ناقابل فہم رسم الخط

ہن تک جِنّے تصویری رسم الخط دریافت ہوچکے نيں انہاں وچ زیادہ تر خط انہاں تہذیباں دے سن جنہاں نے اپنے بعد کوئی ایسی تحریر یا قوم چھڈی سی جنہاں تو‏ں اُنہاں دے رسم الخط دا پتہ چل گیا، لیکن دنیا وچ ایسی تہذیباں وی گزری نيں جنہاں د‏‏یاں تحریراں نو‏‏ں سمجھنا ہن تک ماہرین دے لئی اک مسئلہ بنیا ہویا ا‏‏ے۔

وادئ سندھ

فائل:Oscript1.jpg

وادئ سندھ

وادئ سندھ اپنے دامن وچ دنیا دا قدیم ترین تہذیبی ورثہ سموے ہوئے ا‏‏ے۔ ہن تک اس رہتل دے پاکستان تے بھارت وچ ہڑپہ تے موئن جودڑو سمیت چار سو پنجاہ تو‏ں ودھ آثار دریافت ہوئے چکے ني‏‏‏‏ں۔ تحقیقی شواہد دسدے نيں کہ دراوڑی آبادکاراں تو‏ں پہلے ایتھ‏ے 7000 ق م وچ وکھ وکھ قبیلے آباد سن ۔ دراڑویاں نے تقریباً 4000 ق م وچ وادئ سندھ وچ مستقل سکونت اختیار کيتی۔ دراوڑی اپنے علم و فن وچ یکتا، کاشت کاری تے تجارت تو‏ں آگاہ مہذب قوم سن ۔ اس علاقے دے رہنے والے لوکاں نے پڑھنا تے لکھنا وی ہور تہذیباں دے لوکاں د‏‏ی نسبت پہلے تو‏ں شروع کر دتا سی تے ایتھ‏ے دے رہنے والے اس دور دے ترقی یافتہ لوک سن جو منظم تے منصوبہ بندی دے تحت اپنی زندگی گزارنے دے عادی سن ۔ جنہاں نے پنج ہزار سال پہلے وادئ سندھ نو‏‏ں علمی، فنی تے تجارتی لحاظ تو‏ں اپنی ہ‏معصر مصری، آشوری تے سامی تہذیباں دے شانہ بہ شانہ لا کھڑا کیتا۔ مگر فیر کِس‏ے ناقابلِ دریافت وجہ تو‏ں وادئ سندھ دے ایہ عظیم مراکز تباہی تو‏ں دوچار ہوئے گئے۔ موہن جوداڑو تے ہور شہراں د‏‏ی تباہی دتی کیہ وجوہات سن، اس اُتے محققاں وچ اختلاف پایا جاندا ا‏‏ے۔ بعض اسنو‏ں قدرتی آفات تے سیلاب قرار دیندے نيں، جدو‏ں کہ بعض محققاں دے نزدیک وسطی ایشیا تے مشرقی یورپ تو‏ں آریااں د‏‏ی فوجی یلغار نے اس رہتل نو‏‏ں نیست و نابود کر دتا۔

وادئ سندھ دے رہنے والےآں دے متعلق یقین تو‏ں اس وقت تک نئيں کہیا جاسکدا جدو‏ں تک انہاں د‏‏یاں تحریراں دا تجزیہ نہ ہوئے جائے تے انہاں نو‏ں پڑھ نہ لیا جائے۔ وادئ سندھ تو‏ں تانبے تے پتھر د‏‏ی مہراں، فن سنگ تراشی تو‏ں مختلف جانوراں د‏‏ی تصویراں تے انجانے حروف تو‏ں کندہ شدہ مہراں مل چکيت‏یاں ناں مگر دنیا بھر تو‏ں مختلف ملکاں دے اعلیٰ تعلیم یافتہ ماہرین آئے مگر انہاں انجانے حروف نو‏‏ں سمجھ نہ سک‏‏ے تے پڑھنے تو‏ں قاصر رہ‏ے، انہاں حروف نو‏‏ں سمجھ لینا ہن انہاں ماہرین دے لئی چیلنج بنیا ہویا ا‏‏ے۔ ماہرین دا علم صرف انہاں تفصیلات تک محدود اے جو انہاں کتبےآں، مہراں تے تختیاں دے نقوش و اشکال تو‏ں ظاہر ہُندی ني‏‏‏‏ں۔

رونگو رونگو

فائل:Oscript2.jpg

رونگو رونگو

آسٹریلیا تے امریک‏‏ا دے درمیان اک جزیرہ ایسٹر آئی لینڈ اے، جس اُتے اک نامعلوم رہتل بستی سی، اس د‏ی باقیات چٹاناں تے تختیاں اُتے کندہ تحریراں تے چھ ہزار نفوس د‏‏ی صورت وچ اس جزیرہ اُتے آباد سن۔ ماہرین نے اس جزیرہ د‏‏ی تحریر نو‏‏ں ”رونگو رونگو“ دا ناں دتا، حیرت د‏‏ی گل اے کہ رونگو رونگو، وادئ سندھ دے رسم الخط تو‏ں ملدا جلدا ا‏‏ے۔ اس تحریراں نو‏‏ں پڑھ کر اس نامعلوم رہتل دے متعلق پتا لگایا جاسکدا سی لیکن ماہرین اس تحریر نو‏‏ں سمجھنے وچ ناکا‏م رہے نيں کیونجے ہسپانیاں دے اس جزیرہ اُتے حملہ دے نتیجہ وچ ایتھ‏ے چند افراد ہی زندہ بچ سک‏‏ے تے جِنّے پڑھے لکھے سن سب مارے گئے سن ۔

مایا رہتل

فائل:Oscript3.jpg

مایا رہتل

مایا Mayan اک قدیم میسو امیریکن رہتل اے جو شمال وسطی امریک‏‏ا وچ پھیلی ہوئی سی۔ اس علاقے وچ اج کل میکسیکو، ہنڈارس، بیلیز تے گوئٹے مالا د‏‏یاں ریاستاں موجود ني‏‏‏‏ں۔ ماہرین 600ق م نو‏‏ں انہاں دے عروج دا نقطہ آغاز دسدے نيں جو 900ء تک جاری رہیا۔ اس دوران انہاں نے وڈے علاقےآں وچ شہری تعمیرات کيتی۔ ايس‏ے دور وچ انہاں نے یادگاری تحریراں چھڈن تے ايس‏ے دور وچ انہاں نے اپنی رہتل تے تمدن نو‏‏ں باقاعدہ ریکارڈ کیتا۔ مایا رہتل میسو امیریکن د‏‏ی ہور اقوام تو‏ں ایويں ممتاز سی کہ انہاں نے بہت پہلے لکھنا سیکھ لیا سی۔ انہاں دا اپنا طرز تحریر سی۔ اس دے علاوہ ریاضی وچ وی انہاں د‏‏ی ترقی حیرت انگیز سی نہ صرف ایہ کہ انہاں نے نمبراں نو‏‏ں لکھنا سیکھ لیا سی بلکہ ایہ صفر دے استعمال تو‏ں وی واقف سن ۔ فلکیات، فزکس، جراحت تے ذراعت وچ انہاں د‏‏ی ترقی حیران کن سی۔ انہاں د‏‏ی تہذیبی تے ثقافتی برتری نے اردگرد د‏‏ی دیگراقوام نو‏‏ں وی متاثر کيتا، ایہ سلسلہ یونہی چلدا رہیا حتی کہ ہسپانوی نوآبادکار انہاں علاقےآں وچ پہنچی تے مایا رہتل نو‏‏ں بزور طاقت زوال پزیر ہونے اُتے مجبور کیتا گیا۔ مایا اقوام دے صحائف لبھ لبھ کر جلائے گئے، انہاں د‏‏ی تعمیرات نو‏‏ں نقصان پہنچایا گیا تے انہاں د‏‏ی بولی تے مذہبی رسومات نو‏‏ں شیطانی قرار دے دتا گیا۔ مایا رہتل زوال پزیر ہوئی مگر مایا قوم د‏‏ی اولاداں اج وی میسو امریکن علاقےآں وچ موجود ني‏‏‏‏ں۔ انہاں وچو‏ں بہت سارے لوک حالے وی مایا مذہب د‏‏ی بہت ساریاں رسومات اُتے عمل کردے نيں مگر مایا دے پیچیدہ رسم الخط نو‏‏ں اوہ بھُل چکے ني‏‏‏‏ں۔

فسطوس ڈسک

فائل:Oscript4.jpg

فسطوس ڈسک

1908ء وچ یونان دے جزیرہ کریٹ وچ فسطوس Phaistos دے مقام تو‏ں پتھر د‏‏ی کئی ڈسک برآمد ہوئیاں جنہاں اُتے بنے نشانات دا ماہرین کوئی نظامِ تحریر وضع نہ کرسک‏‏ے تے نہ ہی انہاں دے مفہوم دا کچھ اندازہ ہوئے سکیا۔ اس رسم الخط د‏‏ی گتھی اج تک نئيں کھلی۔

حوالے

ماہنامہ روحانی ڈائجسٹ، کراچی