وی رکھدی ہندی ہے۔ ویو فنکشن دی بھومکا کناں واسطے ولوسٹی پھیلڈ پیدا کرنا ہندا ہے۔ ایہہ ولوسٹیاں کجھ اسطراں ہندیاں ہن کہ کن واسطے پروبیبلٹی وستھار ونڈ، پرمپرک کوانٹم مکینکس دیاں بھوکھ بانیاں نال میل کھاندی ہندی ہے۔ ڈی بروگلِ-بوہم تھیوری مطابق، کسے ناپ پرکریا دوران واتاورن نال پرسپر کریا بنتر سپیس اندر ویو پیکٹاں نوں وکھرا کر دندی ہے، جو اوہ جگہ ہندی ہے جتھوں سپشٹ ویو فنکشن کولیپس آؤندا ہے بھاویں کوئی واستوک کولیپس ہویا ہی نہیں ہندا ہووے ۔

کوانٹم ڈکوہرنس

ایرچ جوس اتے ہیئنز-ڈیٹر زیہ دعوہ کردے ہن کہ کوانٹم ڈکوہرنس دا ورتارا، جو 1980ویں دہاکے وچّ ٹھوس ادھار اتے رکھیا گیا سی، سمسیا دا نوارن کردا ہے۔ ^[۳]وچار ایہہ ہے کہ واتاورن استھول وستواں دی کلاسیکل دکھّ پیدا کردا ہے۔ زیہ ہور اگے دعوہ کردا ہے کہ ڈکوہرنس کوانٹم سوخم سنسار اتے کلاسیکل سمجھ لاگوُ ہون والے سنسار درمیان اک دھندلی حد نوں پچھاننا سنبھوَ بناؤندی ہے۔ کوانٹم ڈکوہرنس مینی-ورلڈ ویاکھیا دے سندربھ وچّ پرستاوت کیتی گئی سی، پر ایہہ انوکول اتہاساں اتے ادھارت کوپنہیگن ویاکھیا دیاں کجھ اجوکیاں تازہ ستھتیاں دا اک مہتوپورن انگ وی بن گئی ہے۔ کوانٹم ڈکوہرنس ویو فنکشن ٹٹن دی واستوک پرکریا نوں بیان نہیں کردی، پر ایہہ کوانٹم شائدتاواں (جو انٹرپھیرینس پربھاو دکھاؤندیاں ہن) دا سدھارن کلاسیکل شائدتاواں (پروبیبلٹیاں) وچّ پرورتن سمجھاؤندی ہے۔ دیکھو، اداہرن دے طور تے، زریک^[۴] زیہ^[۵] اتے شلوشہر^[۶]۔

تازہ ستھتی ہولی ہولی سپشٹ ہندی جا رہی ہے، جویں کہ شلوشہر دوارا اک تازہ پرچے وچّ کیہا گیا ہے جو اس پرکار ہے؛

شائدتاواں دے ارتھ نوں سپشٹ کرن دے چکر وچّ بورن رول اتے پہنچن واسطے بیتے سمیں وچّ کئی ڈکوہرنس-اسبندھت پرستاو اگے رکھے گئے ہن … ایہہ کہنا جائز ہے کہ کوئی وی پھیسلاتمک نتیجہ ایہناں ویونتبندیاں دی سفلتا دے طور تے پہنچدا دکھائی نہیں دندا ۔ …

جویں ایہہ گلّ سبھ چنگی طرحاں جاندے ہن کہ [بوہم دوارا کئی پیپر کلاسیکل دھارناواں دے بنیادی رول اتے زور دندے ہن] ۔ ودھ رہی وشال لمبائی والے پیمانیاں اتے سوخم طور تے وکھریاں اوستھاواں دیاں سپرپجیشناں واسطے پریوگک ثبوت اجیہے انوچھید دا ورودھ کردے ہن۔ سپرپجیشناں اتم دسدیاں ہن اتے ویکتی گت ہوند رکھن والیاں اوستھاواں، اکثر بغیر کسے کلاسیکل ورودھی ساتھی دے دسدیاں ہن۔ صرف سسٹماں درمیان بھوتکی پرسپر کریاواں ہی پھیر کسے خاص سنرچنا نوں کلاسیکل اوستھاواں وچّ ہریک خاص سسٹم دے نظرئیے توں نردھارت کردیاں ہن۔ اسطراں کلاسیکل دھارناواں نوں کسے ساپیکھک-اوستھا بدھی مطابق ستھانک طور تے اتپن ہندیاں سمجھیا جانا ہندا ہے اتے بھوتکی تھیوری اندر کسے بنیادی بھومکا دا ہور زیادہ دعوہ نہیں کرنا چاہیدا ۔

وشاتمک کولیپس ماڈل

اک چوتھا درشٹیکون وشاتمک کولیپس ماڈلاں راہیں دتا جاندا ہے۔ اجیہے ماڈلاں اندر، شروڈنجر اکئیشن نوں سدھاریا گیا ہے اتے غیر-ریکھک رقماں پراپت ہندیاں ہن۔ ایہہ غیر-ریکھک سدھار اگھڑ دگھڑ نردھارت کیتی فطرت والے ہندے ہن اتے اک اجیہے ورتاؤ ولّ لجاندے ہن جس لئی الیکٹروناں جاں ایٹماں ورگیاں کوانٹم چیزاں عامَ شروڈنجر اکئیشن دوارا دتیاں جان والیاں چیزاں توں نہ-ناپنیوگ تور تے نزدیک ہندیاں ہن۔ پھیر وی استھول چیزاں واسطے غیر-ریکھک سدھار مہتوپورن بن جاندے ہن اتے ویو فنکشن دے ٹٹن وچّ دخل انداجی کردے ہن۔

وشاتمک کولیپس ماڈل پربھاوی تھیوریاں ہندیاں ہن۔ منچاہیا سدھار کسے باہری غیر-کوانٹم پھیلڈ توں بنے سوچے جاندے ہن، پر اس پھیلڈ دی فطرت اگیات ہے۔ اک سنبھوَ امیدوار گریویٹیشنل پرسپر کریا ہے جویں ڈیوسی اتے پینروز دے ماڈلاں وچّ ہے۔ وشاتمک کولیپس ماڈلاں دی ہور درشٹیکوناں پرتِ تلنا وچّ مکھ انتر ایہہ ہے کہ ایہہ جھوٹھے ہون یوگ انومان لگاؤندے ہن جو معیاری کوانٹم مکینکس توں وکھرے ہن۔ پریوگ پہلاں ہی کسوٹی پرنالی دے نیڑے پہنچ رہے ہن جتھے ایہناں انوماناں نوں پرکھیا جا سکدا ہے۔

چھپے-ناپ والی ویاکھیا

ناپ سمسیا پرتِ اک دلچسپ حلّ کوانٹم مکینکس دی چھپے-ناپاں والی ویاکھیا دوارا وی مہئیا کروایا گیا ہے۔ اس درشٹیکون دے ادھار اتے پرکلپنا ایہہ ہے کہ کسے وشیش کوانٹم ناپ وچّ اوس جانکاری دی کمی دی حالت ہندی ہے جس بابت ناپی گئی اکائی اتے ناپن والے ینتر درمیان پریوگ دی ہریک شروعات اتے پرسپر کریا دا واستویکرن ہندا ہے۔ پھیر ایہہ ثابت کیتا جا سکدا ہے کہ ایہناں ساریاں سنبھوَ ناپ-پرسپر کریاواں اپر اک اکسار اوسط نوں لے کے بورن رول دی ویونتبندی کیتی جا سکدی ہے۔

ایہہ وی دیکھو

٭شدھ وقت اتے سپیس ٭بورن رول ٭نرماتا تھیوری ٭EPR پہیلی ٭گھراڈی-رمنی-ویبر تھیوری ٭چھپے-ناپ ویاکھیا ٭کوانٹم مکینکس اندر ناپ ٭وشاتمک کولیپس تھیوری ٭اؤبزرور (کوانٹم بھوتک وگیان) ٭بھوتک وگیان دی فلاسفی ٭کوانٹم ڈکوہرنس ٭کوانٹم سوڈو-ٹیلیپیتھی ٭کوانٹم زینو اپھیکٹ ٭ویو فنکشن کولیپس

حوالے اتے نوٹس

↑ Steven Weinberg (1998). The Oxford History of the Twentieth Century, Michael Howard & William Roger Louis، editors, Oxford University Press, 26. ISBN 0-19-820428-0.
↑ Steven Weinberg: Einstein's Mistakes in Physics Today (2005)؛ see subsection "Contra quantum mechanics"
↑ Joos، E.، and H. D. Zeh، "The emergence of classical properties through interaction with the environment" (1985)، Z. Phys. B 59، 223.
↑ سائیٹ غلطی: نا منیا جان والا <ref> ٹیگ کوئی لکھت نئیں دتی گئی اتے پتے Zurek لئی۔
↑ سائیٹ غلطی: نا منیا جان والا <ref> ٹیگ کوئی لکھت نئیں دتی گئی اتے پتے Zeh لئی۔
↑ Maximilian Schlosshauer (2005). "Decoherence، the measurement problem، and interpretations of quantum mechanics". Rev. Mod. Phys. 76 (4): 1267–1305. doi:10.1103/RevModPhys.76.1267. Bibcode: 2004RvMP...76.1267S.

ہور اگے پڑائی

٭ R. Buniy، S. Hsu and A. Zee On the origin of probability in quantum mechanics (2006) Archived 2012-04-27 at the وے بیک مشین ٭ Walker, Evan (2000). The Physics of Consciousness. Cambridge: Perseus. ISBN 0-7382-0436-6. The book's author makes leading contributions to the measurement problem، observer theory، and consciousness.

باہری لنک

٭ The Quantum Measurement Problem دو پیشکشاں: a non-technical and a more technical presentation.

[Weinberg-1] Steven Weinberg (1998). The Oxford History of the Twentieth Century, Michael Howard & William Roger Louis، editors, Oxford University Press, 26. ISBN 0-19-820428-0.

[Weinberg2-2] Steven Weinberg: Einstein's Mistakes in Physics Today (2005)؛ see subsection "Contra quantum mechanics"

[3] Joos، E.، and H. D. Zeh، "The emergence of classical properties through interaction with the environment" (1985)، Z. Phys. B 59، 223.

[Zurek-4] سائیٹ غلطی: نا منیا جان والا <ref> ٹیگ کوئی لکھت نئیں دتی گئی اتے پتے Zurek لئی۔

[Zeh-5] سائیٹ غلطی: نا منیا جان والا <ref> ٹیگ کوئی لکھت نئیں دتی گئی اتے پتے Zeh لئی۔

[شلوشہر-6] Maximilian Schlosshauer (2005). "Decoherence، the measurement problem، and interpretations of quantum mechanics". Rev. Mod. Phys. 76 (4): 1267–1305. doi:10.1103/RevModPhys.76.1267. Bibcode: 2004RvMP...76.1267S.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]