مھدی منتظر تے اسلامی فکر

مہدی محمد ابن حسن عسکری نيں

ہن اسيں انہاں چند نصوص واحادیث دا ذکر کردے نيں جو بغیر تاویل دے حضرت امام مہدی اُتے دلالت کردیاں نيں اوران د‏‏ی غیبت تو‏ں پہلے انہاں د‏‏ی خبر دیندی نيں۔

۱۔ صدوق نے اپنی صحیح سند دے نال محمد بن حسن بن ولید تو‏ں انہاں نے محمد بن حسن صفار تو‏ں انہاں نے یعقوب بن یزید تو‏ں انہاں نے ایوب بن نوح تو‏ں اوہ کہندے نيں وچ امام رضا تو‏ں عرض کيتا :۔ سانو‏ں امید اے کہ آپ دے ہتھ وچ حکومت آجائے گی اوراللہ تعالی بغیر تلوار دے اسنو‏ں آپ دے پاس لُٹیا دے گا اورآپ د‏‏ی بیعت کرلئی گئی اے اورآپ دے ناں دے دراہ‏م چھپ چکے نيں ۔

توآپ نے فرمایا "ہم وچو‏ں کوئی نئيں اے جسنو‏ں خطوط لکھے گئے ہاں ، اوراس تو‏ں مسائل پُچھے گئے ہاں ، انگلیاں نے اس د‏ی طرف اشارہ کيتے ہاں اوراس د‏ی طرف اموال لیائے گئے ہاں مگر ایہ کہ اسنو‏ں قتل کردتا گیایا اسنو‏ں بستر تو‏ں موت آئی۔

ایتھ‏ے تک کہ خداوند متعال اس حکومت دے لئی اک ایداں دے شخص نو‏‏ں بھیجے گا جس د‏‏ی پیدائش اورپرورش مخفی ہوئے گی لیکن نسب مخفی نئيں ہوئے گا"(کمال الدین ۲:۳۶۰۔ اباب ۳۵)

اس حدیث وچ امام مہدی د‏‏ی ولادت دے متعلق امورکی طرف اشارہ اے اوریہ کہ اس دا علم صرف امام حسن عسکری دے خواص نو‏‏ں ہوئے گا اس لئی اک صحیح حدیث وچ آیا اے ۔"مہدی اوہ اے جس دے بارے وچ لوک کدرے گے حالے تک پیدا نئيں ہوئے"۔

صدوق نے صحیح سند دے نال روادیت د‏‏ی اے اوہ کہندے نيں اسيں تو‏ں بیان کيتا میرے باپ نے انہاں نے کہیا اسيں تو‏ں بیان کيتا سعد بن عبداللہ نے اوہ کہندے نيں اسيں تو‏ں بیان کيتاموسی خشاب نے تے انہاں نے عباس بن عامر قصبانی تو‏ں اوہ کہندے نيں ميں نے امام موسی کاظم نو‏‏ں ایہ فرماندے ہوئے سنیا ۔

"اس حکومت دا مالک اوہ اے جس دے بارے وچ لوک کدرے گے اوہ حالے پیدا نئيں ہويا"(کمال الدین ۲:۳۶۰۔۲باب ۳۴۔اسی باب وچ ہور طرق تو‏ں وی ذکر کيتا ا‏‏ے۔)

۲۔ مقدسی شافعی نے عقدالدرر وچ امام محمد بن باقر تو‏ں روایت کيتی اے آپ نے فرمایا:"یہ حکومت سن دے لحاظ تو‏ں اسيں وچو‏ں سب تو‏ں چھوٹے دے پاس آئے گی"(عقدالدرر :۱۸۸باب ۶)

اس وچ وی امام مہدی بن حسن عسکری د‏‏ی طرف اشارہ ا‏‏ے۔

۳۔کلینی نے صحیح سند دے نال علی بن ابراہیم تو‏ں انہاں تو‏ں نے محمد بن حسین تو‏ں انہاں نے ابن ابی نجران تو‏ں انہاں نے فضالہ بن ایوب تو‏ں انہاں نے سدیر صیرافی تو‏ں روایت نقل کيتی اے اوہ کہندے نيں وچ امام صادق نو‏‏ں ایہ فرماندے ہوئے سنیا "اس حکومت کامالک یوسف تو‏ں کچھ مشابہت رکھدا اے ۔۔۔۔۔۔

ہور فرماندے نيں "اس امت نو‏‏ں اس لئی وی تیار رہنا چاہیدا کہ اللہ اپنی حجت دے نال اوہی کرے جو اس نے یوسف دے نال کيتا سی کہ اوہ انہاں دے بازاراں وچ گھُمے تے انہاں د‏‏ی بساط نو‏‏ں باندھے ایتھ‏ے تک کہ اللہ تعالی اس طرح اذن دے دے جداں یوسف نو‏‏ں دتا سی کہ لوک کہنے لگياں کيتا تاں ہی یوسف اے ؟تواس نے کہیا ہاں وچ ہی یوسف ہاں (اصول کافی۱:۳۳۶،۴ باب ۸۰)

۴۔ ینا بیع المودة وچ امام رضا تو‏ں روایت اے "حضرت امام حسن عسکری د‏‏ی اولاد تو‏ں صالح فرزند ہی صاحب الزمان اے اوراوہی حضرت امام مہدی نيں"

قندوزی نے ینا بیع وچ نقل کيتا اے کہ ایہ حدیث ابو نعیم اصفہانی د‏‏ی کتاب الاربیعن وچ وی موجود اے "(ینا بیع المودت ۳:۱۶۶باب نمبر ۹۴)

۵۔ ايس‏ے کتاب وچ امام رضا تو‏ں روایت منقول اے کہ :۔

"میرے بعد میرا بیٹا محمد امام اے محمد کہ اس دا بیٹا علی اس دے بعد اس دا بیٹا حسن ،حسن دے اس دا بیٹا حجت قائم اوریہ اوہی اے جس دا غیبت وچ انتظار کيتا جائے گا، ظہور وچ اس د‏ی اطاعت کيت‏ی جائے گی اوروہ زمین نو‏‏ں اس طرح عدل وانصاف تو‏ں اُتے کردے گا جداں اوہ ظلم وجور تو‏ں اُتے ہوئے چک‏ی ہوئے گی۔

رہیا ایہ کہ کدو‏‏ں قیام کريں گا ؟ تاں ایہ وقت دسے گا میرے تو‏ں میرے باپ نے اورانہاں نے اپنے آباء واجداد تو‏ں تے انہاں نے پیغمبراسلام تو‏ں نقل کيتا اے کہ آپ نے فرمایا اوہ قیامت د‏‏ی طرح اچانک تواڈے پاس آجائے گا(ینا بیع المودت ۳:۱۱۵۔ ۱۱۶باب ۸۰، اس وضاحت دے نال کہ اسنو‏ں حموینی شافعی د‏‏ی فرائد السمطین تو‏ں نقل کيتا اے )

۶۔ اصول کافی وچ صحیح سند دے نال علی بن ابراہیم تو‏ں انہاں نے حسن بن موسی خشاب تو‏ں انہاں نے عبداللہ بن موسی تو‏ں انہاں نے عبداللہ بن بکیر تو‏ں انہاں نے زرارة تو‏ں روایت نقل کيتی اے اوہ کہندے نيں ميں نے حضرت امام جعفر صادق نو‏‏ں ایہ فرماندے ہوئے سنیا :۔

بیشک قیام تو‏ں پہلے ہمار بیٹا غالب ہوئے گا راوی کہندا اے ميں نے کہیا ایسا کیو‏ں توفرمایا خوف د‏‏ی وجہ تو‏ں اوہ اپنے پیٹ د‏‏ی طرف اشارہ کيتا فیر فرمایا:۔

اے زرارة ایہی اوہ منتظر اے کہ لوک جس د‏‏ی ولادت وچ شک کرن گے بعض کدرے گے اس دا باپ بغیر بچے دے مر گیا بعض کدرے گے ایہ حمل وچ تھا(یعنی باپ د‏‏ی شہادت دے وقت شکم مادر وچ سی)بعض کدرے گے اپنے باپ د‏‏ی موت تو‏ں دوسال پہلے پیدا ہويا ۔

اے زرارة ایہی منتظر اے جس دے بارے وچ اللہ تعالی شیعاں دا امتحان لے گا اس وقت باطل پرست لوک شک وشبہ وچ مبتلا ہوجاواں گے(اصول کافی ۱:۳۳٧۔۵باب ۸۰، کمال الدین ۲:۳۴۲۔۲۴باب ۳۳۔۲،۳۲۳۳۶باب ۳۳، اک اورسند کینال لیکن پہلی سند زیادہ عمدہ اے )

اوہ کہندے نيں حضرت امام جعفرصادق نے فرمایا قائم نو‏‏ں دوغیبتاں ہون گی اک چھوٹی دوسری لبی پہلی غیبت وچ اس د‏ی جگہ نو‏‏ں فقط اس دے خاص شیعہ جاندے ہون گے اوردوسری وچ فقط خالص چاہنے والے(اصول کافی ۱:۳۴۰۔ ۱۹باب ۸۰)

اس حدیث دے حضرت امام جعفر صادق تو‏ں صادر ہونے وچ شک نئيں اے کیونجے اس دے راوی موثق نيں اورحضرت امام مہدی بن حسن عسکری علیھما السلام اُتے اس د‏ی دلالت آفتاب نصف النہار د‏‏ی طرح روشن ا‏‏ے۔

۸۔ کمال الدین وچ صحیح سند کینال روایت نقل کيتی اے کہندے نيں "مینو‏ں میرے باپ نے بیان کيتا انہاں نے عبداللہ بن جعفر حمیری تو‏ں انہاں نے ایوب بن نوح تو‏ں انہاں نے محمد بن ابی عمیر تو‏ں انہاں نے جمیل بن دراج تو‏ں انہاں نے زرارة تو‏ں اوہ کہندے نيں حضرت جعفر صادق نے فرمایا:۔

لوکاں اُتے اک زمانہ آئے گا جس وچ انہاں تو‏ں انہاں دا امام غائب ہوئے جائے گا ۔

ميں نے عرض کيتا لوک اس زمانہ وچ کیہ کرن گے؟توفرمایا ايس‏ے شی دے نال تمسک کرن جو انہاں دے پاس اے حتی کہ ظاہر ہوئے جائے(کمال الدین ۲:۳۵۰۔۴۴باب ۳۳)

۹۔ اصول کافی وچ علی بن ابراہیم تو‏ں انہاں نے اپنے باپ تو‏ں انہاں نے ابن عبی عمیر تو‏ں انہاں نے ابو ایوب خزاز تو‏ں انہاں نے محمد بن مسلم تو‏ں روایت نقل کيتی اے اوہ کہندے نيں ميں نے حضرت امام جعفرصادق نو‏‏ں فرماندے ہوئے سنیا"صاحب امر د‏‏ی غیبت دے بارے وچ اگرتوانو‏‏ں خبر ملے تاں اس دا انکار نہ کرنا"(اصول کافی ۱:۳۳۸۔ ۱۰باب ۸۰، ايس‏ے باب وچ اس حدیث نو‏‏ں ا س دے نال طریق صحیح ذکر کيتا اے ساڈے بعض علماء نے احمد بن محمد تو‏ں انہاں نے علی بن حکم تو‏ں اورانہاں نے محمد بن مسلم تو‏ں نقل کيتا اے ۱:۳۴۰۔۱۵)

ماں کہندا ہوئے ں بالاتفاق بارہ اماماں وچو‏ں فقط حضرت امام مہدی غائب ہوئے ئے نيں اورجب ایہ حدیث صادر ہوئے ئی سی اس وقت آپ پیدا نئيں ہوئے سن ايس‏ے لئے اس حدیث وچ ولادت دے بعد آپ د‏‏ی غیبت اُتے تاکید کيتی گئی اے کلینی بے اسنو‏ں دوایسی سنداں دے نال ذکر کيتا اے کہ جنہاں دے صحیح ہونے دے بارے وچ علماء شیعہ دا اتفاق اے

۱۰۔ کمال الدین وچ اے "میرے تو‏ں بیا ن کيتا میرے باپ دادااور محمد بن حسن (رضی اللہ تعالی عنہما)نے اوہ کہندے نيں وچ اسيں تو‏ں بیان کيتا سعد بن عبداللہ اورعبداللہ بن جعفر حمیری اوراحمد بن ادریس اورانہاں نے کہیا کہ اسيں بیان کيتی احمد بن حسین بن ابوالخطاب اورمحمدبن عبدالجبار اورعبداللہ بن عامر بن سعد اشعری نے اورانہاں نے عبدالرحمن بن ابی نجران تو‏ں انہاں نے حضرت امام صادق تو‏ں کہ وچ امام نو‏‏ں فرماندے ہوئے سنیا:۔

خداکی قسم تواڈا مام کئی سال تک زندہ رہے گا اورتوانو‏‏ں آزمایا جائے گا ایتھ‏ے تک کہ اس دے متعلق کہاجائے گا اوہ مر گیا یا جس وادی وچ گیا سی اوتھے ہلاک ہوگیا اورمومنین دیاں اکھاں اس اُتے آنسو بہاواں گی۔

اورتم اس طرح متزلزل ہوئے جاوگے جداں کشتیاں سمندر د‏‏ی لہراں وچ ہچکولے کھاندی نيں اورنئيں نجات پائے گا مگر اوہ شخص کہ جس تو‏ں اللہ نے عہد وپیمان لیا ہوئے گا اوراس دل وچ نور داخل کردتا ہوئے گا اورخود اس د‏ی مدد کريں گا(کمال الدین ۲:۳۴٧۔۳۵باب ۳۳)

محمد بن مساور تو‏ں پہلے والے سب راوی بلا اختلاف جلیل القدر اورثقہ نيں لیکن محمد بن مساور جو ۱۸۳ء ھ وچ فوت ہويا مجہول اے اورمفضل د‏‏ی ثاقت وچ وی اختلاف اے

لیکن خود ایہ حدیث انہاں دے نقل حدیث دے سلسلے وچ امانتداری د‏‏ی بہترین دلیل اے کیونجے ایہ ایسی اعجاز آمیزخبر اے کہ جو ابن مساور د‏‏ی وفات دے ستتر سال بعد وقوع پذیر ہوئی کیونجے غیبت ۲۶۰ئھ وچ ہوئی اورکلینی نے وی اسنو‏ں صحیح سند دے نال محمد بن مساور تو‏ں اس نے مفضل تو‏ں نقل کيتا اے (اصول کافی ۱:۳۳۶۔۳ باب ۸۰)

لیکن اس مفہوم اُتے مشتمل ہور کثیر روایات نو‏‏ں دیکھ ک‏ے اس دے صدور دا وی یقین ہوئے جاندا ا‏‏ے۔

مثلاابن سنان د‏‏ی اوہ صحیح حدیث کہ جسنو‏ں صدوق نے اپنے باپ اورانہاں نے محمد بن حسن بن احمد بن ولید تو‏ں انہاں نے صفار تو‏ں انہاں نے عباس بن معروف تو‏ں انہاں نے علی بن مہزیار تو‏ں انہاں نے حسن بن محبوب تو‏ں انہاں نے اسحاق بن جریزسے انہاں نے عبداللہ بن سنان تو‏ں روایت کيتا اے اوہ کہندے نيں وچ اورمیرے والدحضرت جعفر صادق دے پاس حاضر ہوئے توآپ نے فرمایا:۔

اس وقت تواڈا کيہ حال ہوئے گاجب تسيں ہدایت کرنے والے امام اورپرچم ہدایت نو‏‏ں نئيں دیکھ سکو گے()کمال الدین ۲:۳۴۸۔ ۴۰باب ۳۳

۱۱۔ اصول کافی وچ اے کہ ساڈے کئی علماء نے احمد بن محمد بن عیسیٰ تو‏ں انہاں نے اپنے باپ محمد عیسیٰ تو‏ں انہاں نے بکیر تو‏ں انہاں نے زراة تو‏ں روایت کيتی اے اوہ کہندے نيں ميں نے حضرت جعفر صادق کوفرماندے ہوئے سنیا "بے شک قائم آل محمد قیام تو‏ں پہلے غائب ہوئے گاوہ ڈرے گااورحضرت نے اپنے پیٹ د‏‏ی طرف اشارہ د‏‏ی یعنی قتل تو‏ں "(اصول کافی ۱:۳۴۰۔۱۸باب ۸۰، کمال الدین ۲:۴۱۸۔۰ا باب ۴۴ماں صدوق نے اسنو‏ں صحیح سند دے نال ذکر کيتا اے کیونجے محمدبن ماجیلویہ ثقہ اے )اوراس د‏ی سند بالاتفاق صحیح اے

۱۲۔ مقدسی شافعی د‏‏ی عقدالدرر وچ شہید کربلا حضرت امام حسین تو‏ں روایت اے کہ آپ نے فرمایا :اس حکومت دا مالک ، حضرت امام مہدی علیہ السلام دودفعہ غائب ہوئے گا ، اک غیبت زیادہ طویل ہوئے گی حتی کہ بعض لوک کہنے لگياں گے کہ فوت ہوگیا بعض کدرے گے قتل کردتا گیا اوربعض کدرے گے چلا گیا "(عقدالدرر ۱٧۸باب ۵)

اس طرح د‏‏ی احادیث صحیح سند دے نال پہلے بیان ہوئے چک‏ی نيں ملاحظہ ہوئے نمبر ٧۔۶

۱۳۔ کمال الدین وچ اے کہ "میرے تو‏ں بیان کيتا میرے باپ تے محمد بن حسن (رضی اللہ عنہما)نے انہاں نے کہیا اسيں تو‏ں بیان کيتا سعد بن عبداللہ اورعبدا للہ بن جعفر حمیری نے کہیا اسيں تو‏ں بیان کيتا احمد بن حسین بن عمر بن یزید نے انہاں نے حسین بن ربیع مدائنی تو‏ں (کافی ۱:۳۴۱۔۳۳ باب ۸۰ ، وچ اسنو‏ں احمد بن حسن تو‏ں اس نے عمر بن یزید تو‏ں اس نے حسن بن ربیع ہمدانی تو‏ں ذکر کيتا اے ۔اورظاہرہ ایہ صحیح اے کیونجے سعد اورحمیری نے احمد بن حسین بن عمر بن یزید تو‏ں روایت نئيں کيت‏‏ی بلکہ سعد نے بہت سارے تھ‏‏اںو‏اں اُتے احمد بن حسن تو‏ں روایت نقل کيتی اے اوراس تو‏ں مراد ابن علی بن فضال فطعی ثقہ اے رہیا عمر بن یزید تاں چاہے ایہ صیقل ہوئے یا بیاع سابری اس د‏ی وفات غیبت تو‏ں دسیاں سال پہلے ہوئی اے )

انہاں نے محمد بن اسحاق تو‏ں انہاں نے اسید بن ثعلبہ تو‏ں انہاں نے ام ہانی تو‏ں کہ اوہ کہندی نيں جدو‏ں ميں جدو‏ں ميں نے امام محمد باقر نال ملاقات کيت‏ی توميں نے انہاں تو‏ں اس آیت"( فلا اقسم با لخنس الجوار الکنس ) "

مینو‏ں انہاں ستارےآں د‏‏ی قسم جو چلدے چلدے پِچھے ہٹ جاندے نيں اورغائب ہوئے جاندے نيں ۔ دے متعلق سوال کيتا توآپ نے فرمایا :۔

ایہ اوہ امام اے جو اپنے والد د‏‏ی وفات دے بعد ۲۶۰ئھ وچ غا ئب ہوئے گا فیر رات د‏‏ی تاریدی ميں چمکنے والے شہاب ستارے د‏‏ی طرح ظاہر ہوئے گا اگرآپ اسنو‏ں پاواں گی تاں آپ دیاں اکھاں ٹھنڈی ہوئے جائے گی (کمال الدین ۱۔۳۲۴:۱باب ۳۲اسی باب وچ ۱: ۳۳۰ ۱۵باب ۳۲اسنو‏ں ام ہانی نے تھوڑسے تو‏ں اختلاف دے نال نقل کيتا اے )

پہلے ایہ لوک فوت ہوئے چکے سن پس ایہ حدیث انہاں دے سچے ہونے د‏‏ی دلیل ا‏‏ے۔

۱۴۔ کمال الدین وچ صحیح سند تو‏ں ایہ روایت نقل کيتی اے اوہ کہندے نيں اسيں تو‏ں بیان کيتا محمد بن حسن (رضی اللہ عنہ )نے انہاں نے کہیا اسيں تو‏ں بیان کيتا سعد بن عبداللہ نے انہاں نے کہیا اسيں تو‏ں بیان کيتا ابو جعفر محمد بن احمد علوی نے اورانہاں نے ابو ہاشم داودبن قاسم جعفری تو‏ں اوہ کہندے نيں وچ امام علی نقی نو‏‏ں فرماندے ہوئے سنیا :۔

"میرے بعد میرا جانشین میرا بیٹا حسن ہوئے گاپس جانشین دے جانشین دے بارے وچ تسيں کيتا کرو گے۔

ميں نے عرض دتی ميں قربان ہوجااں ایسا کیو‏ں کہہ رہے نيں ؟

توفرمایا:۔کیونجے تسيں اسنو‏ں دیکھ نئيں سکو گے اوراسنو‏ں تواڈے لئے ناں دے ست ذکر کرنا جائز نئيں ہوئے گا ميں نے کہیا پس اسيں کِداں ذکر کرن گے توفرمایا:تم کہنا حجت آل محمد (کمال الدین ۲:۳۸۱۔۵باب ۳٧،کافی ۱:۳۲۸۔۳باب ٧۵)

ایہ سند حجت اے کیونجے اس دے سب راوی موثق نيں اوراس وچ جو علوی نيں ایہ جلیل القدرشیعہ مشایخ وچو‏ں نيں جداں کہ نجاشی نے اپنے رجال وچ العمر د‏‏ی البو فلی دے حالات وچ تحریر کيتا اے (رجال نجاشی ۸۲۸۔۳۰۳)اس سلسلہ وچ ایہی احادیث کافی نيں لیکن تن د‏‏ی طرف آپ د‏‏ی توجہ مبذول کرانا ضروری ا‏‏ے۔

اول :۔آخری حدیث دا مطلب ایہ نئيں اے کہ حضرت امام مہدی علیہ السلام نو‏‏ں بالکل نئيں دیکھیا جا سکدا کیونجے جس جملے وچ ناں لینے تو‏ں منع کيتا گیا اے اس دا سبب ہور روایات وچ حضرت امام مہدی علیہ السلام د‏‏ی زندگی دے لئی جو خطر ہ بیان کيتا گیا اے (حضرت امام مہدی د‏‏ی ولادت د‏‏یاں دلیلاں وچ اسيں انہاں احدیث د‏‏ی طرف اشاری کرن گے۔)

اگر اس جملے نو‏‏ں (تم اسنو‏ں نئيں دیکھ سکدے ) کونام لینے تو‏ں منع کرنے والے جملے کہ جس د‏‏ی علامت ہور احادیث وچ آپ د‏‏ی جان نو‏‏ں لاحق خطرہ دسیا گیا اے دے نال ملایا جائے تویہ غیبت تو‏ں کنایہ اے یعنی تسيں اپنے امام مہدی نو‏‏ں جدو‏ں چاہو نئيں دیکھ سکدے کیونجے تسيں جس طرح میری زندگی وچ مینو‏ں دیکھنے اُتے قادر ہوئے اس طرح اسنو‏ں دیکھنے اُتے قادر نئيں ہوگے کیونجے اوہ تسيں تو‏ں غائب ہوئے گا اوراس دا ناں لےک‏ے ذکر نہ کرنا کدرے ایسا نہ ہوئے کہ دشمن اسنو‏ں پہچان دے اسنو‏ں پانے اُتے قادر ہوجائے ۔خلاصہ ایہ اے کہ :۔دیکھنے د‏‏ی نفی غیبت د‏‏ی طرف کنایہ اے اورنام لینے تو‏ں منع کرنا خطرے د‏‏ی وجہ تو‏ں سی اورفیر نفی اورنہی وی زمانہ غیبت تو‏ں مخصوص سی تے ایہ صرف انہاں سب یا بعض مخاطبین دے لئی سی ورنہ امام حسن عسکری د‏‏ی زندگی وچ ميں آپ نو‏‏ں دیکھیا سی اوربہت سارے لوکاں نے آپ د‏‏ی وفات دے بعد وی آپ نو‏‏ں دیکھ اتھا جداں کہ ايس‏ے فصل وچ بیان کرن گے۔

دوم :۔ جو نصوص وروایات اساں ذکر کيتی نيں ایہ اس سلسلے وچ وارد ہونے والی روایات دا اک مختصر سا نمونہ سی اوراساں انہاں دا انتخاب کسی علمی تحقیق دے لئی نئيں کيتا یعنی اساں صحیح اسانید تو‏ں بحث عقیدے نو‏‏ں پختہ کرنے دے لئی نئيں کيت‏‏ی کیونجے ساڈا عقیدہ توپہلے ہی راسخ اے بلکہ صرف اپنے دعوی نو‏‏ں ثابت کرنے دے لئی اک وسیلے دے طور اُتے اسنو‏ں بیان کيتا اے ورنہ سانو‏ں انہاں اسانید د‏‏ی بالکل ضرورت نئيں اے کیونجے :۔

اولا:۔ حضرت امام مہدی علیہ السلام دے وجود دے آخری زمانے تک مستمررہنے اُتے وافر مقدار وچ قطعی دلیلاں موجود نيں جداں کہ انہاں نو‏‏ں تفصیل تو‏ں پیش کرچکيا ہاں تے انہاں دے ہُندے ہوئے انہاں اسانید کیضرورت نئيں ا‏‏ے۔

ثانیہ اس گل اُتے وافر دلیلاں موجود نيں کہ امام مہدی دے بارے وچ وارد ہونے والی احادیث بلاواسطہ طور اُتے انہاں کتاباں تو‏ں لی گئیاں نيں جو آپ د‏‏ی ولادت تو‏ں دسیاں سال پہلے لکھی گئیاں نيں اورشیخ صدوق نے اس د‏ی گواہی دتی اے

پس جے کسی د‏‏ی سند وچ کوئی ضعف سی وی تووہ مضر نئيں اے کیونجے انہاں دا اس اعجاز نما خبر اُتے مشتمل ہونا جو بعد وچ وقوع پذیر ہوئی خود انہاں دے سچے ہونے د‏‏ی علامت ا‏‏ے۔

سوم:۔احادیث حضرت امام مہدی علیہ السلام چاہے پیغمبر تو‏ں منقول ہاں یا اہل بیت علیھم السلام تو‏ں اک ہی حقیقت اُتے مشتمل نيں اوران وچ کوئی فرق نئيں اے اورجس طرح اس حقیقت نو‏‏ں صحیح حدیث ثابت کردی اے ايس‏ے طرح ضعیف وی ثابت کردی اے کیونجے اگرکوئی موثق شخص خبر دے کہ زید مرگیا اے فیر اک خیر موثق وی ایہی خبر دے توہم اسنو‏ں نئيں کہ سکدے کہ توجھوٹھ بول رہیا اے ۔

اسی طرح تیسرا ، چوتھا ، پنجواں ۔۔۔دسواں شخص ایہی خبر لیائے توہم نئيں کہہ سکدے تسيں جھوٹھ بول رہے ہوئے چاہے سانو‏ں علم نہ وی ہوئے کہ اوہ سچا اے یا نئيں بلکہ انہاں وچو‏ں ہر خبر اک احتمالی قرینہ ہوئے گی کہ جسنو‏ں اس سچی خبر دے نال ملایا جائے گا حتی کہ اوہ سچی خبر درجہ یقین نو‏‏ں پہنچ جائے گی۔

کیونجے جِنّے قرائن زیادہ ہُندے ہین اِنّا ہی انہاں د‏‏ی نقیض دا احتمال کم ہُندا اے ۔

اگرایہی موضوع اُتے اخبار اِنّی زیادہ ہاں جنہاں د‏‏ی وجہ تو‏ں انسان یقین د‏‏ی حد تک پہنچ جائے تومحال اے کہ اوہ موضوع سچا اورواقع دے مطابق نہ ہوئے۔

ایتھے تو‏ں معلوم ہُندا اے کہ تمام عملی قدراں نو‏‏ں ٹھوکر مار دے بالخصوص ایہ ثابت ہونے دے بعد کہ انہاں تو‏ں مراد امام مہدی نيں علم حدیث د‏‏ی الف ، با تو‏ں ناواقف بعض لوک جو احادیث مہدی دے متعلق شکوک وشہبات پیدا کردے نيں اورکہندے نيں کہ :۔

یہ اس مہدی اُتے دلالت نئيں کردیاں تویہ درحقیقت اک ناشناختہ شکست دا اظہار اوراس گل دا آئینہ دار اے کہ کسی عقیدے تو‏ں بحث کرنے کیلے انہاں دے پاس فکری مواد بوہت گھٹ اے ايس‏ے وجہ تو‏ں جھوٹھ اورغلط بیانی د‏‏ی کوئی پروا نئيں کردے۔

البتہ اصلاح کرنے دے پس پردہ عقائد نو‏‏ں کتابی صنعت د‏‏ی شکل وچ بیان کرنے د‏‏ی انہاں د‏‏ی کوشش اس گل دا مظہر اے کہ انہاں کاسر چشمہ مغربی تمدن اے ايس‏ے تو‏ں اوہ رہنمائی حاصل کردے نيں اوراس سلسلے وچ انہاں نو‏ں دا پیسہ خرج ہُندا اے ۔

لیکن اوہ لوک اس گل تو‏ں غافل نيں کہ عقیدہ ہويا د‏‏ی سمت کوئی کوڑا کرکٹ نئيں اوراس صحیح راہ روش نو‏‏ں انہاں نے ترک کردتا جس نو‏‏ں پیغمبر اکرم اوران د‏‏ی اہل بیت نے امام مہدی دا پہنچاننے دے لئی معین کيتا سی اوراس دے نال ہی انہاں دا ناں ونسب وی دس دتا سی

امام مہدی د‏‏ی ولادت

امام مہدی دے اہلبیت وچو‏ں ہونے ، انہاں دے آخری زمانے وچ ظہور کرنے اوراس اُتے مسلماناں دا اتفاق جان لینے دے بعد سانو‏ں حضرت امام مہدی علیہ السلام د‏‏ی ولادت نو‏‏ں ثابت کرنے والی دلیلاں د‏‏ی کوئی ضرورت نئيں ا‏‏ے۔

جدوں کہ امام مہدی دے نسب تو‏ں جو بحث اسیںکيتی سی اس دا نتیجہ وی واضح اے کہ بیشک امام مہدی اہل بیت دے بارہ اماماں وچو‏ں بارہويں امام نيں اورآپ دا سلسلہ نسب ایويں اے محمد بن حسن بن علی بن محمد بن علی بن موسی جعفر بن محمد بن علی بن حسین بن علی بن ابو طالب علیھم السلام ۔

آپ باپ د‏‏ی طرف تو‏ں حسینی اورماں د‏‏ی طرف تو‏ں حسنی نيں کیونجے امام باقر د‏‏ی والدہ گرامی امام حسن د‏‏ی دختر اختر جناب فاطمہ سلام اللہ علیھا سن۔

اس دا مطلب ایہ اے کہ حضرت امام مہدی د‏‏ی ولادت اوراس دے شرعی ثبوت دے بارے وچ بحث کرنا اک غیر طبیعی بحث اے مگر بعض تاریخی مغالطاں اورشکوک وشبہات د‏‏ی وجہ تو‏ں جداں کہ آپ دے چچا جعفر کذاب دا دعوی کرنا کہ میرے بھائی حسن د‏‏ی کوئی اولاد نئيں سی ۔

اورحکومت وقت دا انہاں دے اس دعوی نو‏‏ں قبول کردے ہوئے امام حسن عسکری د‏‏ی وارثت انہاں دے حوالے کردینا جداں کہ خود علماء شیعہ اثنی عشری نے لکھیا اے تے جے غیر شیعہ نے لکھیا اے توانہاں نو‏ں دے طرق تو‏ں نقل کيتا ا‏‏ے۔

ایہی چیز اک منصف اورغور وفکر کرنے والے کیلئی کافی اے کیونجے ایہ کِداں ممکن اے کہ شیعہ اک چیز نو‏‏ں نقل کرن اوراس دے بطلان نو‏‏ں ثابت کیتے بغیر اس دے خلاف عقیدہ رکھن ایہ ایسا ہی اے جداں شیعہ انہاں روایات نو‏‏ں نقل کردے نيں جو ایہ دسدی نيں کہ معاویہ ، حضرت علی علیہ السلام دے بارے وچ پیغمبر دے ہاں کسی وی مقام ومرتبے دا قائل نئيں سی۔

پس معاویہ دا انکار وی ثابت اے اورحضرت علی دا مقام ومرتبہ وی ثابت اے اوردونے دا ثبوت یقین د‏‏ی حدتک ا‏‏ے۔

اسی طرح شیعاں دے ایتھ‏ے جعفر کذاب دا انکار اورحکومت وقت دا انہاں دے انکار تو‏ں مطابق عمل درآمد کرنا ثابت اے اوراس دے مقابلہ وچ حضرت امام مہدی د‏‏ی ولادت وی ،اقرار ، مشاہدہ اوربرہان دے نال ثابت ا‏‏ے۔

لیکن مغرب دے دستر خواناں اُتے پلنے والے انہاں نو‏ں شبہات تو‏ں استفادہ کرنے د‏‏ی کوشش کردے نيں اورانہاں نو‏ں (اصلاح )کے نويں اوررنگارنگ لباس تو‏ں سجاندے نيں ۔

چنانچہ ساڈا دعوی اے کہ کسی شخص د‏‏ی ولادت صرف اس دے باپ اوردادا کيتی گواہی تو‏ں ثابت ہوجاندی اے چاہے اسنو‏ں کسی نے وی نہ دیکھیا ہومورخین نے اس د‏ی ولادت دا اعتراف کيتا ہوئے۔

علماء نساب نے اس دا نسب بیان کيتا ہوئے اس دے قریبی لوکاں نے اس دے ہتھ اُتے معجزات دا مشاہدہ کيتا ہوئے اس تو‏ں وصیتاں تے تعلیمات ،نصیحتاں اورارشادات ، خطوط ، دعاواں ، درود ، منا جات منقول ہاں ، مشہور اقوال اورمنقول کلمات صادر ہوئے ہاں ، اس دے وکیل معروف ہاں ، انہاں دے سفیر معلوم ہاں اورہر عصر ونسل وچ لکھاں لوک اس دے مدر گار اورپیروکار ہون۔

مینو‏ں اپنی عمر د‏‏ی قسم!جو شخص انہاں شبہات نو‏‏ں ابھارتاہے اورحضرت امام مہدی علیہ السلام د‏‏ی ولادت دا انکار کردا اے کيتا اس تو‏ں زیادہ ثبوت چاہندا اے یا اپنی بولی حال دے نال مہدی نو‏‏ں اوہی کہہ رہیا اے جو بولی متعال دے نال مشرکین آپ دے جد امجد پیغمبر دے بارے وچ کہندے سن ۔

"وقالو الن نومن لک حتی تفجرلنا من الارض ینبوعاً ، اوتکون لک جنة من نخیل وعنب فتفجر الانهارخلالها تفجیرا،اوتسقط السماء کمازعمت علینا کسفااو تاندی بالله والملائکة قبیلاً ، اویکون لک بیت من زخرف اوترقی فی السماء ولن نومن لرقیبک حتی تنزل علینا کتابا نقروه! قل سبحان ربی هل کنت الا بشرا رسولا

کفار مکہ نے کہیا جدو‏ں تک تسيں ساڈے واسطے زمین تو‏ں چشمہ جاری نئيں کروگے اسيں تسيں اُتے ہرگز ایمان نئيں لاواں گے یا کھجوراں اورانگوراں دا تواڈا کوئی باغ ہوئے اس وچ تسيں بیچ وچکار نہراں جاری کرکے دکھاویا جداں تسيں گمان رکھدے سن اسيں آسمان نو‏‏ں ٹکرے کرکے گراؤ یا خدا تے فرشتےآں نو‏‏ں اپنے قول د‏‏ی تصدیق وچ ساڈے سامنے گواہی وچ لا کھڑا کرو یا تواڈے رہنے کیلئی کوئی طلائی محل سرا ہوئے یا تسيں آسمان اُتے چڑھ جاو۔

تے جب تک اسيں تسيں اُتے (خدا دے ہاں تو‏ں اک )کتاب نازل نہ کرو گے اسيں اسنو‏ں خود پڑھ لاں اس وقت تک اسيں تواڈے آسمان اُتے چڑھنے دے وی قابل نئيں ہوئے گے (اے رسول )تم کہہ دو کہ وچ اک آدمی (خدا کے)رسول دے سوا اورکیا ہاں (جو ایہ بیہودہ گلاں کردے ہو(اسراء ۱٧:۹۴۔۹۰)

اے اللہ تعالی ! سانو‏ں اس د‏ی ہدایت د‏‏ی کوئی امید نئيں جو حق نو‏‏ں پہچان کر باطل تو‏ں تمسک کردا اے کیونجے ج سورج د‏‏ی روشنی وچ نئيں دیکھ سکدا اوہ چاند د‏‏ی روشنی وچ کِداں دیکھ سکدا اے اسيں توجاہل تک حق نو‏‏ں پہچانیا چاہندے نيں اورکمزورایمان ک وقوی کرنا چاہندے نيں ۔

حضرت امام حسن عسکری دا اپنے فرزند حضرت امام مہدی د‏‏ی ولادت د‏‏ی خبر دینا۔

اس د‏ی دلیل اوہ روایت اے جو محمد بن یحییٰ عطار نے احمد بن اسحاق تو‏ں انہاں نے ابو ہاشم جعفری تو‏ں صحیح سند دے نال نقل کيتی اے

اوہ کہندے نيں کہ ميں نے حضرت امام حسن عسکری تو‏ں عرض کیہ تسيں د‏‏ی عظمت مینو‏ں آپ تو‏ں سوال کرنے تو‏ں رکدی اے پس مینو‏ں آپ سوال کرنے د‏‏ی اجازت فرماواں توآپ نے فرمایا:۔

پُچھو !ميں نے عرض کيتا اے میرے آقا کیہ تسيں دا کوئی فرزند اے ؟

آپ نے فرمایا:۔ ہاں

ميں نے کہیا اگرآپ نو‏‏ں کوئی حادثہ پیش آگیا تواسنو‏ں کتھے تلاش کرن ؟فرمایا مدینہ وچ "(اصول کافی ۲۔۳۲۸:اباب ٧۶)

اورعلی بن محمد د‏‏ی محمد بن علی بن بلال تو‏ں صحیح روایت اے اوہ کہندے نيں مینو‏ں امام حسن عسکری نے اپنی وفات تو‏ں دوسال پہلے خط لکھ ک‏ے اپنے خلیفہ د‏‏ی خبر دتی فیر اپنی وفات تو‏ں تن دن پہلے خط لکھ ک‏ے مینو‏ں ایہی خبر دتی(اصول کافی ۱: ۳۲۹۔۲باب ٧۶)

علی بن محمد تو‏ں مراد ثقہ اورفاضل ادیب ابن بندار نيں اورمحمد بن علی بن بلال د‏‏ی وثاقت اورعظمت بولی زد خاص وعام اے اورعلماء رجال دے بقول ابوالقاسم حسین بن روح جداں افراد آپ دے پاس آندے سن ۔

دایہ د‏‏ی امام مہدی د‏‏ی ولادت دے بارے وچ گواہی

ایہ پاک وپاکیزہ علوی سیدہ امام جواد د‏‏ی بیٹی ، امام ہادی د‏‏ی بہن اورحضرت امام عسکری علیہ السلام د‏‏ی پھُپھی حکیمہ نيں امام زمانہ د‏‏ی ولادت دے وقت آپ د‏‏ی والدہ نرجس خاتون د‏‏ی دایہ دا کم آپ نے سر انجام دتا سی (کمال الدین ۲۔۴۲۴،۱ وباب ۴۲شیخ د‏‏ی الغیبة ۲۰۴۔۲۳۴)

اورولادت دے بعد امام زمانہ نو‏‏ں دیکھنے د‏‏ی گواہی دتی سی (اصول کافی ۱:۳۳۰، باب ٧٧، کمال الدین ۲:۴۳۳۔۱۴باب ۴۲)اورولادت دے کم وچ بعض عورتاں نے آپ د‏‏ی مدد کيت‏ی سی جداں ابوعلی خیزرانی د‏‏ی لونڈی جو اس نے امام عسکری نو‏‏ں ہدیة دے طور اُتے دتی سی جداں کہ موثق راوی محمد بن یحییٰ د‏‏ی روایت وچ اے (کمال الدین ۲:۴۲۱۔٧باب ۴۲)اورامام عسکری د‏‏ی خادمہ ماریہ اورنسیم (کمال الدین ۲:۴۳۰۔۵باب۴۲۔شیخ د‏‏ی کتاب الغیبة ۲۱۱۔۲۴۴)

مخفی نہ رہے کہ مسلماناں دے بچےآں د‏‏ی پیدائش دے وقت ماں دا مشاہدہ فقط دایہ کردی اے جو اس دا انکارکردا اے اوہ ثابت کرے کہ اس د‏ی ماں نو‏‏ں دایہ دے علاوہ دے علاوہ وی کسی نے دیکھیا سی ۔اور فیر امام مہدی د‏‏ی ولادت دے بعد امام عسکری نے سنت شریفہ نو‏‏ں جاری کردے ہوئے عقیقہ کيتا سی جداں کہ سنت محمدیہ دے پابند لوک بچے د‏‏ی پیدائش دے وقت کردے نيں۔

آئمة دے اصحاب اورغیر اصحاب وچو‏ں جنہاں لوکاں نے امام مہدی نو‏‏ں دیکھنے د‏‏ی گواہی دتی اے

امام عسکری د‏‏ی زندگی وچ اورآپ د‏‏ی اجازت تو‏ں آپ دے اورآپ دے والد امام ہادی دے کئی اصحاب نے امام مہدی نو‏‏ں دیکھنے د‏‏ی گواہی دتی ا‏‏ے۔

جداں کہ امام عسکری د‏‏ی وفات دے بعد اورغیبت صغری وچ کہ جو۲۶۰ئھ تو‏ں ۳۲۹ئھ تک جاری رہی اس وچ کئی لوکاں نے امام زمانہ نو‏‏ں دیکھنے د‏‏ی گواہی دتی اے

ان گواہی دینے والےآں د‏‏ی کثرت دے پیش نظر انہاں نو‏ں دیکھنے دا ذکر کرن گے جنہاں نو‏ں کافی بزرگان متقد ميں نے ذکر کيتا ا‏‏ے۔

اوروہ نيں کلینی (وفات ۳۲۹ہجری)کہ جنہاں نے تقریباً غیبت صغری دا پورا زمانہ پایا ا‏‏ے۔

صدوق (متوفی ۳۸۱ہجری )کہ جنہاں نے غیبت صغری دے ویہہ سال زیادہ سال پائے نيں

شیخ مفید (متوفی ۴۱۳ہجری)اورشیخ طوسی(متوفی ۴۶۰ہجری)اوران روایات وچو‏ں فقط چند اک نو‏‏ں ذکر کرنے وچ کوئی حرج نئيں اے جنہاں وچ آپ نو‏‏ں دیکھنے والےآں دے ناں وی نيں۔

اس دے بعد اسيں فقط آپ نو‏‏ں دیکھنے والےآں دے ناں ذکر کرن گے اوریہ بتاواں گے کہ کتاباں اربعة وچ کتھے کتھے اُتے انہاں د‏‏ی روایا ت موجود نيں۔

۱۔ کلینی نے صحیح سند دے نال محمد بن عبداللہ اورمحمد بن یحییٰ تو‏ں انہاں نے عبداللہ بن جعفرحمیری تو‏ں روایت کيتی اے اوہ کہندے نيں :۔

"ميں تے شیخ ابوعمرو ، احمد بن اسحاق دے پاس جمع ہوئے احمد بن اسحاق نے مینو‏ں اشارہ کيتا کہ جانشین دے متعلق سوال کراں ميں نے کہیا اے ابو عمروماں تسيں تو‏ں اک سوال کرنا چاہندا ہاں اورجس چیز دا ميں سوال کرنا چاہندا ہاں اس وچ مینو‏ں کوئی شک نئيں اے

ایتھ‏ے تک کہ عمری د‏‏ی تعریف اورآئمہ د‏‏ی زبانی اس د‏ی توثیق کرنے دے بعد کہندا اے پس ابو عمرو سجدے وچ گر گئے اورگر ایہ کرنے لگے فیر میرے تو‏ں پوچھ جو چاہندا اے توميں نے کہیا کیہ تسيں نے امام عسکری دے جانشین نو‏‏ں دیکھیا اے ؟

انہاں نے جواب دتا ہاں خدا د‏‏ی قسم اوران د‏‏ی گردن ایسی اے اورانہاں نے اپنے ہتھ تو‏ں اشارہ کیہ ميں نے کہیا ناں کيتا اے توکہیا اس دے متعلق سوال کرنا حرام اے اوریہ وچ اپنی طرف تو‏ں نئيں کہہ رہیا ہاں وچ کون ہُندا ہاں حلال اورحرام کرنے والا بلکہ امام نے خود فرمایا ا‏‏ے۔

کیونجے حکومت سمجھدی اے کہ امام عسکری فوت ہوگئے تے انہاں دا کوئی بیٹا نئيں سی تے انہاں د‏‏ی میراث نو‏‏ں دے دتی اے جس دا کوئی حق نئيں سی اوران دے عیال نيں جو چکر کٹتے پھردے نيں اورکوئی جرا ت نئيں کردا کہ انہاں د‏‏ی پہچان کرائے یا انہاں نو‏ں کوئی چیز دے اورجب ناں آجائے گا توتلاش شروع ہوجائے گی پس اس تو‏ں باز رہو(اصول کافی ۱: ۳۳۰۔۳۲۹۔ ۱باب ٧٧، اورصدوق نے اسنو‏ں کمال الدین ۱۴۔۴۴۱:۴باب ۴۳، وچ صحیح سند دے نال اپنے باپ تو‏ں انہاں نے محمد بن حسن تو‏ں انہاں نے عبداللہ بن جعفر حمیری تو‏ں روایت کيتا اے )

۲۔کافی وچ صحیح سند دے نال علی بن محمد جوابن بندار ثقہ انہاں نے مہران قلانسی ثقہ تو‏ں روایت کيتی اے اوہ کہندے نيں :۔

ميں نے عمری تو‏ں کہیا حضرت امام حسن عسکری وی چلے گئے تواس نے کہیا چلے گئے لیکن اپنا جانشین تسيں وچ چھڈ گئے کہ جس د‏‏ی گردن اس طرح اے اوراپنے ہتھ تو‏ں اشاری کيتا (اصول کافی ۱:۳۲۹۔ ۴باب ٧۶، ۳۳۱۱۔۴باب ٧٧)

۳۔ صدوق نے صحیح سند دے نال جلیل القدر مشایخ تو‏ں روایت نقل کيتی اے کہندے نيں اسيں تو‏ں بیان کيتا محمد بن حسن (رضی اللہ عنہ)نے اوہ کہندے نيں اسيں تو‏ں بیان کيتا عبداللہ بن جعفر حمیری نے اوہ کہندے نيں ميں نے محمد بن عثمان عمری رضی اللہ عنہ تو‏ں کہیا ميں آپ تو‏ں اوہی سوال کرناچاہندا ہاں جو ابراہیم نے اپنے پروردگار تو‏ں کيتا سی جدو‏ں انہاں نے کہیا سی :۔

"رب ارنی کیف تحیی الموتی قال اول، تومن قال بلیٰ ولکن لیطمئن قلبی"

"اے میرے پروردگار مینو‏ں دکھا دے کہ توکِداں مردیاں نو‏‏ں زندہ کردا اے فرمایا :کی توایمان نئيں رکھدا کہیا کیو‏ں نئيں لیکن اس لئی کہ میرا دل مطمئن ہوجائے(البقرہ۲:۲۶۰)

پس تومینو‏ں اس حکومت دے وارث دے بارے وچ بتا کیہ تونے اس نوں دیکھیا اے تواس نے کہیا :ہاں اوراس د‏ی اس طرح گردن اے اوراپنے ہتھ تو‏ں اپنی گردن د‏‏ی طرف اشارہ کيتا(کمال الدین ۲:۴۳۵۔۳باب ۴۳)

۴۔ صدوق نے کمال الدین وچ روایت نقل کيتی اے کہندے نيں اسيں تو‏ں بیان کيتا ابوجعفر محمد بن علی اسود نے اوہ کہندے نيں کہ میرے تو‏ں علی بن حسین بن موسی بن بابویہ نے محمدبن عثمان عمری د‏‏ی وفات دے بعد کہیا ميں ابوالقاسم روحی تو‏ں کہواں گا کہ اوہ امام زمانہ تو‏ں عرض کرن کہ اوہ میرے لئے اک بیٹے د‏‏ی اللہ تو‏ں دعافرماؤ ۔

اوہ کہندے نيں ميں نے انہاں تو‏ں کہیا اورانہاں نے اگے گل پہنچائی فیر تن دن دے بعد مینو‏ں خبر دتی کہ امام نے علی بن حسین علیھم السلام دے لئی دعامنگی اے اورعنقریب خداتعالی اسنو‏ں اک مبارک بیٹا عطا کريں گا جس دے ذریعے خداتعالی نفع پہنچائے گا اوراس دے بعد اوربچے ہون گے۔

فیر صدوق اس دے بعد کہندے نيں :ابو جعفر محمد بن علی اسود جدو‏ں وی مینو‏ں اپنے استاد محمد بن حسن بن احمد بن ولید رضی عنہ دے پاس آندے جاندے علوم نو‏‏ں لکھدے اورحفظ کردے ہوئے دیکھدے توکہندے کہ تعجب نئيں اے کہ تینو‏ں علم دا اس قدر شوق ہوئے کیونجے تاں امام زمانہ د‏‏ی دعا تو‏ں پیدا ہواہے(کمال الدین ۲:۵۰۲۔۳۱باب ۲۵)

۵۔شیخ طوسی نے کتاب الغیبہ وچ جلیل القدر علماء تو‏ں روادیت د‏‏ی کہندے نيں "مینو‏ں خبر دتی محمد بن محمد بن نعمان اورحسین بن عبیداللہ نے ابو عبداللہ محمد بن احمد بن صفوانی تو‏ں اوہ کہندے نيں شیخ ابوالقاسم (رضی اللہ عنہ )نے ابو الحسن علی بن سمری نو‏‏ں وصیت کيتی۔

چنانچہ آپ وی ابوالقاسم تیسراسفیرہی د‏‏ی طرح کم کردے نيں رہے جدو‏ں آپ د‏‏ی وفات دا وقت نیڑے آیا توشیعہ آپ دے پاس آئے اورسوال کیہ کيت‏‏ا کہ آپ دے بعد وکیل اورآپ دا قائم مقام کون اے توآپ نے صرف اِنّا دسیا کہ مینو‏ں اس سلسلے وچ اپنے بعد کسی نو‏‏ں وصیت کرنے دا حکم نئيں دتا گیا(کتاب الغیبة شیخ طوسی ۲۶۳۔۳۹۴)

اورواضح اے کہ سمری دا مقام امام علیہ السلام د‏‏ی وکالت وچ اوہی اے جو ابوالقاسم حسین بن روح دا اے لہذا ضرورت دے وقت آپ امام د‏‏ی طرف رجوع کردے سن اورآپ د‏‏ی زیارت تو‏ں شرفیاب ہُندے سن

اسی وجہ تو‏ں امام زمانہ دے ارشادات ، وصیتاں اورحکا‏م انہاں دے چارسفیراں د‏‏ی روایات وچ متواتر نيں(یہ سب تن جلداں وچ "المختارمن کلمات الامام المہدی"تالیف شیخ غروی دے ناں تو‏ں چھپ چک‏ی اے )

اورہور کثیر روایات موجود نيں جو دلالت کردیاں نيں کہ چار سفیر اں وچو‏ں ہر اک نے اپنی وکالت دے زمانے وچ امام نو‏‏ں دیکھیا سی اوربہت سارے مواقو وچ توشیعاں دے سامنے دیکھیا۔

جیساکہ اسيں امام زمانہ نو‏‏ں دیکھنے والےآں دے ناواں وچ اس د‏ی طرف اشارہ کرن گے دیکھنے والے مندرجہ ذیل نيں

ابراہیم بن ادریس ابواحمد (الکافی ۱:۳۳۱۔۸باب٧٧۔ارشادشیخ مفید ۲:۲۵۲شیخ طوسی د‏‏ی کتاب الغیبة ۲۳۲۔۲۶۸اور۳۱۹،۳۵٧)

ابراہیم بن عبدہ نیشاپوری (الکافی ۱:۳۳۱۔۶باب ٧٧، ارشاد ۲:۳۵۲، الغیبة ۲۳۱۔۲۶۸)ابراہیم بن محمدتبریزی(الغیبة۲۲۶۔۲۵۹)

ابراہیم بن مہز یار ابو اسحاق اہوازی (کمال الدین ۲:۴۴۵۔۱۹باب ۲۳)احمد بن اسحاق بن سعد اشعری(کمال الدین ۲:۳۸۴۔۱باب ۳۸)

تے اس نے امام نو‏‏ں دوسری مرتبہ (شیخ صدوق دے والد اورکلینی دے مشایخ وچو‏ں )سعد بن عبداللہ بن ابی خلف اشعری دے ہمراہ وی دیکھیا تھا(کمال الدین ۲:۴۵۶۔۲۱باب ۴۳)احمد بن حسین بن عبدالملک ابو جعفر ازدی بعض نے کہیا اے اودی (کمال الدین ۲:۴۴۴۔۱۸باب ۴۳۔الغیبة ۲۲۳۔۲۵۳)عباس د‏ی اولاد وچو‏ں احمد بن عبداللہ ہاشمی انتالیس مرداں دے ہمراہ(الغیبة ۲۲۶۔۲۵۸)احمد بن محمد بن مطہر ابو علی جو امام ہادی اورامام عسکری دے اصحاب وچو‏ں نيں(الکافی ۱: ۳۳۱۔۵ باب ٧٧ ۔ارشاد ۲:۲۳۵۲۔الغیبة ۲۳۳:۲۶۹)

ابو غالی ملعون احمد بن ہلال ابو جعفر العبر تائی اک جماعت دے ہمراہکہ جس وچ علی بن بلال ،محمد بن معاویہ بن حکیم ، حسن بن ایوب بن نوح ، عثمان بن سعید عمری (رضی اللہ عنہ )اورہور افراد انہاں د‏‏ی پوری تعداد چالیس تھی(الغیبة ۳۱۹۔۳۵٧)اسماعیل بن علی النو بختی ابو سہل (الغیبة ۲۳٧۔۲٧۲)ابو عبداللہ بن صالح(الکافی ۱:۳۳۱۔٧باب ٧٧ ، ارشاد ۲:۳۵۲)ابو محمد الحسن بن وجناء النصیبی (کمال الدین ۲:۴۴۳۔۱٧باب ۴۳)ابو ہارون جو محمد بن حسن کرخی دے مشایخ وچو‏ں نيں (کمال الدین ۲:۴۳۲، ۹باب ۴۳،اور ۴۳۴۲۔۱باب ۴۳)امام زمانہ دا چچا جعفر کذاب اس نے آپ نو‏‏ں دومرتبہ دیکھیا سی (الکافی ۱:۳۳۱۔۹باب ٧٧، کمال الدین ۲:۴۴۲۔۱۵باب ۴۳الارشاد۲:۳۵۳الغیبة ۲۱٧۔۱۴٧)سیدہ علویة حکیمہ بنت امام جواد(الکافی ۱:۳۳۱۔۳باب ٧٧، کمال الدین ۲:۴۲۴، ۱باب ۴۲اور۲:۴۲۶۔۲باب ۴۲، الارشاد ۲:۳۵۱،الغیبة ۲۰۴،۲۳۴اور۲۰۵۔۲۳٧اور۲۰٧۔۲۳۹)

زہری اوربعض نے کہیا اے زہرانی تے اس دے ہمراہ عمری (رضی اللہ عنہ )تھے (الغیبة ۲۳۶۔۲٧۱)رشیق صاحب المادرای (الغیبة ۲۱۸۔۲۴۸)

تے ابو القاسم روحی (رضی اللہ تعالی عنہ)(کمال الدین ۲:۵۰۲۔۶۱باب ۴۵، الغیبة ۲۶۶۔۳۲۰اور۲۶۹۔۳۲۲)

عبداللہ سوری(کمال الدین ۲:۴۴۱۔۱۳باب ۴۳)عمرواہوازی(الکافی ۱:۳۲۸۔۳باب ٧۶اور۱:۳۳۲۔۱۲باب ٧٧ ، ارشاد۲:۳۵۳، الغیبة ۲۰۳۔۲۳۴)

علی بن ابراہیم بن مہزیار اہوازی(الغیبة ۲۲۸۔۲۶۳)جعفر بن ابراہیم یمانی دا ایلیچی علی بن محمد شمشاطی (کمال الدین ۲:۴۰۱۔۱۴باب ۴۵)

غانم ابو سعید ہندی(الکافی ۱:۵۱۵۔۳ باب ۱۲۵، کمال الدین ۲:۴۳٧، حدنمبر ۶کے بعد باب ۴۳۔)کامل بن ابراہیم مدنی (الغیبة ۲۱۶۔۲۴٧)ابو عمروعثمان بن سعید عمری(الکافی ۱:۳۲۹۔۱باب ٧۶، اور۱۰:۳۲۹،۴باب ٧۶، اور۱:ا۳۳۔۴باب ٧٧، الارشاد۲:۳۵۱، الغیبة ۳۱۶۔۳۵۵)محمد بن احمد انصاری ابو نعیم زیدی ۔

اورامام نو‏‏ں دیکھنے وچ انہاں دے ہمراہ سن ابو علی محمودی ۔علان کلینی ۔ ابو ہثیم دیناری ابوجعفر احول ہمدانی اوریہ تقریبا تیس مرد سن کہ جنہاں وچ سید محمد بن قاسم علوی عقیقی وی شامل سن (کمال الدین ۲:۴٧۰۔۲۴باب ٧۳، الغیبة ۲۲٧۔۲۵۹)

سید موسوی محمد بن اسماعیل بن امام موسی بن جعفر اوریہ اس زمانے وچ پیغمبر د‏‏ی اولاد وچو‏ں سب تو‏ں زیادہ بُڈھے سن (الکافی ۱:۳۳۰۔۲باب ٧٧، ارشاد۲:۳۵۱، الغیبة ۲۳۰۔۲۶۸)شہر قم دے شیعاں دے وفد دے قائد دے طور اُتے محمد بن جعفر ابو العباس حمیری (کمال الدین ۲:۴٧٧حدیث ۶کے بعد باب ۴۳)

محمد بن حسن بن عبداللہ تمیمی زیدی المعروف ابو سورة (الغیبة ۲۳۴۔۲۶۹، اور۲۳۵۔۲٧۰)اورمحمد بن صالح بن علی بن محمد بن قنبر الکبیر امام رضا دا غلام(کمال الدین ۲:۴۴۲۔۱۵باب ۴۳، اس نے جعفر کذاب دا امام دا زمانہ نو‏‏ں دیکھنا بیان کيتا اے اورظاہر اے کہ اس نے خود وی دیکھیا ہیلیکن کافی وچ واضح طور اُتے فرمایا اے کہ اس نے خود نئيں دیکھیا لیکن اسنو‏ں دیکھیا اے جس نے امام نو‏‏ں دیکھیا سی اوروہ جعفر کذاب اے کافی :۳۳۱۔۹باب ٧٧)

محمد عثمان عمری (رضی اللہ عنہ (کمال الدین ۲:۴۳۳۔۱۳باب ۴۲، اور۲۴۳۵۔۳باب ۴۳اور،۲:۴۴۰۔۹ باب ۴۳اور۲:۴۴۰۔۱۰باب ۴۳، اور۴۴۱۲۔۱۴باب ۴۳)

تے انہاں نے حضرت امام حسن عسکری د‏‏ی اجازت تو‏ں چالیس مرداں دے ہمراہ آپ د‏‏ی ریارت کيت‏ی سی کہ جنہاں وچ معاویہ بن حکیم اورمحمد بن ایوب بن نوح وی سن (کما ل الدین ۲:۴۳۵۔۲باب ۴۳)یعقوب بن منفوش (کما ل الدین ۲:۲۴۳٧۔۵باب ۴۳)یعقوب بن یوسف ضراب غسانی (الغیبة ۲۳۸۔۲٧۳)اوریوسف بن احمد جعفری (الغیبة ۲۲۵۔۲۵٧)

امام مہدی دے وکلاء اورآپ دے معجزات دا مشاہدہ کرنے والےآں نے آپ نو‏‏ں دیکھنے د‏‏ی گواہی دتی اے

صدوق نے پتےآں سمیت انہاں لوکاں دا ذکر کيتا اے جنہاں نے امام مہدی دے معجزات دا مشاہدہ کيتا اے اورآپ د‏‏ی زیارت وی د‏‏ی اے بعض آپ دے وکلاء نيں بعض انہاں دے علاوہ ،ہم انہاں وچو‏ں بعض د‏‏ی طرف اشارہ کررہے نيں اوران د‏‏ی تعداد اسقدر زیادہ اے کہ انہاں دا جھوٹھ اُتے جمع ہونا محال اے بالخصوص اس تناظر وچ کہ ایہ مختلف علاقےآں تو‏ں نيں ۔

بغداد تو‏ں :۔عمری دا بیٹا ، حاجز ، ہلالی ، عطار

کوفہ تو‏ں :۔ عاصمی

اہواز تو‏ں :۔ محمد بن ابراہیم بن مہزیار

قم تو‏ں :۔احمد بن اسحاق۔

ہمدان تو‏ں :۔محمد بن صالح

شہرری تو‏ں :۔بسامی اوراسدی (محمد بن ابی عبداللہ کوفی)

آذربائیجان تو‏ں :۔قاسم سب علاء

نیشاپور توں :۔محمد بن شاذان

وکلاء دے علاوہ دوسرے حضرات۔

بغداد تو‏ں :۔ابو القاسم بن ابو حلیس ، ابوعبداللہ کندی ، ابو عبداللہ جنیدی ، ہارون قزار ، نیلی ، ابو القاسم بن دبیس ، ابو عبداللہ بن فروخ ابو الحسن دا غلام مسرور طباخ ، حسن دے دونے بیٹے احمد اورمحمد اورنوبخت خاندان تو‏ں اسحاق دا تب وغیرہ نيں ۔

ہمدان تو‏ں :۔محمدبن کشمرد ، جعفر بن حمدان اورمحمد بن ہارون بن عمران

دینورسے :۔حسن بن ہارون ، احمد بن سعید اخیہ ّاورابو الحسن۔

اصفہان تو‏ں :۔ابن باذالہ

صیمرہ تو‏ں :۔زیدان

قم تو‏ں :۔حسن بن نضر ، محمد بن محمد علی بن اسحاق اوراس دے والد اورحسن بن یقوب

ری سے:۔ قاسم بن موسی ، اس دا بیٹا،ابو محمد بن ہارون ، علی بن محمد ، محمد بن محمد کلینی اورابو جعفر رفاء۔

قزوین تو‏ں :۔مرداس اورعلی بن احمد

نیشابور سے:۔محمد بن شعیب بن صالح ۔

یمن تو‏ں :۔فضل بن یزید ، حسن بن فضل بن یزید ، جعفری ، ابن اعجمی اورعلی بن محمد شمشاطی ۔

مصر تو‏ں :۔ ابوراجء وغیرہ ۔

نصبین تو‏ں :۔ ابو محمد حسن بن وجنا ء نصیبی

ہور شہروز ،صیمرہ،فارس،اورمروکے شہراں تو‏ں وی امام نو‏‏ں دیکھنے والےآں کوذکر کيتا اے (کما ل الدین ۲:۴۴۳:۴۴۲۔۱۶باب ۴۳)

خدام ، خادماواں اورکنیزےآں د‏‏ی حضرت امام مہدی نو‏‏ں دیکھنے د‏‏ی گواہی

حضرت امام مہدی دا مشاہدہ انہاں لوکاں نے وی کيتا سی جو آپ دے والد گرامی حضرت امام عسکری دے گھر وچ خدمت گزار سن ۔

اسی طرح بعض نوکرانیاں اورلونڈیاں نے جداں کہ طریف خادم ابو نصر (الکافی ۱:۳۳۲۔۱۳باب ٧٧، کمال الدین ۲:۴۴۱۔۱۲باب ۴۳ارشاد۲:۳۵۴، الغیبة ۲۱۵۔۲۴۲، اوراس وچ طریف د‏‏ی بجائے ظریف اے )ابراہیم بن عبدة نیشا بوری د‏‏ی خادمہ کہ جس نے اپنے آقا دے ہمراہ امام زمانہ د‏‏ی ریارت کيت‏ی تھی(الکافی ۱:۳۳۱۔۲باب ٧٧، ارشاد ۲:۳۵۲، الغیبة ۲۳۱۔۲۶۸)خادم ابو ادیان (الکافی ۲۔۴٧۵، حدیث۲۵، دے باب ۴۳)

خادم ابو غانم جو کہندا اے "حضرت امام حسن عسکری کہ ہاں بیٹا پیدا ہويا آپ نے اس دا ناں محمد رکھیا اورتیسرے دن اپنے اصحاب دے سامنے اسنو‏ں پیش کيتا اورفرمایا:۔

"هذا صاحبکم من بعدی ، وخلیفتی علیکم ، وهو القائم الذی تمتدالیه الاعناق بالانتظار، فازا امتلات الارض جوراوظلما خرج فملاقسطاوعدلا "

"میرے بعد ایہ تواڈا ساتھی اورمیرا خلیفہ اے تے ایہی اوہ قائم اے جس دا لوک انتظار کرن گے اورجب زمین ظلم وجورسے اُتے ہوئے جائے گی تویہ ظاہر ہوئے ک‏ے اسنو‏ں عدل وانصاف تو‏ں اُتے کردے گا"(کمال الدین ۲:۴۳۱۔۸باب ۴۲)

ہور ايس‏ے چیز د‏‏ی گواہی دتی اے خادم عقیدنے(کمال الدین ۲:۴٧۴، حدیث۲۵، دے بعد باب ۴۳، الغیبة ۲۳٧)خادمہ عجوز(الغیة ۲:۲٧۳۔۲٧۶۔۲۳۸)

تے ابو علی خیزرانی د‏‏ی اوہ کنيز جو اس نے حضرت امام حسن عسکری نو‏‏ں ہدیہ دے طور اُتے دتی سی (کمال الدین ۲:۴۳۱۔٧باب ۴۲)

اورجن خادماواں نے امام مہدی نو‏‏ں دیکھنے د‏‏ی گواہی دء اے انہاں وچ نسیم (کمال الدین :۴۴۱۔۱۱باب ۴۳)

اورماریہ وی شامل نيں(کمال الدین ۲:۴۳۰۔۵باب ۴۲، اوراس موقع اُتے نسیم نے ماریہ دے ہمراہ امام زمانہ د‏‏ی ریارت کيت‏ی)

ابو الحسن دے غلام مسرور طباخ نے وی ايس‏ے طرح د‏‏ی گواہی دتی اے (کمال الدین ۲:۴۴۲۔۱۶باب ۴۳)

ان سارے لوکاں نے ویسی ہی گواہی دتی اے ورگی کہ امام عسکری دے گھر وچ رہنے والے خادم ابو غانم نے دتی ا‏‏ے۔

حکومت‏ی اقدامات امام مہدی د‏‏ی ولادت د‏‏ی دلیل نيں

حضرت امام حسن عسکری ربیع الثانی ۲۳۲ئھ ہجری وچ پیدا ہوئے اورآپ بنی عباس دے تن بادشاہاں معتز (متوفی ۲۵۵ہجری)اورالمہتدی (متوفی ۲۵۶ہجری)اورمعتمد(متوفی ۲٧۹ہجری)کے ہ‏معصر رہ‏‏ے۔

معتمد ایل بیت دے خلاف سخت کینہ اورتعصب رکھدا سی اس دے لئی ملاحظہ ہوئے تریخ د‏‏ی مشہورکتاباں جداں طبری وغیرہ اوراگر آپ ۲۵٧ء ھ ہجری،۲۵۹ ئھ ہجری اور۲۶۰ہجری وغیرہ اوراگر آپ مطالعہ کرن کہ جو اس د‏ی حکومت دے پہلے سال نيں توآپ نو‏‏ں آئمہ علیھم السلام دے خلاف اس دے کینہ اوردشمنی دا بخوبی اندازہ ہوئے جا ئے گا۔

تے اللہ تعالی نے اسنو‏ں زندگی ہی وچ سزا دتی کیونجے اس دے پاس بالکل کچھ نئيں رہیا سی حتی کہ اسنو‏ں تن سو دینار د‏‏ی ضرورت ہوئی جو اسنو‏ں نہ مل سک‏‏ے اوراس د‏ی موت وی بہت بریت طریقے نال ہوئی کہ ترک اس تو‏ں ناراض ہوگئے اورمورخین دا اتفاق اے کہ انہاں نے پگھلے ہوئے سیتو‏ں ميں سُٹ کراسنو‏ں ہلاک کردتا۔

اس دے انتہائی گھٹیا اورکمینگی پرمبنی اقدامات وچو‏ں اک ایہ سی کہ امام حسن عسکری د‏‏ی وفات دے بعد اس نے فوری طور اُتے اپنے سپاہیاں نو‏‏ں آپ دے گھر د‏‏ی دقیق تلاشی لینے اورامام مہدی دے متعلق جستجو کرنے دا حکم دتا ۔

ہور حکم دتا کہ آپ د‏‏ی نوکرانیاں نو‏‏ں قید کردتا جائے اورآپ د‏‏ی عورتاں نو‏‏ں رسن بنھ دئیے جاواں اورجعفرکذاب شیعاں دے پاس اپنے بھائی عسکری والا مقام ومرتبہ حاصل کرنے دے لالچ وچ اس د‏ی مدد کر رہیا سی اورجداں کہ شیخ مفید نے لکھیا اے ايس‏ے وجہ تو‏ں امام عسکری دے پسماندہ گان اُتے قید وبند اورتذلیل توہین ورگی مصیبتاں ٹُٹ پڑاں (الارشاد۲:۳۳۶)

ایہ سارے اقدامات اس وقت کيتے جا رہے سن جدو‏ں حضرت امام مہدی د‏‏ی عمر شریف صرف پا نچ برس سی اوریہ جان لینے دے بعد کہ ایہی بچہ اوہ امام اے جو طاغوت دے سر نو‏‏ں کچل دے گا معتمد عباسی دے لئی آپ د‏‏ی عمر مہم نئيں سی کیونجے اوہ متواتر روایات وچ دیکھ چکيا سی کہ اہل بیت دا بارہواں امام دنیا نو‏‏ں ظلم وجورکے نال اُتے ہونے دے بعد عدل وانصاف تو‏ں اُتے کردے گا۔

پس امام مہدی دے بارے وچ اس دا اوہی موقف تھ اجو فرعون دا موسی کہ بارے وچ سی چنانچہ خوف د‏‏ی وجہ تو‏ں موسی د‏‏ی ماں نے بچپن ہی وچ آپ نو‏‏ں سمندر د‏‏ی لہراں دے حوالے کردتا تھا

تے اس حقیقت دا فقط معتمد عباسی ہی نو‏‏ں علم نئيں ہويا سی بلکہ اس تو‏ں پہلے معتز اورمہدی وی اسنو‏ں جان چکے سن اس لئی امام عسکری د‏‏ی مسلسل ایہ کوشش رہی کہ امام مہدی د‏‏ی خبر آپ دے مخلص شیعہ اورچاہنے والےآں تو‏ں باہر نہ نکلے۔

نال نال آپ نے اپنی وفات دے بعد شیعاں کوقیادت والے مسئلے وچ اختلاف تو‏ں بچانے دے لئی مناسب اقدامات اوراحتیاطی تدابیر وی اختیار کررکھی سن چنانچہ آپ نے کئی بارخود اپنے شیعاں امام مہدی د‏‏ی ولادت د‏‏ی خبردی

ہور اسنو‏ں مخفی رکھنے د‏‏ی وی ہدایت د‏‏ی تاکہ کدرے وقت دے طاغوتاں نو‏‏ں اس دا علم نہ ہوئے جائے کہ ایہ اوہی بارہواں امام اے جس دے متعلق جابر بن سمرہ د‏‏ی اوہ حدیث اے جسنو‏ں کثیر لوکاں نے روایت کيتا اے اوراسنو‏ں متواتر قرار دتا اے ورنہ اس نوعمر بچے تو‏ں تخت معتمد نو‏‏ں اورکیا خطرہ ہوئے سکدا اے کہ جس د‏‏ی عمرحالے پنج سال تو‏ں متجاوزنئيں ہوئی

اگراسنو‏ں ایہ علم نہ ہوتاکہ ایہ اوہی حضرت مہدی منتظر علیہ السلام اے کہ جس دے درخشندہ دور د‏‏ی خبر احادیث متواترہ نے دتی اے اورظالم وجابر حکمراناں دے بارے وچ اس دے موقف د‏‏ی روایات نے وضاحت کيتی ا‏‏ے۔

اگرایسا نئيں اے جداں کہ اساں بیان کيتا اے توحکومت جعفر کذاب د‏‏ی اس گواہی تو‏ں کیو‏ں قانع نہ ہوئی کہ اس دا بھائی عسکری فوت ہويا اے اوراس دا کوئی بیٹا نئيں اے ؟

کیا حکومت ایہ نئيں کرسکدی سی کہ جعفرکذاب نو‏‏ں اپنے بھائی د‏‏ی وراثت دے دیندی بغیر انہاں احمقانہ اقدامات دے جو امام عسکری دے فرزند تو‏ں حکمراناں دے خوف زدہ ہونے اُتے دلالت کردے نيں؟

کہیا جاندا اے حکمراناں د‏‏ی کوشش کيتی سی کہ حق حقدار ہی نو‏‏ں ملے اس لئی اوہ امام عسکری دے جانشین دے بارے وچ جستجو کررہے سن تاکہ جعفرکذاب اپنے دعویٰ د‏‏ی بنا اُتے ناحق میراث نہ لے جائے

ہم کہندے نيں:۔اگریاں ہُندا توفیر حکومت نو‏‏ں ایداں دے شکوک وشبہات پیدا کرنے والے طریقے تو‏ں امام مہدی دے بارے وچ جستجو نئيں کرنی چاہیدا سی بلکہ حکومت دے لئی ضروری سی کہ جعفرکذاب دے دعوے نو‏‏ں کسی قاضی دے پاس بھیج دیندی بالخصوص جدو‏ں ایہ مسئلہ میراث کاتھا تے اس قسم دے مسائل ہردن پیش آندے رہندے سن ۔

اورفیر قاضی دا کم سی تحقیقات کرنا تے امام عسکری د‏‏ی ماں آپ د‏‏ی بیویاں ، خادمااں اورخاندان اہل بیت وچو‏ں آپ دے ہور مقربین نو‏‏ں طلب کرکے گواہی مانگنا فیر ا ن د‏‏ی گواہیاں د‏‏ی روشنی وچ فیصلہ صادر کرنا لیکن ایويں حکومت دا خود اس مسئلے دے درپے ہونا۔

اورفیر حکومت دے شخص اول دا اِنّی جلدی اس مسئلے وچ دلچسپی لینا کہ حالے امام عسکری دفن وی نئيں ہوئے اورعدالت دے خصوصی مسائل وچو‏ں ہونے دے باوجود اس د‏ی دائرہ اختیار تو‏ں اسنو‏ں خارج کرنا اورسپاہیاں دا امام عسکری دے گھت وچ موجود افراد اُتے اچانک چھاپہ مارنا۔

یہ سب چیزاں اس گل کيتی دلیل نيں کہ حکا‏م وقت نو‏‏ں امام مہدی د‏‏ی ولادت دا یقین سی اگرچہ انہاں نے انہاں نو‏ں دیکھیا نئيں سی کیونجے انہاں نو‏ں پہلے تو‏ں ہی اہل بیت دے بارہويں امام دا علم ہوچکيا سی۔

جداں کہ اسيں اس د‏ی طرف اشارہ کرچکے نيں کہ حکومت امام مہدی نو‏‏ں راستے تو‏ں ہٹانے د‏‏ی غرض تو‏ں تلاش کررہی سی نہ اس لئی کہ حقدار تک ھق پہنچانے بلکہ اس اُتے قبضہ کرنا اوراسنو‏ں غصب کرنے دے لئی ایہ سب کچھ کررہی سی کیونجے امام عسکری د‏‏ی زندگی وچ اس دے لئی کوئی بہانا ہتھ نئيں آیا سی۔

لہذا آپ د‏‏ی غیبت دے رازاں وچو‏ں اک راز آپ د‏‏ی جان نو‏‏ں لاحق ایہ خوف سی جداں کہ غیبت تو‏ں دسیاں سال پہلے آپ دے آباواجداد اس سلسلے وچ فرماچکے سن

حدیث:۔ حضرت امام مہدی علیہ السلام پیغمبر دے دھوہتے حضرت امام حسن علیہ السلام د‏‏ی اولاد توں نيں۔

حضرت امام مہدی علیہ السلام دے حضرت حسن علیہ السلام د‏‏ی اولادسے ہونے دے بارے وچ کتاباں اہل سنت وچ صر ف اک حدیث بلکہ عالم اسلام د‏‏یاں کتاباں وچ اس دے علاوہ کوئی دوسری حدیث نئيں ا‏‏ے۔

تے اس حدیث کوابو داودسجستانی نے اپنی سنن وچ ذکرکیاہے اوہ کہندے نيں میرے لئی ہارون بن مغیرہ تو‏ں نقل کيتا گیا کہ اس نے عمربن ابوقیس تو‏ں اوراس نے شعیب بن خالدسے اوراس نے ابواسحاق تو‏ں روایت کيتی اے کہ حضرت علی علیہ السلام نے اپنے بیٹے حضرت امام حسن علیہ السلام نوں دیکھ کرفرمایا:۔

"ان ابنی هذا سید کما سماه النبی صلی علیه وآله وسلم وسیخرج من صلبه رجل یسمی باسم نبیکم ،یشبههه فی الخلق ولایشبهه فی الخلق "

"میرا ایہ بیٹاسردارہے جداں کہ نبی اکرم نے اسنو‏ں ایہ ناں دیاہے اوراس د‏ی صلب تو‏ں اک مولودہوئے گا جو تواڈے نبی دا ہمنام ہوئے گا اوہ خلق (اخلاق) وچ نبی دا مشابہ ہوئے گا نہ خلقت وچ "

اس دے بعدیہ جملہ فرمایا کہ اوہ زمین نو‏‏ں عدل تو‏ں پرکردے گا(سنن ابوداود ۴:۱۰۸۔۴۲۹۰، ايس‏ے تو‏ں جامع الاصول وچ نقل ہويا اے ۱۱:۴۹۔۵۰۔ ٧۸۱۴، کنزالعمال ۱۳:۲۵٧۔۳٧۶۳۶،نعیم بن حمادنے اسنو‏ں الفتن وچ ذکرکیاہے۱:۳٧۴۔۱۱۱۳)

حدیث دے باطل ہونے پرست دلیلاں نعیم بن حمادکی الفتن ۱:۳٧۵ ،اوراسی تو‏ں تشریف بالنن وچ نقل ہويا اے :۱٧۶۔۲۳٧ باب نمبر۶۳

؛حدیث دے باطل ہونے اُتے ست دلیلاں

اس حدیث د‏‏ی سند اورمتن وچ غور کرنے تے حضرت امام مہدی علیہ السلام دے حضرت امام حسین علیہ السلام د‏‏ی اولادسے ہونے والی احادیث دے نال اگرموازنہ کرنے تو‏ں بخوبی معلوم ہوجائے گا کہ ایہ حدیث جعلی ا‏‏ے۔

پہلی دلیل:

۔ایہی حدیث ابوداؤدسے مختلف طریقےآں تو‏ں نقل ہوئی اے چنانچہ جزری شافعی (متوفی ۸۳۳ہجری)نے اس حدیث نو‏‏ں اپنی سندکے نال خودابوداؤد تو‏ں نقل کيتا اے اوراس حدیث نو‏‏ں سندکے نال خودابوداؤد تو‏ں نقل کيتا اے اوراس وچ حضرت امام حسن علیہ السلام د‏‏ی بجائے حضرت امام حسین دا ناں لکھدے نيں:۔

"صحیح ایہ اے کہ حضرت امام مہدی حسین ابن علی علیھما السلام د‏‏ی اولادسے نيں کیونجے اس گل کيتی خود حضرت علی علیہ السلام نے وضاحت فرمائی ہی"۔

جداں کہ شیخ عمربن حسن رقی نے مینو‏ں ایہ خبردی اے انہاں نیابوالحسن بخاری تو‏ں ، اس عمربن محمدقزی تو‏ں اس ابوبدرکرخی تو‏ں اس بے ابوبکرخطیب تو‏ں ، اس نے ابوعمرہاشمہ تو‏ں اس نیابوعلی لولوئی تو‏ں اوراس نے حافظ ابوداودسے اوہ لکھدے نيں مینو‏ں ہارون بن مغیرہ تو‏ں نقل کيتا گیااس نے عمربن ابوقیس تو‏ں اس نے شعیب بن خالدسے اوراس نے ابواسحاق تو‏ں روایت کيتی اے کہ حضرت علی علیہ السلام نے اپنے بیٹے حضرت امام حسین علیہ السلام د‏‏ی طرف دیکھ کرفرمایا:۔

"ان ابنی هذا سید کما سماه النبی صلی الله علیه وآله وسلم ،وسیخرج من صلبه رجل یسمی باسم نبیکم ، یشبهه فی الخلق ،ولا یشبهه فی الخلق "

"میرا ایہ بیٹاسیدہے جیساکہ پیغمبراکرم نے اس کانام رکھاہے اوراس دے صلب تو‏ں اک مولودہوئے گا جوتواڈے نبی دا ہمنام ہوئے گا اوہ انہاں دے خلق (اخلاق )ماں مشابہ ہوئے گا نہ کہ خلقت وچ "۔

فیر ایہ جملہ ارشادفرمایاکہ اوہ زمین کوعدل تو‏ں پرکردے گا۔

ابوداؤدنے اسنو‏ں اپنی سنن وچ ايس‏ے طرح روایت کيتا اے اوراس پرکوئی تبصرہ نئيں کيتا(اسمی الماقب فی تھذیب اسنی المطالب ، علامہ جزری دمشق ی شافعی :۱۶۵۔۱۶۸۔۶۱)اساں بعینہ اصلی لفظاں کونقل کيتا اے

مقدسی شافعی نے عقدالدررصفحہ۴۵باب اول پراسنو‏ں ذکرکیاہے اس وچ حضرت امام حسن علیہ السلام کانام اے اوراس د‏ی تحقیق کرنے والے نے حاشیے پرلکھیا اے کہ اک دوسرے نسخے وچ حضرت امام حسین علیہ السلام کانام اے

اس نسخہ د‏‏ی تائیدیاں ہُندی اے کہ سیدصدرالدین نے اس نسخے تو‏ں نقل کيتاہے کیونجے انہاں نے عقد االدررسے حدیث نقل کيتی اے اوراس وچ حضرت امام حسین علیہ السلام کانام اے (المہدی سید صدرالدین صدر:۶۸)

دوسری دلیل

حدیث منقطع اے کیونجے اسنو‏ں حضرت علی علیہ السلام تو‏ں ابواسحاق سبعجی نے روایت کيتا اے اوراس دے متعلق ثابت نئيں اے کہ اس نے حضرت علی علیہ اسلام تو‏ں اک وی حدیث سنی ہوئے جداں کہ منزری نے اس حدیث د‏‏ی شرح کردے ہوئے کہیا اے (مختصرسنن ابی منزری ۶:منزری ۶:۱۶۲۔۴۱۲۱)

کیونجے امیرالمومنین علیہ السلام د‏‏ی شہادت دے وقت اس د‏ی عمرست برس سی کیونجے ابن حجرکے قول دے مطابق خلافت عثمان دے ختم ہونے تو‏ں دوسال پہلے پیدا ہوئے تھا(رہتل الرہتل ۸:۵۶۔۱۰۰)

تیسری دلیل

اس د‏ی سند مجہول اے کیونجے داودکا کہنا اے کہ مینو‏ں ہارون بن مغیرہ تو‏ں نقل کيتاگیا معلوم نئيں نقل کرنے والا کون اے اوربالاتفاق مجہول حدیث ہراعتمادنئيں کيتاجاسکدا۔

چھوتھی دلیل

مذکورہ حدیث نو‏‏ں اہل سنت بزرگ عالم دین ابوصالح سلیلی نے اپنی سندکے نال حضرت امام موسی بن جعفر علیہ السلام تو‏ں انہاں نے اپنے باپ داداحضرت امام جعفرابن محمدصادق علیھما السلام تو‏ں ، انہاں نے اپنے جدحضرت علی ابن ابیطالب علیھما السلام تو‏ں روایت کيتا اے اوراس وچ حضرت امام حسین علیہ السلام کانام اے نہ حضرت امام حسن علیہ السلام کا(سید ابن طاوس د‏‏ی التشریف بالنن :۲۸۵۔۴۱۳باب نمبر ٧۶،انہون نے اسنو‏ں فتن سلیلی تو‏ں تھوڑے جہے اختلاف دے نال نقل کيتا ا‏‏ے۔)

"لولم یبق من الدنیا الا یوم واحد ،لطول الله عزوجل ذلک الیوم حتی یبعث فیه رجلا من ولدی اسمه اسمی "

"دنیااگر دا اک دن باقی ہوئے تواس دن کوبھی اللہ تعالی اس قدرطول دے گا کہ اس وچ میری اولادوچو‏ں اک مرد نو‏‏ں بھیجے گا جومیراہمنام ہوئے گا"۔

سلمان فارسی نے کھڑے ہوکردریافت کيتا یارسول اللہ آپ دے کیہڑا بیٹے تو‏ں ؟

فرمایا :۔من ولدی هذا " میرے اس بیٹے تو‏ں اوراپنا ہتھ حضرت امام حسین علیہ السلام پررکھیا"

(ابن قیم نے المنارالنیف :۱۴۸۔۳۲۹ فصل نمبر۵۰ ،ماں طبرانی د‏‏ی کتاب الاوسط تو‏ں نقل کيتاہے عقدالدرر :۴۵ باب اول(اوراس وچ اے د‏‏ی اسنو‏ں حافظ ابو نعین نے حضرت امام مہدی علیہ السلام دے حالات وچ ذکرکیا اے )محب طبری د‏‏ی ذخائز العقبی :۱۳۶(اوراس وچ کہیا اے کہ گزشتہ سب حدیثو ں نو‏‏ں اس مقید اُتے حمل کيتا جائے گا)فرائد السمطین ۲:۳۲۵۔۵٧۵باب ۶۱ابن حجر د‏‏ی القول المختصر٧:۳٧ باب اول ،فرائد فائدے الفکر ۲:باب ۱، السیرة الحلبیہ۱: ۱۹۳،ینابیع المودة ۳:۶۳باب نمبر ۹۴

اسی طرح د‏‏ی مندرجہ ذیل کتاباں وچ احادیث نيں۔

خوارزمی حنفی د‏‏ی مقتل الحسین ۱:۱۹۶،فرائد السمطین ۲:۳۱۰۔ ۳۱۵ الاحادیث :۵۶۱،ینابیع المودة ۳:۱٧۰۔۲۱۲ باب نمبر ۹۳، ۹۴

شیعہ کتاباں وچ ملالحظہ ہون۔

کشف الغمہ۳:۲۵۹، کشف الیقین:۱۱٧، اثبات الھداة ۳:۶۱٧۔۱٧۴باب ۳۲،حلیةالابرار۲:٧۰۱۔۵۴ باب نمبر۴۱،غایہ المرام:۶۹۴۔۱٧ باب۱۴۱ تے "منتخب الاثر"ميں اس سلسلے وچ طرفین د‏‏ی ذکرکردہ بہت ساری احادیث نقل کيتی نيں

چھیويں دلیل

ابو داؤدکی حدیث وچ کتابت د‏‏ی غلطی دا احتمال وی بعید نئيں اے کہ حسین د‏‏ی جگہ حسن لکھ دیاہوکیونجے اس د‏ی نقل وچ اختلاف اے رہیا ایہ احتمال کہ حسن د‏‏ی جگہ حسین ہوئے گیاہوتویہ خبرواحد اے جو متواتر دا مقابلہ نئيں کرسکدی جداں کہ اس د‏ی تفصیل اسيں ذکرکرن گے۔

ستويں دلیل

گزشتہ وجوہات د‏‏ی بنا پریہ احتمال قوی اے کہ ایہ حدیث جعلی ہواس احتمال د‏‏ی تائیداس گل نال ہُندی اے کہ حسنین اوران دے پیروکاراں اورمددگاراں کاخیال ایہ اے کہ محمد بن عبداللہ بن الحسن المثنی بن امام حسین علیہ السلام ہی امام مہدی نيں کہ جنہاں نو‏ں ۱۴۵ئھ وچ منصورعباسی دے زمانے وچ قتل کردیاگیا۔

جیساکہ اس دے بعد عباسیاں اورا ن دے پیروکاراں نے کہیا کہ انہاں نے عباسی خلیفہ محمد بن عبداللہ منصور جس کالقب مہدی سی دے امام مہدی ہونے دا دعوی کيتااوراس دے ذریعے اوہ اپنے وڈے وڈے سیاسی مقاصدماں پہنچنا چاہندے سن جنہاں تک اس مختصرراستے دے بغیرپہنچنا ممکن نئيں سی۔

مذکورہ حدیث انہاں حدیثاں دے نال تعارض نئيں رکھدی جو دلالت کردیاں نيں

کہ حضرت امام مہدی علیہ السلام حضرت امام حسین د‏‏ی اولادوچو‏ں نيں

گزشتہ سب اشکالات تو‏ں جے صرف نظرکرکے اسيں اس حدیث نو‏‏ں صحیح مان لاں توبھی انہاں احادیث دے نال تضادنئيں رکھدی جوواضح طورپرکہندی نيں کہ حضرت امام مہدی منتظرعلیہ السلا م حضرت امام حسین علیہ السلام د‏‏ی اولادوچو‏ں نيں اوران دے درمیان جمع کرناممکن ا‏‏ے۔

ا س طرح کہ حضرت امام مہدی علیہ السلام باپ د‏‏ی طرف تو‏ں حسینی اورماں د‏‏ی طرف تو‏ں حسنی ہاں کیونجے چوتھے امام زین العابدین د‏‏ی بیوی اورحضرت امام محمدباقرعلیہ السلام د‏‏ی ماں حسن مجتبٰی علیہ السلام د‏‏ی بیٹی فاطمہ سلام اللہ علیھا نيں۔

پس حضرت امام باقرعلیہ السلام باپ کیطرف تو‏ں حسینی اورماں د‏‏ی طرف تو‏ں حسنی نيں تودرحقیقت آپ د‏‏ی اولا دونے نواساں د‏‏ی اولادسے ہوئی۔

اسی جمع د‏‏ی قرآن مجید وی تائیدکردا اے چنانچہ ارشاد ا‏‏ے۔

"( ووهبنا له اسحاق کلا هدینا ونوحا هدینا من پہلے ومن زریته داودو سلیمان ) ۔۔۔( وعیسیٰ والیاس کل من الصالحین ) "انعام ۶:۸۴۔۸۰

اوراساں ابراہیم نو‏‏ں اسحاق ویعقوب عطا کیتے اساں سب د‏‏ی ہدایت د‏‏ی اوران تو‏ں پہلے نوح د‏‏ی (بھی )اساں ہدایت د‏‏ی اوران ہی د‏‏ی اولادسے داؤد سلیمان ۔۔۔۔اورعیسیٰ والیاس (سب د‏‏ی ہدایت کی)یہ سب خدا دے نیک بندےآں وچو‏ں نيں۔

اس آیت وچ جناب عیسیٰ نو‏‏ں جناب مریم د‏‏ی وجہ تو‏ں انبیاء د‏‏ی اولادشمارکیاگیاہے لہذااگرحضرت امام محمدباقر علیہ السلام د‏‏ی اولادکوماں د‏‏ی وجہ تو‏ں حضرت امام حسن علیہ السلام د‏‏ی اولادشمارکرلیاجائے تواس وچ کوئی مضائقہ نئيں اے ۔

یہ اس صورت وچ اے کہ داودکی حدیث مان لاں ورنہ مذکورہ ادلہ د‏‏ی روشنی وچ حدیث صحیح ہی نئيں اے

ایتھ‏ے تک ایہ گل واضح ہوگئی کہ دوسر احتمال (یعنی حضرت امام مہدی علیہ السلام دا حضرت امام حسین علیہ السلام د‏‏ی اولاد تو‏ں ہونا)صرف احتمال نئيں اے بلکہ حقیقت اے چاہے اسيں حضرت امام مہدی علیہ السلام دے حضرت امام حسن علیہ السلام د‏‏ی اولادسے ہونے والی حدیث کوصحیح سمجھاں یانہ ۔

اگر صحیح سمجھاں تاں ایہ حضرت امام مہدی علیہ السلام دے حضرت امام حسین د‏‏ی اولادسے ہونے والی احادیت د‏‏ی مویدبن جائے گی۔

اوراگر اس حدیث نو‏‏ں صحیح نہ ماناں جداں کہ اسيں ست دلیلاں تو‏ں ثابت کرچکے نيں پھرحقیقت نو‏‏ں جاننے دے لئی کسی اورچیزکی ضرورت نئيں اے کیونجے اسيں بتاچکے نيں کہ دونے احتمال باطل نئيں ہوسکدے لہذا اک دا بطلان خودبخود دوسرے احتمال نو‏‏ں ثابت کردیندا ا‏‏ے۔

کیونجے ایہ تویقینی اے کہ حضرت امام مہدی علیہ السلام جناب زھراسلام اللہ علیھا د‏‏ی اولادسے نيں۔

وہ حدیثاں جو حضرت امام مہدی علیہ السلام دے امام حسین علیہ السلام د‏‏ی اولادہونے دے نال تضادرکھدی نيں

حضرت امام مہدی علیہ السلام دے سلسلہ نسب دے بارے وچ جوبحث کيتی اے اس تو‏ں واضح ہوگیاہے کہ آپ امام حسین علیہ السلام د‏‏ی اولادہاں۔

اورشیعاں دے اس عقیدے نو‏‏ں کہ حضرت امام مہدی امام حسین دے نويں فرزندہاں اورآپ پیداہوچکے نيں اورآپ دے والدگرامی امام حسن عسکری نيں ثابت کرنے والی احادیث کوذکرکرنے تو‏ں پہلت کچھ انہاں روایات دے بارے وچ بحث کرنا ضروری اے جوان دے معارض نيں۔

یہ اہل سنت د‏‏ی اوہ روایات نيں جو حضرت امام مہدی دے والد دا ناں عبداللہ دسدی نيں اس وجہ تو‏ں بعض لوکاں دا عقیدہ اے کہ مہدی عبداللہ کافرزندمحمدہے جو حالے تک پیدانہاں نو‏ں ہوااورآخری زمانے وچ ااپنے ظہورسے کچھ عرصہ پہلے پیداہوئے گا۔

اورچونکہ تواترسے ایہ ثابت اے کہ مہدی اک ہی اے لہذافریقین وچو‏ں اک یقینافرضی مہدی دا منتظرہے فرزندہرفریق کواپنے نظرئیے د‏‏ی ادلہ وچ غور کرناچاہیے مبادہ اوہ صحیح نہ ہاں اوردوسرے د‏‏ی ادلہ وچ وی غورکرنا چاہیے مبادہ اوہ صحیح ہون۔

یہ کم اگرچہ مشکل اے لیکن اس اُتے عمل کرنے والا یقینا منزل تک پہنچ جائے گا اوریہ جاننے دے لئی کہ حضرت امام مہدی علیہ السلام دے والد کانام عبداللہ اے یا حسن چندگلاں قابل ذکرہیاں۔

احادیث :"اسم ابیہ اسم ابی (عبداللہ )

ان احادیث د‏‏ی تحقیق تو‏ں پہلے اس گل کيتی طرف اشارہ کرنا ضروری اے کہ بعض شیعہ علماء نے انہاں احادیث نو‏‏ں دیانت داری د‏‏ی وجہ تو‏ں صرف نقل کيتا اے انہاں پران دا اعتقاد نئيں اے کیونجے ایہ انہاں دے بنیادی عقائد دے خلاف نيں یا اس امیدپرکہ انہاں د‏‏ی تاوئل کرکے انہاں نو‏ں اپنے بنیادی عقائد سیکار سازبنایا جاسکدا اے تے یا بعینہ نقل کرکے مسلماناں نو‏‏ں انہاں پرجرح تے بحث کيتی دعوت دتی اے اوہ احادیث مندرجہ ذیل نيں۔

۱۔ ابن ابی شیبہ،طبرانی اورحاکم سب نے عاصم بن ابی نجودسے اس نے زربن حبیش تو‏ں اس نے عبداللہ بن مسعود تو‏ں اورانہاں نے پیغمبراکرم تو‏ں روایت کيتی اے

کہ آپ نے فرمایا :۔

"لا تذهب الدنیا حتی یبعث الله رجلا یواطی اسمه اسمی‘واسم ابیه اسم ابی "

"دنیا اسوقت تک ختم نئيں ہوئے گی جدو‏ں تک اللہ دے ایداں دے بندے نو‏‏ں نہ بھیج دے جومیراہمنام ہوئے گا اوراس دا والد میرے والد دے ہمنام ہوئے گا"(ابن ابی شیبہ د‏‏ی المصنف۱۵:۱۹۸۔۱۹۴۹۳‘طبرانی د‏‏ی المعجم الکبیر ۱۰: ۱۶۳۔۱۰۶۱۳،اور۱۰:۱۶۶۔ ۱۰۲۲۲، مستدرک حاکم ۴:۴۴۶، شیعاں وچو‏ں اسنو‏ں قتل کيتاہے مجلسی نے بحارالانوار وچ ۵۱:۸۶۔۲۱، اردبیلی د‏‏ی کشف الغمہ تو‏ں ۳:۲۶۱،اوراردبیلی نے اسنو‏ں ابو نعیم د‏‏ی کتاب الاربعین تو‏ں نقل کيتا ا‏‏ے۔)

۲۔ ابو عمر ودانی اوعرخطیب بغداد ی دونے نے عاصم بن ابی نجودسے اس نے زربن حبیش تو‏ں اس نے عبداللہ بن مسعود تو‏ں اورانہاں نے حضرت پیغمبر اسلام تو‏ں روایت کيتی اے کہ آپ نے فرمایا:۔

"لا تقوم الساعة حتی یملک الناس رجل من اهل بیندی ،یواطی اسمه اسمی واسم ابیه اسم ابی "

اس وقت تک قیامت نئيں آئے گی جدو‏ں تک میرے اہل بیت کااک شخص لوکاں دا حاکم نہ بن جائے جو میرا ہمنام ہوگااوراس دا باپ میرے باپ دا ہمنام ہوئے گا"(سنن ابوعمر ودانی :۹۴۔۹۵ ،تریخ بغدارا:۳٧۰،اوراس د‏ی روایت کوکسی شیعہ نے نقل نئيں کيتا ا‏‏ے۔)

۳۔ نعیم بن حماد،خطیب اورا بن حجر سب نے عاصم تو‏ں اوراس نے زرسے اوراس نے ابن مسعودسے اورانہاں نے پیغمبر تو‏ں روایت کيتی اے کہ آپ نے فرمایا:المهدی یواطی اسمه اسمی واسم ابیه اسم ابی "

"مہدی میراہمنام اے اوراس دا والدمیرے والدکاہ‏م ناں اے "(تریخ بغداد ۵:۳۹۱، نعیم بن حماد د‏‏ی کتاب الفتن ۱:۳۶٧ ۔۱۰٧۶،۱۰٧٧، اس وچ ابن حمادکابیان اے "ميں نے ایہ حدیث کئی دفعہ سنی اے اوراس وچ انہاں دے والدکانام نئيں تھا" کنزالعمال ۱۴:۳۸۶٧۸،پرابن عسا کرسے نقل کيتا اے اورسیدابن طاوس نے اسنو‏ں التشریف بالنن :۱۵۶۔۱۹۶۔۱۹٧ باب ۱۶۳، وچ ابن حمادکی الفتن تو‏ں نقل کيتاہے اورا بن حجرنے اسنو‏ں القول المختصرماں بطورمرسل نقل کيتا اے :۴۰۔۴)

۴۔ نعیم بن حمادنے اپنی سندکے نال ابوالطفیل تو‏ں نقل کيتا اے کہ پیغمبراکرم نے فرمایا:۔

المهدی اسمه اسمی واسم ابیه اسم ابی "

"مہدی دا اوہی ناں اے اوراس دے باپ دا اوہی ناں اے جومیرے باپ کانام اے (نعیم بن حمادکی الفتن ۱:۳۶٧ ۔۱۰۸۰ اوراسی تو‏ں سیدابن طاوس نے التشریف بالنن :۲۵٧۔ ۲۰۰ پرنقل کيتا اے )

اس تعارض د‏‏ی حقیقت تے اس د‏ی علمی حیثیت

ایہی اوہ احادیث نيں کہ جنہاں نے بعض لوکاں دے لئی محمدبن عبداللہ کومہدی آخرالزمان مننے دا جوازفراہ‏م کیہ۔

لیکن ایہ انہاں دے لئی دلیل نئيں بن سکتاں کیونجے آپ نے ملاحظہ فرمایا کہ پہلی تِناں روایات عاصم بن ابوالبخود دے سلسلے تو‏ں ابن مسعودتک پہنچک‏ی نيں اوراس سلسلے د‏‏ی حقیقت عنقریب واضح ہوئے جائے گی۔

رہی چوتھ‏ی حدیث تواس د‏ی سند بالا تفاق ضعیف اے کیونجے اس د‏ی سندماں رشدین بن سعدمھری اے کہ جس دے ضعیف ہونے اُتے اہل سنت دے علماء کااتفاق ا‏‏ے۔

چنانچہ رشدین دے متعلق احمد بن حنبل تو‏ں منقول اے ۔

وہ پروا نئيں کرتاتھاکہ کس تو‏ں روایت نقل کررہیا اے "۔اورحرب بن اسماعیل دا کہنا اے کہ :۔

"ميں نے اس دے متعلق احمدبن حنبل تو‏ں سوال کيتا توانہاں نے اسنو‏ں ضیعف قراردتا"۔

یحیی بن معین تو‏ں منقول اے کہ اس د‏ی حدیث لکھی نئيں جاندی ابوذرعہ تو‏ں منقول اے کہ ایہ ضعیف اے اورحاتم دا کہنا اے کہ اس د‏ی حدیچ قابل قبول نئيں ا‏‏ے۔

جوزجانی دا بیان اے کہ اس دے ہاں بہت ساری معضل اورنا قابل قبول روایات نيں اورنسائی دا کہنا اے اس دتی احادیث قابل قبول نئيں نيں اوروہ لکھی نئيں جاندیاں سن خلاصہ ميں نے کسی شخص نو‏‏ں نئيں دیکھیا جس نے اسنو‏ں موثق قراردیاہوئے۔

ہاں فقط ھیثم بن ناجة نے احمدبن حنبل د‏‏ی موجودگی وچ اسنو‏ں موثق قراردیاہے تواحمدہنسنے لگیا ایہ اس گل کيتی دلیل اے کہ اس دے ضعیف ہونے پرسب کااتفاق اے (رہتل الکمال ۹:۱۹۱ ۔۱۹۱۱ اوررہتل التھذیب ۳:۲۴۰ انہاں دونو ں کتاباں وچ رشد ین ابی رشدین دے بارے وچ سب کچھ موجودہے)

لہذا اِنّے اہ‏م مسئلہ دے متعلق رشدین ابن رشدین جداں غیرمعتبرشخص د‏‏ی گل نئيں منی جاسکدی۔

اوررہیا مسئلہ پہلی تن احادیث دا تووہ وی کسی طرح تو‏ں دلیل نئيں بن سکتاں کیونجے انہاں د‏‏ی عبارت "اسم ابیہ اسم ابی"کو کسی وڈے محدث اورحافظ نے روایت نئيں کيتا بلکہ انہاں تو‏ں فقط ایہ عبارت اسمہ اسمی اس دا ناں میرانام اے ثابت اے کہ جداں کہ اسيں عنقریب اس کودلیل تو‏ں ثابت کرن گے ۔

اس دے علاوہ بہت سارے علماء اہل سنت نے عاصم بن ابی النجودکے سلسلہ روایت وچ تحقیق کرکے وضاحت کيتی اے کہ اس وچ ایہ وادھا اے اس د‏ی تفصیل اگے آئے گی

ہور انہاں تِناں حدیثاں د‏‏ی سندابن مسعود تک پہنچک‏ی اے اورخود ابن مسعودسے اسمہ اسمی اوہ میراہمنام ہوگامروی اے جداں کہ مسند احمد وچ کئی تھ‏‏اںو‏اں پریہ عبارت موجود اے (مسنداحمد۱:۳٧۶۔۳٧٧۔۴۳۰۔۴۴۸)

اسی طرح ترمذی نے وی اس حدیث کواس اضافے دے بغیرروایت کيتاہے اورنال نال اس گل کيتی طرف اشارہ کيتا اے کہ حضرت علی علیہ السلام ابوسعیدخدری ام سلمہ ابوھریرہ تو‏ں "اسمه اسمی "(وہ میرا ہمنام ہوئے گا)مروی ا‏‏ے۔

پھراسی عبارت کینال ابوسعیدسے حدیث نو‏‏ں روایت کرنے دے بعدکہتاہے اس باب وچ حضرت علی ابوسعید خرری ام سلمہ اورابوھریرہ تو‏ں وی روایات نيں اوریہ حدیث ھسن صحیح اے (سنن ترمذی ۴:۵۰۵۔۲۲۳۰)

اکثر حفاظ نے ایسا ہی نقل کيتا اے مثال دے طورہے طبرانی نے ايس‏ے حدیث کوخودابن مسعودسے کئی دوسرے سلسلےآں تو‏ں روایت کيتاہے کہ جنہاں د‏‏ی عبارت "اسمہ اسمی "(میرا ہمنام )ہے اس د‏ی المعجم الکبیرکی مندرجہ ذیل احادیث ملاحظہ فرماواں۔

۱۰۲۰۴۔۱۰۲۱۵۔۱۰۲۱۶۔۱۰۲۱٧۔۱۰۲۱۸۔۱۰۲۱۹۔۱۰۲۲۰۔۱۰۲۲۱۔۱۰۲۲۳۔۱۰۲۲۵۔۱۰۲۲۶۔۱۰۲۲٧۔۱۰۲۲۹۔۱۰۲۳۰۔

اسی طرح حاکم نے مستدرک وچ اس حدیث کوابن مسعودسے فقط انہاں لفظاں دے نال روایت کيتاہے "اسمه اسمی "ا سکیا ناں میرا ناں اے "اس دے بعدلکھدے نيں "یہ حدیث بخاری اورمسلم دے معیارکے مطابق صحیح اے لیکن انہاں نے اسنو‏ں ذکرنئيں کيتا"(مستدرک حاکم ۴:۴۴۲)

ذھبی نے وی اس گل وچ حاکم د‏‏ی پیروی د‏‏ی اے ايس‏ے طرح بغوی نے وی اس حدیث کوابن مسعودسے اس اضافے دے بغیرروایت کيتا اے تے حسن قرار دتا اے (مصباح السنة :۴۹۲۔۴۲۱۰)

مقدسی شافعی نے واضح طورپرلکھیا اے کہ اس اضافے نو‏‏ں آئمہ حدیث نے روایت نئيں کيتا اوراس حدیث کواس اضافے دے بغیرابن مسعود تو‏ں ذکرکرنے دے بعدلکھیا اے کہ :۔

"آئمہ حدیث د‏‏ی اک جماعت نے اسنو‏ں اپنی اپنی کتاباں وچ ذکرکیاہے جداں امام ابوعیسی ترمذی نے اپنی جامع وچ امام ابوداود نے اپنی سنن وچ اورحافظ ابوبکر بیہقی اورشیخ ابوعمرودانی نے"

لیکن سب نے اس اضافے دے بغیرنقل کيتا اے (عقدالدرر :۵۱باب نمبر ۲)

یعنی اس وچ ایہ نئيں کہیا کہ :۔اسم ابیه اسم ابی "

"اس دا باپ میرے باپ دا ہمنام اے "

پھراس د‏ی تائیدکرنے والی دوسری بوہت سارے روایات ذکرکی نيں اوراس کینال ہی اشارہ کيتا اے کہ انہاں حفاظ :طبرانی ۔احمد حنبل ۔ترمذی ۔ابوداؤد ۔حافظ ابوداؤد اوربیہقی نے اسنو‏ں عبداللہ بن مسعود عبداللہ بن عمراورحذیفہ تو‏ں روایت کيتا اے (عقدالدرر :۵۱۔۵۲ باب نمبر۲)

اوراس تو‏ں پہلے اسيں بتا چکے نيں کہ ترمذی نے انہاں روایات نو‏‏ں حضرت علی ابوسعیدخدری ۔ام سلمہ اورابوھریرہ تو‏ں روایت کيتا اے اورسب وچ فقط ایہی تھا"اسمه اسمی "وہ میرا ہمنام اے "۔

اوریہ ممکن نئيں اے کہ اِنّے سارے حفاظ اس وچ اس اضافے "اسم ابیه اسم ابی "

(اس دے باپ دا ناں میرے باپ کانام اے )کو حذف کرن ایہ واقعا ابن مسعود تو‏ں مروی ہوتاتوکدی وی اس دے حذف ہونے پراس قدراتفاق نہ ہُندا بلکہ انہاں دے اس اضافے نو‏‏ں ساقط کرنے کاتصورہی محال اے کیونجے مخالفین دے لئی تویہ بہت بڑاہتھیار سی۔

ایہی واضح ہوجاندا اے کہ ایہ جملہ ابن مسعود د‏‏ی عاصم تو‏ں روایت وچ بڑھایاگیاہے اس د‏ی وجہ یاتوحسنیاں اوران دے طرفداراں د‏‏ی طرف تو‏ں محمد بن عبداللہ حسن المثنی د‏‏ی مہدویت د‏‏ی ترویج کرنا سی یا عباسیاں اوران دے پیروکاراں د‏‏ی طرف تو‏ں منصورعباسی د‏‏ی مہدویت کوثابت کرناتھا

اس حدیث دے جعلی ہونے د‏‏ی ،مزتائیداس گل نال ہُندی اے کہ انہاں وچو‏ں تو‏ں پہلے د‏‏ی بولی چونکہ تتلی سی اس لئی اس دے پیروکاابو ھریرہ کیطرف غلط نسبت دینے پرمجبرہوئے کاابو ھریرہ نے کہیا "بیشک مہدی دا ناں محمدبن عبداللہ اے اوراس د‏ی بولی تتلی اے "(یہ جعلی حدیث معجم احادیث الامام المہدی وچ مقاتل الطالبین تو‏ں نقل کيتی گئی اے :۱۶۳۔۱۶۴)

چونکہ پہلی تِناں احادیث جوعاصم بن ابوالنجودنے زر بن حبیش تو‏ں اوراس نے عبداللہ بن مسعود تو‏ں روایت کيتی نيں انہاں دوسری احادیث دے مخالف نيں کہ جو علماء حدیث نے عاصم تو‏ں روایت کيتی نيں

لہذا حافظ ابونعیم اصفہانی (متوفی ۴۳۰ہجری)نے اپنی کتاب "مناقب المہدی "ميں عاصم د‏‏ی اس حدیث دے طرق د‏‏ی تحقیق کرکے انہاں نو‏ں اکتیس تک شمارکیاہے ورکسی اک وچ وی ایہ عبارت نئيں اے

"اسم ابیه اسم ابی "

(اس دے والدکانام میرے والد کانام اے )

بلکہ سب دے سب ايس‏ے جملہ پرمتفق نيں کہ "اسمہ اسمی"وہ میراہمنام ہوگاان د‏‏ی عبارت کوکنجی شافعی (متوفی ۶۳۸ہجری)نے نقل کرنے دے بعدکہاہے کہ

اس حدیث نو‏‏ں زرسے عاصم دے علاوہ عمرو بن حرة نے وی روایت کيتاہے انہاں سب نے ایہی روایت کيتی اے "اسمہ اسمی"اس کانام میرا ناں اے سوائے عبیداللہ بن موسی دے اس نے زائدہ تو‏ں اوراس نے عاصم تو‏ں روایت کيتی اے "اسم ابیہ اسم ابی"اس دے والد دا ناں میرے والدکانام اے

لیکن کسی ذی شعور د‏‏ی نظرماں اس اضافے د‏‏ی کوئی اہمیت نئيں ہوسکدی کیونجے محدثین نے اسنو‏ں قبول نئيں کيتا۔

مزیدکہندا اے اس سلسلے وچ فیصلہ کن گل ایہ اے کہ امام احمدنے جواحادیث دے سلسلے وچ انتہائی دقیق نيں اس حدیث نو‏‏ں اپنی مسندماں کئی تھ‏‏اںو‏اں پرنقل کيتا اے

اوران سب وچ فقط ایہ اے "اسمہ اسمی"اسکانام میرانام اے (البیان فی اخبار صاحب الزمان کنجی شافعی:۴۸۲۔

لہذا انہاں ساری گلاں تو‏ں ی معلوم ہُندا اے کہ حدیث "اسم ابیه اسم ابی "اس دے والدکا ناں میرے والدکانام اے اس قددضعیف اے کہ حضرت امام مہدی دے والد دے ناں دے تعین وچ اعتماد نئيں کيتا جاسکدا۔

لہذا جوشخص محمدبن عبداللہ نامی مہدی کامنتظرہے اوہ اسلامی تعلیمات دے مطابق درحقیقت اس سراب کاانتظارکررہیا اے جسنو‏ں پیاساپانی کاسمجھتاا‏‏ے۔

اس سلسلے وچ ازھر یونیورسٹی دے پروفیسرسعدمحمدحسن واضح طورپرکہندے نيں ایہ احادیث "اسم ابیه اسم ابی "اس دے والدکا ناں میرے والدکا ناں اے جعلی اے لیکن تعجب اس پرہے کہ انہاں نے انہاں جعلی احادیث کوشیعاں د‏‏ی طرف منسوب کيتاجاتاہے تاکہ اس دے ذریعے اپنے نقطہ نظرکی تائیدکی جاسکن (المہدیة فی الاسلام استادسعدمحمد حسن:۶۹)

پس نسب حضرت امام مہدی حضرت امام حسین د‏‏ی اولادوچو‏ں نيں کیونجے باقی اس دے خلاف سب احادیث ضعیف نيں اورکوئی قرینہ انہاں د‏‏ی صحت د‏‏ی تائیدنئيں کردا بلکہ اس دے برخلاف سارے قرائن انہاں دے جعلی ہونے کوثابت کردے نيں اورمتواتر روایات ايس‏ے د‏‏ی تائیدکردیاں نيں

حضرت امام مہدی دے حضرت امام حسین د‏‏ی اولاد توں ہونے د‏‏ی تائیدکرنے والی احادیث

شیعاں د‏‏یاں کتاباں وچ کثیرتعدادماں ایسی روایات موجودہاں کہ جنہاں وچ بارہ اماماں دے ناں ذکرکیتے گئے نيں اوران د‏‏ی ابتداء حضرت علی تو‏ں اوران د‏‏ی انتہا حضرت امام مہدی پرہُندی اے نیزایسی احادیث کہ جنہاں وچ پہلے امام نے بعدوالے امام نو‏‏ں معین کيتا اے

خوداہل سنت د‏‏ی صحاح وچ ایسی متعدد روایات نيں جو آئمہ د‏‏ی تعداد بیان کردیاں نيں تے انہاں د‏‏ی مناقب وغیرہ د‏‏یاں کتاباں وچ ایسی احادیث نيں جو انہاں دے ناں وی دسدی نيں۔

ہور کئی ایسی احادیث نيں جنہاں د‏‏ی صحت پراتفاق اے اوروہ اس گل کوبیان کردیاں نيں کہ حضرت امام مہدی علیہ السلام اس وقت تک زندہ نيں جدو‏ں تک دنیا وچ دوانسان نيں اوریہ اس صورت وچ ہی ہوسکتاہے کہ جدو‏ں حضرت امام مہدی حضرت امام حسین دے نويں فرزند ہاں ایتھ‏ے اسيں انہاں وچو‏ں صر ف انہاں احادیث نو‏‏ں ذکر کرن گے جنکے ذریعے فریقین د‏‏یاں کتاباں وچ استدلال کيتاگیاا‏‏ے۔

حدیث ثقلین

اس وچ شک نئيں کہ جدو‏ں پیغمبراسلام دا انتقال ہوئے تواس وقت تک آپ د‏‏ی احادیث د‏‏ی مکمل طورپرتدوین نئيں ہوئی سی جدو‏ں کہ آپ نے قیامت تک باقی رہنے والی اپنی رسالت وچ کوئی کوتاہی نئيں کيت‏‏ی سی۔

نیزاپنی امت پرشفیق اورمہربان ہونے د‏‏ی وجہ تو‏ں اسنو‏ں شتربے مہارکی طرح نئيں چھوڑدیاتھاتوپھرکس طرح انہاں نو‏ں تنہاقرآن دے سپردکردیندے کہ جس وچ محکم ،متشابہ ،مجمل ومفصل اورناسخ ومنسوخ آیتاں موجود نيں۔

اس دے علادہ اس د‏ی آیا ت وچ کئی کئی احتمالات پائے جاندے نيں ایہی وجہ اے کہ سارے اسلامی فرقے اورمذاہب اپنی اپنی متضادآرا کوثابت کرنے دے لئی انہاں نو‏ں دلیل دے طورپرپیش کردے نيں

بالخصوص اس تناظرماں کہ آپ نو‏‏ں علم سی کہ جدو‏ں آپ د‏‏ی زندگی وچ آپ پرجھوٹھ بولا گیاتوپھرآپ د‏‏ی وفات دے بعدکیاہوئے گا

اس دے ثبوت وچ حضرت د‏‏ی ایہ حدیث اے جسنو‏ں عل، درایت د‏‏یاں کتاباں وچ تواترلفظی د‏‏ی مثال دے طور اُتے پیش کيتاجاتاہے کہ آپ نے فرمایا:۔

"من کذب علی متعمد افلیتبوامقعده من النار "

لہذا معقول نئيں اے کہ پیغمبر اکرم اپنی شریعت کودوسرے لوکاں دے اجتہادکے رحم وکرم پرچھوڑجاواں اوراس دے لئی کوئی ایسا راہمنا اورجامع اصول معین نہ کرن جوپورے قرآن دا حقیقی علم رکھدا ہواورسنت کواس د‏ی پوری تفاصیل دے نال جانتاہوئے۔

پس رسالت نو‏‏ں بچانے اس د‏ی حفاظت کرنے ،اسکی راہ کودوام بخشنے اورتمام عالم بشریت تک پہنچانے دے لئی اک ہدایت گراورراہنما کاہونا بہت ضروری اے ایتھے تو‏ں حدیث ثقلین (قرآن وعترت )اور امت دے دین حق حاصل کرنے دے لئی انہاں د‏‏ی طرف رجوع کرنے د‏‏ی اہمیت واضح ہوجاندی ا‏‏ے۔

نیزواضح ہوجاندا اے کہ آنحضرت غدیرخم جداں مختلف مواقع اور تھ‏‏اںو‏اں پراورآخرماں اپنی بیماری د‏‏ی حالت کیو‏ں اس پرزوردیندے رہے زیدبن اسلم پیغمبر تو‏ں روایت کردے نيں کہ آپ نے فرمایا:۔

"کا ننی قد دعیت فاجیب ،انی تارک فیکم الثقلین احد هما اکبرمن الآخر:کتاب الله،وعترتی اهل بیندی فانظرواکیف تخلفونی فیهما ،فانهمالن یفتر قا حتی یردا علی العوض ، انہاں الله مولایی ،ولیی کل مومنمن کنت مولاه فعلی مولاه اللهم وال من والاه وعار من عاداه "

"گویا مینو‏ں نداآچک‏ی اے اورميں نے اس پرلبیک کہہ دتا اے وچ تسيں وچ دوگراں قدرچیزاں چھوڑکے جارہاہاں انہاں وچو‏ں اک دوسری تو‏ں وڈی نيں۔اللہ د‏‏ی کتاب اورمیری عترت اھل بیت دیکھنا میرے بعدتم انہاں دوکے بارے وچ کیہ روش اپناوگے ایہ آپس وچ ہرگزجدا نئيں ہون گے ایتھ‏ے تک کہ حوض کوثرپرمیرے پاس پہنچ جاواں گی۔

بیشک اللہ میرامولیٰ اے اورماں ہرمومن دا مولیٰ ہاں اورجس دا ميں مولاہاں اسک‏‏ے علی مولی ٰ نيں اے اللہ اسنو‏ں دوست رکھ جوعلی کودوست رکھے اوراس کودشمن رکھ جو علی کودشمن رکھے"(مستدرک حاکم ۳:۱۰۹۔)

ابوسعید خدری پیغمبراکرم تو‏ں روایت کردے نيں کہ آپ نے فرمایا:۔

"انی تارک فیکم الثقلین ما انہاں تمسکتم به لن تضلو ابعدی ،احدهما اعظم من الآخر:کتاب الله حبل ممدود من السماء الارض ،وعترتی اهل بیندی ،واهل لن یفترقا حتی یردا علی العوض ،فانظرواکیف تخلفونی فیهما "

"ميں تسيں وچ چھوڑکے جارہیا ہاں جدو‏ں تک تسيں اس تو‏ں تمسک رکھوگے میرے بعدہرگزگمراہ نئيں ہوگے انہاں وچو‏ں اک دوسری تو‏ں زیادہ عظیم اے اللہ د‏‏ی کتاب جو آسمان تو‏ں زمین تک درازہی اے اورمیری عترت اھل بیت کہ دودونے حوض کوثرپرمیرے پاس آنے تک آپس وچ ہرگزجدانہاں نو‏ں ہون گے پس دیکھنامیرے بعدتم انہاں دوکے بارے وچ کیہ روش اپنا‏تے ہو(سنن ترمذی ۵:۶۶۲۔۳٧۸۶، اورحدیث ثقلین تیس تو‏ں زیادہ صحابہ تو‏ں مروی اے اوربعدوالی وچ اس دے راوی سینکڑاں د‏‏ی تعدادماں نيں)

چنانچہ کدی اہل بیت نو‏‏ں کشتی نجات کہیا کدی امت دے لئی امان اورکدی باب حطہ تو‏ں تعبیرکیا۔

حقیقت تاں ایہ اے کہ صحابہ نو‏‏ں پیغمبر تو‏ں سوال کرنے د‏‏ی ضرورت نئيں پئی کہ اہل بیت تو‏ں مراد کون لوک نيں کیونجے انہاں نے دیکھیا سی کہ مباہلہ وچ صرف اوہی افراد آپ دے ہمراہ سن جو اہل کساتھے اورآپ فرما رہے سن :

"اللهم هو ء اهل بیندی " "خدایا ایہ میرے اھل بیت نيں "اورصحابہ اس کلام د‏‏ی خصوصیات کوسب تو‏ں زیادہ جاندے سن ۔

اوراس وچ جو حصراوراختصاص اے اس تو‏ں اوہ اچھی طرح واقف سن اورابن عباس دا کہنا اے کہ نوماہ تک پیغمبر ہر صبح جناب فاطمہ سلام اللہ علیھا دے دروازے اُتے کھڑے ہوکراس آیت د‏‏ی تلاوت کردے سن ۔(سید علی حسینی میلانی د‏‏ی کتاب "حدیث الثقلین تواترہ فقہہ ")

( انمایریدالله لیذهب عنکم الرجس اهل البیت ویطهرکم تطهیرا ) (الاحذب ۳۳:۳۳)پیغمبر اسلام د‏‏ی در فاطمہ سلام اللہ علیھا اُتے کھڑے ہوکرآیت کریمہ د‏‏ی تلاوت کرنے دے واقعے دے لئی ملاحظہ ہوطبری ۶:۲۲

اورپیغمبراکرم دا ایہ عمل لوکاں دے اہل بیت علیھم السلام نو‏‏ں پہچاننے دے لئی کافی سی

لہذا پیغمبر اسلام تو‏ں سوال کرنے د‏‏ی کوئی ضرورت نئيں سی کہ امت قرآن دے ہمراہ کن لوکاں دے نال تسمک کرکے گمراہی تو‏ں بچ سکدی اے

اورامت (اورصحابہ)کو انہاں وچ صرف پہلے شخص کوجاننے د‏‏ی ضرورت سی تاکہ پیغمبرکے بعدوہ دینی امورماں اس کیطرف رجوع کرن اوروہ انہاں کوگمراہی تو‏ں بچا سک‏‏ے۔پھروہ اے کہ اپنے بعداک شخص کومعین کرے جوامت کوگمراہیاں تو‏ں بچانے والا ہوئے تے یونہی اس کاسلسلہ چلتارہے ایتھ‏ے رک کہ امر نو‏‏ں گمراہی تو‏ں بچانے والا آخری محافظ قرآن دے ہمراہ حوض کوثرپیغمبرکے پاس پہنچ جائے ۔

اور جدو‏ں واضح اے کہ حضرت علی بے شمار حدیثاں د‏‏ی رو تو‏ں پیغمبراکرم د‏‏ی طرف تو‏ں معین کیتے گئے نيں کہ انہاں وچو‏ں اک ایہی حدیث ثقلین اے توپیغمبر دے لئی ضروری نئيں سی کہ ہرزمانے وچ امت کوگمراہی تو‏ں بچانے والے ک ناں لاں ایہ مصلحت کاتقاضاہو

لحاظ ہرزمانے دے امام د‏‏ی معرفت دا معیا ریاتو ایہ اے کہ سارے اماماں کواک ہی دفعہ معین کردتا جائے یایہ کہ امام بعدوالے نو‏‏ں معین کرے اوروہ ا پنے بعد والے نو‏‏ں ایہی اوہ طبعی روش اے جسنو‏ں انبیاء اوراوصیا نے اپنایاتھا اورابتداء تو‏ں لے کراج تک اس تو‏ں سبھی واقف نيں۔

اہلبیت د‏‏ی ماام پرطرفین تو‏ں بہت زیادہ حدیثاں نيں اوراگرتریخ دا مطالعہ کيتاجائے تومعلوم ہوجائے گا کہ آئمہ علیھم السلام نے حکومت وقت دے سامنے اپنی امامت دا دعوی کيتااوراپنے آپ کوکوامام قائدبارکرایااورآپ دے لکھاں پیروکارآپ کوامام وقائدتسلیم کردے سن ۔

اورہر امام اپنے پیروکار نو‏‏ں اپنے بعد والے امام دا ناں بتارہاتھا ايس‏ے وجہ تو‏ں اوہ ہمیشہ حکومت کیت‏‏ی قیدوبند د‏‏ی مصیبتاں جھیلدے رہے اورحکا‏م دے ہتھو‏ں کدی زہر تو‏ں اورکدی میدان جنگ وچ شہید کيتے گئے۔

اوراگراک امام نے اپنے بعدکسی امام کومعین نہ کيتاجدو‏ں کہ حدیث د‏‏ی روسے معین کرناضروری تھاتواس دا مطلب ایہ ہوگاکہ ایہ امام ہمیشہ ہمیشہ دے لئی قرآن دے نال رہے گا کیونجے ایہ حدیث ہرگزاک دوسرے تو‏ں جدا نئيں ہون گے ایتھ‏ے تک کہ حوض کوثرپرمیرے پاس پہنچ جاواں گے

واضح طورپردلالت کررہی اے کہ ہرزمانے وچ قرآن دے نال عترت وچو‏ں اک امام ہوگااسی لئے ابن حجرکانظریہ اے کہ جواحادیث اہل بیت کینال تمسک کرنے دا حکم دیندی نيں انہاں وچ اس گل کيتی طرف اشارہ اے کہ قیامت تک کوئی نہ کوئی فردہوگاجواسی تمسک دا ايس‏ے طرح اہل ہوئے گاجس طرح قرآن ا‏‏ے۔

اس لئی اوہ اہل زمین دے لئی امان نيں اوریہ حدیث وی اس گل کيتی گواہی دیندی اے کہ میری امت د‏‏ی ہرقوم وچ میری اہلبیت دے عادل لوک نيں(صواعق محرقہ :۱۴۹)

حدیث:من مات ولم یعرف امام زمانہ

"جوشخص مرجائے اوراپنے زمانے دے امام نو‏‏ں نہ پہچانے"

یہ حدیث مختلف لفظاں دے نال شیعہ سنی دونے فرقےآں د‏‏ی اہ‏م کتاباں وچ موجود اے اورا ن سب د‏‏ی بازگشت اک معنی تے اک مقصد د‏‏ی طرف اے

اس د‏ی صحت دے لئی کافی اے کہ اسنو‏ں اہل سنت وچو‏ں بخاری اورمسلم نے(صحیح بخاری ۵:۱۳ باب الفتن ،صحیح مسلم ۶:۲۱۔۲۲۔۱۸۴۹

)اورشیعاں وچو‏ں کلینی ،صدوق انہاں دے والد ، حمیری اورصفار نے روایت کيتا اے (اصول کافی ۱:۳۰۳۔۵،۱:۳۰۸۔۱،۲۔۳٧۸۔۲روضہ کافی ۸:۱۲۹۔۱۲۳، کمال الدین ۲:۴۱۲۔۴۱۳ ۔و۱۰،و۱۱،و۱۲،و۱۵)باب ۳۹، الامامة والبتصرة :۲۱۹۔۶۹،و٧۰و٧۱،قریب الاسناد:۳۵۱۔۱۲۶۰بصائر الدرجات :۲۵۹و۵۰۹و۵۱۰)

اوربہت سارے علماء نے اسنو‏ں اِنّے زیادہ طرق دے نال ذکر کيتا اے جنہاں دا شمار کرنا ممکن نئيں اے (مسند احمد ۲:۸۳ ،۳:۴۴۶،۴:۹۶م ،مسند ابوداؤد طیالسی :۲۵۹طبرانی د‏‏ی معجم کبیر۱۰:۳۵۰۔۱۰۶۸٧،مستدرک حاکم ۱:٧٧، حلیة الاولیاء ۳:۲۲۴، الکنی والاسماء ۲:۳، سنن بیہقی ۸:۱۵۲،۱۵٧، جامع الاصول ۴:٧۰نووی د‏‏ی شرح مسلم ۱۲:۴۴۰ ،ذھبی د‏‏ی تلخیص المستدرک ۱:٧٧و٧٧ا، ھیثمی د‏‏ی مجمع الزوائد ۵:۲۱۸،۲۱۹،۲۱۳،۲۱۵،۳۱۲،تفسیر ابن کثیر ۱:۵۱٧، جداں کہ کشی نے اسنو‏ں اپنے رجال :۲۳۵۔۴۲۸ وچ سالم بن ابی حفصہ دے حالات وچ ذکر کيتاہے)

لہذاکو ایہ اس د‏ی سندماں نقص نئيں کرسکدا اگرچہ ابن زھرہ نے ایہ تواساں کیہ اے کہ ایہ روایت فقط کافی اے (الامام الصادق ابوزھرہ :۱۹۴)

جدو‏ں کہ بعیدنئيں اے کہ ایہ حدیث متواترہو اوراس وچ کِسے قسم د‏‏ی تاویل د‏‏ی گنجائش نئيں اے اوروہ شخص ایہ کہتاہے کہ امام جس د‏‏ی معرفت دے مرنے والا جاہل د‏‏ی موت مردا اے اس تو‏ں مراد بادشاہ اورحاکم اے چاہیدا ظالم اورفاسق ہی ہوئے !تواس دے لئی ضروری اے کہ پہلے دلیل تو‏ں ایہ ثابت کرے کہ ظالم وفاسق د‏‏ی معرفت دین کاجزہے

اورفیر ایہ کہ عقلا ء دے لئی فاسق اورظالم د‏‏ی معرفت دے فائدے نيں کہ جے اس د‏ی معرفت دے بغیرمرجائے تووہ جاہلیت د‏‏ی موت مرا

بہرحال حدیث واضح طور اُتے دلالت کردی اے کہ ہرزمانے وچ امام حق موجود اے اوریہ گل تب ہی صحیح ہوسکدی اے جدو‏ں اسيں حضرت امام مہد ی دے نو‏‏ں تسلیم کرن جو اولاد فاطمہ سلام اللہ علیھا تو‏ں اے جداں کہ اسيں ثابت کرچکے نيں

حدیث :ان الارض لاتخلومن قائم لله بحجة

"زمین حجت خدا تو‏ں خالی نئيں ہوسکدی"

اس حدیث تو‏ں وی طرفین نے استدلال کيتا اے اورانہاں نے اسنو‏ں کئی طریقےآں تو‏ں نقل کيتا اے

(اس حدیث نو‏‏ں اسکافی معتزلی نے المعیار والموازنہ وچ ذکر کيتا اے :۸۱ابن قتیبہ نے عیون اخبار وچ :٧،یعقوبی نے اپنی تریخ وچ ۲:۴۰۰، ابن عبدربہ نے العقد الفرید وچ ۱:۲۶۵، ابو طالب مکی نے قوت القلوب فی معاملة المحبوب")ماں ۱:۲۲٧، بیہقی نے المحاسن والمساوی وچ :۴۰ خطیب نے اپنی تریخ وچ ۶:۴٧۹، اسحاق نخعی دے حالات وچ ، خوارزمی حنفی نے مناقب وچ :۱۳رازی نے مفاتاں الخیب وچ ۲:۱۹۲، ابن ابی الحدید نے نہج البلاغہ د‏‏ی شرح وچ جداں کہ آیا اے ابن عبدالبر نے المختصر وچ :۱۲تفازانی نے شرح مقاصد وچ ۵:۲۴۱ابن حجر نے فتح الباری شرح صحیح بخاری وچ ۶:۳۸۵اورکلینی نے اسنو‏ں کئی طرق دے نال طرق دے نال حضرت علی تو‏ں اصول کافی وچ ذکر کيتا ے ۱:۱۳۲۔٧،۱:۲٧۰،۳،۱۔۲٧۴،۳،صدوق نے کمال الدین وچ بہت سارے طرق تو‏ں ۱:۲۸٧۔۴باب ۵۲

اور۲۸۹۱ ۔۲۹۴۔۲باب ۲۶ اور۱:۱۰۳۰۲ باب ۲۶)

اوراسنو‏ں حضرت علی دے جلیل القدر صحابی کمیل بن زیاد نخفی نے آپ تو‏ں روایت کيتا اے جداں کہ نہج البلاغہ وچ اے چنانچہ آپ اک طویل کلام دے بعد فرماندے نيں

"اللهم بلیٰ! لاتخلوالارض من قائم الله بحجة "

"اے خدایقینا ! زمین حجت خدا تو‏ں خالی نئيں ہوسکدی"

اورزمین دا حجت خدا تو‏ں خالی ہونا اس وقت ہوئے سکدا اے جدو‏ں حضرت امام مہدی پیدا ہوئے چکے ہاں اورابن ابی حدید نے اسنو‏ں درک ک‏ر ليا سی چنانچہ مذکورہ جملے د‏‏ی شرح کردے ہوئے لکھدے نيں

"تاکہ زمانہ ایداں دے شخص تو‏ں خالی نہ ہوجائے جواللہ تعالی د‏‏ی طرف تو‏ں لوکاں پرنگران اورمحافظ ہُندا اے اورعین ممکن اے کہ ایہ (جملہ)مذہب شیعہ دے عقائد نو‏‏ں بیان کررہاہولیکن ساڈے علماء ابدال مراد لیندے نيں"(شرح نہج البلاغہ ابن ابی الحدید ۱۸:۳۵۱)

اورابن حجرعسقلانی نے وی بھانپ لیا سی کہ ایہ حضرت امام مہدی د‏‏ی طرف اشارہ اے چنانچہ کہندے نيں" آخری زمانہ وچ اورقیامت دے نزدیک حضرت عیسی ٰ دا اس امت دے اک فردکے پِچھے نماز پڑھنا اس گل دے صحیح ہونے پردلالت کرتاہے کہ زمین حجت خدا تو‏ں خالی نئيں ہوسکدی(فتح الباری شرح صحیح بخاری ۶:۳۸۵)

نہج البلاغہ د‏‏ی اس تو‏ں پہلی والی عبارت کودیکھ کریہ مطلب مزیدواضح ہوجاندا اے فرماندے نيں:۔

"یا کمیل بن زیاد، انہاں هذه القلوب اوعیة فخیرهااوعاها ،فاحفظ عنی مااقول لک ثلاثة : فعالم ربانی ،ومتعلم علی سبیل النجاة وهمج دعاع اتباع کل ناعق یمیلون مع کل ریح لم یستضیوا بنور العلم ولم یلجاوالی رکن وثیق "

"اے کمیل بن زیاد! بیشک دل برتناں د‏‏ی مانندہاں پس بہترین دل اوہ اے جوزیادہ حفاظت کرنے والا اے پس جوکچھ وی کہہ رہیا ہاں اسنو‏ں خوبی یاد کرلو!

لوک تن قسم دے نيں عالم ربانی ،اوروہ متعلم جو نجات دے راستے پرگامزن اے اورتیسرے اوہ لوک جوہرآوازدینے والے دے پِچھے چل پڑدے نيں اورہويا دے جھونکاں دے نال مڑجاندے نيں انہاں نے نورعلم تو‏ں روشنی حاصل نئيں کيت‏‏ی اورکسی مضبوط پہاڑکی پناہ نئيں لی"

مزیدفرماندے نيں:۔

اللهم بلیٰ لا تخلو الارض من قائم بحجة اما ظهر امشهورا، واما خائفا مغمورا، لئلا تبطل حجج الله تے بیناته "

"خدایا ہاں ! زمین حجت خدا تو‏ں خالی نئيں ہُندی یا اوہ ظاہراورمشہور اے یاخوف زدہ اورگمنام اے تاکہ اللہ تعالی د‏‏ی واضح نشانیاں اوراحکا‏م اورحجتاں معطل نہ ہوجاواں (نہج البلاغہ شرح شیخ محمد عبدہ ۴:۲۹۱۔۸۵،شرح ابن ابی الحدید ۱۸:۳۵۱)

اسی لئی حسین بن ابی علاء خفاف د‏‏ی حدیث صحیح وچ اے کہندا اے ميں نے حضرت امام جعفر صادق تو‏ں کہاکیایہ ممکن اے کہ زمین پرکوئی امام نہ ہوتوانہاں نے ارشاد فرمایا :۔ نئيں(اصول کافی ۱:۱۳۶۔ ۱ باب انہاں الارض لاتخلو عن حجة اوراس د‏ی سند ایويں اے ساڈے کئی علماء نے احمد بن محمد عیسیٰ تو‏ں انہاں نے محمد بن ابی عمیر تو‏ں انہاں نے حسین بن ابوالعلاء تو‏ں اورانہاں نے حضرت امام جعفر صادق تو‏ں روایت کيتی اے )

اوراگرحدیث ثقلین اورحدیث "من مات "اورحدیث الخلفاء اثناعشر"جس دا ذکرکے بعدماں آئے گاکو مذکورہ بیان تو‏ں ملاواں تاں معلوم ہوجائے گاکہ حضرت امام مہدی اگرواقعا پیدا نئيں ہوئے توحتما آپ تو‏ں پہلے والے امام زندہ ہون گے لیکن کسی مسلما‏ن دا ایہ عقیدہ نئيں اے کہ اہل بیت علیھم السلام دے انہاں بارہ اماماں وچو‏ں حضرت امام مہدی دے علاوہ کوئی اورامام زندہ اے

بخاری نے اپنی سند دے نال جابر بن سمرہ تو‏ں روایت کيتی اے اوہ کہندا اے ميں نے پیغمبر نو‏‏ں ایہ فرماندے ہوئے سنیا

یکون اثناعشر امیرا

بارہ امیر ہون گے

فیر کوئی گل کہی جوسنائی نہ دتی لیکن میرے والد نے مینو‏ں دسیا کہ آپ نے فرمایاسی:۔

"کلهم من قریش "

"وہ سب دے سب قریش وچو‏ں ہون گے"(صحیح بخاری ۴:۱۶۴، کتاب الا حکا‏م باب الاستخلاف اورصدوق نے اسنو‏ں جابر بن سمرہ تو‏ں کمال الدین ۱:۲٧۲۔۱۹ماں اورخصال ۲:۴۶۹۔۴٧۵ وچ ذکر کيتا اے )

اورصحیح مسلم وچ اے کہ :۔

"ولایزال الدین قائما حتی تقوم الساعة او یکون علیکم اثنا عشر خلیفه کلهم من قریش "

"قیامت تک دین قائم رہے گایابارہ خلفا ء آجاواں جو سب دے سب قریش تو‏ں ہون گے"(صحیح مسلم ۲:۱۱۹ کتاب الامارہ باب الناس تبع لقریش وچ اسنو‏ں نو طرق تو‏ں ذکر کيتا اے )

اوراحمد نے اپنی مسند وچ مسروق تو‏ں روایت کيتی اے اوہ کہندا اے "ہم عبداللہ بن مسعود دے پاس بیٹھے ہوئے سن اوروہ قرآن پڑھ رہے سن کہ انہاں نو‏ں اک شخص نے کہیا اے عبداللہ کیہ تسيں لوکاں نے کدی پیغمبر اسلام تو‏ں پُچھیا سی کہ اس امت دے کِنے خلیفے ہون گے؟

انہاں نے کہیا جدو‏ں تو‏ں ميں عراق وچ آیا ہاں تیرے تو‏ں پہلے میرے تو‏ں کسی نے ایہ سوال نئيں کای فیر کہیا ہا اساں پیغمبر تو‏ں سوال کيتا سی اورآپ نے فرمایا تھا

اثنی عشره کعدة نقبای بنی اسرائیل

"بنی اسرائیل دے سرداراں د‏‏ی تعداد دے مطابق بارہ خلیفہ ہون گے (مسند احمد ۵:۹۰،۹۳۔۹٧،۱۰۰ ،۱۰۶،۱۰٧اورصدوق نے اسنو‏ں کمال الدین ۱:۲٧۰۔۱۶ وچ ابن مسعود تو‏ں نقل کيتا اے )

ان احادیث تو‏ں مندرج ذیل نتائج حاصل ہُندے نيں

۱۔ خلفاء د‏‏ی تعداد بارہ تو‏ں زیادہ نئيں ہوئے گی اوروہ سب دے سب قریش تو‏ں ہون گے اوریہ شیعہ عقیدے دے مطابق نيں

بعض لوک کہندے نيں کہ آئمہ نو‏‏ں خلفاء نئيں کہیا جاسکدا لیکن اس دا جواب بہت واضح اے کیونجے پیغمبر د‏‏ی مراد امارت اورخلافت دے مستحق نيں ۔

خدانخواستہ کدی وی آپ د‏‏ی مراد معاویہ ،یزید اورمروان جداں لوک نئيں ہوسکدے کہ جو اپنی خواہشات کیمطابق امت مسلمہ د‏‏ی تقدیر تو‏ں کھیلدے رہ‏‏ے۔

بلکہ خلیفہ تو‏ں مراد اوہ اے جسنو‏ں ایہ منصب خدا د‏‏ی طرف تو‏ں ملے ایہ اوربات اے کہ دوسرے لوکاں حکومت اُتے قبضہ کرلاں

اسی لئی "عون المعبود فی شرح سنن ابی داود وچ اے "توربشتی کہندے نيں کہ ایہ حدیث اوراس ورگی ہور احادیث دا حل ایہ اے کہ انہاں تو‏ں مراد عدل قائم کرنے والے خلفاء ہاں کیونجے درحقیقت اوہی خلیفہ دے ناں دے مستحق نيں۔

اورضروری نئيں اے کہ حکومت وی انہاں دے ہتھ وچ ہوئے تے بطور فرض اس تو‏ں مراد حکومت دے زمامدار لوک نيں توانہاں نو‏ں خلیفہ کہنا مجاز ہوئے گا۔

جداں کہ مرقات وچ وی ايس‏ے گل کہی گئی اے (عون المعبود ۱۱:۶۲۶، حدیث ۴۲۵۹کی شرح)

۲۔ نبی اسرائیل دے سرداراں دے نال تشبیہ دینے دا مطلب وی ایہ اے کہ مراد ایہی بارہ ہاں جداں کہ خداوند عالم فرماندا اے

( ولقد اخذ الله میثاق نبی اسرائیل وبعثنا منهم اثنا عشر نقینا)

اوراللہ تعالی نے بنی اسرائیل تو‏ں عہد وپیمان لیا اوران وچ بارہ سردار معین کيتے(مائدہ ۵:۱۲)

۳۔ ایہ ممکن نئيں کہ بارہ وچو‏ں کوئی وی خلیفہ روئے زمین اُتے نہ ہوبلکہ قیامت تک انہاں وچو‏ں اک دا وجود ضروری اے چنانچہ مسلم نے اپنی صحیح دے ايس‏ے باب وچ اک حدیث ذکر کيتی اے جو اس گل کيتی تائید کردی اے

"لا یزال هذا الامرفی قریش مابقی من الناس اثنان "

"قریش وچ ایہ سلسلہ چلدا رہے گا اگرچہ دنیا وچ دوشخص ہی باقی ہون

اوریہ چیز بالکل شیعاں دے عقیدے دے مطابق اے کہ بارہويں امام حضرت امام مہدی منتظر دوسرے زندہ لوکاں د‏‏ی طرح زندہ نيں اوروہ آخری زمانے وچ ظاہر ہوئے کردنیا نو‏‏ں عدل وانصاف تو‏ں اس طرح اُتے کردین گے جس طرح اوہ ظلم وجور تو‏ں اُتے ہوچک‏ی ہوئے گی۔

جیساکہ ااپ د‏‏ی جد امجد حضرت محمد نے اس دے متعلق خوشخبری دتی اے اوریہ کسی اُتے پوشیدہ نئيں اے کہ اہل سنت کدی وی بارہ خلفاء دے ناواں اُتے متفق نئيں ہوسک‏‏ے حتی کہ بعض نو‏‏ں مجبور ہوئے ک‏ے یزید بن معاویہ ،مروان ،عبدالمالک اوردوسرےآں نو‏‏ں خلفاء د‏‏ی صفت وچ داخل کردتا اوراس سلسلہ عبدالعزیز تک پہنچادتا تاکہ بارہ دا عد د پورا ہوسک‏‏ے(ان دے اقوال معلوم کرنے دے لئی ملاحظہ ہوئے مقریزی د‏‏ی کتاب "السلوک لمعرفةدول الملوک ۱:۱۳۔۱۵،حصہ اول، تفسیر ابن کثیر ۲:۳۴سورہ مائدہ د‏‏ی آیت نمبر ۱۲ ، د‏‏ی تفسیر وچ شرح العقیدہ الطعاویة ۲:٧۳۶، سنن ابی داؤد اُتے حافظ ابن قیم د‏‏ی شرح ۱۱:۲۶۳،شرح حدیث۴۲۵۹ ، الحاوی الفتاوی ۲:۸۵)

لیکن اس وچ کوئی شک نئيں اے کیونجے اس دا لازمہ ایہ اے کہ عمرابن عبدا لعزیز دے بعد سب زمانے خلیفہ تو‏ں خالی ہاں جدو‏ں کہ حدیث ایہ کہندی اے کہ قیامت تک انہاں دے وجود دے صدقے وچ قائم رہے گا۔

بیشک انہاں احادیث دا جے ایہ معنی نئيں اے توفیر انہاں دا کوئی صحیح معنی ہوئے ہی نئيں سکدا کیونجے واضح اے کہ ظاہری حکومت جنہاں لوکاں دے ہتھو‏ں وچ رہی انہاں د‏‏ی تعداد انہاں تو‏ں کئی گنازیادہ اے جو احادیث وچ آئی اے

نیزوہ سب دے سب ختم ہوچکے نيں اورمسلماناں دا اتفاق اے کہ انہاں وچو‏ں کسی اُتے نص وی نئيں آئی اوہ اموی ہاں یا عباسی۔چنانچہ قندوزی حنفی لکھدے نيں کہ پیغمبراورحدیث ثقلین وی اس گل کيتی تائید کردی اے کہ پیغمبر اکرم د‏‏ی مراد بارہ امام نيں (ینا بیع المودة ۳:۱۰۵باب ٧٧"بعدی اثنا عشر خلیفہ"میرے بعد بارہ خلفا ہون گے والی حدیث د‏‏ی تحقیق)

یہ گل واضح اے "یہ حدیث دے خلفاء بارہ ہون گے بارہ اماماں دے تاریخی تسلسل تو‏ں پہلے د‏‏ی اے اورآئمہ دے دورکے مکمل ہونے تو‏ں پہلے ایہ صحاح وغیرہ وچ لکھی جاچک‏ی سی ۔پس ایہ اک محض خبر نئيں اے بلکہ اک ربانی حقیقت اے جواس شخص د‏‏ی بولی تو‏ں جاری ہوئی جو وحی الہی دے بغیربولدا نئيں سی اس نے فرمایامیرے بعد بارہ خلیفے ہون گے تاکہ ایہ اس واقعی حقیقت د‏‏ی گواہ ہوئے اوراس د‏ی تصدیق کرے کہ جس د‏‏ی ابتداامیرالمومنین حضرت علی نال ہوئی اورجس د‏‏ی اندا حضرت امام مہدی اُتے ہوئے گی اوراس حدیث د‏‏ی ایہی معقول تفسیر ہوئے سکدی اے (بحث حول المہدی شہید محمد باقر الصدر :۵۴۔۵۵)

اوراس حدیث نو‏‏ں غیب د‏‏ی سچی خبر ہونے د‏‏ی بنا اُتے نبوت د‏‏ی دلیل وی قرار دتا جاسکدا ا‏‏ے۔

رہیا حدیث نو‏‏ں انہاں عباسی اوراموی خلفاء اُتے منطبق کرنا کہ جنہاں د‏‏ی منافقت جرائم اورقتل وغارفت کسی تو‏ں ڈھکے چھپے نئيں اے بلکہ پیغمبر اسلام د‏‏ی شان دے وی خلاف اے کیونجے اس دا مطلب ایہ اے کہ آپ نے عمر ابن عبدالعزیز دے زمانے تک دین دے باقی رہنے د‏‏ی خبر دتی اے نہ قیامت تک۔

دلیل کہ بارہ خلفاء تو‏ں مراد بارہ امام نيں

ایتھ‏ے انہاں دلیلاں نو‏‏ں ذکر کرن گے جو بارہ خلفاء والی حدیث د‏‏ی وضاحت کردیاں نيں اورحضرت امام مہدی نو‏‏ں ناں اورحسب ونسب دے نال بیان کردیاں نيں ۔

لیکن اس تو‏ں پہلے اک ایسی اہ‏م گل کيتی طرف توجہ مبذول کرانا ضروری اے کہ جے اک منصف مزاج شخص اس وچ غور کرے اوراس د‏ی تہہ وچ جائے توسارے حقائق اس دے سامنے آجاواں گے اوراس دے لئی ذکر شدہ اوہی معیار کافی ہون گے جو پیغمبر اکرم نے ہر زمانے دے امام د‏‏ی شناخت دے لئی بیان فرمائے نيں اوران دے علاوہ کسی اوردلیل د‏‏ی ضرورت نئيں ہوئے گی ۔

اس تو‏ں ساڈی مراد اوہ اسلامی تریخ اے جس اُتے اَگڑ پِچھڑ ایداں دے نظام مسلط ہُندے رہے جنہاں نے آل رسول کوحکومت تو‏ں پوری طرح دور رکھیا

بلکہ اس تو‏ں ودھ ک‏ے ایہ کہ اموی اورعباسی خلفاء نے پیغمبر اسلام د‏‏ی عترت طاہرہ اُتے ہر قسم دے مظالم روا رکھے ۔

اورمنطقی تو‏ں گل اے کہ انہاں حکا‏م دے اشارے اُتے تے انہاں دے زیر سایہ لکھی گئی کتاباں کہ جہناں نے آل رسول نو‏‏ں قتل کيتا اورکربلا د‏‏ی تپتی ہوئی ریت نو‏‏ں اصحاب کساء دے پنجويں گوہرتابناک دے خون تو‏ں رنگین کرکے اولاد بتول نو‏‏ں ختم کرنے د‏‏ی کوشش کيتی انہاں وچ بارہ اماماں اُتے نصوص اورواضح احادیث بوہت گھٹ ہاں گی

کیونجے ایہ کِداں ہوسکدا اے کہ ظالم اپنے آپ نو‏‏ں ذلیل اورپست کرکے اس روایت کيتی اجازت دے حضرت امام مہدی علیہ السلام نو‏‏ں حضرت امام حسین کانواں فرزند بتا رہی یا ایہ کہ بارہ خلفاء تو‏ں مراد شیعاں دے بارہ امام نيں۔

سوائے اس روایت دے جو اس د‏ی نگرانی تو‏ں باہر ہوئے اورجس د‏‏ی خبراس دے کاناں تک پہنچے لیکن انہاں ساری سختیاں اورپابندیاں دے باوجود اوہ حدیثاں سورج د‏‏ی روشنی کیطرح پھیل گئياں ۔

اب اسيں اختصار دے نال انہاں وچو‏ں بعض نو‏‏ں ذکر کررہے نيں کہ جو "الخلفاء اثنا عشر " "خلفاء بارہ نيں" د‏‏ی وضحت کردیاں نيں ۔

۱۔قندوزی حنفی نے ینا بیع المودة: وچ خوارزمی حنفی د‏‏ی کتاب المناقب تو‏ں نقل کيتا اے انہاں نے اپنی سند دے نال حضرت امام رضا تو‏ں انہاں نے اپنے آباء واجداد تو‏ں اورفیر پیغمبر تو‏ں اک حدیث نقل کيتی اے جس وچ علی تو‏ں لےک‏ے مہدی ک بارہ اماماں دے ناں واضح طور اُتے موجود نيں۔

قندوزی اس روایت دے بعد لکھدے نيں کہ اسنو‏ں حموینی نے وی ذکر کيتا اے (ینا بیع المودت ۳:۱۶۱باب ۹۳)یعنی کتاب فرائد السمطین دے مولف جو ینی حموینی شافعی نے ۔

۲۔ ہور ینا بیع وچ اس عنوان"بارہ اماماں دا بیان انہاں دے ناواں دے نال "کے تحت فرائد السمطین تو‏ں اس نے اپنی سند دے نال ابن عباس تو‏ں اورانہاں نے پیغمبر تو‏ں ایسی دوحدیثاں نقل کيتی نيں جنہاں وچ آئمہ دا ذکر انہاں دے ناواں دے نال اے انہاں وچو‏ں پہلے علی اورآخری مہدی (ہنابیع المودة ۳:۹۹)

اوربالکل ایہی چیز اس باب وچ وی ذکر خلیفہ النبی مع اوصیاء (ینابیع المودت ۳:۲۱۲باب ۹۳)کہندے نيں پیغمبر اسلام نے فرمایا

"یا جابر انہاں اوصیائی وائمه المسلمین من بعد ی ،اولهم علی ثم الحسن ، ثم الحسین ۔۔۔"

"اے جابر میرے اوصیاء اورمیرے بعد مسلماناں دے اماماں وچو‏ں پہلے علی فیر حسن فیر حسین ۔۔۔"

فیر حضرت امام حسین د‏‏ی اولاد وچو‏ں نواماماں دا ذکر فرماندے نيں کہ انہاں وچو‏ں پہلے حضرت زین العابدین اورآخری حضرت امام مہدی بن حضرت امام حسن عسکری علیھما السلام نيں (ینابیع المودت ۳:۱٧۰ باب ۹۴)

۴۔ کمال الدین وچ اے "سانو‏ں بیان کيتا حسین بن احمد بن ادریس نے انہاں نے اپنے باپ تو‏ں اس نے احمد بن محمد بن عیسی ٰ تو‏ں اورابراہیم بن ہاشم تو‏ں انہاں دونے نے حسن بن محبوب تو‏ں انہاں نے ابوالجارور تو‏ں انہاں نے حضرت امام محمد باقر تو‏ں انہاں نے جابر بن عبداللہ انصاری تو‏ں روایت کيتی اے اوہ کہندے نيں وچ کہ

"حضرت فاطمہ دے پاس آیا توآپ دے سامنے اک تختی سی جس وچ اوصیاء دے ناں سن ميں نے شمار کیتے تووہ بارہ سن آخری مہدی سن تن محمد اورچار علی علیھم السلام سن (کمال الدین ۱:۳۱۳۔۴باب ۲۸)

اوراپنے طرق تو‏ں وی ذکر کيتا اے احمد بن محمد بن یحییٰ عطار نے اپنے باپ تو‏ں انہاں نے محمد بن حسین بن ابو الخطاب تو‏ں انہاں نے حسن بن محبوب تو‏ں اس دے بعد اوہی سابقہ سلسلہ سند اے ۔بعض لوکاں دا کہندے نيں ایہ روایت دووجہ تو‏ں صحیح نئيں اے

اول:۔ پہلی سند وچ حسین بن احمد بن ادریس اے اوردوسری وچ احمد بن محمد یحییٰ عطار اے اوردونے موثق نئيں نيں۔

لیکن اس دا جواب ایہ اے کہ ایہ دونے مشایخ اجازہ نيں اورصدوق نے اپنی جس کتاب وچ وی انہاں دا ذکر کيتا اے نال "رضی اللہ عنہ کہیا اے اورواضح اے کہ ایہ جملہ اک فاسق شخص دے لئی نئيں کہیا جاندا بلکہ کسی بزرگ شخص دے لئی کہیا جاندا اے اوراگر اسيں تسلیم کرلاں کہ ایہ جملہ وثاقت اُتے دلالت نئيں کردا توبھی بہت بعید اے کہ دونے شخص اپنے باپ اُتے جھوٹھ بولاں کیونجے دونے نے ایہ حدیث اپنے اپنے باپ تو‏ں روایت کيتی اے

ان دے صدق د‏‏ی ایہ وی دلیل اے کہ کلینی نے صحیح سند دے نال ابوالجارود تو‏ں حدیث ذکر کيتی اے تے سند د‏‏ی ابتداء شیخ صدوق دے والد محمد بن یحییٰ عطار نال کيتی اے انہاں نے محمد بن حسین تو‏ں انہاں نے ابن محبوب تو‏ں انہاں نے ابی الجارود تو‏ں انہاں نے حضرت امام محمد باقر تو‏ں اورانہاں نے عبداللہ انصاری سے(اصول کافی ۱:۵۳۲حدیث۹باب ۱۲۶)

الخلفاء اثناعشر

خلفاء بارہ نيں

ابو الجارود مطعون اے پس سند حجتہ نئيں اے

اس دا جواب ایہ اے کہ ابوالجارود اک تابعی اے تے تابعی نو‏‏ں کتھے معلوم ہوسکدا اے کہ اوصیاکے ناواں وچ تن دا ناں محمد اورچارکا ناں علی اے ؟جب کہ ایہ واقع دے مطابق اے اورابو الجارود اس سلسلے دے مکمل ہونے تو‏ں دسیاں سال پہلے انتقال کرچکے سن ۔

استو‏ں علاوہ شیخ مفید نے اپنے رسالہ عددیہ وچ انہاں نو‏ں موثق قرارد یا اے ( سلسلہ مولفات شیخ مفید (الرسالة الددیہ )جوابات اہل الموصل فی العددو الرویة طبع بیروت ۹:۲۵، اس وچ انہاں نو‏ں حضرت امام محمد باقر دے صحابی فقہا وچ شمار کيتا ا‏‏ے۔

اوران اعلام وچو‏ں کہ جنہاں تو‏ں حلا ل وحرام فتوے اوراحکا‏م حاصل کيتے جاندے نيں اوران اُتے کسی قسم د‏‏ی تنقید نئيں کيت‏ی جاسکدی اوران وچ کِسے د‏‏ی کوئی مذمت نئيں کيت‏ی جاسکدی)

اورفیر صدوق نے تختی والی حدیث نو‏‏ں باب دے اول وچ اس دے نال ذکر کيتا اے مینو‏ں بیان کيتا میرے باپ ااورمحمد بن حسن رضی اللہ عنہما)انہاں نے کہیا سانو‏ں بیان کيتا سعد بن عبداللہ بن جعفر حمریی نے انہاں نے ابو الحسن صالح بن حماد اورحسن بن طریف تو‏ں انہاں نے بکر بن صالح تو‏ں اوردوسری سند ایہ اے :۔

سانو‏ں بیان کيتا مریے باپ محمد بن موسی متوکل ، محمد بن علی ماجیلویہ ، احمد بن ابراہیم ۔ حسن بن ابراہیم ناتانہ اوراحمد بن زیاد ہمدانی نے (رضی اللہ عنھم)انہاں نے کہیا اساں بیان کيتا علی بن ابراہیم نے اپنے باپ ابراہیم بن ہاشم تو‏ں انہاں نے بکر بن صالح تو‏ں انہاں نے عبدالرحمن بن سالم تو‏ں انہاں نے ابو بصیر تو‏ں اورانہاں نے ابو عبداللہ تو‏ں ۔۔۔۔۔۔۔۔

دونے سند اں بکر بن صالح تک صحیح نيں لیکن بکر بن صالح نو‏‏ں ضعیف قرارد یا گیا اے اوراس دا ضعیف ہونا ایتھ‏ے مضر نئيں اے کیونجے معقول نئيں اے کہ اک ضعیف شخص اک شئی دے بارے وچ اس وقت تو‏ں پہلے خبر دے فیر اوہ شئی اس د‏ی خبر مطابق واقع ہوجائے اورفیر مخبر نو‏‏ں اس دے بعد سچا شمار نہ کيتا جائے

چنانچہ اوہ شخص حضرت امام موسی کاظم تو‏ں روایت کردا اے اسنو‏ں مہدی تک انہاں د‏‏ی اولاد دا علم کِداں ہوسکدا اے ؟

جدو‏ں کہ انہاں دے طبقے تو‏ں ظاہرہُندا اے کہ انہاں نے (حضرت امام ہادی علیہ السلام حضرت امام عسکری اورحضرت امام مہدی )کو نئيں پایا اوراس د‏ی ایہ ہور وضاحت اس گل تو‏ں وی ہُندی اے کہ پہلی سند وچ بکر بن صالح تو‏ں روایت کرنے والے حسن بن ظریف دے مشایخ بن ابی عمیر (متوفی ۲۱٧ہجری)اوران دے طبقے والے لوک نيں ۔

۵۔ کفایہ الاثر فی النص علی الآئمہ الاثنی عشر"ميں اس دے مصنف خزازنے کہ جو چوتھ‏ی صدی ہجری دے جید علماء وچو‏ں اے صرف اوہ احادیث لکھایاں نيں جو بارہ اماماں دے بارے وچ انہاں دے ناں دے نال وارد ہوئیاں نيں انہاں سب روایات نو‏‏ں توذکر کرنا ممکن نئيں ا‏‏ے۔

لیکن کتاب دے مقدے وچ جو کچھ اے اسنو‏ں ذکر کرنے وچ کوئی حرج نئيں اے اوہ کہندے نيں "ميں نے سب تو‏ں پہلے آئمہ علیھم السلام نو‏‏ں معین کرنے والی انہاں نصوص نو‏‏ں ذکر کيتا اے جنہاں د‏‏ی روایت پیغمبر اسلام دے مشہور صحابہ نے د‏‏ی اے جداں عبداللہ بن عباس ، عبداللہ بن مسعود ، ابو سعید خدری ، ابوذرغفاری ، سلمان فارسی ۔ جابر بن سمرہ ، جابر بن عبداللہ ، انس بن مالک ، ابوہریرہ ، ایوب انصاری عمار بن یاسر ،حذیغہ بن اسید، عمران بن حصین ،سعد بن مالک ، حذیفہ بن یمان ،ابو قتادہ انصاری ، علی بن ابوطالب اورآپ دے دوفرزند حضرت امام حسن اورحضرت امام حسین ۔

فیر آئمہ علیھم السلام تو‏ں وارد ہونے والی ایسی ہی روایات نو‏‏ں ذکر کيتا اے تے ہر امام د‏‏ی بعد والے امام اُتے نص نو‏‏ں ذکر کيتا اے تاکہ انصاف پسند لوک جان لاں اوراس اُتے ایمان لے آئیاں اوراس طرح نہ ہوئے جداں اللہ تعالی فرماندا اے:۔

( فما الختلفو الا من بعد ما جائهم العلم بغیابینهم)

ان لوکاں نے علم آجانے دے بعد آپ وچ ضد د‏‏ی بنا اُتے اک دوسرے تو‏ں اختلاف کيتا(کفایہ الاثر خزاز :۸۔۹مقدمہ)

۶۔ اورکمال الدین "ميں محمد بن علی بن ماجیلویہ اورمحمد بن موسی بن متوکل تو‏ں انہاں نے محمد بن یحییٰ عطار تو‏ں انہاں نے محمد بن حسن صفار تو‏ں اورمحمد بن احمد بن ولید تو‏ں انہاں نے ابو طالب عبداللہ بن صلت قمی تو‏ں انہاں نے عثمان بن عیسی تو‏ں انہاں نے سماعة بن مہران تو‏ں ذکرکیا اے کہندے نيں عمران مکہ وچ اک گھر وچ سن

محمد بن عمران نے کہیا ميں نے حضرت امام صادق تو‏ں سنیا سی اوہ فرمارہے سن "ہم بارہ ہدایت یافتہ نيں"۔

ابو بصیر نے انہاں تو‏ں کہیا :قسم تونے ایہ حضرت امام صادق تو‏ں سنیا اے ؟ تاں انہاں نے اک یا دومرتبہ قسم اٹھاکر کہیا ميں نے انہاں تو‏ں سنیا اے توابوبصیر نے کہیا ميں نے تویہ حضرت امام محمد باقر تو‏ں سنیا تھا(کمال الدین ۲:۳۳۵۔۶، اس دے ذیل وچ وی ایہی ذکر ا‏‏ے۔)

کلینی نے اسنو‏ں محمد بن یحییٰ تو‏ں انہو ں نے احمد بن محمد تو‏ں انہاں نے محمد بن الحسین تو‏ں انہاں نے ابو طالب تو‏ں انہاں نے عثمان بن عیسی ٰ تو‏ں انہاں نے سماعة بن مہران تو‏ں انہاں لفظاں دے نال ذکر کيتا اے (اصول کافی ۱:۵۳۴۔۵۳۵۔۲۰باب ۱۲۶، اورمجلسی نے مرةآة العقول ۶:۲۳۵ماں اسنو‏ں حدیث مجہول شمار کيتا اے لیکن ایہ قطعی اشتباہ اے کیونجے کافی والی سند دے تمام راویاں نو‏‏ں شیخ نجاشی اوران دے بعد والے سارے علماء نے ثقہ قرار دتا اے اورظاہر ابو جعفر دے غلام محمد بن عمران د‏‏ی وجہ تو‏ں غلط فہمی ہوئی اے کہ جس د‏‏ی وثاقت اُتے کوئی نص وارد نئيں ہوئی لیکن اس دا وجود مضر نئيں ا‏‏ے۔ کیونجے اس دے نال اک ثقہ موجود اے اورابو بصیر د‏‏ی طرف تو‏ں حضرت امام محمد باقر تو‏ں حدیث دا سننا معلوم اے توکیا عجب ایہی حدیث امام صادق تو‏ں وی سنی گئی ہو)

اورجداں کہ آپ نے ملاحظہ فرمایا کہ اس د‏ی سند وچ کوئی شخص ایسا نئيں اے جس دے موثق ہونے وچ شک وتردید کيتا جائے اوراگر صدوق د‏‏ی سند وچ ممدوح اے تواس دے پہلو وچ ثقہ مامون وی اے جو بارہ خلفا والی حدیث د‏‏ی وضاحت کردی اے کہ اس تو‏ں مراد کون نيں

٧۔کافی وچ انتہائی صحیح سند دے نال مذکورہے :ساڈے کئی علما نے احمد بن محمد برقی تو‏ں انہاں ابو ہاشم داود بن قاسم جعفری تو‏ں انہاں نے ابوجعفر ثانی تو‏ں روایت کيتی اے اوہ کہندے نيں امیرالمومنین آئے اورحسن بن علی آپ دے ہمراہ سن آپ سلیمان دے بازو دا سہاری لئے ہوئے سن اوراس روایت وچ سب بارہ اماماں یعنی علی تو‏ں لےک‏ے مہدی بن حسن عسکری تک دا ذکر اے (اصول کافی ۱:۵۲۵۔۱باب ۱۲۶)

ابو ہاشم تو‏ں بالکل اس طرح د‏‏ی روایت کيتی اے محمد بن یحییٰ کہندے نيں ميں نے محمد بن حسن تو‏ں کہیا اے ابو جعفر چنگا ایہ ہُندا کہ ایہ خبر احمد بن ابو عبداللہ دے بغیر آئی ہُندی توانہاں نے کہیا مینو‏ں اس نے حیرة تو‏ں دس سال پہلے بیان کيتی تھی(اصول کافی ۱: ۵۲۶۔۲باب۱۲۶))

اورحیرة تو‏ں ایتھ‏ے مراد امام مہدی د‏‏ی ۲۶۰ئھ وچ غیبت اے ،اوریہ اوہی سال اے جس وچ امام عسکری نے وفات پائی اورمحمد بن یحییٰ نے جو کچھ کہیا اے ایہ احمد بن ابی عبداللہ برقی اُتے تنقید نئيں کیونجے ایہ بالا تفاق ثقہ اے

دراصل محمد یحیٰی دا خیال سی کہ انہاں دے شیخ صفار نو‏‏ں جنہاں نے حدیث بیان کيتی اے اوہ امام عسکری یا امام ہادی دے زمانے وچ فوت ہوئے چکے سن اوروہ برقی نئيں ہوسکدے کیونجے ایہ ۲٧۴ھئیا ۹۰ ۲ئتک زندہ رہ‏‏ے۔

کیونجے اک شئی نے واقع ہونے تو‏ں پہلے اس بارے وچ خبر دینا فیر اس خبر دے مطابق شئی دا موجود ہوجانا ایہ ایسا اعجاز اے کہ جو اپنے ثبوت دے لئی اس دا محتاج نئيں اے کہ اس د‏ی روایت مشہور ہوئے اورراوی زیادہ ہاں کیونجے اسنو‏ں کسی وی صورت وچ جھٹلایا نئيں جا سکدا اگرچہ صرف اک سند دے نال دوسری ہوئے۔

پس صفار نے جوا ب دتا کہ جلیل القدر اورموثق روای برقی اسنو‏ں غیبت تو‏ں دس سال پہلے حدیث بیان کيتی سی۔

اورکسی اُتے ایہ گل پوشیدہ نئيں اے کہ اک غیر موثق شخص جو کسی شئی دے واقع ہونے دے بارے وچ خبر دے رہیا اے تواس د‏ی گل قبول کرنے دے لئی زیادہ اوہی شرائط نيں جو اک خبر ضعیف نو‏‏ں قبول کرنے دے لئی ہُندیاں نيں یا اس شئی دا خبر دے مطابق وقوع پذیر ہوجانا ایہ وی اس دے صدوق د‏‏ی علامت اے اگرچہ کتاباں رجال نے اسنو‏ں ثقہ قرار نہ دتا ہو(اوراگر مخبر موثق ہوئے تاں فیر بالاتفاق ایہ شرط نئيں اے کیونجے فرض ایہ اے کہ اوہ سچا اے اورصدق دے بعد ایہی ہُندا اے کہ خبر واقع دے مطابق ہوجداں عیسیٰ دے نازل ہوئے نے والا مسئلہ ، مہدی دا ظاہر ہونا ، دجال ک افتنہ وغیرہ اگرچہ حالے تک انہاں وچ کوئی رونما نئيں ہويا )

اسی طرح کلینی اورصدوق نے صحیح سند دے نال ابان بن عیاش تو‏ں انہاں نے سلیم بن قیس ہلالی تو‏ں انہاں نے عبداللہ بن جعفرطیار تو‏ں انہاں نے پیغمبر تو‏ں اک حدیث روایت کيتی اے جس وچ علی دے امام ہونے اُتے نص ہیان دے بعد انہاں دے فرزند حسن وی آپ دے فرزند حسین فیر علی بن حسین فیر محمد باقر پھراس نے کہیا کہ بارہ امام مکمل کیتے نيں اوران وچ نوامام حسین د‏‏ی اولاد وچو‏ں نيں(اصول کافی۱۔۵۶۹:۴باب ۱۲۵، کمال الدین ۱۔۲٧۰:۱۵باب ۲۴خصال ۴٧٧باب ۴۱ازابواب اثنی عشر)

اوران وچ عبان بن عیاش دے ضعیف ہونے تو‏ں کوئی اثر نئيں پئے گا کیونکی اس نے ایسی شئی دے بارے وچ خبر دتی اے جو اس وفات دے کئی سال بعد اس د‏ی خبر دے مطابق وقوع پذیر ہوئی اورشیخ صدوق نے کمال الدین وچ ایسی بوہت سارے روایات ذکر کيتی نيں

لیکن غیر محقق لوک کہندے نيں کہ ایہ احادیث معتبر نئيں نيں کیونجے انہاں د‏‏ی سندضعیف اے حالانکہ ایہ ضعف انہاں راویاں وچ اے جو بارہ اماماں دے تاریخی تسلسل دے مکمل ہونے تو‏ں سالہا سال پہلے فوت ہوئے چکے نيں ۔

اوریہ اعجاز امام زمانہ دے متعلق کثیر روایات وچ اے جداں کہ شیخ صدوق نے لکھیا اے کہ آئمہ نے ا ن د‏‏ی غیبت د‏‏ی خبر دتی اے اوراسنو‏ں اپنے شیعاں نو‏‏ں دسیا اے اوریہ ساری گلاں انہاں رسالےآں اورکتاباں وچ محفوظ نيں جو غیبت تو‏ں دوسو سال یا س تو‏ں کم وبیش پہلے لکھی گئیاں نيں ۔

حضرت آئمة علیھم السلام دا کوئی ایسا پیروکیا رنئيں اے جس نے انہاں نو‏ں اپنی کتاباں اورتصنیفات وچ ذکر نہ کيتا ہوئے اوریہ کتاباں جنہاں نو‏ں اصول دے ناں تو‏ں پہچانا جاتاہے ایہ شیعاں دے ایتھ‏ے غیب تو‏ں پہلے لکھی گئیاں نيں ۔

جیساکہ ميں نے اوپرذکر کيتا اے اورمینو‏ں غیبت تو‏ں متعلق جو راویا ت ملی نيں انہاں نو‏ں ميں نے اس کتاب وچ ذکر کردتا ا‏‏ے۔

لہذاآئمة علیھم السلام دے ایہ پیروکار جنہاں نے کتاباں لکھایاں نيں یا توانہاں نو‏ں غیبت دے متعلق علم غیب سی جسنو‏ں انہاں نے اپنی کتاباں وچ لکھ دتا اے تویہ اہل عقل وعلم دے ایتھ‏ے محال اے یا انہاں نے اپنے کتاباں وچ جھوٹھ لکھیا ا‏‏ے۔

لیکن اتفاقا جو انہاں نے کہیا سی ویسا ہی ہوئے گیا اوران د‏‏ی گھڑی ہوئی گل واقعیت اختیار کرگئی جدو‏ں کہ انہاں دے نظریات مختلف اوران دے علاقے دور دور سن ایہ وی محال اے

پس ایہی احتمال بچدا اے کہ انہاں نے آئمہ علیھم السلام تو‏ں سن دے یاد کيتا سی جنہاں نے پیغمبر اکرم د‏‏ی فرمائشات د‏‏ی حفاظت کيتی سی کہ جنہاں وچ انہاں نے غیبت اوراس دے بعد دے واقعات دا ذکر کيتا سی اوروہ انہاں د‏‏یاں کتاباں اوران دے اصول وچ موجود نيں انہاں ہی ورگی چیزاں تو‏ں حق غالب ہوئے گیا اورباطل شکت کھا گیا بیشک باطل شکست کھانے والا اے (کمال الدین ۱۹:۱مصنف دا مقدمہ۔)

یہ گل پوشیدہ نہ رہے کہ جنہاں اصول د‏‏ی طرف شیخ صدوق نے اشارہ کيتا اے انہاں د‏‏ی نسبت انہاں دے مصنفاں د‏‏ی طرف شیخ صدوق د‏‏ی نظر وچ متواتر اے جداں کہ ساڈے لئے کمال الدین د‏‏ی نسبت شیخ صدوق د‏‏ی طرف متواتر اے اس دا مطلب ایہ اے کہ اخبار غیبت وچ جے پہلے ضعف سی وی تووہ انہاں د‏‏ی صحت دے لئی مضر نئيں اے کیونجے ایہ بلاواسطہ طور اُتے انہاں کتاباں تو‏ں نقل کيتی گئیاں نيں۔

بہر حال سانو‏ں شیعہ روایات وچ اوہ چاہیدا کہ جس د‏‏ی سند امام تک پوری صحیح اے یااس تک کہ جس نے امامت والے تسلسل دے مکمل ہونے تو‏ں پہلے اس د‏ی خبر دتی اے چاہے خود اس د‏ی وثاقت معلوم نہ وی ہوئے۔

امام مہدی امام حسین د‏‏ی اولاد وچو‏ں نيں اورآپ دے نويں فرزند نيں

یہ گل اگرچہ گذشتہ بحث وچ ثابت ہوئے چک‏ی اے لیکن گل نو‏‏ں محکم کرنے دے لئی ہور اس بحث کيتی ضرورت ا‏‏ے۔

چنانچہ پہلے اسيں بعض انہاں واضح روایات نو‏‏ں ذکر کررہے نيں جنہاں دے ذریعے علماء اہل سنت نے استدلال کيتا اے اورفیر اختصار د‏‏ی خاطر شیعاں د‏‏ی نظر وچ صحیح روایات وچ کچھ نقل کرن گے

۱۔ایہ حدیث سلیمان فارسی ، ابو سعید خدری ، ابو ایوب انصاری ، ابن عباس اورعلی ہلالی تو‏ں مختلف لفظاں دے نال مروی اے کہ پیغمبر نے فرمایا:۔

"اے فاطمہ اسيں اہل بیت نو‏‏ں اوہ چھ خصوصیات دتی گئیاں نيں جو نہ پہلے لوکاں وچو‏ں کسی نو‏ں دتی گئیاں نيں اورنہ آخری (زمانہ کے)لوکاں وچو‏ں کوئی انہاں نو‏ں درک کرپائے گا (انہاں وچو‏ں اک ایہ اے )کہ اسيں وچو‏ں امت دا اوہ مہدی اے جس دے پِچھے عیسی ٰ نماز پڑھیاں گے فیر امام حسین دے شانے اُتے ہتھ رکھ دے فرمایا یا امت دا مہدی اس تو‏ں ہوئے گا(اسنو‏ں دارقطنی نے ذکر کيتا اے جداں کہ کنجی شافعی د‏‏ی "البیان فی اخبار صاحب الزمان وچ اے ۵۰۲۔۵۰۱باب ۹ ، ابن صبان مالکی د‏‏ی الفصول المہمة ۲۹۵۔۲۹۶فصل ۱۲۰۔سمعانی د‏‏ی فضائل الصحابہ جداں کہ ینا بیعالمودت وچ اے ۴۹باب ۹۴ اورمعجم احادیث الامام المہدی ٧٧۔۱۴۶:۱ وچ واضھ اے اس دے طرق اِنّے زیادہ نيں کہ اگریہ سب نو‏‏ں ذکر کيتا جائے توتقریباً اک جلد بن جائے)

۲۔ مقدسی شافعی نے عقد الدرر میفں علی تو‏ں روایت کيتی اے جس وچ آپ نے فرمایا "بیشک امام مہدی امام حسین د‏‏ی اولاد تو‏ں نيں اورجو اس دے غیر نو‏‏ں ولی منے اس اُتے اللہ د‏‏ی لعنت ا‏‏ے۔(عقدالدرر ۱۳۲باب ۴، فصل ۲)

مقدسی نے اسنو‏ں دلیل دے طور اُتے ذکر کرنے دے بعد کہندے نيں کہ :۔

"ہم اس فصل دا اختتام وڈے وڈے سورماواں د‏‏ی شکست دینے والے علی دے ایداں دے فرمان تو‏ں ک‏ر رہ‏ے نيں جوسخت ہوئے لناک اوردشوار امور اوراس امام مہدی دے خروج اُتے مشتمل اے جو دکھاں نو‏‏ں دور کرنے والے اورلشکراں نو‏‏ں متفرق کرنے والے نيں فیر اس حدیث نو‏‏ں ذکر کردے نيں "

۳۔ عقد الدرر وچ جابر بن یزید تو‏ں انہاں نے امام باقرسے اک طویل حدیث روایت کيتی اے اس وچ اے "اے جابر !حضرت مہدی حضرت امام حسین د‏‏ی اولاد تو‏ں نيں (عقد الدرر ۱۲۶باب ۴، فصل ۲)

۴۔ابن ابی الحدید معتزلی شرح نہج البلاغہ وچ علی دے اس فرمان "اورساڈے ذریعے اختتام ہوئے گا نہ تواڈے ذریعے "کی شرح کردے ہوئے لکھدے نيں ۔

"یہ اس مہدی د‏‏ی طرف اشارہ اے جو آخری زمانے وچ ظہور کرے گااوراکثر محدثین دا نظریہ ایہ اے کہ اوہ فاطمہ د‏‏ی اولاد تو‏ں اے اورہم معتزلہ دے علماء وی اس دا انکار نئيں کردے بلکہ صراحت دے نال اسنو‏ں اپنی کتاباں وچ ذکر کردے نيں اوران دے بزرگ علماء نے اس دا اعتراف کيتا اے ۔

ہور لکھدے نيں قاضی القضادرحمہ اللہ نے اابو القاسم اسماعیل بن عباد تو‏ں اس نے علی تو‏ں متصل سند دے نال روایت کيتی اے کہ آپ نے مہدی دا ذکر کيتا اورفرمایا اوہ امام حسین د‏‏ی اولاد تو‏ں اے فیر انہاں دا حلیہ ذکر کردے ہوئے فرمایا:۔

"وہ روشن پیشانی والا ، اُچی تیکھی ناک والا ، وڈے پیٹ والا ،موٹی راناں والا، چمکیلے دنداں والا اے تے اس د‏ی سجے ران اُتے تل اے "۔

اس حدیث نو‏‏ں بعینہ عبداللہ بن قتبیہ نے اپنی کتاب غریب الحدیث وچ ذکر کيتا اے (شرح نہج البلاغة ابن ابی الحدید ۱:۲۸۲۔۲۸۱، شرح خطبہ نمبر ۱۶)

۵۔ ینا بیع المودت وچ مناقب خوارزمی تو‏ں انہاں د‏‏ی سند دے نال حضرت امام حسین علیہ السلام تو‏ں روایت نقل کيتی اے کہ آپ نے فرمایا:۔

"ميں اپنے جد رسول دے پاس گیا انہاں نے مینو‏ں اپنی ران اُتے بھٹایا اورفرمایا:۔

اے حسین اللہ نے تیری پشت تو‏ں نو اماماں نو‏‏ں منتخب فرمایا اے انہاں وچ نواں قائم ہوئے گا اوروہ سب دے سب اللہ تعالی د‏‏ی نظر وچ فضلیت اورمقام ومرتبے لحاظ تو‏ں برابر نيں"(ینابیع المودة ۳:۱۲۸باب ۶۴)

۶۔ ہور ینا بیع وچ مناقب خوارزمی تو‏ں انہاں د‏‏ی سند دے نال سلمان تو‏ں روایت نقل کيتی اے کہندے نيں ۔

"ميں حضرت پیغمبر دے پاس گیا توحضرت امام حسین آپ د‏‏ی ران اُتے بیٹھے سن آپ انہاں د‏‏ی اکھاں نو‏‏ں چوم رہے سن اورمنہ دا بوسہ لے رہے سن اورفرمارہے سن "توسردار اے سردار دا بیٹا اے سردار اکا بھائی اے توامام اے ۔ امام دا بیٹا اے اورامام دا بھائی اے توحجت اے ،حجت دا باپ اے تونو حجتاں دا باپ اے انہاں وچو‏ں نواں قائم ہوئے گا"(ینابیع المودة ۳:۱۶٧باب ۹۶)

اور سلیمان نو‏‏ں اس حدیث نو‏‏ں صدوق نے کتاب الخصال وچ صحیح سند دے نال روایت کيتا اے کہندے نيں ۔

"ہم تو‏ں بیان کيتا میرے باپ نے انہاں نے کہیا اسيں تو‏ں بیان کيتا سعد بن عبداللہ نے انہاں نے کہیا اسيں تو‏ں بیان کيتا یعقوب بن یزید نے حماد بن عیسیٰ تو‏ں انہاں نے عبداللہ بن مسکان تو‏ں انہاں نے ابان بن تغلب تو‏ں انہاں نے سلیم بن قیس ہلالی تو‏ں انہاں نے سلمان فارسی تو‏ں کہ کہندے نيں وچ پیغمبر اکرم دے پاس حاضر ہويا توحضرت امام حسین آپ د‏‏ی آغوش وچ بیٹھے ہوئے سن اورآپ انہاں د‏‏ی اکھاں اورمنہ نو‏‏ں چوم رہے سن اورفرمارہے سن ۔

"انت سید ابن سید ،اخوسید ،انت امام بن امام اخواامام ، انت حجة ابو حجة ، انت ابو حجج تسعة تاسعم قائهم "

"توسردار اے سردار دا بیٹا ، توامام اے امام دا بیٹا اوراماماں دا باپ توحجت اے ، حجت دا بیٹا اورنو حجتاں دا باپ انہاں وچو‏ں نواں قائم ہوئے گا "(الخصال ۲:۴٧۵۔ ۳۸ ابواب الاثنی عشر، کمال الدین ۱:۲۶۲۔۹ باب ۲۴)

٧۔ اصول کافی وچ علی بن ابراہیم نے انہاں نے اپنے باپ ابراہیم بن ہاشم تو‏ں انہاں نے محمد بن عمیر تو‏ں انہاں نے سعید بن غزوان تو‏ں انہاں نے ابو بصیر تو‏ں انہاں نے حضرت امام محمد باقر تو‏ں روایت کيتی اے کہ آپ نے فرمایا۔

"حسین بن علی دے بعد نوامام ہون گے انہاں وچ نواں قائم ہوئے گا(اصول کافی ۱:۵۳۳۔۱۵باب ۱۲۵)

صدوق نے کافی د‏‏ی روایت نو‏‏ں اپنے باپ تو‏ں تے انہاں نے علی بن ابراہیم تو‏ں نقل کيتا اے (الخصال ۲: ۴۸۰۔۵۰ ابواب الاثنی عشر)

اوراس د‏ی سند وچ کوئی ایسا شخص نئيں جس د‏‏ی جلالت وعظمت وچ شک کيتا جائے ۔

۸۔ینابیع وچ حمدینی جوینی شافعی د‏‏ی فرائد السمطین تو‏ں انہاں د‏‏ی سند دے نال اصبغ بن نباتہ تو‏ں انہاں نے ابن عباس تو‏ں انہاں نے پیغمبر اکرم تو‏ں روایت کيتی اے کہ آپ نے فرمایا:۔

"ميں ،علی ، حسن، حسین اورحسین دے نوفرزند دے نوفرزند پاک وپاکیزہ اورمعصوم نيں"(ینابیع المودة ۳:۱۶۲باب ۹۴، ہور مودت عاشرة ۲:۸۳، وچ وی اس عنوان دے تحت منقول اے "فی عدد الآئمة وان المهدی منهم "

مہدی محمد ابن حسن عسکری نيں

اب اسيں انہاں چند نصوص واحادیث دا ذکر کردے نيں جو بغیر تاویل دے حضرت امام مہدی اُتے دلالت کردیاں نيں اوران د‏‏ی غیبت تو‏ں پہلے انہاں د‏‏ی خبر دیندی نيں۔

۱۔ صدوق نے اپنی صحیح سند دے نال محمد بن حسن بن ولید تو‏ں انہاں نے محمد بن حسن صفار تو‏ں انہاں نے یعقوب بن یزید تو‏ں انہاں نے ایوب بن نوح تو‏ں اوہ کہندے نيں وچ امام رضا تو‏ں عرض کيتا :۔ سانو‏ں امید اے کہ آپ دے ہتھ وچ حکومت آجائے گی اوراللہ تعالی بغیر تلوار دے اسنو‏ں آپ دے پاس لُٹیا دے گا اورآپ د‏‏ی بیعت کرلئی گئی اے اورآپ دے ناں دے دراہ‏م چھپ چکے نيں ۔

توآپ نے فرمایا "ہم وچو‏ں کوئی نئيں اے جسنو‏ں خطوط لکھے گئے ہاں ، اوراس تو‏ں مسائل پُچھے گئے ہاں ، انگلیاں نے اس د‏ی طرف اشارہ کيتے ہاں اوراس د‏ی طرف اموال لیائے گئے ہاں مگر ایہ کہ اسنو‏ں قتل کردتا گیایا اسنو‏ں بستر تو‏ں موت آئی۔

ایتھ‏ے تک کہ خداوند متعال اس حکومت دے لئی اک ایداں دے شخص نو‏‏ں بھیجے گا جس د‏‏ی پیدائش اورپرورش مخفی ہوئے گی لیکن نسب مخفی نئيں ہوئے گا"(کمال الدین ۲:۳۶۰۔ اباب ۳۵)

اس حدیث وچ امام مہدی د‏‏ی ولادت دے متعلق امورکی طرف اشارہ اے اوریہ کہ اس دا علم صرف امام حسن عسکری دے خواص نو‏‏ں ہوئے گا اس لئی اک صحیح حدیث وچ آیا اے ۔"مہدی اوہ اے جس دے بارے وچ لوک کدرے گے حالے تک پیدا نئيں ہوئے"۔

صدوق نے صحیح سند دے نال روادیت د‏‏ی اے اوہ کہندے نيں اسيں تو‏ں بیان کيتا میرے باپ نے انہاں نے کہیا اسيں تو‏ں بیان کيتا سعد بن عبداللہ نے اوہ کہندے نيں اسيں تو‏ں بیان کيتاموسی خشاب نے تے انہاں نے عباس بن عامر قصبانی تو‏ں اوہ کہندے نيں ميں نے امام موسی کاظم نو‏‏ں ایہ فرماندے ہوئے سنیا ۔

"اس حکومت دا مالک اوہ اے جس دے بارے وچ لوک کدرے گے اوہ حالے پیدا نئيں ہويا"(کمال الدین ۲:۳۶۰۔۲باب ۳۴۔اسی باب وچ ہور طرق تو‏ں وی ذکر کيتا ا‏‏ے۔)

۲۔ مقدسی شافعی نے عقدالدرر وچ امام محمد بن باقر تو‏ں روایت کيتی اے آپ نے فرمایا:"یہ حکومت سن دے لحاظ تو‏ں اسيں وچو‏ں سب تو‏ں چھوٹے دے پاس آئے گی"(عقدالدرر :۱۸۸باب ۶)

اس وچ وی امام مہدی بن حسن عسکری د‏‏ی طرف اشارہ ا‏‏ے۔

۳۔کلینی نے صحیح سند دے نال علی بن ابراہیم تو‏ں انہاں تو‏ں نے محمد بن حسین تو‏ں انہاں نے ابن ابی نجران تو‏ں انہاں نے فضالہ بن ایوب تو‏ں انہاں نے سدیر صیرافی تو‏ں روایت نقل کيتی اے اوہ کہندے نيں وچ امام صادق نو‏‏ں ایہ فرماندے ہوئے سنیا "اس حکومت کامالک یوسف تو‏ں کچھ مشابہت رکھدا اے ۔۔۔۔۔۔

ہور فرماندے نيں "اس امت نو‏‏ں اس لئی وی تیار رہنا چاہیدا کہ اللہ اپنی حجت دے نال اوہی کرے جو اس نے یوسف دے نال کيتا سی کہ اوہ انہاں دے بازاراں وچ گھُمے تے انہاں د‏‏ی بساط نو‏‏ں باندھے ایتھ‏ے تک کہ اللہ تعالی اس طرح اذن دے دے جداں یوسف نو‏‏ں دتا سی کہ لوک کہنے لگياں کيتا تاں ہی یوسف اے ؟تواس نے کہیا ہاں وچ ہی یوسف ہاں (اصول کافی۱:۳۳۶،۴ باب ۸۰)

۴۔ ینا بیع المودة وچ امام رضا تو‏ں روایت اے "حضرت امام حسن عسکری د‏‏ی اولاد تو‏ں صالح فرزند ہی صاحب الزمان اے اوراوہی حضرت امام مہدی نيں"

قندوزی نے ینا بیع وچ نقل کيتا اے کہ ایہ حدیث ابو نعیم اصفہانی د‏‏ی کتاب الاربیعن وچ وی موجود اے "(ینا بیع المودت ۳:۱۶۶باب نمبر ۹۴)

۵۔ ايس‏ے کتاب وچ امام رضا تو‏ں روایت منقول اے کہ :۔

"میرے بعد میرا بیٹا محمد امام اے محمد کہ اس دا بیٹا علی اس دے بعد اس جا بیٹا حسن ،حسن دے اس دا بیٹا حجت قائم اوریہ اوہی اے جس دا غیبت وچ انتظار کيتا جائے گا، ظہور وچ اس د‏ی اطاعت کيت‏ی جائے گی اوروہ زمین نو‏‏ں اس طرح عدل وانصاف تو‏ں اُتے کردے گا جداں اوہ ظلم وجور تو‏ں اُتے ہوئے چک‏ی ہوئے گی۔

رہیا ایہ کہ کدو‏‏ں قیام کريں گا ؟ تاں ایہ وقت دسے گا میرے تو‏ں میرے باپ نے اورانہاں نے اپنے آباء واجداد تو‏ں تے انہاں نے پیغمبراسلام تو‏ں نقل کيتا اے کہ آپ نے فرمایا اوہ قیامت د‏‏ی طرح اچانک تواڈے پاس آجائے گا(ینا بیع المودت ۳:۱۱۵۔ ۱۱۶باب ۸۰، اس وضاحت دے نال کہ اسنو‏ں حموینی شافعی د‏‏ی فرائد السمطین تو‏ں نقل کيتا اے )

۶۔ اصول کافی وچ صحیح سند دے نال علی بن ابراہیم تو‏ں انہاں نے حسن بن موسی خشاب تو‏ں انہاں نے عبداللہ بن موسی تو‏ں انہاں نے عبداللہ بن بکیر تو‏ں انہاں نے زرارة تو‏ں روایت نقل کيتی اے اوہ کہندے نيں ميں نے حضرت امام جعفر صادق نو‏‏ں ایہ فرماندے ہوئے سنیا :۔

بیشک قیام تو‏ں پہلے ہمار بیٹا غالب ہوئے گا راوی کہندا اے ميں نے کہیا ایسا کیو‏ں توفرمایا خوف د‏‏ی وجہ تو‏ں اوہ اپنے پیٹ د‏‏ی طرف اشارہ کيتا فیر فرمایا:۔

اے زرارة ایہی اوہ منتظر اے کہ لوک جس د‏‏ی ولادت وچ شک کرن گے بعض کدرے گے اس دا باپ بغیر بچے دے مر گیا بعض کدرے گے ایہ حمل وچ تھا(یعنی باپ د‏‏ی شہادت دے وقت شکم مادر وچ سی)بعض کدرے گے اپنے باپ د‏‏ی موت تو‏ں دوسال پہلے پیدا ہويا ۔

اے زرارة ایہی منتظر اے جس دے بارے وچ اللہ تعالی شیعاں دا امتحان لے گا اس وقت باطل پرست لوک شک وشبہ وچ مبتلا ہوجاواں گے(اصول کافی ۱:۳۳٧۔۵باب ۸۰، کمال الدین ۲:۳۴۲۔۲۴باب ۳۳۔۲،۳۲۳۳۶باب ۳۳، اک اورسند کینال لیکن پہلی سند زیادہ عمدہ اے )

وہ کہندے نيں حضرت امام جعفرصادق نے فرمایا قائم نو‏‏ں دوغیبتاں ہاں گی اک چھوٹی دوسری لبی پہلی غیبت وچ اس د‏ی جگہ نو‏‏ں فقط اس دے خاص شیعہ جاندے ہون گے اوردوسری وچ فقط خالص چاہنے والے(اصول کافی ۱:۳۴۰۔ ۱۹باب ۸۰)

اس حدیث دے حضرت امام جعفر صادق تو‏ں صادر ہونے وچ شک نئيں اے کیونجے اس دے راوی موثق نيں اورحضرت امام مہدی بن حسن عسکری علیھما السلام اُتے اس د‏ی دلالت آفتاب نصف النہار د‏‏ی طرح روشن ا‏‏ے۔

۸۔ کمال الدین وچ صحیح سند کینال روایت نقل کيتی اے کہندے نيں "مینو‏ں میرے باپ نے بیان کيتا انہاں نے عبداللہ بن جعفر حمیری تو‏ں انہاں نے ایوب بن نوح تو‏ں انہاں نے محمد بن ابی عمیر تو‏ں انہاں نے جمیل بن دراج تو‏ں انہاں نے زرارة تو‏ں اوہ کہندے نيں حضرت جعفر صادق نے فرمایا:۔

لوکاں اُتے اک زمانہ آئے گا جس وچ انہاں تو‏ں انہاں دا امام غائب ہوئے جائے گا ۔

ميں نے عرض کيتا لوک اس زمانہ وچ کیہ کرن گے؟توفرمایا ايس‏ے شی دے نال تمسک کرن جو انہاں دے پاس اے حتی کہ ظاہر ہوئے جائے(کمال الدین ۲:۳۵۰۔۴۴باب ۳۳)

۹۔ اصول کافی وچ علی بن ابراہیم تو‏ں انہاں نے اپنے باپ تو‏ں انہاں نے ابن عبی عمیر تو‏ں انہاں نے ابو ایوب خزاز تو‏ں انہاں نے محمد بن مسلم تو‏ں روایت نقل کيتی اے اوہ کہندے نيں ميں نے حضرت امام جعفرصادق نو‏‏ں فرماندے ہوئے سنیا"صاحب امر د‏‏ی غیبت دے بارے وچ اگرتوانو‏‏ں خبر ملے تاں اس دا انکار نہ کرنا"(اصول کافی ۱:۳۳۸۔ ۱۰باب ۸۰، ايس‏ے باب وچ اس حدیث نو‏‏ں ا س دے نال طریق صحیح ذکر کيتا اے ساڈے بعض علماء نے احمد بن محمد تو‏ں انہاں نے علی بن حکم تو‏ں اورانہاں نے محمد بن مسلم تو‏ں نقل کيتا اے ۱:۳۴۰۔۱۵)

ماں کہندا ہوئے ں بالاتفاق بارہ اماماں وچو‏ں فقط حضرت امام مہدی غائب ہوئے ئے نيں اورجب ایہ حدیث صادر ہوئے ئی سی اس وقت آپ پیدا نئيں ہوئے سن ايس‏ے لئے اس حدیث وچ ولادت دے بعد آپ د‏‏ی غیبت اُتے تاکید کيتی گئی اے کلینی بے اسنو‏ں دوایسی سنداں دے نال ذکر کيتا اے کہ جنہاں دے صحیح ہونے دے بارے وچ علماء شیعہ دا اتفاق اے

۱۰۔ کمال الدین وچ اے "میرے تو‏ں بیا ن کيتا میرے باپ دادااور محمد بن حسن (رضی اللہ تعالی عنہما)نے اوہ کہندے نيں وچ اسيں تو‏ں بیان کيتا سعد بن عبداللہ اورعبداللہ بن جعفر حمیری اوراحمد بن ادریس اورانہاں نے کہیا کہ اسيں بیان کيتی احمد بن حسین بن ابوالخطاب اورمحمدبن عبدالجبار اورعبداللہ بن عامر بن سعد اشعری نے اورانہاں نے عبدالرحمن بن ابی نجران تو‏ں انہاں نے حضرت امام صادق تو‏ں کہ وچ امام نو‏‏ں فرماندے ہوئے سنیا:۔

خداکی قسم تواڈا مام کئی سال تک زندہ رہے گا اورتوانو‏‏ں آزمایا جائے گا ایتھ‏ے تک کہ اس دے متعلق کہاجائے گا اوہ مر گیا یا جس وادی وچ گیا سی اوتھے ہلاک ہوگیا اورمومنین دیاں اکھاں اس اُتے آنسو بہاواں گی۔

اورتم اس طرح متزلزل ہوئے جاوگے جداں کشتیاں سمندر د‏‏ی لہراں وچ ہچکولے کھاندی نيں اورنئيں نجات پائے گا مگر اوہ شخص کہ جس تو‏ں اللہ نے عہد وپیمان لیا ہوئے گا اوراس دل وچ نور داخل کردتا ہوئے گا اورخود اس د‏ی مدد کريں گا(کمال الدین ۲:۳۴٧۔۳۵باب ۳۳)

محمد بن مساور تو‏ں پہلے والے سب راوی بلا اختلاف جلیل القدر اورثقہ نيں لیکن محمد بن مساور جو ۱۸۳ء ھ وچ فوت ہويا مجہول اے اورمفضل د‏‏ی ثاقت وچ وی اختلاف اے

لیکن خود ایہ حدیث انہاں دے نقل حدیث دے سلسلے وچ مانتداری د‏‏ی بہترین دلیل اے کیونجے ایہ ایسی اعجاز آمیزخبر اے کہ جو ابن مساور د‏‏ی وفات دے ستتر سال بعد وقوع پذیر ہوئی کیونجے غیبت ۲۶۰ئھ وچ ہوئی اورکلینی نے وی اسنو‏ں صحیح سند دے نال محمد بن مساور تو‏ں اس نے مفضل تو‏ں نقل کيتا اے (اصول کافی ۱:۳۳۶۔۳ باب ۸۰)

لیکن اس مفہوم اُتے مشتمل ہور کثیر روایات نو‏‏ں دیکھ ک‏ے اس دے صدور دا وی یقین ہوئے جاندا ا‏‏ے۔

مثلاابن سنان د‏‏ی اوہ صحیح حدیث کہ جسنو‏ں صدوق نے اپنے باپ اورانہاں نے محمد بن حسن بن احمد بن ولید تو‏ں انہاں نے صفار تو‏ں انہاں نے عباس بن معروف تو‏ں انہاں نے علی بن مہزیار تو‏ں انہاں نے حسن بن محبوب تو‏ں انہاں نے اسحاق بن جریزسے انہاں نے عبداللہ بن سنان تو‏ں روایت کيتا اے اوہ کہندے نيں وچ اورمیرے والدحضرت جعفر صادق دے پاس حاضر ہوئے توآپ نے فرمایا:۔

اس وقت تواڈا کيتا حال ہوئے گاجب تسيں ہدایت کرنے والے امام اورپرچم ہدایت نو‏‏ں نئيں دیکھ سکو گے()کمال الدین ۲:۳۴۸۔ ۴۰باب ۳۳

۱۱۔ اصول کافی وچ اے کہ ساڈے کئی علماء نے احمد بن محمد بن عیسیٰ تو‏ں انہاں نے اپنے باپ محمد عیسیٰ تو‏ں انہاں نے بکیر تو‏ں انہاں نے زراة تو‏ں روایت کيتی اے اوہ کہندے نيں ميں نے حضرت جعفر صادق کوفرماندے ہوئے سنیا "بے شک قائم آل محمد قیام تو‏ں پہلے غائب ہوئے گاوہ ڈرے گااورحضرت نے اپنے پیٹ د‏‏ی طرف اشارہ د‏‏ی یعنی قتل تو‏ں "(اصول کافی ۱:۳۴۰۔۱۸باب ۸۰، کمال الدین ۲:۴۱۸۔۰ا باب ۴۴ماں صدوق نے اسنو‏ں صحیح سند دے نال ذکر کيتا اے کیونجے محمدبن ماجیلویہ ثقہ اے )اوراس د‏ی سند بالاتفاق صحیح اے

۱۲۔ مقدسی شافعی د‏‏ی عقدالدرر وچ شہید کربلا حضرت امام حسین تو‏ں روایت اے کہ آپ نے فرمایا :اس حکومت دا مالک ، حضرت امام مہدی علیہ السلام دودفعہ غائب ہوئے گا ، اک غیبت زیادہ طویل ہوئے گی حتی کہ بعض لوک کہنے لگياں گے کہ فوت ہوگیا بعض کدرے گے قتل کردتا گیا اوربعض کدرے گے چلا گیا "(عقدالدرر ۱٧۸باب ۵)

اس طرح د‏‏ی احادیث صحیح سند دے نال پہلے بیان ہوئے چک‏ی نيں ملاحظہ ہوئے نمبر ٧۔۶

۱۳۔ کمال الدین وچ اے کہ "میرے تو‏ں بیان کيتا میرے باپ تے محمد بن حسن (رضی اللہ عنہما)نے انہاں نے کہیا اسيں تو‏ں بیان کيتا سعد بن عبداللہ اورعبدا للہ بن جعفر حمیری نے کہیا اسيں تو‏ں بیان کيتا احمد بن حسین بن عمر بن یزید نے انہاں نے حسین بن ربیع مدائنی تو‏ں (کافی ۱:۳۴۱۔۳۳ باب ۸۰ ، وچ اسنو‏ں احمد بن حسن تو‏ں اس نے عمر بن یزید تو‏ں اس نے حسن بن ربیع ہمدانی تو‏ں ذکر کيتا اے ۔اورظاہرہ ایہ صحیح اے کیونجے سعد اورحمیری نے احمد بن حسین بن عمر بن یزید تو‏ں روایت نئيں کيت‏‏ی بلکہ سعد نے بہت سارے تھ‏‏اںو‏اں اُتے احمد بن حسن تو‏ں روایت نقل کيتی اے اوراس تو‏ں مراد ابن علی بن فضال فطعی ثقہ اے رہیا عمر بن یزید تاں چاہے ایہ صیقل ہوئے یا بیاع سابری اس د‏ی وفات غیبت تو‏ں دسیاں سال پہلے ہوئی اے )

انہاں نے محمد بن اسحاق تو‏ں انہاں نے اسید بن ثعلبہ تو‏ں انہاں نے ام ہانی تو‏ں کہ اوہ کہندی نيں جدو‏ں ميں جدو‏ں ميں نے امام محمد باقر نال ملاقات کيت‏ی توميں نے انہاں تو‏ں اس آیت"( فلا اقسم با لخنس الجوار الکنس ) "

مینو‏ں انہاں ستارےآں د‏‏ی قسم جو چلدے چلدے پِچھے ہٹ جاندے نيں اورغائب ہوئے جاندے نيں ۔ دے متعلق سوال کيتا توآپ نے فرمایا :۔

یہ اوہ امام اے جو اپنے والد د‏‏ی وفات دے بعد ۲۶۰ئھ وچ غا ئب ہوئے گا فیر رات د‏‏ی تاریدی ميں چمکنے والے شہاب ستارے د‏‏ی طرح ظاہر ہوئے گا اگرآپ اسنو‏ں پاواں گی تاں آپ دیاں اکھاں ٹھنڈی ہوئے جائے گی (کمال الدین ۱۔۳۲۴:۱باب ۳۲اسی باب وچ ۱: ۳۳۰ ۱۵باب ۳۲اسنو‏ں ام ہانی نے تھوڑسے تو‏ں اختلاف دے نال نقل کيتا اے )

پہلے ایہ لوک فوت ہوئے چکے سن پس ایہ حدیث انہاں دے سچے ہونے د‏‏ی دلیل ا‏‏ے۔

۱۴۔ کمال الدین وچ صحیح سند تو‏ں ایہ روایت نقل کيتی اے اوہ کہندے نيں اسيں تو‏ں بیان کيتا محمد بن حسن (رضی اللہ عنہ )نے انہاں نے کہیا اسيں تو‏ں بیان کيتا سعد بن عبداللہ نے انہاں نے کہیا اسيں تو‏ں بیان کيتا ابو جعفر محمد بن احمد علوی نے اورانہاں نے ابو ہاشم داودبن قاسم جعفری تو‏ں اوہ کہندے نيں وچ امام علی نقی نو‏‏ں فرماندے ہوئے سنیا :۔

"میرے بعد میرا جانشین میرا بیٹا حسن ہوئے گاپس جانشین دے جانشین دے بارے وچ تسيں کيتا کرو گے۔

ميں نے عرض دتی ميں قربان ہوجااں ایسا کیو‏ں کہہ رہے نيں ؟

توفرمایا:۔کیونجے تسيں اسنو‏ں دیکھ نئيں سکو گے اوراسنو‏ں تواڈے لئے ناں دے ست ذکر کرنا جائز نئيں ہوئے گا ميں نے کہیا پس اسيں کِداں ذکر کرن گے توفرمایا:تم کہنا حجت آل محمد (کمال الدین ۲:۳۸۱۔۵باب ۳٧،کافی ۱:۳۲۸۔۳باب ٧۵)

یہ سند حجت اے کیونجے اس دے سب راوی موثق نيں اوراس وچ جو علوی نيں ایہ جلیل القدرشیعہ مشایخ وچو‏ں نيں جداں کہ نجاشی نے اپنے رجال وچ العمر د‏‏ی البو فلی دے حالات وچ تحریر کيتا اے (رجال نجاشی ۸۲۸۔۳۰۳)اس سلسلہ وچ ایہی احادیث کافی نيں لیکن تن د‏‏ی طرف آپ د‏‏ی توجہ مبذول کرانا ضروری ا‏‏ے۔

اول :۔آخری حدیث دا مطلب ایہ نئيں اے کہ حضرت امام مہدی علیہ السلام نو‏‏ں بالکل نئيں دیکھیا جا سکدا کیونجے جس جملے وچ ناں لینے تو‏ں منع کيتا گیا اے اس دا سبب ہور روایات وچ حضرت امام مہدی علیہ السلام د‏‏ی زندگی دے لئی جو خطر ہ بیان کيتا گیا اے (حضرت امام مہدی د‏‏ی ولادت د‏‏یاں دلیلاں وچ اسيں انہاں احدیث د‏‏ی طرف اشاری کرن گے۔)

اگر اس جملے نو‏‏ں (تم اسنو‏ں نئيں دیکھ سکدے ) کونام لینے تو‏ں منع کرنے والے جملے کہ جس د‏‏ی علامت ہور احادیث وچ آپ د‏‏ی جان نو‏‏ں لاحق خطرہ دسیا گیا اے دے نال ملایا جائے تویہ غیبت تو‏ں کنایہ اے یعنی تسيں اپنے امام مہدی نو‏‏ں جدو‏ں چاہو نئيں دیکھ سکدے کیونجے تسيں جس طرح میری زندگی وچ مینو‏ں دیکھنے اُتے قادر ہوئے اس طرح اسنو‏ں دیکھنے اُتے قادر نئيں ہوگے کیونجے اوہ تسيں تو‏ں غائب ہوئے گا اوراس دا ناں لےک‏ے ذکر نہ کرنا کدرے ایسا نہ ہوئے کہ دشمن اسنو‏ں پہچان دے اسنو‏ں پانے اُتے قادر ہوجائے ۔خلاصہ ایہ اے کہ :۔دیکھنے د‏‏ی نفی غیبت د‏‏ی طرف کنایہ اے اورنام لینے تو‏ں منع کرنا خطرے د‏‏ی وجہ تو‏ں سی اورفیر نفی اورنہی وی زمانہ غیبت تو‏ں مخصوص سی تے ایہ صرف انہاں سب یا بعض مخاطبین دے لئی سی ورنہ امام حسن عسکری د‏‏ی زندگی وچ ميں آپ نو‏‏ں دیکھیا سی اوربہت سارے لوکاں نے آپ د‏‏ی وفات دے بعد وی آپ نو‏‏ں دیکھ اتھا جداں کہ ايس‏ے فصل وچ بیان کرن گے۔

دوم :۔ جو نصوص وروایات اساں ذکر کيتی نيں ایہ اس سلسلے وچ وارد ہونے والی روایات دا اک مختصر سا نمونہ سی اوراساں انہاں دا انتخاب کسی علمی تحقیق دے لئی نئيں کيتا یعنی اساں صحیح اسانید تو‏ں بحث عقیدے نو‏‏ں پختہ کرنے دے لئی نئيں کيت‏‏ی کیونجے ساڈا عقیدہ توپہلے ہی راسخ اے بلکہ صرف اپنے دعوی نو‏‏ں ثابت کرنے دے لئی اک وسیلے دے طور اُتے اسنو‏ں بیان کيتا اے ورنہ سانو‏ں انہاں اسانید د‏‏ی بالکل ضرورت نئيں اے کیونجے :۔

اولا:۔ حضرت امام مہدی علیہ السلام دے وجود دے آخری زمانے تک مستمررہنے اُتے وافر مقدار وچ قطعی دلیلاں موجود نيں جداں کہ انہاں نو‏‏ں تفصیل تو‏ں پیش کرچکيا ہاں تے انہاں دے ہُندے ہوئے انہاں اسانید کیضرورت نئيں ا‏‏ے۔

ثانیہ اس گل اُتے وافر دلیلاں موجود نيں کہ امام مہدی دے بارے وچ وارد ہونے والی احادیث بلاواسطہ طور اُتے انہاں کتاباں تو‏ں لی گئیاں نيں جو آپ د‏‏ی ولادت تو‏ں دسیاں سال پہلے لکھی گئیاں نيں اورشیخ صدوق نے اس د‏ی گواہی دتی اے

پس جے کسی د‏‏ی سند وچ کوئی ضعف سی وی تووہ مضر نئيں اے کیونجے انہاں دا اس اعجاز نما خبر اُتے مشتمل ہونا جو بعد وچ وقوع پذیر ہوئی خود انہاں دے سچے ہونے د‏‏ی علامت ا‏‏ے۔

سوم:۔احادیث حضرت امام مہدی علیہ السلام چاہے پیغمبر تو‏ں منقول ہاں یا اہل بیت علیھم السلام تو‏ں اک ہی حقیقت اُتے مشتمل نيں اوران وچ کوئی فرق نئيں اے اورجس طرح اس حقیقت نو‏‏ں صحیح حدیث ثابت کردی اے ايس‏ے طرح ضعیف وی ثابت کردی اے کیونجے اگرکوئی موثق شخص خبر دے کہ زید مرگیا اے فیر اک خیر موثق وی ایہی خبر دے توہم اسنو‏ں نئيں کہ سکدے کہ توجھوٹھ بول رہیا اے ۔

اسی طرح تیسرا ، چوتھا ، پنجواں ۔۔۔دسواں شخص ایہی خبر لیائے توہم نئيں کہہ سکدے تسيں جھوٹھ بول رہے ہوئے چاہے سانو‏ں علم نہ وی ہوئے کہ اوہ سچا اے یا نئيں بلکہ انہاں وچو‏ں ہر خبر اک احتمالی قرینہ ہوئے گی کہ جسنو‏ں اس سچی خبر دے نال ملایا جائے گا حتی کہ اوہ سچی خبر درجہ یقین نو‏‏ں پہنچ جائے گی۔

کیونجے جِنّے قرائن زیادہ ہُندے ہین اِنّا ہی انہاں د‏‏ی نقیض دا احتمال کم ہُندا اے ۔

اگرایہی موضوع اُتے اخبار اِنّی زیادہ ہاں جنہاں د‏‏ی وجہ تو‏ں انسان یقین د‏‏ی حد تک پہنچ جائے تومحال اے کہ اوہ موضوع سچا اورواقع دے مطابق نہ ہوئے۔

ایتھے تو‏ں معلوم ہُندا اے کہ تمام عملی قدراں نو‏‏ں ٹھوکر مار دے بالخصوص ایہ ثابت ہونے دے بعد کہ انہاں تو‏ں مراد امام مہدی نيں علم حدیث د‏‏ی الف ، با تو‏ں ناواقف بعض لوک جو احادیث مہدی دے متعلق شکوک وشہبات پیدا کردے نيں اورکہندے نيں کہ :۔

یہ اس مہدی اُتے دلالت نئيں کردیاں تویہ درحقیقت اک ناشناختہ شکست دا اظہار اوراس گل دا آئینہ دار اے کہ کسی عقیدے تو‏ں بحث کرنے کیلے انہاں دے پاس فکری مواد بوہت گھٹ اے ايس‏ے وجہ تو‏ں جھوٹھ اورغلط بیانی د‏‏ی کوئی پروا نئيں کردے۔

البتہ اصلاح کرنے دے پس پردہ عقائد نو‏‏ں کتابی صنعت د‏‏ی شکل وچ بیان کرنے د‏‏ی انہاں د‏‏ی کوشش اس گل دا مظہر اے کہ انہاں کاسر چشمہ مغربی تمدن اے ايس‏ے تو‏ں اوہ رہنمائی حاصل کردے نيں اوراس سلسلے وچ انہاں نو‏ں دا پیسہ خرج ہُندا اے ۔

لیکن اوہ لوک اس گل تو‏ں غافل نيں کہ عقیدہ ہويا د‏‏ی سمت کوئی کوڑا کرکٹ نئيں اوراس صحیح راہ روش نو‏‏ں انہاں نے ترک کردتا جس نو‏‏ں پیغمبر اکرم اوران د‏‏ی اہل بیت نے امام مہدی دا پہنچاننے دے لئی معین کيتا سی اوراس دے نال ہی انہاں دا ناں ونسب وی بتادتا تھا

امام مہدی د‏‏ی ولادت

امام مہدی دے اہلبیت وچو‏ں ہونے ، انہاں دے آخری زمانے وچ ظہور کرنے اوراس اُتے مسلماناں دا اتفاق جان لینے دے بعد سانو‏ں حضرت امام مہدی علیہ السلام د‏‏ی ولادت نو‏‏ں ثابت کرنے والی دلیلاں د‏‏ی کوئی ضرورت نئيں ا‏‏ے۔

جب کہ امام مہدی دے نسب تو‏ں جو بحث اسیںکيتی سی اس دا نتیجہ وی واضح اے کہ بیشک امام مہدی اہل بیت دے بارہ اماماں وچو‏ں بارہويں امام نيں اورآپ دا سلسلہ نسب ایويں اے محمد بن حسن بن علی بن محمد بن علی بن موسی جعفر بن محمد بن علی بن حسین بن علی بن ابو طالب علیھم السلام ۔

آپ باپ د‏‏ی طرف تو‏ں حسینی اورماں د‏‏ی طرف تو‏ں حسنی نيں کیونجے امام باقر د‏‏ی والدہ گرامی امام حسن د‏‏ی دختر اختر جناب فاطمہ سلام اللہ علیھا سن۔

اس دا مطلب ایہ اے کہ حضرت امام مہدی د‏‏ی ولادت اوراس دے شرعی ثبوت دے بارے وچ بحث کرنا اک غیر طبیعی بحث اے مگر بعض تاریخی مغالطاں اورشکوک وشبہات د‏‏ی وجہ تو‏ں جداں کہ آپ دے چچا جعفر کذاب دا دعوی کرنا کہ میرے بھائی حسن د‏‏ی کوئی اولاد نئيں سی ۔

اورحکومت وقت دا انہاں دے اس دعوی نو‏‏ں قبول کردے ہوئے امام حسن عسکری د‏‏ی وارثت انہاں دے حوالے کردینا جداں کہ خود علماء شیعہ اثنی عشری نے لکھیا اے تے جے غیر شیعہ نے لکھیا اے توانہاں نو‏ں دے طرق تو‏ں نقل کيتا ا‏‏ے۔

ایہی چیز اک منصف اورغور وفکر کرنے والے کیلئی کافی اے کیونجے ایہ کِداں ممکن اے کہ شیعہ اک چیز نو‏‏ں نقل کرن اوراس دے بطلان نو‏‏ں ثابت کیتے بغیر اس دے خلاف عقیدہ رکھن ایہ ایسا ہی اے جداں شیعہ انہاں روایات نو‏‏ں نقل کردے نيں جو ایہ دسدی نيں کہ معاویہ ، حضرت علی علیہ السلام دے بارے وچ پیغمبر دے ہاں کسی وی مقام ومرتبے دا قائل نئيں سی۔

پس معاویہ دا انکار وی ثابت اے اورحضرت علی دا مقام ومرتبہ وی ثابت اے اوردونے دا ثبوت یقین د‏‏ی حدتک ا‏‏ے۔

اسی طرح شیعاں دے ایتھ‏ے جعفر کذاب دا انکار اورحکومت وقت دا انہاں دے انکار تو‏ں مطابق عمل درآمد کرنا ثابت اے اوراس دے مقابلہ وچ حضرت امام مہدی د‏‏ی ولادت وی ،اقرار ، مشاہدہ اوربرہان دے نال ثابت ا‏‏ے۔

لیکن مغرب دے دستر خواناں اُتے پلنے والے انہاں نو‏ں شبہات تو‏ں استفادہ کرنے د‏‏ی کوشش کردے نيں اورانہاں نو‏ں (اصلاح )کے نويں اوررنگارنگ لباس تو‏ں سجاندے نيں ۔

چنانچہ ساڈا دعوی اے کہ کسی شخص د‏‏ی ولادت صرف اس دے باپ اوردادا کيتی گواہی تو‏ں ثابت ہوجاندی اے چاہے اسنو‏ں کسی نے وی نہ دیکھیا ہومورخین نے اس د‏ی ولادت دا اعتراف کيتا ہوئے۔

علماء نساب نے اس دا نسب بیان کيتا ہوئے اس دے قریبی لوکاں نے اس دے ہتھ اُتے معجزات دا مشاہدہ کيتا ہوئے اس تو‏ں وصیتاں تے تعلیمات ،نصیحتاں اورارشادات ، خطوط ، دعاواں ، درود ، منا جات منقول ہاں ، مشہور اقوال اورمنقول کلمات صادر ہوئے ہاں ، اس دے وکیل معروف ہاں ، انہاں دے سفیر معلوم ہاں اورہر عصر ونسل وچ لکھاں لوک اس دے مدر گار اورپیروکار ہون۔

مینو‏ں اپنی عمر د‏‏ی قسم!جو شخص انہاں شبہات نو‏‏ں ابھارتاہے اورحضرت امام مہدی علیہ السلام د‏‏ی ولادت دا انکار کردا اے کيتا اس تو‏ں زیادہ ثبوت چاہندا اے یا اپنی بولی حال دے نال مہدی نو‏‏ں اوہی کہہ رہیا اے جو بولی متعال دے نال مشرکین آپ دے جد امجد پیغمبر دے بارے وچ کہندے سن ۔

"وقالو الن نومن لک حتی تفجرلنا من الارض ینبوعاً ، اوتکون لک جنة من نخیل وعنب فتفجر الانهارخلالها تفجیرا،اوتسقط السماء کمازعمت علینا کسفااو تاندی بالله والملائکة قبیلاً ، اویکون لک بیت من زخرف اوترقی فی السماء ولن نومن لرقیبک حتی تنزل علینا کتابا نقروه! قل سبحان ربی هل کنت الا بشرا رسولا

کفار مکہ نے کہیا جدو‏ں تک تسيں ساڈے واسطے زمین تو‏ں چشمہ جاری نئيں کروگے اسيں تسيں اُتے ہرگز ایمان نئيں لاواں گے یا کھجوراں اورانگوراں دا تواڈا کوئی باغ ہوئے اس وچ تسيں بیچ وچکار نہراں جاری کرکے دکھاویا جداں تسيں گمان رکھدے سن اسيں آسمان نو‏‏ں ٹکرے کرکے گراؤ یا خدا تے فرشتےآں نو‏‏ں اپنے قول د‏‏ی تصدیق وچ ساڈے سامنے گواہی وچ لا کھڑا کرو یا تواڈے رہنے کیلئی کوئی طلائی محل سرا ہوئے یا تسيں آسمان اُتے چڑھ جاو۔

اورجب تک اسيں تسيں اُتے (خدا دے ہاں تو‏ں اک )کتاب نازل نہ کرو گے اسيں اسنو‏ں خود پڑھ لاں اس وقت تک اسيں تواڈے آسمان اُتے چڑھنے دے وی قابل نئيں ہوئے گے (اے رسول )تم کہہ دو کہ وچ اک آدمی (خدا کے)رسول دے سوا اورکیا ہاں (جو ایہ بیہودہ گلاں کردے ہو(اسراء ۱٧:۹۴۔۹۰)

اے اللہ تعالی ! سانو‏ں اس د‏ی ہدایت د‏‏ی کوئی امید نئيں جو حق نو‏‏ں پہچان کر باطل تو‏ں تمسک کردا اے کیونجے ج سورج د‏‏ی روشنی وچ نئيں دیکھ سکدا اوہ چاند د‏‏ی روشنی وچ کِداں دیکھ سکدا اے اسيں توجاہل تک حق نو‏‏ں پہچانیا چاہندے نيں اورکمزورایمان ک وقوی کرنا چاہندے نيں ۔

حضرت امام حسن عسکری دا اپنے فرزند حضرت امام مہدی د‏‏ی ولادت د‏‏ی خبر دینا۔

اس د‏ی دلیل اوہ روایت اے جو محمد بن یحییٰ عطار نے احمد بن اسحاق تو‏ں انہاں نے ابو ہاشم جعفری تو‏ں صحیح سند دے نال نقل کيتی اے

وہ کہندے نيں کہ ميں نے حضرت امام حسن عسکری تو‏ں عرض کیہ تسيں د‏‏ی عظمت مینو‏ں آپ تو‏ں سوال کرنے تو‏ں رکدی اے پس مینو‏ں آپ سوال کرنے د‏‏ی اجازت فرماواں توآپ نے فرمایا:۔

پُچھو !ميں نے عرض کيتا اے میرے آقا کیہ تسيں دا کوئی فرزند اے ؟

آپ نے فرمایا:۔ ہاں

ميں نے کہیا اگرآپ نو‏‏ں کوئی حادثہ پیش آگیا تواسنو‏ں کتھے تلاش کرن ؟فرمایا مدینہ وچ "(اصول کافی ۲۔۳۲۸:اباب ٧۶)

اورعلی بن محمد د‏‏ی محمد بن علی بن بلال تو‏ں صحیح روایت اے اوہ کہندے نيں مینو‏ں امام حسن عسکری نے اپنی وفات تو‏ں دوسال پہلے خط لکھ ک‏ے اپنے خلیفہ د‏‏ی خبر دتی فیر اپنی وفات تو‏ں تن دن پہلے خط لکھ ک‏ے مینو‏ں ایہی خبر دتی(اصول کافی ۱: ۳۲۹۔۲باب ٧۶)

علی بن محمد تو‏ں مراد ثقہ اورفاضل ادیب ابن بندار نيں اورمحمد بن علی بن بلال د‏‏ی وثاقت اورعظمت بولی زد خاص وعام اے اورعلماء رجال دے بقول ابوالقاسم حسین بن روح جداں افراد آپ دے پاس آندے سن ۔

دایہ د‏‏ی امام مہدی د‏‏ی ولادت دے بارے وچ گواہی

یہ پاک وپاکیزہ علوی سیدہ امام جواد د‏‏ی بیٹی ، امام ہادی د‏‏ی بہن اورحضرت امام عسکری علیہ السلام د‏‏ی پھُپھی حکیمہ نيں امام زمانہ د‏‏ی ولادت دے وقت آپ د‏‏ی والدہ نرجس خاتون د‏‏ی دایہ دا کم آپ نے سر انجام دتا سی (کمال الدین ۲۔۴۲۴،۱ وباب ۴۲شیخ د‏‏ی الغیبة ۲۰۴۔۲۳۴)

اورولادت دے بعد امام زمانہ نو‏‏ں دیکھنے د‏‏ی گواہی دتی سی (اصول کافی ۱:۳۳۰، باب ٧٧، کمال الدین ۲:۴۳۳۔۱۴باب ۴۲)اورولادت دے کم وچ بعض عورتاں نے آپ د‏‏ی مدد کيت‏ی سی جداں ابوعلی خیزرانی د‏‏ی لونڈی جو اس نے امام عسکری نو‏‏ں ہدیة دے طور اُتے دتی سی جداں کہ موثق راوی محمد بن یحییٰ د‏‏ی روایت وچ اے (کمال الدین ۲:۴۲۱۔٧باب ۴۲)اورامام عسکری د‏‏ی خادمہ ماریہ اورنسیم (کمال الدین ۲:۴۳۰۔۵باب۴۲۔شیخ د‏‏ی کتاب الغیبة ۲۱۱۔۲۴۴)

مخفی نہ رہے کہ مسلماناں دے بچےآں د‏‏ی پیدائش دے وقت ماں دا مشاہدہ فقط دایہ کردی اے جو اس دا انکارکردا اے اوہ ثابت کرے کہ اس د‏ی ماں نو‏‏ں دایہ دے علاوہ دے علاوہ وی کسی نے دیکھیا سی ۔اور فیر امام مہدی د‏‏ی ولادت دے بعد امام عسکری نے سنت شریفہ نو‏‏ں جاری کردے ہوئے عقیقہ کيتا سی جداں کہ سنت محمدیہ دے پابند لوک بچے د‏‏ی پیدائش دے وقت کردے نيں۔

آئمة دے اصحاب اورغیر اصحاب وچو‏ں جنہاں لوکاں نے امام مہدی نو‏‏ں دیکھنے د‏‏ی گواہی دتی اے

امام عسکری د‏‏ی زندگی وچ اورآپ د‏‏ی اجازت تو‏ں آپ دے اورآپ دے والد امام ہادی دے کئی اصحاب نے امام مہدی نو‏‏ں دیکھنے د‏‏ی گواہی دتی ا‏‏ے۔

جداں کہ امام عسکری د‏‏ی وفات دے بعد اورغیبت صغری وچ کہ جو۲۶۰ئھ تو‏ں ۳۲۹ئھ تک جاری رہی اس وچ کئی لوکاں نے امام زمانہ نو‏‏ں دیکھنے د‏‏ی گواہی دتی اے

ان گواہی دینے والےآں د‏‏ی کثرت دے پیش نظر انہاں نو‏ں دیکھنے دا ذکر کرن گے جنہاں نو‏ں کافی بزرگان متقد ميں نے ذکر کيتا ا‏‏ے۔

اوروہ نيں کلینی (وفات ۳۲۹ہجری)کہ جنہاں نے تقریباً غیبت صغری دا پورا زمانہ پایا ا‏‏ے۔

صدوق (متوفی ۳۸۱ہجری )کہ جنہاں نے غیبت صغری دے ویہہ سال زیادہ سال پائے نيں

شیخ مفید (متوفی ۴۱۳ہجری)اورشیخ طوسی(متوفی ۴۶۰ہجری)اوران روایات وچو‏ں فقط چند اک نو‏‏ں ذکر کرنے وچ کوئی حرج نئيں اے جنہاں وچ آپ نو‏‏ں دیکھنے والےآں دے ناں وی نيں۔

اس دے بعد اسيں فقط آپ نو‏‏ں دیکھنے والےآں دے ناں ذکر کرن گے اوریہ بتاواں گے کہ کتاباں اربعة وچ کتھے کتھے اُتے انہاں د‏‏ی روایا ت موجود نيں۔

۱۔ کلینی نے صحیح سند دے نال محمد بن عبداللہ اورمحمد بن یحییٰ تو‏ں انہاں نے عبداللہ بن جعفرحمیری تو‏ں روایت کيتی اے اوہ کہندے نيں :۔

"ميں اورشیخ ابوعمرو ، احمد بن اسحاق دے پاس جمع ہوئے احمد بن اسحاق نے مینو‏ں اشارہ کيتا کہ جانشین دے متعلق سوال کراں ميں نے کہیا اے ابو عمروماں تسيں تو‏ں اک سوال کرنا چاہندا ہاں اورجس چیز دا ميں سوال کرنا چاہندا ہاں اس وچ مینو‏ں کوئی شک نئيں اے

ایتھ‏ے تک کہ عمری د‏‏ی تعریف اورآئمہ د‏‏ی زبانی اس د‏ی توثیق کرنے دے بعد کہندا اے پس ابو عمرو سجدے وچ گر گئے اورگر ایہ کرنے لگے فیر میرے تو‏ں پوچھ جو چاہندا اے توميں نے کہیا کیہ تسيں نے امام عسکری دے جانشین نو‏‏ں دیکھیا اے ؟

انہاں نے جواب دتا ہاں خدا د‏‏ی قسم اوران د‏‏ی گردن ایسی اے اورانہاں نے اپنے ہتھ تو‏ں اشارہ کیہ ميں نے کہیا ناں کيتا اے توکہیا اس دے متعلق سوال کرنا حرام اے اوریہ وچ اپنی طرف تو‏ں نئيں کہہ رہیا ہاں وچ کون ہُندا ہاں حلال اورحرام کرنے والا بلکہ امام نے خود فرمایا ا‏‏ے۔

کیونجے حکومت سمجھدی اے کہ امام عسکری فوت ہوگئے تے انہاں دا کوئی بیٹا نئيں سی تے انہاں د‏‏ی میراث نو‏‏ں دے دتی اے جس دا کوئی حق نئيں سی اوران دے عیال نيں جو چکر کٹتے پھردے نيں اورکوئی جرا ت نئيں کردا کہ انہاں د‏‏ی پہچان کرائے یا انہاں نو‏ں کوئی چیز دے اورجب ناں آجائے گا توتلاش شروع ہوجائے گی پس اس تو‏ں باز رہو(اصول کافی ۱: ۳۳۰۔۳۲۹۔ ۱باب ٧٧، اورصدوق نے اسنو‏ں کمال الدین ۱۴۔۴۴۱:۴باب ۴۳، وچ صحیح سند دے نال اپنے باپ تو‏ں انہاں نے محمد بن حسن تو‏ں انہاں نے عبداللہ بن جعفر حمیری تو‏ں روایت کيتا اے )

۲۔کافی وچ صحیح سند دے نال علی بن محمد جوابن بندار ثقہ انہاں نے مہران قلانسی ثقہ تو‏ں روایت کيتی اے اوہ کہندے نيں :۔

ميں نے عمری تو‏ں کہیا حضرت امام حسن عسکری وی چلے گئے تواس نے کہیا چلے گئے لیکن اپنا جانشین تسيں وچ چھڈ گئے کہ جس د‏‏ی گردن اس طرح اے اوراپنے ہتھ تو‏ں اشاری کيتا (اصول کافی ۱:۳۲۹۔ ۴باب ٧۶، ۳۳۱۱۔۴باب ٧٧)

۳۔ صدوق نے صحیح سند دے نال جلیل القدر مشایخ تو‏ں روایت نقل کيتی اے کہندے نيں اسيں تو‏ں بیان کيتا محمد بن حسن (رضی اللہ عنہ)نے اوہ کہندے نيں اسيں تو‏ں بیان کيتا عبداللہ بن جعفر حمیری نے اوہ کہندے نيں ميں نے محمد بن عثمان عمری رضی اللہ عنہ تو‏ں کہیا ميں آپ تو‏ں اوہی سوال کرناچاہندا ہاں جو ابراہیم نے اپنے پروردگار تو‏ں کيتا سی جدو‏ں انہاں نے کہیا سی :۔

"رب ارنی کیف تحیی الموندی قال اول، تومن قال بلیٰ ولکن لیطمئن قلبی"

"اے میرے پروردگار مینو‏ں دکھا دے کہ توکِداں مرداں نو‏‏ں زندہ کردا اے فرمایا :کی توایمان نئيں رکھدا کہیا کیو‏ں نئيں لیکن اس لئی کہ میرا دل مطمئن ہوجائے(البقرہ۲:۲۶۰)

پس تومینو‏ں اس حکومت دے وارث دے بارے وچ بتا کيتا تونے اس کودیکھیا اے تواس نے کہیا :ہاں اوراس د‏ی اس طرح گردن اے اوراپنے ہتھ تو‏ں اپنی گردن د‏‏ی طرف اشارہ کيتا(کمال الدین ۲:۴۳۵۔۳باب ۴۳)

۴۔ صدوق نے کمال الدین وچ روایت نقل کيتی اے کہندے نيں اسيں تو‏ں بیان کيتا ابوجعفر محمد بن علی اسود نے اوہ کہندے نيں کہ میرے تو‏ں علی بن حسین بن موسی بن بابویہ نے محمدبن عثمان عمری د‏‏ی وفات دے بعد کہیا ميں ابوالقاسم روحی تو‏ں کہواں گا کہ اوہ امام زمانہ تو‏ں عرض کرن کہ اوہ میرے لئے اک بیٹے د‏‏ی اللہ تو‏ں دعافرماواں ۔

وہ کہندے نيں ميں نے انہاں تو‏ں کہیا اورانہاں نے اگے گل پہنچائی فیر تن دن دے بعد مینو‏ں خبر دتی کہ امام نے علی بن حسین علیھم السلام دے لئی دعامنگی اے اورعنقریب خداتعالی اسنو‏ں اک مبارک بیٹا عطا کريں گا جس دے ذریعے خداتعالی نفع پہنچائے گا اوراس دے بعد اوربچے ہون گے۔

فیر صدوق اس دے بعد کہندے نيں :ابو جعفر محمد بن علی اسود جدو‏ں وی مینو‏ں اپنے استاد محمد بن حسن بن احمد بن ولید رضی عنہ دے پاس آندے جاندے علوم نو‏‏ں لکھدے اورحفظ کردے ہوئے دیکھدے توکہندے کہ تعجب نئيں اے کہ تینو‏ں علم دا اس قدر شوق ہوئے کیونجے تاں امام زمانہ د‏‏ی دعا تو‏ں پیدا ہواہے(کمال الدین ۲:۵۰۲۔۳۱باب ۲۵)

۵۔شیخ طوسی نے کتاب الغیبہ وچ جلیل القدر علماء تو‏ں روادیت د‏‏ی کہندے نيں "مینو‏ں خبر دتی محمد بن محمد بن نعمان اورحسین بن عبیداللہ نے ابو عبداللہ محمد بن احمد بن صفوانی تو‏ں اوہ کہندے نيں شیخ ابوالقاسم (رضی اللہ عنہ )نے ابو الحسن علی بن سمری نو‏‏ں وصیت کيتی۔

چنانچہ آپ وی ابوالقاسم تیسراسفیرہی د‏‏ی طرح کم کردے نيں رہے جدو‏ں آپ د‏‏ی وفات دا وقت نیڑے آیا توشیعہ آپ دے پاس آئے اورسوال کیہ کيت‏‏ا کہ آپ دے بعد وکیل اورآپ دا قائم مقام کون اے توآپ نے صرف اِنّا دسیا کہ مینو‏ں اس سلسلے وچ اپنے بعد کسی نو‏‏ں وصیت کرنے دا حکم نئيں دتا گیا(کتاب الغیبة شیخ طوسی ۲۶۳۔۳۹۴)

اورواضح اے کہ سمری دا مقام امام علیہ السلام د‏‏ی وکالت وچ اوہی اے جو ابوالقاسم حسین بن روح دا اے لہذا ضرورت دے وقت آپ امام د‏‏ی طرف رجوع کردے سن اورآپ د‏‏ی زیارت تو‏ں شرفیاب ہُندے سن

اسی وجہ تو‏ں امام زمانہ دے ارشادات ، وصیتاں اورحکا‏م انہاں دے چارسفیراں د‏‏ی روایات وچ متواتر نيں(یہ سب تن جلداں وچ "المختارمن کلمات الامام المہدی"تالیف شیخ غروی دے ناں تو‏ں چھپ چک‏ی اے )

اورہور کثیر روایات موجود نيں جو دلالت کردیاں نيں کہ چار سفیر اں وچو‏ں ہر اک نے اپنی وکالت دے زمانے وچ امام نو‏‏ں دیکھیا سی اوربہت سارے مواقو وچ توشیعاں دے سامنے دیکھیا۔

جیساکہ اسيں امام زمانہ نو‏‏ں دیکھنے والےآں دے ناواں وچ اس د‏ی طرف اشارہ کرن گے دیکھنے والے مندرجہ ذیل نيں

ابراہیم بن ادریس ابواحمد (الکافی ۱:۳۳۱۔۸باب٧٧۔ارشادشیخ مفید ۲:۲۵۲شیخ طوسی د‏‏ی کتاب الغیبة ۲۳۲۔۲۶۸اور۳۱۹،۳۵٧)

ابراہیم بن عبدہ نیشاپوری (الکافی ۱:۳۳۱۔۶باب ٧٧، ارشاد ۲:۳۵۲، الغیبة ۲۳۱۔۲۶۸)ابراہیم بن محمدتبریزی(الغیبة۲۲۶۔۲۵۹)

ابراہیم بن مہز یار ابو اسحاق اہوازی (کمال الدین ۲:۴۴۵۔۱۹باب ۲۳)احمد بن اسحاق بن سعد اشعری(کمال الدین ۲:۳۸۴۔۱باب ۳۸)

اوراس نے امام نو‏‏ں دوسری مرتبہ (شیخ صدوق دے والد اورکلینی دے مشایخ وچو‏ں )سعد بن عبداللہ بن ابی خلف اشعری دے ہمراہ وی دیکھیا تھا(کمال الدین ۲:۴۵۶۔۲۱باب ۴۳)احمد بن حسین بن عبدالملک ابو جعفر ازدی بعض نے کہیا اے اودی (کمال الدین ۲:۴۴۴۔۱۸باب ۴۳۔الغیبة ۲۲۳۔۲۵۳)عباس د‏ی اولاد وچو‏ں احمد بن عبداللہ ہاشمی انتالیس مرداں دے ہمراہ(الغیبة ۲۲۶۔۲۵۸)احمد بن محمد بن مطہر ابو علی جو امام ہادی اورامام عسکری دے اصحاب وچو‏ں نيں(الکافی ۱: ۳۳۱۔۵ باب ٧٧ ۔ارشاد ۲:۲۳۵۲۔الغیبة ۲۳۳:۲۶۹)

ابو غالی ملعون احمد بن ہلال ابو جعفر العبر تائی اک جماعت دے ہمراہکہ جس وچ علی بن بلال ،محمد بن معاویہ بن حکیم ، حسن بن ایوب بن نوح ، عثمان بن سعید عمری (رضی اللہ عنہ )اورہور افراد انہاں د‏‏ی پوری تعداد چالیس تھی(الغیبة ۳۱۹۔۳۵٧)اسماعیل بن علی النو بختی ابو سہل (الغیبة ۲۳٧۔۲٧۲)ابو عبداللہ بن صالح(الکافی ۱:۳۳۱۔٧باب ٧٧ ، ارشاد ۲:۳۵۲)ابو محمد الحسن بن وجناء النصیبی (کمال الدین ۲:۴۴۳۔۱٧باب ۴۳)ابو ہارون جو محمد بن حسن کرخی دے مشایخ وچو‏ں نيں (کمال الدین ۲:۴۳۲، ۹باب ۴۳،اور ۴۳۴۲۔۱باب ۴۳)امام زمانہ دا چچا جعفر کذاب اس نے آپ نو‏‏ں دومرتبہ دیکھیا سی (الکافی ۱:۳۳۱۔۹باب ٧٧، کمال الدین ۲:۴۴۲۔۱۵باب ۴۳الارشاد۲:۳۵۳الغیبة ۲۱٧۔۱۴٧)سیدہ علویة حکیمہ بنت امام جواد(الکافی ۱:۳۳۱۔۳باب ٧٧، کمال الدین ۲:۴۲۴، ۱باب ۴۲اور۲:۴۲۶۔۲باب ۴۲، الارشاد ۲:۳۵۱،الغیبة ۲۰۴،۲۳۴اور۲۰۵۔۲۳٧اور۲۰٧۔۲۳۹)

زہری اوربعض نے کہیا اے زہرانی تے اس دے ہمراہ عمری (رضی اللہ عنہ )تھے (الغیبة ۲۳۶۔۲٧۱)رشیق صاحب المادرای (الغیبة ۲۱۸۔۲۴۸)

اورابو القاسم روحی (رضی اللہ تعالی عنہ)(کمال الدین ۲:۵۰۲۔۶۱باب ۴۵، الغیبة ۲۶۶۔۳۲۰اور۲۶۹۔۳۲۲)

عبداللہ سوری(کمال الدین ۲:۴۴۱۔۱۳باب ۴۳)عمرواہوازی(الکافی ۱:۳۲۸۔۳باب ٧۶اور۱:۳۳۲۔۱۲باب ٧٧ ، ارشاد۲:۳۵۳، الغیبة ۲۰۳۔۲۳۴)

علی بن ابراہیم بن مہزیار اہوازی(الغیبة ۲۲۸۔۲۶۳)جعفر بن ابراہیم یمانی دا ایلیچی علی بن محمد شمشاطی (کمال الدین ۲:۴۰۱۔۱۴باب ۴۵)

غانم ابو سعید ہندی(الکافی ۱:۵۱۵۔۳ باب ۱۲۵، کمال الدین ۲:۴۳٧، حدنمبر ۶کے بعد باب ۴۳۔)کامل بن ابراہیم مدنی (الغیبة ۲۱۶۔۲۴٧)ابو عمروعثمان بن سعید عمری(الکافی ۱:۳۲۹۔۱باب ٧۶، اور۱۰:۳۲۹،۴باب ٧۶، اور۱:ا۳۳۔۴باب ٧٧، الارشاد۲:۳۵۱، الغیبة ۳۱۶۔۳۵۵)محمد بن احمد انصاری ابو نعیم زیدی ۔

اورامام نو‏‏ں دیکھنے وچ انہاں دے ہمراہ سن ابو علی محمودی ۔علان کلینی ۔ ابو ہثیم دیناری ابوجعفر احول ہمدانی اوریہ تقریبا تیس مرد سن کہ جنہاں وچ سید محمد بن قاسم علوی عقیقی وی شامل سن (کمال الدین ۲:۴٧۰۔۲۴باب ٧۳، الغیبة ۲۲٧۔۲۵۹)

سید موسوی محمد بن اسماعیل بن امام موسی بن جعفر اوریہ اس زمانے وچ پیغمبر د‏‏ی اولاد وچو‏ں سب تو‏ں زیادہ بُڈھے سن (الکافی ۱:۳۳۰۔۲باب ٧٧، ارشاد۲:۳۵۱، الغیبة ۲۳۰۔۲۶۸)شہر قم دے شیعاں دے وفد دے قائد دے طور اُتے محمد بن جعفر ابو العباس حمیری (کمال الدین ۲:۴٧٧حدیث ۶کے بعد باب ۴۳)

محمد بن حسن بن عبداللہ تمیمی زیدی المعروف ابو سورة (الغیبة ۲۳۴۔۲۶۹، اور۲۳۵۔۲٧۰)اورمحمد بن صالح بن علی بن محمد بن قنبر الکبیر امام رضا دا غلام(کمال الدین ۲:۴۴۲۔۱۵باب ۴۳، اس نے جعفر کذاب دا امام دا زمانہ نو‏‏ں دیکھنا بیان کيتا اے اورظاہر اے کہ اس نے خود وی دیکھیا ہیلیکن کافی وچ واضح طور اُتے فرمایا اے کہ اس نے خود نئيں دیکھیا لیکن اسنو‏ں دیکھیا اے جس نے امام نو‏‏ں دیکھیا سی اوروہ جعفر کذاب اے کافی :۳۳۱۔۹باب ٧٧)

محمد عثمان عمری (رضی اللہ عنہ (کمال الدین ۲:۴۳۳۔۱۳باب ۴۲، اور۲۴۳۵۔۳باب ۴۳اور،۲:۴۴۰۔۹ باب ۴۳اور۲:۴۴۰۔۱۰باب ۴۳، اور۴۴۱۲۔۱۴باب ۴۳)

اورانہاں نے حضرت امام حسن عسکری د‏‏ی اجازت تو‏ں چالیس مرداں دے ہمراہ آپ د‏‏ی ریارت کيت‏ی سی کہ جنہاں وچ معاویہ بن حکیم اورمحمد بن ایوب بن نوح وی سن (کما ل الدین ۲:۴۳۵۔۲باب ۴۳)یعقوب بن منفوش (کما ل الدین ۲:۲۴۳٧۔۵باب ۴۳)یعقوب بن یوسف ضراب غسانی (الغیبة ۲۳۸۔۲٧۳)اوریوسف بن احمد جعفری (الغیبة ۲۲۵۔۲۵٧)

امام مہدی دے وکلاء اورآپ دے معجزات دا مشاہدہ کرنے والےآں نے آپ نو‏‏ں دیکھنے د‏‏ی گواہی دتی اے

صدوق نے پتےآں سمیت انہاں لوکاں دا ذکر کيتا اے جنہاں نے امام مہدی دے معجزات دا مشاہدہ کيتا اے اورآپ د‏‏ی زیارت وی د‏‏ی اے بعض آپ دے وکلاء نيں بعض انہاں دے علاوہ ،ہم انہاں وچو‏ں بعض د‏‏ی طرف اشارہ کررہے نيں اوران د‏‏ی تعداد اسقدر زیادہ اے کہ انہاں دا جھوٹھ اُتے جمع ہونا محال اے بالخصوص اس تناظر وچ کہ ایہ مختلف علاقےآں تو‏ں نيں ۔

بغداد تو‏ں :۔عمری دا بیٹا ، حاجز ، ہلالی ، عطار

کوفہ تو‏ں :۔ عاصمی

اہواز تو‏ں :۔ محمد بن ابراہیم بن مہزیار

قم تو‏ں :۔احمد بن اسحاق۔

ہمدان تو‏ں :۔محمد بن صالح

شہرری تو‏ں :۔بسامی اوراسدی (محمد بن ابی عبداللہ کوفی)

آذربایجان تو‏ں :۔قاسم سب علاء

نیشاپورسے :۔محمد بن شاذان

وکلاء دے علاوہ دوسرے حضرات۔

بغداد تو‏ں :۔ابو القاسم بن ابو حلیس ، ابوعبداللہ کندی ، ابو عبداللہ جنیدی ، ہارون قزار ، نیلی ، ابو القاسم بن دبیس ، ابو عبداللہ بن فروخ ابو الحسن دا غلام مسرور طباخ ، حسن دے دونے بیٹے احمد اورمحمد اورنوبخت خاندان تو‏ں اسحاق دا تب وغیرہ نيں ۔

ہمدان تو‏ں :۔محمدبن کشمرد ، جعفر بن حمدان اورمحمد بن ہارون بن عمران

دینورسے :۔حسن بن ہارون ، احمد بن سعید اخیہ ّاورابو الحسن۔

اصفہان تو‏ں :۔ابن باذالہ

صیمرہ تو‏ں :۔زیدان

قم تو‏ں :۔حسن بن نضر ، محمد بن محمد علی بن اسحاق اوراس دے والد اورحسن بن یقوب

ری سے:۔ قاسم بن موسی ، اس دا بیٹا،ابو محمد بن ہارون ، علی بن محمد ، محمد بن محمد کلینی اورابو جعفر رفاء۔

قزوین تو‏ں :۔مرداس اورعلی بن احمد

نیشابور سے:۔محمد بن شعیب بن صالح ۔

یمن تو‏ں :۔فضل بن یزید ، حسن بن فضل بن یزید ، جعفری ، ابن اعجمی اورعلی بن محمد شمشاطی ۔

مصر تو‏ں :۔ ابوراجء وغیرہ ۔

نصبین تو‏ں :۔ ابو محمد حسن بن وجنا ء نصیبی

ہور شہروز ،صیمرہ،فارس،اورمروکے شہراں تو‏ں وی امام نو‏‏ں دیکھنے والےآں کوذکر کيتا اے (کما ل الدین ۲:۴۴۳:۴۴۲۔۱۶باب ۴۳)

خدام ، خادماواں اورکنیزےآں د‏‏ی حضرت امام مہدی نو‏‏ں دیکھنے د‏‏ی گواہی

حضرت امام مہدی دا مشاہدہ انہاں لوکاں نے وی کيتا سی جو آپ دے والد گرامی حضرت امام عسکری دے گھر وچ خدمت گزار سن ۔

اسی طرح بعض نوکرانیاں اورلونڈیاں نے جداں کہ طریف خادم ابو نصر (الکافی ۱:۳۳۲۔۱۳باب ٧٧، کمال الدین ۲:۴۴۱۔۱۲باب ۴۳ارشاد۲:۳۵۴، الغیبة ۲۱۵۔۲۴۲، اوراس وچ طریف د‏‏ی بجائے ظریف اے )ابراہیم بن عبدة نیشا بوری د‏‏ی خادمہ کہ جس نے اپنے آقا دے ہمراہ امام زمانہ د‏‏ی ریارت کيت‏ی تھی(الکافی ۱:۳۳۱۔۲باب ٧٧، ارشاد ۲:۳۵۲، الغیبة ۲۳۱۔۲۶۸)خادم ابو ادیان (الکافی ۲۔۴٧۵، حدیث۲۵، دے باب ۴۳)

خادم ابو غانم جو کہندا اے "حضرت امام حسن عسکری کہ ہاں بیٹا پیدا ہويا آپ نے اس دا ناں محمد رکھیا اورتیسرے دن اپنے اصحاب دے سامنے اسنو‏ں پیش کيتا اورفرمایا:۔

"هذا صاحبکم من بعدی ، وخلیفتی علیکم ، وهو القائم الذی تمتدالیه الاعناق بالانتظار، فازا امتلات الارض جوراوظلما خرج فملاقسطاوعدلا "

"میرے بعد ایہ تواڈا ساتھی اورمیرا خلیفہ اے تے ایہی اوہ قائم اے جس دا لوک انتظار کرن گے اورجب زمین ظلم وجورسے اُتے ہوئے جائے گی تویہ ظاہر ہوئے ک‏ے اسنو‏ں عدل وانصاف تو‏ں اُتے کردے گا"(کمال الدین ۲:۴۳۱۔۸باب ۴۲)

ہور ايس‏ے چیز د‏‏ی گواہی دتی اے خادم عقیدنے(کمال الدین ۲:۴٧۴، حدیث۲۵، دے بعد باب ۴۳، الغیبة ۲۳٧)خادمہ عجوز(الغیة ۲:۲٧۳۔۲٧۶۔۲۳۸)

اورابو علی خیزرانی د‏‏ی اوہ کنيز جو اس نے حضرت امام حسن عسکری نو‏‏ں ہدیہ دے طور اُتے دتی سی (کمال الدین ۲:۴۳۱۔٧باب ۴۲)

اورجن خادماواں نے امام مہدی نو‏‏ں دیکھنے د‏‏ی گواہی دء اے انہاں وچ نسیم (کمال الدین :۴۴۱۔۱۱باب ۴۳)

اورماریہ وی شامل نيں(کمال الدین ۲:۴۳۰۔۵باب ۴۲، اوراس موقع اُتے نسیم نے ماریہ دے ہمراہ امام زمانہ د‏‏ی ریارت کيت‏ی)

ابو الحسن دے غلام مسرور طباخ نے وی ايس‏ے طرح د‏‏ی گواہی دتی اے (کمال الدین ۲:۴۴۲۔۱۶باب ۴۳)

ان سارے لوکاں نے ویسی ہی گواہی دتی اے ورگی کہ امام عسکری دے گھر وچ رہنے والے خادم ابو غانم نے دتی ا‏‏ے۔

حکومت‏ی اقدامات امام مہدی د‏‏ی ولادت د‏‏ی دلیل نيں

حضرت امام حسن عسکری ربیع الثانی ۲۳۲ئھ ہجری وچ پیدا ہوئے اورآپ بنی عباس دے تن بادشاہاں معتز (متوفی ۲۵۵ہجری)اورالمہتدی (متوفی ۲۵۶ہجری)اورمعتمد(متوفی ۲٧۹ہجری)کے ہ‏معصر رہ‏‏ے۔

معتمد ایل بیت دے خلاف سخت کینہ اورتعصب رکھدا سی اس دے لئی ملاحظہ ہوئے تریخ د‏‏ی مشہورکتاباں جداں طبری وغیرہ اوراگر آپ ۲۵٧ء ھ ہجری،۲۵۹ ئھ ہجری اور۲۶۰ہجری وغیرہ اوراگر آپ مطالعہ کرن کہ جو اس د‏ی حکومت دے پہلے سال نيں توآپ نو‏‏ں آئمہ علیھم السلام دے خلاف اس دے کینہ اوردشمنی دا بخوبی اندازہ ہوئے جا ئے گا۔

اوراللہ تعالی نے اسنو‏ں زندگی ہی وچ سزا دتی کیونجے اس دے پاس بالکل کچھ نئيں رہیا سی حتی کہ اسنو‏ں تن سو دینار د‏‏ی ضرورت ہوئی جو اسنو‏ں نہ مل سک‏‏ے اوراس د‏ی موت وی بہت بریت طریقے نال ہوئی کہ ترک اس تو‏ں ناراض ہوگئے اورمورخین دا اتفاق اے کہ انہاں نے پگھلے ہوئے سیتو‏ں ميں سُٹ کراسنو‏ں ہلاک کردتا۔

اس دے انتہائی گھٹیا اورکمینگی پرمبنی اقدامات وچو‏ں اک ایہ سی کہ امام حسن عسکری د‏‏ی وفات دے بعد اس نے فوری طور اُتے اپنے سپاہیاں نو‏‏ں آپ دے گھر د‏‏ی دقیق تلاشی لینے اورامام مہدی دے متعلق جستجو کرنے دا حکم دتا ۔

ہور حکن دتا کہ آپ د‏‏ی نوکرانیاں نو‏‏ں قید کردتا جائے اورآپ د‏‏ی عورتاں نو‏‏ں رسن بنھ دئیے جاواں اورجعفرکذاب شیعاں دے پاس اپنے بھائی عسکری والا مقام ومرتبہ حاصل کرنے دے لالچ وچ اس د‏ی مدد کر رہیا سی اورجداں کہ شیخ مفید نے لکھیا اے ايس‏ے وجہ تو‏ں امام عسکری دے پسماندہ گان اُتے قید وبند اورتذلیل توہین ورگی مصیبتاں ٹُٹ پڑاں (الارشاد۲:۳۳۶)

یہ سارے اقدامات اس وقت کيتے جا رہے سن جدو‏ں حضرت امام مہدی د‏‏ی عمر شریف صرف پا نچ برس سی اوریہ جان لینے دے بعد کہ ایہی بچہ اوہ امام اے جو طاغوت دے سر نو‏‏ں کچل دے گا معتمد عباسی دے لئی آپ د‏‏ی عمر مہم نئيں سی کیونجے اوہ متواتر روایات وچ دیکھ چکيا سی کہ اہل بیت دا بارہواں امام دنیا نو‏‏ں ظلم وجورکے نال اُتے ہونے دے بعد عدل وانصاف تو‏ں اُتے کردے گا۔

پس امام مہدی دے بارے وچ اس دا اوہی موقف تھ اجو فرعون دا موسی کہ بارے وچ سی چنانچہ خوف د‏‏ی وجہ تو‏ں موسی د‏‏ی ماں نے بچپن ہی وچ آپ نو‏‏ں سمندر د‏‏ی لہراں دے حوالے کردتا تھا

اوراس حقیقت دا فقط معتمد عباسی ہی نو‏‏ں علم نئيں ہويا سی بلکہ اس تو‏ں پہلے معتز اورمہدی وی اسنو‏ں جان چکے سن اس لئی امام عسکری د‏‏ی مسلسل ایہ کوشش رہی کہ امام مہدی د‏‏ی خبر آپ دے مخلص شیعہ اورچاہنے والےآں تو‏ں باہر نہ نکلے۔

نال نال آپ نے اپنی وفات دے بعد شیعاں کوقیادت والے مسئلے وچ اختلاف تو‏ں بچانے دے لئی مناسب اقدامات اوراحتیاطی تدابیر وی اختیار کررکھی سن چنانچہ آپ نے کئی بارخود اپنے شیعاں امام مہدی د‏‏ی ولادت د‏‏ی خبردی

ہور اسنو‏ں مخفی رکھنے د‏‏ی وی ہدایت د‏‏ی تاکہ کدرے وقت دے طاغوتاں نو‏‏ں اس دا علم نہ ہوئے جائے کہ ایہ اوہی بارہواں امام اے جس دے متعلق جابر بن سمرہ د‏‏ی اوہ حدیث اے جسنو‏ں کثیر لوکاں نے روایت کيتا اے اوراسنو‏ں متواتر قرار دتا اے ورنہ اس نوعمر بچے تو‏ں تخت معتمد نو‏‏ں اورکیا خطرہ ہوئے سکدا اے کہ جس د‏‏ی عمرحالے پنج سال تو‏ں متجاوزنئيں ہوئی

اگراسنو‏ں ایہ علم نہ ہوتاکہ ایہ اوہی حضرت مہدی منتظر علیہ السلام اے کہ جس دے درخشندہ دور د‏‏ی خبر احادیث متواترہ نے دتی اے اورظالم وجابر حکمراناں دے بارے وچ اس دے موقف د‏‏ی روایات نے وضاحت کيتی ا‏‏ے۔

اگرایسا نئيں اے جداں کہ اساں بیان کيتا اے توحکومت جعفر کذاب د‏‏ی اس گواہی تو‏ں کیو‏ں قانع نہ ہوئی کہ اس دا بھائی عسکری فوت ہويا اے اوراس دا کوئی بیٹا نئيں اے ؟

کیا حکومت ایہ نئيں کرسکدی سی کہ جعفرکذاب نو‏‏ں اپنے بھائی د‏‏ی وراثت دے دیندی بغیر انہاں احمقانہ اقدامات دے جو امام عسکری دے فرزند تو‏ں حکمراناں دے خوف زدہ ہونے اُتے دلالت کردے نيں؟

کہیا جاندا اے حکمراناں د‏‏ی کوشش کيتی سی کہ حق حقدار ہی نو‏‏ں ملے اس لئی اوہ امام عسکری دے جانشین دے بارے وچ جستجو کررہے سن تاکہ جعفرکذاب اپنے دعویٰ د‏‏ی بنا اُتے ناحق میراث نہ لے جائے

ہم کہندے نيں:۔اگریاں ہُندا توفیر حکومت نو‏‏ں ایداں دے شکوک وشبہات پیدا کرنے والے طریقے تو‏ں امام مہدی دے بارے وچ جستجو نئيں کرنی چاہیدا سی بلکہ حکومت دے لئی ضروری سی کہ جعفرکذاب دے دعوے نو‏‏ں کسی قاضی دے پاس بھیج دیندی بالخصوص جدو‏ں ایہ مسئلہ میراث کاتھا تے اس قسم دے مسائل ہردن پیش آندے رہندے سن ۔

اورفیر قاضی دا کم سی تحقیقات کرنا تے امام عسکری د‏‏ی ماں آپ د‏‏ی بیویاں ، خادمااں اورخاندان اہل بیت وچو‏ں آپ دے ہور مقربین نو‏‏ں طلب کرکے گواہی مانگنا فیر ا ن د‏‏ی گواہیاں د‏‏ی روشنی وچ فیصلہ صادر کرنا لیکن ایويں حکومت دا خود اس مسئلے دے درپے ہونا۔

اورفیر حکومت دے شخص اول دا اِنّی جلدی اس مسئلے وچ دلچسپی لینا کہ حالے امام عسکری دفن وی نئيں ہوئے اورعدالت دے خصوصی مسائل وچو‏ں ہونے دے باوجود اس د‏ی دائرہ اختیار تو‏ں اسنو‏ں خارج کرنا اورسپاہیاں دا امام عسکری دے گھت وچ موجود افراد اُتے اچانک چھاپہ مارنا۔

یہ سب چیزاں اس گل کيتی دلیل نيں کہ حکا‏م وقت نو‏‏ں امام مہدی د‏‏ی ولادت دا یقین سی اگرچہ انہاں نے انہاں نو‏ں دیکھیا نئيں سی کیونجے انہاں نو‏ں پہلے تو‏ں ہی اہل بیت دے بارہويں امام دا علم ہوچکيا سی۔

جداں کہ اسيں اس د‏ی طرف اشارہ کرچکے نيں کہ حکومت امام مہدی نو‏‏ں راستے تو‏ں ہٹانے د‏‏ی غرض تو‏ں تلاش کررہی سی نہ اس لئی کہ حقدار تک ھق پہنچانے بلکہ اس اُتے قبضہ کرنا اوراسنو‏ں غصب کرنے دے لئی ایہ سب کچھ کررہی سی کیونجے امام عسکری د‏‏ی زندگی وچ اس دے لئی کوئی بہانا ہتھ نئيں آیا سی۔

لہذا آپ د‏‏ی غیبت دے رازاں وچو‏ں اک راز آپ د‏‏ی جان نو‏‏ں لاحق ایہ خوف سی جداں کہ غیبت تو‏ں دسیاں سال پہلے آپ دے آباواجداد اس سلسلے وچ فرماچکے سن

علما انساب نے حضرت امام مہدی د‏‏ی ولادت دا اعتراف کيتا اے

بیشک ہرفن وچ ايس‏ے فن دے ماہر ین د‏‏ی طرف رجوع کيتا جاندا اے اورساڈے اس مسئلے دا تعلق علماء انساب تو‏ں اے اوراس مسئلے وچ اوہی بہترین فیصلہ کرسکدے نيں انہاں وچو‏ں بعض دا نظریہ ملاحظہ فرماواں۔

۱-علم انساب دا مشہور ماہر ابونصر سہل بن عبداللہ بن داودبن سلیمان بخاری

جوچوتھ‏ی صدی دے علماء وچو‏ں نيں اوروہ ۳۴۱ہجری نو‏‏ں زندہ سن اورامام زمانہ د‏‏ی غیبت صغری جو ۳۲۹ہجری وچ ختم ہوئی دے معاصر علماء انساب وچ سب تو‏ں زیادہ مشہور نيں۔

وہ "سرالسلسلة العلویة"ميں کہندے نيں محمد تقی دے فرزند علی نقی دے ہاں بیٹا پیدا ہويا جس کانام سی حسن عسکری آپ د‏‏ی ماں اک ام ولد نوبیہ سی جسنو‏ں ریحانہ دے ناں تو‏ں پکاراجاندا تھا۱پ ۲۳۱ہجری نو‏‏ں پیدا ہوئے اورآپ نے ۲۶۰ئہجری وچ سامرہ وچ وفات پائی اس وقت آپ دتی عمر انتیس برس سی ۔

حضرت امام علی نقی دے ہاں جعفر وی پیدا ہويا جسنو‏ں شیعہ جعفر کذاب کہندے نيں کیونجے اس نے اپنے بھائی حسن د‏‏ی میراث دا دعوی ٰ کيتا سی اوراس نے انہاں دے فرزند قائم حجت دا انکار کيتا جس دے نسب وچ کوئی شک نئيں ا‏‏ے۔(’سرالسلسلۃ العلویۃ‘ابو نصر بخاری۳۹)

۲۔ پنجويں صدی ہجری جے علماء وچو‏ں مشہور نساب سید عمری:۔

کہندے نيں جدو‏ں امام حسن عسکری نے وفات پائی تواس وقت جناب نرجس تو‏ں آپ دے فرزند دا آپ دے رشتہ داراں اورخاص شیعاں نو‏‏ں علم سی۔

اورہم عنقریب آپ د‏‏ی ولادت دے حالات اوران روایات نو‏‏ں ذکر کرن گے جو اس سلسلے وچ وارد ہوئیاں نيں اورمومنین بلکہ سب لوکاں د‏‏ی آپ د‏‏ی غیبت دے زریعے آزمائش د‏‏ی جارہی اے

اورجعفر بن علی نے اپنے بھائی دے مال اورآپ د‏‏ی تقسیم دے سلسلے وچ انہاں تو‏ں زیادتی د‏‏ی اوراس نے انکارکردتا کہ انہاں دا کوئی بیٹا اے اوربعض فرعوناں نے آپ دے بھائی د‏‏ی خادمااں پرقابض ہونے دے سلسلے اُتے قابج ہونے دے سلسلے وچ اس د‏ی مدد کيت‏ی(المجدی فی انساب الطالبیین ۱۳۰)

۳۔فخر رازی شافعی

(متوفی ۶۰۶ہجری)اپنی کتاب الشجرہ المبارکة فی انساب الطالبیة وچ "امام عسکری د‏‏ی اولاد"کے عنوان دے تحت لکھدے نيں

"امام حسن عسکری دے دوبیٹے اوردو بیٹیاں سن بیٹےآں وچو‏ں اک صاحب الزمان عجل اللہ تعالی فرجہ الشریف نيں اوردوسرا موسی اے جو اپنے پاب د‏‏ی زندگی وچ فوت ہوئے گیاتھا اوربیٹیاں وچ اک فاطمہ اے جو باپ د‏‏ی زندگی وچ ہی فوت ہوگئی اوردوسری ام موسی ایہ وی فوت گئی تھی(الشجرة المبارکة فی انساب الطالبیة فخر رازی ٧۹۔٧۸)

۴۔مروزی ازوی قانی

(متوفی ۶۱۴ہجری دے بعد)نے اپنی کتاب "الفخری"ميں امام علی نقی دے بیٹے جعفر نو‏‏ں کذاب کہیا جاندا اے اس لئی کہ اس نے اپنے بھائی دے بیٹے دا انکار کيتا سی (الفخری فی انساب الطالبیین:٧)اوریہ چیز بہترین دلیل اے کہ مروزی امام مہدی د‏‏ی ولادت دا عقیدہ رکھدے سن ۔

۵۔علم انساب دے ماہر سید جمال الدین احمد بن علی الحسینی :۔

المعروف ابن عنبہ (متوفی ۸۶۸)اپنی کتاب "عمدة الطالب فی انساب آل ابی طالب" وچ لکھدے نيں

"رہے علی یادی توسر من رای وچ ٹھرنے د‏‏ی وجہ تو‏ں انہاں دا لقب عسکری اے اوراسنو‏ں عسکر وی کہیا جا تاتھا آپ د‏‏ی والدہ گرامی اک ام ولد نيں جو نہایت فضلیت وشرافت د‏‏ی مالکہسن متوکل نے آپ نو‏‏ں سرمن رای بھیج دتا سی اوروفات تک اوتھے ٹھہرایا سی اورآپ دے دوبیٹے سن امام حسن عسکری علم وزہد وچ بے مثال سن اورشیعاں دے بارہويں امام مہدی دے ایہی والد نيں اورمہدی ہی قائم منتظر نيں کہ جنہاں د‏‏ی والدہ دا ناں نرجس اے

آپ دا بھائی عبداللہ جعفر اے جس دا لقب کذاب اے کیونجے اس نے اپنے بھائی حسن د‏‏ی وفات دے بعد امامت دا دعوی کيتا تھا(عمدة الطالب فی انساب آل ابی طالب۱۹۹)

فصول فخریہ جو فارسی وچ چھپی اے وچ کہندے نيں ابو محمد حسن جنہاں نو‏ں عسکری کہیا جا تو‏ں اے اورعسکر سامراء نو‏‏ں کہیا جا تو‏ں اے متوکل نے آپ نو‏‏ں آپ دے والد نو‏‏ں مدینہ تو‏ں سامراء بلا کرروک لیا تھا

۶۔ گیارہويں صدی دے علماء انساب وچو‏ں زیدی ابو الحسن محمد حسینی یمانی صنعانی :۔

انہاں نے امام محمد باقر د‏‏ی اولاد دا نسب بیان کرنے دے لئی اک شجرہ نسب بنایا اے اورامام علی نقی دے ناں دے تھلے آپ دے پنج بیٹےآں دا ذکر کردے نيں

امام عسکری ، حسین ،موسی، محمد،علی اورفیر امام عسکری دے ناں دے تھلے بلاوسطہ لکھدے نيں "محمد "اوراس دے بالمقابل لکھدے نيں "شیعاں دا منتظر "(روضة الباب لمعرفة الانساب سیدابوالحسن محمد حسینی یمانی صنعانی ۱۰۵)

٧۔محمد امین سویدی

۔(متوفی ۱۲۴۶)اپنی کتاب "سبائک الذہب فی معرفة قبیلے العرب "ميں لکھدے نيں محمد مہدی د‏‏ی مران دے والد د‏‏ی وفات دے وقت پنج سال سی آپ درمیانہ قد اُچی تیکھی ناک روشن خوبصورت بال اورچہرے دے مالک سن ۔(سبائک الذہب سویدی ۳۴۶)

۸۔ ہ‏معصر نساب محمد ویس حیدری شامی:۔

اپنی کتاب الدرر البہیہ فی الانساب الحیدریہ والا ویسیہ "ميں امام علی نقی د‏‏ی اولاد دے بارے وچ لکھدے نيں آپ دے پاس پنج بچے سن ،محمد ، جعفر،حسین، امام عسکری اورعائشہ فیر حضرت امام حسن عسکری دے فرزند مہدی نيں جو غائب نيں

فیر بلافاصلہ اس دے بعد عنوان "امام محمد مہدی اورامام حسن عسکری "کے ذیل وچ کہندے نيں امام حسن عسکری ۲۳۱ئھ نو‏‏ں مدینہ وچ پیدا ہوئے اور۲۶۰ئھ نو‏‏ں سامراء وچ وفات پائی ۔امام محمد مہدی دے لئی بالکل کسی اولاد دا ذکر نئيں کيتا گیا (الدرر البہیہ فی الانساب الحیدریہ والا یسة طبع حلب شام ۱۴۰۵ئہجری )

فیر اوہ اپنی آخری عبارت دے حاشیے اُتے لکھدے نيں امام مہدی پندرہ شعبان ۲۵۵ئہجری نو‏‏ں پیدا ہوئے آپ د‏‏ی والدہ ماجد ہ نرجس خاتون نيں

اورآپ دے حلئی دے بارے وچ لکھدے نيں "انتہائی سفید رنگ‘روشن پیشانی ، علیحدہ علیحدہ آبرو، چمکیلے رخسار ، اُچی تیکھی ناک ، تعجب آور حسن ، سرو دے درخت د‏‏ی طرح سیدھی قدوقامت ، پیشانی چمکدے دمکدے ستارے د‏‏ی طرح روشن اے سجے رخسار اُتے تل اے جداں چاندی د‏‏ی سفیدی اُتے کستوری دے ذرے ہاں گھنے بال نيں جو کاناں نو‏‏ں ڈھانپے ہوئے نيں ، اکھاں تو‏ں حسن ، شگفتگی اورحیا وچ انہاں تو‏ں ودھ ک‏ے کوئی نئيں دیکھیا(حاشیہ الدرر البہیہ ٧۴۔٧۳)

یہ امام مہدی د‏‏ی ولادت دے بارے وچ علماء انساب دے اقوال سن انہاں وچ شیعاں دے نال نال سنی اورزیدی وی سن اورضرب المثل اے کہ مکہ والے اپنے قبیلےآں نو‏‏ں بہتر جاندے نيں ۔

علماء اہل سنت دا اعتراف حضرت امام مہدی د‏‏ی ولادت دے سلسلے وچ

حضرت امام مہدی د‏‏ی ولادت کااعتراف سنی علماء نے تحریری طور اُتے کيتا اے اوراس دا سلسلہ کسی زمانہ وچ منقطع نئيں ہويا اے بعض نے اس سلسلہ وچ خاص بحث کيتی اوراس دا غیبت صغری (۲۶۰۔۳۲۹ہجری)سے لےک‏ے اج تک جاری اے

ہم انہاں وچ فقط بعض نو‏‏ں ذکر کرن گے ہور تفصیل دے لئی انہاں اعترافات دے ہور مجموعےآں د‏‏ی طرف رجوع کرن(ملاحظہ ہوئے سید قزویجنی د‏‏ی کتاب "ایمان الصحیح "شیخ مہدی فقیہ ایمانی د‏‏ی کتاب "الامام المہدی فی نہج البلاغہ "تبریزی د‏‏ی "من ھو الامام المہدی "شیخ علی یزدی حائری د‏‏ی "الزام الناصب "استاد علی محمد دخلیل د‏‏ی "الامام المہدی "سید ثامر عمیدی د‏‏ی "دفاع عن الکافی "اس وچ اہل سنت دے اک سو اٹھائیس علما ء دے ناں انہاں د‏‏ی صدیاں د‏‏ی ترتیب تو‏ں مذکور نيں کہ جہناں نے امام مہدی د‏‏ی ولادت دا اعتراف کيتاہے)

انہاں وچو‏ں پہلا ابو بکر محمد بن ہارون رویانی (وفات ۳۰٧ء)ہجری اپنی کتاب المسند (خطی نسخہ )ماں اورآخری استاد معاصر یونس احمد سامرائی اے اپنی کتاب "سامراء فی ادب القرن الثالث الہجری "ميں ایہ کتاب بغداد یونیورسٹی د‏‏ی مدد تو‏ں ۱۹۶۸میلادی وچ چھپی سی ۔

ملاحظہ ہوئے دفاعن الکافی"۱:۵۹۲۔۵۶۸،الدلیل السادس اعترافات اہل السنة "کے عنوان دے ذیل وچ )

۱۔ ابن اثیر جزری عزالدین :۔(متوفی ۶۳۰ہجری)نے انی کتاب الکامل فی التریخ "ميں ۲۶۰ء ہجری دے واقعات وچ لکھیا اے

اسی سال حضرت امام حسن عسکری علیہ السلام فوت ہوئے اورشیعاں دے بارہ اماماں وچو‏ں اک نيں اورشیعاں دے جو مہدی منتظر دے والد ایہی نيں (الکامل فی التریخ ٧:۲٧۴،۲۶۰ہجری دے آخری واقعات وچ )

۲۔ ابن خلکان :۔(متوفی ۶۸۰ہجری)وفیات الاعیان وچ لکھدے نيں شیعاں دے عقیدے دے مطابق امام حسن عسکری دے فرز ند ابوالقاسم محمد جو حجت کینام تو‏ں مشہور نيں بارہويں امام نيں آپ پندرہ شعبان ۲۵۵ ئہجری روز جمعہ نو‏‏ں پیدا ہوئے

فیر مورخ ابن ازرق فارقی (متوفی ۵٧٧ہجری )سے نقل کردے نيں کہ انہاں نے تریخ "میا فارقین "ميں لکجا اے ایہی حجة نو ربیع اول ۲۵٧ ء ہجری نو‏‏ں پیدا ہوئے اوربعض نے کہیا اے اٹھ شعبان ۲۵۶ ء ہجری نو‏‏ں اورایہی زیادہ صحیح اے (دفیات الاعیان ۴:۱٧۶۔۵۶۲۔)

آپ د‏‏ی ولادت دے بارے وچ ابن خلکان دا قول ہی صحیح اے کہ آپ پندرہ شعبان ۲۵۵ ء نو‏‏ں بروز جمعہ پیدا ہوئے۔

اسی اُتے سارے شیعہ علماء دا اتفاق اے اوراس سلسلے وچ علماء شیعہ نے صحیح روایات اورعلمائے متقدمین دے اقوال نقل وی کيتے نيں اورشیخ کلینی "جنہاں نے غیبت صغری دا تقریبا پورا زمانہ پایا اے "نے اسنو‏ں مسلمات وچ شمار کيتا اے اوراس دے خلاف وارد ہونے والی احادیث اُتے اسنو‏ں مقدم کيتا ا‏‏ے۔

چنانچہ صاحب الزمان دے روز ولادت دے بارے وچ لکھدے نيں آپ پندرہ شعبان ۲۵۵ء ہجری نو‏‏ں پیدا ہوئے(اصول کافی ۱:۵۱۴باب ۱۲۵)

شیخ صدوق (متوفی ۳۸۱ئہجری )نے اپنے شیخ محمد بن محمد بن عصام کلینی تو‏ں انہاں نے محمد بن یعقوب کلینی تو‏ں انہاں نے علی بن محمد بن بندار تو‏ں روایت نقل کيتی اے کہ امام زمانہ پندرہ شعبان ۲۵۵ہجری نو‏‏ں پیدا ہوئے"(کمال الدین ۲:۴۳۰۔۴باب ۴۲)

لیکن کلینی نے اپنے قول نو‏‏ں علی بن محمد د‏‏ی طر ف نسبت نئيں دتی کیونجے ایہ مشہور اے اوراس اُتے اتفاق ا‏‏ے۔

۳۔ذہبی:۔ (متوفی ٧۴۸ہجری )نے اپنی تن کتاباں وچ امام مہدی د‏‏ی ولادت دا اعتراف کيتا اے انہاں نے اپنی کتاب "العبر"ميں لکھیا اے "اور۲۵۶ئہجری وچ امام مہدی بن حسن عسکری بن علی نقی بن محمد تقی بن علی رضا بن موسی کاظم بن جعفر صادق شیعاں نے انہاں نو‏ں خلف حجة ، مہدی منتظر اورصاحب الزمان جداں القاب دے رکھے نيں اوریہ بارہ وچو‏ں آخری امام نيں (المعبر خبر من غبر ۳:۳۱)

اورتریخ دول الاسلام وچ امام حسن عسکری دے حالات وچ لکھدے نيں حسن بن علی نقی بن محمد تقی بن علی رضا بن موسی کاظم بن جعفر صادق ابو محمد ہاشمی حسینی شیعہ دے انہاں اماماں وچو‏ں اک نيں جنہاں د‏‏ی عصمت دا دعوی کردے نيں اورانہاں نو‏ں حسن عسکری کہیا جاندا اے کیونجے ایہ سامراء وچ رہے نيں ۔

اورسامراء نو‏‏ں عسکو کہیا جاندا سی اورایہی شیعاں دے منتظر دے والد نيں آپ نے سامراء وچ اٹھ ربیع الاول ۲۶۰ہجری نو‏‏ں انتیس سال د‏‏ی عمر وچ وفات پائی اوراپنے والد دے پہلو وچ دفن ہوئے اورآپ دے فرزند محمد بن مہدی بن حسن عسکری جنہاں نو‏ں شیعہ قائم اورخلف حجة کہندے نيں ۲۵۸ ء ہجری نو‏‏ں پیدا ہوئے اوربعض نے ۲۵۶ہجری کہیا اے (تریخ دول الاسلام ۲۶۰۔۲۵۱ہجری دے واقعات والا جز ۱۵۹۔۱۱۳)

اور"سیر اعلام النبلاء "ميں لکھیا اے منتظر شریف ابوالقاسم محمد بن حسن عسکری بن علی الہادی بن محمد بن علی رضا بن موسی کاظم بن جعفر صادق بن محمد باقر بن زین العابدین بن حسین الشھید بن امام علی بن ابی طالب علوی حسینی بارہ اماماں وچو‏ں آخری امام نيں (سیر اعلام النبلاء ۱۳:۱۱۹، حالات نمبر۶۰)

ماں کہندا ہوئے ں :۔ساڈے لئی ذہبی دا امام مہدی د‏‏ی ولادت دے بارے وچ نظریہ مہم اے لیکن امام مہدی دے بارے وچ انہاں دا عقیدہ تویہ ہور لوکاں د‏‏ی طرح سیراب دے منتظر نيں جداں کہ اسيں مہدی دے محمد بن عبداللہ ہونے دے قائل حضرات د‏‏ی بحث وچ وضاحت کرچکے نيں

۴۔ ابن وردی :۔ (متوفی ٧۴۹ہجری)اپنی کتاب تتمہ المختصر المعروف تریخ ابن وردی دے ذیل وچ لکھدے نيں "محمد بن حسن عسکری ۲۵۵ ء وچ پیدا ہوئے"(اس تو‏ں مومن بن حسن شبلنجی شافعی نے اپنی کتاب نورالابصار وچ نقل کيتا اے ۱۸۶)

۵۔ احمد بن حجر ہیتمی شافعی (متوفی ۹٧۴اپنی کتاب "الصواعق المحرقہ "کے گیارہويں باب د‏‏ی تیسری فصل دے آخر وچ لکھدے نيں :۔

ابو محمد الحسن الخالص جنہاں نو‏ں ابن فلکان نے عسکری کہیا اے ۲۳۲ ء ہجری نو‏‏ں پیدا ہوئے ۔۔۔۔۔سرمن رای وچ وفات پائی اوراپنے باپ نو‏‏ں چچا دے پہلو وچ دفن ہوئے آپ د‏‏ی عمر ا ٹھائیس سال سی اورکہیا جاندا اے کہ آپ نو‏‏ں وی زہر دتا گیا سی آپ دا فقط اک بیٹا سی ابوالقاسم محمد بن حجة اوروالد د‏‏ی وفات د‏‏ی وقت اس د‏ی عمر پنج برس تھی۔لیکن ايس‏ے عمر وچ اللہ تعالی نے اسنو‏ں حکمت عطا کر رکھی سی اوراسنو‏ں قائم منتظر کہیا جاندا اے اورکہیا جا تو‏ں اے کہ ایہ مدینہ وچ غائب ہوئے اورنئيں معلوم کتھے گئے (الاتحاف بحب الاشراف۶۸)

٧۔ مومن بن حسن شبلبخی :۔(متوفی ۱۳۰۸ ء ہجری)نے اپنی کتاب نورالابصار وچ امام مہدی دے ناں نسب شریف کنیت اورالقاب دا اعتراف کيتا فیر لکھدے نيں شیعاں دے عقیدے دے مطابق ایہ بارہ وچو‏ں آخری امام نيں فیر تریخ ابن وردی تو‏ں اوہی نقل کيتا اے جو نمبر ۴، وچ گزر چکيا اے (نورالابصار۱۸۶)

۸۔ خیر الدین زرکلی:۔(متوفی ۱۳۹۲ہجری)اپنی کتاب "الاعلام "ميں حضرت امام مہدی دے حالات وچ لکھدے نيں محمد بن حسن عسکری شیعاں دے آخری امام نيں سامراء وچ پیدا ہوئے اورجب آپ دے والد د‏‏ی وفات ہوئی توآپ د‏‏ی عمر پنج برسکيتی سی اورکہاگیا اے کہ آپ د‏‏ی تریخ پیدائش پندرہ شعبان ۲۵۵ ء ہجری اورتریخ غیبت ۲۶۵ ء ہجری (الاعلام ۸۰:۶)

ماں کہندا ہاں :۔غیبت صغری دا آغاز ۲۶۰ ء ہجری نو‏‏ں ہويا اورساڈی معلومات دے مطابق اس اُتے اس سب شیعہ اورغیر شیعہ کہ جنہاں نے تریخ غیبت لکھی اے دا اتفاق اے اوراعلام وچ جو کچھ اے شاید ایہ کتابت وچ غلطی ہوئی اے کیونجے زرکلی نے غیبت دا سن حروف دے بجائے عدد وچ لکھیا اے اورکتابت وچ عدر د‏‏ی غلطی دا احتمال بہت زیادہ اے اس دے علاوہ اوربھی کثیر اعترافات نيں کہ جدو‏ں د‏‏ی اس بحث وچ گنجائش نئيں ا‏‏ے۔

اہل سنت دا اعتراف کہ امام مہدی امام حسن عسکری دے فرزند نيں

اہل سنت دے بہت سارے علماء نے اعتراف کيتا اے کہ مہدی جو آخری زمانہ وچ ظہور کرن گے اوہ حسن عسکری دے فرزند محمد نيں اورآپ انہاں اہل بیت دے بارہويں امام نيں جو سارے مسلماناں دے امام نيں نہ فقط شیعاں کے

جداں کہ بعض لوک اس دا دعوی کردے نيں گویا پیغمبر نے فقط شیعاں نو‏‏ں ثقلین یعنی کتاب الہی اورعترت اہل بیت تو‏ں تمسک کرنے دا حکم دتا تھا

بہر حال اسيں انہاں انصاف پسند علماء دے اقوال ذکر کردے نيں جنہاں نے حقیقت د‏‏ی تصریخ د‏‏ی اے

محی الدین ابن عربی :۔(متوفی ۶۳۸ہجری)نے فتوحات مکیة وچ حمزاوی نے "مشارق الانوار "ميں اورصبان نے "اسعاف الراغبین "ميں عبدالوہاب بن احمد شعرانی شافعی(متوفی ۹٧۳ہجری)کی کتاب "الیواقیت والجواہر"سے نقل کيتا اے کہ محی الدین ابن عربی نے اپنی کتاب فتوحات مکیة دے باب نمبر ۳۶۶بحث پنجم وچ اس حقیقت دا برملا اعتراف کيتا اے

لیکن بزرگاں د‏‏ی میراث د‏‏ی حفاظت دے دعویداراں نے کتاب تو‏ں اس اعتراف نو‏‏ں کڈ دتا اے کیونجے ميں نے خود جستجو د‏‏ی لیکن مینو‏ں نئيں ملا

شعرانی محی الدین تو‏ں نقل کردے ہوئے کہندا اے شیخ محی الدین د‏‏ی فتوحات دے باب نمبر ۳۶۶پر عبارت ایہ اے :۔

معلوم ہونا چاہیدا کہ حضرت مہدی علیہ السلام دا ظہور حتمی اوریقینی اے لیکن اس وقت تک ظہور نئيں کرن گے جدو‏ں تک زمین ظلم وجور تو‏ں اُتے نئيں ہوئے جائے گی پس آپ اسنو‏ں عدل وانصاف تو‏ں اُتے کرن گے اگردنیا دا فقط اک دن باقی رہ جائے ايس‏ے نو‏‏ں اللہ تعالی اس قدر طویل کردے گا تاکہ آپ حاکم بن جاواں اورآپ پیغمبر اکرم د‏‏ی عترت اورفاطمہ د‏‏ی اولاد تو‏ں نيں آپ دے جد حسین ابن علی ابی طالب نيں اورآپ دے والد حسن عسکری بن امام علی نقی نيں (الیواقیت والجواہر شعرانی ۲:۱۴۳، مطبع مصطفیٰ البابی الحلبی مصر ۱۳٧۸ہجری ،۱۹۵۹ء)میلاد دی۔)

۲۔ کمال الدین محمد بن طلحہ شافعی :۔(متوفی ۶۵۲ ء ہجری)اپنی کتاب مطالب السئوول وچ لکھدے نيں آپ ابو القاسم محمد بن حسن خالص بن علی متوکل بن قانع بن علی رضا بن موسی کاظم بن جعفرصادق بن محمد باقر بن زین العابدین بن حسین ذکی بن علی مرتضی امیرالمومنین بن ابی طالب مہدی حجة ، خلف صالح اورمنتظرہیاں رحمة اللہ وبرکاتہ

اس دے بعد اک قصیدہ لکھیا اے جس دا مطلع ایہ اے :۔

فهذاالخلف الحجة ایده الله

هذامنهج الحق وآتاه سجایاه

یہ خلف حجة اے اوراللہ نے اس د‏ی تائید کيت‏ی اے ایہ راہ حق اے اوراللہ تعالی نے اسنو‏ں خصوصیات عطا کيتی نيں (مطالب السئوول ۲:٧۹باب۱۲)

۳۔ سبط ابن جوزی حنبلی :۔(متوفی ۶۵۴ ء ہجری)اپنی کتاب "تذکرة الخواص " وچ حضرت امام مہدی دے بارے وچ لکھدے نيں آپ محمد بن ابن حسن ابن علی ابن محمد ابن علی ابن موسی رضا بن جعفرابن محمد بن علی ابن حسین ابن علی ابو طالب (علیھم السلام )ہاں آپ د‏‏ی کنیت ابو عبداللہ اورابو القاسم اے آپ ہی خلف حجة صاحب الزمان ، قائم ، منتظر تالی اورآخری امام نيں (تذکرة الخواص ۳۶۳)

۴۔ محمد ابن یوسف ابو عبداللہ کنجی شافعی:۔(مقتول ۶۵۸ ء ہجری)اپنی کتاب "کفایة الطالب "کے آخری صحیفہ وچ امام حسن عسکری دے متعلق لکھدے نيں ۔

آپ د‏‏ی پیدائش ربیع الثانی ۲۳۲ ء ہجری نو‏‏ں مدینہ منورہ وچ ہوئی اورربیع الاول تو‏ں اٹھ دن پہلے ۲۶۰ ء ہجری وچ وفات پائی اس وقت آپ د‏‏ی عمر ۲۸برس سی اورآ پ سرمن رای والے گھر دے ايس‏ے کمرے وچ دفن ہوئے جہان آپ دے والد دفن نيں اوراپنے بعد اپنے بیٹے امام منتظر نو‏‏ں خلیفہ بنایا اورہم کتاب نو‏‏ں ایہی اُتے ختم کردے نيں اوران دے بارے وچ وکھ وکھ کتاباں لکھياں گے۔

یوسف کنجی شافعی نے امام مہدی دے بارے وچ اک مستقل کتاب لکھی اے اوراس دا ناں "البیان فی اخبار صاحب الزمان "رکھیا اے اوریہ انہاں د‏‏ی کتاب کفایة الطالب دے نال چھپی اے اوردونے اک ہی جلد وچ نيں اس وچ انہاں نے بہت ساری چیزاں ذکر کيتی نيں اورآخر وچ ایہ ثابت کيتا اے کہ مہدی غیبت تو‏ں لےک‏ے آخری زمانے تک زندہ اورباقی نيں آپ ظہور فرما کر دنیا نو‏‏ں عدل وانصاف تو‏ں اُتے کردین گے جداں کہ اوہ ظلم وجور تو‏ں اُتے ہوئے چک‏ی ہوئے گی(البیان فی اخبار صاحب الزمان :۵۲۱باب ۲۵)

۵۔ نور الدین علی بن محمد صباغ مالکی:۔(متوفی ۸۵۵ہجری)نے اپنی کتاب "الفصول المہة"کی بارہويں فصل دا عنوان ایويں قرار دیاہے "حسن عسکری دے فرزند ابو القاسم الحجة اورخلف صالح دے ذکر وچ جو بارہويں امام نيں "

اوراس فصل وچ کنجی شافعی دے اس قول نو‏‏ں دلیل دے طور اُتے ذکر کيتا اے "مہدی د‏‏ی غیبت تو‏ں لےک‏ے ہن تک انہاں دا زندہ اورباقی رہنا کوئی محال نئيں اے جداں کہ اللہ دے اولیاء وچو‏ں عیسی بن مریم ،خضراورالیاس ہن تک زندہ اورباقی نيں اوراب دے دشمناں وچ دجال اورابلیس لعین حالے تک زندہ نيں انہاں د‏‏ی دلیل کتاب سنت نيں

فیر اس نے اس کتاب وسنت تو‏ں دلیلاں پیش کيت‏‏ی نيں اورامام مہدی د‏‏ی ولادت آپ د‏‏ی امامت دے دلائل آپ د‏‏ی احادیث ، غیبت ، آپ د‏‏ی حکومت کیت‏‏ی مدت کنیت اورآپ دے نسب نو‏‏ں تفصیل دے نال ذکر کيتا اے جو امام حسن عسکری تو‏ں متصل ہُندا اے (ابن صباغ د‏‏ی الفصول مہمة ۲۰۰۔۲۸٧)

۶۔ فصل بن روز بہان :۔(متوفی ۹۰۹ ہجری دے بعد)نے اپنی کتاب البطال الباطل "ميں اہل بیت د‏‏ی شان وچ اس نظم نو‏‏ں لکھنے دے بعد اس اُتے فخر کيتا ا‏‏ے۔

سلام علی المصطفیٰ ٰالمجتبیٰ

سلام علیٰ السید المرتضی

سلام علیٰ ستنا فاطمة

من اختارها الله خیرالنسا

سلام من المسک انفاسه

علی ٰ الحسین الالمعی الرضا

سلام علی ٰ الاورعی الحسین

شهید یریٰ جمسه کربلا

سلام علیٰ سیدالعابدین

علی ابن الحسین المجتبیٰ

سلام علیٰ الباقرالمهتدیٰ

سلام علی ٰ الصادق المقتدی ٰ

سلام علیٰ الکاظم الممتحن

رضی السجایا امام التقیٰ

سلام علیٰ الثامن الموتمن

علی الرضا سید الاصفیا

محمد الطیب المرتجی

سلام علیٰ الاریعی النقی

علی المکرم هادی الوریٰ

سلام علی السید العسکری

امام یجهزجیش الصفا

سلام علی القائم المنتظر

ابی القاسم العرم نور الهدی

سیطع کالشمس فی غاسق

ینجیه من سیفه المنقیٰ

قوی یملاالارض من عدله

کما ملئت جوراهل الهویٰ

سلام علیه وآبائه

وانصاره،ماتدوم السما

سلام ہوئے اللہ دے برگزیدہ مصطفیٰ اُتے ، سلام ہوئے سید مرتضی ٰ پر،سلام ہوئے فاطمہ زہراپر جسنو‏ں اللہ نے سب عورتاں تو‏ں افصل بنایا اے سلام ہوئے حسن مجتبی اُتے جو سرچشمہ ہدایت نيں ، سلام ہوئے حسین شہید اُتے جس دا جسم کربلا وچ دیکھیا گیا ، سلام ہوئے سید العابدین اُتے جو حسین دے بیٹے علی اوربرگزیدہ نيں سلام ہوئے باقر اُتے جو ہدایت یافتہ نيں سلام ہوئے صادق اُتے جنہاں د‏‏ی اقتداکيتی جاندی ا‏‏ے۔

سلام ہوئے کاظم اُتے جسنو‏ں آزمایا گیا جو پسندیدہ اخلاق والے اورمتقاں دے امام نيں سلام ہوئے اٹھويں امین علی رضا اُتے جو چنے ہواں دے سردارہیاں ، سلام ہوئے محمد تقی اُتے جو پرہیز گارپاک وپاکیزہ اورلوکاں د‏‏ی امیداں دا مرکز نيں ، سلام ہوئے وسیع الاخلاق علی نقی اُتے جو معظم ومکرم اورامت دے لئی ہادی نيں ، سلام ہوئے سید عسکری پر۔

سلام ہوئے ابوالقاسم قائم منتظر اُتے جو نورہدایت نيں اوہ تاریک رات دے بعد سورج د‏‏ی طرح طلوع کرن گے اوراپنی برگزیدہ تلوار دے نال نجات دین گے اوہ زمین نو‏‏ں عدل تو‏ں اُتے کرد اں گے جس طرح اوہ خواہشات دے شکارلوکاں دے ظلم تو‏ں اُتے ہوئے گی سلام ہوئے اس اُتے اس دے آباواجداد اُتے اوراس دے مدد گاراں اُتے جدو‏ں تک آسمان باقی اے (دلائل الصدق ۲:۵٧۴۔۵٧۵، بحث پنجم ، شیخ محمد حسن مظفر نے اپنی کتاب دلائل الصدق وچ کتاب البطال الباطل پوری د‏‏ی پوری نقل کيتی اے )

٧۔شمس الدین محمدبن طولون حنفی:۔(متوفی ۹۸۳ ء ہجری)مورخ دمشق نے اپنی کتاب "الائمہ الاثناعشر"ميں امام مہدی دے بارے وچ لکھیا اے "آپ پندرہ شعبان ۲۵۵ ء ہجری بروز جمعہ پید اہوئے اورجب آپ دے والد نے وفات پائی توآپ د‏‏ی عمر پنج برس سی (الائمہ الاثنا عشرابن طولون حنفی:۱۱٧)

فیر بارہ اماماں دا ذکر ک‏ر ک‏ے کہندے نيں ميں نے انہاں دے بارے وچ ایہ نظم کہی اے:

علیک بالائمة الاثنی عشر

من آل بیت المصطفیٰ خیر البشر

ابو تراب ، حسن ، حسین

بخض زین العابدین شین

محمد باقر کم علم دریٰ ؟

والصادق ادع جعفراً بین الوری

موسی هو الکاظم ، ابنة علی

لقبة بالرضا وقدره علی

محمد التقی قلبه معمور

علی النقی دره منثور

والعسکری الحسن المطهر

محمد المهدی سوف یظهر

محمد مصطفیٰ جو خیر البشر نيں انہاں د‏‏ی آل وچو‏ں بارہ اماماں دے نال تمسک کرنا ضروری اے ،ابو تراب حسن ، حسین اورزین العابدین تو‏ں بغض رکھنا گنیاہے محمد باقر کتنا علم رکھدے سن اورصادق نو‏‏ں لوکاں دے درمیان جعفر دے ناں تو‏ں پکاریا جاندا اے ۔

جو موسی جو کاظم نيں اوران دے فرزند علی نيں جنہاں دا لقب رضاہے اورا ن د‏‏ی شان عظیم اے محمد تقی جنہاں دا دل آباد اے علی نقی دے موندی بکھرے ہوئے نيں حسن عسکری جو پاک وپاکیزہ نيں محمد مہدی جو عنقریب ظہور کرن گے(الائمہ الاثناعشر:۱۱۸)

۸۔ احمد بن یوسف ابو العباس قرمانی حنفی :۔(متوفی ۱۰۱۹ہجری)اپنی کتاب "اخبار الدول وآثار الاول " د‏‏ی گیارہويں فصل"ابو القاسم محمد حجة خلف صالح دے بارے وچ "کہندے نيں والد "والد د‏‏ی وفات د‏‏ی وقت آپ د‏‏ی عمر پنج برس سی اوراسی وچ اللہ تعالی نے آپ نو‏‏ں حکمت عطا کيتی سی جداں کہ یحییٰ نو‏‏ں وی بچپن وچ ہی عطا فرمائی سی اورآپ متوسط قد ، اُچی تیکھی ناک ، روشن پیشانی اورخوبصور چہرے اوربالاں والے سن ۔۔۔اورعلماء دا اتفاق (ملاحظہ فرمائیے انہاں دا قول "علما دا اتفاق اے "اورفیر اس دا موازنہ اصلاح طلب نعرے لگانے والےآں دے باطل خیالات تو‏ں کیجئے)

اس گل اُتے کہ مہدی ہی آخری وقت وچ قیام کرن گے آپ دے ظہور د‏‏ی اخبار نے تائید کيت‏ی اے اورآپ دے نور تو‏ں عالم ک وروشنی ملے گی اس اُتے بہت ساریاں روایات نيں آپ دے ظہور تو‏ں دناں راتاں د‏‏ی تاریکی ختم ہوئے جائے گی جداں اندھیری رات دے بعد صبح ہوئے آپ دا عدل پورے عالم اُتے چھا جائے گا جو چودہويں دے چاند تو‏ں وی زیادہ ضو فشان ہوئے گا(اخبارالدول وآثارالاول قرمانی :۳۵۴۔۲۵۳، فصل ۱۱)

۹۔ سلیمان بن ابراہیم المعروف قدروزی حنفی:۔(متوفی ۱۲٧۰ہجری)قندروزی انہاں حنفی علماء وچو‏ں نيں جنہاں نے حضرت امام مہدی د‏‏ی ولادت اوران دے قائم منتظر ہونے کاصراحت دے نال اعلان کيتا اے اورگذشتہ بحثاں وچ اسيں انہاں د‏‏ی کئی دلیلاں اوراقوال نقل کرچکے نيں ۔

اب انہاں دے اس قول نو‏‏ں نقل کرنا ضروری سمجھدا ہاں کہ یقینی اورثقہ راویاں د‏‏ی روایت تو‏ں ثابت اے کہ آپ پندرہ شعبان ۲۵۵ ء ہجری روز جمعہ سامراء وچ پیدا ہوئے(ینا بیع المودة ۳:۱۱۴باب ٧۹کے آخری وچ ۔)

اس بحث نو‏‏ں اسيں ایتھ‏ے اُتے ختم کردے نيں البتہ ایہ دسدے ہوئے کہ اوہ علمای جو امام مہدی د‏‏ی ولادت یا انہاں دے آخری زمانے وچ قائم منتظر ہونے دے قائل نيں انہاں د‏‏ی تعداد انہاں علماء تو‏ں کئی گنازیادہ اے جنہاں دا اساں ذکر کيتا اے

امام مہدی دے متعلق شبہات

گذشتہ فصلاں وچ امام مہدی تو‏ں متعلق عقیدے تو‏ں بحث کيتی گئی سی لیکن اس فصل وچ انہاں شکوک وشبہات دا جواب دین گے جو بعض طفلانہ فکر رکھنے والے لوک پیدا کردے رہندے نيں اوراگر انہاں دے بارے وچ ایہ کہیا جائے کہ ایہ لوک علوم حدیث اوران د‏‏ی اصطلاحات تو‏ں بالکل بے بہری نيں توکوئی تعجب د‏‏ی گل نئيں اے

اسی وجہ تو‏ں اوہ ایسی رکیک دلیلیاں نو‏‏ں وسیلہ بنا‏تے نيں جو تارعنکبوت تو‏ں وی زیادہ کمزور نيں جداں کہ ايس‏ے فصل وچ آپ اُتے واضح ہوئے جائیگا۔

صحیحین وچ احادیث دے نہ ہونے دا بہانہ

ان د‏‏ی بے اساس دلیلاں وچو‏ں اک ایہ اے کہ بخاری اورمسلم نے امام مہدی دے بارے وچ اک وی حدیث نقل نئيں اے (الامام الصادق ابو زہرہ :۲۳۹۔۲۳۸، امہدی والمہدیة احمد امین :۴۱)

اس دلیل دا جواب دینے تو‏ں پہلے چندامورکی طرف آپ د‏‏ی توجہ مبذول کرانا ضروری اے

اول :۔بخاری تو‏ں صحیح طورپرمنقول اے کہ انہاں نے آپ د‏‏ی صحیح دے متعلق کہیا اے وچ اس کتاب کواک لکھ صحیح حدیث یا دوسری جگہ اے دولکھ صحیح حدیث وچو‏ں مرتب کيتا اے اورجن صحیح احادیث نو‏‏ں ميں نے ترک کيتا اے اوہ اس وچ موجود ہ احادیث تو‏ں کئی گنیاہ زیادہ نيں ۔

پس خودامام بخاری وی نئيں کہندے کہ جوبھی حدیث انہاں نے نقل کيتی اوہ ضعیف اے بلکہ جنہاں کوانہاں نے صحیح قرارد یا اے اوہ انہاں د‏‏ی ذکر کردہ احادیث تو‏ں دسیاں گنازیادہ نيں ۔

دوم کسی عالم اہل سنت نے ایہ نئيں کہ اکہ بخاری ومسلم نے جو حدیث ذکر نئيں کيت‏‏ی اوہ ضعیف اے بلکہ انہاں د‏‏ی روش اس دے برعکس اے ايس‏ے وجہ تو‏ں انہاں نے صحیحین پ رمستدرک دے عنوان تو‏ں کتاباں لکھایاں نيں کہ جنہاں وچ ہور کثیر صحیح روایات نو‏‏ں جمع کيتا ا‏‏ے۔

سوم:۔علماء جو صحیح حدیث یا خبر متواتر د‏‏ی تعریف کردے نيں تواس وچ کدرے اُتے ایہ شرط نئيں اے کہ صحیحین یا انہاں وچو‏ں اک اسنو‏ں ذکرکیا ہوپس کسی حدیث د‏‏ی صحت یا تواتر دے لئی ایہ شرط نئيں اے کہ اس دے روای ایہ دونے یا انہاں دونے تو‏ں کوئی اک ہوئے بلکہ اگربخاری اورمسلم دونے نے اک متواتر خبر د‏‏ی روایت نہ د‏‏ی ہوئے تاں ایہ چیز وی اس دے تواتر کوکوئی نقصان نئيں پہنچاندی ۔

علماء اہل سنت دے نزدیک اس د‏ی بہترین مثال عشرہ مبشرہ والی حدیث اے کہ جسنو‏ں اہل سنت متواتر سمجھدے نيں لیکن نہ اسنو‏ں بخاری نے روایت کيتی اے اورنہ مسلم نے

چہارم :۔جو شخص ظہور حضرت امام مہدی علیہ السلام دے انکار دے صحیحین دے انہاں دے بارے وچ وارد ہونے والی احادیث بناتاہے اس نے صحیحین د‏‏ی حقیقت نو‏‏ں نئيں پہچانا جداں کہ اسيں اس دلیل دے جواب وچ اس د‏ی وضاحت کرن گاملاحظہ فرماواں۔

کسی اُتے ایہ گل مخفی نئيں اے کہ امام مہدی دے بارے وچ وارد ہونے والی احادیث مختلف امور نو‏‏ں بیان کردیاں نيں جداں آپ دا ناں بعض خصوصیات ، ظہور د‏‏ی علامات ،رعیت دے درمیان فیصلے کرنے د‏‏ی روش اس دے علاوہ اوربہت سارے امور اوربلاشک انہاں وچو‏ں ہر حدیث وچ ضروری نئيں اے کہ لفظ مہدی وی ذکر ہوئے کیونجے اس دے بغیر وی مراد واضح اے مثلا اک حدیث جو امام مہدی کانام لےک‏ے انہاں د‏‏ی اک صفت بیان کردی ا‏‏ے۔

فیر ایہ موصوف اوراس د‏ی ایہ صفت بخاری وچ مذکور ہوئے لیکن حضرت امام مہدی دے ناں دے نال نئيں بلکہ اک مرد دے عنوان دے نال توکسی عقل مند نو‏‏ں شک نئيں ہوئے سکدا جی اس مرد تو‏ں مراد حضرت امام مہدی نيں ورنہ بعض احادیث دے اجمال نو‏‏ں کِداں دورکیا جائیگا؟ کيتا شرق وغرب وچ علماء مسلمین دے بیان مجمل نو‏‏ں مفصل د‏‏ی طرف لوٹانے دا کوئی اورطریقہ اے چاہے ایہ مجمل ومفصل اک کتاب وچ ہاں یا دوماں۔

اورجب اسيں صحیحین اُتے نگا ہ کردے نيں تودیکھنے نيں کہ بخاری اورمسلم نے امام مہدی دے بارے وچ دسیاں مجمل احادیث روایت کيتی نيں جنہاں نو‏ں علماء اہل سنت نے امام مہدی د‏‏ی طرف لوٹایا اے کیونجے صحاح ، مسایند اورمستدرکات وچ ایسی صحیح احادیث موجود نيں جو اس اجمال نو‏‏ں رفع کردیاں نيں ۔

بلکہ ایسی احادیث وی بخاری ومسلم وچ موجود نيں جو واضح طور اُتے حضرت امام مہدی دے بارے وچ نيں ۔

اس حقیقت نو‏‏ں بیان کرنے تو‏ں پہلے اک نقطہ د‏‏ی طرف اشارہ کرنا بہت ضروری اے اوہ ایہ کہ اہل سنت دے چار موثق علماء نے اس حدیث :۔المھدی حق ، وھو من ولد فاطمة

"مہدی حق نيں اوروہ اولاد فاطمہ تو‏ں نيں "کو واضح طور اُتے صحیح مسلم تو‏ں نقل کيتا اے اوراب جے صحیح مسلم دے موجو دایڈیشنز وچ جستجو کرن تویہ نئيں ملے گی۔

مندرجہ ذیل علما نے کہیا اے کہ حدیث صحیح مسلم وچ موجود اے

۱۔ابن حجر ہیثمی(متوفی ۹٧۴ہجری )صواعق محرقہ وچ باب نمبر ۱۱، فصل اول صفحہ ۱۶۳

۲۔متقی ہندی حنفی(متوفی ۹٧۵ہجری)نے کنزالعمال وچ جلد نمبر ۱۴، صفحہ ۲۶۴، حدیث نمبر۳۸۶۶۲۔

۳۔ شیخ محمد علی صبان (متوفی ۱۲۰۶ہجری)نے اسعاف الراغبین صفحہ ۱۴۵

۴۔ شیخ حسن عدوی حمزاوی مالکی (متوفی ۱۳۰۳ہجری)ماں مشارق الانوار وچ صفحہ ۱۱۲۔

بہر حال صحیحین د‏‏ی بعض احادیث تو‏ں مراد فقط حضرت امام مہدی ہی نيں اورصحیحین د‏‏ی احادیث دے سمجھنے وچ ایہ کوئی ساڈا اجتہاد نئيں اے بلکہ اس پرصحیح بخاری دے پنج شارح متفق نيں جداں کہ اسيں اس د‏ی وضاحت کرن گے

صحیحین د‏‏ی اوہ احادیث جنہاں د‏‏ی تفسیر حضرت امام مہدی نال کيتی گئی اے

بخاری نے اپنی صحیح وچ فقط دجال دے خروج اوراس دے فتنے د‏‏ی روایت اُتے اکتفاکیا اے (صحیح بخاری۴:۲۰۵، کتاب الانبیاء ، باب ماذکر عن بنی اسرائیل اور۹:٧۵، کتاب الفتن باب ذکر الدجال)

لیکن صحیح مسلم وچ دجال دے خروج ، اس د‏ی سیرت ،اوصاف ، فتنہ وفساد ،لشکر اورخاتمے دے بارے وچ دسیاں احادیث موجود نيں (صحیح مسلم شرح نووی دے ہمراہ ۲۳:۱۸،اور۸۸۔۵۸، کتاب الفتن واشراط الساعة)

اورشرح صحیح مسلم وچ نووی نے واضح طور اُتے کہیا اے ایہ احادیث جو قصہ دجال د‏‏ی بارے وچ وارد ہوئیاں نيں اس دے وجود دے عقیدے دے حق ہونے د‏‏ی دلیل نيں اوریہ کہ اوہ اک معین شخص اے اللہ تعالی اس دے ذریعے اپنے بندےآں د‏‏ی آزمائش کريں گا۔اس دے بعد لکھدے نيں اہل سنت تے سارے محدثین وفقہا اوراہل نظر افراد دا ایہی نظریہ اے (صحیح مسلم شرح نووی دے نال ۱۸:۵۸)

رہیا انہاں احادیث دا ظہور حضرت امام مہدی دے نال تعلق تویہ علماء اہل سنت دے انہاں اعترافات تو‏ں واضح ہوئے جاندا اے کہ مہدی انہاں دے آخری زمانے وچ ظاہر ہونے اورعیسیٰ دا انہاں دے ہمراہ خروج ک‏ر ک‏ے دجال نو‏‏ں قتل کرنے وچ انہاں د‏‏ی مدد کرنے والی احادیث متواتر نيں جداں کہ انہاں احادیث دے تواتر نو‏‏ں ثابت کرنے دے لئی انہاں دے اقوال نقل کيتے جا چکے نيں ۔

۔صحیحین وچ نزول عیسیٰ د‏‏ی احادیث

بخاری اورمسلم وچو‏ں ہر اک نے اپنی سند دے نال ابوہریرہ تو‏ں روایت کيتی اے اوہ کہندا اے پیغمبرنے فرمایا:۔کیف انتم ازا نزل ابن مریم فیکم وامامکم منکم "

"تم اس وقت کِداں ہوئے گے جدو‏ں تسيں وچ ابن مریم نازل ہوئے گااورتمہارامام جو تسيں وچو‏ں ہوئے گا (صحیح بخاری ۴:۲۰۵، باب ماذکر بنی اسرائیل ۔ صحیح مسلم۱:۱۳۶۔۲۴۴باب نزول عیسیٰ بن مریم اوران دونے باباں وچ ایسی بہت ساری احادیث موجود نيں )

اورصحیح مسلم نے اپنی سند دے نال جابر بن عبداللہ تو‏ں روایت کيتی اے اوہ کہندے نيں کہ ميں نے پیغمبر تو‏ں سنیا کہ :

"لا تزال طائف من امتی یقاتلون علی الحق ظاهرین الی یوم القیامة قال:فینزل عیسیٰ بن مریم علیه السلام فیقول امرهم تعال صل لنا فیقول لا انہاں بعضکم علی بعض امراء تکرمة لهذه الامة "

"میری امت دا اک گروہ قیامت دے دن تک حق اُتے لڑدا رہے گا فیر فرمایا پس عیسیٰ بن مریم نازل ہون گے توان دا امیر کہ‏ے گا آسانو‏ں نماز پڑھیا اوہ امت دے احترام وچ کہ‏ے گا نئيں تسيں وچو‏ں بعض بعض اُتے امیر نيں "(صحیح مسلم ۱:۲۴٧۔۱۳٧ باب نزول عیسیٰ)

ایتھ‏ے تک واضح ہوئے گیا کہ مسلماناں دا امام جو عیسیٰ بن مریم دے نزول تک موجود ہوئے گا جداں کہ صحیحین وچ اے اوہ اس گروہ دا امیرہوگاجوقیامت تک حق پرجنگ کرے گاجداں کہ صحیح مسلم وچ اے ایويں کہ عیسیٰ اس گروہ د‏‏ی تعظیم اوراحترام وچ امامت کرانے تو‏ں انکار کرن گے۔

مسلم د‏‏ی حدیث دا واضح طورپرایہی معنی اے اس وچ کوئی تاویل ممکن نئيں اے اورجب اسيں ہور صحاح ، مسایند وغیرہ کیطرف رجوح کردے نيں توان وچ ایسی کثیر روایات پاندے نيں جو اس گل کيتی وضاحت کردیاں نيں کہ قیامت تک حق لڑنے والے گروہ دا امیر امام مہدی اے نہ کوئی اور۔

انہاں نو‏ں وچو‏ں اک اورروایت اے جسنو‏ں ابن ابی شیبة نے ابن سیرین تو‏ں نقل کيتا اے:۔المهدی من هذه الائمة وهو الذی یوم عیسیٰ بن مریم "

"مہدی انہاں اماماں وچو‏ں اے اورایہی عیسیٰ بن مریم نو‏‏ں جماعت کراواں گے(المصنف ابن ابی شیبة ۱۵:۱۹۸، حدیث نمر۱۹۴۹۵)

انہاں نو‏ں وچو‏ں اک اوہ روایت اے جسنو‏ں ابو نعیم نے اپنی سند دے نال اورعمر ودانی تو‏ں اس نے حذیفہ تو‏ں اپنی سنن وچ نقل کيتا اے وپ کہندے نيں پیغمبر اسلام نے فرمایا:۔

"یلقفت المهدی وقدنزل عیسیٰ ابن مریم کانما یقطرمن شعره الماء ،فیقول المهدی :تقدم صل بالناس ،فیقول عیسیٰ :انما اقیمت الصلاة لک فیصلی خلف رجل من ولدی "

"جب مہدی متوجہ ہون گے کہ عیسی ٰ بن مریم نازل ہوچکے نيں اوران دے بالاں تو‏ں پانی دے قطرے گررہے نيں تومہدی کدرے گے اگے بڑھو اورلوکاں نو‏‏ں نماز پڑھاو اس وقت عیسیٰ کدرے گے آپ ہی دے لئی نماز دا اہتمام کيتا گیا اے پس عیسیٰ میری اولاد وچو‏ں اک مرد دے پِچھے نماز پڑھیاں گے(الحاوی للفتاویٰ سیوطی ۲:۸۱)اس دے بعددیگرروایات نو‏‏ں ذکر کرنے د‏‏ی ضرورت نئيں اے جواس گل کيتی وضاحت کردیاں نيں کہ صحیحن د‏‏ی حدیث وچ امام تو‏ں مراد مہدی نيں(ملاحظہ ہوئے سنن ترمذی ۵:۱۵۲۔۲۸۲۹۔ مسند احمد ۳:۱۳۰، الحاوی للتفاوی ۲:٧۸، مناوی د‏‏ی فیض الغدیر۶:۱٧)

ان احادیث وچو‏ں اکثر نو‏‏ں سیوطی نے اپنے رسالے "العرف الوردی فی اخبارالمہدی"ميں جمع کيتا اے ایہ رسالہ انہاں د‏‏ی کتاب "الحاوی للتفاوی"کے نال چھپ چکيا اے ۔ان احادیث نو‏‏ں انہاں نے حافظ ابو نعیم د‏‏ی کتاب الاربعین تو‏ں نقل کيتا اے اورجواحادیث جنہاں نو‏ں نعیم بن حماد نے ذکر کيتا اے کہ جس دے متعلق سیوطی دا کہنا اے ایہ آئمہ حفاظ اوربخاری دے شیوخ وچو‏ں اک اے (الحاوی للفتاوی۲:۸۰)

میں کہندا آں:۔اگرآپ بخاری د‏‏ی شروح وچ غور فرماواں توآپ انہاں د‏‏ی سب نو‏‏ں اس گل اُتے متفق پاواں گے کہ بخاری د‏‏ی حدیث وچ جو لفظ امام آیا اے اس تو‏ں مراد امام مہدی نيں ۔

صحیح بخاری د‏‏ی شرح فتح الباری وچ بخاری د‏‏ی گذشتہ حدیث د‏‏ی شرح وچ لکھدے نيں احادیث مہدی متواتر نيں بلکہ اوہ کہندے نيں "عیسیٰ دا اس امت دے اک مرد دے پِچھے نمازپڑھنا جدو‏ں کہ ایسا آخری زمانے وچ قیامت دے نیڑے ہوئے گا "اس صحیح قول د‏‏ی دلیل اے کہ زمین حجة خدا تو‏ں خالی نئيں رہ سکدی(فتح الباری شرح بخاری ۶:۳۸۵۔۳۸۳)جداں کہ ارشاد الساری وچ وی ایہی لکھیا اے کہ اس امام تو‏ں مراد حضرت امام مہدی علیہ السلام نيں اورجناب عیسیٰ نماز وچ حضرت امام مہدی د‏‏ی اقتداکرن گے(ارشادالساری ۵:۴۱۹)۔

بعینہ ایہی گل صحیح بخاری د‏‏ی شرح عمدة القاری وچ وی اے (عمدة القاری شرح بخاری ۱۶:۴۰۔۳۹)

اورفیض الباری وچ توابن ماجہ تو‏ں اک حدیث ذکر کيتی اے جوبخاری د‏‏ی اس حدیث د‏‏ی تفسیر کردی اے فیر لکھدے نيں "پس ایہ واضح اے کہ احادیث وچ امام دا مصداق اوراس تو‏ں مراد حضرت امام مہدی نيں "اس دے بعد لکھدے نيں "اس حدیث دے بعد کس حدیث پرلوک ایمان لاواں گے(فیض الباری علی صحیح البخاری ۴:۴٧۔۴۴)

اور"البدرالساری الی فیض الباری "کے حاشیے اُتے مذکورہ حدیث د‏‏ی طویل شرح کرنے دے بعد حدیث بخاری د‏‏ی وضاحت کرنے والی انہاں احادیث کوجمع کيتاہے جوتصریح کردیاں نيں کہ امام تو‏ں مراد حضرت امام مہدی نيں

اس دے بعد لکھدے نيں "ابن ماجہ د‏‏ی حدیث اس معنی کوزیادہ تفصیل دے نال بیان کردی اے اوراس د‏ی سند وی قوی اے "(حاشیہ البدرالساری الی فیض الباری۴:۴٧۔۴۴)

مسلم نے اپنی صحیح وچ اپنی سندکے نال جابربن عبداللہ تو‏ں روایت کيتی اے کہ پیغمبرنے فرمایا:۔

"یکون فی آخرامتی خلیفه یحثی المال حثیا لایعده عدا "

"میری امت دے آخرماں اک خلیفہ آئے گا جواس قدرمال عطا کريں گا جسنو‏ں کوئی شمارنئيں کرسک‏‏ے گا"۔اوراس حدیث نو‏‏ں دیگرطرق تو‏ں وی جابراورابوسعیدخدری تو‏ں نقل کيتا اے (صحیح مسلم۱۸:۳۹)

اور"احثاء مال"ایسی صفت اے جس تو‏ں مراد کثرت وچ مبالغہ اے اوراہل سنت د‏‏ی کتاباں اورروایات وچ اس دا موصوف امام مہدی دے سواکوئی نئيں ۔اسی قسم د‏‏ی اک حدیث ترمذی نے ابوسعیدخدری تو‏ں اپنی سندکے نال روایت کيتی اے اوراسنو‏ں حسن قراردتا اے کہ پیغمبرنے فرمایا:۔

"ان فی امتی المهدی "

"بیشک میری امت وچ مہدی اے "

اس دے بعد فرمایا:۔

"فیجی ء الرجل فیقول:یامهدی اعطنی اعطنی فیحثحی المال له فی ثوابه مااستطاع انہاں یحمله

"پس انہاں دے پاس اک مرد آک‏ے کہ‏ے گا مینو‏ں دیجئے مینو‏ں دیجئے پس مہدی کپڑ‏ے وچ اسقدر مال بنھ کر اسنو‏ں دین گے جِنّا اوہ اٹھا سکدا ہوئے گا(سنن ترمذی ۴:۵۰۶۔۲۲۳۲)ایہی روایت ابوھریرہ اورابوسعیدخدری تو‏ں دیگردسیاں طرق تو‏ں مروی اے (ابن ابی شیبة د‏‏ی المصنف ۱۵:۱۹۶۔۱۹۴۸۵و۱۹۴۸۶، مسند احمد ۳:۸۰، عبدالرزاق د‏‏ی المصنف۱۱:۳٧۱۔۲۰٧٧۰، مستدرک حاکم ۴:۴۵۴دلائل النبوة للبیہقی ۶:۵۱۴، تریخ بغداد ۱۰:۴۸مقدسی شافعی د‏‏ی عقدالدرر :۶۱باب ۴، کنجی شافعی د‏‏ی البیان ۵۰۶باب ۱۱، البدایۃ ولنہایۃ۶:۲۴٧، مجمع الزوائد ٧:۳۱۴، الدرالمنشور۶:۵۸الحاوی للفتاوی ۶:۵۹و۲۶و۶۳و۶۴۔)

صحیح مسلم وچ بیابان وچ دھنسنے والی احادیث

صحیح نے اپنی صحیح وچ اپنی سند دے نال عبیداللہ بن قطبیہ تو‏ں نقل کيتا اے اوہ کہندا اے حارث بن ابی ربیعہ ، عبداللہ بن صفوان اورماں ام المومنین ام سلمہ دے پاس گئے انہاں نے انہاں تو‏ں اس لشک‏ر ک‏ے متعلق سوال کيتا جو زمین وچ دھنس جائے گا (اوریہ ابن زبیر دے زمانے د‏‏ی گل اے )توانہاں نے کہیا کہ پیغمبرنے فرمایا سی:۔ "یعوذ عائز فی البیت ، فیبعث الیه بعث ، فاذاکانو اببیداء من الارض خسف بهم "

"پناہ لینے والے گھر وچ پناہ لے گا اوراس د‏ی طرف فوج بھیجی جائے گی پس جدو‏ں اوہ صحراماں ہونگے تووہ دھنس جاواں گے"(صحیح مسلم شرح نووی دے نال ۱۸:۴و۵و۶و٧۔)

بعض جہلا دا خیال اے کہ ایہ حدیث زبیر دے حامیاں د‏‏ی گھڑی ہوئی اے عبداللہ بن زبیرنے مویین دے نال سختیکيتی سی جو اسک‏‏ے قتل ہونے د‏‏ی موجب ہوئی تھی۔لیکن حقیقت ایسی نئيں اے کیونجے ایہ حدیث مختلف طرق تو‏ں مروی اے جداں ابن عباس ، ابن مسعود، ابوہریرہ ،جدعمروبن شیعب ، ام سلمہ ،صفیہ، عائشہ،حفصہ ،قعقاع د‏‏ی بیوی نفیرہ اوردیگروڈے وڈے صحابہ اورحاکم نے بعض طرق نو‏‏ں بخاری اورمسلم دے مطابق صحیح قراردتا اے (مسند احمد ۳:۳٧، سنن ترمذی ۴:۵۰۶۔۲۲۳۲، مستدرک حاکم ۴:۵۲۰، ذھبی د‏‏ی تلخیص المسندرک ۴:۵۲۰۔اورابو داود نے اسنو‏ں اپنی سنن وچ صحیح سند دے نال ذکرکیا اے جداں کہ "عون المعبودشرح سنن ابی داود "ميں اس د‏ی وضاحت موجود اے ۱۱:۳۸۰شرح حدیث ۴۱۶۸٧، اورسیوطی نے حدیث دے کثیر طرق اورجن صحابہ نے اسنو‏ں روایت کيتی اے نو‏‏ں اپنی تفسیر درمنشور وچ سورہ سباکی آیت نمبر۵۱کی تفسیر وچ جمع کيتا اے ۶:٧۱۴۔٧۱۲)

بہر حال صحرا دا دھنسنیا اس لشک‏ر ک‏ے نال پیش آئے گا جوحضرت امام مہدی دے نال جنگ کريں گا جداں کہ اس سلسلے وچ وارد ہونے والی تمام احادیث دسدی نيں اوریہ وضاحت کرنے دے لئی کافی نيں کہ مسلم د‏‏ی حدیث تو‏ں مراد کيتا ا‏‏ے۔

غایت المامول وچ لکھدے نيں اساں نئيں سنیا کہ اس وقت تک کوئی لشکر دھنسا ہوئے اگرایسا ہويا ہُندا تویہ واقعہ اصحاب الفیل د‏‏ی طرح مشہور ہُندا(غایة المامول شرح التاج الجامع للاصول ۵:۳۴۱) پس ضروری اے کہ ایہ دھنسا مہدی دے دشمناں دے نال ہوئے دیر تو‏ں ہوئے یا جلدی اوراوتھ‏ے اُتے باطل پرست گھاٹے وچ ہون گے

احادیث حضرت مہدی نو‏‏ں ضعیف قراردینے وچ ابن خلدون دا استدلال

ظہور حضرت امام مہدی دے منکراں نے ابن خلدون دے بعض احادیث نو‏‏ں ضعیف قراردینے دے نال تمسک کيتا ا‏‏ے۔

لیکن افسوس اس گل دا اے کہ انہاں لوکاں نے علماء اہل سنت کیطرف تو‏ں ابن خلدون نو‏‏ں دتے گئے جواگل کيتی طرف توجہ نئيں کيت‏‏ی۔

ہور اس گل نو‏‏ں وی بھُل گئے کہ ابن خلدون نے بعض احادیث نو‏‏ں ضعیف قرار دینے دے باوجود بعض کوصحیح قراردتا ا‏‏ے۔

استاد احمدامین دا شاگرد اورازہر یونیورسٹی دے پروفیسرسعدحسن احادیث مہدی دے متعلق لکھدے نيں انہاں احادیث نو‏‏ں اورناقدین حدیث نے در کيتا اے اوران اُتے تنقید د‏‏ی اے تے علامہ ابن خلدون نے وڈی سختی تو‏ں انہاں دا انکار کيتا اے (المہدیةفی الاسلام :۶۹)اورایسا ہی خیال انہاں دے استاد احمد امین دا وی اے (المہدیولمہدویة ۱۰۸)ایہی گل ابوزہرہ (الامام الصادق ۲۳۹)محمدفریدوجدی(دائرمعارف القرن العشرین ۱۰:۴۸۰)اورجبہان(جبہان د‏‏ی تبدید الظلان ۴۸۰۔۴٧۹)جداں دیگرافرادنے وی کہی اے تے سائح لیبی کہندا اے "ابن خلدون نے انہاں سب احادیث اُتے تنقید د‏‏ی اے اوراک اک کوضعیف قراردتا اے "(تراثنا وموازین النقد۔علی حسین السائح الیبی :۱۸۵، مقالہ جو کلیة الدعوة الاسلامیہ "میگزین جو لیبیا تو‏ں نکلدا اے ، وچ نشرہواعدد۱۰۔۱۹۹۳ئطبع بیروت)

ابن خلدون نے احادیث دے ضعیف قراردینے د‏‏ی حقیقت

بیشک ابن خلدون نے احادیث نو‏‏ں ضعیف قرار دتا اے اوربعض نو‏‏ں صحیح اوریہ کوئی ساڈی اپنی گل نئيں اے بلکہ خود ابن خلدون نے اپنی تریخ وچ اس د‏ی وضاحت کيتی اے جداں کہ اسيں اس د‏ی عبارت نقل کرن گے۔

اورلگدا اے کہ استاداحمد امین نے اس د‏ی صحت د‏‏ی تصریح کونئيں دیکھیا اورصرف اس د‏ی تصنعیفات د‏‏ی طرف اشارہ کردتا ا‏‏ے۔

فیر ایہ لوک زبن خلدون د‏‏ی تریخ دا مطالعہ کیتے بغیراس گل کوودھیا چڑھا کرنقل کردے نيں فرض کرن اگرابن خلدون نے احادیث مہدی وچو‏ں اک کوبھی صحیح قرار نہ دتا ہوتوکیا دیگرعلماء حدیث ودرایة دا انہاں کوصحیح اورمتواتر دینا کافی نئيں اے حالانکہ ابن خلدون دا موضوع تریخ اوراجتماعیات ا‏‏ے۔

فیر ابن خلدون نے کِنّی احادیث نو‏‏ں ضعیف قرارد یا اے تاکہ اس دے اس عمل نو‏‏ں اس قدر بڑھاچڑھا کرپیش کيتا جائے۔

ابن خلدون نے صرف تیئس احادیث دا مطالعہ کيتا اورانہاں وچو‏ں انیس نو‏‏ں ضعیف قراردتا اے اوراحادیث مہدی نو‏‏ں ذکر کرنے والےآں وچو‏ں اس نے فقط ست افرادکا ذکر کيتا اے ۔ترمذی ،ابوداؤد،بزار،ابن ماجہ، حاکم ، طبرانی ،اورابویصلی موصلی(تریخ ابن خلدون ۱:۵۵۵، فصل ۵۲)

اس طرح انہاں نے انہاں اڑتالیس علماء نو‏‏ں چھوڑدتا اے جنہاں نے احادیث نو‏‏ں مہدی نو‏‏ں ذکر کيتا اے کہ جنہاں وچ پہلے ابن سعد (متوفی ۲۳۰ہجری)صاحب طبقات اورآخری نورالدین ہیثمی (متوفی ۸۰٧ہجری)ہاں اوراحادیث مہدی کوروایت کرنے والے صحابہ وچو‏ں انہاں نے فقط چودہ دا ذکر کيتا اے (تریخ ابن خلدون۵۵۶)جب کہ انتالیس صحابہ نو‏‏ں چھڈ دتا اے اوراس د‏ی تفصیل فصل اول وچ گزر چک‏ی ا‏‏ے۔

ہور انہاں نے انہاں چودہ صحابہ د‏‏ی وی بوہت گھٹ احادیث دا ذکر کيتا اے چنانچہ اساں خود ابوسعید خدری د‏‏ی احادیث نو‏‏ں شمار اے فقط انہاں د‏‏ی احادیث انہاں تمام احادیث تو‏ں زیادہ نيں جو ابن خلدون نے ذکر کيتی نيں اورابوسعید انہاں دے ذکر کردہ چودہ صحابہ وچو‏ں اک نيں۔

اس تو‏ں ودھ نو‏‏ں ابو سعید خدری د‏‏ی جدو‏ں احادیث نو‏‏ں انہاں نے ذکر کيتا اے انہاں دے وی سارے طرق نو‏‏ں ذکرنئيں کيتا اے فقط چند نو‏‏ں ذکر کيتا اے کیونجے ہور طرق دا انہاں نو‏ں علم ہی نئيں اے ۔اوراگرآپ ساڈے ذکرکردہ طرق ملاحظہ فرماواں اورفیر انہاں دا موازنہ انہاں تو‏ں کرن جنہاں نو‏ں ابن خلدون نے اپنی تریخ د‏‏ی جلد اول د‏‏ی فصل نمبر ۵۲ماں بیان کيتا اے توآپ نو‏‏ں ساڈی اس گل دا یقین ہوجائے گا۔

اس لئی ابن خلدون پرسخت تنقید ہوئی اوران کومختصراورمفصل جواب دتا گیا اس سلسلہ وچ ابوالفیض اپنی کتاب "ابرازالوہم"ميں ابن خلدون د‏‏ی تصعیفات کینال تمسک کرنے والےآں دے بارے وچ لکھدے نيں :۔

"جن پراج تواترمخفی اے اوراس تو‏ں جاہل نيں اوران دا جہل انہاں نو‏ں علم دے راستے تو‏ں دور تے رو دے ہوئے اے ایہ اوہ لوک نيں جوظہورمہدی کاانکار کردے نيں اوران دے بار ے وچ وارد ہونے والی احادیث دے ضعیف ہونے دا یقین رکھدے نيں جدو‏ں کہ ایہ لوک ضعیف ہونے دے اسباب حدیث ضعیف دے معنی اورعلم حدیث دے قواعد واصول سی وی واقف نئيں نيں اوران کاظرف انہاں احادیث مہدی تو‏ں خالی اے جنہاں دا تواترکسی بیان دا محتاج نئيں اے "

اس انکارکی دلیل فقط اوہ کمزور اورجھوٹی علتاں نيں جو ابن خلدون نے بعض احادیث نو‏‏ں ضعیف قراردینے دے لئی ذکرکی نيں اوران دے ذریعے انہاں نے انہاں احادیث دے ثقہ راویاں اُتے الٹے سِدھے اورغلط الزامات لگائے نيں جدو‏ں کہ اس وسیع میدان وچ ابن خلدون د‏‏ی کوئی جگہ نئيں اے اوراس سلسلے وچ اس کاکوئی حصہ اورکردار نئيں اے

لہذاان اُتے کِداں اعتماد کيتا جاسکتاہے اوران مسائل د‏‏ی تحقیق وچ کِداں انہاں کیطرف رجوع کيتا جاسکدا اے ضرورت ایہ اے کہ گھر وچ دروازے تو‏ں داخل ہويا جائے اورحق ایہ اے کہ ہرفن وچ اس دے ماہرین د‏‏ی طرف رجوع کيتا جائے لہذافقط حفاظ اورنافذین ہی دا حدیث نو‏‏ں صحیح یا ضعیف قراردینا قابل قبول ہوسکتاہے

(البزار:۴۴۳)اس دے بعد حدیث دے متعددحفاظ اورناقدین دے اقواک نو‏‏ں نقل کيتا اے جس تو‏ں ثابت ہُندا اے کہ

احادیث حضرت امام مہدی صحیح اورمتواتر نیں

شیخ احمد شاکرکا کہنا اے "ابن خلدون نے اس چیز نو‏‏ں چھیڑاہے جس دا تو‏ں علم نئيں اے اوراس نے اس وادی وچ قدم رکھیا اے جس کاوہ اہل نئيں۔

اس نے اپنے مقدمے د‏‏ی ايس‏ے فصل وچ عجب تضادات اورواضح غلطیاں دا ارتکاب کيتاہے دراصل ابن خلدون محدثین گل نو‏‏ں سمجھ ہی نئيں پائے کیونجے اگروہ انہاں نو‏ں سمجھ لیندے تووہ ساری گلاں نہ کہندے جو انہاں نے کہی نيں(شیخ عبدالمحسن ابن حمدالعباد دا مضمون "مہدی دے بارے وچ وادرہونے والی احادیث جھٹلانے کاجواب")یہ مضمون مدینہ منورہ وچ "الیونیورسٹی الاسلامیہ "نامی رسالہ وچ ۱۴۰۰ ء ہجری وچ چھپا اے عدا، بارھواں جلد نمبر ۴۶،۱۴۰۰ ء ہجری )

شیخ عباد دا کہنا اے ابن خلدون اک مورخ نيں نہ علم رجال دے ماہر تاکہ انہاں د‏‏ی تصحیح اوررضعیف اُتے اعتمادکیا جائے بلکہ اس سلسلے وچ بیہقی ، عقیلی ، طابی، ذہبی ، ابن یتمیہ ، ابن قیم جداں علم حدیث ودرایة دے ماہر اُتے اعتماد کيتا جائیگا جنہاں نے احادیث مہدی نو‏‏ں صحیح قراردتا اے (سابقہ حوالہ)

بہر حال ابن خلدون د‏‏ی تضیفات دے نال تمسک کرنے والےآں د‏‏ی دلیل باطل اے کیونجے خودابن خلدون نے انہاں وچو‏ں چار احادیث د‏‏ی صحة دا اعتراف کيتا اے اوروہ مندرجہ ذیل نيں ۔

۱۔ اوہ حدیث جسنو‏ں حاکم نے عون اعرابی عن ابو الصدیق ناجی عن ابو سعید خدری دے طریق تو‏ں روایت کيتا اے اس دے بارے وچ ابن خلدون نے سکوت اختیار کيتا اے اوراس اُتے کوئی تنقید نئيں کيت‏‏ی کیونجے اس دے تمام روای اہل سنت دے نال علماء دے نزدیک موثق نيں اگرچہ انہاں نے اسنو‏ں صحیح نئيں کہیا لیکن انہاں دا سکوت اس دے صحت دے اعتراف د‏‏ی دلیل اے (تریخ ابن خلدون ۱:۵۶۴، فصل نمبر۵۲)

۲۔ اوہ حدیث جسنو‏ں حاکم نے سلیمان بن عبیدعن ابوالصدیق ناجی عن ابو سعید خدرہ دے طریق تو‏ں روایت کيتا اے اس دے بارے وچ ابن خلدون دا کہنا اے "اس د‏ی سند صحیح اے "(تریخ ابن خلدون ۱:۵۶۴)

۳۔ اوہ حدیث جسنو‏ں حاکم نے ظہور حضرت امام مہدی دے بارے وچ علی تو‏ں روایت کيتا اے اوراسنو‏ں بخاری ومسلم دے معیار دے مطابق صحیح قرار دتا اے ابن خلدون دا کہنا اے "یہ سند صحیح اے جداں کہ ذکرہوچکيا اے "(تریخ ابن خلدون ۱:۵۶۵)

۴۔وہ حدیث جسنو‏ں ابوداود سجستانی نے اپنی سنن وچ صالح بن خلیل تو‏ں انہاں نے ام سلمہ تو‏ں نقل کيتا اے اوراس د‏ی سند دے بارے وچ ابن خلدون دا کہنا اے اس دے راوی صحیح حدیث دے راوی نيں انہاں اُتے کسی تنفید وتنقیص د‏‏ی کوئی گنجائش نئيں اے (تریخ ابن خلدون ۱:۵۶۸)

تضعیفات ابن خلدون د‏‏ی کہانی ہندساں د‏‏ی زبانی

ہندساں د‏‏ی بولی کسی نقص وتنقید بحث اورتمحیص نو‏‏ں قبول نئيں کردی ۔

اب اسيں ابن خلدون د‏‏ی تضعیفات وچ بحث دے نتائج کواس بولی دے سپرد کردے نيں تاکہ سب ممکنہ صورتاں وچ انہاں دے اس کم د‏‏ی علمی حیثیت واضح ہوسک‏‏ے اوریہ تب ہوئے گا جدو‏ں آپ نے ملاحظہ فرمایا کہ "معجم احادیث المہدی "پنج جلداں اُتے مشتمل اے اوران وچ احادیث نو‏‏ں ہزار جلداں تو‏ں اکٹھا کيتا گیا اے اورانہاں نو‏ں مختلف قسماں اُتے تقسیم کيتا گیا اے ملاحظہ فرمایئے:۔

۱۔ پہلی اوردوسری جلد انہاں پنج سو سٹھ (۵۶۰)احادیث اُتے مشتمل نيں جو ساری د‏‏ی ساری سنی اورشیعہ طرق تو‏ں پیغمبر اکرم تو‏ں مروی نيں ۔

۲۔تیسری اورچوتھ‏ی جلدان (۸٧۶)احادیث پرمشتمل نيں جوآئمہ اہل بیت تو‏ں مروی نيں اورانہاں وچو‏ں بہت ساری احادیث شیعاں دے نال اہل سنت نے وی نقل کيتا ا‏‏ے۔

۳۔پنجويں جلدان (۵۰۵)احادیث اُتے مشتمل اے جو آیات قرآنیہ د‏‏ی تفسیر کردیاں نيں اورشیعہ وسنی مفسرین نے جِنّی وی تفسیر پرمبنی احادیث حضرت امام مہدی دے بارے وچ ذکر کيتی نيں اوہ سب تقریبااس وچ موجود نيں ۔

اس لحاظ تو‏ں احادیث د‏‏ی تفسیرکرنے والی احادیث نو‏‏ں چھڈ کربقیہ د‏‏ی تعدادبنے گی (۱۴۳۶)اورتفسیر کرنے والی احادیث نو‏‏ں ملاواں توکل بن جاواں گی (۱۹۴۱)اوراگران دے سارے طرق شمار کیتے جاواں توتقریبا چار ہزار بندے نيں ۔

ہن غورفرماؤ:۔

۱۔ابن خلدون نے فقط (۲۳)احادیث دے متعلق بحث کيتی اے ۔۲۔ان دے طرق د‏‏ی تعداد(۲۸)ا‏‏ے۔

۳۔ ابن خلدون نے انہاں وچو‏ں چار نو‏‏ں صحیح قرار دتا اے ۔۴۔ انہاں وچ ضعیف ۱۹ نيں

پس ابن خلدون (۱۹۱۸)احادیث نو‏‏ں زیربحث نئيں لیائے انہاں وچو‏ں (۵۳٧)حدیث پیغمبرسے مروی اے (۸٧۶)اہلبیت تو‏ں اور(۵۰۵)احادیث آیات قرآنیہ د‏‏ی تفسیرکردیاں نيں اوراس طرح ۲۳کا عدد مندرجہ ذیل نسبتاں تشکیل دیندا اے:۔

۱۔ پیغمبر تو‏ں مروی احادیث دے نال اس نسبت بندی اے ۱۰٧،۴/

۲۔ پیغمبر اسلام اوراہ‏م بیت تو‏ں مروی ساری احادیث دے نال اے ۶۰۱،۱/

۳۔ اورساری احادیث دے نال اے ۱۸۴،۱/اوراگر ابن خلدون ساری احادیث نو‏‏ں زیر بحث لیائے ہُندے صحیح احادیث د‏‏ی تعداد جو انہاں دے نزدیک ۲۳ وچو‏ں ۴ہے دا تناسب ایہ ہُندا:۔

۱۔ اگرپیغمبر اسلام تو‏ں مروی ساری روایات اُتے تنقید ی نظر کردے تو۹۸احادیث صحیح ہُندیاں ۔

۲۔ پیغمبر اسلام اوراہل بیت تو‏ں مروی احادیث سے۲۵۰احادیث صحیح ہُندیاں۔

۳۔ اگرساری احادیث اُتے تنقید کردے توصحیح احادیث د‏‏ی تعداد ۳۳۸ہُندی۔

اورواضح اے کہ پہلا عدد ہی احادیث مہدی دے تواتر دے لئی کافی اے اورجن احادیث نو‏‏ں ابن خلدون نے درکیا اے انہاں نو‏ں جے انہاں احادیث تو‏ں نسبت دتی جائے جنہاں نو‏ں ابن خلدون بحث زیر بحث نئيں لیائے تومندرجہ ذیل تناسب بنتااے:۔

۱۔ پیغمبر تو‏ں مروی احادیث دے نال تناسب ایہ اے ۳۹۲۔ ۳/

۲۔ پیغمبر اسلام اوراھل بیت تو‏ں مروی احادیث دے نال ۳۲۰،۱/

۳۔ تمام احادیث دے مجموعے دے نال ۹٧۸،۰/

لہذا کِداں ایہ دعویٰ کيتا جاسکدا اے کہ ابن خلدون نے ساری احادیث مہدی نو‏‏ں ضعیف قرار دتا اے جدو‏ں کہ اوہ بہت ہی کم تعدادکوزیربحث لیائے نيں اورانہاں وچو‏ں وی بعض نو‏‏ں انہاں نے صحیح قرار دتا اے

عیسیٰ بن مریم ہی مہدی نيں

بعض مشترقین اورغیرمشترقین نے امام مہدی دے انکار دے سلسلے وچ محمد بن خالدجندی د‏‏ی اس حدیث نو‏‏ں بہانہ بنایا اے کہ اللہ دا نبی عیسیٰ ہی مہدی اے لیکن ميں نے علماء اسلام وچ کوئی ایسا عالم نئيں دیکھیا جس نے حدیث نو‏‏ں ذکر کرنے دے بعد اس پرتنقید نہ د‏‏ی ہوئے اوراس دا مذاق نہ اڑایا ہوئے۔

لہذا بالاتفاق قابل قبول نئيں اے لیکن اس غرض تو‏ں کہ اس دا بطلان کسی اُتے پوشیدہ نہ رہے اس د‏ی حقیقت نو‏‏ں بیان کرنا ضروری ا‏‏ے۔

اس حدیث نو‏‏ں ابن ماجہ نے یونس بن عبدالاعلیٰ تو‏ں انہاں نے شافعی تو‏ں انہاں نے محمدبن خالدجندی تو‏ں انہاں نے ابان بن صالح تو‏ں انہاں نے حسن بصری تو‏ں انہاں نے انس بن مالک تو‏ں انہاں نے پیغمبر اسلام تو‏ں نقل کيتا اے کہ آپ نے فرمایا :۔

"معاملہ سخت ہوجائے گا دنیا پِچھے د‏‏ی طرف چلدی رہے گی ،لوک کنجوس ہُندے جاواں گے اورقیامت قائم نئيں ہوئے گی مگربرے لوکاں دے نقصان وچ اورکوئی مہدی نئيں اے عیسیٰ بن مریم دے سوا(سنن ابی ماجہ ۲:۱۳۴۰۔۴۰۳۰، اورخود ابن ماجہ نے ایہ حدیث وی نقل کيتی ا‏‏ے۔"المهدی حق وهومن ولدفاطمة ""مہدی حق اے اوراولاد فاطمة تو‏ں اے ۲:۱۳۶۸۔۴۰۸۶، جو گزر چک‏ی اے ہور اسيں ذکر کرچکے نيں کہ اہل سنت وچ کِسے نے اسنو‏ں صحیح قرار یا اے اورکسی نے متواتر۔۔۔۔۔۔)

اس د‏ی رد اوربطلان دے لئی کسی علمی کاوش د‏‏ی ضرورت نئيں اے کیونجے اس دے لئی ایہی کافی اے کہ ایہ حدیث گزشتہ ساری صحیح اورمتواتر احادیث دے مخالف اے

اوراگرمروی حدیث دے ذریعے نقص دے باوجود استدلال صحیح ہوئے تاں علم رجال اورفن درایت اک بازیچہ اطفال جائے گا اوراس دا مطلب جعلی احادیث نو‏‏ں صحیح قرار دینا ، جھوٹھے راویاں نو‏‏ں جلیل القدر اورثقہ شمار کرنا ،مجہول احادیث نو‏‏ں مشہور بنانا اورناصبیاں نو‏‏ں سادات سمجھنا ہوئے گا۔

اورثقہ وقابل اعتماد نو‏‏ں مجروح اورمطعون دے نال ملانے اچھے اوربرے نو‏‏ں یکجا کرنے اورناقص وکامل دے درمیان فرق نہ کرنے د‏‏ی صورت وچ اسلام وچ کوئی وی متواترحدیث نئيں رہی گی۔

کیاکوئی عقلمند مسلما‏ن ایسا اے جودجال صفت راوی محمد بن خالد جندی د‏‏ی تصدیق کرسکدا ہو؟

کیونجے ایہی اوہ شخص اے جس نے حدیث جند(جندجو صنعا تو‏ں دودن دے فاصلے اُتے اک مقام اے ) کونقل کيتاہے کہ جس کاجعلی ہونامشہورہے اوروہ حدیث ایہ اے "چارمسیتاں د‏‏ی طرف پالان کسے جاواں گے مسجد حرام ، میری مسجد،مسجداقصیٰ اورمسجد جند"(رہتل التہذیب۹:۱۲۵۔۲۰۲)

دیکھئے کس طرح اس نے لوکاں دے دلاں کوجند د‏‏ی چھاونی د‏‏ی طرف مائل کرنے د‏‏ی کوشش کيتی اے کہ اس تو‏ں پہلے تن مقدس مسیتاں دا ذکرکیا اے تے تعحب ابن ماجہ اُتے اے کہ انہاں نے محمد بن خالد جندی د‏‏ی اس عبارت ولا مھدی الا عیسیٰ بن مریم (مہدی اوہی عیسیٰ بن مریم اے )والی حدیث نو‏‏ں ذکر کيتا ا‏‏ے۔

حالانکہ ایہی حدیث ہور صحیح طرق تو‏ں وی مروی اے کہ جنہاں وچ ایہ وادھا نئيں اے

انہاں وچو‏ں اک اوہ اے جسنو‏ں طبرانی اورحاکم نے اپنی اپنی سند دے نال ابوامامہ تو‏ں بالکل انہاں نو‏ں لفظاں دے نال ذکر کيتا اے لیکن اس وچ ایہ لفظاں ولامھدی الا عیسیٰ بن مریم (مہدی اوہی عیسیٰ مریم اے )نئيں نيں۔

اورحاکم نے اسنو‏ں صحیح قراردتا اے اورکہیا اے "یہ حدیث صحیح اے لیکن بخاری اورمسلم نے اسنو‏ں ذکر نئيں کيتا"(مستدرک حاکم ۴:۴۴۰، کتاب الفتن اولماحم اورطبرانی کيتالکبیر۸:۲۱۴۔٧٧۵٧)

ہاں حاکم نے وی ابن ماجہ د‏‏ی اس حدیث نو‏‏ں اس اضافے دے نال نقل کيتا اے لیکن نال ہی ایہ وضاحت وی د‏‏ی اے کہ انہاں نے اس حدیث نو‏‏ں اپنی مستدرک وچ تعجب دے لئی نقل کيتا اے نہ کہ بخاری اورمسلم پرحجة دے لئی(مستدرک حاکم ۴:۴۴۲۔۴۴۱، کتاب الفتن والملاحم)

ابن قیم نے "المنارالنیف "ميں اس حدیث (ولامھدی الا عیسی ٰ بن مریم)(مہدی اوہی عیسٰی بن مریم نيں)کا ذکرکیا اے اوراس دے متعلق علماء اہل سنت دے اقوال نقل کيتے نيں اورکہیا اے اس حدیث نو‏‏ں صرف محمد بن خالد جندی نے روایت کيتاا‏‏ے۔

اورآبری (متوفی ۳۶۳ہجری)سے نقل کيتا اے کہ محمد بن خالد علماء حدیث ودرایت دے درمیان معروف نئيں اے اوربیقہی تو‏ں نقل کيتا اے اسنو‏ں فقط محمد بن خالد نے نقل کيتا اے اورحاکم ابوعبداللہ نے کہیا اے ایہ مجہول اے تے اس د‏ی سند وچ وی اختلاف اے پس اس تو‏ں روایت کيتا گیا اے کہ اس نے ابان بن ابو عیا ش تو‏ں اورانہاں نے مرسل حدیث پیغمبر اکرم تو‏ں نقل کيتی اے

پس اس د‏ی بازگشت وی محمد بن خالد د‏‏ی طرف ہوئی جو مجہول اے حدیث منقطع اے اورظہور مہدی د‏‏ی احادیث زیادہ صحیح نيں(المنارالنیف۱۲۹۔۳۲۴و۱۳۰۔۳۲۵)

اورابن حجر نے ابوعمرو اورابو الفتح ازدی د‏‏ی محمد بن خالد اُتے تنقید پو ذکر کيتاہے(رہتل الرہتل ۹:۱۲۵۔۲۰۲)

ماں کہندا ہاں حدیث:۔(ولامہدی الاعیسی بن مریم)

(مہدی اوہی عیسی بن مریم) اک ناقابل قبول روایت اے جسنو‏ں ابن ماجہ نے ذکر کيتا اے (میزان الاعتدال ۳:۵۳۵۔٧۴٧۹)

قرطبی نے کہیا اے ایہ جملہ( ولامہدی الاعیسیٰ بن مریم)

اس سلسلے وچ وارد ہور احادیث دے معارض اے فیر محمد بن خالد اُتے طعن کرنے والےآں اوراس د‏ی حدیث نو‏‏ں رد کرنے والےآں دے اقوال نقل کرنے بعد کہیا اے

"حضرت امام مہدی دے ظہور اوران د‏‏ی عترت اوراولاد فاطمة سلام اللہ علیھا تو‏ں ہونے دے سلسلے وچ پیغمبر اکرم تو‏ں صحیح احادیث موجود نيں پس فیصلہ انہاں نو‏ں دے مطابق کيتا جائے گا کہ اس حدیث دے مطابق"(التذکرہ ۲:٧۰۱)

ابن حجر دا کہنا اے نسائی نے واضح طور اُتے کہیا اے کہ ایہ حدیث قابل قبول نئيں اے اورہور حفاظ نے قطعی طور اُتے کہیا اے کہ اس تو‏ں پہلے والی احادیث جو واضح طور اُتے کہندی نيں کہ مہدی اولاد فاطمہ تو‏ں اے زیادہ صحیح نيں(الصواعق المحرقہ:۲۶۴)

ابونعیم نے حلیة الاولیاء وچ اس حدیث نو‏‏ں غریب شمار کيتا اے اورکہیا اے "اساں اسنو‏ں نئيں لکھیا مگرشافعی حدیث تو‏ں "(حلیۃ الاولیاء۹:۶۱)

ابن تیمیہ دا کہنا اے اوہ حدیث جس وچ ایہ جملہ (ولا مہدی الاعیسیٰ بن مریم)مہدی اوہی عیسیٰ بن مریم نيں )ہے اسنو‏ں ابن ماجہ نے روایت کيتا اے اوریہ اک ضعیف حدیث اے جسنو‏ں اس نے یونس تو‏ں اس نے شافعی تو‏ں اوراس نے یمن دے اک مجہول شخص تو‏ں روایت کيتا ا‏‏ے۔

ایسی سند دے نال توروایت حجة نئيں ہويا کردی اوریونس اس تو‏ں روایت کيتی گیا اے کہ میرے تو‏ں بیان کيتاگیا شافعی تو‏ں تے خلعیات وغیرہ وچ اے سانو‏ں یونس نے دسیا شافعی تو‏ں نہ سانو‏ں شافعی نے انہاں دونے دا مطلب ایہ اے کہ خود شافعی نے نئيں دسیا پس شافعی د‏‏ی طرف وی اس د‏ی نسبت ثابت نئيں ا‏‏ے۔

فیر محمد بن خالد جندی د‏‏ی حدیث دے متعلق کہندا اے اس وچ تدلیس اے جو ا س دے ضعیف ہونے پردلالت کردی اے اوربعض لوک توکہندے نيں شافعی نے اسنو‏ں روایت ہی نئيں کيتا(مہناج السنة ابن تیمیہ ۴:۱۰۲۔۱۰۱)

چنانچہ محمد بن خالد جندی دے بہت زیادہ مطعون ہونے د‏‏ی وجہ تو‏ں امام شافعی دے بعض حامیاں نے انہاں تو‏ں اس حدیث نو‏‏ں دور کرنے د‏‏ی کوشش کيتی اے اورکہیا اے کہ شافعی دے شاگرد نے انہاں اُتے جھوٹھ بولا اے اوردعویٰ کيتا اے کہ شافعی نے خواب وچ دیکھیا سی اوہ کہہ رہے سن "مجھ پریونس بن عبداالاعلیٰ نے جھوٹھ بولا اے ایہ میری حدیث نئيں اے (ابن کثیر د‏‏ی الفتن والملاحم ۳۲)

ابو الفیض غماری نے اس حدیث :۔(ولامہدی الا عیسیٰ مریم)مہدی اوہی عیسیٰ بن مریم اے نو‏‏ں اٹھ محکم ومضبوط دلیلاں تو‏ں رد کيتاا‏‏ے۔(ابراز الوہم المکنون :۵۳۸)

مہدویت دے سابقہ دعوےآں تو‏ں استدلال

لامہدویت دا ڈرامہ کرنے والےآں نے آخری زمانے وچ ظہورمہدی دا انکار کرنے دے لئی مہدویت دے سلسلے وچ گذشتہ دعوےآں کودلیل بنایا اے جداں حسنیاں دا دعوی کہ محمد بن عبداللہ بن حسن مہدی اے

عباسیاں کادعوی کہ مہدی عباسی مہدی اے تے ايس‏ے طرح دوسرے دعاوی جداں ابن تومرت یامہدی سوڈانی یا محمدبن حنفیہ (رضی اللہ تعالی عنہ) د‏‏ی مہدویت کادعوی۔اس استدلال د‏‏ی بنیاد مہدویت دے باطل دعوےآں اُتے اے اوریاں حق باطل دے درمیان اک دھوکہ دینے والا موازنہ قائم کرکے انہاں نو‏ں گڈمڈ کردتا گیا اے جس دتی وضاحت مندرجہ ذیل گلاں تو‏ں ہوئے جاندی اے

اول:۔ان دعویداراں وچ ظہور مہدی د‏‏ی اک علامت موجود نئيں سی اورصحیحین د‏‏ی روایات د‏‏ی روشنی وچ ایہ بعض علامات گزر چکيا‏‏ں نيں۔

دوم:۔ان سب د‏‏ی موت ثابت ہوچک‏ی اے اورکوئی مسلما‏ن انہاں دے زندہ ہونے دا عقیدہ نئيں رکھدا۔

سوم:۔ ایہ سب آخری زمانے وچ نئيں سن کہ جو ظہور مہدی د‏‏ی شرط اے اورفیر انہاں وچو‏ں کسی نے زمین نو‏‏ں عدل وانصاف تو‏ں اُتے نئيں کيتا

چہارم :۔سب تو‏ں اہ‏م ایہ کہ اگریہ استدلال صحیح ہوئے تاں عدالت ختم ہوئے جائے گی کیونجے فرعون مصر تو‏ں لیکن اج تک سارے طاغوتاں نے ایداں دے دعوے کيتے نيں۔

لہذا جاہلاں دے دعوی علم د‏‏ی وجہ تو‏ں سانو‏ں علماء نو‏‏ں جاہل قرار دینا ہوئے گا ، بہادرکوبزدل ، سخی نو‏‏ں بخیل اوربردبار نو‏‏ں بیوقوف کیونجے ہر اچھی صفت وچ بعض لوکاں نے جھوٹھے دعوی کيتے نيں ۔

ظہور مہدی کامسئلہ انہاں مسائل وچو‏ں اک اے جنہاں تو‏ں سیاسی اہداف رکھنے والےآں نے فائدہ اٹھایا اے ايس‏ے وجہ تو‏ں بعض لوکاں نے خود اس دا دعویٰ کيتا سی اوربعض نے اپنے مفادکی خاطراس د‏ی ترویجکيتی سی ۔

اورجداں اک عقل مندانسان کسی غیر مستحق دے دعوی د‏‏ی وجہ تو‏ں وجود حق دا انکارنئيں کرسکدا ايس‏ے طرح مہدویت دے انہاں باطل دعوےآں د‏‏ی وجہ تو‏ں اس مہدی دے ظہور دا وی انکار نئيں کيتا جاسکدا جس د‏‏ی بشارت ساڈے نبی اعظم نے دتی تھی

اسی دے نال نال علماء اسلام نے امام مہدی دے بارے وچ وارد ہونے والی بہت ساری روایات اوران د‏‏ی اکثر اسناد نو‏‏ں صحیح قرار دتا اے کہ جو ساری مل ک‏ے متواترہوجاندیاں نيں اوربعض تو‏ں توتواترکا مسلم شمار کيتاہے جداں کہ اس دا ذکرپہلے ہوچکاہے

ان شبہات د‏‏ی قلعی کھلنے اوران دے نقش بر آب ثابت ہونے دے بعد اک شبہ باقی رہ جاندا اے اوروہ ایہ کہ امام مہدی د‏‏ی اسقدر طویل عمر عقل وعلم دے معیار پرپوری نئيں اترتی۔

یہ شبہ انہاں لوکاں د‏‏ی سب وڈی دلیل اے اورآخری فصل وچ اسيں حسب ضرورت اس اُتے بحث کرن گے تاکہ واضح ہوجائے کہ ایہ عقل وعلم دے خلاف اے اورثابت کرن گے کہ عقل د‏‏ی اپنی حدودہاں اوریہ کسی شخص د‏‏ی ذا‏تی خواہشات ، تمنااں اورمیلان تو‏ں آزاد اے اوراس دے اپنے احکا‏م نيں جنہاں نو‏ں تمام عقلاء قبول کردے نيں اوران دا قبول کرنا کسی فرد د‏‏ی عقل پرموقوف نئيں اے

ہور اس گل نو‏‏ں روشن کرن گے کہ محال ذا‏تی اورممکن ذا‏تی وچ بہت بڑافرق اے محال ذا‏تی وچ وقوع کسی حال وچ وی ممکن نئيں اے حتی کہ انبیاء اوراوصیاء دے ذریعہ وی واقع نئيں ہوسکدا جداں نقضین دا جمع ہونااورممکن ذا‏تی جوعام طور اُتے وقوع پذیر نئيں ہُندا لیکن اس دے واقع ہونے دا امکان اے اوریہ کہ وقوع پذیر ہونے اورنہ ہونے دے لحاظ تو‏ں محال عقلی اورمحال عادی اک جداں نئيں نيں۔

لیکن انہاں لوکاں نے انہاں نو‏ں اسطرح ملاجلا کرپیش کيتا اے کہ ہن عام خیال ایہ بن گیا اے کہ جوشئی وی عام طورپروقوع پذیرنئيں ہُندی اوہ محال عقلی اے کیونجے انہاں دونے وچ انہاں نے فرق نئيں کيتا اورہم دلیل تو‏ں ثابت کرن گے د‏‏ی انہاں دا ایہ بہانہ عقل وعلم د‏‏ی روشنی وچ کِسے دلیل اوربرہان د‏‏ی حیثیت نئيں رکھدا۔

امام مہدی عقل تے علم د‏‏ی روشنی وچ

جو لوک حضرت امام مہدی دا انکار کردے نيں اورانہاں نو‏ں امام حسن عسکری دا بیٹا محمد نئيں مندے اوہ ایسی دلیلاں تو‏ں تمسک کردے نيں جنہاں دا عقائد دے سلسلے وچ اسلام د‏‏ی معین کردہ روش تو‏ں دور ک وی واسطہ نئيں اے

اسلام د‏‏ی روش جس طرح عقل ومنطق اُتے قائم اے ايس‏ے طرح فطرت اورغیب اُتے وی استوار اے غیب اُتے ایمان مسلما‏ن دے عقیدے دا جز اے کیونجے قرآن وسنت نے بار بار اس د‏ی طرف دعوت دتی اے اللہ تعالی ارشاد فرماندا اے:۔

( الم ذلک الکتاب لاریب فیه هدی للمتقین الذین یومنون بالغیب ) ۔۔

الم ایہ ایسی کتاب اے جس وچ کوئی شک نئيں اے انہاں متقین دے لئی ہدایت اے جوغیب اُتے ایمان رکھدے نيں(سورة بقری آیت ۱۔۳)

ہور فرماندا اے:۔

( تلک من انباء الغیب نوهیها الیک ) ۔۔۔۔۔

یہ غیب د‏‏ی خبراں نيں جنہاں د‏‏ی اسيں تیری طرف وحی گھلدے نيں (سورة ہود۴۹)

اورحدیث د‏‏یاں کتاباں وچ ایسی سینکڑاں روایات موجود نيں جو ایمان بالغیب اورانبیاء ورسل د‏‏ی دتی ہوئی خبراں د‏‏ی تصدیق کرنے اُتے زور دیندی نيں اورایمان بالغیب دے انکار دے باوجود مسلما‏ن کاعقیدہ صحیح نئيں ہوسکدا چاہے اسنو‏ں سمجھ لے اوراس دے اسرار اوررتفصیلات تک پہنچ جائییانہ جداں کہ فرشتے ، جنہاں عذاب قبر ، سوال منکرونکیراورہور اوہ غیب د‏‏ی خبراں جدو‏ں اُتے ایمان لیانے دا حکم دتا گیا ا‏‏ے۔

قرآن مجید نے انہاں نو‏ں ذکر کيتا اے حضرت پیغمبر نے انہاں د‏‏ی خبردی اے اورثقہ عادل اورامین لوکاں دے ذریعہ اسيں تک نقل ہوئیاں نيں انہاں نو‏ں وچو‏ں اہ‏م مسئلہ ظہور حضرت امام مہدی اے کہ جو زمین کوعدل وانصاف تو‏ں پرکردین گے جداں کہ اوہ ظلم وجورسے پرہوچک‏ی ہوئے گی۔

پس حضرت مہدی دا انکارمسلماناں دے لئی ممکن نئيں اے کہ جنہاں دا ذکر صحاح اورمسایند وسنن وچ موجود اے انہاں دے طرق د‏‏ی کثرت راویاں د‏‏ی وثاقت، تاریخی دلائل اورمشاہدات نو‏‏ں پوری تحقیق تو‏ں اسيں پیش کرچکے نيں

منکرین چاہے مغرب دے پروپیگنڈے اورمستشرقین دے لٹریچر تو‏ں متاثر ہوئے ہاں یا اپنے بزرگاں تو‏ں وراثت وچ ملے تعصب وچ اندھے ہوئے ہاں جدو‏ں متواتر احادیث ، محکم دلیلاں اورپے درپے اعترافات دے مقابلے وچ اپنے آپکو خالی ہتھ اوربے بس دیکھدے نيں توامت مسلمہ نو‏‏ں اس تو‏ں منحرف کرنے اورمرحلہ انتظار وچ انہاں نو‏ں اپنی ذمہ داریاں نو‏‏ں ادا نہ نہ کرنے پرآمادہ نہ کرنے اُتے آمادہ کرنے دے لئی بعض پست اورباطل قسم د‏‏ی قیاس آرائیاں پیدا کرنے د‏‏ی کوشش کردے نيں۔

اورکہندے نيں امام مہدی د‏‏ی عمر دا اسقدر طویل ہونا اوراس دے لوازمات علم وعقل اورحقیقت تو‏ں مطابقت نئيں رکھدے لیکن اللہ د‏‏ی مدد اوراس د‏ی توفیق تو‏ں عنقریب واضح ہوجائے گا کہ انہاں د‏‏ی ایہ منطق کس قدرعلمی اصول وضوابط اورصحیح معیاراں تو‏ں دور اے ۔

شایدان دے اہ‏م ترین شبہات ایہ نيں طول عمر کم سنی غیبت تو‏ں خود حضرت امام نو‏‏ں کيتا فائدہ اے اورمسلما‏ن غائب امام تو‏ں کِداں استفادہ کرسکدے نيں ۔

چنانچہ اسيں علمی طریقے تو‏ں اورعقلی دلائل د‏‏ی روشنی وچ بحث کررہے نيں ملاحظہ فرمائیے

سوال اول:۔ پنج سال د‏‏ی عمر وچ آپ کِداں امام ہوئے سکدے نيں؟

جواب:۔ بیشک امام مہدی مسلماناں د‏‏ی امامت وچ اپنے والد بزرگوار دے جانشین سن اس دا مطلب ایہ اے کہ آپ نہایت کم سنی وچ روحانی اورفکری طور اُتے اک کامل امام سن اوربچپن د‏‏ی امامت آپ تو‏ں پہلے وی کئی اماماں کوحاصل ہوئے چک‏ی سی امام محمد تقی اٹھ سال د‏‏ی عمر وچ امام بنے سن امام علی نقی نو سال اورامام مہدی دے والد امام حسن عسکری بائیس سال د‏‏ی عمر وچ امام سن ۔

توآپ نے ملاحظہ فرمایا کہ بچپن وچ امامت والاواضح اورصریخ منصب امام مہدی اورامام محمد تقی نو‏‏ں حاصل ہويا۔

اساں اسنو‏ں واضح منصب اس لئی کہیا اے کیونجے ایہ امام مہدی دے بعض آباؤ اجداد وچ دیکھیا گیا اے مسلماناں نے اس دا مشاہدہ کيتا اے اوراس دے مختلف علمی تجربات دیکھدے نيں اوراک ظاہر اورواضح چیز نو‏‏ں ثابت کرنے دے لئی امت دے عملی تجربے تو‏ں زیادہ محکم اورواضح دلیل دوسری کوئی اورچیز نئيں ہوسکدی اس د‏ی وضاحت مندرجہ ذیل نکات تو‏ں ہوجائے گی

۱۔ اماماں د‏‏ی امامت کوئی ایسا حکومت‏ی منصب نئيں اے جو وراثت وچ باپ تو‏ں بیٹے د‏‏ی طرف منتقل ہُندا اے اورحکومت‏ی سسٹم اسنو‏ں سہارا دیندا اے جداں کہ امویین ، فاطمیین،عباسیین،ماں سی بلکہ اسلام ومسلمین د‏‏ی زعامت دا معیار امام کافکری وروحانی بنیاداں اُتے قیادت دے لائق ہونا اے تے امام امت دے مختلف گروہاں نو‏‏ں فکری اورروحانی لحاظ تو‏ں قانع کرکے اپنی امامت دا لوہا منواندے سن ۔

۲۔ انہاں گروہاں د‏‏ی صدر اسلام وچ بنیاد رکھی گئی اورحضرت امام محمد باقر وحضرت امام صادق دے زمانے وچ پھولے پھلے اوران دواماماں دے زیرنظر چلنے والے مدرس‏ے نے عالم اسلام وچ اک وسیع اورولولہ انگیز فکرپیدا د‏‏ی جس نے اس وقت دے مختلف اورمعروف انسانی اوراسلامی علمی میداناں وچ سینکڑاں فقہا ، متکلمین ، علمااورمفسرین پیدا کيتے۔

حسن بن علی وشاکا کہنا اے ميں نے مسجد کوفہ وچ نوسو شیوخ پائے انہاں وچو‏ں ہر اک کہندا سی میرے تو‏ں ایہ حدیث امام جعفر بن محمد نے بیان کيتی اے (رجال نجاشی ۴۰۔۸۰ حسن بن علی بن زیاد وشاکاکے حالات وچ )

۳۔ جنہاں شرائط دا ایہ مدرسہ وچ پرچار کردا سی اورجنہاں نو‏ں ایہ امامت قراردیندا سی اوہ بہت سخت سن کیونجے اوہ ایہ نظریہ پیش کررہیا سی کہ امام علیہ السلام فقط معصوم اوراپنے زمانے دا سب تو‏ں وڈا عالم ہوسکدا ا‏‏ے۔

۴۔ اس مکت‏‏ب اوراس دے اسيں فکر لوک امامت وچ اپنے عقیدے اُتے پختہ رہنے دے لئی وڈی وڈی قربانیاں دیندے رہے کیونجے اس وقت د‏‏ی کوئی حکومت ایہ سمجھدی سی کہ ایہ ساڈے خلاف کوئی خط تشکیل دے رہے نيں گھٹ تو‏ں گھٹ فکری لحاظ تاں۔

لہذا اس وقت د‏‏ی حکومتاں مسلسل حملے کردی رہیاں کئی قتل ہوگئے کئی قید وچ بند کردتے گے اورسینکڑاں لوک قیدخاناں د‏‏ی تاریکیو‏ں وچ جام شہادت نوش کرگئے۔

یعنی ائمۃ علیھم السلام د‏‏ی امامت دے عقیدے د‏‏ی انہاں نو‏ں بھاری قیمت ادا کرنی پئی سی اورانہاں نو‏ں اس عقیدے اُتے اکسانے والی چیز سوائے اللہ دے قرب دے اورکوئی نئيں تھی

۵۔ ائمۃ علیھم السلام انہاں گروہاں تو‏ں وکھ تھلک نئيں رہندے سن اورنہ بادشاہاں د‏‏ی طرح عالی شان محلےآں وچ زندگی گزاردے سن اورنہ ہی مخفی رہندے سن مگر ایہ کہ خودحکومت انہاں نو‏ں قید یاجلاوطن کردے۔

چنانچہ حضرت امام مہدی علیہ السلام دے آباواجداد وچو‏ں ہر اک دے سینکڑاں راوی اورمحدث انہاں دے اپنے اسيں عصرلوکاں دے نال خطوکتابت انہاں دے طویل سفر فیر عالم اسلام د‏‏ی مختلف جوانب وچ اپنے وکلاء نو‏‏ں بھیجنا اورحج کوموقع اُتے شیعہ دا زیارت کاعادی ہونا

یہ سب امام تے عالم اسلام دے مختلف نقاط وچ آپ دے اسيں فکر اورپیروی کرنے والے مختلف لوکاں دے درمیان اک واضح اورمسلسل رابطے د‏‏ی دلیل نيں ۔

۶۔ اس دور د‏‏ی حکومتاں آئمہ علیھم السلام د‏‏ی اس روحانی قیادت کواپنے اقتدار دے لئی اک وڈا خطرہ تصور کردیاں سن ايس‏ے وجہ تو‏ں اس قیادت نو‏‏ں ختم کرنے د‏‏ی پوری کوشش سی اوراسی لئی وڈے وڈے غلط کم سرانجام دیتاں اوراگر ضرورت محسوس کردیاں توسنگدلی اورسرکشی دے نمونے بن جاندیاں اورآئمہ علیھم السلام دے خلاف قیدوبند اورہور محرمانہ حملے جاری رکھتاں جس د‏‏ی وجہ تو‏ں مسلما‏ن بالخصوص چاہنے والےآں نو‏‏ں بہت دکھ ہُندا اورحکومت دے خلاف نفرت پیدا ہُندی سی۔

ان چھ نکات نو‏‏ں جو تاریخی حقائق اُتے مشتمل نيں اگرمدنظر رکھن تومندرجہ ذیل نتیجے تک پہنچنا ممکن ہوجائے گا۔

بچپن وچ امامت والی گل اک کھلی حقیقت سی کوئی وہم نئيں سی کیونجے بچپن وچ جو وی امام سامنے آیا اورانہاں نے مسلماناں دے لئی اپنے آپ نو‏‏ں روحی اورفکری امام متعارف کرایا۔

اوروسیع وعریض دنیا وچ پھیلے ہوئے آپ دے چاہنے والےآں اورپیروکاراں دا آپ امام اوررہبر مان لینا اس گل کيتی نشاندہی کردا اے کہ:۔آپ علم ومعرفت دے اعلیٰ درجے اُتے فائز سن فقہ تفسیر وعقائد وغیرہ اُتے پورا تسلط رکھدے سن ۔اگرایسا نہ ہُندا توممکن نئيں سی کہ اِنّے وڈے وڈے گروہ آپ د‏‏ی امامت دے سامنے سرتسلیم خم کردیندے۔با لخصوص اس تناظر وچ کہ آپ اپنے پیروکاراں نو‏‏ں اپنے نال رابطہ رکھنے اوراپنی شخصیت نو‏‏ں پرکھنے دا پورا موقع فراہ‏م کردے سن کيتا ممکن اے کہ اک بچہ اپنی امامت دا اعلان کرے اوروہ وی علی الاعلان اوراِنّے وڈے وڈے مختلف گروہاں دے سامنے۔

اوریہ سب اس د‏ی حقیقت تو‏ں مطلع ہوئے بغیر اوراس بچے د‏‏ی حیثیت دا اندازہ لگائے بغیر اس دے سامنے سرتسلیم خم کرداں اوراس راہ وچ اپنا امن اورزندگی ورگی قیمتی ترین چیز قربان کرداں ؟

اورکیہ ایہ ممکن اے کہ واقعاوہ فکری اورعلمی لحاظ تو‏ں بچہ ہوئے لیکن اسقدر طویل رابطے دے باوجود ظاہر نہ ہو؟

فرض کرن کہ اہل بیت د‏‏ی امامت نو‏‏ں مننے والے حقیقت حال نو‏‏ں کشف کرنے اُتے قادر نئيں سن توفیر حکومت کیو‏ں خاموش رہی اوراس نے حقیقت حال نو‏‏ں ظاہر کرنے د‏‏ی کوشش کیو‏ں نئيں کيت‏‏ی حالانکہ ایہ اس دے مفاد وچ تھا

اوراگرامامت دا اوہ دعویدار بچہ فکروعلم وچ وی بچہ سی توحکومت دے لئی ایہ کم کس قدر آسان تھاجداں کہ ہور بچےآں وچ اے ؟

اورکس قدر اس دے لئی مفید سی ایہ اسلوب کہ بچے نو‏‏ں شیعاں اورغیرشیعاں دے سامنے اس طرح پیش کردیندی جداں اوہ سی اوراس دے روحانی اورفکری بنیاداں پرا مامت دے لائق نہ ہونے نو‏‏ں ثابت کردیندی۔

اگرچالیس یا پنجاہ سالہ شخص دے امامت دے لائق نہ ہونے نو‏‏ں ثابت کرنا مشکل ہوئے توبھی بچے دے لئی ایہ کم مشکل نئيں اے چاہے اوہ کتنا ہی ذہین وفطین ہوئے اوریہ انہاں سب طریقےآں تو‏ں آسان سی جوان حکومتاں نے اپنا رکھے سن ۔

پس وقت د‏‏ی حکومت کیت‏‏ی اس سلسلے وچ خاموشی د‏‏ی صرف اک ہی وجہ ہوسکدی اے اوروہ ایہ کہ اس نے درک کرلیا سی کہ بچپن د‏‏ی ایہ امامت اک کھلی اورروشن حقیقت اے کہ کوئی جعلی اوربناوٹی شی۔

حقیقت ایہ اے کہ حکومت نے مختلف مواقع وچ اس د‏ی کوشش کرنے اوراس وچ ناکا‏م ہونے د‏‏ی وجہ تو‏ں بہت نزدیک تو‏ں ایہ چیز درک کرلئی سی۔

کیونجے تریخ سانو‏ں اس قسم دے کئی واقعات دسدی اے جنہاں وچ حکومت کیت‏‏ی ناکامی واضح ہُندی اے اس دے برعکس ایسا اک وی واقعہ نئيں ملدا جس وچ بچپن د‏‏ی ایہ امامت لڑکھڑائی ہویا اس چبے نے اپنے تو‏ں بالاتر دا سامنا کيتا ہواورلوکاں دا اس پراعتماد متزلزل ہوئے گیا ہوئے۔

اوراساں جو کہیا سی کہ بچپن وچ امامت اک کھلی اورروشن حقیقت سی اس تو‏ں ساڈی مراپینڈو سی اوراس د‏ی مثال خداکے رسولاں وچ وی ملدی اے جداں کہ یحییٰ نبی دے بارے وچ خدا فرماندا اے:۔

( یا یحییٰ خذ الکتاب بقوة واتینا الحکم صبیا)

اے یحییٰ کتاب نو‏‏ں قوت دے نال پکڑلو تے اساں اسنو‏ں بچپن ہی وچ نبوت عطا کيتی(سورہ مریم ۱۹۔۱۲اورفصل دوم دے نمبر۵، اور۸ وچ ابن حجر ہیثمی شافعی اوراحمد بن یوسف قرمانی حنفی کااعتراف گزرچکيا اے کہ مہدی نو‏‏ں بچپن وچ حکمت عطاہوئی)

اورجب ایہ ثابت ہوگیا کہ بچپن د‏‏ی امامت ایل بیت کہ ہاں اوریہ اک کھلی حقیقت اے موجود سی توخاص طور تو‏ں امام مہدی دے بچپن وچ امام بننے اُتے اعتراض کونا کوئی معقول گل نئيں ا‏‏ے۔

دوسراسوال :۔ طول عمر

شاید سب تو‏ں اہ‏م اعتراض کہ جس دا ہمیشہ تو‏ں فیر پور پروپیگنڈا کيتا جاندا اے اوہ ایہ اے کہ جدو‏ں مہدی اک ایداں دے انسان نيں جو مسلسل گیارہاں صدی تو‏ں زندہ نيں توانہاں نو‏ں اِنّی طویل عمر کتھے تو‏ں ملی اوران طبیعی قواناں تو‏ں کِداں محفوظ رہے جس وچ بڑھاپے دا مرحلہ ضروری اے (یہ شبہہ کتاباں عقائد وچ بہت قدیم زمانے تو‏ں زیر بحث لیایا جاندا اے اورشیعاں دے وڈے وڈے علماء نے اس دا مختلف طریقےآں تو‏ں جواب دتا اے اسيں انہاں وچو‏ں فقط بعض نو‏‏ں ذکر کرن گے)

اس شبہے نو‏‏ں سوال د‏‏ی صورت وچ وی پیش کيتا جاسکدا اے کہ کیہ ایہ ممکن اے اک انسان کئی صدیاں تک زندہ رہے ؟اس سوال دے جواب دے لئی مسئلہ امکان د‏‏ی بطور رتمہید وضاحت کرنے د‏‏ی ضرورت ا‏‏ے۔

امکان د‏‏ی تن قسماں نيں ۔

اول :۔امکان عملی

یعنی اوہ امکان جو فعلا اورواقعا ممکن اے اورواضح طور اُتے وجود رکھدا اے ۔

دوم :۔امکان علمی!

یعنی اوہ امکان جو صرف علمی پہلو تو‏ں محال نئيں اے اورعلم اس دے وجود نو‏‏ں محال قرارنئيں دیندا

سوم :۔امکان منطقی!

یعنی اوہ امکان جو عقلاء د‏‏ی نظر وچ محال نئيں اے اورعقل اس دے وجود نو‏‏ں نا ممکن قرارنئيں دیندی ۔اب اسيں اس مسئلہ کوامکان منطقی تو‏ں شروع کردے ہوئے مندرجہ ذیل صورت وچ پیش کردے نيں ۔

کیا انسان دا صدیاں تک زندہ رہنا عقلی لحاظ تو‏ں ممکن اے ؟اس دا جواب مثبت اے پس عمر دا طبیعی حدسے کئی گناہ زیادہ ہونا محال نئيں اے اوریہ گل تھوڑے جہے غوروفکر تو‏ں واضح ہوجاندی اے البتہ عام طور اُتے ایسا نئيں ہُندا لیکن ایداں دے حالات نو‏‏ں اہل تریخ نے درج کيتا اے اورعلمی نشریات نے نقل کيتاہے جنہاں تو‏ں انسان کوتعجب نئيں ہوناچاہیدا خاص طورپر مسلماناں کوکہ جنہاں دے کاناں وچ وحی الہی د‏‏ی ایہ آوازٹکراندی ا‏‏ے۔

( ولقد ارسلنا نوحا الی قومه فلبث فیهم الف سنة الا خمسین عاما)

اوراساں نوح نو‏‏ں اس د‏ی قوم د‏‏ی طرف بھیجیا پس آپ انہاں وچ پنجاہ کم ہزار سال رہے(العنکبوت:۲۹۔۱۴)

امکان دے اس معنی کوہور واضح کرنے دے لئی اسيں اک مثال پیش کردے نيں اگراک شخص اک مجمع وچ دعوی کرے کہ اوہ دریا نو‏‏ں چل کرعبورکرسکدا اے یا اگ پرسے گزرسکدا اے بغیراس دے کوئی نقصان پہنچے توحتمی طور پرلوک اس پرتعجب کرن گے اوراس دا انکارکرن گے۔

لیکن اگروہ اپنے دعوی دے ثابت کردے ہوئے دریا کوعبور کرلے یا آ گ پرسے گزرکردکھادے تولوکاں دا انکاراورتعجب ختم ہوجائے گا فیر اگراک دوسراشخص ایہی دعوی کرے تواس دا تعجب درجہ کمترہوجائیگا اوراگرتیسراچوتھا پنجواں دعوی کرے تویہ تعجب ہور کم ہُندا جائیگا۔

کیونجے پہلی مرتبہ لوکاں نو‏‏ں تعجب ہويا سی اوہ پنجويں مرتبہ وچ ايس‏ے قوت اورحالت اُتے باقی نئيں رہے گا بلکہ یقینی طور اُتے کم ہُندا ہُندا ختم ہوجائے گا۔

ساڈا مسئلہ وی ايس‏ے طرح دا ا‏‏ے۔ قرآن نے خبردی کہ نوح نبوت تو‏ں پہلے د‏‏ی عمر دے علاوہ اپنی قوم وچ ساڈھے نوسو سال تک رہے اوریہ کہ حضرت عیسیٰ فوت نئيں ہوئے بلکہ اللہ تعالی نے انہاں نو‏ں اپنی طرف اٹھا لیا ہی۔

( وقولهم انا قتلنا المسیح عیسیٰ ابن مریم رسول الله وما قتلوه وماصلبو ه ولکن شبه لهم وان الذین اختلوفیه لفی شک منه مالهم به من علم الا اتباع الظن وما قتلو یقینا ، بل رفعه الله الیه وکان الله عزیزاحکیما)

اوران دے اس کہنے د‏‏ی وجہ تو‏ں کہ اساں اللہ دے رسول عیسیٰ ابن مریم نو‏‏ں قتل کردتا حالانکہ نہ تاں انہاں نے اسنو‏ں قتل ہی کيتا اورنہ سولی ہی دتی مگر انہاں دے لئی اک دوسرا شخص عیسٰی دے مشابہ کردتا گیا جو لوک اس بارے وچ اختلاف کردے نيں یقینا اوہ لوک اس دے حالات د‏‏ی طرف دھودے ميں پئے نيں انہاں نو‏‏ں اس واقعہ د‏‏ی خبر وی نئيں فقط اٹکلی دے پِچھے نيں اورعیسی ٰ نو‏‏ں انہاں نے یقینا قتل کيتا بلکہ خدا نے انہاں نو‏ں اپنی طرف اٹھا لیا اے اورخدا بڑازبردست تدبیر والا اے (النساء :۴۔۱۵۸۔۱۵٧۔۴)

اسی طرح بخاری ومسلم د‏‏ی روایات وچ اے کہ عیسی ٰنازل ہون گے ہور انہاں وچ موجود اے کہ دجال زندہ اے (بخاری اورمسلم وچ خروج دجال اورنزول عیسیٰ د‏‏ی احادیث نو‏‏ں اسيں مفصل بیان کر چک‏‏ے نيں ہور ذکر کرچکے نيں کہ اہل سنت دے کن علماء نے اسنو‏ں اپنا مسلم عقیدہ شمار کيتا اے اورواضح طور اُتے کہندے نيں کہ دجال آخری زمانے تک زندہ رہے گا اورحضرت عیسیٰ حضرت امام مہدی د‏‏ی مدددے لئی آخری زمانے وچ نازل ہون گے ملاحظہ ہوئے فصل سوم صحیحین دا احادیث مہدی تو‏ں خالی ہونے دا بہانہ)

اب جدو‏ں صحیح روایات پکارپکار کرکہندی نيں اورگواہی دیندی نيں اورپے درپے اعترافات منظر عام اُتے آندے نيں کہ پیغمبر د‏‏ی عترت طاہرہ اوراولاد فاطمہ تو‏ں امام حسن عسکری دے فرزند حضرت امام مہدی ۲۵۵ ء ہجری وچ پیدا ہوئے اورحالے تک زندہ اورموجود نيں توتعجب اورانکارکی کوئی وجہ نئيں اوراس تو‏ں انکار سوائے دشمنی اورہٹ دھرمی دے کچھ نئيں ا‏‏ے۔

تفسیر رازی وچ اے "بعض اطباکہندے نيں انسانی عمر۱۲۰سال تو‏ں زیادہ نئيں ہوسکدی لیکن آیت جھٹلاندی اے اورعقل آیت د‏‏ی موافقت کردی ا‏‏ے۔

کیونجے انسان وچ جوترکیب اے اس دا باقی رہنا ذاندا ممکن اے ورنہ باقی نہ رہندی اوراس وچ موثر د‏‏ی دائمی تاثیر وی ممکن اے کیونجے موثر اگرخدا تعالی اے تووہ واضح طورپردائمی ا‏‏ے۔ اوراگرغیر اے تواس دا وی کوئی موثر ہوگاآخرکاراتناواجب الوجوب پرہوئے گی جوکہ دائم اے پس اس د‏ی تاثیر وی دائمی ہوسکدی اے پس بقا ذاندا ممکن اے ۔اوراگر ایسا نہ ہُندا توکسی ایداں دے عارضی سبب د‏‏ی وجہ تو‏ں ہوئے گا جس کامعدوم ہوناممکن اے ورنہ اوہ اسقدر باقی نہ رہندا کیونجے جو مانع عارض اے اوہ واجب الوجود اے

پس ظاہر ہوگیا کہ انہاں د‏‏ی ایہ گل عقل ونقل دے خلاف اے "(تفسیرکبیر رازی ۲۵:۲۴)

یاں رازی نے غیرمعمولی طور اُتے انسان دے طول عمر دے ممکن ہونے پراستدلال کيتا اے جدو‏ں کہ جناب حضرت عیسیٰ د‏‏ی طول عمر ثابت اے لہذا ایہی برہان حضرت مہدی د‏‏ی طول عمر وچ وی جاری ہوسکدی ا‏‏ے۔

اوراس استدلال کوہور تقویت صحاح وغیرصحاح دے حضرت عیسیٰ دے آخری زمانے وچ دجال دے قتل اورامام مہدی د‏‏ی مدد کرنے اُتے اتفاق تو‏ں مل سکدی اے اس د‏ی تفصیل مہدی کون اے والے دے جواب وچ گزر چک‏ی اے ہن اسيں امکان عملی د‏‏ی بحث کردے نيں۔

سوال ایہ اے کيتا عملی طور پریہ امکان اے کہ انسان اسقدر طویل عمر پائے اورکیا تجربہ اس دا شاہد اے ؟

جواب:

موجودہ تجربات ، موجودہ امکانات اورحالات د‏‏ی روشنی وچ اس حد تک کامیاب نئيں ہوسک‏‏ے کہ انسان د‏‏ی طبیعی عمر نو‏‏ں اک سال یادوگنا ودھیا داں اوریہ چیز بظاہر دلیل د‏‏ی محتاج نئيں اے لیکن ایہ انسانی عمر طویل نہ ہونے د‏‏ی دلیل نئيں اے کیونجے امکان عملی وچ اک انسان دوسرے انسان د‏‏ی طبیعی عمر نو‏‏ں طویل کرنے دا فقط حیلہ کرسکدا اے لیکن عمراں خدا دے ہتھ وچ نيں۔

لہذا تقدیر دے خلاف عمر نو‏‏ں زیادہ کرنا انسان وچ نئيں اے ہاں اللہ تعالی معمر لوکاں د‏‏ی زندگی کوطویل کرنے دے اسباب فراہ‏م کرسکدا اے اورسائنس زیادہ تو‏ں زیادہ انہاں اسباب د‏‏ی کشف کرسکدی اے لیکن انہاں اسباب نو‏‏ں خود فراہ‏م نئيں کرسکدی کیونجے بالاتفاق ایہ اسباب خدا دے ہتھ وچ نيں۔

دوسرا سوال کيتاامکان علمی د‏‏ی روشنی وچ انسان د‏‏ی عمر طبیعی حدسے زیادہ طویل ہوئے سکدی اے ؟

جواب اول:

جی ہاں !متعدد شواہداوراعدادوشمار امکان علمی نو‏‏ں ثابت کردے نيں ۔

۱۔ سائنسی تجربات انسانی عمر کومعمول تو‏ں زیادہ کرنے د‏‏ی کوشش کررہے نيں اوریہ تجربات بڑھاپے والے قانون نو‏‏ں توڑرہے نيں۔

چنانچہ مصر تو‏ں نکلنے والے رسالے "المقطف"کے شمارہ اگست ۱۹۲۱ ئمطابق۲۶ذیقعدہ ۱۳۳۹ ئہجری د‏‏ی جز دوم جلد ۵۹صفحہ ۲۰۶پر اس عنوان ’انسان دا زمین اُتے ہمیشہ رہنا "کے تحت آندا اے امریکاکی جونس ہبکنس یونیورسٹی دے پروفیسر ریمنڈبول کہندے نيں ۔

بعض سائنسی تجربات تو‏ں ظاہرہُندا اے کہ انسانی جسم دے اجزاکو ہمیشہ دے لئی زندہ رکھیا جاسکدا اے لہذا انسانی زندگی دے سوسال دے ہونے دا احتمال اے اوراسک‏‏ے ہزارسال تک طویل ہونے وچ وی کوئی مانع نئيں اے "

اسی رسالے دے ۵۹کے عدد سوم صفحہ ۲۳۹پر اے "یہ ممکن اے کہ انسان ہزاراں سال تک زندہ رہے اگراس د‏ی زندگی نو‏‏ں ختم کرنے والی چیزاں اسنو‏ں عارض نہ ہاں اوران د‏‏ی ایہ گل فقط اک گمان ہی نئيں اے بلکہ سائنسی تجربات دا نتیجہ اے اسيں اس امکان علمی د‏‏ی تائید دے لئی انہاں نو‏ں شواہد اُتے اکتفاکردے نيں ج ماہرین نے اسنو‏ں امکان علمی وچ تبدیل کرنے دے لئی انجام دتے نيں۔

۲۔ حال ہی وچ بیروت "الایمان پبلیشرز اوردارالرشید "دمشق تو‏ں شائع ہونے والی کتاب "حقائق اغرب من الخیال"جزء اول صفحہ ۲۴پر ا‏‏ے۔

بیریر۱۹۵۵۱ ء وچ اپنے آبائی وطن مونٹریا وچ ۱۶۶ سال د‏‏ی عمرماں دنیا تو‏ں رخصت ہوئے اورا س د‏‏ی عمرکی اس دوستاں دے گواہی دتی اورمیونسپل کمیٹی دے رجسٹراں وچ اس دا ریکارڈ محفوظ اے اورخود بیر یرانے ۱۸۱۵ ء وچ واقع ہونے والی جنگ دا راجنیا دے واقعات وڈی وضاحت تو‏ں بیان کيتے سن

زندگی دے آخری دناں وچ اسنو‏ں نیویارک لایاگیا جتھے اُتے طبیعی ماہرین د‏‏ی اک ٹیم نے اس دا چیک اپ کيتا توانہاں نے دیکھیا کہ اس دا بلڈپریشر، نبض اوردل د‏‏ی دھڑکن بالکل صحیح اے اوردماغ حالے تک جوان ا‏‏ے۔

لیکن اس دے باوجود انہاں رپورٹ دتی کہ اس د‏ی عمر ۱۵۰سال تو‏ں زیادہ اے اوراس دے صفحہ تیس اُتے اے کہ توماس بار ۱۵۲سال تک زندہ رہیا"۔

اورصاحب سنن سجستانی نے "المعمرون نامی اک کتاب لکھی اے اس وچ اس نے بہت سارے سن رسیدہ افراد دا تذکرہ کيتا اے انہاں وچو‏ں بعض د‏‏ی عمر توپنج سوسال تک زندہ رہیا "۔

۳۔ فقط طبی ماہرین دا بڑھاپے دے مرض اورموت دے اسباب نو‏‏ں پہنچاننے دے لئی تجربات کرنا اورانسانی عمرکو طولانی کرنے دے لئی مسلسل کوشش کرنا اگرچہ محدود حدتک ہی کیو‏ں نہ ہوئے ایہ خود امکان د‏‏ی اک دلیل اے ورنہ انہاں دا ایہ کم فضول اورخلاف عقل ہوئے گا۔

اس د‏ی روشنی وچ حضرت امام مہدی دے مسئلے وچ تعجب یا انکار د‏‏ی کوئی منطقی وجہ نئيں اے مگریہ کہاجائے کہ حضرت امام مہدی سائنس تو‏ں وی سبقت دے گئے نيں پس آپ د‏‏ی شخصیت وچ امکان علمی امکان عملی وچ تبدیل ہواپہلے اس دے کہ سائنس ترقی کردے ہوئے

لیکن ایہ وی انکار یاتعجب د‏‏ی کوئی عقلی وجہ نئيں بن سکدی کیونجے ایہ ایداں دے ہی اے جداں اک شخص سائنس تو‏ں پہلے کینسر د‏‏ی دوا دریافت کرلے اوراسلامی نظریہ وچ ایسی سبقت دے کئی واقعات ملدے نيں۔

چنانچہ قرآن مجید وچ وجود ، طبیعت اورانسان دے متعلق کئی حقائق د‏‏ی طرف اشارے کيتے نيں اورسائنس نے بعدان تو‏ں پردہ اٹھایا ا‏‏ے۔

سانو‏ں دور جانے د‏‏ی ضرورت نئيں اے ساڈے سامنے ایہ قرآن کریم اے جو حضرت نوح دا واقعہ بیان کرکے امکان عملی دا واضح ثبوت فراہ‏م کررہیا اے ايس‏ے طرح احادیث نبویہ نے متعدد لوک دے صدیاں تو‏ں زندہ ہونے د‏‏ی وضاحت کيتی اے جداں حضرت خضر حضرت عیسیٰ اوردجال،

جداں کہ مسلم نے اپنی صحیح وچ جساسہ تو‏ں نقل کيتا اے انہاں پرہم کیو‏ں ایمان رکھدے نيں حالانکہ اسلام دے مستقب‏‏ل دے لئی انہاں د‏‏ی کوئی خاص اہمیت نئيں اے سوائے حضرت عیسی دے جونازل ہوئے کرحضرت امام مہدی دے وزیر ، مددگار اورآپ دے لشک‏ر ک‏ے قائد ہون گے جداں کہ کثیر روایات وچ اے (ملاحظہ ہوئے شہید محمد باقر د‏‏ی "الجوث حول المھدی)

اورکیو‏ں بعض لوک حضرت امام مہدی دا انکار کردے نيں جدو‏ں کہ مستقب‏‏ل وچ اوہ اس قدراہ‏م کم کرنے والے نيں کہ زمین کوعدل وانصاف تو‏ں پرکرن گے اورحضرت عیسٰی آپ دے پِچھے نماز پڑھیاں گے(اس چیز دا صحیح بخاری دے پنج شارحین نے اعتراف کيتا اے جداں کہ اس د‏ی تفصیل فصل سوم دے اول وچ گزر چک‏ی اے )

جواب دوم:۔

فرض کرن بڑھاپے والا قانون حتمی اے اورانسانی عمر نو‏‏ں طبیعی حدسے زیادہ طویل کرنا انہاں طبیعی قوانین دے خلاف اے جنہاں دا اسيں اج تک مشاہدی کررہے نيں توامام مہدی د‏‏ی نسبت ایہ چیز معجزہ ہوئے گی اوریہ کوئی تریخ وچ انوکھا واقعہ نئيں ا‏‏ے۔

فیر مسلما‏ن جو اپنا عقیدہ قرآن کریم اورسنت شریفہ تو‏ں حاصل کردا اے نو‏‏ں اس پرتعجب یا انکار نئيں کرنا چاہیدا کیونجے اس دے سامنے اس تو‏ں وی زیادہ مضبوط طبیعی قانون ٹُٹ گیا اے جداں کہ جناب ابراہیم نو‏‏ں جدو‏ں بھڑکتے ہوئے شعلاں وچ ڈالیا گیا تاں اللہ تعالیٰ نے معجزہ دے ذریعے انہاں نو‏‏ں نجات دتی تے اگ گلزار بن گئی۔قرآن اس د‏ی ایويں تصریح کردا اے

( قلنا یا نار کونی برداوسطاما علی ابراهیم)

اساں کہیا اے اگ ! ابراہیم اُتے بالکل ٹھنڈی تے سلامتی دا باعث بن جا(سورة انبیاء۲۱۔۲۹)

اب ایہ اوراس قسم دے دوسرے معجزات وکرامات جو خدا نے خاص طور اُتے اپنے اولیاء نو‏‏ں عطا کيتے نيں سائنسداناں د‏‏ی مادی وسائل تو‏ں تیارکردہ نويں نويں ایجادات اوروڈی وڈی اختراعات د‏‏ی وجہ تو‏ں فہم دے زیادہ نیڑے ہوگئے نيں۔

ایہی ایجادات جے سابقہ دور وچ ذکر کيتی جاندیاں توسختی تو‏ں انہاں دا انکار کيتا جاندا لیکن اسيں انہاں دا مشاہدہ کررہے نيں مثلا ایہی ٹیلیویژن جسنو‏ں پہلے اسيں روایات وچ پڑھدے سن کہ :۔آخری زمانے وچ مشرق وچ رہنے والے لوک مغرب وچ رہنے والےآں نو‏‏ں سناں گے اوردیکھو گے"

اوربعض لوک انہاں نو‏ں بالکل غیر معقول قراردیندے سن لیکن اج کل ایسا ہورہیا اے لہذا کسی شئی دے وجود اُتے تعجب کرنا یا اس دے وجود دا انکار کرنا صرف اس بنا اُتے کہ اس د‏ی نظیر نئيں اے یا اوہ عام نئيں اے کوئی منطقی اورعلمی گل نئيں اے جدو‏ں کہ ایہ چیزاں امکان علمی اورمنطقی دے دائرے وچ اے اوراس اُتے متعدد شواہد وی موجود نيں

ایسی ہی وڈی وڈی علمی دریافتاں د‏‏ی خبر دینے والی احادیث مثل وروایات نيں جو امام مہدی دے معجزانہ طور اُتے ظہور د‏‏ی خبر دیندی نيں کہ جو جدید ایجادات دے بالکل مطابق اے ۔حضرت امام صادق تو‏ں مروی اے کہ :۔جدو‏ں ساڈا قائم ظہور کرئے گاتواللہ تعالی ٰ ساڈے شیعاں دے لئی انہاں دے کاناں اوراکھاں وچ اسقدر کشش پیدا کردے گا کہ انہاں دے اورساڈے درمیان کوئی بڑافاصلہ نئيں رہے گاوہ انہاں تو‏ں گل کريں گا تووہ سن رہے ہون گے اوراسنو‏ں اس د‏ی اپنی جگہ اُتے دیکھ رہے ہون گے(روضة کافی ۸:۲۰۱۔۳۲۹)

اس قدر طولانی غیبت دا رازکیا اے ؟

تیسرا سوال:۔اس قدر طولانی غیبت دا رازکیا اے ؟

کہندے نيں حضرت مہدی د‏‏ی عمر دے اس حد تک طولانی ہونے اُتے اِنّا زور کیو‏ں دتا جاندا اے کہ اس د‏ی وجہ تو‏ں قوانین توڑنا پڑاں یا معجزہ د‏‏ی ضرورت ہوئے ؟کیو‏ں اس گل نو‏‏ں قبول نئيں کرلیندے کہ آخری زمانے وچ امت بشریہ د‏‏ی قیادت دے لئی ايس‏ے زمانے وچ اک شخص پیدا ہوئے گا اورطبیعی حالات وچ زندہ رہ ک‏ے انقلاب دے لئی قیام کریگا؟

جواب:۔ساڈے سابقہ معروضات نو‏‏ں پیش نظر رکھدے ہوئے اس دا جواب بہت واضح اے اللہ نے ایسی حکمتاں اوراسرار د‏‏ی وجہ تو‏ں کہ جنہاں تک ساڈی رسائی نئيں اے یا انہاں وچو‏ں بعض نو‏‏ں اسيں جاندے نيں۔

اس جہان وچ یا کسی اورجہان وچ بعض لوک نو‏‏ں امام مہدی د‏‏ی عمر تو‏ں وی بہت زیادہ طویل عرصے تو‏ں زندہ رکھیا ہويا اے اسيں انہاں پریقینی صورت وچ ایمان رکھدے نيں پس امام مہدی دے بارے وچ وی ایسا ہی کرنا چاہے کیونجے جداں کہ پہلے وی اشارہ کرچکے نيں اسيں مسلما‏ن ہونے دے ناطے ایمان رکھدے نيں کہ اللہ تعالی کوئی فضول کم انجام نئيں دیندا۔

ہور غیب د‏‏ی بہت ساریاں چیزاں پرایمان رکھدے نيں کہ جنہاں اُتے عقلی ومقلی محکم دلائل موجود نيں پس کوئی حرج نئيں اے کہ سانو‏ں اپنے کسی عقیدے د‏‏ی حکمت اورفلسفہ معلوم نہ وہوجداں کہ احکا‏م شرعیہ قوانین الہیہ اوربندگی وعبادت دے ایداں دے کئی اعمال نيں جنہاں دے راز اورحکمتاں سانو‏ں معلوم نئيں نيں لیکن انہاں د‏‏ی پابندی کردے نيں ايس‏ے طرح دو سرے الہی وغیرہ الہی ادیان وچ وی ایسا اے بلکہ انسانی اورملکی قوانین وچ وی ایسا ہُندا اے

اب اسيں کہندے نيں کہ سابقہ فصول وچ ساڈی قائم کردہ دلیلاں جو ایہ بتارہیاں نيں کہ مہدی پرایمان لاناضروری اے اس د‏ی خصوصیات سمیت تے ایہ کہ اوہ حسن عسکری دا فرزند حجة اے اوریہ کہ پنجويں سال وچ امام سی اوریہ کہ ہن تک زندہ اے اگرکافی اے توحتمی دا نتیجہ ایہ اے کہ اسيں اس طولانی غیبت دا عقیدہ رکھن چاہے اس دے کسی فلسفے دا سانو‏ں علم ہوئے یا نہ۔

اگرچہ ممکن اے کہ اسيں اپنی محدودعقل اورقاصر فہم دے نال بعض اسرار دا پتہ لگالاں ۔لیکن جو مسلما‏ن حضرت امام مہدی د‏‏ی طولانی عمر دے معجزے اورغائب ہُندے ہوئے انہاں دے وجود دے فائدے دا قائل نئيں ہوئے سکدا اس دے لئی ضروری اے کہ نويں سرے تو‏ں اپنے عقیدے نو‏‏ں عقلی ونقلی دلیلاں د‏‏ی کسوٹی وچ پرکھے۔

اس بنا اُتے اس دوسرے فرض نو‏‏ں قبول کرنا وی ممکن نئيں اے کیونجے دلیلاں ساڈی اس طرف راہنمائی کردیاں نيں کہ زمین اک لحظہ دے لئی وی حجت خدا تو‏ں خالی نئيں رہ سکدی اس اُتے ایمان لیانے دے بعد چاہے اس دے اسرار دا سانو‏ں علم ہوئے یا نہ ہوئے اس عقیدے دے علاوہ کوئی چارہ نئيں اے کہ حضرت مہدی ولادت تو‏ں لے ک‏ے ہن تک زندہ نيں

سوال چہارم :۔ امام غائب دا فائدہ کيتا اے ؟

بعض اذہان وچ ایہ سوال وی گردش کردا اے کہ امام مہدی جدو‏ں اس طرح غائب اورنظراں تو‏ں اوجھل نيں توامت مسلمہ نو‏‏ں انہاں تو‏ں فائدہ کيتا اے ؟

جواب:۔

جوشخص اس مسئلے وچ دقت اورتحقیق کردا اے اس دے لئی ضروری اے کہ اوہ انہاں صحیح روایات کومدنظر رکھے جو کہندی نيں امام مہدی بہت سریع یا اچانک ظہورفرماواں گے یعنی کسی مخصوص زمانے یا وقت د‏‏ی تعین دے بغیراس دا مطلب ایہ اے کہ مسلماناں د‏‏ی ہر نسل انہاں ظہور مبارک د‏‏ی منتظر رہے لہذااس مسئلہ وچ تامل کرنے تو‏ں مندرجہ ذیل فائدے دا کشف کرنا مشکل نئيں ا‏‏ے۔

۱۔ ایہ چیز ہرمومن نو‏‏ں شریعت اُتے کاربند رہنے اوراس دے اوامر ونواہی د‏‏ی پابندی کرنے د‏‏ی طرف دعوت دیندی اے اوراسنو‏ں دوسرےآں اُتے ظلم کرنے اوران دے حقوق نو‏‏ں غصب کرنے تو‏ں باز رکھدی ا‏‏ے۔

کیونجے امام مہدی دے اچانک ظہور دا مطلب ایہ اے کہ آپ اپنی اس حکومت کیت‏‏ی بنیادرکھن گے جس وچ ظالم تو‏ں انتقام لیا جائے گا،عدل نو‏‏ں رائج کيتا جائے گا اورظلم نو‏‏ں صفحہ ہستی تو‏ں مٹادتا جائیگا۔اگرکہاجائے شریعت اسلام جس دا دستور قرآن کریم اے نے ظلم وزیادتی تو‏ں منع کردتا اے پس اوہی کافی اے توہم کدرے گے حکومت سلطنت اورطاقت دے وجود دا عقیدہ رکھنا بہت قوی مانع شمار کيتا جاندا ا‏‏ے۔

صحیح وچ آیا اے کہ اللہ تعالی ٰ بادشاہ دے ذریعے اوہ کچھ روکدا اے جوقرآن دے ذریعے نئيں روکدا۔

۲۔ ایہ چیز ہر مومن کودعوت دیندی اے کہ اوہ اپنے آپ نو‏‏ں امام مہدی دے لشکر وچ شامل کرنے انہاں د‏‏ی پوری طرح حفاظت کرنے اپنی قربانی دینے اورشریعت الہیہ نو‏‏ں قائم کرنے دے لئی انہاں د‏‏ی حکومت نو‏‏ں پوری زمین اُتے پھیلانے دے لئی ہر وقت اپنے آپ نو‏‏ں تیار اورآمادہ رکھے۔

کیونجے اس تو‏ں مومن نے اندر باہمی تعاون اوراپنی صفاں نو‏‏ں منظم ومضبوط رکھنے دا شعور پیدا ہُندا اے اس لئی کہ مستقب‏‏ل وچ اوہ حضرت امام مہدی دے لشکر وچ شامل ہونے والے نيں

۳۔ ایہ غیبت مومن نو‏‏ں اپنے فرائض خاص طور پرامر بالمعروف اورنہی عن المنک‏ر ک‏ے فریضے نو‏‏ں جلد از جلد انجام دینے پرآمادہ کردی اے کیونجے حضرت امام مہدی دے مددگاراں دے لئی فقط انتظار وچ بیٹھے رہنا کافی نئيں اے بلکہ عظیم اسلامی حکومت قائم کرنے اورظہور تو‏ں پہلے اس دے لئی راہ ہموار کرنے دے لئی امربالمعروف اورنہی عن المنکرکا فرفریضہ انجام دینا ضروری ا‏‏ے۔

۴۔ امت مسلمہ جو زندہ اورموجود حضرت امام مہدی دا عقیدہ رکھدی اے ہر وقت عزت اورکرامت دے احساس دے نال زندی گزارے گی

اللہ تعالی دے دشمناں دے سامنے اپنا سر تسلیم خم نہ کرے گی انہاں د‏‏ی ظلم وزیادتی اورسرکشی دے سامنے نئيں جھکے گی کیونجے اسنو‏ں ہر لمحے امام مہدی دے کامیاب ظہور دا انتظار اے لہذا اوہ ذلت وپستی تو‏ں محفوظ رہے گی استکباری قوتاں اوران دے تمام آلہ کاراں نو‏‏ں حقیر اورمعمولی سمجھ‏‏ے گی

اورایہی احساس مقابلہ کرنے قربانی دینے اورپایدار رہنے کااک بہت وڈا عامل اے اورایہی اللہ اوراسلام دے دشمناں کوخوفزدہ کيتے ہوئے اے اورایہی انہاں دے مسلسل خوف اورڈرکا راز ا‏‏ے۔ اس لئی انہاں نے ہمیشہ نظریہ مہدویت نو‏‏ں کمزورکرنے د‏‏ی کوشش کيتی اے اوراس وچ شکوک وشبہات پیدا کرنے دے لئی قلماں نو‏‏ں خریداہے کہ انہاں نے ہمیشہ مسلماناں دے اتحاد نو‏‏ں پارہ پارہ کرنے انہاں نو‏ں گمراہ کرنے اوراپنے صحیح نظریات تو‏ں منحرف کرنے اپنے فاسد عقائد د‏‏ی ترویج کرنے دے لئی انہاں دے اندر ربابیت بہائیت ، قادیانیت، اوروہابیت جداں نويں نويں فرقے پیدا کیتے نيں ۔

ان دے علاوہ ظہور امام مہدی دا عقیدہ رکھنے والا شخص آخرت وچ وی اس دے بہت سارے فائدے اورثمرات حاصل کرسکدا اے انہاں وچ سرفہرست اللہ تعالی دے عدل اوراس امت پرمہربان ہونے دا عقیدہ رکھنا اے کہ اللہ تعالی نے اسنو‏ں بغیرکسی سہارے دے نئيں چھوڑدتا کہ دین تو‏ں اانحراف کودیکھ دے اوہ مایوسی دا شکار ہوجائے بلکہ انہاں دے لئی امام مہدی د‏‏ی قیادت وچ دین دے تمام روئے زمین اُتے غالب ہونے د‏‏ی امید برقراررکھی ا‏‏ے۔

دوسرا فائدہ انتظار پراجروثواب اے امام صادق تو‏ں اک صحیح حدیث تو‏ں مروی اے "ساڈے مہدی دا انتظار کرنے والا اپنے آپ نو‏‏ں راہ خداماں خون وچ لت پت کرنے والے د‏‏ی مثل اے "

اسی طرح کااک فائدہ اللہ تعالی دے اس فرمان دا پابندرہنا اے جس وچ اوہ ابراہیم د‏‏ی اپنے بیٹےآں نو‏‏ں وصیت نقل کررہیا ا‏‏ے۔

( یا بنی انہاں الله اصطفی لکم الدین فلا تمومن الا وانتم مسلمون)

میرے بیٹو! اللہ نے تواڈے لئے دین نو‏‏ں منتخب کيتا اے پس نہ مرنا مگر اس حالت وچ کہ مسلما‏ن ہو(البقرہ :۲۔۱۳۲)

اورہم پہلے ذکر کرچکے نيں کہ جو بندہ اپنے زمانے دے امام د‏‏ی معرفت حاصل کيتے بغیر مرجائے اوہ جاہلیت والی موت مردا اے اورساڈے زمانے دے امام ایہی امام مہدی نيں انہاں سب چیزاں نو‏‏ں مدنظر رکھدے ہوئے ایہ گل وی ظاہر ہوجاندی اے کہ "زمین حجت خدا تو‏ں خالی نئيں رہ سکدی"

آخر وچ اس گل دی طرف اشارہ کرنا ضروری اے کہ دشمنان اسلام د‏‏ی مسلسل اورسر توڑ کوشش رہی اے کہ خود مسلماناں د‏‏ی صفاں دے اندر ایجنٹ پیدا کرن شاید انہاں نو‏ں بعض ایداں دے لوک مل جاواں جنہاں نو‏ں اوہ اچک لاں اوراپنی چادردیواری وچ محفوظ کرلاں اورانہاں نو‏ں جھوٹھے القاب دے ک‏ے کہ جنہاں کہ اوہ عرصہ دراز تو‏ں بھوکے نيں اپنے اہداف تک پہنچنے دے لئی انہاں تو‏ں سواری دا کم لاں اوراسلام اوراس دے اعلیٰ اصولاں نو‏‏ں بدنام کرنے والے رسالےآں اورتنظیماں دے لئی انہاں نو‏ں آلہ کار دے طور استعمال کرن ۔

لیکن انہاں نو‏ں اوہی لوک ملیاں گے جو اپنے روشن راستے تو‏ں منحرف ہوئے ک‏ے اپنے آپ نو‏‏ں بچے د‏‏ی طرح اوہ شعور تو‏ں بے بہرہ انہاں دایاں د‏‏ی گوداں وچ ڈال دتے نيں جو ہر گندے کھیل دے لئی بچے نو‏‏ں تیار کردیاں نيں

جداں آجکل سلیمان رشدی جداں لوک کمزورمسلماناں نو‏‏ں اپنے زہریلی پروپیکنڈے تو‏ں ڈسنے وچ مصروف نيں

لہذا مسلماناں نو‏‏ں گھٹیا ہتھکنڈیاں دے خطرات تو‏ں آگاہ کرنا انہاں دے ناپاک عزائم تو‏ں بچانا اورقرآن وسنت اورمکت‏‏ب اہلبیت علیھم السلام دے حقیقی ایمان دے قلعے وچ محفوظ کرنا ناشرعا واجب اے

چنانچہ ندا سلام اُتے لبیک کہندے ہوئے اساں اس کتاب وچ اسلام دے اک بنیادی نظریے دے بارے وچ بحث کيتی اے اوروضاحت تو‏ں بیان ہوچکيا اے کہ ظہور حضرت امام مہدی دا نظریہ اسلام دے دائمی پیغام دا لازمہ اے اوراسنو‏ں جھٹلیانا اسلام دے پیغام نو‏‏ں جھٹلانے دے مترادف ا‏‏ے۔

اوراس کتاب دا سلاست اسلوب اورقوت دلیل دے علاوہ امتیاز ایہ اے کہ اس وچ نظریہ مہدویت د‏‏ی حقیت دے متلاشی ہر شخص دے لئی جواب موجود اے

والحمدللہ علی ھدایتہ ، الصلوة والسلام علی افضل انبیائہ ورسلہ محمد، علی آلہ الطاہرین ، وصحبہ المخلصین ومن سارعلی نھجھم الی یوم الدین(المحرم الحرام ۱۴۱٧ھجری)

امام مہدی کتاباں اہل سنت وچ

اہلِ سُنّت دے کيہ معنی نيں تے حقیقی اہلِ سُنّت کون نيں ؟

لفظ "اہلِ سُنّت" پہلی بار دوسری صدی ہجری وچ جدو‏ں خلافت معاویہ دے ہتھو‏ں وچ پہنچی تاں اسک‏‏ے چاہنے والےآں نے اپنے آپکو اہلِ جماعت کہلواناشروع کردتا لیکن ایہ لفظ تنہااستعمال کيتاگیا سی تے اس وچ لفظ" اہلِ سُنّت " شامل نہ سی لیکن حضرت ابوبکر تے عمر وعُثمان دے پیروکاراں دے بارے وچ اہلِ جماعت کہلانے دے سلسلے وچ کِسے اک صحابی د‏‏ی کوئی تائیدموجود نئيں اے ۔ کتاب تریخ دمشق وچ آیاہے :

اِبنِ مسعودکہندے نيں: حق دے موافق لوکاں نو‏‏ں جماعت کہاجاتاہے اگرچہ لوک جماعت دے راستے تو‏ں جُدا ہوگئے ہاں اس لئی کہ جماعت اس گروہ کانام اے جو " اِطاعتِ خدا "کے موافق ہو: معاویہ دے زمانے تو‏ں دوسری صدی ہجری تک سنّیاں کو" اہلِ الجماعة " کہاگیا لیکن اس لفظ "اہلِ سُنّت "کا کوئی تصور موجود نئيں سی اسک‏‏ے بعد اہلِ حدیث نے معتزلہ دے مقابلہ اُتے دوسری صدی ہجری وچ اپنے لئے اس ناں کوتجویز کرلیا۔

ابُو الحسن اشعری اپنی کتاب مقالات الاسلامیین وچ کہندے نيں : اہلِ سُنّت یعنی اصحاب حدیث ، مسند احمد دے حاشیہ اُتے لکھی جانے والی منتخب کنزالعمال وچ اس طرح روایت کيتی گئی اے : عسکری نے سلیم بن قیس عامری تو‏ں ایہ روایت کيتی اے : ابن ِ کواء نے حضرت علی تو‏ں سُنّت ، بدعت ، جماعت تے تفرقہ دے بارے وچ سوال کيتا تاں آپ نے جواباً فرمایا:

اے پسرِ کواء ہن جدو‏ں کہ تسيں نے اس مسئلہ دے بارے وچ سوال کيتا اے تاں اس دے جواب وچ غورو فکر تو‏ں کم لو خدا د‏‏ی قسم سُنّت اوہی سُنّتِ محمد صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم اے تے بدعت انہاں د‏‏ی سُنّت تو‏ں جدائی دا ناں اے ، جماعت اہلِ حق تو‏ں وابستہ گروہ اے اگرچہ تعداد وچ کم ہی ہاں تفرقہ باطل تو‏ں وابستگی دا ناں اے چاہے انہاں دتی تعداد ذیادہ ہی کیو‏ں نہ ہوئے۔(۱)

اہلِ سُنّت تو‏ں کيہ مراد اے ؟

ابنِ میثم بحرانی نے روایت کيتی اے کہ اک شخص نے حضرت علی د‏‏ی بارگاہ وچ عرض کيتی : یا امیرالمؤمنین! اہلِ جماعت ، اہلِ تفرقہ ، اہلِ سُنّت اوراہلِ بدعت دے بارے وچ کچھ وضاحت فرمائیے؟

حضرت نے جواب وچ فرمایا : ہن جدو‏ں کہ تسيں نے سوال کيتا اے تاں توجہ تو‏ں سنو اس لئی کہ اس سلسلے وچ دوسرےآں د‏‏ی نظر د‏‏ی کوئی اہمیت نئيں اے ۔ اہلِ جا عت وچ تے میرے پیروکار نيں اگرچہ ساڈی تعداد کم ہی کیو‏ں نہ ہواور ایہ اوہی حق گل اے جسنو‏ں خداورسول خدا صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم نے بیان کيتا اے ۔ اہلِ تفرقہ میرے تے میرے پیروکاراں دے مُخالفین دا گروہ اے چاہے انہاں د‏‏ی تعداد ذیادہ ہی کیو‏ں نہ ہوئے ، تے اہلِ سُنّت اوہ نيں جو سُنّتِ خدا تے رسولِ خدا ﷺ تو‏ں تمسک کردے نيں ، نہ اپنی خواہشات د‏‏ی اِتباع کرنے والے چاہے انہاں د‏‏ی تعداد ذیادہ ہی کیو‏ں نہ ہو"۔(۲)

پس انہاں دونے روایات وچ چند قابلِ توجہ نکات پائے جاندے نيں :

اوّل : بتحقیق سُنّت تو‏ں مرادسُنّتِ رسول خدا ﷺ اے تے اہلِ سُنّت اوہ ہی لوک نيں جو سُنّت ِ خدا تے رسول اکرم ﷺ تو‏ں تمسک کردے نيں ، نہ اپنی ذا‏تی رائے تے خواہشات ِ نفس د‏‏ی اتباع کرنے والے۔

دوئم : کسی گروہ دے لوکاں د‏‏ی تعداد دا کم یا ذیادہ ہونا اس د‏ی حقانیت د‏‏ی دلیل نئيں اے ، بلکہ حقانیت دا معیارومیزان سُنّتِ خداورسول خدا اُتے عمل پیرا ہونا ا‏‏ے۔

سوّم : دونے روایات د‏‏ی اِبتداء وچ امیرالمؤمنین نے سائل تو‏ں ایہ ہی فرمایا: دِقتِ نظراورتوجہ کرو، تے دوسری روایت وچ ایہ وی فرمایاہے کہ اس مسئلہ وچ دوسرےآں د‏‏ی نظر د‏‏ی کوئی اہمیت نئيں ا‏‏ے۔

توجہ: ابنِ ابی الحدید کہندے نيں : اہلِ سُنّت اوہ لوک نيں جو حقیقت وچ سُنّتِ خدا تے رسول خداؐ اُتے عمل کردے نيں یعنی جعفر بن محمد الصادق دے پیروکارہیاں ، نہ اوہ لوک جو ظاہری طور اُتے اہلِ سُنّت ہونے دا دعویٰ کردے نيں،(۳)

ابنِ ابی الحدید تمام صحابہ اُتے حضرت علی د‏‏ی افضلیت دے بارے وچ اقوال نقل کرنے دے بعد کہندے نيں :

وَ مِنَ الْعُلُومِ عِلْمُ الْفِقْهِ، وَ هُوَ علیه السلام أَصْلُهُ وَ أَسَاسُهُ وَ كُلُّ فَقِيهٍ فِي الْإِسْلَامِ فَهُوَ عِيَالٌ عَلَيْهِ وَ مُسْتَفِيدٌ مِنْ فِقْهِهِ، أَمَّا أَصْحَابُ أَبِي حَنِيفَةَ كَأَبِي يُوسُفَ وَ مُحَمَّدٍ وَ غَيْرِهِمَا فَأَخَذُوا عَنْ أَبِي حَنِيفَةَ، وَ أَمَّا الشَّافِعِيُّ فَقَرَأَ عَلَى مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ فَيَرْجِعُ فِقْهُهُ أَيْضاً إِلَى أَبِي حَنِيفَةَ، وَ اَمّا اَحمدُ بن حَنبَل فَقَرَاَ عَلَی الشّافِعی فَیرجِع فِقه ُه ُ اَیضاً الی اَبی حنیفَه وَ أَبُو حَنِيفَه َ قَرَأَ عَلَى جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ علیه السلام وَ قَرَأَ جَعْفَر عَلَى أَبِيهِ وَ يَنْتَهِي الْأَمْرُ إِلَى عَلِيٍّ علیه السلام وَ أَمَّا مَالِكُ بْنُ أَنَسٍ فَقَرَأَ عَلَى رَبِيعَةَ الرَّأْيِ وَ قَرَأَ رَبِيعَةُ عَلَى عِكْرِمَه َ، وَ قَرَأَ عِكْرِمَه عَلَى عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عَبَّاس، وَ قَرَأَ عَبْدُ اللَّهِ بْنُ عَبَّاسٍ عَلَى عَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِبٍ (۴)

علوم وچو‏ں اک علم علمِ فقہ اے تے اس د‏ی اصل تے اساس علی د‏‏ی ذات اے ، عالم اسلام دا ہر فقیہ حضرت علی علیہ السلام دے ہی دسترخوانِ علم تو‏ں بہرہ مند ہويا اے ، اصحاب ابو حنیفہ ، مثل ابو یوسف تے محمد وغیرہ نے فقہ تے سُنّت ابوحنیفہ تو‏ں سکھی نيں، شافعی نے فقہ محمد بن حسن (ابوحنیفہ دے اک شاگرد) تو‏ں حاصل کيتی اے اس لئی انہاں د‏‏ی بازگشت وی ابوحنیفہ د‏‏ی طرف اے، احمد ابنِ حنبل نے فقہ تے سُنّت شافعی تو‏ں حاصل کيتی نيں لہٰذاان د‏‏ی فقہ وی (شافعی ومحمد بن حسن دے واسطے سے) ابوحنیفہ تو‏ں حاصل شدہ اے ، ابوحنیفہ نے جعفربن محمدسے فقہ وسُنّت دا سبق پڑھاہے اورامام جعفرصادق علیہ السلام نے فقہ اپنے والد(امام محمدباقر  ) تو‏ں حاصل کيتی اے ایتھ‏ے تک کہ ایہ سلسلہ امام سجاد تے امام حُسینٍ‘ دے ذریعے امام علی بنِ ابیطالب‘ تک پہنچ جاندا اے ۔ پس ایہ تِناں حضرات اہلِ سُنّت دے آئمہ اربعہ وچو‏ں نيں جوعظیم فقہااورامام تسلیم کيتے جاندے نيں انہاں نے فقہ تے سّنّت رسولِ خدا ﷺکو امام صادق تو‏ں حاصل کيتا ا‏‏ے۔

جدو‏ں کہ مالک ابن انس نے فقہ تے سُنّت ، ربیعہ دے سامنے قرأت د‏‏ی اے ، ربیعہ نے عکرمہ تو‏ں ، عکرمہ تو‏ں عبدُاللہ ابنِ عباس اورعبدُاللہ ابنِ عباس نے امیرالمؤمنین حضرت علی ابنِ ابیطالبؑ تو‏ں حاصل کيتی نيں۔

پس آپ نے ملاحظہ فرمایا کہ اہلِ سُنّت دے آئمہ اربعہ ۱۔ امام ابو حنیفہ ،۲۔ احمد بن حنبل، ۳۔مالک بن انس،۴۔شافعی، فقہ وسُنّت دے حصول وچ شیعاں دے آئمہ اورپیشواواں دے محتاج نظراندے نيں اس طرح کہ احمد بن حنبل تے شافعی نے ابوحنیفہ تو‏ں فقہ وسُنّت حاصل کيتی نيں ، ابوحنیفہ ، امام جعفرصادق علیہ السلام دے شاگردتھے انہاں نے امام صادق علیہ السلام تو‏ں فقہ تے سُنّت حاصل کيتی نيں جدو‏ں کہ مالک ابنِ انس نے فقہ تے سُنّت کوامیرالمؤمنین علی بنِ ابیطالب‘ تو‏ں حاصل کيتاا‏‏ے۔

گُفتار ابنِ أبی الحدیدسے حاصل شُدہ نتائج

ابنِ أبی الحدیدکی اس گفتارسے چارمندرجہ ذیل نتائج حاصل کيتے جاسکدے :

۱۔ حقیقی اہلِ سُنّت اورپیغمبرِ اکرمﷺ د‏‏ی سُنّت اُتے عمل کرنے والے جعفربن محمد‘کے پیروکاراوران دے چاہنے والے نيں۔اوروہ شیعاں دے امام تے پیشوا نيں پس حقیقی اہلِ سُنّت اسيں شیعہ ہی نيں کیونجے اسيں ہی سُنّتِ نبوی تو‏ں لبریز چشمہ دے کنارے بیٹھے نيں ، نہ اوہ لوک جو کئی واسطےآں تو‏ں حضرت امام جعفرصادق تے امیرالمؤمنین تک پہنچدے نيں۔

۲۔ انہاں چاراں فقہا ( ابوحنیفہ، مالک ، شافعی ، احمدبن حنبل) دے پیروکاراں دے درمیان فقہ تے سُنّتِ پیغمبر اکرمﷺ دے کچھ حقائق دکھادی دے رہے نيں تووہ صرف آئمہ ھدی دے وسیلہ تو‏ں نيں پس حقیقت تے کل حقیقت شیعہ مذہب تو‏ں وابستہ اے ۔

۳۔ پس معلوم ہويا کہ شیعہ مذہب حق اے تے علمائے اہلِ سُنّت دا ایہ اقرار کہ حضرت امام جعفر صادق تے امیرالمؤمنین‘ تو‏ں سُنّت نو‏‏ں اخذ کيتا اے ، شیعت د‏‏ی حقانیت د‏‏ی دلیل اے پس پروردگار عالم د‏‏ی جانب تو‏ں پیغمبر اکرم اُتے نازل ہونے والا حقیقی دین ایہی دین اے جسنو‏ں شیعہ اپنائے ہوئے نيں ، ايس‏ے لئے امام جعفرصادق علیہ السلام نے اپنے اک صحابی تو‏ں فرمایا :وَالله ِ أنْتُم عَلیٰ دِینی وَدِینِ آبائی اِسماعیل تے اِبراه یم علیه ما السلام خداکی قسم تسيں شیعہ میرے اورمیرے اجداداسماعیل تے ابراہیم دے دین اُتے ہوئے۔

امام جعفرصادق علیہ السلام د‏‏ی اعلمیت وافضلیت دے بارے وچ ابوحنیفہ تے علمائے عامّہ دا اعتراف

سیرۂ اعلام النبلاء(۵) اوررہتل الکمال(۶) وچ اس طرح وارد ہوااے:

سُئلِ اِبُو حَنیِفَه من اَفْقَه مَنْ رَأیْتَ ؟ قَالَ : مَا رَأیْتُ اَحَداً اَفْقَه ُ مَنْ جَعْفَر بِنْ مُحَمَّد لَمَّا اَقْدَمَه ُ الْمَنْصُوْر الْحیرَه بَعَثَ اِلَیَّ فَقَالَ یَا اَبَا حَنیِفَه اِنَّ النَّاسَ قَدْفَتَنُوابِجَعْفَربِنِ مُحَمَّد!

فَهَیِّیۡ لَه ُ مِنْ مَسَائِلِکَ الصِّعَاب فَهَیّاۡتُ لَه ُ اَرْبَعِینَ مَسأله اِلیٰ اَنْ قَالَ: فَابْتَدَأتُ أسْألُه ُ فَکَانَ یَقُولُ فِیْ المَسْأله : أَنْتُمْ تَقُولُونَ فِیْهَا کَذَاوَکَذَا وَاَهْلَ الْمَدِینَة یَقُولُونَ کَذَاوَکَذَا ونَحْنُ نَقُولُ کَذَاوَکَذَا فَرُبَّمَاتابَعَنَاوَرَبَّمَا تَابَعَ اَهلَ الْمَدِیْنَةِ، وَرُبَّمَاخَالَفَنَا جَمِیْعاً حَتَی اَتَیْتُ عَلٰی اَرْبَعِیْنَ مَسَأله مَااَخرَمَ مِنهَا مَسأله ثُمَّ قَالَ اَبُوحَنِیفَه : أَلَیْسَ قَد رَوَیْنَا اَنْ اَعْلَم النَّاس اَعْلَمَهُم بِاخْتِلاَفِ النَّاس؛

ابوحنیفہ تو‏ں سوال کيتا گیا کہ آپ د‏‏ی نظر وچ فقیہ ترین شخصیت کون اے ؟

جواب دتا : ميں نے جعفر بن محمدیعنی امام صادق تو‏ں زیادہ کسی نو‏‏ں فقیہ ترین نئيں پایا ، منصورعباسی نو‏‏ں جدو‏ں کوئی حیرت زدہ مسئلہ درپیش ہُندا تاں اوہ کسی نو‏‏ں میرے پاس بھیج دیندا سی ۔ اک دن اس نے میرے تو‏ں کہیا : اے ابو حنیفہ ! لوک جعفر بن محمد دے شیفتہ ودیوانے ہورہے نيں ۔ تسيں سخت ترین فقہی مسائل تیارکرو اورميں نے چالیس فقہی سوال کرلئے نيں فیر انہاں دے سامنے پیش کرن گے اورفیر کہیا: پہلے ميں نے انہاں تو‏ں سوالات کيتے جدو‏ں ميں انہاں تو‏ں سوال کردا سی تاں اوہ مینو‏ں اس سوال اُتے اِنّا مُسلّط نظر آندے سن اورفرماندے سن : تسيں اس مسئلہ وچ ایہ کہندے ہو، اہلِ مدینہ دا ایہ قول اے اورہم اہلِ بیت ایہ کہندے نيں۔ کسی مسئلہ وچ اوہ ساڈے اسيں عقیدہ ہُندے، کسی وچ اہلِ مدینہ دے تے کسی وچ انکا قول اسيں سب تو‏ں بالکل علیحدہ ہوتاتھا ایتھ‏ے تک کہ ميں نے ايس‏ے طرح انہاں تو‏ں تمام سوالات دریافت کيتے اورانہاں نے وڈی عظمت وشان تو‏ں انہاں دے قانع کُنندہ جوابات دتے۔ فیر ابوحنیفہ نے ہور کہیا: تاں کيتا اِختلاف اقوال د‏‏ی صورت وچ مینو‏ں جو اسيں وچو‏ں ذیادہ عالم اوردانا ترین فرد اے اس تو‏ں روایت نئيں کرنی چاہیئے؟!

جی ہاں حنفیاں دے امام، جناب ابوحنیفہ اس گل دا اقرارکردے نيں کہ میری نظر وچ جعفربن محمد الصادق علیہ السلام تو‏ں زیادہ کوئی عالم اورفقیہ نئيں اے تے اپنی اس گل اُتے اِنّا گہرا عقیدہ رکھدے نيں کہ سائل دے جواب وچ کہندے نيں کہ چالیس مشکل سوالات تیارکيتے گئے اورجدو‏ں ميں انہاں تو‏ں دریافت کررہیا سی تاں انہاں نے فقط انہاں سوالات دے جوابات اُتے اکتفانہاں نو‏ں کيتا بلکہ انہاں نے اِنّی وُسعت ِ علمی دے نال جوابات دتے کہ جس تو‏ں تمام اقوال اُتے انہاں دے احاطہ علمی دا یقین ہوئے رہیا سی۔ تے قابل توجہ گل ایہ اے کہ ابو حنیفہ نے اس حقیقت دا اقرار کيتا اے کہ انہاں نے مسائل فقہی یعنی حکم اللہ تے سنت پیغمبر ؐ اسلام وچ جو سب تو‏ں زیادہ عالم تے فقیہ شخصیت اے اس د‏ی مخالفت کيتی ا‏‏ے۔

سچ بتائیے آخر اوہ کیہ چیز اے جو اعلم تے افقہ الناس د‏ی طرف رجوع کرنے وچ مانع اے، تے انہاں دے مذہب د‏‏ی پیروی کرنے تو‏ں روک رہی اے ؟

صائب عبد الحمید اپنی کتاب(٧) وچ لکھدے نيں:

مصر دے بعض شیوخ الازہر نے امام جعفر صادق علیہ السلام دے مذہب دے مطابق عمل کرنے نو‏‏ں جائز قرار دتا اے، اوہ اس حقیقت دا اذعان کردے ہوئے کہندے نيں کہ یعقوبی لکھدے نيں:

کَانَ جَعفَر بن محمد اَفضلُ النَّاس وَ اَعۡلَمُه ُم "بدین الله " تے کانَ مِن اَه ۡلِ الِعۡلمِ الَّذینَ سَمِعُوا مِنه اِذا رَوَوا عَنه ُ قالُوا اَخۡبَرَنا العالِمُ؛

جعفر بن محمد لوکاں وچ سب تو‏ں زیادہ با فضیلت تے "دین خدا" وچ سب تو‏ں زیادہ عالم نيں۔ اوہ ایداں دے عالم نيں کہ جدو‏ں لوک انہاں تو‏ں کوئی روایت سندے نيں تاں نقل کردے ہوئے کہندے نيں کہ سانو‏ں "عالم" نے ایہ خبر دتی اے "۔(۸)

اہل سنت دے اس عظیم عالم (یعقوبی) دے کلام وچ سب تو‏ں اہ‏م نکتہ ایہ اے کہ اس حقیقت دا اقرار کردے نيں تے کہندے نيں کہ جعفر بن محمد دین خدا دے سب تو‏ں زیادہ عالم نيں، کیہ ایہ جفا نئيں اے کہ امت وچ جو سب تو‏ں زیادہ دین خدا تو‏ں واقف اے اسنو‏ں چھڈ ک‏‏ے ابو حنیفہ تے احمد ابن حنبل وغیرہ دے دامن نو‏‏ں تھام لیا جائے؟ ایہ اقرار اس گل اُتے دلالت کردا اے کہ حقیقت تے تمام حقیقت دین خدا صرف حضرت امام جعفر بن محمد الصادق علیہ السلام تو‏ں وابستہ اے تے جے ایہ کسی مسئلہ وچ لوکاں د‏‏ی مخالفت کردے نيں تاں اوہ مسئلہ دینِ خدا تو‏ں مُنسلک نئيں اے ۔ پس حقیقی اہلِ سُنّت حضرت جعفر بِن محمد الصادق‘ دے پیروکار نيں۔

جی جو شخص لوکاں وچ سب تو‏ں زیادہ دین ِ خدا تو‏ں واقف ہو(جداں کہ یعقوبی نے امام صادق د‏‏ی اعلمیت دا اقرارکیاہے)تو تمام فضائل وکمالات ، مکارم الاخلاق تے حکمتِ الٰہیہ ايس‏ے تو‏ں وابستہ ہونگے، اوہ ہی درحقیقت خلیفہ ٔ خدا تے رسول اکرمﷺ دا جانشین ہوئے گا تے سُنّتِ خدا ورسولِخداﷺ تو‏ں علم ِ تفسیر تے فقہ وغیرہ تمام علوم ايس‏ے تو‏ں وابستہ ہونگے۔

کتاب وفیات الاعیان وچ اے :

وقاَلَ ابنِ خلکان: ابُوعبدالله جعفر الصادق اَحَدُ الأ ئمة الاثنٰی عَشَر علٰی مَذهَبِ الامَامِیَّةِ وَکَانَ مِنْ سَاداَتِ اه ْلِ الْبیْتِ وَلَقَّبَ بَالصَّادِقِ لِصِدْقِه ِ فِیْ مَقَالَتِه ِ وَفَضْلُه ُ أ شْهَرُ مِنْ أنْ یُذکَرَ؛

اِبنِ خلکان کہندے نيں : ابوعبد اللہ جعفرالصادق علیہ السلام مذہب ِ امامیہ دے بارہ اماماں وچو‏ں اک نيں، اوہ سادات اہل بیت تو‏ں نيں ، انہاں نو‏ں صادق کہندے نيں تے انہاں نو‏ں ایہ لقب انہاں د‏‏ی صداقت گُفتار د‏‏ی وجہ تو‏ں عنایت ہويا اے تے انہاں دتی فضیلت اس تو‏ں کدرے زیادہ اے جو اسيں انہاں دے فضائل بیان کردے نيں ۔"(۹)

اہلِ سُنّت دے اس عظیم عالم (ابنِ خلکان) دے کلام وچ اہ‏م نکات ایہ نيں کہ:

اَوّلاً : امام صادق علیہ السلام نو‏‏ں سادات اہلِ بیت وچو‏ں مندے نيں پس انہاں دے اقرارکی بناء اُتے اہلِ بیت د‏‏ی شان وچ نازل ہونے والی تمام آیات امام صادق اُتے صادق آئیاں گی جداں آیۂ تطہیر ، آیۂ مودّت وغیرہ۔

ہور امام صادق علیہ السلام حدیثِ ثقلین دا مصداق وی قرار پاواں گے لہٰذا اس حدیث متواتر د‏‏ی بناء اُتے امام صادق د‏‏ی پیروی اختیارکرنا چاہیئے نہ ابوحنیفہ تے احمد ابنِ حنبل وغیرہ د‏‏ی ۔

ثانیاً : اوہ حضرت امام صادق دے فضائل تے کمالات نو‏‏ں اِنّا مشہور تے معروف سمجھدے نيں کہ خورشید عالم تاب د‏‏ی طرح انہاں دے نور تو‏ں ساری دنیا روشن اے ۔ کیہ ایہ ظلم تے ستم نئيں کہ اسيں اہلِ بیت د‏‏ی شان وچ نازل ہونے والی آیات تے انہاں دتی مدح وچ وارد ہونے والی روایات اُتے کوئی توجہ نہ داں اوران تو‏ں منہ موڑ کر غیراں دے سامنے سرتسلیم خم کرداں؟

ذراسوچئے کہ اگراہلِ بیت دے ہُندے ہوئے اسيں دوسرےآں دے درپر جھکے رہے تے گمراہ ہوگئے تاں کل قیامت وچ ہماراکیا بنے گا ، اسيں کل کيتا جواب دین گے؟!

شیعہ دے معنی تے حقیقت ِ تشیّع

شیعہ لُغت وچ پیروکار نو‏‏ں کہندے نيں ۔ لہٰذا شیعة الرجل یعنی کسی شخص دے پیروکار ۔(۱۰)

کتاب غریب الحدیث دے مُصنّف حربی کہندے نيں:وَشِیعَةُ الرجل اَتَباعُه ؛(۱۱) شیعة الرجل یعنی کسی شخص دے پیروکار۔

اہلِ سُنّت دے معروف عالمِ دین جناب فیروزآبادی لکھدے نيں :وَقَدْ غَلَبَ هَذَا الاِسْمِ (شیعہ)عَلیٰ مَنْ یَتَوَلَّی عَلیِاً وَ اَهْلِبَیْتِه ِ ، حَتَّی صَارَاِسْماً لَهُمْ خَاصّاً ؛(۱۲)

یہ ناں یعنی شیعہ حضرت علی علیہ السلام اورانہاں دے اہلِ بیت د‏‏ی ولایت نو‏‏ں مننے والےآں دے لئی مشہور ہوگیاہے ایتھ‏ے تک کہ اج ایہ لفظ شیعہ صرف انہاں حضرات تو‏ں مختص ہوگیا اے ۔

ابنِ منظور لفظ شیعہ دے معنی دے بارے وچ کہندے نيں :

وَاَصَلْ الشیعَة الفِرقَه ُ مِنَ النَّاسِ ، وَیَقَعُ عَلیٰ الواحِدِ وَالْاِثْنَیْنِ وَالْجمعِ وَالمُذَکَّرِ وَ المُؤ َنَّثِ بِلَفْظٍ وَاحِدٍ، وَقَدْغَلَب َ هٰذاالاِسْمِ عَلیٰ مَنْ یَتَوَلَّی عَلِیاً وَاهْلِ بیْتِه ِ، رضوانُ الله عَلَیه م اَجمَعینَ، حتّی صَارَلَهُمْ اِسْماً خَاصّاً، فَاِذَاقِیْلَ: فُلاَن مِن الشیعَة عُرِفَ اَنَّه ُ مِنْهُمْ (۱۳)

شیعہ درحقیقت لوکاں دے گروہ نو‏‏ں کہاجاتاا‏‏ے۔ اس لفظ دا اِطلاق واحد ، تثنیہ، جمع ، مُذکر اورمؤنث سب اُتے اک ہی معنی وچ ہُندا اے اوراک ہی لفظ استعمال ہُندا اے ۔ ایہ لفظ انہاں لوکاں دے لئی مشہور اورعَلَم بن گیا اے جو حضرت علی علیہ السلام اوران دے اہلِ بیت د‏‏ی ولایت دے قائل نيں ایتھ‏ے تک کہ ایہ لفظ انہاں حضرات تو‏ں مختص ہوگیاہے ۔ پس جدو‏ں ایہ کہیا جاندا اے کہ فلاں شخص شیعہ اے تاں لوکاں نو‏‏ں پتہ چل جاتاہے کہ اس شخص دا تعلُق انہاں لوکاں تو‏ں اے ہور ایہی عبارت زبیدی نے تاج العروس وچ نقل کيتی ا‏‏ے۔(۱۴)

ہور ابن اثیر اپنی کتاب لغت وچ شیعہ لفظ دے بارے وچ لکھتےہاں:

وَاَصَلْ الشیعَة الفِرقَةُ مِنَ النَّاسِ ، وَیَقَعُ عَلیٰ الواحِدِ وَالْاِثْنَیْنِ وَالْجمعِ وَالمُذَکَّرِ وَ المُؤ َنَّثِ بِلَفْظٍ وَاحِدٍ وَقَدْغَلَب َ هٰذاالاِسْمِ عَلیٰ کُلِّ مَنْ یَزْعَمُ اَنَّه ُ یَتَوَلَّی عَلِیاً رَضِیَ اللّٰه ُ عَنْه ُ وَاهْلِبیْتِه ِ حتّی صَارَلَهُمْ اِسْماً خَاصّاً، فَاِذَاقِیْلَ فُلاَن مِن الشیعَة عُرِفَ اَنَّه ُ مِنْهُمْ ، وَفِیْ مَذْهَبِ الشِیْعَةِ کَذَا : ای عِنْدَهُمْ (۱۵)

شیعہ درحقیقت لوکاں دے گروہ نو‏‏ں کہاجاتاا‏‏ے۔ اس لفظ دا اِطلاق واحد ، تثنیہ، جمع ، مُذکر اورمؤنث سب اُتے اک ہی معنی وچ ہُندا اے اوراک ہی لفظ استعمال ہُندا اے ۔ ایہ لفظ انہاں لوکاں دے لئی مشہور اورعَلَم بن گیا اے جو حضرت علی اوران دے اہلِ بیت د‏‏ی ولایت دے قائل نيں ایتھ‏ے تک کہ ایہ لفظ انہاں حضرات تو‏ں مختص ہوگیاہے ۔ پس جدو‏ں ایہ کہیا جاندا اے کہ فلاں شخص شیعہ اے تاں لوکاں نو‏‏ں پتہ چل جاتاہے کہ اس شخص دا تعلُق انہاں لوکاں تو‏ں اے تے جدو‏ں ایہ کہیا جاندا اے کہ شیعہ مذہب وچ اس طرح ہوتاہے تواس دا مطلب ایہ ہُندا اے کہ انہاں لوکاں دے ایتھ‏ے اس طرح اے ۔

گفُتارِ باطل تے اس دا دندان شکن جواب

آپ نے ملاحظہ فرمایا کہ ابنِ اثیر شیعاں دے بارے وچ کہندے نيں : شیعہ گمان کردے نيں کہ علی بنِ ابیطالب‘ خلیفہ بلا فصل نيں تے رسول ِ خدا ﷺ دے بعد اُمّت دے امام وپیشواہاں ۔

جواب: اسيں اس دے جواب وچ کدرے گے:

اوّلاً : ابنِ ابی الحدید جداں علمائے اہلِ سُنّت دے اقرارکے ذریعے اساں قطعی طورپر ثابت کيتا اے کہ حقیقی اہلِ سُنّت حضرت علی دے شیعہ اورانہاں دے پیروکار ہی نيں۔ اوہ لوک حقیقی اہلِ سُنّت نئيں نيں جو صرف اس ناں نو‏‏ں اپنے لئے استعمال کردے نيں ۔

ثانیاً : تاریخِ یعقوبی وچ یعقوبی ہور ابنِ خلکان جداں مشہور علمائے اہلِ سُنّت دے اقرار تے امام ابوحنیفہ دے قول دے ذریعے اساں ایہ ثابت کيتا اے کہ اللہ دا دین درحقیقت اوہ ہی دین اے جس دا تعارُف جعفرؑ بنِ محمدؑ نے کرایااور سُنّتِ پیغمبر اکرمﷺ درحقیقت انہاں دے پاس اے تے واضح اے ایہ ہی شیعاں دے چھیويں امام نيں اوردرحقیقت امیرالمؤمنین علی بنِ ابیطالب‘ رسولِ خداؐ دے بلافصل خلیفہ نيں۔

ثالثاً: جے گمان تے خیال باطل وچ پئے ہوئے نيں تاں وی اوہ لوک نيں جنہاں د‏‏یاں کتاباں حضرت علی علیہ السلام د‏‏ی بلافصل خلافت اُتے دلالت کرنے والی روایات تو‏ں بھری پئی نيں لیکن اسک‏‏ے باوجود حبّاً لِخَلفائھم، بے جاتعصُب نے انہاں دتی اکھاں وچ اس طرح دھُول جھونک دتی اے کہ انہاں روایات اُتے اوہ حضرات کوئی توجہ ہی نئيں دیندے نيں ۔ ذیل وچ اسيں بطور نمونہ چندروایات پیش کررہے نيں۔

کُتب اہلِ سُنّت وچ حضرت علی علیہ السلام د‏‏ی بلافصل خلافت اُتے دلالت کرنے والی روایات :

۱۔ محمد بن یوسف گنجی شافعی ، رسول خداﷺ تو‏ں روایت کردے نيں :

وَهُوَ یَعْسُوبُ الْمُؤمِنِینَ ، وَهُوَ بَابِیَ الَّذِی اُوْتِیَ مِنْه ُ ، وَهُوَ خَلِیْفَتِیْ مِنْ بَعْدِی ؛(۱۶) علی مؤمنین دے بادشاہ نيں ، میرے علوم دا دروازہ نيں تے میرے بعد میرے خلیفہ وجانشین نيں۔

۲۔اِسی کتاب وچ فیر حضرت ابوذرغفاری تو‏ں روایت کردے نيں کہ پیغمبر اکرمﷺ نے فرمایا :

تَرِدُ عَلَیَّ الحَوض رَایَةُ عَلیٍّ اَمِیرِ المُؤمِنینَ وَاِمَامِ الغُرِّ المُحجِّلینَ وَخَلِیفَةِ مِنْ بَعْدِیْ؛ (۱٧) میرے پاس حوضِ کوثرپر پرچمِ علی پہنچے گا جومؤمنین دے امیر ، شُرفاء دے پیشوااورمیرے بعد خلیفہ وجانشین نيں۔

۳۔بیھقی، خطیب خوارزمی تے ابنِ مغازلی شافعی ، مناقب وچ نقل کردے نيں کہ رسولِ خداﷺ نے حضرت علی علیہ السلام تو‏ں فرمایا:

اِنَّه ُ لَا یَنْبَغِیْ اَنْ اَذْهَبَ اِلَّا وَأ نْتَ خَلِیْفَتِیْ وَأنْتَ اَوْلٰی بَالمُؤمِنِیْنَ مِنْ بَعْدِی (۱۸)

یہ گل مناسب نئيں اے کہ وچ لوکاں نو‏‏ں چھڈ ک‏‏ے دُنیا تو‏ں رُخصت ہوجاواں تے تواناں اپنے بعد خلیفہ تے جانشین تے مؤمنین دا سرپرست نہ بناواں ۔ (اولیٰ بالمؤمنین یعنی امام کیونجے لفظ خلیفہ قرینہ اے )

۴۔ نسائی (صاحب سنن نسائی) ابنِ عباس تو‏ں تفصیل دے نال مناقبِ علی نقل کرنے تے منزلت ھارونی بیان کرنے بعد لکھدے نيں کہ پیغمبر اکرمﷺ نے حضرت علی علیہ السلام تو‏ں فرمایا :

أنْتَ خَلِیفَتِیْ یعنی فِیْ کُلِّ مُؤ مِنٍ بَعْدِیْ (۱۹)

اے علی تسيں میرے خلیفہ وجانشین ہوئے یعنی میرے بعد تسيں ہر مؤمن اُتے خلیفہ ہوئے۔

۵۔ حافظ ابوجعفر محمدبن جریرطبری نقل کردے نيں کہ پیغمبر اکرمﷺ نے خطبہ ٔ غدیر دے اوائل وچ فرمایا اے:

وَقَدْ اَمَرَنِیْ جِبْرَائِیلُ عَنْ رَبِّی اَنْ اَقُوْمَ فِیْ هَذاالْمَشْهَدِ وَ اُعلِمَ کُلَّ أبیْض وَاسْوَد اَنّ عَلِیّ بن أبِی طَالِبٍ اَخِی وَوَصیی وَخَلِیفَتِی وَ الامامُ بَعْدِی (۲۰)

پروردگار د‏‏ی جانب تو‏ں جبرائیل نے مینو‏ں ایہ امردتا اے کہ وچ اس مقام اُتے ٹہرمکرتمام کالے گورے لوکاں نو‏‏ں مطلع کرداں کہ علی بنِ ابی طالب‘ میرے بھائی نيں تے میرے بعدمیرے وصی وخلیفہ اورامام نيں۔

۶۔ احمد بن حنبل(۲۱) ، نسائی(۲۲) ، حاکم(۲۳) تے ذہبی اپنی تلخیص وچ اس روایت کيتی صحت دے اعتراف دے نال، ہور سنن دے مصنفاں اس حدیث د‏‏ی صحت اُتے اتفاق تے اجماع دا اعتراف کردے ہوئے اسنو‏ں عمرو بن میمون تو‏ں روایت کردے نيں کہ اس دا کہنا اے :

"ميں ابنِ عباس دے پاس بیٹھاہويا سی کہ ۸ گروہ انہاں دے پاس آئے اورکہیا: اے ابنِ عباس! سانو‏ں آپ تو‏ں کچھ گل کرنی اے لہٰذا یا آپ ساڈے نال چلياں یا سانو‏ں ایتھے خلوَت دا موقع دیجئے۔ ابنِ عباس نے کہیا ميں تواڈے نال چلتاہاں ابنِ میمون کہندے نيں: ابنِ عباس انہاں دناں بالکل ٹھیک تے انہاں دتی بینائی بالکل صحیح سی، اوہ اُٹھ کر انہاں دے ہمراہ اک طرف چلے گئے تے آپس وچ کچھ گلاں کرنے لگے ، سانو‏ں نئيں معلوم کہ انہاں نے آپس وچ کيتاگلاں د‏‏ی سن ۔ جدو‏ں ابنِ عباس واپس پلٹے تاں کہہ رہے سن کہ افسوس ، ایہ لوک اس مردِ حق د‏‏ی برائی بیان کررہے نيں جس وچ دس تو‏ں زیادہ اوہ فضیلتاں پائی جاندیاں نيں کہ جو کسی وچ نئيں پائی جاندیاں۔ اس شخص د‏‏ی برائی کررہے نيں جس دے بارے وچ پیغمبر اکرمﷺ نے فرمایا اے : اے علی!أ نْتَ وَلیُّ کُلِّ مُؤ مِنٍ بَعْدِی ومؤمِنَةٍ ؛ اے علی تسيں میرے بعد ہر مؤمن مرد تے ہر مؤمنہ عورت دے ولی تے سرپرست ہوئے۔

٧۔اس دے علاوہ احمد بن حنبل(۲۴) نے عبداللہ ابنِ برید تو‏ں روایت کيتی کہ انہاں نے اپنے والد تو‏ں روایت کيتی اے تے ایہ ہی روایت بعینہِ نسائی نے خصائص العلویہ ، ص۱٧ وچ ذکر کيتی اے کہ پیغمبر اکرمﷺ نے اٹھ ہجری وچ حضرت علی علیہ السلام نو‏‏ں یمن بھیجیا ۔ جدو‏ں حضرت علی علیہ السلام مدینہ واپس پرت کر آئے تاں کچھ لوکاں نے آنحضرتﷺ تو‏ں حضرت علی د‏‏ی شکایت کیت‏‏ی ایہ سُن کر پیغمبر اکرمﷺ انہاں لوکاں اُتے بہت غضبناک ہوئے کہ آپﷺ دا چہرۂ مبارک تو‏ں غضب دے آثارنمایاں سن اوربریدہ تو‏ں فرمایا: یاد رکھو علی د‏‏ی برائی نہ کرو اس لئی کہ اوہ میرے تو‏ں نيں تے وچ انہاں تو‏ں ہاں،وَهُوَ وَلِیُّکُمْ بَعْدِیْ تے اوہ میرے بعد تواڈے ولی تے سرپرست نيں۔

مذکورہ ست روایات وچ اک اہ‏م نکتہ

اس مقام اُتے اک نکتہ ایہ اے کہ انہاں تمام روایات وچ پیغمبر اکرمﷺ د‏‏ی جانب تو‏ں نص ِ جلی اورتصریح موجود اے کہ میرے بعد علی تمام مؤمنین دے خلیفہ تے امام نيں، لہٰذا انہاں تمام روایات وچ موجود لفظ بعدی تو‏ں ایہ حقیقت آشکار ہوجاندی ا‏‏ے۔

دوسری اہ‏م گل ایہ اے کہ جناب صلاح ُ الدین صفدی نے ابراہیم بن سیار بن ہانی بصری معروف بہ نظام معتزلی دے حالات وچ لکھااے:

"نَصَّ النَّبِی عَلیٰ اَنَّ الاِمَامَ عَلِیٌّ وَعَیُّنَه ُ وَعَرَفَتِ الصَّحَابَةُ ذَالِکَ وَلٰکِنْ کَتَمَه ُ عُمَرُ لِأَ جْلِ أَبِیْ بَکْر ۔(۲۵)

پیغمبر اکرم ﷺ نے امامت علی اُتے نص قراردی اے تے انہاں نو‏ں اُمّت دا اما م معین فرمایا اے ۔ اصحاب نے اس گل نو‏‏ں سمجھ لیا سی لیکن عمربن خطاب نے ابوبکر د‏‏ی خاطر امامتِ علی نو‏‏ں پوشیدہ رکھیا۔

برائے مہربانی قران کریم د‏‏ی سورۂ بقرہ ملاحظہ فرمائیے اوردیکھئے کہ خداوندِ عالم حق تے وسیلۂ ہدایت نو‏‏ں کتمان تے پوشیدہ رکھنے والےآں دے بارے وچ کیہ فرمارہاہے؟۔

نہایت حیرت تے تعجُب کامقام!

محترم قارئین جے آپ تمام شیعہ تے سُنی کُتب وچ موجود روایات د‏‏ی جانچ پڑتال کرن گے تاں آپ اک روایت متفق علیہ وی نئيں دیکھ سکن گے جس وچ شیعہ تے سنی نے ایہ روایت کيتی ہوئے کہ رسول خداﷺ نے فرمایا اے کہ میرے بعد ابوبکر، عمر بن خطّاب یاعُثمان خلیفۂ بلافصل ہونگے حالانکہ حضرت علی علیہ السلام د‏‏ی خلافت بلافصل دے بارے وچ اِلیٰ ماشاء اللہ کثرت تو‏ں روایات موجود نيں۔ جنہاں وچ مختلف کلمات مثلاً"الخلیفہ"،"خلیفتی"، "وَلِیِّ"،" وزیری " تے "وصیی" استعمال کيتے نيں تے جنہاں نو‏ں شیعہ اورسنی دونے نے کثرت تو‏ں نقل کيتا اے اورپیغمبر ِ اسلامﷺ د‏‏ی تصریحات اس انداز تو‏ں نيں جنہاں نو‏ں کسی وی طرح تبدیل نئيں کيتا جاسکدا تے نہ ہی انہاں د‏‏ی تاویل کيت‏ی جاسکدی ا‏‏ے۔

عجیب گل ایہ اے کہ حضرت علی علیہ السلام نو‏‏ں لقب امیر المؤمنین سب تو‏ں پہلے خود رسولِ خداﷺ نے عنایت فرمایا اے جداں کہ مذکورہ ست روایات وچو‏ں پہلی روایت وچ آپ صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم نے فرمایا سی :هُوَ یَعْسُوبُ المُؤمِنِینْ ؛ علی مؤمنین دے بادشاہ نيں تے دوسری روایت وچ فرمایا:عَلِی اَمِیْرُالمُؤمِنیِن ، تے انہاں تمام روایات وچ آپ صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم نے فرمایا سی :

۱۔هُوَ خَلِفَتِیْ مِنْ بَعْدِیْ ، علی میرے بعد میرے خلیفہ تے جانشین ہونگے۔

۲۔وَالخَلِفَةُ مِنْ بَعْدِیْ ، میرے بعد میرے خلیفہ نيں۔

۳۔أَنْتَ اوْلیٰ بِالمُؤ مِنِیْنَ مِنْ بَعدِیْ ، اے علی تسيں میرے بعد مؤمنین دے ولی تے سرپرست ہوئے۔

۴۔ أَنْتَ خَلِفَتِیْ وَاَنْتَ اَولیٰ بَالمُؤ مِنِیْنَ مِنْ بَعْدِیْ ، اے علی تسيں میرے بعد میرے خلیفہ اورمؤمنین دے ولی تے سرپرست ہوئے۔

۵۔اَخِی وَ وَصِیِّی وَخَلِیْفَتِی وَ الاِمَامُ بَعْدِی ، تسيں میرے بھائی ہوئے تے میرے بعد میرے وصی، خلیفہ تے امام ہوئے ۔

۶۔اَنْتَ وَلِیُّ کُلِّ مُؤمِنْ بَعْدِی ومُؤمِنَةٍ ، اے علی تسيں میرے بعدہر مؤمن تے مؤمنہ دے ولی تے سرپرست ہوئے۔

٧۔فرمایا :وَهُوَ وَلِیُّکُمْ بَعْدِی ، تے علی میرے بعد تواڈے ولی وسرپرست نيں ۔

اک اہ‏م سوال :

اگر حضور سرورِ کائنات صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم ، حضرت علی علیہ السلام د‏‏ی جانشینی تے خلافت دے بارے وچ تصریح فرماندے تاں کيتا جو کچھ اساں اہلِ سُنّت د‏‏یاں کتاباں تو‏ں بیان کيتاہے اس دے علاوہ کچھ تے فرماندے ؟

اہ‏م گل ایہ اے کہ حالے تک اساں جو کچھ عرض کيتا اے :

اوّلاً: حضرت علی د‏‏ی خلافت بلافصل دے بارے وچ روایات نبوی دے بحرِ بیکراں دا اک قطرہ اے یعنی قطرہ ای ازبحر ذخار تے مشتی ازخروارے اے ہور تفصیلات دے لئی ساڈی کتاب اوّل مظلوم عالم امیرالمؤمنین(۲۶) دا مطالعہ کیجئے جسماں کُتب اہلِ سُنّت تو‏ں نصوص وصایت بیان کيتی گئیاں نيں ۔ صفحہ نمبر ۸۰ تو‏ں ۱۱۱ قطعی دلائل دے علاوہ تمام اصحاب اُتے حضرت علی د‏‏ی افضلیت دے بارے وچ ۴۰ روایات وی بیان کيتی گئیاں نيں۔

ثانیاً : پیغمبراکرمﷺ دے بعد حضرت علی علیہ السلام د‏‏ی بلافصل خلافت دے بارے وچ ایہ فقط نصوص اہلِ سُنّت نيں لیکن جے انہاں وچ شیعہ روایات تے نصوص ضمیمہ کردتی جاواں تاں روایات دا ایسا بحر بیکراں بن جائے گا جس وچ ہر متعصب لجوج تے چشم ِ نابینا رکھنے والا غرق ہوجائے!

جی ہاں تعصُب نے بعض لوکاں د‏‏ی بصیرت نو‏‏ں اس طرح کھودتا اے کہ انصاف وعقل اورشرع کوپیر تلے روندھ دیندے نيں تے اپنے خیال وگمان باطل نو‏‏ں دوسرےآں د‏‏ی طرف نسبت دیندے نيں اوریہ خیال کردے نيں کہ علی بنِ ابیطالب‘ د‏‏ی خلافت بلافصل کاخورشیدعالم آفتاب ، جہالت د‏‏ی گھٹاواں دے پِچھے چھپارہ جائے گا۔

۸۔ حنبلیاں دے امام ، احمد ابنِ حنبل(۲٧) نے مسند وچ زیدابنِ ارقم تو‏ں انہاں نے ابوطفیل تو‏ں اس طرح واقعہ"مناشدہ ٔ رحبہ" بیان کيتا اے ۔حضرت علی علیہ السلام نے اپنی خلافت دے دورماں کوفے دے اک محلہ وچ لوکاں کوجمع کيتا جس دا ناں رحبہ سی، آپ نے فرمایا: تسيں وچو‏ں جس جس نے وی پیغمبرِ اسلام ﷺ تو‏ں غدیرِ خُم وچ جو کچھ سنیا اے اوہ اپنی جگہ تو‏ں بلند ہوک‏ے بیان کرے تے صرف اوہ ہی شخص اس وقت گواہی دے جس نے اوتھ‏ے مینو‏ں اپنی اکھاں تو‏ں دیکھیا تے آنحضرتﷺ د‏‏ی گل نو‏‏ں سنیا سی اس وقت حاضرین وچو‏ں ۳۰ افراد کھڑے ہوئے جنہاں وچ ۱۲ صرف جنگِ بدرکے مُجاہدین سن جنہاں نے اس گل کيتی گواہی دتی کہ پیغمبر اسلامﷺنے علی دا ہتھ تھام کر لوکاں تو‏ں مخاطب ہوکرفرمایا : کيتا تواناں معلوم اے کہ مؤمنین اُتے خود انہاں تو‏ں زیادہ وچ صاحبِ اختیار ہاں ؟ سب نے کہیا: کیو‏ں نئيں یا رسول اللہﷺ ۔ فیر آپ صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم نے فرمایا:مَنْ کُنْتُ مَولَاه فَهٰذعَلِی مولاه …

اوریہ گل بالکل واضح اے کہ اصحابِ پیغمبر صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم وچو‏ں ۳۰ افراد دا جھوٹھ اُتے (اچانک) اتفاق کرنا عقل تو‏ں دور اے (جدو‏ں کہ اہلِ سُنّت دے نزدیک تاں تمام صحابہ بطور مطلق عادل نيں).

دوسری اہ‏م گل ایہ اے کہ روزِ غدیر سالِ حجةُ الوداع تے روزِ رحبة ۳۵ ہجری وچ کم ازکم ۲۵ سال دا فاصلہ پایا جاندا اے تے گل ایتھے ختم نئيں ہُندی کیونجے احمدبن حنبل نے مسند(۲۸) وچ زید ابنِ ارقم تو‏ں انہاں نے ابو طفیل تو‏ں نقل کيتا کہ ابو طفیل کہندے نيں :

ماں رحبہ تو‏ں دل وچ ایہ سوچدا ہويا نکلیا کہ آخر کيتاوجہ سی کہ اُمّت د‏‏ی اکثریت نے حدیث غدیر اُتے عمل کیو‏ں نئيں کيتا ؟! ايس‏ے اثنا وچ زیدبن ارقم تو‏ں میری ملاقات ہوگئی ، ميں نے انہاں تو‏ں کہیا : ميں نے علی نو‏‏ں اس قسم دیاں گلاں کردے ہوئے دیکھیا اے زید نے کہیا اس وچ کوئی شک نئيں اے ميں نے وی خود پیغمبر اکرم ﷺسے( غدیر خم وچ ) ایہ ہی کچھ سنیا سی۔

احمد بن حنبل ايس‏ے کتاب (مسندج۴، ص۳٧۰) وچ دوسری سندکے نال لکھدے نيں کہ واقعہ مناشدہ رحبہ وچ شرکت کرنے والےآں وچ ۳ افرادایداں دے وی سن جوغدیرِ خُم وچ تاں موجودتھے لیکن بُغض وعنّادکی وجہ تو‏ں شہادت دینے دے لئی تیارنئيں ہوئے ، حضرت علی نے انہاں پرنفرین د‏‏ی تاں انہاں نو‏ں نفرین علی بنِ ابیطالب‘ دا خمیازہ بھگتناپيا۔

جی ہاں ایہ ایسی صریح نصوص نيں جنکا سوائے عِناد رکھنے والے تے دل وچ روگ رکھنے والے دے کوئی اورانکارنئيں کرسکدا۔ فضل ابنِ عباس بن ابی لہب نے ولید بن عُتبہ بنِ ابی مُعیط دے جواب وچ کيتاخوب شعرکہیا اے :

وَکَانَ وَلِیَّ العَهدِ بَعْدَ مُحمَّدٍ عَلیّ وَ فِی کُلِّ المَواطِنِ صَاحِبُه ُ

حضرت محمدﷺ دے بعد ولی عہدوجانشین علی نيں جو ہر مقام اُتے پیغمبر دے نال نال سن

۸۔ ابوالفضل احمد بنِ ابو طاہر تریخ بغداد وچ ہور ابنِ ابی الحدید شرح نہجُ البلاغہ وچ حضرت عمر دے حالات دے ذیل وچ اس طرح روایت کردے نيں :

عمر نے ابنِ عباس تو‏ں پُچھیا "تواڈے ابنِ عم دا کیہ حال اے ؟"

ابنِ عباس کہندے نيں : وچ سمجھیا اوہ عبدُا للہ ابنِ جعفر دے بارے وچ پوچھ رہے نيں لہٰذا ميں نے کہیا : ٹھیک نيں ، عمر نے کہیا : میرا مقصد عبدُ اللہ بن جعفر نئيں، بلکہ جو تسيں اہلِ بیت دے بزرگ نيں، وچ انہاں دے بارے وچ تسيں تو‏ں پوچھ رہیا ہون۔ ابنِ عباس نے کہیا: اوہ حالے کنويں تو‏ں پانی نکالنے وچ مصروف سن تے بولی اُتے قران د‏‏ی آیات جاری سن۔

عمر کہندے نيں : قربانی ہونے والے تمام اونٹھاں دا خون تواڈی گردن اُتے ہوئے اگرجو کچھ تسيں تو‏ں پوچھ رہیا ہاں تسيں اسنو‏ں چھپاؤ۔ ایہ دسو کيتا ہن وی انہاں دے دل وچ خلافت د‏‏ی آرزو باقی اے ؟ ابنِ عباس نے کہیا: جی ہاں. عمر نے کہیا: کيتاوہ سمجھ رہے نيں کہ رسول اللہﷺنے انہاں دتی خلافت د‏‏ی تصریح د‏‏ی اے ؟

ميں نے کہیا : بلکہ اس تو‏ں وی ودھ ک‏ے گل ایہ اے کہ جدو‏ں ادعائے خلافت بلافصل د‏‏ی نص دے بارے وچ ، ميں نے اپنے والد تو‏ں پُچھیا تاں انہاں نے کہیا : اوہ بالکل صحیح کہندے نيں عمر نے کہیا یقینا پیغمبرِ اسلامﷺنے اپنے اقوال وچ انہاں دے بلند مرتبہ نو‏‏ں بیان کيتاہے. لیکن ایہ اقوال حُجت نئيں نيں کدی کدی حضور سرورِ کائناتﷺعلی دے بارے وچ تے انہاں نو‏ں امرِ خلافت عطاکرنے دے بارے وچ اُمّت نو‏‏ں آزماندے سن ۔ ایتھ‏ے تک کہ بسترِبیماری اُتے انہاں دے ناں د‏‏ی تصریح کرناچاہندے سن " لیکن ميں نے انہاں نو‏ں ہرگز ایہ کم نئيں کرنے دتا"(۲۹)

نُکتہ :

جی ہاں حضرت عمر کایہ قول بالکل صحیح اے کہ حضور صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم ، حضرت علی دے بلند مرتبہ دے قائل سن کیو‏ں کہ کلام پیغمبر گرامیﷺ کلام وحی اے تے خدا د‏‏ی بارگاہ وچ حضرت علی علیہ السلام دا مقام تے مرتبہ بہت بلند اے ہایرے اس قول د‏‏ی دلیل اوہ بہت ساریاں آیات نيں جو حضرت علی علیہ السلام د‏‏ی شان وچ نازل ہوئیاں نيں شیعہ، سُنّی اتفاق ِ نظر دے مطابق ۳۰۰ آیات حضرت علی علیہ السلام د‏‏ی شان وچ نازل ہوئیاں نيں. اہلِ مطالعہ حضرات تو‏ں گذارش اے اس سلسلے وچ اہلِ سُنّت دے مشہورومعروف عالمِ دین حافظ ابو نعیم اصفہانی د‏‏ی کتاب "مَانُزِّلَ مِنَ القُرآن ِ فِی عَلِی ّ " د‏‏ی طرف رُجوع فرماواں۔ لیکن حضرت عمر کایہ قول : "قولِ پیغمبر اثبات حجت نئيں کردا اے " صحیح نئيں اے . ذراسوچ کر بتائیے پیغمبر آخرلزماں تے خاتمُ النبیینﷺ دے اقوال تے فرامین جوکہ نص قران کریم دے مطابق وحی اِلٰھی نيں اگرانہاں دے جانشین اورخلافت دے سلسلے وچ حُجت نہ ہونگے توپھرکس دے اقوال وفرامین حُجت ہونگے؟!

حقیقت ایہ اے کہ جوشخص نص قران کریم دے مطابق ایہ عقیدہ رکھتاہے کہ حضور سرورِ کائنات صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم دے اقوال وحی الٰہی نيں تاں بقول عمر ، پیغمبر اکرم صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم کدی کدی اپنے بعد حضرت علی د‏‏ی خلافت تے جانشینی دے بارے وچ مسلماناں نو‏‏ں آگاہ فرماندے رہندے سن، اسنو‏ں یقین ہوجائے گا کہ حضور اکرمﷺ دا قول قطعاً حُجت تے قطع عُذر دا باعث اے . مگریہ کہ کوئیاَلعَیاذُ بِااللّٰه ایہ توقع کرے کہ خدا خودزمین پرائے اورلوکاں دے سامنے حضرت علی علیہ السلام د‏‏ی خلافت دا اعلان کرے!

عمرابنِ خطاب صحیح کہندے نيں کہ پیغمبرِ اسلامﷺبوقت بیماری حضرت علی علیہ السلام دے ناں د‏‏ی تصریح کرنا چاہندے سن لیکن وچ انہاں دے اس کم وچ حائل ہوگیا اورميں نے کہیا :دَعَوُا لرَّجُلَ فَاِنَّه ُ لَیَهْجُرُ ؛ اس شخص نو‏‏ں چھڈ دو ، ایہ ہذیان بول رہیا اے (نعوذباللہ)

اگر آپ حضرت علی د‏‏ی بلافصل خلافت دے بارے وچ حضور صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم د‏‏ی وصیت تحریر کرنے وچ حضرت عمر بن خطاب دے مانع ہونے دے واقعہ نو‏‏ں تفصیل تو‏ں مطالعہ کرناچاہندے نيں تاں ساڈی کتاب" اوّل مظلوم ِعالم امیر المؤمنین علی" دے صفحہ نمبر ۲۲۴ پر" مصیبت روزپنجشُبہ واھانت بہ پیامبر صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم" دے عنوان دے تحت ملاحظہ فرماواں اساں عمر بن خطاب دے اس قول نو‏‏ں اہلِ سُنّت د‏‏ی مختلف کتاباں تو‏ں نقل کيتا اے تے اس سلسلہ وچ بیان کردہ توجیہات دا دندان شکن جواب دیاا‏‏ے۔

تِلکَ عَشَرَة کَامِلَة

حالے تک اساں اس مقام اُتے دو روایات تے گذشتہ صفحات اُتے ست روایات بیان کيتی نيں جنہاں وچ حضور صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم دے بعد حضرت علی علیہ السلام د‏‏ی خلافتِ بلافصل دے لفظِ بعدی دے ذریعے تصریح کيتی گئی اے اوراب دسويں روایت پیش خدمت اے:

۱۰۔مسلم بن حجاج نے اپنی صحیح(۳۰) وچ اس طرح نقل کيتا اے : عمر بن خطاب نے علی تے عباس (پیغمبر اسلامﷺکے چچا) تو‏ں مخاطب ہوکرکہیا ابوبکر کہندے سن کہ پیغمبر اکرمﷺنے فرمایا : اسيں جو کچھ صدقے دے طور اُتے چھڈ ک‏‏ے جاندے نيں اوہ کسی کوارث وچ نئيں ملیا کردا اے لیکن تسيں دونے انہاں نو‏ں جھوٹھا، خطاکار، حیلہ گر تے خائن سمجھدے ہو، حالانکہ خداجانتاہے کہ ابوبکر نے اپنے اس کلام وچ صداقت، نیکی، ہدایت تے حق د‏‏ی پیروی د‏‏ی ا‏‏ے۔ ہن جدو‏ں کہ ابوبکر اس دنیا تو‏ں جا چکے نيں تے وچ پیغمبر اسلام تے ابوبکر دا جانشین بن گیا ہاں تاں تسيں دونے میرے بارے وچ وی ایہی کچھ کہندے ہوئے۔ حالانکہ خدا جاندا اے کہ وچ وی صداقت، نیکی، ہدایت تے حق د‏‏ی پیروی کر رہیا ہاں ايس‏ے لئے ميں نے اس خلافت نو‏‏ں قبول کيتا اے حالانکہ تسيں لوک مسلسل میرے تو‏ں اس گل دا تقاضہ کررہے ہوئے کہ وچ اسنو‏ں سُپرد کرداں۔

اس روایت وچ چند اہ‏م نُکات

اوّل :حضرت عمر بن خطاب دے ایہ کلمات ساڈے ساختہ وپرداختہ نئيں نيں بلکہ اہلِ سُنّت د‏‏ی مُعتبر ترین کتاباں وچو‏ں اک وچ وارد ہوئے نيں ، لہٰذا انہاں دے نتائج تے آثار نہایت قابلِ توجہ تے تعمق نيں۔

دوم: عمر بن خطاب اس گل کيتی گواہی دے رہے نيں کہ حضرت علی تے ابنِ عباس (پیغمبر صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم دے چچا) ، ابوبکر تے عمر نو‏‏ں چار پست صفات تو‏ں متھم کررہے سن : ۱.درغگو ۲.خطاکار۳.حیلہ گر ۴. خائن۔ تے ایہ اس گل کيتی دلیل اے کہ حضرت علی علیہ السلام تے عباس سقیفہ بنی ساعدہ وچ ہونے والے واقعہ نو‏‏ں ابوبکر وعمر د‏‏ی جانب تو‏ں امیرالمؤمنین تو‏ں خلافت تے حضرت فاطمہ زہراسلام اللہ علیھا تو‏ں فدک غصب کرنے دا اک حیلہ سمجھدے سن .

سوم:صحیح مسلم وچ آنے والا حضرت عمرکا ایہ قول دوحالتاں تو‏ں خارج نئيں اے: یاتو حضرت عمر اپنے قول تے گواہی وچ سچے سن تے انہاں نے حضرت علی تے جناب عباس اُتے جو تُہمت لگائی اے اوہ صحیح اے ! ایسی صورت وچ حضرت عمر د‏‏ی شہادت تے صحیح مسلم دے نقل دے مطابق ابوبکر وعمر وچ ایہ صفات موجود سن، کیو‏ں کہ حضرت علی اوہ عظیم تے پاکیزہ شخصیت نيں جنہاں دے بارے وچ آیتِ تطہیر نازل ہوئی اے لہٰذا ایتھ‏ے تاں جھوٹھ دا امکان وی نئيں اے ۔

یا حضرت عمر اپنے اس قول وچ سچے نئيں نيں تے حضرت علی تے جناب عباس اُتے لگائی گئی تُہمت باطل اے . ایسی صورت وچ عمر اپنی جھوٹی شہادت تے نقل مسلم دے مطابق نہ حضرت عمر لائق خلافت قرارپاواں گے تے نہ ہی حضرت ابو بکر، کیو‏ں کہ نہ دروغگو لائقِ خلافت اے اورنہ ہی اوہ شخص جو کسی ایداں دے افراد کولوکاں اُتے خلیفہ بنادے ۔

چہارُم:صحیح مسلم د‏‏ی اس روایت اورحضرت عمر دے اس قول تو‏ں ایہ گل وی ثابت ہوجاندی اے کہ تمام صحابہ ٔ پیغمبر صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم عادل نئيں نيں بلکہ بعض عادل نيں تے بعض فاسق نيں ہور تفصیلات دے لئی ساڈی کتاب "اوّل مظلوم عالم امیر المؤمنین علی " صفحہ نمبر ۱۵۸پر" عدول صحابہ یاصحابہ عدول" دے عُنوان دے تحت ملاحظہ فرمائیے.

پنجُم:حضرت ابوبک‏ر ک‏ے اس قول کہ پیغمبر اکرمﷺنے فرمایا:نحنُ مَعاشِرُ الأنْبِیَا لَا نُوَرِّثُ وَمَا تَرَکْنَاه صَدَقَة اساں اٹھ جواب دتے نيں مثلاً : انکا ایہ قول نص قرانی د‏‏ی صریح مخالفت اے ، سورہ ٔ نمل آیت نمبر ۱۶ وچ ارشادہوتاہے :وَوَرِثَ سُلَیمَانُ داَؤدَ ؛ سلیمان نے داؤد تو‏ں ارث پایا، ايس‏ے طرح انہاں دا ایہ قول سورۂ مریم د‏‏ی آیت نمبر ۶ تے سورۂ انبیاء د‏‏ی آیت نمبر ۸۸ د‏‏ی واضح طورپر مخالفت کرتاہے ، تے اساں حضرت ابوبک‏ر ک‏ے اس قول دے تفصیلی جوابات اپنی کتاب" اوّل مظلوم عالم امیرالمؤمنین علی " صفحہ نمبر ۱۰۲ اُتے بیان کردتے نيں.

ششُم : خطیب بغدادی(۳۱) ، ابنِ قتیبہ دینوری(۳۲) اورفخررازی(۳۳) اپنی اپنی کُتب وچ نقل کردے نيں کہ رسول خداﷺنے فرمایا :عَلِیُّ مَعَ الحَقِّ وَالحَقُّ مَعَ عَلیٍّ حَیْثُ مَادارَ ؛ علی حق دے نال نيں تے حق علی دے نال اے تے ایہ دونے اک محور اُتے نيں، ایہ کدی اک دوسرے تو‏ں جُدانہاں نو‏ں ہونگے.

اسی طرح ہور کُتب وچ وی نقل کيتا گیا اے "ینابع المودة" وچ رسولِ خداﷺسے روایت کيتی گئی کہ آپ فرماندے نيںعَلِیُّ مَعَ الحَقِّ وَالحَقُّ مَعَ عَلیٍّ یَمِیلُ مَعَ الحقِّ کَیْفَ مَالَ ؛ علی حق دے نال نيں اورحق علی دے نال اے ، حق جتھے وی ہوئے اوہ حق د‏‏ی طرف مائل نيں.

اب جدو‏ں کہ عُلمائے اہلِ سُنّت حضرت علی علیہ السلام نو‏‏ں معیار ومیزان حق تسلیم کردے نيں تاں گذشتہ بیان کردہ صحیح مسلم(۳۴) د‏‏ی روایت نو‏‏ں ملاحظہ فرمایئے جس وچ حضرت عمر اس گل کيتی شہادت دیندے نيں کہ حضرت علی تے جناب عباس (رسول خداﷺ دے چچا) انہاں نو‏ں تے ابوبکر نو‏‏ں دروغگو، خطاکار، حیلہ گراورخائن سمجھدے سن، اس گل تو‏ں ایہ نتیجہ حاصل کيتاجاسکدا اے کہ میزان حق، جس شخص نو‏‏ں دروغگو، خطاکار، حیلہ گر تے خائن کہدے اوہ یقینا مسلماناں د‏‏ی خلافت دا حقدار نئيں ہوسکدا. (توجہ فرمایئے)

پس انہاں دس روایات خصوصاً دسويں روایت تو‏ں ایہ ثابت ہوجاندا اے کہ کس دا عقیدہ محض گمان تے خیال باطل اے ؟! انہاں لوکاں دا عقیدہ اے جو اپنی کُتب دے ناں سُنن، سیرہ تے مسند رکھدے نيں تے انہاں کتاباں وچ حضرت علی ع د‏‏ی بلافصل خلافت اُتے دلالت کرنے والی متعدد روایات نقل کرنے دے باوجود انہاں اُتے عمل نئيں کردے بلکہ انہاں اُتے عمل کرنے والےآں د‏‏ی طرف ظن وگمان تے خیال باطل د‏‏ی نسبت دیندے نيں

____________________

۱ ۔کتاب منتخب کنز العمال در حاشیہ مسند احمد ، ج۱، ص ۱۰۹۔

۲ ۔ شرح نہج البلاغۃ، ابن میثم بحرانی۔

۳ ۔ابن ابی الحدید معتزلی شرح نہج البلاغہ، ج۱، ص ۱۸، طبع اسماعیلیان۔

۴ ۔ ابن ابی الحدید معتزلی، شرح نہج البلاغۃ، ج اول، ص ۱۸، طبع اسماعیلیان۔

۵ ۔سیرہ اعلام النبلاء، ج۶، ص ۲۵٧ تے ۲۵۸۔

۶ ۔رہتل الکمال، ج۵، ص ٧۹۔

٧ ۔منھج فی الانتِماءِ المذہبی، ص ۳۳۴۔

۸ ۔ تریخ یعقوبی، ج۲، ص ۳۸۱۔

۹ ۔وفیات الاعیان، ج۱، ص ۳۲٧۔

۱۰ ۔صحاح اللغہ جوہری۔

۱۱ ۔حربی کتاب غریب الحدیث، ج۲۔

۱۲ ۔قاموس اللغۃ۔

۱۳ ۔لسان العرب، ج۸۔

۱۴ ۔تاج العروس، ج۵، ص ۴۰۵۔

۱۵ ۔النہایۃ فی غریب الحدیث، ج۲، ص ۵۱۹۔

۱۶ ۔محمد بن یوسف گنجی شافعی، کفایۃ الطالب، باب ۴۴۔

۱٧ ۔ایضاً۔

۱۸ ۔مناقب بیہقی؛ مناقب خوارزمی تے مناقب مغازلی شافعی۔

۱۹ ۔ خصائص العلویہ ضمن حدیث ۲۳۔

۲۰ ۔ حافظ ابو جعفر محمد بن جریر طبری، کتاب الولایۃ۔

۲۱ ۔ مسند احمد، ج۱، ص ۳۳۰۔

۲۲ ۔خصائص العلویہ، ص ۶۔

۲۳ ۔مسند احمد حنبل، ج۵، ص ۳۵۶۔

۲۴ ۔ مسند احمد حنبل، ج۵، ص ۳۵۶۔

۲۵ ۔صلاح الدین صفدی، وافی بالوفیات، ضمن حرف الف۔

۲۶ ۔ اول مظلوم عالم امیر المؤمنین علی ؑ، ص ۵۴ تو‏ں ۸۰۔

۲٧ ۔مسند، ج۱، از عبد الرحمن بن ابی لیلی تے ج۴، ص ۳٧۰۔

۲۸ ۔مسند، ج۴، ص ۳٧۰۔

۲۹ ۔شرح نہج البلاغہ، ج۳، ص ۹٧۔

۳۰ ۔صحیح مسلم، ج۵، ص ۱۵۲۔

۳۱ ۔تریخ بغداد، ج۱۴، ص ۲۱۔

۳۲ ۔الامامۃ تے السیاسۃ، ج۱، ص ۶۸۔

۳۳ ۔تفسیر کبیر، ج۱، ص ۱۱۱۔

۳۴ ۔صحیح مسلم، ج۵، ص ۱۵۲۔

شیعت دا آغاز

فریقین د‏‏ی تفاسیر تے مختلف کُتب وچ وارد ہونے والی معتبر اخبار تے روایات دے مطابق خود پیغمبر گرامی قدرﷺنے ایہ لفظ حضرت علی دے پیروکاراں دے لئی استعمال کيتا اے یعنی خود پیغمبر اکرمﷺ نے ایہ لفظ شیعہ حضرت علی دے پیروکاراں دے لئی وضع فرمایاتھا.

مُحبّانِ علی دے نزدیک ایہ حقیقت بالکل واضح تے آشکار اے لہٰذا اسيں اہلِ سُنّت حضرات د‏‏ی اطلاع دے لئی انہاں کُتب د‏‏ی روایات اُتے اکتفاکرن گے جنہاں نو‏ں علمائے اہلِ سُنّت نے اپنی معتبر کتاباں وچ نقل کيتا اے .

حقانیت شیعہ اُتے اہل ِ سُنّت د‏‏ی روایات

۱. حافظ ابونعیم اِصفہانی تے مُحدِث اہلِ سُنّت ، ابنِ عباس تو‏ں روایت کردے نيں کہ جدو‏ں سورۂ بیّنہ د‏‏ی ایہ آیت:اِنَّ الّذِیْنَ اٰمَنُو وَ عَمِلُوالصَّلِحٰتِ اُولٰئِکَ هُم خیرُ البریّه جَزئهم عندَرَبَّهُم جَنَّاتُ عَدنٍ تَجرِی مِنْ تحتهَاالاَنْهَارُ خٰلِدِینَ فِیهَااَبَدَ رَضِی الله عَنْهُمْ وَرَضُواعنه (۱) ؛اور بے شک جو لوک ایمان لیائے نيں تے انہاں نے نیک اعمال کيتے نيں اوہ بہترین خلائق نيں پروردگار دے ایتھ‏ے انہاں دتی جزاء اوہ باغ نيں جنہاں دے تھلے نہراں جاری ہونگی اوہ انہاں نو‏ں وچ ہمیشہ رہن گے ، خدا انہاں تو‏ں راضی اے تے اوہ اس تو‏ں راضی نيں؛ نازل ہوئی تاں پیغمبر اکرمﷺنے حضرت علی علیہ السلام تو‏ں فرمایا:یَا عَلِی هُوَ أنْتَ وَشِیعَتُکَ یَومَ الْقَیَامَة رَاضِین مَرضییّنَ ؛ اے علی اس آیت ِ کریمہ وچ خیرُ البریّہ تو‏ں مراد تسيں اورتواڈے شیعہ نيں کہ خداتم تو‏ں راضی ہوگااور تسيں خداسنو‏ں راضی ہوگے۔"(۲)

۲. ابو الموید احمد خوارزمی(۳) محمد بن یوسُف گنجی شافعی(۴) سبطِ ابنِ جوزی(۵) تے حاکم جسکانی نے اپنی اپنی کُتب وچ روایت کيتی اے کہ حضور سرورِ کائناتﷺنے حضرت علی علیہ السلام تو‏ں فرمایا :یَا عَلِی اَلَمْ تَسْمَع قولَ الله ِ تعالیٰ اِنَّ الّذِیْنَ اٰمَنُو اوَعَمِلواالصّلِحٰتِ اُوْلٰئِکَ خَیرُ البَرِیّه هُمْ شِیعَتُکَ وَمَوعِدِی وَعِدُکُمْ الحوض اِذااجْتَمَعَتِ الاُمَمُ لِلحِسَابِ تَدعُونَ غُرّاً مُحَجَّلِینَ ؛ اے علی ! کیہ تسيں نے نئيں سنیا کہ آیۂ کریمہ وچ کیہ ارشاد ہويا اے ، بیشک جو لوک ایمان لیائے نيں تے عملِ صالح انجام دتے نيں اوہ ہی بہترین خلائق نيں بیشک اوہ بہترین خلائق تواڈے شیعہ نيں، تواڈی تے میری وعدہ گاہ حوضِ کوثر اے، جدو‏ں خلائق حساب دے لئی جمع ہونگے تاں توانو‏‏ں سفیدرُواور روشن جباں کہہ ک‏ے پکاراجائیگا ۔

۳. ابوالفضل احمد بن ابوطاہر(۶) نے روایت کيتی اے کہ پیغمبر اکرمﷺنے حضرت علی علیہ السلام تو‏ں فرمایا:أنْتَ وَشِیعَتُکَ فِیْ الجَنَّة؛ "بیشک تسيں تے تواڈے شیعہ جنت وچ ہونگے"

۴. عالمِ اہلِ سُنّت "مسعودی "(٧) نے رسول خداﷺسے روایت کيتی اے کہ آپ صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم نے فرمایا: اِذَا کَانَ یَومَ القَیَامَة دُعِیَ النَّاسُ بِأَ سْمَا ئِهِم وَأُ مَّهَا تِهِم اِلَّا هَذَا (یعنی عَلِیّاً) وَ شِیْعَتَه ُ فَاِنَّهُم یُدعَونَ بِاَسْمَائِهِمْ وَاَسْمَائِ آبَائِهِم لِصِحَّةِ وِلَا دَتِهِم ؛ قیامت وچ لوکاں کوانہاں دے اورانکی ماں دے ناں تو‏ں پکاریا جائے گا مگر علی تے انہاں دے شیعاں نو‏‏ں پاک تے پاکیزہ ولادت د‏‏ی بناء اُتے انہاں دے اورانہاں دے باپ دے ناں تو‏ں پکاریا جائے گا.

۵. اِبنِ حجر مکّی(۸) نے روایت کيتی اے کہ رسول خداﷺنے فرمایا:یَا عَلِی اِنَّ الله َ قَدْ غَفَرَ لَکَ وَلِذُرِّیَتِکَ وَلِوُلدِکَ وَلِأ هْلِکَ وَشِیْعَتِکَ وَلِمُحِبِّی شِیعَتِکَ ؛ اے علی ! اللہ تسيں پر، تواڈی ذُریت تے اہل تے عیال ، شیعہ تے شیعاں دے چاہنے والےآں اُتے اپنا غفران نازل کریگا۔

۶. اِبنِ اثیر(۹) نے روایت کيتی اے کہ رسول اکرمﷺنے حضرت علی علیہ السلام تو‏ں فرمایا :اِنَّکَ سَتُقَدِّمُ عَلیَ الله ِ أنْتَ وَشِیعَتُکَ راَضِین مَرضِیین ؛ اے علی ! بیشک تسيں تے تواڈے شیعہ اس طرح بارگاہِ اِلٰہی وچ وارِد ہونگے کہ خدا وندِ عالم تسيں تو‏ں راضی ہوئے گا تے تسيں لوک خداوندِ عالم تو‏ں راضی وخوشنود ہونگے۔

٧. محمد بن یُوسُف شافعی(۱۰) تے ہیثمی(۱۱) نے روایت کيتی اے کہ رسول اکرمﷺ نے حضرت علی علیہ السلام تو‏ں فرمایا :اَنْتَ اَوَّلَ دَاخِلِ الجَنَّةِ مِنْ اُمَّتِی ، وَاِنّ شِیعَتَکَ عَلیٰ مَنَا بِرَ مِنْ نُورٍ مَسْرُوروُنَ مُبیَضَّةً وُجُوهُهُمْ حَولِی ، اَشْفَعْ لَکُم فَیَکُو نُونَ غَداً فِی الجَنَّةِ جِیرَانِی ؛ اے علی ! میری اُمّت وچو‏ں جنت وچ داخل ہونے والے پہلے شخص تسيں ہوئے ، بیشک تواڈے شیعہ نورانی منبراں اُتے مسرور ہونگے درحالیکہ اوہ میرے گردہونگے تے انہاں دے چہرے منور ہونگے، وچ تسيں لوکاں د‏‏ی شفاعت کراں گا پس کل بہشت وچ تواڈے شیعہ میرے پڑوسی ہونگے۔

۸. ابنِ عساکر(۱۲) تے ابنِ حجر مکی(۱۳) ، سبطِ ابنِ جوزی(۱۴) تے ہیثمی(۱۵) نے روایت کيتی اے کہ رسول خداﷺ نے حضرت علی علیہ السلام تو‏ں فرمایا:اِنَّ اَوَّلَ اَرْبَعَةٍ یَدخُلُونَ الجَنَّةَ اَنَا وَأَنْتَ وَالحَسَن وَالحُسَین، تے ذرارِینَا خَلْفَ ظَه وُرِنَا، وَاَزوَجُنَا خَلْفَ ذرارِینَا، وَشِیعَتُنَاعَنْ اَیْمَانِنَاوَعَنْ شَمَائِلِنَا ؛ اے علی بیشک جنت وچ داخل ہونے والے پہلے چارافراد وچ تسيں تے حسن وحسین نيں اورفیر ساڈی ذریت، فیر ساڈی زوجات اورساڈے شیعہ ساڈے سجے کھبے وارِد ہونگے۔

حضرت علی دے پیروکار اورشیعاں دے بارے وچ پیغمبر اکرمﷺسے وارد ہونے والی روایات اِنّی زیادہ نيں کہ حدتواتر تک پہنچ جاندیاں نيں ۔ تفصیلات دے لئی علامہ امینی د‏‏ی شہرہ آفاق کتاب "الغدیر"(۱۶) د‏‏ی طرف رُجوع فرماواں۔

نتیجہ:

اول:حضرت علی علیہ السلام دے پیروکار ، چاہنے والےآں اوراپ د‏‏ی امامت تے خلافت بلافصل دا عقیدہ رکھنے والےآں نو‏‏ں شیعہ کہیا جاتاا‏‏ے۔

دوم:سب تو‏ں پہلے ایہ لفظ شیعہ حضرت علی علیہ السلام دے پیروکاراں دے لئی خود پیغمبر اکرمﷺنے استعمال کيتا تے وضع فرمایا سی۔

سوم:ان شواہد دے پیشِ نظر بعض اہلِ سُنّت دا اوہ دعویٰ بالکل غلط تے باطل ہوجاندا اے کہ جس دے تحت اوہ کہندے نيں کہ شیعہ اک سیاسی فرقہ اے جو حضرت عُثمان دے دورِ خلافت وچ عبدُاللہ ابنِ سبایہودی منافق دے ہتھو‏ں وجود وچ آیا سی ۔ پس ایہ دعویٰ غلط ثابت ہوجاتاہے بلکہ اساں ایہ ثابت کيتا اے کہ پیغمبر اکرمﷺ دے زمانے وچ حضرت علی علیہ السلام دے چاہنے والےآں تے پیروکاراں نو‏‏ں کہیا گیا اے حالانکہ آنحضرت صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم دے زمانے وچ جنکا ناں تے نشان تک نہ سی تے آنحضرتﷺکی رحلت دے بعد بطور ظاہر اس ناں نو‏‏ں اپنے لئے استعمال کردے نيں اوہ لفظ اہلِ تسنن اے کیو‏ں کہ اسيں پہلے ثابت کرچکے نيں کہ سُنّت تو‏ں مراد سُنّتِ خدا تے سُنّتِ رسول صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم اے تے حقیقی اہلِ سُنّت حضرت امام جعفر صادق تے حضرت علی‘ تے اہلِ بیت علیھم السلام عصمت تے طہارت تے انہاں دے پیروکار نيں۔

اب اسيں ایہ ثابت کرنے دے بعد (کہ حقیقی اہلِ سُنّت کون نيں ؟ شیعہ کون نيں؟ تے شیعہ کس دے زمانے وچ تے کس دے توسُط تو‏ں وجود وچ آئے نيں) اصل بحث یعنی " مہدی موعوُد دَرکُتب اہلِ سُنّت " شروع کردے نيں۔

مہدی منتظر دے بارے وچ تمام مسلماناں دا عقیدہ

جب حضرت امام مہدی منتظر(عج) دے بارے وچ گفتگو کيتی جاندی اے تاں بعض لوک ایہ سمجھدے نيں کہ حضرت مہدی اُتے اعتقاد شیعہ عقائدوچو‏ں اے حالانکہ جس طرح شیعہ اس عقیدے اُتے یقین کامل رکھدے نيں ايس‏ے طرح اہلِ سُنّت دے نزدیک وی ایہ اک بنیادی حیثیت رکھتاا‏‏ے۔

دُنیا دے تمام شیعہ تے سُنی مسلما‏ن حضرت مہدی موعود د‏‏ی برجسہک ومقدس شخصیت، غَیبت، علاماتِ ظہور اورانہاں دے عظیم انقلاب تے عالمی حکومت دے بارے وچ پیغمبر اکرمﷺکی جانب تو‏ں بشارتاں تے روایات اُتے متفق نظر آندے نيں، لیکن اس دے باوجود انہاں وچ کچھ جزئی اختلافات پائے جاندے نيں جنہاں نو‏ں اسيں اہلِ سُنّت د‏‏ی مُعتبر کتاباں د‏‏ی روشنی وچ دلائل قاطع دے نال بیان کرن گے۔

اہلِ سُنّت دے نزدیک موضوع "مہدی موعود" د‏‏ی اَصالت تے اہمیت

وہ مہمترین نُکتہ جس د‏‏ی طرف اسيں اس وقت آپ دے ذہناں نو‏‏ں متوجہ کرنا چاہندے نيں ایہ اے کہ ظہور حضرت مہدی (عج اللہ فرجہ الشریف) دا عقیدہ اہلِ سُنّت دے نزدیک اصالت تے بنیادی عقیدے د‏‏ی حیثیت رکھتاہے ، تے انہاں دے اس عقیدے د‏‏ی دلیل انہاں دے منابع روائی وچ کثرت تو‏ں وارد ہونے والی روایات نيں۔

لہٰذا اسيں پورے وثوق واطمینان دے نال ایہ گل کہہ سکدے نيں کہ کوئی شیعہ یا سُنی محدث ایسا نئيں اے جس نے اپنی کتاب وچ آخرالزماں حضرت مہدی (عج اللہ فرجہ الشریف) دے ظہور دے بارے وچ پیغمبر اسلامﷺ د‏‏ی بشارتاں تے روایات نو‏‏ں نقل نہ کيتا ہوئے۔ حتٰی کہ بعض علماء مثلاً گنجی شافعی نے حضرت مہدی موعود دے بارے وچ مستقل کتاب" البیان فی اخبار صاحب الزمان" تحریرکی اے ۔

ہم کیو‏ں کہ حضرت مہدی موعود اُتے صرف کُتب اہلِ سُنّت د‏‏ی روشنی وچ بحث کرنا چاہندے نيں لہٰذا اسيں اس مقصد نو‏‏ں بیان کرنے دے لئی تن حصےآں وچ حقائق پیش کرن گے۔

حصۂ اوّل: تیسری صدی تو‏ں ہن تک اہلِ سُنّت مُحدثین تے ناقلین روایات مہدی موعود کہ جنہاں د‏‏ی تعداد بہت زیادہ اے لیکن اسيں ایتھ‏ے صرف ۱۶۰ افراد دا ذکر کرن گے ۔

حصۂ دوم:اس حصہ وچ اسيں انہاں کتاباں دا ذکر کرن گے جنہاں وچ اہلِ سُنّت محدثین نے حضرت مہدی موعود دے بارے وچ روایات نقل کيتی نيں جنہاں وچو‏ں ۱۱۵ کتاباں جو بطور عام تے ۴۰ کتاباں جو بطور ِ خاص حضرت مہدی (عج اللہ فرجہ الشریف) دے بارے وچ لکھی گئیاں نيں ، اسيں ایتھ‏ے ذکر کرن گے۔

حصۂ سوم:اس حصہ وچ اسيں انہاں اصحاب تے راویاں دا تذکرہ کرن گے جنہاں تو‏ں مُحدثین اہلِ سُنّت نے حضرت مہدی موعود عج اللہ فرجہ الشریف دے بارے وچ روایات نقل کيتی نيں تے انہاں دتی تعداد ۵۴ ا‏‏ے۔

حصۂ اوّل : اہلِ سُنّت محدثین تے ناقلین روایات مہدی موعودؑ

جیساکہ اساں عرض کيتا اے کہ اہلِ سُنّت دے ایتھ‏ے وی کثرت تو‏ں حضرت مہدی موعود عج اللہ فرجہ الشریف دے بارے وچ روایات نقل کرنے والے محدثین تے ناقلین پائے جاندے نيں لیکن اسيں ایتھ‏ے صرف ۱۶۰ افرادکے ناں ذکر ک‏ر رہ‏ے نيں:

۱. ابنِ سعد ، مؤلف طبقات الکُبریٰ (متوفی ۲۳۰ ھق)؛

۲. ابنِ ابی شیبہ (متوفی ۲۳۵ ھق)؛

۳. احمد ابنِ حنبل امام حنبلی (متوفی ۲۴۱ ھق)؛

۴. بُخاری (متوفی ۲۵۶ ھق)؛ انہاں نے حضرت مہدی (عج اللہ فرجہ الشریف) دا ناں نئيں لیا اے صرف وصف دا تذکرہ کيتا ا‏‏ے۔

۵. مُسلم بن حجاج (متوفی ۲۶۱ ھق)؛ انہاں نے وی بُخاری د‏‏ی روش اپنائی اے اسيں حضرت مہدی موعود عج اللہ فرجہ الشریف دے بارے وچ اس قسم دے رویّے د‏‏ی علّت، حضرت مہدی موعود عج اللہ فرجہ الشریف دے بارے وچ شُبہات دے جوابات دے دوران بیان کرن گے۔

۶. اِبنِ ماجہ (متوفی ۲٧۳ھ ق)،

٧. ابوداؤد (متوفی ۲٧۵ھ ق)،

۸. ابنِ قتیبہ دینوری (متوفی ۲٧۶ھ ق)،

۸. ترمذی (متوفی ۲٧۸ھ ق)،

۱۰. بزار (متوفی ۲۸۲ھ ق)،

۱۱. ابویعلی موصلی (متوفی ۳۰٧ھ ق)،

۱۲. طبری (متوفی ۳۱۰ھ ق)،

۱۳. عقیلی (متوفی ۳۲۲ھ ق)،

۱۴. نعیم بن حماد (متوفی ۳ ۲ ۸ھ ق)،

۱۵. شیخ حنبلی بربہاری ، کتاب شرح السُنہ (۳۲۸ھ ق)،

۱۶. ابنِ حبان بسّی (متوفی ۳۵۴ھ ق)،

۱٧. مُقدسی (متوفی۳۵۵ھ ق)،

۱۸. طبرانی (متوفی ۳۶ ۰ ھ ق)،

۱۸. ابوالحسن آبری (متوفی ۳۶۲ھ ق)،

۲۰. الدار قطنی (متوفی ۳۸۵ھ ق)،

۲۱. خطابی (متوفی ۳۸۸ھ ق)،

۲۲. حاکم نیشاپوری (متوفی ۴۰۵ھ ق)،

۲۳. ابو نعیم اصفہانی (متوفی ۴۳۰ھ ق)،

۲۴. ابوعمرو الدانی (متوفی ۴۴۴ھ ق)،

۲۵. بیھقی (متوفی ۴۵۸ھ ق)،

۲۶. خطیبِ بغدادی (متوفی۴۶۳ھ ق)،

۲٧. ابنِ عبدالبر مالکی (متوفی ۴۶۳ھ ق)،

۲۸. دیلمی (متوفی ۵۰۸ھ ق)،

۲۸. بغوی (متوفی ۵۱۰ھ ق)،

۳۰. قاضی عیّاض (متوفی ۵۴۴ھ ق)،

۳۱. خوارزمی حنفی (متوفی ۵۶۸ھ ق)،

۳۲. ابنِ عساکر (متوفی ۵٧۱ ھ ق)،

۳۳. ابنِ جوزی (متوفی۵۸٧ ھ ق)،

۳۴. ابنِ اثیر جذری (متوفی ۶۰۶ ھ ق)،

۳۵. ابوبکر اسکافی (متوفی۶۲۰ھ ق)،

۳۶. ابنِ العربی (متوفی ۶۳۸ ھ ق)،

۳٧. محمد طلحہ شافعی (متوفی ۶۵۲ھ ق)،

۳۸. سبطِ ابنِ جوزی (متوفی۶۵۴ ھ ق)،

۳۸. ابنِ ابی الحدید مُعتزلی حنفی (متوفی۶۵۵ ھ ق)،

۴۰. منذری (متوفی ۶۵۶ ھ ق)،

۴۱. محمد یوسف گنجی شافعی (متوفی ۶۵۸ ھ ق)،

۴۲. قرطبی مالکی (متوفی ۶٧۱ ھ ق)،

۴۳. ابنِ خلکان (متوفی ۶۸۱ ھ ق)،

۴۴. محب الدین طبری (متوفی ۶۸۴ھ ق)،

۴۵. ابنِ منظور (متوفی ٧۱۱ ھ ق)،

۴۶. ابنِ تیمیہ (متوفی ٧۲۸ ھ ق)،

۴٧. جوینی شافعی (متوفی ٧۳۰ ھ ق)،

۴۸. علاء الدین بلبان (متوفی ٧۳۸ ھ ق)،

۴۸. ولی الدین تبریزی (متوفی بعداز ٧۴۱ ھ ق)،

۵۰. المزی (متوفی ٧۳۸ ھ ق)،

۵۱. ذہبی (متوفی٧۴۸ ھ ق)،

۵۲. ابنِ الوردی (متوفی٧۴۸ ھ ق)،

۵۳. زرندی حنفی (متوفی٧۵۰ ھ ق)،

۵۴. ابنِ قیم الجوزیہ (متوفی ٧۵۱ ھ ق)،

۵۵. ابنِ کثیر (متوفی ٧٧۴ ھ ق)،

۵۶. سعد الدین تفتازانی (متوفی ٧۸۳ ھ ق)،

۵٧. نورالدین ہیثمی (متوفی۸۰٧ ھ ق)،

۵۸. شیخ محمد جذری دمشقی شافعی (متوفی۸۳۳ ھ ق)،

۵۸. ابوبکر بوصیری (متوفی ۸۴۰ ھ ق)،

۶۰. ابنِ حجر عسقلانی (متوفی ۸۵۲ ھ ق)،

۶۱. سخاوی (متوفی ۸۰۲ھ ق)،

۶۲. سیوطی (متوفی ۸۱۱ھ ق)،

۶۳. شعرانی (متوفی ۸٧۳ ھ ق)،

۶۴. ابنِ حجر ہیثمی (متوفی ۸٧۴ ھ ق)،

۶۵. مُتقی ہندی (متوفی ۸٧۵ ھ ق)،

۶۶. شیخ مرعی حنبلی (متوفی۱۰۳۳ھ ق)،

۶٧. محمد رسول برزنجی (متوفی ۱۱۰۳ ھ ق)،

۶۸. زرقانی (متوفی۱۱۲۲ھ ق)،

۶۸. محمد بن قاسم مالکی (متوفی ۱۱۸۲ ھ ق)،

٧۰. ابوالعلاء عراقی مغربی (متوفی ۱۱۸۳ ھ ق)،

٧۱. سفارینی حنبلی (متوفی۱۱۸۸ ھ ق)،

٧۲. زُبیدی حنفی (متوفی۱۲۰۵ ھ ق)، کتاب تاج العُروس ، مادہ ٔ ھدی

٧۳. شیخ صبان (متوفی ۱۲۰۶ ھ ق)،

٧۴. محمد امین سویدی (متوفی ۱۲۴۶ ھ ق)،

٧۵. شوکانی (متوفی ۱۲۵۰ ھ ق)،

٧۶. مؤمن شبلنجی (متوفی ۱۲۸۱ ھ ق)،

٧٧. احمدزینی دحلان ، فقیہ ومُحدث شافعی (متوفی ۱۳۰۴ ھ ق)،

٧۸. محمد صدیق قنوجی بُخاری (متوفی ۱۳۰٧ھ ق)،

٧۸. شہابُ الدین حلوانی شافعی (متوفی ۱۳۰۸ ھ ق)،

۸۰. ابُو البرکات آلوسی حنفی (متوفی ۱۳۱٧ ھ ق)،

۸۱. ابو الطیب محمد شمس ُ الحق عظیم آبادی (متوفی ۱۳۲۸ ھ ق)،

۸۲. کتانی مالکی (متوفی ۱۳۴۵ھ ق)،

۸۳. مبارکفوری (متوفی ۱۳۵۳ ھ ق)،

۸۴. شیخ منصور علی ناصف (متوفی بعدازسال ۱۳٧۱ ھ ق)،

۸۵. شیخ محمد خضر حسین مصری (متوفی۱۳٧٧ ھ ق)،

۸۶. ابوالفیض غماری شافعی (متوفی ۱۳۸۰ ھ ق)، انہاں نے اپنی کتاب " الرائع" وچ احادیث مہدی موعود دا اہلِ سُنّت دے نزدیک تواتر تو‏ں وارد ہونا ثابت کيتاہے.

۸٧. شیخ محمد بن عبدالعزیز المانع (متوفی ۱۳۸۵ ھ ق)،

۸۸. شیخ محمد فواد عبدالباقی (متوفی ۱۳۸۸ھ ق)،

۸۸. ابوالاعلیٰ مودُودی،

۸۰. ناصرالدین البانی،

۸۱. شیخ سلیمان بلخی حنفی قندوزی ، کتاب " ینابع ُ المودة"

۸۲. میرسیدعلی ھمدانی شافعی ، مؤلف کتاب مودت فی القربیٰ ،

۸۳. جاراللہ زمخشری ، "تفسیر کشاف"،

۸۴. شیخ طنطاوی ، "تفسیر الجواہر"،

۸۵. سمھودی ، مؤلف کتاب" جواہر العقدین"،

۸۶. ثعلبی امام صاحب تفسیر (درمیان ِ اہلِ سنّت ) ومؤلف کتاب" عرائس"،

۸٧. فخرالدین رازی ،" تفسیر کبیر"،

۸۸. ابنِ صباغ مالکی ، کتاب" فصول المھمة"،

۸۸. نسائی صاحب" سنن"،

۱۰۰. علی بن برہان الدین حلبی، مؤلف کتاب" سیرة الحلبیہ"،

۱۰۱. ابوالفرج اصفہانی ، کتاب "مقاتل الطالبین"،

۱۰۲. شبراوی شافعی، کتاب "الاتحاف بحبّ الاشراف"،

۱۰۳. یاقوت حموی ، " معجم البلدان"،

۱۰۴. شیخ محمد عبدہ ، کتاب "شرح نہج ُ البلاغہ"،

۱۰۵. محمد بن خاوند شاہ صاحب ، کتاب " روضة الصفا،

۱۰۶. حاکم حسکانی ، کتاب" شواہد التنزیل"،

۱۰٧. حافظ ابوالفوارس "اربعین"،

۱۰۸. حافظ صاحب ، کتاب " البیان تے التّبیین،

۱۰۸. ابنِ الدیبع شیبانی صاحب ، کتاب " تیسیر الاصول"،

۱۱۰. ابنِ مندہ صاحب، کتاب" تریخ اصفہان"،

۱۱۱. کوثری صاحب ، کتاب " نظرة عابرہ "،

۱۱۲. ابنِ حاتم صاحب ، کتاب " عوالی ،

۱۱۳. محمد بن احمد حنفی صاحب، کتاب بدائع الزھوز،

۱۱۴. عبدری صاحب کتاب الجمع بین الصحیحین،

۱۱۵. ابنِ منادی صاحب ، کتاب " الملاحم "،

۱۱۶. ابویٰحیٰ صاحب ، کتاب " الفتن " ،

۱۱٧. سلیلی صاحب ، کتاب " الفتن "،

۱۱۸. رویانی صاحب ، کتاب " مسند"،

۱۱۸. عبدالرحمان حنفی سھیلی صاحب ، کتاب " شرح سیرة الرسول صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم "،

۱۲۰. ابوعمرو المقری صاحب " سنن "،

۱۲۱. سیدمحمد صدیق صاحب ، کتاب " الاذاعة " ،

۱۲۲. ابو عوانہ مؤلف کتاب مسند ،

۱۲۳. شیخ حسن بن علی مدابغی صاحب ، کتاب " حاشیہ فتح المبین ،

۱۲۴. سید مصطفیٰ البکری صاحب ، کتاب " الھدیة الندیہ،

۱۲۵. شیخ محمد انور کشمیری صاحب ، کتاب " التصریح بما تواتر فی نزول المسیح،

۱۲۶. احمد محمد شاکر صاحب ، کتاب " مقالید الکنوز "،

۱۲٧. میبدی صاحب" شرح الدّیوان" ،

۱۲۸. محمدبن حسن اسنوی صاحب " مناقب الشافعی " ،

۱۲۸. ابنِ اعثم کوفی صاحب، کتاب " الفتوح " ،

۱۳۰. ابوعبدُ السلام عمر الشبراوی صاحب ، کتاب " شرح ورد السحر" ،

۱۳۱. کشخاوی صاحب ، کتاب " لوامع العقول "،

۱۳۲. قاضی ناصر الدین عبدُ اللہ بیضاوی صاحب ، کتاب " انوارُ التنزیل "،

۱۳۳. ابوالفلاح عبدالحیی بن عماد حنبلی صاحب ، کتاب " شذرات الذہب،

۱۳۴. عبدُ الرؤف مناوی صاحب ، کتاب " کنوز الحقائق "،

۱۳۵. شیخ اسماعیل حقی افندی صاحب ، کتاب " رُوح البیان "،

۱۳۶. مُلّا کاتب چلبی صاحب ، کتاب " کشف الظنون"،

۱۳٧. ابوالولید محمد بن یٰحیٰ مقدسی شافعی ، کتاب " روضةُ المناظر"،

۱۳۸. خطیب شربینی ، کتاب " سراجُ المُنیر.

۱۳۸. یُوسُف بن یٰحیٰ مقدسی شافعی صاحب کتاب " عقد الدرر،

۱۴۰. علی بن سُلطان محمد ھروی حنفی ، کتاب " مہدی آلِ رسول ،

۱۴۱. مُلا علی قاری ، کتاب "المشرب الوردی فی مذہب المہدی،

۱۴۲. بلیسی ، کتاب " العطر الوردی بشرح قطر الشھدی،

۱۴۳. اِبنِ کمال پاشا حنفی ، کتاب " تلخیص البیان فی علامات مہدی آخرالزمان"،

۱۴۴. ابوبکر بن حشیمہ، کتاب" احادیث المہدی واخبار المہدی"،

۱۴۵. محمد بن اسماعیل امیر الیمانی ، کتاب " احادیث القاضیہ بخروج المہدی"،

۱۴۶. ابوالمعارف قطب الدین دمشقی حنفی ، کتاب " الھدیة الندیہ"،

۱۴٧. شیخ محمد حبیب اللہ بن مایابی ، کتاب " الجوامع المقنع"،

۱۴۸. شیخ عبدُ القاہر بن محمد سالم ، کتاب " النظم الواضح"،

۱۴۸. شیخ سعد الدین حموی ، کتاب " احوال صاحب الزمان"،

۱۵۰. ابو العلاء ھمدانی ، کتاب " اربعین حدیث فی المہدی"،

۱۵۱. حسن بن محمد بن قمی نیشاپوری ، کتاب " غرائب القران "،

۱۵۲. شمسُ الدین محمد طولون ، کتاب " المہدی اِلی ماوردفی المہدی"،

۱۵۳. ابو الرجاء محمد ہندی ، کتاب " الھدیة والمھدویّة"،

۱۵۴. احمد امین مصری ، کتاب " المھدی والمھدویّة"،

۱۵۵. ادریس عراقی مغربی ، کتاب " المھدی" ،

۱۵۶. ابو عمرو عثمان بن سعد الدانی ، کتاب " الفتن " ،

۱۵٧. اسماعیل بن عمربن کثیر الدمشقی ، کتاب " الفتن والملاحم" ،

۱۵۸. شیخ عبدالرحمن بن محمد بن علی احمد بسطامی ، کتاب "درّة ُ المعارف "، بربنائے نقل ینابع ُ المودة باب ۶٧،

۱۵۸. آلوسی ،کتاب " روح المعانی " ،

۱۶۰. ابنِ مغازلی فقیہ شافعی ، کتاب مناقب.

ہور صدرِ اسلام ( ۲۲۰ ھجری قمری) تو‏ں اج تک تے بوہت سارے ہور محدثین ، مفسرین تے فقہائے اہلِ سُنّت

____________________

۱ ۔سورہ بینہ (۹۸)، آیت ٧ تے ۸۔

۲ ۔حلیۃ الاولیاء، حافظ ابو نعیم اصفہانی۔

۳ ۔مناقب خوارزمی، فصل ۱٧۔

۴ ۔کفایۃ الطالب، ص ۱۱۹۔

۵ ۔تذکرۃ الخواص، ص ۳۱۔

۶ ۔تریخ بغداد، ج۱۲، ص ۲۸۹۔

٧ ۔مروج الذھب، ج۲، ص ۵۱۔

۸ ۔صواعق محرقہ، ص ۹۶ تے ۱۳۹ تے ۱۴۰۔

۹ ۔نہایہ، ج۳، ص ۲٧۶۔

۱۰ ۔کفایۃ الطالب، ص ۱۳۵۔

۱۱ ۔مجمع الزوائد، ج۹، ص ۱۳۱۔

۱۲ ۔تریخ مدینۃ دمشق، ج۴، ص ۳۱۸۔

۱۳ ۔صواعق محرقہ، ص ۹۶۔

۱۴ ۔تذکرۃ الخواص، ص ۳۱۔

۱۵ ۔مجمع الزوائد، ج۹، ص ۱۳۱۔

۱۶ ۔الغدیر، ج۳، ص ٧۹ تے ۸۰۔

حصۂ دوم : روایات مہدی موعود دے مصادر تے کتاباں اہلِ سُنّت

اگر حضرت مہدی موعود عج اللہ فرجہ الشریف دے بارے وچ روایات نقل کرنے والے علماء اہلِ سُنّت د‏‏ی کتاباں تے مصادر دا تذکرہ کيتا جائے تاں اس کتاب دا حجم بہت زیادہ ہوجائے گا لہٰذا اسيں ایتھ‏ے اختصار د‏‏ی بناء اُتے صرف چند کتاباں دا بطور نمونہ ذکر کررہے نيں تاکہ علماء اہلِ سُنّت دے درمیان اس موضوع د‏‏ی اہمیت اورقدروقیمت دا اندازہ ہوجائے.

۱. استیعاب فی اسماء الاصحاب ( ابنِ عبدالبر تمری قرطبی مالکی متوفی ۴۶۳ ھ ق)،

۲. اسعاف الراغبین فی سیرة المصطفیٰ تے فضائل اھل بیتہ الطاہرین ( شیخ محمد بن علی الصبان متوفی ۱۲۰۶ ھ ق)

۳. انوار التنزیل ( قاضی ناصرالدین عبدُ اللہ بیضاوی متوفی ۶۸۵ ھ ق)،

۴. اربعین (حافظ ابو الفوارس )،

۵. تریخ اِصفہان ( ابنِ مندہ)

۶. تریخ بغداد ( ابو بکر احمد بن علی خطیب بغدادی متوفی ۴۶۳ ھ ق)،

٧. تریخ ابنِ عساکر ( ابوالقاسم علی بن حسن بن ھبة اللہ شافعی متوفی ۵۲٧ ھ ق)،

۸. تریخ الخلفاء ( جلال الدین عبدُ الرحمن بن ابی بکر سیوطی متوفی ۸۱۱ ھ ق)،

۸. تاج العروس ( محب الدین ابو الفیض واسطی زبیدی حنفی متوفی ۱۲۰۵)،

۱۰. تاج الجامع للاصول فی احادیث الرسول ( شیخ منصور علی ناصف از علمائے الازھر تے مُدرس الجامع الزینی)،

۱۱. تاویل مختلف الحدیث ( ابنِ قتیبہ دینوری متوفی ۲٧۶ھ ق )،

۱۲. تفسیر الجواہر (شیخ طنطاوی جوہری)،

۱۳.تذکرة الخواص (ابو المظفر یوسف شمس الدین ملقب بہ سبط ابن ِ جوزی ( متوفی ۶۵۴ ھ ق )

۱۴. تلخیص المستدرک ( ابو عبداللہ محمد بن احمد ذھبی ( متوفی ۸۴۸ ھ ق )،

۱۵. تیسیر الوصول الی جامع الاصول من حدیث الرسول ، عبدالرحمن علی معروف بہ ابن الدبیع شیبانی زبیدی شافعی (متوفی۸۴۴ ھ ق)،

۱۶. جامع الصغیر من حدیث البشیر النذیر ، جلال الدین ابی بکر سیوطی ( متوفی ۸۱۱ ھ ق)،

۱٧. جامع الترمذی ، ابو عیسیٰ محمد بن سورہ ( متوفی ۲٧۸ ھ ق)،

۱۸. حاشیة الفتح المبین ، شیخ حسن بن علی مدابغی،

۱۸. الدر النشیر ، جلال الدین ابنِ ابی بکر سیوطی ( متوفی ۸۸۱ ھ ق )،

۲۰. ذخائر العقبی فی مناقب ذوی القربیٰ ، محب الدین طبری ( متوفی ۶۸۴ ھ ق )،

۲۱. رُوحُ البیان (شیخ اسماعیل حقی افندی) ،

۲۲. رُوحُ المعانی ، شہاب ُ الدین سیدمحمودآلوسی مُفتی بغداد (متوفی۱۲٧۰ ھ ق )،

۲۳. روضة ُ المناظر فی الاخبارالاوائل والاواخر ( ابو الولید محمد بن شحنہ حنفی) ،

۲۴. روضةُ الصفا (محمد بن خاوند شاہ بن محمود ، متوفی ۸۰۳ ھ ق) ،

۲۵. سنن ابی داؤد ، ابوداؤد سلیمان ابن ِ اشعر سجستانی (متوفی ۲۵٧ ھ ق )،

۲۶. سنن ابنِ ماجہ ، ابو عبد اللہ محمد بن یزید بن عبدُ اللہ بن ماجہ القزوینی ( ۲٧۳ ھ ق )،

۲٧. السراج المُنیر ( خطیب شربینی ) ،

۲۸. سیرة الجلیلة (علی بن برھان الدین حلبی شافعی )،

۲۸. سبائک الذہب فی معرفة قبیلے العرب(ابو الفوزمحمدامین بغدادی مشو ربہ سویدی)،

۳۰. شرح الدیوان ( حسین بن معین الدین میبدی ) متوفی ۸٧۰ ھ ق)،

۳۱. شرح نہج ُ البلاغہ ( عزاالدین ابوحامد مشہور بہ ابنِ ابی الحدید ، متوفی ۶۵۵ ھ ق)،

۳۲. شذرات الذھب (ابو الفلاح عبدالحیی بن عماد حنبلی ) متوفی ۱۰۸۸ ھ ق ،

۳۳. شرح الدیوان (حسین بن معین الدین میبدی متوفی ۸٧۰ ھ ق)،

۳۴. صحیح بخاری ( ابو عبدُ اللہ محمدبن اسماعیل ابنِ ابراہیم بن مُغیر ہ متوفی ۲۵۶ ھ ق )،

۳۵. صحیح مسلم (ابُوالحسین مسلم بن حجاج قشیری نیشاپوری متوفی ۲۶۱ ھ ق)،

۳۶. صواعقِ مُحرقہ ( شہاب ُ الدین احمد بن حجر ہیثمی شافعی ۸٧۴ ھ ق)،

۳٧. غایة المأ مول (شیخ منصور علی ناصف از علماء الازھر مصرومدرّس الجامع الزینی )،

۳۸. غرائب القران (حسن بن محمد بن قمی نیشاپوری )،

۳۸. فضائل امیر المؤمنین معروف بہ المناقب ( موفق بن احمد مکی خوارزمی ۵۳۸ ھ ق)،

۴۰. فتوحات مکیة (محی الدین ابو عبدُ اللہ محمد بن علی معروف بہ ابن عربی حاتمی طائی ۶۳۸ ھ ق )،

۴۱. فصول المھمہ ( علی بن محمد احمد مالکی معروف بہ ابن ِ صباغ مالکی ، ۸۵۵ ھ ق)،

۴۲. فتوحات اسلامیہ ( سید احمد ابنِ سید زینی دحلان ، ۱۳۰۴ ھ ق )،

۴۳. کفایہ الطالب فی مناقب امیر المؤمنین علی بنِ ابی طالب‘ (محمد بن یوسُف گنجی شافعی ۶۵۸)،

۴۴. کنوز الحقائق فی الحدیث خیر الخلائق ( عبدُ الرؤف مناوی ، ۱۰۳۱ ھ ق)،

۴۵. الکشاف ( ابو القاسم جاراللہ زمخشری خوارزمی ، ۵۲۸ ھ ق )،

۴۶. کشف الظنون عن اسامی الکتب والفنون ( مُلا کاتب چلبی)

۴٧.لسان العرب ( ابو الفضل جمال الدین محمد معروف بہ ابنِ منظور افریقی ، ٧۱۶ ھ ق)،

۴۸. مسند احمد ( ابو عبداللہ احمد بن محمد حنبل شیبانی ، امام حنبلی ، ۲۴۱ ھ ق )

۴۸. مُستدرک علی الصحیحین ( ابو عبدُ اللہ معروف بہ حاکم نیشاپوری ، ۴۰۵ ھ ق )،

۵۰. مصابیح السنّة ( ابومحمد حسین بن مسعود بغوی متوفی ۵۱۵ ھ ق )،

۵۱. مطالب السئول فی مناقب آلِ رسول (کمال الدین ابوسالم محمد بن طلحہ شافعی ، ۶۵۲ ھ ق )،

۵۲. منتخب کنزُ العمال فی سنن الاقوال والافعال ( علاء الدین علی بن حسام الدین مشہور بہ متقی ہندی ، ۸٧۵ ھ ق)،

۵۳. مفاتح کنُوز السُنّة (معجم المفہرس احادیث نبوی ترجمہ محمد فواد عبدالباقی)،

۵۴. مفاتیح الغیب ( فخر الدین محمد بن عمر رازی ، ۶۰۶ ھ ق)،

۵۵. معجم البلدان (شہاب الدین یاقوت حموی رومی بغدادی ، ۶۲۶ ھ ق)،

۵۶. مقاتل الطالبین (ابو الفرج اصفہانی متوفی ۳۵۶ ھ ق )،

۵٧. مُسند (بزار)

۵۸. نور الابصار فی مناقب آلِ بیت النبی المختار ( مؤمن شبلنجی مصری ، ۱۲۸۱ ھ ق)،

۵۸. النھایة فی غریب الحدیث والاثر ( ابنِ اثیر الجزری ، ۶۰۶ ھ ق)،

۶۰. وفیات الاعیان ( ابو العباس بن خلکان ، ۶۸۱ ھ ق )،

۶۱. الیواقیت تے الجواہر فی بیان عقائد الاکابر ( سید عبد الوھاب شعرانی ، ۸٧۳ ھ ق)،

۶۲. ینابیع المودة ( شیخ سلیمان بن شیخ ابراہیم معروف بہ خواجہ کلاں حسینی بلخی قندوزی متوفی ۱۲۸۴ ھ ق)،

۶۳. معجم صغیر (طبرانی)

۶۴. معجم اوسط (طبرانی)

۶۵. معجم کبیر (طبرانی)

۶۶. تریخ اصفہان (حافظ ابونعیم)

۶٧. تفسیر (ثعلبی)

۶۸. عرائس (ثعلبی)

۶۸. فردوس الاخبار (دیلمی)

٧۰. نظرة عابرة (کوثری)

٧۱. البیان تے التبیین (جاحظ)

٧۲. عوالی (ابنِ حاتم)

٧۳. تلخیص (خطیب)

٧۴. بدائع الزھور (محمد بن احمد حنفی)

٧۵. سنن ( ابو عمرو الدانی)

٧۶. سنن ( نسائی)

٧٧. سنن ( ابو عمرو المقری)

٧۸. الجمع بین الصحیحین (عبدری)

٧۸. فضائل الصحابہ ( قرطبی )

۸۰. رہتل الآثار ( طبری)

۸۱. المُتفق تے المفترق (خطیب)

۸۲. تریخ ابنِ جوزی

۸۳. اُسدُ الغابہ ( اِبنِ اثیر)

۸۴. صحیح ( ابنِ حبان)

۸۵. مُسند ( رویانی)

۸۶. مسند ( ابی عوانہ)

۸٧. الاتحاف بحُبّ الاشراف ( شبراوی شافعی)

۸۸. شرح سیرة الرسول ( عبدُ الرحمن حنفی سہیلی)

۸۸. غریب ُ الحدیث ( ابنِ قتیبہ)

۸۰. التذکرة ( عبدُ الوہاب شعرانی)

۸۱. الاشاعہ (بزرنجی مدنی)

۸۲. الاِذاعہ ( سیدمحمد صدیق حسین)

۸۳. مجمع الزوائد (ہیثمی)

۸۴. لوامع الانوار البھیہ ( سفارینی حنبلی)

۸۵. حجج الکرامة (سیدمحمد صدیق)

۸۶. مسند(ابویعلی)

۸٧. افراد ( دار قطنی)

۸۸. المصنف (بیھقی)

۸۸. الحربیات ( ابوالحسن الحرابی)

۱۰۰. اقامة البرھان ( غماری)

۱۰۱. المنار ( ابنِ القیم)

۱۰۲. مقالید الکنوز ( احمد محمد شاکر)

۱۰۳. الرائع ( ابو الفیض غماری شافعی)

۱۰۴. مشکاة المصابیح ( خطیب تبریزی)

۱۰۵. مناقب الشافعی ( محمد بن حسن اسنوی)

۱۰۶. دلائل النبوة ( بیھقی)

۱۰٧. جمع الجوامع ( سیوطی)

۱۰۸. تلخیص المستدرک ( ذھبی)

۱۰۸. الفتوح ( ابنِ اعثم کُوفی)

۱۱۰. تلخیص المستدرک (ذھبی)

۱۱۱. الحاوی ( سیوطی)(۱)

۱۱۲. لوامع العقول (کشخاوی)

۱۱۳. فتح المغیث (سخاوی)

۱۱۴. شرح العقیدہ (سفاوینی)

۱۱۵. شرح ورد السحر ( ابوعبدا لسلام عمر شبراوی)

اس مقام اُتے روایات حضرت مہدی موعود نقل کرنے والی کُتب اہلِ سُنّت دے بارے وچ چند نکات دا ذکر کرناضروری اے :

اوّل : اساں اس حصے وچ علمائے اہلِ سُنّت د‏‏ی انہاں کتاباں دا بطور خلاصہ تذکرہ کيتا اے جنہاں وچ بطور عام روایات ِ مہدی بیان کيتی گئیاں نيں

دوم: آپ نے ایتھ‏ے غور فرمایا ہوئے گا اساں ایتھ‏ے جنہاں کتاباں دا ذکر کيتا اے اوہ ۲۰۰ ھجری قمری یعنی احمد بن حنبل امام حنبلی ( متوفی ۲۴۱ ھ ق) دے زمانۂ حیات تو‏ں شروع ہوئے رہیاں نيں ، اورشاید حضرت مہدی موعود دے بارے وچ اسيں تک پہنچنے والی اہل ِ سُنّت د‏‏ی قدیم ترین کتاب " الفتن والملاحم " اثر حافظ نعیم بن حماد مروزی ( متوفی ۲۲٧ھ ق) اے . ایہ " بُخاری" اورہور صحاح ستہ لکھنے والےآں دے اُستاد شمارہُندے نيں اس کتاب دا اک نسخہ حیدراباد دکن (ھند) دے کت‏ب خانے دائرة المعارف عثمانی وچ اس شمارے "۳۱۸٧۔۸۳"کے نال تے اک نسخہ دمشق دے کتابخانہ ظاہریہ وچ شمارۂ ۶۲۔ادب تے اک نسخہ اِنگلستان وچ عجائب خانے دے کتابخانے وچ محفوظ ا‏‏ے۔(۲)

سوم : عصر حاضر وچ جنہاں نے خصوصیت دے نال اپنی کتاب نو‏‏ں روایات مہدی تو‏ں زینت دتی اے اوہ مصر دے شیوخ الازھر نيں یعنی ایہ مذاہب چہارگانہ دے مفتیِ اعظم نيں تے اہل ِ سنّت دے ایتھ‏ے بلندترین علمی مقام تے مرتبہ دے حامل نيں.

چہارُم: علماء اہلِ سُنّت وچ صرف اوہ ہی علماء نئيں نيں جنہاں نے اپنی مختلف کتاباں وچ روایات مہدی موعود نو‏‏ں نقل کيتا اے بلکہ ایداں دے متعدد علماء وی موجودہاں جنہاں نے مستقل طور اُتے خاص حضرت مہدی موعودکے بارے وچ کتاباں رقمکیتیاں نيں تے انماں آنجناب دے بارے وچ متعدد روایات نو‏‏ں نقل کيتا اے مثلاً :

۱. البرھان فی علامات مہدی آخر الزماں، معروف عالم اہل سنت ملّا علی متقی ہندی (متوفی ، ۸٧۵ ھ ق)،

۲. البیان فی اخبار المنتظر ، محمد بن یوسف کنجی شافعی (متوفی ۶۵۸ ھ ق)،

۳. عقدالدّرر فی اخبار المنتظر ، یوسُف بن یٰحیٰ مقدسی شافعی سلمی ( ازاعلام قرن ھفتم)،

۴. مناقب المہدی ، حافظ ابونعیم اصفہانی ، (متوفی ۴۳۰ ھ ق)،

۵. القول المختصر فی علامات المہدی المنتظر ، ابنِ حجرہیثمی مکی شافعی ،( ۸٧۴ ھ ق)،

۶. العرف الوردی فی اخبار المھدی ، مشہور عالم سیوطی ، ( متوفی ۸۱۱ ھ ق)،

٧. مہدی آلِ رسول صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم ، علی بن سلطان محمد الھروی الحنفی،

۸. فائدے الفکر فی ظہور المھدی ، المنتظر ، شیخ مرعی عالم ،

۸. المشربُ الوردی فی مذھب المھدی، عالم شھیر ملیا علی قاری،

۱۰. فرائدُ فائدے الفکر فی الامام المھدی المنتظر ، مقدسی،

۱۱. منظومة القطر الشہدی فی اوصاف المھدی ، نظم شھاب الدین احمدخلیجی حلوانی شافعی.

۱۲. اَلعِطرُ الوردی بشرح قطر الشہدی ، بلیسی.

۱۳. تلخیص البیان فی علامات مہدی آخرُ الزمان ، ابنِ کمال پاشا حنفی (۸۴۰ھ ق).

۱۴. ارشاد المستھدی فی نقل بعض الاحادیث والآثار الواردة فی شأن الامامِ المہدی، محمد علی حسین البکری المدنی.

۱۵. احادیث المھدی واخبار المھدی ، ابوبکر بن خثیمہ.

۱۶. الاحادیث القاضیة بخروج المھدی ، محمد بن اسماعیل امیرالیمانی ( ٧۵۱ ھ ق)

۱٧. الھدیة النّدیہ فیما جائَ فی فضل الذّات الھدیة ، تالیف ابو المعارف قطب الدین الدمشقی الحنفی.

۱۸.الجوابُ المقنعُ المُحررُ فی الرَّدِ علیٰ مَنْ طغی تے تبحر بدعویٰ انّه عیسی اوالمهدی المنتظر ،شیخ محمد حبیب اللہ بن مایابی الجکنی الشنقیطی المدنی.

۱۸. النظم ُ الواضح المُبین شیخ عبدُ القادر بن محمد سالم.

۲۰. احوالُ صاحب ُ الزمان ، شیخ سعد الدین حموی.

۲۱. اربعین حدیث فی المھدی، ابو العلائِ ھمدانی ( بربنائے نقل ذخائر العقبیٰ ،ص ۱۳۶).(۳)

۲۲. تحدیق النظر فی اخبار المھدی المنتظر ، تالیف محمد بن عبدُ العزیز بن مانع ( مقدمہ ینابیع المودة)

۲۳. تلخیص البیان فی اخبار مھدی آخر الزمان ، ملیا علی متقی ہندی ( ۸٧۵ ھ ق).

۲۴.الرّدّ عَلیَ مَنْ حَکَمَ وَقَضَی اَنَّ المَهْدِیْ جاء وَ مَضَی ، ملیا علی قاری (۱۰۱۴ ھ ق)،

۲۵.رِسَالَة فی المَهدِیْ ، ایہ مجموعہ ترکی دے کتابخانہ اسعد افندی سلیمانیہ وچ ۳٧۵۸ شمارہ دے نال محفوظ اے .

۲۶. علاماتِ المھدی ، تالیف سیوطی.

۲٧. کتاب المھدی ، تالیف ابو داؤد (یہ کتاب ، سنن ابی داؤد دا حصہ اے جو مکرّر طبع ہوئی اے ).

۲۸. المھدی اِلیٰ ما وَرَدَ فی المَہدی، تالیف شمسُ الدین ابن القیم الجوزیہ ( متوفی ٧۵۱ ھ ق).

۲۸. المھدی ، تالیف شمسُ الدین محمد ابن طولون

۳۰. النجم الثاقب فی بیان اَنَّ المھدی من اولاد علی بنِ ابیطالب‘، ٧۸ صفحات اُتے مشتمل ایہ کتاب ، کتابخانہ لالہ لی سلیمانیہ وچ ۶٧۸ شمارہ دے تحت محفوظ اے .

۳۱. الھَدِیّة المھدویّہ ، تالیف ابوالرجاء محمد ہندی.

۳۲. الفواصِمُ عن القواصِم ۔ ایہ حضرت مہدیؑ د‏‏ی پاکیزہ زندگی دے شرح حال اُتے مشتمل اے (سیرة الحلبیۃ، ص ۲۲٧، ج اول، بربنائے نقل امامت تے مہدویت ، نوید امن تے امان آیت ُ اللہ صافی ص ۳۱۱)

۳۳. الفتن والملاحم، حافظ نعیم حماد مروزی متوفی ۲۲٧ ھق، ایہ اس موضوع اُتے قدیم ترین کتاب اے

۳۴. المھدی والمھدویّة ، تالیف احمد اماں مصری

۳۵. الملاحم ، ابوالحسین احمد بن جعفر بن محمد بغدادی ، ابنِ المنادی ( ۳۳۶ ھ ق).

۳۶. المھدی ، تالیف ادریس عراقی مغربی.

۳٧. الفتن ، تالیف ابوعمرو عثمان بن سعید الدانی (۴۴۴ ھ ق ).

۳۸. الفتن الملاحم ، تالیف ابو الفداء اسماعیل بن عمر بن کثیر الدمشقی (٧٧۴ ھ ق).

۳۸. ابراز الوھم المکنون من کلام ابن خلدون ، ابوالفیض غماری شافعی (۱۳۸۰ ھ ق).

۴۰. اَلفِتن ، تالیف سلیلی

نُکتہ : ہن تک اساں اہلِ سُنّت د‏‏ی ۱۱۵ عمومی تے ۴۰ خصوصی کتاباں دا تعارُف کروادتا اے جنہاں وچ روایات حضرت مہدی موعود نو‏‏ں نقل کيتا گیا اے پس ہن تک مجموعی طورپر اہلِ سُنّت د‏‏ی ۱۵۵ کُتب دا ذکر کيتا جاچکاہے.

پنجُم : ۲۳ علماء اہلِ سُنّت اوہ نيں جو روایاتِ مہدی موعود دے بارے وچ تواتر دے قائل نيں باب اوّل دے آخر وچ انہاں دے ناں تے مدارک دا تذکرہ کرن گے انشاء اللہ

___________________

۱ ۔نوید امن تے امان، آیت اللہ العظمی صافی گلپایگانی، ص ۳۰۹۔

۲ ۔ عصر ظہور، ۳٧۰،استاد علی کورانی۔

۳ ۔ ذخائر العقبی، ص ۱۳۶۔

حصۂ سوم : اصحاب پیغمبر تے روّات روایاتِ مہدی موعود نزد اہل ِ سُنّت

علمائے اہلِ سُنّت نے جنہاں صحابہ دے توسُط تو‏ں پیغمبر اسلامﷺسے روایات حضرت مہدی موعود نو‏‏ں نقل کيتا اے انہاں دتی تعداد کم ازکم پنجاہ اے:

۱. حضرت فاطمہ زہرا سلام اللہ علیھا(شہادت ۱۱ ھ ق).

۲. امیرالمؤمنین حضرت علی بنِ ابیطالب‘ ( ش ،۴۰ ھ ق ).

۳. امام حسن  (ش، ۵۰ ھ ق).

۴. امام حسین  ( ش ، ۶۱ ھ ق).

۵. ابُو ذرغفاری ( متوفی ۳۲ ھ ق).

۶. سلمان فارسی (متوفی ۳۵ یا ۳۶ ھ ق).

٧. عماریاسر ( ۳٧ ھ ق).

۸. زید ابنِ ارقم (۶۸ ھ ق).

۸. جابربن عبدُاللہ انصاری (٧۸ ھ ق).

۱۰. عبدُاللہ ابن ِ جعفر طیار(۸۰ ھ ق).

۱۱. حُذیفہ بن الیمان (۳۶ ھ ق).

۱۲. عباس بن عبدُالمطلب (۳۲ ھ ق).

۱۳. عبدُاللہ ابنِ مسعود (۳۲ ھ ق).

۱۴. ابوایوب انصاری (۵۲ ھ ق).

۱۵. اُمِّ سلمیٰ زوجہ پیغمبر اسلام ﷺ ( ۶۲ ھ ق).

۱۶. عبدُ اللہ ابنِ عباس ( ۶۸ ھ ق).

۱٧. ابوسعید خُدری (٧۴ ھ ق).

۱۸. معاذ بن جبل ( ۱۸ ھ ق).

۱۸. قتادة بن نعمان (۲۳ ھ ق).

۲۰. عبدُ الرحمن بن عوف ( ۳۲ ھ ق).

۲۱. طلحہ بن عبدُ اللہ ( ۳۶ ھ ق).

۲۲. تمیم الداری ( ۵۰ ھ ق).

۲۳. عبدُ الرحمن بن سمرة (۵۰ ھ ق).

۲۴. مجمع بن جاریہ (۵۰ ھ ق).

۲۵. عمران بن حصین ( ۵۲ ھ ق).

۲۶. ثوبان ( ۵۴ ھ ق).

۲٧. عبدُ اللہ بن عمرو ابنِ العاص (۶۵ ھ ق).

۲۸. عوف بن مالک ( ٧۳ ھ ق).

۲۸. جابر بن سمرة ( ۴٧ ھ ق).

۳۰. ابو اُ مامہ الباھلی ( ۸۱ ھ ق).

۳۱. بشر بن المنذر بن الجارود ( ٧۳ ھ ق). البتہ بشر دے سلسلہ وچ اختلاف اے تے کہیا جاندا اے کہ اس دے دادا جارود نے روایات مہدی نو‏‏ں بیان کيتا اے ، جارود دا ۲۰ ھ ق وچ انتقال ہويا تھا.

۳۲. عبدُ اللہ بن الحارث ابن جزء الزبیدی ( ۸۶ ھ ق).

۳۳. سھیل ابنِ سعد الساعدی

۳۴. انس بن مالک ( ۸۳ ھ ق).

۳۵. ابو طُفیل ( ۱۰۰ ھ ق) ابو طُفیل عامر بن واثلہ ، پیغمبر اکرم صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم دے آخری صحابی سن جو ۱۰۰ ھ ق وچ یعنی رحلتِ رسول گرامی صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم دے ۸۰ سال بعد فوت ہوئے سن .

۳۶. اُمِّ حبیبہ

۳٧. ابی الجحاف

۳۸. ابی سلمیٰ

۳۸. ابی لیلیٰ

۴۰. ابی وائل

۴۱. حُذیفہ ابنِ اسید

۴۲. حرث بن ربیع

۴۳. ابوقتادہ انصاری

۴۴. وزربن عبدُ اللہ

۴۵. زرارہ بن عبدُ اللہ

۴۶. عبد ابنِ ابی اوفی

۴٧. علقمہ بن قیس ( ۶۲ ھ ق)

۴۸. العلائ

۴۸. علی الھلالی

۵۰. قرة بن اَیاس

۵۱. عمر ابن خطاب (۲۳ ھ ق)

۵۲. عثمان بن عفّان (۳۵ ھ ق)

۵۳. ابو ھریرہ الدّوسی ( ۵۸ ھ ق)

۵۴. حضرت عائشہ دُخترحضرت ابوبکر ( ۸۵ ھ ق)

دو ضروری نکات :

۱.جداں کہ آپ نے ملاحظہ فرمایا اے کہ حضرت مہدی موعود(عج) دے بارے وچ روایات نقل کرنے والے روایاں وچ اہلِ بیت عصمت تے طہارت دے ناں مبارک وی موجود نيں ، آیت ِ تطہیر جنہاں د‏‏ی پاکیزگی وطہار ت د‏‏ی گواہی دے رہی اے لہٰذا انہاں دتی روایات بلاشبہ معتبر نيں.

۲.کذب تے جھوٹھ اُتے عموماً اِنّی زیادہ مقدار وچ راویاں دا متفق ہونا اک محال تے غیر ممکن امر اے ۔ لہٰذا ابو الفیض غماری شافعی ( متوفی۱۳۸۰ ھ ق) استاد دانشگاہ الازھر اپنی کتاب "ابرازُ الوھم المکنون من کلام ابن خلدون" روایات ِ مہدی موعود دے تواتر کواسی راہ تو‏ں ثابت کردے ہوئے کہندے نيں : واضح رہے کہ تیس افراد پرمشتمل جماعت کاجھوٹھ اُتے متفق ہونا عادتاً محال اے فیر اسک‏‏ے بعد اصحابِ پیغمبر جو کہ روایاتِ مہدی موعود دے راوی نيں اورانہاں نے پیغمبر گرامی تو‏ں روایات نو‏‏ں نقل کيتاہے انہاں دے ناں بیان کردے نيں جنہاں دے ناں نامی مندرجہ ذیل نيں:

۱. ابو سعید خدری،

۲. عبد اللہ بن مسعود،

۳. علی بن ابی طالب‘،

۴. ام سلمہ،

۵. ثوبان،

۶. عبد اللہ ابن الحارث بن جزء الزبیدی،

٧. ابو ہریرہ،

۸. انس بن مالک،

۹. جابر ابن عبد اللہ انصاری،

۱۰. قرۃ ابن ایاس المزنی،

۱۱. ابن عباس،

۱۲. ام حبیبہ،

۱۳. ابی امامہ،

۱۴. عبد اللہ ابن عمرو بن العاص،

۱۵. عمار یاسر،

۱۶. عباس بن عبد المطلب،

۱٧. حسین بن علی،

۱۸. تمیم الداری،

۱۹. عبد الرحمن بن عوف،

۲۰. عبد اللہ بن عمر بن خطّاب،

۲۱. طلحہ،

۲۲. علی الہلالی،

۲۳. عمران بن حصین،

۲۴. عمر تے بن مرۃ الجھنی،

۲۵. معاذ بن جبل،

۲۶. از روایت مرسل شہر بن حوشب۔

ابو الفیض غماری اپنی کتاب "ابراز الوہم المکنون من کلام ابن خلدون" وچ ۲۶ اصحاب دا ذکر کيتا جدو‏ں کہ ۲۸ ہور اصحاب دے ناواں دا ذکر نئيں کيتا اے جنہاں وچ عمر بن خطاب، عثمان بن عفان تے حضرت عائشہ وغیرہ وی شامل نيں۔ تے اسيں انشاء اللہ اگے انہاں حضرات د‏‏ی روایات تو‏ں استفادہ کرن گے:

۲٧. حضرت عائشہ،

۲۸. ابو ایوب انصاری،

۲۹. ابو الجحاف،

۳۰. ابوذر غفاری،

۳۱. ابو سلمی،

۳۲. ابو وائل،

۳۳. جابر بن سمرۃ،

۳۴. جارود بن منذر العبدی،

۳۵. حذیفہ بن اسید،

۳۶. حذیفہ بن الیمان،

۳٧. حرث بن ربیع،

۳۸. امام حسن بن علی، سبط الشہید،

۳۹. زر بن عبد اللہ،

۴۰. زرارۃ بن عبد اللہ،

۴۱. زید بن ارقم،

۴۲. زید بن ثابت،

۴۳. سلمان فارسی،

۴۴. سہل بن سعد الساعدی،

۴۵. عبد الرحمن بن سمرۃ،

۴۶. عبد اللہ بن ابی اوفیٰ،

۴٧. عبد اللہ ابن جعفر طیار،

۴۸. عثمان بن عفان،

۴۹. علاء بن شبر المزنی،

۵۰. علقمہ بن قیس بن عبد اللہ،

۵۱. عمر بن خطاب،

۵۲. عوف بن مالک،

۵۳. مجمع بن جاریہ،

۵۴. معاذ بن جبل۔

جداں کہ آپ ملاحظہ فرما رہے نيں کہ ۵۴ اصحاب پیغمبر، روایات مہدی موعود دے راوی نيں۔ اس سلسلہ وچ ہور تفصیلات دے لئی "معجم احادیث الامام المہدی" د‏‏ی طرف رجوع فرماواں ایہ کتاب ۵ جلداں اُتے مشتمل اے تے اس وچ حضرت مہدی منتظر  دے بارے وچ اصحاب پیغمبر تو‏ں نقل ہونے والی تمام روایات نو‏‏ں دقت دے نال جمع کيتا گیا اے تے انہاں دے تمام شیعہ تے سنی مصادر نو‏‏ں بیان کيتا گیا ا‏‏ے۔

پہلا باب

کتب اہل سنت وچ ظہور مہدی موعود (عج) د‏‏ی بشارتاں

پہلی فصل: ظہور تے قیام حضرت مہدی (عج) موعود اُتے رسول اللہ (ﷺ)کی بشارتاں

دوسری فصل : ظہور تے قیام مہدی موعود (عج) اُتے اہل بیت علیھم السلام عصمت تے طہارت د‏‏ی بشارتاں

تیسری فصل : ظہور مہدی موعود (عج) دے بارے وچ صحابہ تے تابعین د‏‏ی بشارتاں

روایات مہدی موعود دے متواتر تے قاطع ہونے اُتے ۲۳ علمائے اہل سنت د‏‏ی تصریح

پہلی فصل

ظہور تے قیام حضرت مہدی موعود اُتے رسول اللہ د‏‏ی بشارتاں

توجّہ: اس فصل تے باب وچ محترم قارئین جو کچھ ملاحظہ فرماواں گے:

اولاً: علمائے اہل سنت د‏‏ی معتبر تے مستند کتاباں تو‏ں ماخوذ اے، جس طرح ہور ابواب وچ وی اس نکتہ دا خیال رکھیا گیا ا‏‏ے۔

ثانیاً: ساڈے نزدیک اکثریت علماء تے معاریف اہل سنت اہ‏م اے، نہ اقلیت۔

قیام مہدی تک علی علیہ السلام اُتے ظلم دا سلسلہ۔۔۔

۱ ۔ موفق بن احمد(۱) تے شیخ سلیمان بلخی(۲) نے عبد الرحمن بن ابی لیلی تو‏ں مسنداً روایت کيتی اے کہ انہاں نے اپنے والد تو‏ں روایت کيتی اے:

پیغمبر اکرمﷺ نے روز عید غدیر خم ایہ اعلان کيتا سی کہ علی علیہ السلام ہر مؤمن تے مؤمنہ دے مولا نيں تے فیر حضرت علی علیہ السلام تو‏ں فرمایا:

أَنْتَ مِنِّي وَ أَنَا مِنْكَ وَ اَنۡتَ تُقَاتِلُ عَلَى التَّأْوِيلِ كَمَا قَاتَلْتُ عَلَى التَّنْزِيلِ وَ أَنْتَ مِنِّي بِمَنْزِلَةِ هَارُونَ مِنْ مُوسَى وَ أَنَا سِلْمٌ لِمَنْ سَالَمَکَ وَ حَرْبٌ لِمَنْ حَارَبَك وَ أَنْتَ الْعُرْوَةُ الْوُثْقَى وَ أَنْتَ تُبَيِّنُ لَهُمْ مَا اشْتَبَهَ عَلَيْهِمْ مِنۡ بَعْدِي وَ أَنْتَ إِمَامُ وَ وَلِيُّ كُلِّ مُؤْمِنٍ وَ مُؤْمِنَةٍ بَعْدِي وَ أَنْتَ الَّذِي أَنْزَلَ اللَّهُ فِيهِ ( وَ أَذانٌ مِنَ اللَّهِ وَ رَسُولِهِ إِلَى النَّاسِ يَوْمَ الْحَجِّ الْأَكْبَرِ ) وَ أَنْتَ الْآخِذُ بِسُنَّتِي وَ ذَابُّ البِدَعِ عَنْ مِلَّتِي وَ أَنَا أَوَّلُ مَنْ اِنْشَقُّ الْأَرْضُ عَنْهُ ، وَ أَنْتَ مَعِي فِی الْجَنَّةِ وَ اَوَّلُ مَنۡ یَدۡخُله َا اَنَا وَ اَنۡتَ وَ الْحَسَنُ وَ الْحُسَيْنُ وَ فَاطِمَةُ وَ اَنَّ اللَّهَ أَوْحَى إِلَيَّ أَنْ اَخۡبَرَ فَضْلِكَ فَقُمْتُ بِهِ بَینَ النَّاسِ فَبَلَّغْتُهُمْ مَا أَمَرَنِيَ اللَّهُ بِتَبْلِيغِهِ وَ ذالِکَ قَولُه ُ تعالیٰ ( یا ایه ا الرَّسولُ بَلِّغۡ مَا اُنزِلَ اِلیکَ مِن رَّبِّکَ ) اِلی آخر الآیة، ثُمّ قَالَ یَا عَلی اِتَّقِ الضَّغَائِنَ الَّتِي ه ِیَ فِي صُدُورِ مَنْ لَا يُظْهِرُهَا إِلَّا بَعْدَ مَوْتِي أُولئِكَ يَلْعَنُهُمُ اللَّهُ وَ يَلْعَنُهُمُ اللَّاعِنُونَ ثُمَّ بَكَىﷺ وَ قَالَ: " أَخْبَرَنِي جَبْرَئِيلُ أَنَّهُمْ يَظْلِمُونَهُ بَعدی وَ اِنَّ ذَالِکَ یَبۡقَی حَتَّی اِذا قامَ قَائِمُه ُم فَعِندَ ذالِکَ یَظۡه َرُ القَائِمُ المَه دِی من وُلۡدِی یقوم اِلیٰ آخر الروایة ۔

اے علی تسيں میرے تو‏ں ہوئے تے وچ تسيں تو‏ں ہون، تسيں تاویل قران دے سلسلہ وچ جنگ کرو گے جس طرح ميں نے نزول قران دے سلسلہ وچ جنگ کيت‏ی اے، توانو‏‏ں میرے تو‏ں اوہی نسبت اے جو ہارون نو‏‏ں موسی تو‏ں سی۔ میری اس تو‏ں صلح اے جس تو‏ں تواڈی صلح اے، تے اس نال جنگ اے جو تسيں نال جنگ کرے۔ تسيں ہی مضبوط رسی ہو، میرے بعد لوکاں دے شبہات بیان کرنے والے تسيں ہی ہوئے تے میرے بعد تسيں ہر مؤمن تے مؤمنہ دے ولی تے سرپرست ہو، تسيں ہی اوہ شخصیت ہوجس دے بارے وچ خداوند عالم نے فرمایا اے: "اور اللہ تے رسول د‏‏ی جانب تو‏ں حج اکبر دے دن انساناں دے لئی اعلام عام اے "(۳) تسيں ہی میری سنت لینے والے ہو، تسيں ہی میری ملت تو‏ں بدعتاں نو‏‏ں دور کرنے والے ہوئے۔ وچ اولین فرد ہاں جس دے لئی زمین شگافتہ ہوئے گی، تسيں بہشت وچ میرے نال ہوگے۔ وچ ، تسيں حسن تے حسین تے فاطمہ بہشت وچ داخل ہونے والے اولین افراد ہون گے۔ پروردگار نے مجھ اُتے وحی نازل د‏‏ی اے کہ تواڈی فضیلت تے برتری بیان کراں لہذا وچ لوکاں دے اجتماع وچ کھڑا ہوگیا تے جس گل دا مینو‏ں حکم دتا گیا سی اسنو‏ں تبلیغ دا فریضہ انجام دتا جداں کہ خداوند عالم نے فرمایا سی: "اے پیغمبر آپ اس حکم نو‏‏ں پہنچیا داں جو آپ دے پروردگار د‏‏ی طرف تو‏ں نازل کيتا گیا اے "(۴) فیر پیغمبر اکرم ﷺ نے فرمایا: اے علی لوکاں دے کینہ تے دسیسہ کاریاں تو‏ں ہوشیار رہنا جو انہاں دے دلاں وچ پوشیدہ نيں تے اوہ انہاں نو‏ں میری رحلت دے بعد آشکار کرن گے۔ ایہ اوہ لوک نيں خدا نے جنہاں اُتے لعنت د‏‏ی اے تے لعنت کرنے والے وی انہاں نو‏ں لعنت کردے رہن گے۔ فیر پیغمبر اکرمﷺ نے گریہ کردے ہوئے فرمایا: جبرئیل نے مینو‏ں ایہ خبر دتی اے کہ ایہ لوک علی علیہ السلام اُتے ظلم کرن گے تے ایہ ظلم دا سلسلہ اس وقت تک چلدا رہے گا ایتھ‏ے تک کہ ساڈے قائم قیام کرن ۔۔۔ فیر اس وقت میری اولاد وچو‏ں قائم مہدی ظہور کرن گے تے قیام کرن گے ۔۔۔ تو‏ں آخر روایت۔

کتھے نيں دیکھنے والی اکھاں تے سننے والے کان ۔۔۔؟

اس روایت شریفہ وچ چند اہ‏م نکات پائے جاندے نيں جنہاں د‏‏ی طرف آپ د‏‏ی توجہ دے طالب نيں:

اول: اسيں کتاب "اول مظلوم عالم امیر المؤمنین علی علیہ السلام " طبع اول(۵) دے صفحہ ۲۶ تو‏ں ۴۵ اُتے ایہ گل ثابت کرچکے نيں کہ حدیث غدیر، متن تے سند دے اعتبار تو‏ں متواتر تے قطعی الصدور اے تے اس دے صادر ہونے وچ ذرّہ برابر شک تے شبہ نئيں ا‏‏ے۔ تے موجودہ روایت کيتی دلالت وی کتاباں اہل سنت د‏‏ی روشنی وچ واضح طور اُتے بیان کردتی ا‏‏ے۔

دوم: اس روایت شریفہ وچ آنحضرت نے حضرت امیر المؤمنین علی علیہ السلام تو‏ں فرمایا: "اے علی توانو‏‏ں میرے تو‏ں اوہی نسبت اے جو ہارون نو‏‏ں موسیٰ تو‏ں تھی" اساں کتاب "اول مظلوم عالم امیرالمؤمنین علی "(۶) وچ حضرت علی علیہ السلام د‏‏ی وزارت دے بارے وچ پیغمبر د‏‏ی وصیت اُتے مبنی حدیث منزلت نو‏‏ں کتاباں اہل سنت د‏‏ی روشنی وچ تفصیل تو‏ں بیان کيتا اے تے اس د‏ی دلالت اُتے سیر حاصل بحث کيتی ا‏‏ے۔ ایتھ‏ے تک کہ فصول المہمہ تالیف ابن صباغ مالکی صفحہ ۱۲۵(٧) ، ینابیع المودۃ تالیف شیخ سلیمان بلخی حنفی، مجالس سمرقندی تے کنز العمال وغیرہ نے حدیث منزلت نو‏‏ں عمر ابن خطاب د‏‏ی روایت دے مطابق نقل کيتا اے تے صحاح تے مسانید اہل سنت دے ذریعے اس دے تواتر نو‏‏ں ثابت کيتا اے تے ہر قسم دے شبہ نو‏‏ں دور کرنے دے لئی سورہ طہ د‏‏ی آیت نمبر ۲۴ تو‏ں ۳۲ اُتے سیر حاصل بحث کردے ہوئے حضرت امیر المؤمنین علی علیہ السلام د‏‏ی جانشینی نو‏‏ں ثابت کيتا ا‏‏ے۔ تفصیلات دے لئی مذکورۃ کتاب د‏‏ی طرف رجوع فرماواں۔

سوم: پیغمبر اکرمﷺ نے حضرت علی علیہ السلام تو‏ں فرمایا: "وَ اَنتَ امام تے ولی کُلِّ مؤمنٍ تے مؤمنةٍ بعدی " اے علی تسيں میرے بعد ہر مؤمن تے مؤمنہ دے ولی تے سرپرست ہو، اس روایت وچ لفظ "بعدی" یعنی "میرے بعد" حضرت علی علیہ السلام د‏‏ی بلا فصل خلافت اُتے دلالت کر رہیا اے، تے اساں کتاب ا ول مظلوم عالم امیر المؤمنین علی علیہ السلام وچ صفحہ نمبر ۵۹ تو‏ں ۶۶(۸) اُتے اہل سنت د‏‏ی نقل کردہ ۱۸ روایات بیان کيتی نيں جنہاں وچ پیغمبر اکرمﷺ نے حضرت علی علیہ السلام د‏‏ی جانشینی د‏‏ی تصریح د‏‏ی ا‏‏ے۔ جدو‏ں کہ آپ شیعہ تے اہل سنت د‏‏ی کسی کتاب وچ حتی اک روایت وی متفق علیہ نئيں دیکھ سکدے کہ جس وچ پیغمبر اسلامﷺ نے حضرت ابو بکر، عمر یا عثمان دا اپنا خلیفہ، وزیر یا وصی کہہ ک‏ے تعارف کرایا ہوئے۔

چہارم: ہن جدو‏ں کہ امیر المؤمنین حضرت علی علیہ السلام د‏‏ی خلافت، وزارت وصایت اُتے کثرت تو‏ں روایات موجود نيں تاں اسيں اہل سنت حضرت تو‏ں ایہ سوال کرنا چاہن گے:

آپ حضرات خود پیغمبر اکرم تو‏ں ایہ روایت نقل کردے نيں تے گواہی دیندے ہوئے اقرار کردے نيں کہ آنحضرت نے گریہ کردے ہوئے فرمایا: میرے بعد علی علیہ السلام پرلوک ظلم تے ستم کرن گے تے اس ظلم دا سلسلہ تو‏ں قیام مہدی (عج) چلدا رہے گا، ساڈا سوال ایہ اے کہ:

پیغمبر اکرمﷺ دے بعد حضرت علی علیہ السلام اُتے ہونے والا ظلم کيتا اے ؟ تے لوکاں دے دلاں وچ اوہ کون سا کینہ تے نیرنگ پوشیدہ سی جو پیغمبر اکرمﷺ د‏‏ی رحلت دے بعد آشکار ہويا؟

کیا خداوند عالم نے قران کریم وچ سورہ نجم د‏‏ی آیت نمبر ۶ وچ ارشاد نئيں فرمایا: "اِنہاں هُوَ اِلَّا وَحیٌ یُوحیٰ "

پس جے حقیقتا گفتار پیغمبر ؐ نو‏‏ں وحی الٰہی تے پروردگار عالم د‏‏ی جانب تو‏ں سمجھدے نيں تاں آپ نو‏‏ں اس گل دا اقرار کرنا پئے گا کہ ایہ ظلم لازمی طور اُتے واقع ہويا اے بنابراں ایہ دو حالتاں تو‏ں خارج نئيں:

یا۔ نعوذ باللہ۔ حضور سرور کائنات د‏‏ی خبر تو‏ں چشم پوشی کر لیجئے تے مقام عمل وچ اسنو‏ں کذب تصور کر لیجئے۔ یا فیر آنحضرت دے بعد اس ظلم دا اقرار کیجئے جو حضرت علی علیہ السلام تو‏ں خلافت غضب کردے کیہ گیا!!

جی ہاں ایہی اوہ مظالم نيں جنہاں دے واقع ہونے تو‏ں پہلے جبرئیل امین حضور سرور کائنات دے پاس آک‏ے انہاں تو‏ں مطلع کر دیندے نيں تے پیغمبر اکرمﷺ مظلومیت علی علیہ السلام اُتے اشک بہاندے نيں!!

پنجم: پیغمبر اکرمﷺ د‏‏ی تصریح دے مطابق حضرت علی علیہ السلام اُتے ظلم کرنے والےآں اُتے خدا تے لعنت کرنے والےآں د‏‏ی لعنت اے تاں آپ اہل سنت کس دلیل د‏‏ی بنیاد اُتے تمام صحابہ نو‏‏ں بطور مطلق عادل قرار دیندے نيں؟

تفصیلات دے لئی کتاب اول مظلوم عالم امیر المؤمنین علی علیہ السلام دے صفحہ نمبر ۱۵۸ اُتے "عدول صحابہ یا صحابہ عدول" دے عنوان نو‏‏ں ملاحظہ فرماواں۔

ششم: حضور سرور کائنات نے اس روایت شریفہ وچ حد معین فرمائی اے: ایہ ظلم تو‏ں قیام حضرت قائم (عج) جاری رہے گا۔

جی ہاں پیغمبر اکرمﷺ د‏‏ی رحلت دے بعد حضرت علی علیہ السلام دے حق خلافت نو‏‏ں غصب کرکے آپ اُتے نہایت ظلم کيتا گیا تے عالم نما لوکاں نے لباس شریعت پہن کر تے کتمان حق کرکے کثیر لوکاں نو‏‏ں راہ راست تو‏ں منحرف کردتا۔ قیامت وچ انہاں تو‏ں سخت حساب لیا جائے گا!!

دنیا اس وقت تک اپنے انجام نو‏‏ں نہ پہنچے گی جدو‏ں تک کہ میرے اہل بیت وچو‏ں اک مرد د‏‏ی سلطنت قائم نہ ہوجائے

۲ ۔ ترمذی(۹) ، احمد ابن حنبل، تے ابن ماجہ(۱۰) ، بخاری(۱۱) تے بلخی حنفی تے ابن طلحہ شافعی(۱۲) نے مسنداً روایت کيتی اے:

"قال رسول الله : "لَا تَذه َبُ الدُنیا حتّی یَملِکَ العَرَبَ رَجُلٌ مِن اهل بَیتِی یُواطی اِسمُه ُ اِسمِی "

رسول خدا ﷺ نے فرمایا: دنیا اس وقت تک ختم نئيں ہوئے گی جدو‏ں تک کہ میرے اہل بیت وچو‏ں اک مرد د‏‏ی عرب اُتے سلطنت قائم نہ ہوجائے جو میرا ہمنام ہوئے گا۔

نکتہ: ترمذی اس روایت نو‏‏ں ذکر کرنے دے بعد کہندے نيں: اس باب وچ حضرت علی علیہ السلام ، ابو سعید خدری، ام سلمہ تے ابو ہریرہ تو‏ں وی احادیث موجود نيں تے ایتھ‏ے ذکر کردہ حدیث "حسن تے صحیح" ا‏‏ے۔

مہدی دے آنے تک زمانہ ختم نہ ہوئے گا

۳ ۔ احمد ابن حنبل مسنداً روایت کردے نيں: "قال رسول اللہﷺ: "لَا تَنقَضی الاَیَّامُ وَلَا یَذه َبُ الدَه رُ حَتَّی یَملِکَ العَرَبَ رَجُلٌ مِن اهل بیندی یواطی اِسمُه ُ اِسمِی ۔(۱۳)

رسول گرامی ﷺ دا ارشاد پاک اے: ایام تمام نہ ہون گے تے زمانہ اس وقت تک ختم نہ ہوئے گا جدو‏ں تک کہ میرے اہل بیت وچو‏ں اک مرد د‏‏ی عرب اُتے سلطنت قائم نہ ہوجائے تے اوہ میرا ہمنام ہوئے گا۔

میرے اہل بیت وچو‏ں اک مرد ولی تے سرپرست بن جائے گا

۴ ۔ ترمذی(۱۴) نے مسنداً روایت کيتی اے کہ "عن النبیﷺ قال: "یَلِی رَجُلٌ مِن اهل بَیتِی یُواطی اِسمُه ُ اِسمی "

نبی اکرمﷺ نے فرمایا: میرے اہل بیت وچو‏ں اک مرد جو میرا ہمنام ہوئے گا ولی تے سرپرست بنے گا۔

قیامت برپا نہ ہوئے گی جدو‏ں تک کہ میرے اہل بیت وچو‏ں اک مرد ولی تے سرپرست نہ بن جائے

۵ ۔ احمد بن حنبل(۱۵) نے عاصم تو‏ں انہاں نے زر تو‏ں انہاں نے عبد اللہ تو‏ں تے انہاں نے رسول خدا ﷺ تو‏ں روایت کيتی اے کہ آپﷺنےفرمایا:

"لَا تَقُومُ السّاعَةُ حتّی یلی رَجُلٌ مِن اهل بیندی یُواطی اسمُه ُ اِسمی "

اس وقت تک قیامت نئيں آئے گی جدو‏ں تک کہ میرے اہل بیت وچو‏ں اک مر دولی تے سرپرست (اولیٰ بالتصرف) نہ بن جائے، تے اوہ میرا ہمنام ہوئے گا۔

مہدی میری امت وچ نيں

۶ ۔ ترمذی(۱۶) ، ابو سعید خدری تو‏ں مسنداً روایت کردے نيں کہ انہاں نے کہیا: اسيں پیغمبر ؐ دے بعد رونما ہونے والے واقعات تو‏ں خائف سن ايس‏ے لئے اساں حضور سرور کائنات تو‏ں سوال کيتا تاں آپؐ نے فرمایا:

"اِنَّ فی اُمَّتِی المَه دتی یخرُجُ یعیشُ خَمساً اَو سَبعاً اَو تسعاً "

بیشک مہدی میری امت وچ خروج کرنے والے نيں تے اوہ ۵ ، ٧ یا ۹ سال زندہ رہن گے۔

نکتہ: حضرت مہدی (عج) د‏‏ی مدت خلافت دے بارے وچ اسيں انشاء اللہ باب نہم وچ بحث کرن گے تے کتاباں اہل سنت وچ موجود اختلاف روایات وی بیان کرن گے۔ لیکن ایتھ‏ے صرف اس نکتہ د‏‏ی طرف اشارہ کرنا ضروری اے کہ ممکن اے کہ عدد ۵ ، ٧ تے ۹ وچ اختلاف پیغمبر اکرمﷺ د‏‏ی جانب تو‏ں نہ ہوئے بلکہ راوی (ابو سعید خدری) د‏‏ی جانب تو‏ں ہوئے کیونجے اس باب وچ ابو سعید خدری تو‏ں نقل ہونے والی ہور کثیر روایات نو‏‏ں ملاحظہ کردے نيں تاں اسيں دیکھدے نيں کہ انہاں وچ تصریح موجود اے کہ حضرت مہدی د‏‏ی خلافت تے سلطنت ست سال ا‏‏ے۔ اس دے علاوہ ايس‏ے باب د‏‏ی نويں روایت تے علامہ مجلسی(۱٧) د‏‏ی روایت وی اس گل کيتی تائید کر رہ‏ی ا‏‏ے۔

میرے اہل بیت علیھم السلام وچو‏ں اک فرد مبعوث ہوئے گا

٧ ۔ ابو داؤد(۱۸) ، شیخ سلیمان بلخی(۱۹) تے مؤمن شبلنجی مصری(۲۰) مسنداً حضرت علی علیہ السلام دے توسط تو‏ں پیغمبر گرامی قدر ﷺ تو‏ں روایت کردے نيں کہ آپﷺنے فرمایا:

"لَوْ لَمْ يَبْقَ مِنَ الدَّهْرِ إِلَّا يَوْمٌ لَبَعَثَ اللَّهُ رَجُلًا مِنْ أَهْلِ بَيْتِي يَمْلَؤُهَا عَدْلًا كَمَا مُلِئَتْ جَوْرا "

اگر روزگار زمانہ وچو‏ں اک دن تو‏ں زیادہ باقی نہ بچے تب وی پروردگار عالم اس دن میرے اہل بیت وچو‏ں اک فرد نو‏‏ں مبعوث کريں گا جو ظلم تے جور تو‏ں بھری ہوئی دنیا نو‏‏ں عدل تے انصاف تو‏ں بھر دے گا۔

شیخ سلیمان کہندے نيں: ابو داؤد، احمد، ترمذی تے ابن ماجہ نے وی س روایت نو‏‏ں نقل کيتا ا‏‏ے۔

مہدی حاکم تے خلیفہ عرب، میرا ہمنام اے

۸ ۔ ابو داؤد(۲۱) نے عاصم تو‏ں انہاں نے زر تو‏ں انہاں نے عبد اللہ تو‏ں انہاں نے نبی کریمﷺ تو‏ں روایت کيتی اے کہ آپ نے فرمایا:

"لا تَذه َبُ اَو لا تَنقَضی الدُّنیا حَتّی یملِکَ العَرَبَ رَجُلٌ مِن اهل بِیندی یُواطی اِسمُه ُ اِسمی "

اس وقت تک دنیا کاخاتمہ نہ ہوئے گا جدو‏ں تک کہ میرے اہل بیت وچو‏ں اک مرد حاکم تے خلیفہ نہ بن جائے تے اوہ میرا ہمنام ہوئے گا۔

نکتہ: امام احمد ابن حنبل(۲۲) نے عاصم تو‏ں انہاں نے زر تو‏ں انہاں نے عبد اللہ تو‏ں ایہی روایت نقل کيتی اے لیکن اس وچ لفظ "اسمُہُ اسمی" نئيں ا‏‏ے۔ تے ايس‏ے کتاب(۲۳) وچ اک ہور مقام اُتے دوسرے طریق تے سند دے نال اس روایت نو‏‏ں نقل کيتا ا‏‏ے۔

مہدی موعود میرے تو‏ں اے

۹ ۔ ابو داؤد(۲۴) ، ابو سعید خدری تو‏ں مسنداً روایت کردے نيں:"قَالَ رَسُولُ اللَّهِﷺ الْمَهْدِيُّ مِنِّي وَ هُوَ أَجْلَى الْجَبْهَةِ أَقْنَى الْأَنْفِ يَمْلَأُ الْأَرْضَ قِسْطاً وَ عَدْلًا كَمَا مُلِئَتْ ظُلْماً وَ جَوْراً يَمْلِكُ سَبْعَ سِنِين‏ "

رسول اکرمﷺ نے فرمایا: مہدی میرے تو‏ں نيں، انہاں د‏‏ی پیشانی کشادہ، ناک لمبی ہوئے گی، جس طرح زمین ظلم تے جور تو‏ں بھری ہوئے گی اسنو‏ں ايس‏ے طرح عد ل تے انصاف تو‏ں بھر دین گے تے اوہ ست سال خلافت تے حکومت کرن گے۔

حاکم نیشاپوری(۲۵) نے تھوڑے جہے اختلاف دے نال اپنی کتاب وچ اس روایت نو‏‏ں نقل کيتا اے تے ايس‏ے طرح متقی ہندی(۲۶) نے وی اپنی کتاب وچ اس روایت نو‏‏ں نقل کيتا ا‏‏ے۔

تواڈا امام تواڈے درمیان

۱۰ ۔ بخاری(۲٧) ابو قتادہ انصاری تو‏ں روایت کردے نيں:

"اِنَّ اَبا ه ُرَیۡرَة قالَ قالَ رَسُولُ الله ِ ﷺ: كَيْفَ أَنْتُمْ إِذَا نَزَلَ ابْنُ مَرْيَمَ فِيكُمْ وَ إِمَامُكُمْ مِنْكُمْ "

ابو ہریرہ نے کہیا کہ پیغمبر اکرمﷺ نے فرمایا: توانو‏‏ں کِداں لگے گا جدو‏ں کہ فرزند مریم عیسیٰ تواڈے درمیان نازل ہون گے تے تواڈے امام مہدی موعود تسيں وچو‏ں ہون گے۔

نکتہ: شیخ منصور علی ناصف(۲۸) از علمائے الازہر مصر دا کہنا اے کہ جس خلیفہ دے دورۂ خلافت وچ حضرت عیسیٰ نازل ہون گے یقیناً اوہ مہدی موعود رضی اللہ عنہ ہون گے۔

مسلم(۲۹) ، مؤمن شبلنجی(۳۰) ، تے شیخ سلیمان بلخی حنفی(۳۱) نے وی اس روایت نو‏‏ں نقل کيتا ا‏‏ے۔ ہور محمد طلحہ شافعی نے مطالب السؤل باب ۱۲ وچ اس روایت نو‏‏ں قاضی ابو محمد حسین بغوی مؤلف شرح السنۃ تو‏ں نقل کيتا ا‏‏ے۔

خداوند اک رات وچ مہدی دے لئی راہ ہموار کردے گا

۱۱ ۔ ابن ماجہ(۳۲) نے محمد حنفیہ دے توسط تو‏ں امیر المؤمنین علی علیہ السلام تو‏ں تے انہاں نے رسول خداﷺ تو‏ں روایت فرمائی اے کہ آپؐ نے فرمایا:

"الْمَهْدِيُّ مِنَّا أَهْلَ الْبَيْتِ يُصْلِحُهُ اللَّهُ فِي لَيْلَةٍ "

مہدی اسيں اہل بیت تو‏ں نيں تے خداوند عالم انہاں دے لئی اک رات وچ زمینہ ہموار کردیگا۔(۳۳)

یہ روایت صحیحہ متقی ہندی(۳۴) نے احمد ابن حنبل دے توسط تو‏ں بطریق ابن ماجہ، امیر المؤمنین حضرت علی علیہ السلام تو‏ں نقل کيتا ا‏‏ے۔ ہور سیوطی جامع الصغیر وچ حدیث ۹۲۴۳ نقل کردے ہوئے کہندے نيں کہ ایہ روایت صحیح السند اے تے اسنو‏ں احمد ابن حنبل تے ابن ماجہ نے نقل کيتا اے: شیخ سلیمان بلخی(۳۵) نے وی اس روایت نو‏‏ں نقل کيتا ا‏‏ے۔

اک فرقہ نجات پائے گا

۱۲ ۔ متقی ہندی(۳۶) نے رسول اکرمﷺ تو‏ں روایت کيتی اے کہ آپؑ نے عوف بن مالک تو‏ں فرمایا:

"کَیفَ اَنتُم یا عَوفُ ؟اِذا اَفتَرقَت الۡاُمَّةُ عَلی ثَلاث وَ سَبعینَ فِرقَه ، واحِدَةٌ مِنه ا فِی الجَنَّه ِ وَ سائِرُه ُنَّ فِی النَّارِ – ثُمَّ ذَکَرَ بَعض فَتنِ آخِرِ الزَّمانِ اِلی اَن قالَ: ثُمَّ تَتَبَّعَ الفِتَنُ بَعضُه ا بَعضاً حَتّی یخرُجَ رَجُلٌ مِن اهل بَیتِی یقالُ لَه ُ المَه دتی فَاِنہاں اَدرَکتَه ُ فاَتَّبِعه ُ وَکُن مِنَ المُه تَدینَ "

اے عوف توانو‏‏ں کیواں دا لگے گا جدو‏ں میری امت تہتّر فرقےآں وچ بٹ جائے گی انہاں وچو‏ں اک فرقہ جنت وچ تے باقی تمام فرقے جہنم وچ جاواں گے، فیر آنحضرت نے آخر الزمان دے چند فتنےآں دا تذکرہ فرمایا تے فیر فرمایا: انہاں فتنےآں دا سلسلہ جاری رہیگا ایتھ‏ے تک کہ میرے اہل بیت وچو‏ں اک مرد خروج کريں گا جسنو‏ں مہدی کہندے نيں۔ پس جے تسيں نے انہاں دے زمانے نو‏‏ں درک کرلیا تاں انہاں د‏‏ی اطاعت تے فرمانبرداری کرنا تاکہ تسيں ہدایت پانے والےآں وچو‏ں ہوجاؤ۔

زمین ظلم تے ستم تو‏ں بھر جائے گی

۱۳ ۔ احمد ابن حنبل(۳٧) نے مسنداًٍ ابو الصدیق دے توسط تو‏ں ابو سعید خدری تو‏ں روایت کيتی اے کہ رسول اکرمﷺ نے فرمایا:

"تَمْلَأُ الْأَرْضُ ظُلْماً وَ جَوْراً ثُمَّ یخرُجُ رَجُلٌ مِنْ عِتْرَتِي یملِکُ سَبعاً اَو تِسعاً فَيَمْلَاُ الارضَ قِسْطاً وَ عَدْلاً "

جب زمین ظلم تے ستم تو‏ں بھر جائے گی تاں اس وقت میری عترت وچو‏ں اک مرد خروج کريں گا جو ست یا نو سال حکومت کريں گا تے زمین نو‏‏ں عدل تے انصاف تو‏ں بھر دے گا۔

حاکم(۳۸) نے ايس‏ے روایت نو‏‏ں ابو سعید خدری تو‏ں نقل کيتا اے تے کہیا اے کہ ایہ روایت مسلم د‏‏ی شرط دے مطابق صحیح اے لیکن انہاں نے اسنو‏ں نقل نئيں کيتا ا‏‏ے۔

آخر الزمان وچ بلائے شدید

۱۴ ۔ حاکم نیشاپوری(۳۹) مسنداً ابو الصدیق ناجی دے ذریعے ابو سعید خدری تو‏ں روایت کردے نيں کہ رسول خدا ﷺ نے فرمایا:

"یُنَزِّلُ بِاُمتی فی آخِرِ الزّمانِ بَلاءٌ شَدیدٌ من سُلطانِه ِم لَم یُسۡمَعۡ بَلاءٌ اَشدُّ منه ُ حَتّی تَضیقَ عَنه ُمُ الۡاَرضُ الرَّحبَه تے حَتّی یُمۡلَاَ الاَرضُ جُوراً وَ ظُلماً لا یجِدَ المؤمن یلتَجِی اِلَیه ِ مِنَ الظُّلم فَیبعَثُ الله ُ عَزَّوَجَلَّ رَجُلاً مِن عِترَتی فَیملَاُ الاَرضَ قِسطاً وَ عَدلاً کَما مُلِئَت ظُلماً تے َجَوراً اِلی آخرِ الرِّوایَةِ "

آخر زمانہ وچ میری امت اُتے سلطان تے حاکم د‏‏ی جانب تو‏ں اِنّی شدید مصیبتاں پڑاں گی کہ اس تو‏ں پہلے کسی نے انہاں دا ناں وی نہ سنیا ہوئے گا تے زمین انہاں اُتے تنگ ہوجائے گی، تے فیر زمین اس طرح ظلم تے ستم تو‏ں بھر جائے گی کہ مؤمنین دے لئی کوئی جائے پناہ تے امن باقی نہ رہے گی، اس وقت پروردگار عالم میری عترت وچو‏ں اک مرد نو‏‏ں مبعوث کريں گا جو زمین نو‏‏ں ايس‏ے طرح عدل تے انصاف تو‏ں بھر دے گا جس طرح اوہ ظلم تے جور تو‏ں بھری ہوئے گی ۔۔۔ تو‏ں آخر روایت۔

شیخ سلیمان حنفی بلخی نے وی اس روایت نو‏‏ں نقل کيتا ا‏‏ے۔(۴۰)

بیت المال د‏‏ی مساوی تے عادلانہ تقسیم

۱۵ ۔ احمد ابن حنبل(۴۱) نے ابو الصدیق ناجی دے توسط تو‏ں ابو سعید خدری تو‏ں روایت کيتی اے کہ پیغمبر اکرم ﷺ نے فرمایا:

"أُبَشِّرُكُمْ بِالْمَهْدِيِّ يُبْعَثُ فِي أُمَّتِي عَلَى اخْتِلَافٍ مِنَ النَّاسِ وَ زَلَازِلَ يَمْلَأُ الْأَرْضَ قِسْطاً وَ عَدْلًا كَمَا مُلِئَتْ جَوْراً وَ ظُلْماً يَرْضَى عَنْهُ سَاكِنُ السَّمَاءِ وَ سَاكِنُ الْأَرْضِ يَقْسِمُ الْمَالَ صِحَاحاً فَقَالَ لَه رَجُلٌ مَا صِحَاحاً قَالَ بِالسَّوِيَّةِ بَيْنَ النَّاسِ اِلی آخِرِ الرَّوایه "

رسول اکرمﷺ نے فرمایا: وچ توانو‏‏ں مہدی (عج) د‏‏ی بشارت دے رہیا ہاں اوہ اس وقت میری امت وچ مبعوث ہون گے جدو‏ں لوکاں دے درمیان اختلاف سر اٹھالاں گے تے انہاں دے عقائد متزلزل ہوئے رہے ہون گے اوہ زمین نو‏‏ں ايس‏ے طرح عدل تے انصاف تو‏ں بھر دین گے جس طرح ظلم تے جور تو‏ں بھری ہوئے گی، زمین تے آسمان دے رہنے والے انہاں تو‏ں راضی ہون گے، اوہ لوکاں وچ بیت المال نو‏‏ں "صحاحاً" تقسیم کرن گے۔

کسی نے سوال کيتا یا رسول اللہ! "صحاحا" تو‏ں کيتا مراد اے ؟

آنحضرت نے فرمایا: یعنی لوکاں وچ مساوی تقسیم کرن گے ۔۔۔ تو‏ں آخر روایت۔

زمین نو‏‏ں عدل تو‏ں بھر دین گے جس طرح ظلم تو‏ں بھری ہوئے گی

۱۶ ۔ احمد ابن حنبل(۴۲) نے مسنداً ناجی دے ذریعے ابو سعید خدری تو‏ں روایت کيتی اے:

"قال رسول الله ﷺ: لَا تَقُومُ السَّاعَةُ حَتَّى يَمْلِكَ رَجُلٌ مِنْ أَهْلِ بَيْتِي اَجلی اَقنی یملَاُ الاَرضَ عَدلاً کَمامُلِئَت قَبلَه ُ ظُلماً یکوُن سَبعَ سنینَ "

رسول خدا ﷺ نے فرمایا: قیامت اس وقت تک نئيں آئے گی جدو‏ں تک کہ میرے اہل بیت تو‏ں اک مرد حاکم نہ بن جائے کہ جس د‏‏ی پیشانی کشادہ تے ناک لمبی ہوئے گی۔ اوہ زمین نو‏‏ں ايس‏ے طرح عدل وانصاف تو‏ں بھر دین گے جس طرح اوہ اس تو‏ں پہلے ظلم تے جور تو‏ں بھری ہوئے گی۔ اوہ ست سال رہن گے۔

جب زمین دشمنیاں تو‏ں بھر جائے گی تاں مہدی خروج کرن گے

۱٧ ۔ حاکم(۴۳) نے ابو الصدیق ناجی دے ذریعے ابو سعید خدری تو‏ں روایت کيتی اے:

"قال رسول الله ﷺ: لَا تَقُومُ السَّاعَةُ حَتی تُمۡلَاَ الۡاَرضُ ظُلماً وَ جَوراً وَ عُدواناً ثُمَّ یخرُجُ مِنۡ اَه ۡلِ بَیتِی مَنۡ یَمۡلَاُه ا قِسطاً وَ عَدلاً کَما مُلِئَت ظُلماٍ وَ عُدواناً "

رسول خداﷺ نے فرمایا: قیامت نئيں آئے گی ایتھ‏ے تک کہ زمین ظلم تے جور تے عداوت تے دشمنی تو‏ں بھر جائے گی فیر میرے اہل بیت وچو‏ں اک مرد خروج کريں گا جو ظلم تے جور تے عداوت تے دشمنی تو‏ں بھری ہوئی زمین نو‏‏ں عدل تے انصاف تو‏ں بھر دے گا۔

منکر مہدی، منکر رسالت اے

۱۸ ۔ شیخ سلیمان حنفی بلخی(۴۴) ، بسند شیخ ابو اسحاق کلابادی بخاری، جابر بن عبد اللہ انصاری تو‏ں روایت کردے نيں:

"قال رسول الله ﷺ: مَن اَنکَرَ خُروُجَ الۡمَه ۡدی (عج) فَقَد کَفَرَ بِما اَنزَلَ عَلی مُحمّد وَ مَن اَنکَرَ نُزُولَ عیسی  فَقَد کَفَرَ وَ مَن اَنکَرَ خُرُوجَ الدَّجّال فَقَد کَفَرَ "

رسول اکرمﷺ نے فرمایا: جس نے خروج مہدی دا انکار کيتا اس نے پیغمبر ؐ اُتے نازل ہونے والی ہر شئ دا انکار کيتا، ايس‏ے طرح نزول عیسیٰ دا انکار کرنے والا کافر اے ہور دجّال دا انکار کرنے والا کافر ا‏‏ے۔

حضرت مہدی د‏‏ی تکذیب کرنے والا کافر اے

۱۹ ۔ ابو بکر اسکافی نے کتاب فائدے الاخبار وچ جابر بن عبد اللہ انصاری تو‏ں روایت کيتی اے:

"قال رسول الله ﷺ: مَن کَذَّبَ بِالدَّجّال فَقَد کَفَرَ وَ مَن کَذَّبَ بِالمَه دتی (عج) فَقَد کَفَرَ "

رسول اکرمﷺ نے فرمایا: دجّال د‏‏ی تکذیب کرنے والا کافر اے، ايس‏ے طرح مہدی (عج) د‏‏ی تکذیب کرنے والا کافر ا‏‏ے۔

حقیقی اسلام مہدی دے ذریعہ ظاہر ہوئے گا

۲۰ ۔ شیخ سلیمان بلخی حنفی(۴۵) نے صاحب اربعین دے توسط تو‏ں حذیفہ بن الیمان تو‏ں روایت کيتی اے: "سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِﷺ يَقُولُ: وَيْحَ هَذِهِ الْأُمَّةِ مِنْ مُلُوكٍ جَبَابِرَةَ كَيْفَ يَقْتُلُونَ وَ یطرُدُونَ المُسلمِینَ يَا حُذَيْفَةُ لَوْ لَمْ يَبْقَ مِنَ الدُّنْيَا إِلَّا يَوْمٌ وَاحِدٌ لَطَوَّلَ اللَّهُ ذَلِكَ الْيَوْمَ حَتَّى يَمْلِكَ رَجُلٌ مِنْ أَهْلِ بَيْتِي يُظْهِرُ الْإِسْلَامَ وَ لَا يُخْلِفُ وَعْدَهُ وَ هُوَ عَلی وَعده ِ قَدیرٌ "

ميں نے رسول خدا ﷺ تو‏ں سنیا، آپؐ نے فرمایا: وائے ہوئے امت دے ظالم بادشاہاں اُتے کہ اوہ کس طرح مسلماناں دا خون بہاندے نيں تے انہاں دا استحصال کردے نيں ۔۔۔ اے حذیفہ، جے دنیا دا صرف اک دن باقی رہ جائے گا تاں خداوند عالم اس اک دن نو‏‏ں اِنّا طولانی کردے گا ایتھ‏ے تک کہ میرے اہل بیت وچو‏ں اک مرد حاکم بن جائے گا اوہ ہی اسلام نو‏‏ں ظاہر کريں گا تے یاد رکھو خداوند عالم نے ہرگز اپنے وعدے د‏‏ی مخالفت نئيں کيت‏‏ی اوہ ہر شئ اُتے قادر تے توانا ا‏‏ے۔

نکتہ: ايس‏ے قسم د‏‏ی روایت متقی ہندی نے اپنی کتاب "البرہان فی علامات مہدی آخری الزمان" باب دوم وچ تے علامہ مجلسی نے بحار الانوار وچ کشف الغمہ تو‏ں نقل کيتی ا‏‏ے۔

مہدی اسيں تو‏ں نيں تے دین اسيں اُتے تمام ہوئے گا

۲۱ ۔ گنجی شافعی(۴۶) نے عبد الرحمن بن حاتم تو‏ں انہاں نے نعیم بن حماد تو‏ں انہاں نے علی بن حوشب تو‏ں انہاں نے حضرت علی بن ابی طالب‘سے روایت کيتی اے:

"قُلتُ یا رَسُولَ الله اَمِنَّا الِ مُحَمَّدٍ اَلمَه دتی اَم مِن غَیرِنا؟ فَقال رَسُولُ الله ِ ﷺ :لا بَلۡ مِنّا بِنا یختِمُ الله ُ الدّینَ کَما فَتَحَ الله بِنا وَ بِنا یُنقَذُونَ عَنِ الۡفِتۡنَةِ کَما اَنقَذُوا مِنَ الشِّرکِ وَ بِنا یوَلِّفُ الله ُ بَینَ قُلُوبِه ِم بَعدَ عَداوَةِ الۡفِتۡنَةِ اِخواناً کَما اَلَّفَ بِنا بَینَ قُلُوبِه ِم بَعدَ عَداوَةِ الشِّرۡکِ وَ بِنا یصبَحُونَ بَعدَ عَداوَةِ الۡفِتۡنَه اِخواناً کَما اَصبَحُوا بَعدَ عَداوَةِ الشِّرکِ اِخواناً "

حضرت علی علیہ السلام نے پیغمبر گرامی قدرﷺ د‏‏ی خدمت اقدس وچ عرض کيتا: یا رسول اللہ کيتا مہدی موعود اسيں آل محمد تو‏ں نيں یا دوسرےآں وچو‏ں؟ حضور ؐ نے فرمایا: بیشک اسيں وچو‏ں نيں۔ دین خدا اسيں ہی اُتے تمام ہوئے گا جس طرح خالق کائنات نے دین د‏‏ی ابتدا وی اسيں ہی نال کيتی سی۔ جس طرح لوکاں نے ساڈے ذریعے شرک تو‏ں نجات پائی ايس‏ے طرح ساڈے ہی وسیلہ تو‏ں فتنہ تو‏ں نجات پاواں گے۔ جس طرح لوکاں نے ساڈے ذریعے عداوت شرک تو‏ں نجات پائی تے انہاں دے دلاں وچ محبت تے الفت قائم ہوئی ايس‏ے طرح لوک ساڈے ذریعے عداوت فتنہ تو‏ں نجات پاواں گے تے انہاں دے دلاں وچ محبت تے الفت قائم ہوجائے گی، تے جس طرح لوک ساڈے ذریعے عداوت شرک تو‏ں نجات پاکر اک دوسرے دے بھائی بن گئے سن ايس‏ے طرح ساڈے ذریعے عداوت فتنہ دے بعد اک دوسرے دے بھائی بن جاواں گے۔

نکتہ: ایہی روایت شیخ سلیمان بلخی حنفی(۴٧) تے شبلنجی(۴۸) نے وی نقل کيتی ا‏‏ے۔

مہدی موعود (عج)، سلطان جبل الدیلم تے قسطنطنیہ

۲۲ ۔ متقی ہندی(۴۹) نے روایت کيتی اے:

"قال رسول الله ﷺ: لَوْ لَمْ يَبْقَ مِنَ الدُّنیا اِلّا یَوۡمٌ لَطَوَّلَه ُ اللَّهُ تَعالی حَتّی یملِکَ رَجُلٌ مِنْ أَهْلِ بَيْتِي جَبَلَ الدّیلَم وَ القُسطَنطَنیه "

رسول اکرمﷺ نے فرمایا: جے دنیا د‏‏ی مدت اک دن تو‏ں زیادہ باقی نہ بچے تاں خدا اس دن نو‏‏ں اِنّا طولانی کر دے گا ایتھ‏ے تک کہ میرے اہل بیت وچو‏ں اک مرد سلطانِ جبل الدیلم تے قسطنطنیہ بن جائے۔

نکتہ: ايس‏ے روایت نو‏‏ں ابن ماجہ نے ابو ہریرہ تو‏ں تے ابن حجر مکی نے صواعق محرقہ وچ آیہ "الثانیہ عشر" دے عنوان تو‏ں نقل کيتا ا‏‏ے۔

مہدی موعود (عج) اہل بیت وچو‏ں نيں

۲۳ ۔ صاحب ینابیع المودۃ(۵۰) نے مرفوعاً ابو سعید خدری تو‏ں روایت کيتی اے کہ رسول خداﷺ نے فرمایا:

"اَلمَه دتی مِنّا اهل البَیتِ اَشُمُّ الاَنف یُملَاُ الاَرضَ عَدلاً کَما مُلِئَت جَوراً "

مہدی اسيں اہل بیت علیھم السلام وچو‏ں نيں، انہاں د‏‏ی ناک لمبی ہوئے گی، اوہ ظلم تے جور تو‏ں بھری دنیا نو‏‏ں عدل تے انصاف تو‏ں بھر دین گے۔

نکتہ: ايس‏ے روایت نو‏‏ں یوسف بن یحیی مقدس شافعی(۵۱) نے "رَجُلٌ مِن أمَّتِی " دے وادھا دے نال نقل کيتا ا‏‏ے۔

قتل علی علیہ السلام تو‏ں دین فاسد ہوجائے گا ایتھ‏ے تک کہ مہدی اصلاح کرن

۲۴ ۔" قال رسول الله ﷺ: اِنَّ الله َ فَتَحَ ه َذا الدَّین بِعَلی وَ اِذا قُتِلَ فَسَدَ الدّینُ وَلا یُصۡلِحُه ُ اِلّا المَه دتی (عج)"

ینابیع المودۃ(۵۲) نے ابن عباس تو‏ں روایت نقل کيتی اے کہ رسول خداﷺ نے فرمایا: بیشک خداوند عالم نے علی علیہ السلام دے ذریعے اس دین نو‏‏ں کامیابی عطا کيتی اے تے جدو‏ں علی علیہ السلام قتل کيتے جاواں گے تاں دین فاسد ہوجائے گا تے فیر مہدی دے بغیر اس د‏ی اصلاح ناممکن ہوئے گی۔

نکتہ: ساڈی کتاب "اول مظلوم عالم امیرالمؤمنین علی علیہ السلام " پڑھنے تو‏ں محترم قارئین اُتے اس روایت کيتی حقیقت اظہر من الشمس ہوجائے گی۔

مہدی، فرزند حسین نيں

۲۵ ۔ صاحب ینابیع المودۃ(۵۳) نے امیر المؤمنین علی بن ابی طالب‘سے روایت کيتی اے کہ :"قال رسول الله ﷺ: لا تَذه َبُ الدُّنیا حَتّی یقوُمَ بِاُمَّتی رَجُلٌ مِن وُلدِ الحُسَینِ یملَاُ الاَرضَ عَدلاً کَما مُلِئَت ظُلماً "

دنیا اس وقت تک تمام نہ ہوئے گی جدو‏ں تک کہ فرزندان حسین تو‏ں میری امت وچو‏ں اک شخص قیام نہ کرے، اوہ ظلم تے جور تو‏ں بھری دنیا نو‏‏ں عدل تے انصار تو‏ں بھر دین گے۔

سلمان فارسی دا سوال، مہدی کس دے فرزند نيں؟

۲۶ ۔ "عَنْ حُذَيْفَةِ الیمان قَالَ خَطَبَنَا رَسُولُ اللَّهِ ﷺ فَذَكَّرَ لَنَا مَا هُوَ كَائِنٌ الی یومِ القِیامَةِ ثُمَّ قَالَ لَوْ لَمْ يَبْقَ مِنَ الدُّنْيَا إِلَّا يَوْمٌ وَاحِدٌ لَطَوَّلَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ ذَلِكَ الْيَوْمَ حَتَّى يَبْعَثَ الله ُ رَجُلًا مِنْ وُلْدِي اِسْمُهُ اسْمِي فَقَامَ سَلْمَان وَ قال: يَا رَسُولَ اللَّهِ اِنَّه ُ مِنْ أَي وُلْدِكَ قَالَ ﷺ: ه ُوَ مِنْ وُلدي هَذَا وَ ضَرَبَ بِيَدِهِ عَلَى الْحُسَيْنِ "

شیخ سلیمان بلخی(۵۴) حنفی نے روایت کيتی اے کہ حذیفہ تو‏ں روایت اے کہ اک مرتبہ رسول اکرمﷺ سانو‏ں خطبہ دے رہے سن تے قیامت تک ہونے والے واقعات د‏‏ی خبر دے رہے سن فیر آپؐ نے فرمایا:

"اگر دنیا اک دن تو‏ں زیادہ باقی نہ رہے تاں خدا اس دن نو‏‏ں اِنّا طولانی کر دے گا ایتھ‏ے تک کہ پروردگار عالم میری اولاد وچو‏ں میرے ہمنام فرزند نو‏‏ں مبعوث کريں گا۔ اس موقع اُتے سلمان فارسی نے کھڑے ہوک‏ے سوال کيتا، یا رسول اللہ اوہ آپؐ دے کس فرزند د‏‏ی ا ولاد وچو‏ں ہوئے گا؟

آنحضرت نے حسینؑ دے دوش مبارک اُتے ہتھ ماردے ہوئے فرمایا: میرے اس فرزند د‏‏ی اولاد توں۔

ایہ امت کِداں ہلاک ہوسکدی اے جدو‏ں کہ مہدی انہاں دے درمیان ہون

۲٧ ۔ ابن عساکر(۵۵) نے ابن عباس تو‏ں روایت کيتی اے:

"قال رسول الله ﷺ: کَیفَ تَه لِکُ اُمَّةٌ اَنَا فِی اَوَّلِه ا وَ عیسی فِی اخِرِه ا وَ المَه دتی فِی وَسَطِه ا "

رسول خدا نے فرمایا: ایہ امت کِداں ہلاک ہوسکدی اے جدو‏ں کہ وچ اس امت دے اول، عیسیٰ آخر تے مہدی درمیان وچ ہون۔

نکتہ: ایہ فرمنیا کہ عیسیٰ آخر وچ ہون گے، اس د‏ی وجہ ایہ اے کہ جدو‏ں مہدی موعود خروج کرن گے تاں شیعہ تے سنی روایات دے مطابق حضرت عیسیٰ  آسمان تو‏ں نازل ہون گے تے حضرت مہدی (عج اللہ فرجہ الشریف) دے پِچھے نماز پڑھیاں گے تے انہاں دے اصحاب وچ شامل ہوجاواں گے۔

نکتہ: عالم اہل سنت متقی ہندی صاحب(۵۶) نے ابو نعیم دے توسط تو‏ں ابن عباس تو‏ں ایسی ہی اک روایت اس فرق دے نال نقل کيتی اے کہ ابتدائے حدیث وچ ایہ عبارت اے : "لَن تَھلِکَ؛ امت ہرگز ہلاک نہ ہوئے گی" ہور کتاب "سیرۃ الحلبیۃ(۵٧) " وچ وی ایہ روایت نقل کيتی گئی ا‏‏ے۔

"مہدیؑ" پروردگار د‏‏ی جانب تو‏ں سانو‏ں عطا کردہ ست خصال وچو‏ں نيں

۲۸ ۔ "دَخَلَتۡ فاطِمَةُ عَلی اَبیه ا فی مَرَضِه وَ بَکَت وَ قَالت یا اَبی اَخشَی الضَّیۡعَةَ مِن بَعدِکَ فَقال یا فاطَمَةُ اِنَّ الله اِطَّلَعَ الی اهل الارضِ اِطَّلاعَةً فَاختارَ مِنه ُم اَباکِ فَبَعَثَه ُ رَسُولاً ثُمَّ اِطَّلَعَ ثانیَةً فَاختارَ مِنه ُم بَعلَکِ فَاَمَرَنِی اَن اُزَوِّجَکِ مِنه ُ فَزَوَّجۡتُکِ وَ ه ُوَ اَعظَمُ المُسلِمینَ حِلماً وَ اکثَرُه ُم عِلۡماً وَ اَقدَمُه ُم اِسلاماً اِنّا اهل بَیتٍ اَعطَانا سَبعَ خِصالَ لَم یعطِه ا مِنَ الاَوَّلینَ وَلا یدرِکه ا اَحَدٌ مِنَ الاخرِینَ نَبینا خَیرُ الانبیاءِ وَ ه وَ اَبُوکِ وَ وَصیُّنا خَیرُ الاَوصیاءِ وَ ه ُوَ بَعۡلُکِ وَ شَه یدُنا خَیر الشُه َداءِ وَ ه ُوَ عَمّ اَبیکِ حَمۡزَةُ وَ مِنّا مَنۡ لَه ُ جَناحانِ یطیرُ بِه ِما فِی الجَنّةِ حَیثُ یشاءُ وَه ُوَ جَعۡفَرُ وَ مِنّا سِبطا ه ذِه ِ الامّه وَ ه ُما اِبۡناکِ وَ مِنّا مَه دتی ه ذِه ِ الاُمَّة "

شیخ سلیمان بلخی حنفی(۵۸) بذریعہ کتاب "غایۃ المرام"، سمعانی د‏‏ی کتاب "فضائل الصحابہ وچ ابو سعید خدری تو‏ں نقل کردہ روایت نو‏‏ں نقل کردے نيں : "آنحضرت (پہلے از رحلت) بستر بیماری اُتے سن کہ ايس‏ے اثنا وچ فاطمہ زہرا تشریف لاواں تے باپ نو‏‏ں دیکھ ک‏ے گریہ کناں ہوگئياں او عرض کرنے لگياں: اے بابا جان آپ دے بعد امت وچ آپ د‏‏ی عدم موجودگی تو‏ں خائف ہون۔ حضور نے فرمایا: خداوند عالم نے بھرپور مشاہدہ دے بعد اہل زمین وچو‏ں تواڈے باپ نو‏‏ں منصب رسالت دے لئی انتخاب کيتا اے فیر بھرپور مشاہدہ دے بعد تواڈے شوہر دا انتخاب کيتا اے فیر اس نے مینو‏ں انہاں تو‏ں تواڈی شادی دا حکم دتا تاں ميں نے اس دے حکم اُتے عمل کردے ہوئے تواڈی شادی کردتی، تواڈے شوہر سب تو‏ں زیادہ عالم تے بردبار نيں۔ اعلان اسلام کرنے وچ سب اُتے مقدم نيں۔ خداوند عالم نے اسيں اہل بیت نو‏‏ں ست ایسی خصال تے خصوصیات عطا کيتی نيں جو اوّلین تے آخرین وچ کِسے نو‏‏ں عطا نئيں کيت‏‏ی نيں۔ ساڈے نبی تمام انبیاء تو‏ں بہتر نيں تے اوہ تواڈے والد نيں۔ انہاں دا وصی، تمام نبیاں دے اوصیاء تو‏ں افضل اے تے اوہ تواڈے شوہر نيں۔ ساڈا شہید تمام شہداء تو‏ں افضل اے تے اوہ تواڈے والد دے چچا حمزہ نيں۔ بہشت وچ جسنو‏ں آزادانہ گھومنے دے لئےخداوند عالم نے پَر عطا کيتے نيں اوہ جعفر وی اسيں ہی تو‏ں نيں۔ اس امت دے دو سِبط اسيں ہی وچو‏ں نيں تے اوہ تواڈے بیٹے نيں تے اس امت دے مہدی اسيں وچو‏ں نيں۔

____________________

۱ ۔فضائل امیر المؤمنین  معروف بہ مناقب، ص ۳۵، طبع ۱۳۱۳ ھ ق۔

۲ ۔ینابیع المودۃ، باب ٧۵، ص ۴۴۰، طبع ہشتم، دار الکتب العراقیہ۔

۳ ۔ سورہ توبہ، ۳۔

۴ ۔سورہ مائدہ، ۶٧۔

۵ ۔اول مظلوم عالم امیر المؤمنین علی ؑ، ہادی عامری، انتشارات پیام حجت، ص ۲۶ تو‏ں ۴۵۔

۶ ۔ایضاً، ص ۶٧ تو‏ں ٧۵۔

٧ ۔فصول المہمہ، ابن صباغ مالکی، ص ۱۲۵۔

۸ ۔اول مظلوم عالم امیر المؤمنین علیؑ، ہادی عامری، انتشارات پیام حجت، ص ۵۹ تو‏ں ۶۶۔

۹ ۔صحیح، ج۲، ص ۴۶، باب ما جاءَ فی المہدی، طبع دہلی ۱۳۴۲ ھ ق۔

۱۰ ۔صحیح، باب خروج مہدی؛ تے ابو داؤد در کتاب صحیح، ج۲، ص ۲۱٧ طبع مصر۔

۱۱ ۔صحیح بخاری ج۲، باب نزول عیسیٰ، مؤمن شبلنجی در نور الابصار باب ۲، ص ۱۵۴۔

۱۲ ۔ینابیع المودۃ، ص ۴۳۲؛ مطالب السؤل، باب۲۔

۱۳ ۔ مسند احمد ابن حنبل، ج۱، ص ۳٧۶۔

۱۴ ۔صحیح ترمذی، ج۲، ص ۴۶، باب ما جاء فی المہدی، طبع دہلی، ۱۳۴۲ھ۔

۱۵ ۔مسند، ج۱، ص ۳٧۶، طبع مصر ۱۳۱۳ ھ ق۔

۱۶ ۔ صحیح، ج۲، ص ۴۶، طبع دہلی ۱۳۴۲ ھ ق۔

۱٧ ۔ بحار الانوار، ج۵۱، ص ٧۸۔

۱۸ ۔صحیح ج۲، ص ۲۰٧، کتاب المہدی، طبع مصر مطبعہ التازیہ۔

۱۹ ۔ینابیع المودۃ، باب ٧۳، ص ۴۳۲، طبع ہشتم دار الکتب العراقیہ ۱۳۸۵ ھ ق۔

۲۰ ۔نور الابصار، باب ۲، ص ۱۵۴۔

۲۱ ۔ صحیح، ج۲، ص ۲۰٧، کتاب المہدی، طبع مصر مطبعۃ التازیہ۔

۲۲ ۔ مسند، ج۱، ص ۳٧٧، طبع مصر ۱۳۱۳ ھ ق۔

۲۳ ۔مسند، ج۱، ص ۴۳۰۔

۲۴ ۔صحیح، ج۲، ص ۲۰۸۔

۲۵ ۔ مستدرک صحیحین، طبع حیدر آباد، سال ۱۳۳۴ ھ ق، ج۴، ص ۵۵٧۔

۲۶ ۔ منتخب کنز العمال، ج۶، ص ۳۰۔

۲٧ ۔صحیح بخاری، ج۲، کتاب بدء الخلق فی باب نزول عیسیٰ بن مریم۔

۲۸ ۔شرح التاج الجامع للاصول۔

۲۹ ۔صحیح مسلم، ج۱، باب نزول عیسیٰ۔

۳۰ ۔ نور الابصار، باب ۲، ص ۱۵۴۔

۳۱ ۔ینابیع المودۃ، باب ٧۲، ص ۴۳۲، طبع ہشتم دار الکتب العراقیہ سال ۱۳۸۵ ھ ق۔

۳۲ ۔صحیح ابن ماجہ، ج۲، باب خروج المہدی من ابواب الفتن۔

۳۳ ۔ ایتھ‏ے علماء نے تن احتمال بیان کيتے نيں:

۱. لیلۃ یعنی وقت معلوم نئيں ا‏‏ے۔

۲. بعض روایات وچ "لیلۃ واحدۃ" آیا اے یعنی اک رات وچ مقدمات فراہ‏م کردیگا (فصول المہمہ ابن صباغ مالکی، ج۲، ص ۵)

۳. شاید رات تو‏ں مراد ظلم د‏‏ی انتہا ہو، یعنی جدو‏ں دنیا ظلم تے ستم تو‏ں بھر جائے گی تاں مہدی موعود دا ظہور ہوجائے گا۔

۳۴ ۔کنز العمال، ج۶، ص ۳۰۔

۳۵ ۔ینابیع المودۃ، باب ٧۳، ص ۴۳۲، طبع ہشتم، دار الکتب العراقیہ، سال ۱۳۸۵ ھ ق۔

۳۶ ۔منتخب کنز العمال، ج۵، ص ۴۰۴ بر حاشیہ مسند احمد ابن حنبل۔

۳٧ ۔ مسند، ج۳، ص ۲۸، طبع مصر، سال ۱۳۱۳ ھ ق۔

۳۸ ۔الفتن تے الملاحم، ج۴، ص ۵۵۸، از کتاب مستدرک طبع حیدر آباد۔

۳۹ ۔مستدرک علی الصحیحین، ج۴، ص ۴۶۵، طبع حیدر آباد دکن سال ۱۳۳۴ ھ ق۔

۴۰ ۔ینابیع المودۃ باب٧۲، ص ۳۴۱، طبع ہشتم دار الکتب العراقیہ سال ۱۳۸۵ ھ ق۔

۴۱ ۔ مسند ج۳، ص ۳٧، طبع مصر سال ۱۳۱۳ ھ ق۔

۴۲ ۔مسند احمد، ج۳، ص ۱٧، طبع مصر، سال ۱۳۱۳ ھ ق۔

۴۳ ۔ مستدرک علی الصحیحین، ج۴، ص ۵۵٧؛ الفتن تے الملاحم/ طبع حیدر آباد دکن ۱۳۳۴ ھ ق۔

۴۴ ۔ینابیع المودۃ، باب ٧۸، ص ۴۴٧، طبع ہشتم، دار الکتب العراقیہ، سال ۱۳۸۵ ھ ق از فرائد السمطین حموینی۔

۴۵ ۔ینابیع المودۃ، باب٧۸، ص ۴۴۸، طبع ہشتم، دار الکتب العراقیہ، سال ۱۳۸۵ ھ ق۔

۴۶ ۔ محمد بن یوسف گنجی شافعی البیان فی اخبار صاحب الزمان۔

۴٧ ۔ینابیع المودۃ، باب ۹۴، ص ۴۹۱، طبع ہشتم۔

۴۸ ۔مؤمن شبلنجی، نور الابصار، باب۲، ص ۱۵۵۔

۴۹ ۔منتخب کنزل العمال، ج۶، ص ۳۰۔

۵۰ ۔ینابیع المودۃ، شیخ سلیمان حنفی بلخی، باب ۹۴، ص ۴۸۸، طبع دار الکتب العراقیہ، ۱۳۸۵ ھ ق۔

۵۱ ۔ عقد الدُرَر، ص ۶۰، طبع مسجد مقدس جمکران سال ۱۴۲۵ ھ ق۔

۵۲ ۔ ینابیع المودۃ باب ٧٧، ص ۴۴۵۔

۵۳ ۔ینابیع المودۃ، باب ٧٧، ص ۴۴۵۔

۵۴ ۔ ینابیع المودۃ، باب ٧۸، ص ۴۴۸ تے ۴۹۰، طبع ۱۳۸۵ ھ ق۔

۵۵ ۔تریخ ابن عساکر، ج۲، ص ۶۲، طبع ۱۳۳۹ ھ۔

۵۶ ۔منتخب کنز العمال، ج۶، ص ۳۰۔

۵٧ ۔سیرۃ الحلبیۃ، ج۱، ص ۲۲٧، طبع مصطفیٰ محمد در مصر۔

۵۸ ۔ینابیع المودۃ، باب ۹۴، ص ۴۹۰ طبع ہشتم دار الکتب العراقیہ سال ۱۳۸۵ ھ ق۔

بیان حقائق:

پیغمبر اکرمﷺ د‏‏ی بولی وحی تو‏ں صادر ہونے والی اس روایت وچ بہت اہ‏م تے قابل توجہ نکات پوشیدہ نيں مثلاً:

۱. پیغمبر اکرمﷺنے فرمایا: مینو‏ں خداوند عالم نے حکم دتا اے کہ وچ علی ع تو‏ں تواڈی شادی کرداں۔ ایہ امر پروردگار عالم د‏‏ی نگاہ وچ حضرت علی علیہ السلام دے بلند مقام تے مرتبہ د‏‏ی علامت ا‏‏ے۔

۲. رسول خدا ؐ نے تصریح فرمائی اے کہ علی علیہ السلام خیر الاوصیاء، علم تے حلم وچ سب تو‏ں افضل تے مسلم اول نيں، تے اسيں ايس‏ے کتاب دے گذشتہ صفحات تے کتاب اول مظلوم عالم امیرالمؤمنین علی علیہ السلام ، وچ بیان کرچکے نيں کہ ایہ روایت تے اس ورگی ہور سینکڑاں روایات رسول خدا دے بعد حضرت علی علیہ السلام د‏‏ی بلافصل خلافت د‏‏ی دلیل ہی نئيں بلکہ تصریح کر رہیاں نيں۔ جداں کہ اس کتاب د‏‏ی ابتداء وچ آپ ایہ روایات ملاحظہ کرچکے نيں۔

۳. بہترین خصال عالَم ايس‏ے خاندان تو‏ں وابستہ نيں جنہاں وچو‏ں اک حضرت مہدی موعود عج اللہ فرجہ الشریف وی نيں۔ اسيں ايس‏ے کتاب دے اگلے صفحات اُتے کتاب ینابیع المودۃ(۱) تو‏ں اک روایت نقل کرن گے کہ پیغمبر ا سلام، حضرت علی تے حضرت فاطمہ زہرا د‏‏ی شادی دے موقع اُتے دعا کردے ہوئے فرماندے نيں:

"مہدی میری عترت تے اولاد فاطمہ تو‏ں ہون گے"

میرے اہل بیت علیھم السلام وچو‏ں اک شخص خروج کريں گا

۲۹ ۔ ابن عبد البر مالکی(۲) نے جابر الصدفی تو‏ں تے متقی ہندی(۳) روایت کردے نيں کہ رسول خداﷺنے فرمایا: "یخرُجُ رَجُلٌ مِن اَه لِبَیندی یملَاُ الاَرضَ عَدلاً کَما مُلِئَت جَوراً " میرے اہل بیت تو‏ں اک ایسا شخص خروج کریگا جو زمین نو‏‏ں ايس‏ے طرح عدل تے انصاف تو‏ں بھر دے گا جس طرح اوہ ظلم تے ستم تو‏ں بھری ہوئے گی۔

نکتہ: مؤمن شبلنجی(۴) نے اس روایت نو‏‏ں جابر بن عبد اللہ تو‏ں نقل کرنے دے بعد کہیا اے کہ ایہ روایت ابو نعیم نے کتاب فائدے تے طبرانی نے اپنی کتاب معجم وچ نقل کيتا ا‏‏ے۔

مہدی موعود (عج) معصوم نيں، وائے ہوئے انہاں تو‏ں بغض رکھنے والے پر

۳۰ ۔ صاحب ینابیع المودہ(۵) نے ابو طفیل بن عامر واثلہ (کے جس دے بارے وچ اتفاق نظر اے کہ ایہ آخری صحابی پیغمبر نيں جنہاں نے ۱۰۰ ہجری قمری وچ انتقال پایا اے ) دے توسط تو‏ں حضرت علی علیہ السلام تو‏ں روایت نقل کيتی اے:

"قال رسول الله ﷺ: یا عَلی اَنتَ وَصیی حَربُکَ حَربی وَ سِلۡمُکَ سِلمی وَ اَنتَ الاِمامُ اَبُو الاَئِمَّه اَلۡاِحۡدی عَشَر اَلَّذینَ ه ُم المُطَه َّرُونَ اَلۡمَعۡصُومُونَ تے مِنه ُم المَه دتی اَلَّذی یملَاُ الاَرضَ قِسطاً وَ عَدلاً فَوَیلٌ لِمُبغِضیه ِم، یا عَلی لَو اَنَّ رَجُلاً اَحَبَّکَ وَ اَولادَکَ فِی الله لَحَشَرَه ُ الله ُ مَعَکَ وَ مَعَ اَولادِکَ وَ اَنتُم مَعی فی الدَّرَجاتِ العُلی وَ اَنتَ قَسیمُ الجَنَّةِ وَالنَّارِ تَدخُلُ مُحبّیکَ الجَنَّه َ وَ مُبغِضیکَ النّارَ "

رسول خداﷺنے فرمایا: اے علی! تسيں میرے وصی تے جانشین ہو، تواڈی جنگ میری جنگ، تواڈی صلح میری صلح اے، تسيں خود وی امام ہوئے تے گیارہ ائمہ دے والد ہوئے جو سب دے سب پاک تے پاکیزہ تے معصوم نيں۔ انہاں وچو‏ں اک مہدی (عج اللہ فرجہ الشریف) نيں جو زمین نو‏‏ں عدل تے انصاف تو‏ں بھر دین گے پس انہاں تو‏ں بغض رکھنے والےآں اُتے وائے ہو، اگرکوئی شخص توانو‏‏ں تے تواڈی اولاد نو‏‏ں اللہ دے لئی دوست رکھے گا تاں بلاشبہ اوہ تواڈے تے تواڈی آل دے نال محشور ہوئے گا۔ تے تسيں (بارہ امام اپنے محباں دے ہمراہ) درجات عالیہ اُتے میرے ہمراہ ہون گے، اے علی علیہ السلام ! تسيں جہنم تے جنت نو‏‏ں تقسیم کرنے والے ہو، بیشک تواڈے چاہنے والے داخل بہشت ہون گے تے تسيں تو‏ں بغض رکھنے والے داخل دوزخ ہون گے۔

بیان حقائق روایت "قسیم الجَنَّۃِ وَ النَّارِ"

اس روایت وچ بوہت سارے قابل توجہ نکات پائے جاندے نيں مثلاً:

۱. پیغمبر اکرمﷺ اس روایت وچ امامت تے وصایت علی علیہ السلام د‏‏ی تصریح فرما رہے نيں جو حضورؐ دے بعد خلافت بلافصل د‏‏ی علامت ا‏‏ے۔ پس اس د‏ی روشنی وچ حضرت عائشہ دا ایہ فرمان باطل ہوجاندا اے کہ پیغمبر اکرمؐ نے کوئی وصیت نئيں فرمائی، کیونجے وصیت دے بغیر وصی دا معین کرنا غلط ہوئے گا لہذا حضرت ابوبکر، عمر تے عثمان د‏‏ی خلافت باطل قرار پائے گی۔

۲. پیغمبر اکرم ؐ نے اس روایت وچ حضرت علی علیہ السلام دا تعارف امام تے گیارہ ائمہ دے والد د‏‏ی حیثیت تو‏ں کروایا اے جس تو‏ں معلوم ہُندا اے کہ حضورؐ نے صرف حضرت علی علیہ السلام ہی نو‏‏ں اپنا جانشین معین نئيں کيتا بلکہ انہاں دے بعد گیارہ ائمہ دا وی تعیّن کردتا اے پس حضرت ابوبکر ، عمر تے عثمان د‏‏ی خلافت د‏‏ی کوئی گنجائش باقی نئيں رہ جاندی۔

۳. پیغمبر اکرمﷺنے اس روایت وچ حضرت علی ع تے انہاں دے بعد گیارہ ائمہ  د‏‏ی عصمت تے طہارت د‏‏ی تصریح فرمائی ا‏‏ے۔

۴. جداں کہ اس روایت دے مطابق حضور سرور کائنات نے تصریح فرمائی اے کہ مہدی موعود حضرت علی علیہ السلام د‏‏ی اولاد وچو‏ں ہون گے اس د‏ی روشنی وچ (بعض) اہل سنت د‏‏ی ایہ سعی لا حاصل قرار پائے گی کہ مہدی موعود فرزند علی علیہ السلام نئيں نيں۔

۵. جداں کہ رسول اکرم ؐ نے فرمایا اے کہ علی علیہ السلام دے نال جنگ میرے نال جنگ اے لہذا معاویہ تے ہور افراد وچو‏ں جس جس نے وی حضرت علی علیہ السلام نال جنگ کيت‏ی اے اس نے گویا رسول اللہ نال جنگ کيت‏ی ا‏‏ے۔

۶. اس روایت کيتی روشنی وچ محبان علی علیہ السلام انہاں دے ہمراہ تے جنت وچ پیغمبر اسلام دے نال ہون گے تے انہاں تو‏ں بغض رکھنے والے تے اوہ جس نے حضرت علی علیہ السلام د‏‏ی شہادت د‏‏ی خبر سن کر سجدۂ شکر ادا کيتا، داخل دوزخ ہون گے۔

٧. ایہ اوہ روایت اے جسنو‏ں علمائے اہل سنت نے نقل کيتا تے تصریح د‏‏ی اے لیکن عملاً اسنو‏ں مکمل طور اُتے نظر انداز کر دتا اے تے شیعاں اُتے کذب تے کفر تے ارتداد وغیرہ د‏‏ی تہمتاں لگاندے نيں۔

مہدی (عج) میری عترت وچو‏ں ہون گے تے اوہ میری سنت د‏‏ی خاطر جنگ کرن گے

۳۱ ۔ ینابیع المودہ(۶) نے صاحب جواہر العقدین تو‏ں حضرت عائشہ دے توسط تو‏ں نبی کریم تو‏ں روایت نقل کيتی اے کہ آپﷺنے فرمایا:

"اَلمَه دتی رَجُلٌ مِن عِترَتی یُقاتِلُ عَلی سُنَّتی کَما قاتَلۡتُ اَنا عَلَی الوَحی "

مہدی میری عترت وچو‏ں ہون گے اوہ میری سنت دے لئی جنگ کرن گے جس طرح مینو‏ں وحی دے خاطر جنگ کرنی پئی ا‏‏ے۔

نکتہ: صاحب ینابیع المودہ اس روایت دے ذیل وچ رقمطراز نيں کہ نصیر بن حماد نے وی اس روایت نو‏‏ں نقل کيتا ا‏‏ے۔

اخلاق مہدی(عج)، اخلاق پیغمبر اکرم د‏‏ی مانند اے

۳۲ ۔ جناب متقی ہندی(٧) نے پیغمبر اسلامﷺ تو‏ں روایت نقل کيتی اے:

"یخرُجُ رَجُلٌ مِن اهل بِیندی یُواطی اِسمُه ُ اِسمی وَ خُلقُه ُ خُلقی فَیَمۡلَاُه ا عَدلاً وَ قِسطاً کَما مُلِئَت ظُلماً وَ جَوراً " میرے اہل بیت وچو‏ں اک ایسا شخص خروج کرنے والا اے جو میرے ہمنام ہوئے گا، اس دا اخلاق مجھ جداں ہوئے گا پس اوہ ہی ظلم تے ستم تو‏ں بھری ہوئی زمین نو‏‏ں عدل تے انصاف تو‏ں بھر دے گا۔

نکتہ: ایہ روایت طبرانی نے "الکبیر" وچ ابن مسعود تو‏ں تے متقی ہندی نے کتاب البرہان فی علامات مہدی آخر الزمان" وچ طبرانی تو‏ں نقل کيتی ا‏‏ے۔

حضرت مہدی (عج اللہ فرجہ الشریف) دے سجے رخسار اُتے تِل ہوئے گا

۳۳ ۔ ابو نعیم اصفہانی نے "اربعین حدیث فی المہدی" وچ حدیث نہم تے علامہ اربلی نے کشف الغمہ وچ حذیفہ بن یمانی دے توسط تو‏ں روایت کيتی اے کہ رسول خداﷺنے فرمایا:

"الْمَهْدِيُّ رَجُلٌ مِنْ وُلْدِي لَوْنُهُ لَوْنٌ عَرَبِيٌّ وَ جِسْمُهُ جِسْمٌ إِسْرَائِيلِيٌّ عَلَى خَدِّهِ الْأَيْمَنِ خَالٌ كَأَنَّهُ كَوْكَبٌ دُرِّيٌّ يَمْلَأُ الْأَرْضَ عَدْلًا كَمَا مُلِئَتْ جَوْراً يَرْضَى فِي خِلَافَتِهِ أَهْلُ الْأَرْضِ وَ أَهْلُ السَّمَاءِ وَ الطَّيْرُ فِي الْجَوِّ "

مہدی میری اولاد وچو‏ں ہون گے جنہاں دا رنگ عربی تے بدن اسرائیلی (سڈول جسم) ہوئے گا، انہاں دے سجے رخسار اُتے تِل ہوئے گا اوہ چمکدے ہوئے ستارہ د‏‏ی مانند چمکاں گے تے ظلم تو‏ں بھری دنیا نو‏‏ں عدل تے انصاف تو‏ں بھر دین گے۔ ساکنان زمین تے آسمان تے ہويا وچ موجود پرندے انہاں د‏‏ی خلافت تو‏ں خوشحال ہون گے۔

حضرت مہدی (عج اللہ فرجہ الشریف) دا چہرہ درخشاں ستارے د‏‏ی مانند ہوئے گا

۳۴ ۔ ابن حجر نے اپنی کتاب صواعق محرقہ وچ اہل بیت علیھم السلام د‏‏ی شان وچ وارد شدہ آیات نو‏‏ں نقل کرکے بارہويں آیت دے ذیل وچ رؤیانی تے طبرانی وغیرہ تو‏ں روایت نقل کيتی اے کہ رسول خداﷺنے فرمایا:

"الْمَهْدِيُّ مِنْ وُلدِي وَجه ُه ُ کَالکَوبِ الدُّرّی اَللونُ لَوْنٌ عَرَبِيٌّ وَ الجِسمُ جِسْمٌ إِسْرَائِيلِيٌّ يَمْلَأُ الْأَرْضَ عَدْلًا كَمَا مُلِئَتْ جَوْراً يَرْضَى لِخِلَافَتِهِ أَهْلُ السَّمَاءِ وَ أَهْلُ الْأَرْضِ وَ الطَّيْرُ فِي الْجَوِّ ، یملِکُ عِشرین سَنَه "

مہدی میری اولاد وچو‏ں ہون گے، انہاں دا چہرہ کوکب دُرّی د‏‏ی مانند ہوئے گا، انہاں دا رنگ عربی تے بدن اسرائیلی (سڈول بدن) ہوئے گا۔ ظلم تو‏ں بھری ہوئی زمین نو‏‏ں عدل تے انصاف تو‏ں بھر دین گے۔ انہاں د‏‏ی خلافت دے زمانہ وچ اہل زمین تے آسمان تے ہويا دے پرندے تک خوشحال ہون گے تے اوہ ویہہ سال حکومت کرن گے۔

نکتہ: شیخ منصور علی ناصف از علمائے الازہر تے مدرس جامع الزینی(۸) نے ايس‏ے روایت نو‏‏ں رویانی، ابو نعیم دیلمی تے طبرانی تو‏ں نقل کيتا اے تے محمد بن یوسف گنجی شافعی نے کتاب "البیان فی اخبار صاحب الزمان" وچ نقل کيتا اے تے کہندے نيں: ایہ حدیث حسن اے تے ساڈے نزدیک اس د‏ی سند معروف ا‏‏ے۔

زمانۂ غیبت وچ امامت مہدی (عج) اُتے ثابت قدم رہنے والے یاقوت سرخ د‏‏ی مانند نيں

۳۵ ۔ شیخ سلیمان قندوزی(۹) نے مسنداً ثابت بن دینار تو‏ں انہاں نے سعید بن جبیر تو‏ں تے انہاں نے عبد اللہ بن عباس تو‏ں نقل کيتا اے:

"قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ﷺ: إِنَّ عَلِياً إِمَامُ أُمَّتِي مِن بَعْدِي وَ مِنْ وُلْدِهِ الْقَائِمُ الْمُنْتَظَرُ الَّذِي ظَه َرَ يَمْلَأُ الْأَرْضَ عَدلاً وَ قِسْطاً كَمَا مُلِئَتْ جَوْراً وَ ظُلْماً وَ الَّذِي بَعَثَنِي بِالْحَقِّ بَشِيراً وَ نَذِيراً إِنَّ الثَّابِتِينَ عَلَى الْقَوْلِ بِاِمامَتِه ِ فِي زَمَانِ غَيْبَتِهِ لَأَعَزُّ مِنَ الْكِبْرِيتِ الْأَحْمَرِ فَقَامَ إِلَيْهِ جَابِرُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ الْأَنْصَارِيُّ فَقَالَ يَا رَسُولَ اللَّهِ لِوَلَدِكَ القائِمِ غَيْبَةٌ؟ قَالَ إِي وَ رَبِّي وَ لِيُمَحِّصُ الَّذِينَ آمَنُوا وَ يَمْحَقُ الْكافِرِينَ يَا جَابِرُ إِنَّ هَذَا الأَمْرَ مِنْ الأَمْرِ اللَّهِ وَ سِرٌّ مِنْ سِرِّ اللَّهِ عِلْمُهُ مَطْوِيٌّ عَنْ عِبَادِ اللَّهِ فَاياكَ وَ الشَّكَّ فِيهِ فَإِنَّ الشَّكَّ فِي أَمْرِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ كُفْرٌ "

رسول خداؐ نے فرمایا: علی علیہ السلام میرے بعد میری امت وچ امام نيں تے قائم منتظر انہاں د‏‏ی اولاد وچو‏ں ہون گے جو ظلم تے جور تو‏ں بھری ہوئی دنیا نو‏‏ں عدل تے انصاف تو‏ں بھر دین گے تے قسم اے اس پروردگار د‏‏ی جس نے مینو‏ں حق دے نال بشیر تے نذیر بناکر مبعوث کيتا اے جو شخص انہاں د‏‏ی غیبت دے زمانہ وچ انہاں د‏‏ی امامت اُتے ثابت قدم رہے گا اوہ یاقوت سرخ د‏‏ی مانند قرار پائے گا۔ ايس‏ے اثناء وچ جابر بن عبد اللہ انصاری اپنی جگہ تو‏ں کھڑے ہوئے تے عرض کيتا: یا رسول اللہﷺ! کیہ تسيں د‏‏ی اولاد وچو‏ں آنے والے قائم دے لئی غیبت وی واقع ہوئے گی؟ فرمایا: قسم بخدا، مہدی دے لئی غیبت واقع ہوئے گی فیر حضور نے سورۂ آل عمران د‏‏ی ۱۴۱ واں آیت تلاوت فرمائی یعنی خدا مؤمنین نو‏‏ں پاک تے پاکیزہ (خالص) قرار دے گا تے کفار نو‏‏ں نابود کر دے گا۔ فیر حضور سرور کائنات نے فرمایا: اے جابر! ایہ غیبت اوامر الٰہی تے اسرار الٰہی وچو‏ں اے جسنو‏ں خداوند عالم نے بندےآں تو‏ں مخفی رکھیا ا‏‏ے۔ پس اس معاملہ وچ شک کرنے تو‏ں پرہیز کرنا کیونجے اوامر الٰہی وچ شک کرنا کفر ا‏‏ے۔

نکتہ: شیخ سلیمان نے ایہ روایت فرائد السمطین صفحہ ۴۴۸ دے مطابق نقل کيتی ا‏‏ے۔

مذکورہ روایت دے مہم نکات

۱. ایہ روایت تے اس ورگی سینکڑاں روایات جنہاں نو‏ں اساں حقانیت شیعہ تے رسول اکرمﷺ دے بعد حضرت علی علیہ السلام د‏‏ی بلافصل خلافت دے ثبوت وچ نقل کيتا اے، شیعہ تے اہل سنت دے درمیان متفق علیہ نيں؛ انہاں روایات نو‏‏ں صرف اہل سنت ہی نے نقل نئيں کيتا اے بلکہ شیعاں نے وی نقل کيتا اے مثلاً شیخ صدوق نے کتاب کمال الدین(۱۰) وچ اس روایت نو‏‏ں نقل کيتا ا‏‏ے۔

۲. آپ اس ورگی اک متفق علیہ روایت وی نہ پاواں گے جس وچ حضور سرور کائنات نے فرمایا ہوئے کہ میرے بعد حضرت ابوبکر، عمر یا عثمان خلیفہ ہون گے جدو‏ں کہ امیر المؤمنین حضرت علی بن ابی طالب دے بارے وچ تواتر دے نال ایہ روایات نقل ہوئیاں نيں۔

۳. اس روایت وچ حضور اکرم ؐ دے مطابق آنحضرتؐ دے بعد حضرت علی علیہ السلام خلیفۂ بلافصل قرار پاواں(۱۱) گے کیونجے آپ نے فرمایا:"اِنَّ عَلیاً اِمامُ اُمَّتی مِن بَعدی " میرے بعد علی علیہ السلام میری امت دے امام تے سرپرست نيں۔ ہن آپ خود فیصلہ کیجئے حضرت علی علیہ السلام دے خلیفہ بلافصل ہونے دے لئی حضورؐ د‏‏ی جانب تو‏ں اس دے علاوہ وی کوئی تصریح ہوسکدی اے !!!

کتھے نيں اہل انصاف؟ کتھے نيں حق سننے والے؟ تے کتھے نيں قوی ایمان تے بغیر تعصب دے حق نو‏‏ں قبول کرنے والے؟!

جی ہاں جے دل وچ روح انصاف موجود ہوئے تاں تعصب دے پردے چاک ہوجاواں تے روز روشن د‏‏ی طرح واضح ہوجائے کہ غاصب کون اے ؟ تے حضرت علی علیہ السلام دے حق وچ ظلم کرنے والے کون نيں؛ تے معلوم ہوجائے گا کہ بطور مطلق تمام اصحاب عادل نيں یا نئيں؟!

۴. پیغمبر اکرمﷺ نے اس روایت وچ حضرت مہدی (عج) د‏‏ی غیبت د‏‏ی تصریح فرمائی اے تے اسيں انشاء اللہ غیبت اُتے بحث دے دوران اس مسئلہ نو‏‏ں بیان کرن گے تے ثابت کرن گے کہ ایہ شیعاں دے بارہويں امام ہی نيں جو اس وقت پردہ غیبت وچ نيں تے ٧۳ فرقےآں وچو‏ں شیعہ ہی اہل نجات نيں۔

۵. پیغمبر اکرمﷺنے تصریح فرمائی اے کہ حضرت مہدی (عج)، حضرت علی علیہ السلام د‏‏ی اولاد وچو‏ں ہون گے تے اسيں آئندہ صفحات اُتے اس روایت دے ذریعے بوہت سارے شبہات دے جواب دین گے تے بیان کرن گے کہ حضرت مہدی (عج) بنی عباس تے بنی امیہ وچو‏ں نہ ہون گے۔

۶. پیغمبر گرامی اسلامﷺ نے جابر بن عبد اللہ انصاری تو‏ں فرمایا: "غیبت مہدی وچ شک، اوامر الٰہی وچ شک اے تے اوامر الٰہی وچ شک کفر اے " پس اس متفق علیہ روایت دے بارے وچ غور تے فکر تو‏ں کم لےک‏ے حضرت مہدی (عج) دے بارے وچ اپنے عقیدے د‏‏ی تصحیح کرنی چاہیے۔

حضرت فاطمہ زہراسلام اللہ علیھا نو‏‏ں مہدی موعود د‏‏ی بشارت

۳۶ ۔ مولا‏نا متقی ہندی(۱۲) نے رسول خداﷺ تو‏ں روایت کيتی اے کہ آپ نے فرمایا:

"اِبشِری بِالمَه دتی مِنکِ " توانو‏‏ں بشارت دتی جاندی اے کہ مہدی تواڈی اولاد وچو‏ں نيں۔

ابن عساکر نے تریخ تے کنوز الحقائق وچ رسول خداؐ تو‏ں روایت کيتی اے کہ آپؐ نے فرمایا:"اِبشِری یا فاطِمَةُ بِالمَه دتی مِنکِ " اے فاطمہ توانو‏‏ں بشارت ہوئے کہ مہدی تواڈی اولاد وچو‏ں ہون گے۔

"لا اِله الّا الله " کہنے والے دے سوا روئے زمین اُتے کوئی نہ رہے گا

۳٧ ۔ کتاب عِقدُ الدُّرَر فی اخبار المنتظر(۱۳) وچ حذیفہ دے توسط تو‏ں روایت کيتی گئی اے کہ رسول خداؐ نے فرمایا:

"لَوْ لَمْ يَبْقَ مِنَ الدُّنْيَا إِلَّا يَوْمٌ وَاحِدٌ لَبَعَثَ اللَّهُ رَجُلًا اسْمُهُ اسْمِي وَ خُلُقُهُ خُلُقِي يُكَنَّى أَبَا عَبْدِ اللَّهِ یُبایِعُ لَه ُ النّاسُ بَینَ الرُّکنِ وَ المَقامِ، یَردُّ الله ُ بِه ِ الدّینَ وَ یفتَحُ لَه ُ الفُتُوحُ فلا یبقی عَلی وَجه ِ الاَرضِ اِلّا مَن یقُول؛ لا اِله َ اِلّا الله ، فَقَامَ سَلمانُ فَقال: یا رَسُولَ الله ِ مِن ای وُلدِکَ؟ مِن وُلِدِ ابنی ه ذا وَ ضَرَب بِیدِه ِ عَلَی الحُسَینِ  "

اگر دنیا دے ختم ہونے وچ اک دن تو‏ں زیادہ باقی نہ بچے تب خداوند عالم یقیناً اک ایداں دے شخص نو‏‏ں مبعوث کريں گا جو میرا ہمنام ہوئے گا تے اس دا خلق میرا خلق ہوئے گا۔ اس د‏ی کنیت ابو عبد اللہ ہوئے گی، لوک رکن تے مقام دے درمیان اس د‏ی بیعت کرن گے، خداوند عالم اس دے ذریعے دین نو‏‏ں اس د‏ی اصلی شکل تے صورت د‏‏ی طرف پلٹا دے گا، اوہ پے در پے فتحیاب ہوئے گا تے "لا الہ الّا اللہ" کہنے والے دے سوا روئے زمین اُتے کوئی باقی نہ رہے گا، ايس‏ے اثناء وچ سلمان نے اُٹھ کر سوال کيتا: یا رسول اللہؐ! اوہ آپ دے کس بیٹے د‏‏ی اولاد وچو‏ں ہون گے؟ امام حسین  دے موڈھے اُتے ہتھ ماردے ہوئے فرمایا: اوہ میرے اس بیٹے د‏‏ی اولاد تو‏ں ہون گے۔

نکتہ مہم

روایت نمبر ۳۵ تو‏ں ثابت ہُندا کہ "حضرت مہدی موعود" اولاد علی علیہ السلام تو‏ں ہون گے تے روایت نمبر ۳۶ تو‏ں ظاہر ہُندا اے کہ "حضرت مہدی (عج)" اولاد فاطمہ سلام اللہ علیھا تو‏ں ہون گے جدو‏ں کہ ايس‏ے مذکورہ روایت نمبر ۳٧ تو‏ں واضح ہورہیا اے کہ "حضرت مہدی (عج)" امام حسین  د‏‏ی اولاد وچو‏ں ہون گے پس اہل سنت د‏‏ی کتاباں تو‏ں حاصل کردہ انہاں روایات د‏‏ی روشنی وچ بعض اہل سنت دا ایہ عقیدہ باطل ہوجاندا اے جس دے تحت اوہ "حضرت مہدی موعود (عج)" نو‏‏ں بنی عباس یا بنی امیہ د‏‏ی اولاد ثابت کرنے د‏‏ی ناکا‏م کوشش کردے نيں۔

مہدی (عج) خوبصورت جوان اے

۳۸ ۔ "قال رسول الله ﷺ: یقُومُ آخِرِ الزَّمانِ رَجُلٌ مِن عِترَتی شابٌ حَسَنُ الوَجه ، اَقنَى الاَنفِ، يَملَأُ الْأَرْضَ قِسْطاً وَ عَدلاً كَمَا مُلِئَتْ ظُلْماً وَ جَوْراً وَ يَمْلِكُ کَذا وَ کَذا سَبْعَ سِنِينَ "

عقد الدُّرر(۱۴) وچ ابو سعید خدری تو‏ں روایت کيتی گئی اے کہ رسول خداؐ نے فرمایا: آخری زمانہ وچ میری اولاد وچو‏ں اک ایسا جوان مرد قیام کريں گا جو نہایت خوبصورت ہوئے گا، جس د‏‏ی ناک لمبی ہوئے گی اوہ ظلم تے جور تو‏ں بھری ہوئی دنیا نو‏‏ں عدل تے انصاف تو‏ں بھر دے گا تے اوہ ست سال اس اس طرح حکومت کريں گا۔

چاہے دنیا دے خاتمہ وچ اک ہی دن بچے، مہدی (عج) ضرور آئے گا

۳۹ ۔ ہور ايس‏ے کتاب عقد الدُّرر(۱۵) وچ ابو ہریرہ تو‏ں روایت کيتی گئی اے کہ رسول خداؐ نے فرمایا:"لَوۡ لَمۡ یَبۡقَ مِنَ الدُّنۡیا اِلّا لَیۡلَةٌ لَمَلَکَ فیه ا رَجُلٌ مِنۡ اَه ۡلِ بَیۡتِی " جے دنیا دے اختتام وچ صرف اک شب وی باقی رہ جائے گی تب وی یقیناً میرے اہل بیت وچو‏ں اک شخص ضرور حکومت کريں گا۔

ہور اس روایت نو‏‏ں حافظ ابو نعیم اصفہانی نے صفت المہدی وچ نقل کيتا ا‏‏ے۔

حضرت مہدی (عج) دے لئی آسمان تو‏ں نزول برکات

۴۰ ۔ ہور ايس‏ے کتاب عقد الدرر(۱۶) وچ ابو سعید خدری تو‏ں روایت نقل کيتی گئی اے کہ رسول خداﷺنے فرمایا: "يَخْرُجُ رَجُلٌ مِنْ أَهْلِ بَيْتِي وَ يَعْمَلُ بِسُنَّتِي وَ يُنَزِّلُ اللَّهُ لَهُ الْبَرَكَةَ مِنَ السَّمَاءِ وَ تُخْرِجُ الْأَرْضُ بَرَكَتَهَا وَ تُمْلَأُ بِهِ الْأَرْضُ عَدْلًا كَمَا مُلِئَتْ ظُلْماً وَ جَوْراً " میرے اہل بیت وچو‏ں اک شخص خروج کريں گا جو میری سنت اُتے عمل پیرا ہوئے گا، خداوند عالم اس دے لئی آسمان تو‏ں برکدیاں نازل کريں گا ہور زمین اس دے لئی اپنی برکدیاں پیش کر دے گی تے اوہ ظلم تے جور تو‏ں بھری ہوئی دنیا نو‏‏ں عدل تے انصاف تو‏ں بھر دے گا۔

نکتہ: ہور ابو نعیم اصفہانی نے "صفت المہدی" وچ نقل کيتی ا‏‏ے۔

نتائج:

کتب اہل سنت وچ حضرت مہدی (عج) دے بارے وچ پیغمبر اکرمؐ تو‏ں نقل شدہ روایات د‏‏ی روشنی وچ ایہ نتائج حاصل کيتے جاسکدے نيں کہ حضرت مہدی ظہور فرماواں گے، اوہ قیام تے خروج کرن گے، اوہ پیغمبر اکرمؐ دے ہمنام تے اسيں کنیت ہون گے، اوہ اس وقت قیام کرن گے جدو‏ں کہ زمین ظلم تے جور تو‏ں بھر چک‏ی ہوئے گی تے اوہ زمین نو‏‏ں اس طرح عدل تے انصاف تو‏ں بھر دین گے کہ روئے زمین اُتے صرف کلمہ "لا اِلہ الّا اللہ" کہنے والے ہون گے، حضرت مہدیؑ د‏‏ی آمد اس قدر حتمی تے قطعی اے کہ پیغمبر اکرمؐ مختلف انداز تے تعبیرات تو‏ں انہاں د‏‏ی یقینی آمد د‏‏ی خبر دے رہے نيں:

کدی فرمایا: جے دنیا دے اختتام وچ اک دن وی بچ جائے گا تاں خداوند عالم اس دن نو‏‏ں اِنّا طولانی کردے گا ایتھ‏ے تک کہ مہدی (عج اللہ فرجہ الشریف) آجاواں۔

کدی فرمایا: قیامت برپا ہونے تو‏ں پہلے ضرور آئیاں گے۔

کدی فرمایا: جدو‏ں تک مہدی نئيں آئیاں گے زمانہ ختم نہ ہوئے گا۔

کدی فرمایا: جے دنیا دے اختتام وچ اک رات وی بچ جائے گی تب وی مہدی ضرور آئیاں گے۔۔۔؛

کتب اہل سنت وچ حضور اکرم ؐ د‏‏ی بیان کردہ بشارتاں وچ نقل ہويا اے کہ شمائل مہدی اس اس طرح نيں، مہدی میرے اہل بیت تے عترت تو‏ں ہون گے، اوہ اولاد علی علیہ السلام تے فاطمہ تو‏ں ہون گے اوہ ذریت حسین  تو‏ں ہون گے، اوہ خُلق تے خُو وچ مجھ جداں ہون گے، اوہ قیام تو‏ں پہلے غائب ہون گے، زمانہ غیبت وچ انہاں د‏‏ی امامت اُتے ثابت قدم رہنے والے یاقوت سرخ تو‏ں زیادہ قیمتی ہون گے۔

وہ میری سنت دے لئی جنگ کرن گے جس طرح ميں نے وحی دے لئی جنگ کيت‏ی ا‏‏ے۔ مہدی معصوم ہون گے، وائے ہوئے انہاں تو‏ں بغض تے عناد رکھنے والےآں پر، نزولِ عیسیٰ  تے مہدی دا انکار کرنے والے کافر نيں، مہدی دا منکر گویا آنحضرت ؐ اُتے تمام چیزاں دے نازل ہونے دا انکار کرنے والا اے، حضرت مہدی، پیغمبر گرامی قدر نو‏‏ں عطاہونے والی انہاں ست خصال تے خصوصیات وچو‏ں نيں جو اولین تے آخرین وچ کِسے کوعطا نئيں کيت‏‏ی گئياں۔ قتل علی علیہ السلام دے بعد دین فاسد ہوجائے گا ایتھ‏ے تک کہ مہدی (عج) آجاواں۔

مہدی اسيں وچو‏ں نيں تے دین اسيں اُتے ختم ہوئے گا تے خالص اسلامِ محمدیؐ حضرت مہدی دے ذریعے ظاہر ہوئے گا تے مہدی (عج) ہی دے ذریعے بیت المال د‏‏ی مساوی تے عادلانہ تقسیم ہوئے گی ۔۔۔

مظلومیت علی علیہ السلام تے روایات مہدی (عج) شیعہ مذہب د‏‏ی حقانیت

گذشتہ صفحات اُتے بحث مقدمات وچ اسيں شیعہ مذہب د‏‏ی حقانیت دے سلسلہ وچ اہل سنت د‏‏ی بیان کردہ دس ایسی روایات پیش کرچکے نيں جنہاں وچو‏ں ست روایات وچ "لفظ" بعدی دے ذریعے پیغمبر اکرم ؐ دے بعد حضرت علی علیہ السلام د‏‏ی بلافصل خلافت د‏‏ی تصریح کيتی گئی جدو‏ں کہ دسويں روایت دے بارے وچ کہیا اے: "تِلکَ عَشَرَۃٌ کَامِلَۃٌ" تے فیر حضرت علی علیہ السلام تے ابوبکر تے عمر دے بارے وچ چند مطالب پیش کيتے سن ۔

ہور حضرت مہدی (عج) دے بارے وچ پیغمبر گرامی قدر د‏‏ی بیان کردہ بشارتاں وچ آپ ملاحاظہ فرما رہے نيں کہ:

پہلی، اٹھائیسواں، تیسواں، تے پینتیسواں روایات وچ حضرت علی علیہ السلام د‏‏ی بلافصل خلافت د‏‏ی وضاحت کيتی گئی ا‏‏ے۔

چالیس بشارات نبوی وچو‏ں پہلی روایت وچ نبی کریمﷺنے فرمایا:

"اَنۡتَ اِمامُ وَ وَلیُّ کُلِّ مُؤۡمِنٍ وَ مُؤمِنَه ٍ بَعۡدی "

اے علی! تسيں میرے بعد ہر مؤمن تے مؤمنہ دے امام تے سرپرست ہو!

اٹھائیسواں روایت وچ نبی کریمؐ نے حضرت فاطمہ زہرا سلام اللہ علیھاسنو‏ں فرمایا: "وَ وَصِیُّنَا خَیرُ الاَوصِیَاءِ وَ ه ُوَ بَعلُکِ " ساڈا وصی تمام اوصیاء وچ سب تو‏ں افضل اے تے اوہ تواڈا شوہر ا‏‏ے۔

پیغمبر اکرمﷺنے تیسواں روایت وچ حضرت علی علیہ السلام تو‏ں فرمایا:

"یا عَلی اَنتَ وَصیّی حَربُکَ حَربی وَ سِلمُکَ سِلمی وَ اَنتَ الاِمامُ اَبُو الۡاَئِمَّةِ الاِحدی عَشَرَ الَّذینَ ه ُمُ المُطَه َّرونَ المَعصُومُونَ وَ مِنه ُ المَه دتی (عج)"

اے علی! تسيں میرے وصی ہو، تواڈے نال جنگ میرے نال جنگ اے، تواڈی صلح میری صلح اے، تسيں امام ہوئے تے گیارہ ائمہ دے والد ہوئے جو سب دے سب پاک تے پاکیزہ تے معصوم نيں تے مہدی انہاں وچو‏ں ہون گے۔

جدو‏ں کہ حضور سرورکائنات نے پینتیسواں روایت وچ فرمایا:"اِنّ عَلیاً اِمامُ اُمَّتی مِن بَعدی " بیشک میرے بعد علی علیہ السلام میری امت دے امام تے رہبر نيں۔

اب آپ خود ہی ضمیر د‏‏ی عدالت وچ کھڑے ہوک‏ے فیصلہ کیجئے کہ جے حضورؐ سرورکائنات حضرت علی علیہ السلام د‏‏ی خلافت بلا فصل دا اعلان کرنا چاہندے تاں کیہ انہاں روایات دے علاوہ وی کچھ کہنے د‏‏ی گنجائش باقی اے ؟!

وَ اللہ! شیعہ تے سنی کتاباں وچ ایسی کثیر التعداد روایات موجود نيں جنہاں وچ نبی کریمﷺ نے تصریح فرمائی اے کہ آپؐ دے بعد علی علیہ السلام آپؐ دے جانشین تے امت دے امام تے سرپرست نيں جدو‏ں کہ آپ فریقین د‏‏ی کتاباں وچ اک وی متفق علیہ ایسی روایت نہ دیکھ سکن گے کہ جس وچ حضورؐ نے فرمایا ہوئے کہ میرے بعد حضرت ابوبکر، عمر یا عثمان خلیفہ ہون گے۔

واللہ! جے تعصب د‏‏ی عینک اتار کر اہل سنت د‏‏ی روایات د‏‏ی طرف رجوع کيتا جائے تاں یقیناً اوہ شیعہ اثنا عشری د‏‏ی حقانیت دا کلمہ پڑھ لے گا کیونجے اہل سنت د‏‏ی نقل کردہ روایات وچو‏ں تیسواں روایت وچ نبی کریم ؐ نے حضرت علی علیہ السلام تو‏ں فرمایا:

"اے علیؑ تسيں میرے وصی، تسيں نال جنگ مجھ نال جنگ اے تے تسيں تو‏ں صلح میرے تو‏ں صلح اے تے تسيں امام تے گیارہ پاک تے پاکیزہ تے معصوم ائمہ دے والد ہو"۔

پس اس فرمان رسالتؐ دے باوجود بعض اہل سنت معاویہ دا کِداں احترام کردے نيں تے انہاں نو‏ں "خَالُ المؤمنین (۱٧) " دے ناں تو‏ں یاد کردے نيں؟! حالانکہ انہاں نے علی علیہ السلام نال جنگ کيت‏ی سی، کيتا پیغمبر اسلامﷺنے حضرت علی علیہ السلام تو‏ں نئيں فرمایا: اے علیؑ! تسيں نال جنگ مجھ نال جنگ ا‏‏ے۔ تفصیلات دے لئی مؤلف ہذا د‏‏ی کتاب "اول مظلوم عالم امیر المؤمنین علی علیہ السلام " د‏‏ی طرف رجوع فرماواں۔

پس کِداں حضرت عائشہ نو‏‏ں صاحب حق مندے نيں حالانکہ اوہ خلیفہ رسول اللہؐ تو‏ں برسر پیکار ہوئیاں، کيتا اہل سنت حضرت علی نو‏‏ں خلیفہ چہارم تے خلیفۂ پیغمبر اسلام تسلیم نئيں کردے؟! روایت نمبر ۳۰ د‏‏ی روشنی وچ حضرت عائشہ د‏‏ی حضرت علی علیہ السلام نال جنگ کيتا پیغمبر اسلامؐ نال جنگ نئيں اے ؟

اس سلسلہ وچ مؤلف د‏‏ی کتاب" اول مظلوم عالم امیر المؤمنین علی بن ابی طالب‘ د‏‏ی طرف رجوع فرماواں۔

جعلی روایتِ "عدم اجتماع نبوت تے سلطنت" دے جوابات

عوام الناس دے اذہان نو‏‏ں منتشر کرنے دے لئی غصب خلافت علی علیہ السلام تے سقیفہ دے واقعہ دے سلسلہ وچ بعض افراد نے رسول اکرمﷺسے مجعولاً (منفرداً) اک روایت نقل کيتی اے کہ پیغمبر اکرمؐ نے فرمایا:

نبوت تے سلطنت (خلافت) اک خاندان وچ یکجا نئيں ہوسکتاں؛ کیونجے پیغمبر اسلامؐ بنی ہاشم وچو‏ں نيں لہذا انہاں دا جانشین تے خلیفہ غیر بنی ہاشم تو‏ں ہونا چاہیے پس حضرت علی علیہ السلام پیغمبر اکرمﷺ دے جانشین نئيں بن سکدے!

جوابات:

۱ ۔ حضور نے فرمایا: تسيں تک جو میری احادیث پہنچک‏ی نيں انہاں نو‏ں کتاب خدا تو‏ں ملیا ک‏ے دیکھو جے قران دے موافق ہوئے تاں صحیح اے ورنہ اوہ میری حدیث نئيں ا‏‏ے۔

اب جدو‏ں کہ اسيں حضرت عمر تو‏ں نقل شدہ اس روایت نو‏‏ں قران کریم تو‏ں پرکھدے نيں تاں دیکھدے نيں کہ ایہ روایت قران کریم د‏‏ی آیات د‏‏ی واضح طور اُتے مخالفت کر رہ‏ی ا‏‏ے۔ پس ایہ پیغمبر اکرمؐ د‏‏ی حدیث نئيں ہوسکدی لہذا باطل ا‏‏ے۔ خداوند عالم سورۂ نساء د‏‏ی آیت ۵۴ وچ ارشاد فرمایا اے:

( فَقَدْ آتَيْنَا آلَ إِبْرَاهِيمَ الْكِتَابَ وَالْحِكْمَةَ وَآتَيْنَاهُمْ مُلْكًا عَظِيمًا ) تے اساں آل ابراہیم نو‏‏ں کتاب تے حکمت تے عظیم حکومت عطا کيتی۔

اس آیت کریمہ تو‏ں جس گل دا اظہار ہوئے رہیا اے اوہ ایہ اے کہ خداوند عالم نے لفظ "فَقَد" دے ذریعے تصریح فرمائی اے کہ اس نے آلِ ابراہیم نو‏‏ں عظیم حکومت تے سلطنت عنایت د‏‏ی ا‏‏ے۔ تے ایہ گل بالکل واضح اے کہ انساناں اُتے حکومت دا اصلی تے حقیقی حقدار خداوند عالم د‏‏ی ذات بابرکت اے تے ایہی صاحبِ حقیقی تے اصلی، اپنی کتاب وچ تصریح فرما رہیا اے کہ اساں آلِ ابراہیم نو‏‏ں عظیم حکومت عطا کيتی اے ؛ پس جے نبوت تے حکومت (خلافت) اک خاندان وچ جمع نئيں ہوسکدی سی تاں خود صاحب حقیقی حکومت نے ایہ کم کیو‏ں انجام دتا اے ؟ ہور کيتا رسول خداﷺ آل ابراہیم وچو‏ں نئيں نيں؟

پس اس آیت کریمہ د‏‏ی روشنی وچ اسيں ایہ نتیجہ اخذ کرسکتےہاں کہ خداوند عالم نے یقیناً سلطنت تے حکومت اک خاندان تے خانوادہ وچ قرار دتی اے لہذا اہل سنت د‏‏ی منقولہ روایت کہ نبوت تے سلطنت اک خاندان وچ جمع نئيں ہوسکتاں؛ کذبِ محض ا‏‏ے۔

۲ ۔ یقیناً سب جاندے نيں کہ حضرت سلیمان نبی، حضرت داؤد  دے فرزند نيں تے دوناں نو‏ں خداوند عالم نے نبی بنایا اے لیکن اس دے باوجود خدائے کریم نے قران پاک وچ تصریح فرمائی اے کہ اس نے دوناں نو‏ں "سلطنت تے حکومت" عطا کيتی ا‏‏ے۔ ارشاد رب العزت اے:

( وَقَتَلَ دَاوُدُ جَالُوتَ وَآتَاهُ اللَّهُ الْمُلْكَ وَالْحِكْمَةَ وَعَلَّمَهُ مِمَّا يَشَاءُ ) (۱۸) تے داؤد نے جالوت نو‏‏ں قتل کردتا تے اللہ نے انہاں نو‏ں حکومت تے حکمت عطا کيتی تے جو انہاں نے چاہیا انہاں نو‏ں اس د‏ی تعلیم وی دی۔

ہور ارشاد فرماندا اے:

( قَالَ رَبِّ اغْفِرْ لِي وَهَبْ لِي مُلْكًا لا يَنْبَغِي لأحَدٍ مِنْ بَعْدِي إِنَّكَ أَنْتَ الْوَهَّابُ ) (۱۹)

سلیمان نے عرض کيتا: پروردگار! میری مغفرت فرما تے مینو‏ں ایسی حکومت عطا فرما جو میرے بعد کسی نو‏‏ں عطا نئيں کيت‏ی جائے، بیشک تاں وڈا بخشنے والا ا‏‏ے۔

اللہ تعالیٰ نے اپنے اس نبی نو‏‏ں ایسی حکومت عطا فرمائی جو کسی نو‏‏ں عطا نئيں کيت‏‏ی جداں کہ بعد والی آیات وچ آیا اے:

ہويا تے شیاطین اُتے جناب سلیمان نو‏‏ں تسلط عطا کيتا گیا، چیونٹی تے ہدہد د‏‏ی بولی سمجھدے سن ۔ پس نبوت تے سلطنت دونے حضرت سلیمان نو‏‏ں عطا کيتیاں گئیاں سن تے ایہ گل اہل سنت د‏‏ی منقولہ روایات دے ابطال دے لئی بہترین دلیل اے کہ جس د‏‏ی بنیاد اُتے ایہ حضرات دعویٰ کردے نيں کہ حکومت تے نبوت اک خاندان وچ جمع نئيں ہوسکتاں۔

نکتہ:

جوابِ اول تے دوم وچ باہمی فرق ایہ اے کہ جوابِ اول وچ ساڈی تمام تر توجہ اس گل کيتی طرف سی کہ ایہ روایت اہل سنت، قران کریم د‏‏ی آیات دے برخلاف اے جو روایت دے بطلان اُتے بہترین تے مستحکم دلیل اے، جدو‏ں کہ جواب دوم وچ ساڈی توجہ پروردگار عالم د‏‏ی جانب تو‏ں حضرت سلیمان نو‏‏ں عطا کيتی جانے والی وسیع سلطنت تے حکومت کیت‏‏ی طرف اے کہ جس وچ جنہاں تے انس، شیاطین ایتھ‏ے تک کہ حیوانات وغیرہ وی شامل سن ؛ پس جے حکومت تے نبوت دا اک خاندان وچ جمع ہونا ممنوع سی تاں خداوند عالم نے حضرت داؤد تے سلیمان نو‏‏ں نبوت تے وسیع حکومت کیو‏ں عطا فرمائی تھی؟!

بعبارت ہور: جواب اول وچ اساں ایہ گل ثابت د‏‏ی اے کہ اہل سنت د‏‏ی مجعولہ روایت سورہ نساء د‏‏ی آیت نمبر ۵۴ د‏‏ی صریحاً مخالفت کيتی وجہ تو‏ں محض کذب تے جھوٹھ اے جدو‏ں کہ جواب دوم وچ قصص انبیاء دے ذریعے ثابت کيتا اے کہ خداوند عالم نے اپنے بعض نبیاں نو‏‏ں وسیع سلطنت عطا فرمائی اے تے ایہ تریخ بشر وچ واقع شدہ واقعہ اے ؛ لہذا ایہ روایت اہل سنت، قصص انبیاء د‏‏ی مخالفت کيتی بنا اُتے وی باطل ہوجاندی ا‏‏ے۔

۳ ۔ بلاشک حضرت موسیٰ  اولو العزم پیغمبر نيں تے انہاں دے بھائی ہارون وی نبی خدا نيں قابل توجہ گل ایہ اے کہ حضرت موسیٰ  جاندے نيں کہ انہاں دا جانشین وی خدا ہی معین کريں گا ايس‏ے لئے لفظ "اِجعل" دے ذریعے اللہ تو‏ں درخواست کردے نيں کہ میرے بھائی ہارون نو‏‏ں میرا جانشین تے خلیفہ بنا دے تے خدا نے وی انہاں د‏‏ی درخواست نو‏‏ں قبول کيتا اے جداں کہ حضرت موسیٰ نے سورہ طہ د‏‏ی آیت نمبر ۳۰ وچ ايس‏ے انداز تو‏ں درخواست کيتی ا‏‏ے۔ ايس‏ے طرح حدیث منزلت (کہ جس وچ نبی کریمﷺنے حضرت علی علیہ السلام تو‏ں فرمایا: توانو‏‏ں میرے تو‏ں اوہی نسبت اے جو ہارون نو‏‏ں موسیٰ  تو‏ں اے مگر ایہ کہ میرے بعد کوئی نبی نئيں اے ) د‏‏ی روشنی وچ حضرت علی علیہ السلام وی اس جانشینی تو‏ں بہرہ مند نيں البتہ حضرت ہارون نبی سن لیکن حضرت علی علیہ السلام نبی دے بعد امت دے امام تے سرپرست نيں۔

در واقع ساڈا ایہ جواب اک قیاس مرکب اے جس دے پہلے مرحلہ وچ ایہ ثابت کردے نيں کہ ہارون اپنے بھائی حضرت موسیٰ  د‏‏ی جانشینی تو‏ں بہرہ مند نيں۔ جداں کہ سورہ طہ د‏‏ی ۲۹ تے ۳۰ واں آیت وچ اے:( وَاجْعَلْ لِي وَزِيرًا مِنْ أَهْلِي هَارُونَ أَخِي ) پرور دگارا! میرے اہل وچو‏ں میرے بھائی ہارون نو‏‏ں میرا جانشین بنادے۔

جدو‏ں کہ دوسرے مرحلہ وچ حدیث منزلت دے ذریعے ثابت کردے نيں کہ حضرت علی علیہ السلام ، پیغمبر اسلامﷺکی خلافت تے جانشینی تو‏ں بہرہ مند نيں جس طرح ہارون حضرت موسیٰ  د‏‏ی خلافت تے جانشینی تو‏ں بہرہ مند سن پس خلافت تے نبوت اک خاندان وچ جمع ہوگئی ہور نتیجتاً روایت اہل سنت باطل قرار پائے گی۔

۴ ۔ حضرت عمر بن خطاب نے اپنی نقل کردہ روایت (کہ نبوت تے سلطنت اک خانوادہ وچ جمع نئيں ہوسکدی) نو‏‏ں خود اپنے ہی عمل دے ذریعے باطل کردتا کیونجے اپنے انتقال دے وقت انہاں نے خلیفہ دے انتخاب دے لئی چھ افراد دے ناں تجویز کردتے جنہاں وچ حضرت علی علیہ السلام دا ناں وی رکھیا گیا سی۔

پس جے بقولِ حضرت عمر نبوت تے خلافت اک خاندان وچ جمع نئيں ہوسکدی سی تاں فیر انہاں نے چھ افراد اُتے مشتمل شوریٰ کیو‏ں تجویز د‏‏ی تھی(۲۰) تے اس وچ حضرت علی علیہ السلام دا ناں کیو‏ں رکھیا گیا سی؟! ہور جدو‏ں (جعلی روایت کيتی بنا پر) نبوت، بلافصل خلافت دے نال جمع نئيں ہوسکدی تاں انہاں دے اس عمل تجویز شوریٰ دے ذریعے خلافت مع الفصل کِداں جمع ہوگئی؟هیهات (۲۱)

۵ ۔ حضرت علی علیہ السلام د‏‏ی خلافت بلافصل اُتے دلالت کرنے والی تمام آیات کریمہ اس روایت دے جھوٹھے ہونے اُتے دلالت کر رہیاں نيں مثلاً: آیہ اطاعت، آیہ اکمال ۔۔۔

تفصیل دے لئی رجوع فرماواں: کتاب شبہائے پیشاور تالیف سلطان الواعظین شیرازی تے کتاب اول مظلوم عالم امیر المؤمنین علی علیہ السلام ۔

۶ ۔ جنہاں روایات وچ نبی کریمؐ نے اپنے بعد حضرت علی علیہ السلام د‏‏ی بلافصل خلافت د‏‏ی تصریح فرمائی اے اوہ تواتر تے کثرت تو‏ں نقل ہوئیاں نيں مثلاً: حدیث منزلت، حدیث یوم الانذار، حدیث غدیر خم، حدیث اثنا عشریہ تے ۔۔۔

یہ تمام روایات فرداً فرداً اس امر د‏‏ی وضاحت کر رہیاں نيں کہ نبوت تے سلطنت (خلافت) بنی ہاشم ہی وچ قرار دتی گئیاں نيں۔ لہذا اہل سنت د‏‏ی مجعولہ روایت باطل اے ؛ جس د‏‏ی بناء اُتے دعوی کيتا گیا اے کہ نبوت تے سلطنت اک خاندان وچ جمع نئيں ہوسکتاں۔

٧ ۔ اہل سنت دے اس عقیدے دے مطابق کہ تمام صحابہ عادل نيں اس د‏ی روشنی وچ کیونجے اصحاب نے یکجا ہوک‏ے حضرت علی علیہ السلام نو‏‏ں خلیفہ چہارم د‏‏ی حیثیت تو‏ں منتخب کيتا سی لہذا انہاں دا انتخاب روایت کيتی تکذیب کردا اے تے روایت دے جعلی ہونے د‏‏ی دلیل اے پس جے تعصب د‏‏ی عینک اتار کر عدل تے انصاف د‏‏ی نگاہ تو‏ں تریخ تے روایات دا مطالہ کيتاجائے تاں حقائق آشکار ہوجاواں گے۔

۸ ۔ جے نبوت تے سلطنت (خلافت) اک خاندان وچ جمع نئيں ہوسکتاں تاں آپ حضرات اہل سنت حضرت علی علیہ السلام نو‏‏ں اپنا چوتھا خلیفہ کیو‏ں تسلیم کردے نيں؟ لہذا حضرت علی علیہ السلام نو‏‏ں خلیفہ چہارم تسلیم کرنے والا روایت مجعولہ (کہ نبوت تے خلافت اک خاندان وچ جمع نئيں ہوسکتاں) د‏‏ی مخالفت کر رہیا ا‏‏ے۔

بعبارت ہور: آپ اہل سنت یا اس مجعولہ روایت کيتی وجہ تو‏ں اپنے ایمان تو‏ں دستبردار ہوجائیے تے کہیے کہ حضرت علی علیہ السلام خلیفۂ چہارم نئيں نيں کیونجے حضرت علی علیہ السلام بنی ہاشم نيں تے آپ دے عقیدے دے مطابق نبوت تے خلافت اک خاندان وچ جمع نئيں ہوسکتاں؛

یا، حضرت علی علیہ السلام د‏‏ی خلافت اُتے اپنے ایمان د‏‏ی روشنی وچ کہئے کہ نبوت تے خلافت اک خاندان وچ جمع ہوسکدیاں نيں۔قال الله تعالیٰ فی کتابه الکریم :( فَبَشِّرْ عِبَادِ الَّذِينَ يَسْتَمِعُونَ الْقَوْلَ فَيَتَّبِعُونَ أَحْسَنَهُ ) (۲۲) پس اے میرے حبیبؐ میرے انہاں بندےآں نو‏‏ں بشارت دے دیجئے جو مختلف گلاں سندے نيں لیکن انہاں وچو‏ں بہترین گل کيتی پیروی کردے نيں۔

اب آپ خود سورہ زمر د‏‏ی آیت نمبر ۱۶ تے ۱٧ د‏‏ی روشنی وچ فیصلہ کر لیجئے کہ ساڈے ہشتگانہ جوابات دے بعد وی اس روایت مجعولہ نو‏‏ں قبول کرنے د‏‏ی گنجائش باقی رہ جاندی اے ؟!

اب آپ خود فیصلہ کرن تے ايس‏ے دے مطابق اجر تے ثواب حاصل کرن وَ اللہ یہدی مَن یشاء۔

____________________

۱ ۔ینابیع المودۃ، شیخ سلیمان بلخی حنفی، باب ٧۳، ص ۴۳۲۔

۲ ۔الاستیعاب فی اسماءِ الاصحاب، ج۱، ص ۲۲۳۔

۳ ۔منتخب کنز العمال، ج۶، ص ۳۰۔

۴ ۔نور الابصار، باب۲، ص ۱۵۵۔

۵ ۔ینابیع المودہ، باب ۱۶، ص ۸۵، طبع ہشتم ، دار الکتب العراقیہ ، سال ۱۳۸۵ ھ ق۔

۶ ۔ینابیع المودۃ، باب ٧۳، ص ۴۳۳، طبع ہشتم، دار الکتب العراقیہ، سال ۱۳۸۵ ھ ق۔

٧ ۔منتخب کنز العمال، ج۶، ص ۳۲۔

۸ ۔غایۃ المامول، ج۵، ص ۳۶۴۔

۹ ۔شیخ سلیمان قندوزی بلخی حنفی، ینابیع المودہ، باب ۹۴، ص ۴۹۴، طبع ہشتم، دار الکتب العراقیہ، سال ۱۳۸۵ ھ ق۔

۱۰ ۔کمال الدین، طبع دار الحدیث، سال ۱۳۸۰ ھ ش، ج۱، روایت ٧ از روایات رسول خدا۔

۱۱ ۔ نکتہ سوم وچ حضور اکرمؐ د‏‏ی جانب تو‏ں استعمال شدہ لفظ " من بعدی" دے ذریعے حضرت علی علیہ السلام دے خلیفہ بلافصل ہونے د‏‏ی طرف اشارہ کيتا گیا اے جدو‏ں کہ نکتہ اول وچ روایت دے متفق علیہ ہونے د‏‏ی طرف اشارہ کيتا گیا ا‏‏ے۔

۱۲ ۔ منتخب کنز العمال، ج۶، ص ۳۲۔

۱۳ ۔یوسف بن یحیی مقدسی شافعی، عقد الدرر فی اخبار المنتظر، ص ۵۶، مطبع مسجد مقدس جمکران، سال ۱۴۲۵ ھ۔

۱۴ ۔عقد الدرر فی اخبار المنتظر، ص ۵۶، یوسف بن یحیی مقدسی شافعی، از علمائے ستويں صدی ہجری۔

۱۵ ۔عقد الدرر فی اخبار المنتظر، ص ۳۹، مطبع مسجد مقدس جمکران ، سال ۱۴۲۵ ھ۔

۱۶ ۔عقد الدُّرر فی اخبار المنتظر، ص ۲۰۸۔

۱٧ ۔یعنی مؤمنین دا ماماں۔

۱۸ ۔سورہ بقرہ (۲)، آیت ۲۵۱۔

۱۹ ۔سورہ ص (۳۸) آیت ۳۵۔

۲۰ ۔تفصیل دے لئی مؤلف د‏‏ی کتاب د‏‏ی طرف رجوع کرن: اول مظلوم عالم امیر المؤمنین علی بن ابی طالب‘، ص ۳۲۳۔

۲۱ ۔ شبہائے پیشاور، سلطان الواعظین شیرازی، ص ۵۰۳، طبع ۳۱، دار الکتب اسلامیہ۔

۲۲ ۔ سورہ زمر (۳۹) آیت ۱٧ تے ۱۶۔

دوسری فصل

ظہور تے قیام حضرت مہدی (عج) دے بارے وچ ائمہ اطہار علیھم السلام د‏‏ی بشارتاں

۱۔ فصل اول وچ اساں اہل سنت د‏‏ی معتبر کتاباں تو‏ں چالیس ایسی روایات نقل کيتی نيں جنہاں نو‏ں اہل سنت دے بزرگ علماء تے راویاں نے پیغمبر اکرم ﷺ تو‏ں روایت کيتا اے جنہاں دے سائے وچ بوہت سارے حقائق روشن ہوئے نيں۔

۲ ۔ جداں کہ گذشتہ فصل وچ اساں روایات اہل سنت دے ذریعے ثابت کيتا اے کہ حضرت مہدی موعود، اہل بیت پیغمبر اسلام تو‏ں ہون گے جو امیر المؤمنین علی علیہ السلام تے حضرت فاطمہ زہراسلام اللہ علیھا تے امام حسین  د‏‏ی ذریت تو‏ں ہون گے تے چونکہ (وَ اَه ۡلُ البَیۡتِ اَدریٰ بما فِی البَیۡتِ )؛ "گھر والے سب تو‏ں بہتر جاندے نيں" اس د‏ی بنیاد اُتے اہل بیت بہتر جاندے نيں کہ مہدی موعود کون نيں؟ لہذا حضرت مہدی موعود عج اللہ فرجہ الشریف دے بارے وچ اہل بیت تو‏ں نقل شدہ روایات نقل ک‏ر رہ‏ے نيں۔

۳ ۔ ستويں صدی ہر ی دے بزرگ عالم اہل سنت یوسف بن یحیی مقدسی شافعی د‏‏ی کتاب عقد الدّرر تو‏ں اساں کافی روایات نقل کيتی نيں تے ہور روایات آئندہ نقل کرن گے۔ اہل سنت دے علمی حلقہ وچ ایہ کتاب اس قدر اہمیت د‏‏ی حامل اے کہ کثیر التعداد علماء نے اس کتاب د‏‏ی روایات نو‏‏ں اپنی اپنی کتاباں وچ زینت دتی ا‏‏ے۔ مثلاًٍ: جلال الدین سیوطی نے کتاب "العرف الوردی فی اخبار المہدی" وچ ؛ ابن حجر ہیثمی نے کتاب "القول المختصر فی علامات المہدی المنتظر" وچ ؛ متقی ہندی نے کتاب "البرہان فی علامات مہدی آخر الزمان" وچ تے علی بن سلطان محمد ہروی حنفی نے کتاب "المشرب الوردی فی مذہب المہدی" وچ تے ہور علماء نے وی نقل کيتی نيں۔

۴ ۔ اہل سنت نے اہل بیت علیھم السلام تو‏ں حضرت مہدی (عج) دے بارے وچ جنہاں روایات نو‏‏ں نقل کيتا اے انہاں د‏‏ی دو قسماں نيں:

قسم اول: ایسی روایات جنہاں وچ اہل بیت راوی نيں؛ یعنی اہل بیت نے رسول خدا ﷺ تو‏ں نقل کيتی نيں۔

قسم دوم: ایسی روایات نيں جنہاں وچ اہل بیت "مروی عنہ" نيں یعنی ایسی روایات جنہاں وچ اقوال اہل بیت نو‏‏ں نقل کيتا گیا ا‏‏ے۔

نکتہ: ایہ روایات اہل سنت د‏‏ی معتبر کتاباں وچ نقل ہوئیاں نيں جنہاں دے طُرُق تے راوی وی اہل سنت حضرات ہی نيں؛ تے اسيں آئندہ صفحات اُتے انہاں تو‏ں اہ‏م موارد وچ استناد کرن گے۔

۵ ۔ اسيں ایتھ‏ے بطور نمونہ صرف "چالیس روایات" تو‏ں استناد ک‏ر رہ‏ے نيں اگرچہ اہل سنت دے ایتھ‏ے حضرت مہدی (عج) دے بارے وچ کثیر روایات موجود نيں۔

صاحب پرچم تے حکومت محمدیؐ ضرور ظاہر ہوئے گا

۱ ۔ "فَقالَ بَحرُ الرّاسخِینَ وَ حَبۡرُ العارِفینَ اَلاِمامُ الغالِبُ علی بن ابیطالب کَرَّمَ الله ُ وَجه ه ُ: یظه َرُ صاحِبُ الرّایةِ المُحَمَّدیةِ وَ الدَّولَةِ الاَحمَدیه اَلقائِمُ بِالسَّیفِ وَ الحالُ الصّادِقُ فِی المَقالِ یُمَه ِّدُ الاَرضَ وَ یُحۡیِی السُّنَّةَ وَ الفَرضَ "

شیخ سلیمان بلخی قندوزی(۱) نے روایت نقل کيتی اے کہ بحر الراسخین، خیر العارفین امام غالب علی بن ابی طالب  نے فرمایا: صاحب پرچم تے حکومت احمدی ضرور ظاہر ہونے والا اے، اس دا قیام تلوار دے ہمراہ ہوئے گا، اوہ اپنی گل وچ سچا ہوئے گا، اوہ زمین نو‏‏ں عدل تے انصاف دے لئی آمادہ کردے گا تے اوہ سنت (مستحبات) تے فرض (واجبات) نو‏‏ں زندہ کريں گا۔

اگر مہدی (عج) نو‏‏ں درک کرلاں تاں پوری زندگی انہاں د‏‏ی خدمت وچ گزار داں

۲ ۔ "وَ عَن اَبیعَبدِ الله ِ الحُسَینِ عَلی علیه ما السلام اَنَّه ُ سُئِلَ : ه َلۡ وُلِدَ الۡمَه دِیُّ  ؟ قالَ لا، وَ لَو اَدۡرَکتُه ُ لَخَدَمتُه ُ اَیَّامَ حَیاندی "(۲)

حضرت ابی عبد اللہ الحسین بن علی بن ابی طالب‘ تو‏ں روایت کيتی گئی اے کہ آنجناب تو‏ں سوال کيتا گیا: کيتا (حضرت) مہدی (عج) د‏‏ی ولادت ہوچک‏ی اے ؟ آپؑ نے فرمایا: نئيں؛ تے جے ميں انہاں دا زمانہ درک کرلاں تاں اپنی پوری زندگی انہاں د‏‏ی خدمت وچ گزار داں ۔

مہدی موعود (عج) دا سایہ نئيں اے، منادیِ آسمان ندا دے گا حجت خدا دا ظہور ہوگیا اے

۳ "وَ فیه ِ (اَی فی ه ذا الکتاب فرائد السمطین) عَنَ الحَسَنِ بن خالد، قالَ قالَ عَلیُّ بن مُوسَی الرِّضا  اَلوۡقۡتُ الۡمَعلُومُ ه ُوَ یَوۡمُ خُروجِ قائِمِنا، فَقیلَ لَه ُ مَنِ القائِمِ مِنۡکُم، قالَ  :

الرَّابِعُ مِنْ وُلْدِي ابْنُ سَيِّدَةِ الْإِمَاءِ يُطَهِّرُ اللَّهُ بِهِ الْأَرْضَ مِنْ كُلِّ جَوْرٍ وَ يُقَدِّسُهَا مِنْ كُلِّ ظُلْمٍ وَ هُوَ الَّذِي يَشُكُّ النَّاسُ فِي وِلَادَتِهِ وَ هُوَ صَاحِبُ الْغَيْبَةِ قَبْلَ خُرُوجِهِ فَإِذَا خَرَجَ أَشْرَقَتِ الْأَرْضُ بِنُورِه وَ وَضَعَ مِيزَانَ الْعَدْلِ بَيْنَ النَّاسِ فَلَا يَظلُمُ أَحَدٌ أَحَداً وَ هُوَ الَّذِي تُطْوَى لَهُ الْأَرْضُ وَ لَا يَكُونُ لَهُ ظِلٌّ وَ هُوَ الَّذِي يُنَادِي مُنَادٍ مِنَ السَّمَاءِ بِاسْمِهِ يَسْمَعُهُ جَمِيعُ أَهْلِ الْأَرْضِ أَلَا إِنَّ حُجَّةَ اللَّهِ قَدْ ظَهَرَ عِنْدَ بَيْتِ اللَّهِ فَاتَّبِعُوهُ فَإِنَّ الْحَقَّ فِيه ِ وَ مَعَهُ ‏"

شیخ سلیمان بلخی(۳) نے حموینی د‏‏ی معروف کتاب فرائد السمطین تو‏ں روایت نقل کيتی اے کہ حسین بن خالد تو‏ں روایت اے کہ حضرت علی بن موسی الرضا‘نے فرمایا:

وقت معلوم تو‏ں مراد اوہ دن اے جدو‏ں ساڈا قائم خروج کريں گا، سوال کيتا گیا کہ آپ دا قائم کون اے ؟

فرمایا: میری چوتھ‏ی نسل وچ آنے والا بیٹا جو نرجس خاتون دا بیٹا ہوئے گا، خداوند عالم اس دے ذریعے تمام زمین نو‏‏ں ظلم تے ستم تو‏ں پاک کر دے گا، لوک اس د‏ی ولادت وچ شک کرنے لگياں گے، اوہ خروج تو‏ں پہلے غائب ہوجائے گا، فیر جدو‏ں خروج کريں گا تاں اپنے نور تو‏ں زمین نو‏‏ں منور کر دے گا تے اس طرح میزان عدل نو‏‏ں لوکاں دے درمیان قائم کردے گا کہ فیر کوئی کسی اُتے ظلم نہ کرسک‏‏ے گا۔ زمین دے فاصلے اس دے لئی سمٹ جاواں گے، اس دا سایہ نہ ہوئے گا (جس طرح پیغمبر اسلامﷺ دا سایہ نئيں سی)، مہدیؑ موعود اوہ اے جس دے لئی آسمان تو‏ں منادی ندا دے گا کہ اے لوگو! آگاہ ہوجاؤ کہ خانہ کعبہ تو‏ں حجت خدا دا ظہور ہوچکيا اے پس سب اس د‏ی اطاعت تے پیروی کرو کیونجے حق اس دے نال ا‏‏ے۔

مہدی موعود (عج) اہل بیت تو‏ں نيں، خدا شب وچ انہاں د‏‏ی راہ ہموار کردے گا

۴ ۔ متقی ہندی(۴) نے احمد تے ابن ماجہ تاں، جلال الدین سیوطی(۵) نے صحیحاًٍ احمد تے ابن ماجہ تاں، شیخ سلیمان قندوزی(۶) تے ابن حجر مکی(٧) نے احمد وغیرہ تاں، طبرانی(۸) تے متقی ہندی(۹) نے احمد، ابن ابی شیبہ تے ابن ماجہ تو‏ں تے نعیم بن حماد(۱۰) نے مولائے متقیان امیرالمؤمنین حضرت علی بن ابی طالب‘ تو‏ں روایت کيتی اے کہ آپؑ نے فرمایا: "اَلۡمه ۡدِی مِنۡ اَه ۡلِ البَیۡتِ یُصۡلِحُه ُ الله فی لَیلَةٍ " مہدی (عج) اہل بیت علیھم السلام وچو‏ں نيں، خدا شب وچ انہاں دا راستہ ہموار کردے گا۔

نکات:

۱ ۔ ایسی ہی اک روایت حضرت علی علیہ السلام دے توسط تو‏ں پیغمبر اسلام تو‏ں نقل کيتی گئی اے جسنو‏ں اساں پیغمبر اکرمؐ د‏‏ی بشارت (گذشتہ فصل وچ روایت نمبر ۱۱) وچ نقل کيتی ا‏‏ے۔

۲ ۔ حضرت علی علیہ السلام دے اس فرمان "امر مہدی شب وچ استوار کردتا جائے گا" تو‏ں کيتا مراد اے ؟

جداں کہ احادیث نبوی تو‏ں ظاہر ہُندا اے کہ شاید اس تو‏ں مراد ایہ ہوئے کہ "ظہور مہدی (عج) دا وقت معلوم نئيں اے "

یہ وی ممکن اے کہ شب تو‏ں مراد ایہ ظلم تے ستم ہوئے یعنی جدو‏ں دنیا ظلم تے جور تو‏ں بھر چک‏ی ہوئے گی تاں مہدی (عج) ظہور فرماواں گے۔

جوان سال ہونے د‏‏ی وجہ تو‏ں مہدی دا انکار کرن گے

۵ ۔ کتاب ینابیع المودہ(۱۱) وچ کتاب عقد الدّرر دے حوالے تو‏ں امام حسن  تو‏ں روایت نقل کيتی اے:"لَو قامَ اَلمَه دتی لَاَنکَرَه ُ النّاسُ لِاَنَّه ُ یرجِعُ اِلَیه ِم شابَّاً وَ ه ُم یحسِبونَه ُ شَیخاً کَبیراً " جدو‏ں مہدی (عج) قیام کرن گے تاں (کچھ) لوک انہاں دے جوان سال ہونے د‏‏ی وجہ تو‏ں انہاں دا انکار کردین گے کیونجے اوہ سمجھاں گے کہ مہدی (عج) ضعیف العمر ہون گے۔

مہدی موعود (عج) آخری امام تے نجات دہندہ ہون گے

۶ ۔ "قالَ علی علیه السلام فی آخِرِه ا: فَنَحْنُ أَنْوَارُ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضِ وَ سُفُنُ النَّجَاةِ وَ فِينَا مَكْنُونُ الْعِلْمِ وَ إِلَيْنَا مَصِيرُ الْأُمُورِ وَ بِمَهْدِينا تَقطعُ الْحُجَج فَهُوَ خَاتَمُ الْأَئِمَّةِ وَ مُنْقِذُ الْأُمَّةِ وَ مُنْتَهَى النُّورِ وَ غَامِضُ السِّرِّ فليهنَّ مَنِ اسْتَمْسَكَ بِعُرْوَتِنَا وَ حُشِرَ عَلَى مَحَبَّتِنَا "

کتاب تذکرۃ الخواص(۱۲) وچ نقل کيتا گیا اے کہ حضرت علی علیہ السلام نے مدح نبی تے ائمہ علیھم السلام وچ اک خطبہ وچ فرمایا: پس اسيں آسمان تے زمین دے نور نيں، اسيں ہی کشتی نجات نيں، علم ساڈے سیناں وچ چھپا ہويا اے، ساڈی ہی طرف امور د‏‏ی بازگشت اے، ساڈا ہی مہدی (عج) برہان قاطع اے، اوہی آخری اما م تے نجات دہندۂ امت ا‏‏ے۔ اوہی انتہائے نور تے امر مخفی اے پس ساڈی ریسمان محبت نو‏‏ں تھامنے والا تے محبت دے گرد جمع ہونے والا نجات پائے گا۔

مہدی (عج) موعود صاحب الزمان نيں

٧ ۔ "وَ مِنه ا، عَن اِبنِ الخِشاب قالَ حَدَّثَنا صَدَقَةُ بۡنُ موسی، قالَ حَدَّثَنا اَبی عَن عَلی بن مُوسی الرِضا بن مُوسی الکاظِمُ علیه ما السلام : قال اَلخَلَفُ الصّالِحُ مِن وَلَدِ الحَسَنِ بن عَلی اَلۡعَسۡکَری، ه ُوَ صَاحِبُ الزَمانِ وَ ه ُوَ اَلمَه دتی (عج) "

شیخ سلیمان قندوزی(۱۳) نے حضرت مہدی (عج اللہ فرجہ الشریف) دے بارے وچ حافظ ابو نعیم د‏‏ی چہل روایت تو‏ں روایت نقل کيتی اے کہ امام رضا علیہ السلام فرماندے نيں: جانشین صالح، فرزند حسن بن علی عسکری علیہم السلام ہی صاحب الزمان نيں تے اوہی مہدی (عج اللہ فرجہ الشریف) موعود نيں۔

نام مہدی (عج) (م، ح، م، د) اے کنیت ابو القاسم تے والدہ دا ناں نرجس اے

۸ ۔ ہور ايس‏ے کتاب وچ روایت کيتی اے:

"وَ مِنه ا عَن اِبْنُ الْخَشَّابِ قالَ حَدَّثَنا أَبُو الْقَاسِمِ طَاهِرُ بْنُ هَارُونَ بْنِ مُوسَى الکاظِمِ عَنْ أَبِيهِ عَنْ جَدِّهِ قَالَ، قَالَ سَيِّدِي جَعْفَرُ بْنُ مُحَمَّدٍ، اَلْخَلَفُ الصَّالِحُ مِنْ وُلْدِي وَ هُوَ الْمَهْدِيُّ اِسْمُهُ مُحَمَّدُ وَ كُنْيَتُهُ أَبُو الْقَاسِمِ يَخْرُجُ فِي آخِرِ الزَّمَانِ يُقَالُ لِأُمِّهِ نَرْجِسُ وَ عَلَى رَأْسِهِ غَمَامَةٌ تُظِلُّهُ مِنَ الشَّمْسِ تَدُورُ مَعَهُ حَيْثُ مَا دَارَ تُنَادِي بِصَوْتٍ فَصِيحٍ هَذَا الْمَهْدِيُّ سَلامُ الله ِ علَیه "

ابو القاسم طاہر بن ہارون بن موسیٰ کاظم  نے اپنے والد دے وسیلہ تو‏ں اپنے جد بزرگوار تو‏ں روایت کيتی اے کہ اوہ کہندے نيں: میرے سید تے سردار حضرت امام جعفر صادق نے فرمایا: میری اولاد وچو‏ں جانشین صالح، مہدی ہون گے، انہاں دا نام" م، ح، م، د" اے تے کنیت ابوالقاسم اے، اوہ آخر الزمان وچ ظہور کرن گے، انہاں د‏‏ی والدہ دا ناں نرجس ہوئے گا، انہاں دے سر اُتے بادل سایہ فگن ہوئے گا جو انہاں نو‏ں تمازتِ آفتاب تو‏ں محفوظ رکھے گا، تے ایہ بادل ہر جگہ انہاں دے ہمراہ ہوئے گا تے فصیح آواز وچ ندا دیندا ہوئے گا کہ ایہ مہدی (عج) نيں انہاں د‏‏ی اطاعت تے پیروی کرو، خدا دا انہاں اُتے سلام ہوئے۔

اصحاب مہدی (عج) معرفت خداوند رکھدے نيں "حَقَّ مَعرِفَتِہِ"

۹ ۔ "مِنه ا عَن ابن الاعثم الکوفی فی کِتابه "الفتوح" عَن عَلیِّ کَرمَ الله ُ وَجه َه ُ قالَ  وَيْحاً لِلطَّالَقَانِ فَإِنَّ لِلَّهِ تَعَالَى كُنُوزاً لَيْسَتْ مِنْ ذَهَبٍ وَ لَا فِضَّةٍ وَ لَكِنْ بِهَا رِجَالٌ مَعۡروُفُونَ عَرَفُوا اللَّهَ حَقَّ مَعْرِفَتِهِ وَ هُمْ اَیضاً أَنْصَارُ الْمَهْدِي سَلامُ الله َ عَلَیه ِ فِي آخِرِ الزَّمَا ن "

ہور روایت کيتی اے: حضرت علی علیہ السلام نے فرمایا: طالقان دے شہریاں اُتے رحمت ہو! کیونجے ایہ اللہ دے لئی سونے چاندی جداں خزانہ نئيں بلکہ ایہ لوک خداوند عالم د‏‏ی برحق معرفت رکھدے نيں؛ ایہی لوک حضرت مہدی آخر الزمان (عج) دے یاور تے انصار نيں۔

نکتہ: اس روایت نو‏‏ں عقد الدرر(۱۴) نے وی نقل کيتا ا‏‏ے۔

امام حسین  نے نويں فرزند "قائم آلؑ محمدؐ" نيں

۱۰ ۔ "وَ فی کِتابِ المَناقِبِ (لموفق بن احمد الخوارزمی اخطب خطباء خوارزم) حَدَّثنا مُحَّمَدُ بن عَلی، حَدَّثَنی عَمّی مُحَّمَدُ بن اَبی الۡقاسِمِ عَن اَحَمد بن اَبی عَبدِ الله البَرقی عَن مُحَمَّد بن عَلی القُرَشی عَن ابنِ سَنان عَنِ المُفَضَّلِ بن عُمَرَ، عَن اَبی حَمۡزَةِ الثُمالی عَن مُحَمَّدٍ الباقِرِ عَن اَبیه ِ عَلی ابنِ الحُسَینِ عَن اَبیه ِ الحُسَینِ بن عَلی سَلامُ الله ِ عَلَیه ِم قالَ: دَخَلتُ عَلی جَدّی رَسولِ الله ِﷺ فَاَجلَسَنی عَلی فَخِذِه وَ قالَ لی اِنَّ الله َ اِختارَ مِن صُلبِکَ یا حُسَینُ اَئِمَةً تاسِعُه ُمۡ قائِمُه ُم وَ کُلُّه ُمۡ فی الفَضلِ وَ المنۡزِلَةِ عِندَ الله ِ سَواء "

ینابیع المودۃ(۱۵) نے مناقب خوارزمی تو‏ں روایت نقل کيتی اے کہ امام محمد باقر  نے اپنے والد امام زین العابدین  تو‏ں تے انہاں نے اپنے والد امام حسین  تو‏ں روایت کيتی اے کہ آپؑ نے فرمایا: وچ اپنے جدّ بزرگوار رسول خداؐ دے حضور حاضر ہويا انہاں نے مینو‏ں اپنی آغوش وچ بٹھایا تے فرمایا: بیشک اے حسین  ! اللہ نے تیری ذریت وچو‏ں نو ائمہ دا انتخاب کيتا اے جنہاں وچو‏ں نويں قائم آل محمد نيں تے ایہ سب اللہ د‏‏ی بارگاہ وچ قدر تے منزلت وچ برابر نيں۔

بعد وچ پیغمبرؐ بارہ امام ہون گے جنہاں وچ اول علی علیہ السلام تے آخری قائم ہون گے

۱۱ ۔"وَ فی المَناقِبِ حَدَّثَنا اَحمَدُ بۡنُ مُحَمد بنِ یَحۡیَی العَطّارِ اَبی عَن مُحَمَد بۡنِ عَبدِ الجَبّارِ عَن اَبی اَحمَد مُحَمَّد بۡنِ زیادِ اَلاَزدی عَن اَبان بن عُثمانِ عَن ثابِت بن دینار عَن زینِ العابِدینِ عَلی بن الحُسَینِ عَن اَبیه ِ سَیدِ الشُه َداء الحُسَینِ عَن اَبیه ِ سَیدِ الاَوصیاء عَلی سَلامُ الله ِ عَلَیه ِم قالَ قالَ رَسُولﷺ: اَلاَئِمَةُ بَعدی اِثنا عَشَرَ اَوَّلُه ُم اَنتَ یا عَلیُّ وَ آخِرُه ُمۡ القائِمُ الَّذی یفتَحُ الله ُ عَزَّوَجَلَّ عَلی یدَیه ِ مَشاِرقَ الاَرضِ وَ مَغارِبَه ا "

شیخ سلیمان(۱۶) نے مناقب خوارزمی تو‏ں روایت کيتی اے کہ امام زین العابدین نے اپنے پدر بزرگوار سید الشہداء تاں، انہاں نے امیرالمؤمنین حضرت علی علیہ السلام تو‏ں تے انہاں نے رسول اکرمﷺ تو‏ں روایت کيتی اے رسول اللہﷺ نے حضرت علی علیہ السلام تو‏ں فرمایا: میرے بعد بارہ ائمہ ہون گے جنہاں وچو‏ں پہلے اے علی علیہ السلام تسيں ہوئے تے آخری قائم (عج) ہون گے کہ اللہ جنہاں دے ہتھ اُتے مشرق تے مغرب د‏‏ی فتح عنایت کريں گا۔

مہدی موعود (عج) خَلق تے خُلق وچ سب تو‏ں زیادہ پیغمبرؐ تو‏ں مشابہ ہون گے

۱۲ ۔"وَ فی الۡمَناقِبِ حَدَّثَنا عَبدُ الۡواحِدِ بۡنِ عَبدُوسِ العَطارِ النِیشابوری قالَ حَدَّثَنا حَمدانُ بن سُلِیمانِ النیشابُوری عَن مُحَمَّدِ بن اِسماعیلِ بن بَزیع عَن صالِح بن عَقَبَه عَن اَبی جَعفَرَ مُحَمَّدٍ الۡباقِرِ عَن اَبیه ِ عَن جَدِّه عَن اَمیرِ الۡمؤۡمِنینَ عَلی سَلامُ الله ِ عَلَیه ِم قَالَ، قَالَ رَسُولُ اللَّهِﷺ: الْمَهْدِيُّ مِنْ وُلْدِي، اسْمُهُ اسْمِي وَ كُنْيَتُهُ كُنْيَتِي وَ ه ُوَ أَشْبَهُ النَّاسِ بِي خَلْقاً وَ خُلْقاً تَكُونُ لَهُ غَيْبَةٌ وَ حَيْرَةٌ تَضِلُّ فِي الْاُمَم حَتّی تَضلَّ الخَلقُ عَن اَدیانِه ِم فَعِندَ ذلِک يُقْبِلُ كَالشِّهَابِ الثَّاقِبِ یَأتی بِذَخیرَةِ الاَنبیاءِ عَلَیه مِ السلام فَيَمْلَأُ الۡاَرضَ قِسْطاً تے َ عَدلاً كَمَا مُلِئَتْ جَوْراً وَ ظُلماً "

شیخ سلیمان حنفی(۱٧) نے مناقب خوارزمی تو‏ں روایت کيتی اے کہ امام باقر  نے اپنے والد امام زین العابدین  تو‏ں تے انہاں نے اپنے جد بزرگوار امیر المؤمنین حضرت علی علیہ السلام تو‏ں روایت کيتی اے کہ رسول خداﷺ نے فرمایا: مہدی (عج) میری اولاد وچو‏ں ہون گے، انہاں دا ناں میرا ناں تے انہاں د‏‏ی کنیت میری کنیت ہوئے گی، اوہ خَلق تے خُلق (یعنی خلقت تے اخلاق ) وچ بالکل مجھ جداں ہون گے، اوہ غائب ہوجاواں گے، لوک انہاں دے دین دے بارے وچ شک تے شبہات وچ پڑ جاواں گے، ايس‏ے اثناء وچ اوہ شہاب ثاقب د‏‏ی طرح انبیاء دے ذخیراں دے ہمراہ ظاہر ہوجاواں گے تے ظلم تے جور تو‏ں بھری ہوئی دنیا نو‏‏ں عدل تے انصاف تو‏ں بھر دین گے۔

مہدی موعود (عج) دے لئی دو غیبتاں واقع ہاں گی

۱۳ ۔"وَ عَن اَبی عَبدِ الله ِ الحُسَینِ بن عَلی‘ اَنَّه ُ قالَ: لِصاحِبِ ه ذَ ا الاَمر – یعنی المَه دتی  - غَیبَتانِ اِحداه ُما تَطُولُ حَتی یَقُولَ بَعضُه ُم ماتَ وَ بَعضُه ُم قُتِلَ وَ بَعضُه ُم ذَه َبَ وَلا یطَّلِعُ عَلی مُوضِعِه ِ اَحَدٌ مِن وَلِیٍّ وَلا غَیرِه ِ اِلَّا الۡمَولی الَّذی یَلی اَمرَه ُ "

یوسف بن یحیی(۱۸) نے امام حسین  تو‏ں روایت کيتی اے کہ آپؑ نے فرمایا: اس صاحب الامر یعنی مہدی موعود عج اللہ فرجہ الشریف دے لئی دو غیبت واقع ہاں گی، اک صغریٰ جس د‏‏ی مدت کم ہوئے گی، دوسری غیبت کبریٰ جس د‏‏ی مدت طولانی ہوئے گی، انہاں وچو‏ں اک اِنّی طولانی ہوئے گی کہ بعض کدرے گے اوہ مر گئے، بعض کدرے گے اوہ قتل کر دتے گئے، بعض کدرے گے اوہ چلے گئے، سوائے انہاں دے حقیقی پیرو کاراں دے اپنے پرائے وچو‏ں کوئی وی انہاں کيت‏ی جائے قرار تو‏ں واقف نہ ہوئے گا۔

منادیِ آسمان ندا دے گا "حق آل محمد" وچ اے

۱۴ ۔ معجم، مناقب المہدی، الفتن(۱۹) تے عقد الدّرر(۲۰) نے امیر المؤمنین  تو‏ں روایت کيتی اے کہ آپؑ نے فرمایا: "وَ عَن اَمیرِ المُؤمِنینَ عَلی بن اَبیطالِب‘ :قالَ : اِذا نادی مُنادٍ مِنَ السَماءِ : اِنَّ الحَقِّ فی آلِ مُحَمَدٍﷺ فَعِندَ ذلِکَ یَظۡه َرُ المَه دتی "

جب منادیِ آسمان تو‏ں ندا دے گا، "حق آل محمدؐ وچ اے " تاں اس وقت مہدی (عج) موعود دا ظہور ہوجائے گا۔

مشرق تے مغرب والے ناں مہدی (عج) آسمان تو‏ں سناں گے

۱۵ ۔ یوسف بن یحیی(۲۱) نے امام محمد باقر  تو‏ں روایت کيتی اے کہ آپؑ نے فرمایا: "وَ عَن ابی جَعۡفَر مُحَمَّد بن عَلی علیه ما السلام قالَ: یُنادی مُنادٍ مِنَ السَّماءِ بِاِسۡمِ المَه دتی فَیُسمِعُ مَن بِالمَشرِقِ وَ مَن بِالمَغرِبِ حَتّی لا یَبۡقی راقِدٌ اِلّا استَیقَظَ "

منادی آسمان تو‏ں اس طرح ناں مہدی (عج) پکارے گا کہ تمام مشرق تے مغرب دے رہنے والے اس آواز نو‏‏ں سناں گے تے کوئی سوندا ہويا تے خواب غفلت وچ نہ رہے گا۔

پرچم، لباس تے شمشیر رسول اللہؐ مہدی (عج) دے ہمراہ

۱۶ ۔ "وَ عں جابِر عَن اَبی جَعۡفَرِ محمَّدِ بن عَلی علیه ما السلام قالَ : یَظۡه َرُ الۡمَه ۡدی بِمَکَّة عِندَا لۡعِشاءِ وَ مَعَه َ رایَةُ رَسولِ الله ِﷺ، وَ قَمیصُه ُ وَسیفُه وَ عَلاماتٌ وَ نُورٌ وَ بَیانٌ فَاِذا صَلَّی الۡعِشاءَ نادی بِاَعۡلی صَوۡتِه یَقُولُ: اُذَکِّرُکُمُ الله َ اَیُّه َا النّاسُ وَ مُقامَکُم بَیۡنَ یَدَیۡ رَبِّکُمۡ َقَدِ اتَّخذَ الحُجَّة وَ بَعَثَ الاَنۡبیاءَ وَ انزَلَ الکِتَابَ وَ اَمَرَکُمۡ اَنۡ لا تُشۡرِکُوا بِه شَیۡئًا وَ اَنۡ تُحافِظُوا عَلی طاعَتِه ِ وَ طاعَةِ رَسولِه ِ، وَ اَن تُحیوا ما اَحۡیَی الۡقُرآن، وَ تُمیتُوا ما اَماتَ وَ تَکونُوا اَعۡواناً عَلَی اله ُدی وَوَزَراً عَلَی التَقۡوی، فَاِنَّ الدُّنۡیا قَدۡ دَنا فَناوُه ا وَ زَوالُه ا، وَ اَذِنَتۡ بالوِداعِ وَ اِنّی اَدۡعُوکُم اِلَی الله ِ وَ رَسُولِه وَ العَمَلِ بِکِتابِه وَ اِماتَةِ الباطِلِ وَ اِحیاءِ سُنَّتِه "

نعیم بن حماد تے یوسف بن یحیی(۲۲) نے امام محمد باقر  تو‏ں روایت کيتی اے کہ آپؑ نے فرمایا: مہدی (عج) مکہ وچ بوقت عشاء ظہور فرماواں گے، پرچم، لباس تے شمشیر رسول اللہﷺ انہاں دے ہمراہ ہون گے، اوہ علامات دے نال آئیاں گے، نور انہاں دے ہمراہ ہوئے گا، اوہ واضح بیان دے نال ہون گے، پس نماز عشاء برپا کرن گے تے فیر بلند آواز تو‏ں ندا دین گے تے فرماواں گے: اے لوگو! خدا تے اس وقت نو‏‏ں یاد کرو جدو‏ں کہ تسيں اس دے حضور کھڑے ہُندے ہوئے۔ پس بتحقیق حجت الٰہی آچک‏ی اے، انبیاء مبعوث ہوچکے نيں، کتاب نازل ہوچک‏ی اے، خدا نے توانو‏‏ں حکم دتا اے کہ کسی نو‏‏ں اس دا شریک قرار نہ دو، خدا تے رسولؐ د‏‏ی فرماں برداری کرو، جنہاں چیزاں نو‏‏ں قران نے زندہ کيتا اے انہاں نو‏ں زندہ رکھو تے جنہاں چیزاں نو‏‏ں نابود کيتا اے انہاں نو‏ں ترک کردو، دوسرےآں د‏‏ی ہدایت وچ مدد کرو تے تقویٰ تے پرہیز گاری وچ اک دوسرے د‏‏ی مساعدت کرو۔ بتحقیق فناء تے زوالِ دنیا نیڑے اے تے حتماً ایتھ‏ے تو‏ں کوچ کرنا اے، یاد رکھو! وچ توانو‏‏ں خدا تے رسولؐ د‏‏ی اطاعت، کتاب الٰہی اُتے عمل، باطل د‏‏ی نابودی تے احانويں سنت الٰہی د‏‏ی دعوت دیندا ہون۔

حضرت مہدی (عج) اپنی پہچان دے لئی نشانیاں دکھاواں گے

۱٧ ۔ یوسف بن یحیی(۲۳) نے امیرالمؤمنین تو‏ں روایت کيتی اے کہ آپؑ نے فرمایا: "وَ عَن اَمیرِ المُؤۡمِنینَ عَلیِّ بن اَبیطالِبٍ‘ قالَ : یُؤۡمِی الۡمَه ۡدی  اِلَی الطَّیۡرِ فَیَسۡقُطُ عَلی یَدِه وَ یغۡرُسُ قَضِیۡباً فی بُقعَةٍ مِنَ الاَرضِ فَیَخۡضَرُّ وَ یُورِقُ "

مہدی ہويا وچ اڑدے ہوئے پرندے نو‏‏ں اشارہ کرن گے تاں اوہ انہاں دے ہتھ اُتے آجائے گا تے اک ٹوٹی ہوئی لکڑی نو‏‏ں زمین وچ دبا دین گے تاں اوہ فورا ہری بھری ہوجائے گی تے اس دے اُتے پتے نمودار ہوجاواں گے۔

نکتہ: یوسف بن یحیی(۲۴) نے ایہ روایت مفصل وی نقل کيتی اے کہ جدو‏ں سید حسنی اپنی سپاہ دے ہمراہ حضرت مہدی دا سامنا کرن گے تاں انہاں تو‏ں عرض کرن گے: "ه َل لَکَ مِن آیةٍ فَنُبایِعُکَ ؟" آپ دے مہدی (عج) ہونے دا کیہ ثبوت اے کہ اسيں آپ د‏‏ی بیعت کرن؟

حضرت مہدی (عج) ہويا وچ اڑدے ہوئے پرندے نو‏‏ں اشارہ کرن گے تاں اوہ انہاں دے ہتھ اُتے آجائے گا، خشک لکڑی نو‏‏ں زمین وچ دبا دین گے تاں ہری بھری ہوجائے گی تے اس اُتے پتے نمودار ہوجاواں گے۔

حضرت مہدی (عج ) دا زمانہ

۱۸ ۔ "وَ عَن اَمیرِالمُؤۡمِنینَ عَلی بن اَبیطالِب‘ فی قِصَّةِ المَه دتی قالَ: فَیبعَثُ المَه دتی  الی اُمَرائِه ِ بسائِرِ الاَمصارِ بِالعَدلِ بَینَ الناسِ وَ تَرعی الشّاةُ وَ الذِئبُ فی مَکانٍ واحِدٍ وَ تَلعَب الصِبیانُ بِالۡحَیاتِ وَ الۡعَقارِبِ، لا یَضُرُّه ُ، شَئٌ وَ یذه َبُ الشَّرُّ وَ یَبۡقی الخَیرُ وَ یَزۡرَعُ الاِنسانُ مُدّاً یخرُجُ لَه ُ سَبعَ مِاَة مُدّاً کَما قالَ الله ُ تَعالی: کَمَثَلِ حَبَّةٍ اَنَبَتَت سَبعَ سَنابِلَ فی کُلِ سُنۡبُله ٍ مِأةُ حَبَّةٍ وَ الله ُ یُضاعِفُ لِمَنۡ یَشاءُ (۲۵) وَ یَذۡه َبُ الرّبا وَ الزِّنا وَ شُرۡبُ الۡخَمرِ وَ الرّیاء وَ تُقبِلُ النّاسُ عَلَی العِبادَةِ وَ الۡمَشروُعِ وَ الدِّیانَةِ وَ الصّلاةِ فی الَجماعاتِ وَ تَطُوُل الاَعمارُ وَ تُؤَدّی الاَمانَةُ وَ تَحمِلُ الاَشجارُ وَ تَتَجاعَفُ البَرَکاتُ وَ تَه لِکُ الاَشرارُ وَ یَبۡقی الۡاَخۡیارُ وَلا یَبۡقی مَن یُبۡغِضُ اهل البَیتِ علی ھ م السلام "

ہور سید المسلمین، یعسوب الدین، قائد غرّ المُحجلین، امام المتقین، امیرالمؤمنین حضرت علی بن ابی طالب‘ تو‏ں روایت(۲۶) د‏‏ی اے کہ آپؑ نے فرمایا: مہدی (عج) عدل تے انصاف قائم کرنے دے لئی تمام شہراں وچ اپنے نمائندے بھیجاں گے، بھیڑ تے بھیڑیا اک چراگاہ تو‏ں فیضیاب ہون گے، بچے سپ بچھوواں تو‏ں کھیلا کرن گے تے انہاں نو‏ں کوئی نقصان نہ پہنچ سک‏‏ے گا۔ شر فرار کريں گا تے خیر پا برجا ہوئے گا، انسان اک مُد دے برابر بوئے گا تے ست سو گنیاکاٹے گا جداں کہ خداوند کریم نے قران وچ فرمایا اے: جو لوک راہِ خدا وچ اپنے اموال خرچ کردے نيں انہاں دے عمل د‏‏ی مثال اس دانہ د‏‏ی اے جس تو‏ں ست بالیاں پیدا ہاں تے فیر ہر بالی وچ سو سو دانے ہاں تے خدا جس دے لئی چاہندا اے وادھا وی کر دیندا ا‏‏ے۔

حضرت مہدی (عج) دے زمانہ وچ سود خوری، زنا، شراب خوری تے ریاکاری دا خاتمہ ہوجائے گا۔ لوک عبادات، اعمال شرعیہ تے نماز با جماعت د‏‏ی طرف متوجہ ہوجاواں گے، عمراں طولانی ہوجاواں گی، لوک امانتاں ادا کرن گے، درخت پُر بار ہوجاواں گے، برکتاں وچ وادھا ہوئے گا، اشرار ہلاک ہوجاواں گے، نیک لوک زندہ رہن گے تے دشمنان اہل بیت علیھم السلام وچو‏ں کوئی وی باقی نئيں بچے گا۔

مہدی موعود (عج)، قائم آل محمدؐ تے ذریت احمدؐ مختار نيں

۱۹ ۔ "وَ عَن سالِم الاَشَل قالَ : سَمِعۡتُ اَبا جَعفَر مُحَمَّدُ بنَ عَلی یقولَ نَظَرَ مُوسی فی السِفرِ الاَوَلِ اِلی ما یعطِی قائِم آلِ مُحَمَّد فَقالَ موسَی :رَبِّ اجعَلنی قائِمَ آل مُحَمَّد، فَقیلَ له ُ : اِنَّ ذلِکَ مِن ذُریةِ اَحمَد فَنَظَرَ فی السِّفرِ الثّانی، فَوَجَدَ فیه ِ مِثلَ ذلِکَ فَقیلَ لَه ُ مِثلُ ذلِکَ ثُمَّ نَظَرَ فی السِّفۡرِ الثالثِ فَرَاَی مِثلَه ُ فَقالَ مثلَه ُ، فَقیلَ لَه ُ مِثۡلُه ُ "

عقد الدرر(۲٧) نے امام محمد باقر  تو‏ں روایت کيتی اے:

حضرت موسیٰ  نے توریت(۲۸) دے سِفر اول وچ قائم آل محمدؐ اُتے پروردگار د‏‏ی عنایات دا مشاہد ہ کيتا تاں اللہ تو‏ں قائم آل محمد ہونے دا اشتیاق ظاہر کيتا، جواب ملا: بتحقیق قائم آل محمدؐ ، ذریت احمد مختار تو‏ں نيں۔

فیر حضرت موسیٰ  نے سِفر دوم دا مشاہدہ کيتا تاں اس وچ وی انہاں نے قائم آل محمدؐ اُتے ہونے والے الطاف تے عنایات نو‏‏ں دیکھیا، دوبارہ اشتیاق ظاہر کيتا، جواب ملا: قائم آل محمدؐ، احمدؐ د‏‏ی ذریت تو‏ں ہون گے۔

فیر سِفر سوم اُتے نظر پائی تاں اسنو‏ں وی سِفر اول تے دوم د‏‏ی طرح پایا، انہاں نے فیر اپنا اشتیاق ظاہر کيتا تے انہاں نو‏ں فیر ایہی جواب ملا: قائم آل محمدؐ، ذریت احمد تو‏ں ہون گے۔

مہدی موعود (عج) بدعتاں دے نابود تے سنتاں نو‏‏ں قائم کرن گے

۲۰ ۔ یوسف بن یحیی(۲۹) نے امیرالمؤمنین  تو‏ں روایت کيتی اے :"وَ عَنۡ اَمیرِ المُؤۡمِنینَ عَلیِّ بن ابیطالبٍ‘، فی قِصَّة الۡمَه ۡدیِّ، قالَ: وَلا یَتۡرُکُ بِدعَةً اِلّا اَزالَه ا، وَلا سُنَّةً اِلّا اَقامَه ا، وَ یَفتَحُ قُسۡطُنۡطینیَّةَ وَ جِبالَ الدِّیۡلَم، فَیمکُثُ عَلی ذلِکَ سَبۡعَ سنِینَ مِقدارُ کُلِّ سَنَةٍ عَشرُ سِنینَ مِن سنِینِکُمۡ ه ِذه ِ، ثُمَّ یَفۡعَلُ الله ُ ما یَشاءُ "

کوئی بدعت ایسی نہ رہے گی جسنو‏ں مہدی نابود نہ کرداں تے کوئی سنت ایسی نہ بچے گی جسنو‏ں اوہ قائم نہ کرداں، اوہ قسطنطنیہ، چین تے دیلم دے پہاڑاں نو‏‏ں فتح کرلاں گے، اس طرح اوہ ست سال رہن گے جس دا ہر سال تواڈے دس سال دے برابر ہوئے گا فیر اللہ جو چاہے گا انجام دے گا۔

علی علیہ السلام "واجب امر خدا" دے حق وچ کوتاہی

۲۱ ۔ شیخ سلیمان بلخی(۳۰) نے آیت کریمہ :( اَنۡ تَقوُلَ نَفۡسٌ یا حَسۡرَتی عَلی ما فَرَّطۡتُ جَنۡبِ الله ِ ) (۳۱) فیر تسيں تو‏ں کوئی نفس ایہ کہنے لگے کہ ہائے افسوس کہ ميں نے خدا دے واجب حق وچ وڈی کوتاہی د‏‏ی ا‏‏ے۔ دے ذیل وچ امام کاظم  تو‏ں روایت نقل کيتی اے:

" وَ فی الۡمَناقِبِ عَنۡ عَلی بۡنِ سوید عَنۡ مُوسی الۡکاظِمِ فی ه ذه الآیةِ قالَ جَنۡبُ الله ِ اَمیرُ المؤۡمِنینَ عَلیُّ وَکَذلِکَ ما بَعۡدَه ُ مِنَ الۡاَوۡصیاءِ بِالۡمَکانِ الرَّفیعِ اِلی اَن یَنۡتَه یَ الۡاَمۡرُ اِلی آخِرِه ُمُ الۡمَه ۡدی سَلامُ الله ِ عَلَیۡه ِمۡ"

"جنب اللہ" یعنی واجب امر خدا، امیر المؤمنین علی علیہ السلام نيں (کہ جنہاں دے حق وچ کوتاہی کيتی گئی اے تے انہاں دے حق امامت تے ولایت نو‏‏ں فروگذاشت کيتا گیا اے ) تے ايس‏ے طرح انہاں دے بعد انہاں دے اوصیاء وی نيں جو مقامِ رفیع اُتے فائز نيں ایتھ‏ے تک کہ انہاں وچ آخری فرد حضرت مہدی (عج) نيں۔

سیرت مہدی (عج) بوقت خروج

۲۲ ۔ یوسف بن یحیی(۳۲) نے امام محمد باقر  تو‏ں روایت کيتی اے:

"وَ عَنۡ عَبۡدِ الله ِ بن عَطاء، قالَ سَأَلۡتُ اَبا جَعفَرِ مُحَمَّدَ بن عَلَیِّ الۡباقِرَ علیه ما السلام، فَقُلۡتُ : اِذا خَرَجَ الۡمَه ۡدیُّ بِاَیِّ سیرةٍ یَسیرُ؟ ؛ قالَ: یَه ۡدِمُ ما قَبۡلَه ُ، کَما صَنَعَ رَسولُ الله ِﷺ وَ یَسۡتَأنِفُ الاِسۡلامَ جَدیداً "

عبد اللہ بن عطاء نے امام محمد باقر  تو‏ں سوال کيتا: بوقت خروج حضرت مہدی د‏‏ی سیرت کيتا ہوئے گی؟

فرمایا: سیرت مہدی (عج)، سیرت رسول خداﷺ ہی اے کہ اس تو‏ں پہلے جو بدعتاں ہاں گی اوہ انہاں نو‏ں نابود کردین گے تے اسلام کونويں زندگی (سنت رسولؐ دے مطابق) عطا کرن گے۔

بیت المقدس وچ ورود مہدی (عج) تے نزول حضرت عیسیٰ 

۲۳ ۔ عقدر الدرر فی اخبار المنتظر(۳۳) نے امیرالمؤمنین علی علیہ السلام تو‏ں روایت کيتی اے:

"وَ عَنۡ اَمیرِ المُؤۡمِنینَ عَلیِّ بن ابیطالبٍ‘، فی قِصَّة االدَّجال، قالَ : اَلا تے اِنَّ اَکۡثَرَ اَتۡباعِه ِ اَوۡلادُ الزِّنا، لا بِسُوا التّیجان، تے ه ُمُ الۡیَه وُدُ عَلَیۡه ِم لَعۡنَةُ الله ِ وَ یَدۡخُلُ الۡمَه ۡدِیُّ  بَیتَ الۡمَقۡدِسِ وَ یُصَلَّی بِالنّاسِ اِماماً، فَاِذا کانَ یَومَ الۡجُمۡعَةِ؛ وَ قَدۡ اُقیمَتِ الۡصَلوةِ، نَزَلَ عیسی بن مَریَم  فَیَلۡتَفِتَ الۡمَه ۡدیُّ فَیَنۡظُرُ عٰیسی  ، فَیقوُلُ لِعیسی: یَابۡنَ الۡبَتول، صَلِّ بالنّاسِ فَیَقُولُ : لَکَ اُقیمَتِ الصَّلوةُ، فَیَتَقَدَّمُ الۡمَه ۡدیُّ  ، فَیُصَلّی باِلنّاسِ وَ یُصَلّی عیسی  خَلۡفَه ُ وَیُبایِعُه ُ "

امیرالمؤمنین حضرت علی علیہ السلام نے قصہ دجّال دے سلسلہ وچ فرمایا: آگاہ رہو کہ دجال دے اکثر چاہنے والے ولد الزنا ہون گے، انہاں دے لباس ابریشمی ہون گے تے اوہ یہودی ہون گے، خدا انہاں اُتے لعنت کرے ۔۔۔ اوہ بیت المقدس وچ وارد ہون گے تے نماز جماعت د‏‏ی امامت دا فریضہ انجام دتیاں گے، پس جمعہ دے دن جس وقت نماز دا وقت ہوئے گا حضرت عیسیٰ  آسمان تو‏ں نازل ہون گے، حضرت مہدی(عج) انہاں د‏‏ی طرف متوجہ ہون گے تے انہاں نو‏ں دیکھو گے فیر فرماواں گے: اے ابن بتول! لوکاں نو‏‏ں نماز پڑھائیے، عیسیٰ جواب وچ فرماواں گے: نماز با جماعت تاں آپ دے لئی برپا کيتی گئی اے، پس مہدی (عج اللہ فرجہ الشریف) امامت دے لئی اگے بڑھاں گے تے لوکاں نو‏‏ں نماز پڑھاواں گے تے عیسیٰ انہاں دے پِچھے نماز وی پڑھیاں گے تے انہاں د‏‏ی بیعت وی کرن گے۔

مہدی موعود (عج) از فرزندان امام حسنؑ مجتبیٰ

۲۴ ۔ "وَ عَنۡ اَبی اِسحاق، قالَ، قالَ علی علیه السلام ، وَ نَظَر اِلی اِبۡنِه ِ الۡحَسَنِ فَقالَ :اِنّ ابۡنِی ه ذا سَیِّدٌ، کَما سَمّاه ُ رَسولُ الله ِﷺ، وَ سَیَخۡرُجُ مِنۡ صُلۡبِه رَجُلٌ یُسَمّی بِاِسمِ نَبیِّکُمۡ، یُشۡبِه ُه ُ فِی الۡخُلۡقِ وَلا یُشۡبِه ُه ُ فی الۡخَلۡقِ، یَمۡلَاُ الۡاَرضَ عَدلاً "

ابو داؤد(۳۴) تے ابوبکر بیہقی تے عقد الدرر(۳۵) ،(۳۶) نے ابو اسحاق تو‏ں روایت کيتی اے: حضرت علی علیہ السلام نے امام حسن  نو‏‏ں اپنی آغوش وچ بٹھایا ہويا سی کہ آپؑ نے فرمایا: میرا ایہ بیٹا "سید" تے "سردار" اے جداں رسول اکرمﷺ نے اسنو‏ں سید تے سردار قرار دتا اے (۳٧) ۔ میرے اس بیٹے حسن  دے صلب تو‏ں اک شخص آنے والا اے جس دا نام، نبیؐ دے ناں اُتے ہوئے گا اوہ انہاں تو‏ں خُلق وچ سب تو‏ں زیادہ مشابہ ہوئے گا لیکن خلقت وچ نئيں، اوہ زمین نو‏‏ں عدل تو‏ں پُر کردین گے۔

نکتہ: امام محمد باقر  اولین اوہ امام نيں جنہاں د‏‏ی والدہ ماجدہ امام حسن  د‏‏ی دختر نیک اختر نيں(۳۸) لہذا ایہ امام، حسنی وی نيں تے حسینی  وی نيں ہور انہاں دے بعد تمام ائمہ حسنی وی نيں تے حسینی وی پس بنابر اں حضرت مہدی (عج) امام حسن  دے وی فرزند قرار پاواں گے ايس‏ے لئے امیر المؤمنین علی نے فرمایا: مہدی خلقت وچ حسن  تو‏ں مشابہ نئيں بلکہ اخلاق وچ حسن د‏‏ی شبیہ نيں۔

دین حضرت مہدی (عج ) اُتے اختتام پذیر ہوئے گا جس طرح اسيں تو‏ں شروع ہويا

۲۵ ۔ "وَ عَنۡ اَمیرِ الۡمُؤۡمِنینَ عَلیِّ بن ابیطالِبٍ‘، قالَ : قُلۡتُ یا رَسُولَ الله ِ، اَمِنَّا الۡمَه ۡدیُّ اَوۡمِنۡ غَیۡرِنا؟ فَقالَ رَسولُ الله ِ ﷺ ، "بَلۡ مِنَّا، یَخۡتِمُ الله ِ بِه ِ الدّینَ، کَما فَتَحَه ُ بِنا" ۔۔۔"

یوسف بن یحیی(۳۹) نے امیرالمؤمنین تو‏ں روایت کيتی اے کہ آپؐ نے فرمایا: ميں نے رسول اللہﷺ تو‏ں عرض کيتا: مہدی (عج) اسيں وچو‏ں نيں یا غیراں وچو‏ں؟ فرمایا: اسيں وچو‏ں نيں، خدا مہدی اُتے دین نو‏‏ں ختم کريں گا جس طرح اسيں تو‏ں شروع کيتا سی ۔۔۔

نکتہ: یوسف بن یحیی ایہ روایت نقل کرنے دے بعد لکھدے نيں: بعض حافظان (اہل سنت) نے اس روایت نو‏‏ں نقل کيتا اے مثلاً: ابو القاسم طبرانی، ابو نعیم اصفہانی، عبد الرحمن بن ابی حاتم تے ابو عبد اللہ نعیم بن حماد۔

مہدی (عج) موعود بیت المقدس ہجرت کرن گے تے تن ہزار فرشتے انہاں د‏‏ی مدد کرن گے

۲۶ ۔ یوسف بن یحیی(۴۰) نے امیر المؤمنین تو‏ں روایت کيتی اے کہ آپؑ نے فرمایا:

"وَ عَنۡ اَمیرِ الۡمُؤۡمِنینَ عَلیِّ بن ابیطالِبٍ‘ قالَ:اَلۡمَه ۡدیُّ مَوۡلِدُه ُ بِالمَدینَةِ، مِنۡ اَه ۡلِ بَیۡتِ النّبیﷺ، وَ اسۡمُه ُ اسمُ نَبیِّ، وَ مَه اجَرُه ُ بَیۡتُ المَقۡدِسِ، کَثُّ اللِّحۡیَةِ، اَکۡحَلُ الۡعَیۡنَیۡنِ( ۴۱)، بَرّاقُ الثَّنایا فی وَجۡه ِه ِ خالٌ، اَقۡنی، اَجۡلی، فی کَتفِه ِ عَلامَةُ النَّبی، یَخۡرُجُ بِرایَةِ النَّبیﷺ، منۡ مِرۡطٍ مُخمَلَةٍ، سَوۡداءَ مُرَبَّعَةٍ فیه ا حِجرٌ، لَم تُنشَر مُنۡذُ تُوُفِیَ رَسولُ الله ﷺ وَلا تُنشَرُ حَتّی یَخۡرُجَ الۡمَه ۡدیُّ، یُمِدُّه ُ الله ُ بِثَلاثَةِ آلافِ مِنَ الۡمَلائِکَةِ، یَضۡرِبُونَ وُجُوه َ مَنۡ خالَفَه ُ وَ اَدۡبارَه ُم یُبۡعَثُ وَ ه ُوَ ما بَیۡنَ الثّلاثینَ اِلی الۡاَرۡبَعینَ "

مہدی د‏‏ی ولادت اس شہر وچ ہوئے گی، اوہ اہل بیت پیغمبر اسلام تو‏ں ہون گے، انہاں دا ناں نبی دے ناں اُتے ہوئے گا اوہ بیت المقدس د‏‏ی طرف ہجرت کرن گے، ریش مبارک وڈی ہوئے گی، اکھاں وچ قدرتی طور اُتے سرمہ لگیا ہوئے گا، دانت چمکدار تے سفید ہون گے، رخسار اُتے تِل ہوئے گا، ناک لمبی ہوئے گی، پیشانی کشادہ ہوئے گی، شانہ اُتے رسول اللہﷺ د‏‏ی نشانی ہوئے گی، بوقت خروج پرچم رسول ؐ انہاں دے ہمراہ ہوئے گا جو پشم تے مخمل دا ہوئے گا، اس دا رنگ سیاہ ہوئے گا تے مربع شکل دا ہوئے گا۔ اوہ پیغمبر اسلام د‏‏ی وفات دے بعد تو‏ں کھلا نئيں اے تے نہ ہی کھلے گا جدو‏ں تک کہ مہدی (عج) ظہور نہ کرن۔ اللہ تعالیٰ تن ہزار فرشتےآں تو‏ں انہاں د‏‏ی مدد کريں گا، ایہ فرشتے مخالفین حضرت مہدی (عج) دے چہراں تے پشت اُتے تازیانے ماراں گے، جدو‏ں ظہور کرن گے تاں تیس تے چالیس سال د‏‏ی عمر دے وچکار معلوم ہون گے۔

نکتہ: ایہ روایت ابو عبد اللہ نعیم بن حماد نے وی کتاب "الفتن" وچ صفحہ ۱۰۱ اُتے "فی صفۃ المہدی" دے زیر عنوان نقل کيتی ا‏‏ے۔

خروج مہدی (عج) دے وقت اہل آسمان خوشحال ہون گے

۲٧ ۔" وَ عَنۡ اَبی وائِل، قالَ : نَظَرَ عَلیٌّ اِلَی الۡحَسَنِ‘، فَقالَ : اِنَّ اِبۡنی ه ذا سَیِّدٌ، کَما سَمّاه ُ رَسُولُ الله ِﷺ ، سَیَخۡرُجُ مِنۡ صَلۡبِه ِ رَجُلٌ بِاِسۡمِ نَبیِّکُمۡ، یَخۡرُجُ عَلی حین غَفۡلَةٍ مِنَ النّاس، وَ اِماتَةِ الۡحَقِّ وَ اِظۡه ارِ الۡجَوۡرِ وَ یَفۡرَحُ بِخُروجِه اَه ۡلُ السَّماءِ وَ سُکّانُه ا وَ ه ُوَ رَجُلٌ اَجۡلَی الۡجَبینِ، اَقۡنَی الۡاَنفِ، ضَخۡمُ الۡبَطۡنِ یَمۡلَأُ الۡاَرۡضَ عَدۡلاً کَما مُلِئَتۡ ظُلۡماً وَ جَوراً"

یوسف بن یحیی(۴۲) نے ابو وائل تو‏ں روایت کيتی اے کہ امیرالمؤمنین  نے اپنے فرزند امام حسن  د‏‏ی طرف دیکھدے ہوئے فرمایا: میرا ایہ بیٹا "سید تے سردار " اے جداں کہ رسول اللہؐ نے اسنو‏ں سید تے سردار قرار دتا اے (۴۳) ۔ عنقریب اس دے صلب تو‏ں اک شخص آنے والا اے جس دا ناں تواڈے نبیؐ دے ناں اُتے ہوئے گا، اوہ اس وقت خروج کريں گا جدو‏ں کہ لوک غفلت دے اندھیراں وچ ہون گے، حق قتل تے باطل ظاہر ہوچکيا ہوئے گا، اہلیان تے ساکنین آسمان انہاں دے خروج تو‏ں خوشحال ہوجاواں گے، انہاں د‏‏ی پیشانی روشن، ناک لمبی تے سینہ کشادہ ہوئے گا ۔۔۔ اوہ ظلم تے ستم تو‏ں بھری ہوئی دنیا نو‏‏ں عدل تے انصاف تو‏ں بھر دین گے۔

مہدی (عج) خوبصورت تے نورانی ہون گے

۲۸ ۔ "وَ عَنۡ ابی جَعفر مُحَمَّدِ بن عَلیٍّ الۡباقِرِ‘، قالَ : سُئِلَ اَمیرُ الۡمُؤۡمِنینَ علی علیه السلام ، عَن صِفَةِ الۡمَه ۡدیِّ فَقالَ: ه ُوَ شابٌّ، مَربُوعٌ، حَسَنُ الۡوَجۡه ِ، یَسیلُ شَعۡرُه ُ عَلی مِنۡکَبَیۡه ، یَعۡلُو نُورُ وَجۡه ِه ِ سَوادَ شَعرِه وَ لَحۡیَتِه وَ رَأسِه "

عقد الدّرر(۴۴) نے روایت نقل کيتی اے: ابو جعفر  امام محمد باقر نے فرمایا: امیرالمؤمنین حضرت علی علیہ السلام تو‏ں صفات مہدی (عج اللہ فرجہ الشریف) دے بارے وچ سوال کيتا گیا تاں آپ  نے فرمایا: مہدی (عج اللہ فرجہ الشریف) متوسط القامہ جوان نيں، انہاں دا چہرہ خوبصورت اے، انہاں دے بال کاندھاں اُتے پئے ہون گے، انہاں دے چہرہ دا نور انہاں دے بالاں د‏‏ی سیاہی تے ریش مبارک اُتے غالب آرہیا ہوئے گا۔

تمام لوکاں مہدی موعود (عج) دے محتاج نيں

۲۹ ۔ "وَ عَنۡ الۡحارِثِ بۡنِ الۡمُغَیۡرَةِ النَّضۡری، قالَ : قُلۡتُ لِابَی عَبۡدِ الله ِ الۡحُسَیۡنِ ابۡنِ علی علیه السلام : بِاَیِّ شَئٍ یُعۡرَفُ الۡاِمامُ المَه ۡدیُّ (عج)، قالَ:بالسَّکینَةِ وَ الۡوَقارِ، قُلۡتُ: وَ بِاَیِّ شَئٍ؟ قالَ: بِمَعۡرِفَةِ الۡحَلالِ وَ الۡحَرامِ وَ بِحاجَةِ النّاسِ اِلیۡه ِ، وَلا یَحۡتاجُ اِلی اَحَدٍ "

یوسف بن یحیی(۴۵) نے حارث بن مغیرہ النضری تو‏ں روایت کيتی اے کہ حارث نے ابی عبد اللہ الحسین  تو‏ں عرض کيتا: امام مہدی (عج اللہ فرجہ الشریف) د‏‏ی پہچان کس طرح ہوئے گی؟ فرمایا: اطمینان تے بردباری تو‏ں مزین ہون گے۔ ميں نے عرض کيتا: کوئی تے پہچان وی بتا دیجئے؟ فرمایا: اوہ حلال تے حرام دا عرفان رکھدے ہون گے، لوک انہاں دے محتاج ہون گے لیکن اوہ لوکاں دے محتاج نہ ہون گے۔

نکتہ:حارث بن مغیرہ دا امام حسین  تو‏ں سوال بتا رہیا اے کہ اوہ حضرت مہدی (عج اللہ فرجہ الشریف) نو‏‏ں "امام" تسلیم کردے سن ايس‏ے لئے انہاں نے ایہ کہیا: امام مہدی (عج اللہ فرجہ الشریف) د‏‏ی پہچان کس طرح ہوئے گی؟

مہدی موعود عج اللہ فرجہ الشریف ائمہ وچ فاصلہ زمانی دے نال آئیاں گے

۳۰ " وَ عَن شُعَیبِ(۴۶) اِبنِ اَبی حَمزةُ، قالَ: دَخَلتُ عَلی اَبی عَبدِ الله ِ الۡحُسیۡنِ ابۡنِ عَلیٍّ‘، فَقُلۡتُ لَه ُ: اَنۡتَ صاحِبُ ه ذَا الۡاَمۡرِ؟؛ قالَ : لا، فَقُلۡتُ: فَوَلَدُک؟ قالَ: لا، فَقُلۡتُ: فَوَلَدُ وَلَدِکَ؟ قَال : لا، فَقُلۡتُ فَمَنۡ ه ُو؟

قالَ: اَلَّذی یَمۡلَأُه ا عَدۡلاً، کَما مُلِئَتۡ جَوۡراٍ، عَلی فَتۡرَةٍ مِنَ الۡاَئِمَةِ تَأۡتِی، کَما اَنَّ رَسُولَ الله ِﷺ بُعِثَ عَلی فَتۡرَةٍ مِنَ الرُّسُلِ" عقد الدّرر(۴٧)

ابن ابی حمزہ تو‏ں روایت کيتی اے اوہ کہندے نيں: ابی عبد اللہ الحسین  د‏‏ی خدمت اقدس وچ پہنچیا تاں عرض کيتا: کیہ تسيں ہی صاحب الامر (مہدیؑ) نيں؟

حضرت نے فرمایا: نئيں، عرض کيتا: کیہ تسيں دے فرزند نيں؟ فرمایا: نئيں، فیر عرض کيتا: کیہ تسيں دے فرزند دے فرزند نيں؟ فرمایا: نئيں۔ ميں نے عرض کيتا: پس صاحب الامر (مہدیؑ) کون نيں؟ فرمایا: اوہ زمین نو‏‏ں ايس‏ے طرح عدل تو‏ں اُتے کردین گے جس طرح تو‏ں اوہ ظلم تے ستم تو‏ں بھری ہوئی ہوئے گی۔ جس طرح رسول اکرمﷺ سلسلۂ نبوت وچ فاصلۂ زمانی دے نال آئے سن ايس‏ے طرح مہدی موعود عج اللہ فرجہ الشریف سلسلۂ امامت وچ فاصلۂ زمانی دے نال آئیاں گے۔

حضرت مہدی (عج اللہ فرجہ الشریف) دے زمانے وچ تمام خوبیاں ظاہر ہوجاواں گی

۳۱ ۔ یوسف بن یحیی(۴۸)

" وَ عَنۡ اَبی عَبۡدِ الله الۡحُسَیۡنِ بۡنِ علی علیه السلام ، قالَ : لا یَکُونُ الۡاَمۡرُ الَّذی یَنۡتَظِروُنَ یَعۡنی ظُه وُرَ الۡمَه ۡدیِّ  حَتّی یَتَبرّأَ بَعۡضُکُمۡ مِنۡ بَعۡضٍ، وَ یَشۡه َدَ بَعۡضُکُم عَلی بَعضٍ باِلۡکُفرِ، وَ یَلۡعَنَ بَعۡضُکُم بَعۡضاً، فَقُلۡتُ، ما فی ذلِکَ الزَّمانِ مِنۡ خَیۡرٍ؛ فَقالَ  : اَلۡخَیۡرُ کُلُّه ُ فی ذلِکَ الزَّمانِ، یَخۡرُجُ اَلۡمَه ۡدیُّ فَیَرۡفَعُ ذلِکَ کُلَّه ُ "

وہ امر (یعنی ظہور مہدیؑ) جس دا لوک انتظار ک‏ر رہ‏ے نيں اس وقت ہوئے گا جدو‏ں کہ بعض لوک، بعض لوکاں تو‏ں بیزاری دا اظہار ک‏ر رہ‏ے ہون گے، بعض لوک بعض لوکاں اُتے کفر دے فتوے لگاواں گے، بعض لوک بعض لوکاں اُتے لعنت ک‏ر رہ‏ے ہون گے، ميں نے عرض کيتا اس دا مطلب ایہ اے کہ اس دورماں کسی قسم د‏‏ی خیر تے خوبی دا وجود نہ ہوئے گا؟

فرمایا: جدو‏ں مہدی موعود خروج کرن گے تاں تمام خوبیاں ظاہر ہوجاواں گی تے اوہ تمام برائیاں دا خاتمہ کردین گے۔

ظہور حضرت مہدی (عج) تو‏ں پہلے لوکاں وچ شدید اختلافات تے مصائب

۳۲ ۔ "وَ عَنۡ اَبی جَعۡفَر مُحَمَّدِ بۡنِ عَلیٍّ‘، قالَ : لا یَظۡه َرُ الۡمَه ۡدِیُّ اِلّا عَلی خَوۡفٍ شَدیدٍ مِنَ النّاسِ، وَ زِلۡزالٍ، وَ فِتۡنَةٍ، وَ بَلاءٍ یُصیبُ النّاسَ، وَ طاعُونٍ قَبۡلَ ذلِکَ، وَ سَیۡفٍ قاطِعٍ بَیۡنَ الۡعَرَبِ، وَ اخۡتِلافٍ شَدیدٍ فیِ النّاسِ، وَ تَشَتُّتٍ فی دینِه ِم، وَ تَغَیُّرٍ فی حالِه ِمۡ، حَتّی یَتَمَنَّی الۡمُتِمَنّی الۡمَوۡتَ صَباحاً وَ مَسائاً، مِنۡ عِظَمِ ما یَری مِنۡ کَلَبِ النّاسِ وَ اَکۡلِ بَعۡضِه ِمۡ بَعۡضاً، فَخُروُجُه ُ  اِذا خَرَجَ یَکُونُ عِنۡدَ الۡیَأۡسِ وَ القُنُوطِ مِنۡ اَنۡ نَری فَرجاً، فَیا طوبی لِمَنۡ اَدۡرَکَه ُ وَ کانَ مِنۡ اَنصارِه ، وَ الۡوَیۡلُ کُلُّ الۡوَیۡلِ لِمَنۡ خالَفَه ُ وَ خالَفَ اَمرَه ُ "

یوسف بن یحیی(۴۹) نے امام محمد باقر  تو‏ں روایت کيتی اے کہ آپ نے فرمایا: ظہور مہدی (عج اللہ فرجہ الشریف) تو‏ں پہلے لوک شدید خوف تے ہراس وچ مبتلا ہون گے، زلزلہ، مختلف فتنےآں تے طرح طرح دے مصائب دا سامنا ہوئے گا۔ آمد مہدی (عج اللہ فرجہ الشریف) تو‏ں پہلے لوک طاعون تو‏ں دچار ہون گے، عرباں وچ جنگ تے جدائی حاکم ہوئے گی تے لوکاں وچ شدید اختلافات رونما ہون گے، لوک دین وچ پراکندگی دا شکار ہون گے، تے ايس‏ے طرح انہاں دے حالات متغیر ہوجاواں گے کہ لوک صبح تے شام موت د‏‏ی آرزو کرن گے کیونجے حالات دا مشاہدہ انہاں دے لئی گرانبار ہوئے گا کہ لوک اک دوسرے نو‏‏ں درنداں د‏‏ی طرح چیر پھاڑنے لگياں گے تے اک دوسرے نو‏‏ں کھانے نو‏‏ں دوڑاں گے تے جدو‏ں لوک فَرج تے گشائش تو‏ں مایوس ہوجاواں گے تاں ايس‏ے اثناء وچ مہدی موعودؑ ظہور تے خروج کرن گے پس مہدی دے زمانے نو‏‏ں پانے والےاور انہاں د‏‏ی مدد کرنے والے خوش نصیب نيں تے انہاں د‏‏ی مخالفت کرنے والےآں اُتے حیف ا‏‏ے۔

زمانہ مہدی (عج اللہ فرجہ الشریف) وچ سرخ تے سفید موت

۳۳ ۔"وَ عَنْ عَلِيِّ بْنِ مُحَمَّدٍ الْأَوْدِيِّ، عَنْ أَبِيهِ، عَنْ جَدِّهِ ، قَالَ : قَالَ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ  : بَيْنَ يَدَيِ الْقَائِمِ مَوْتٌ أَحْمَرُ ، وَ مَوْتٌ أَبْيَضُ، وَ جَرَادٌ فِي حِينِهِ وَ جَرَادٌ فِي غَيْرِ حِينِهِ أَحْمَرُ كَأَلْوَانِ الدَّمِ، فَأَمَّا الْمَوْتُ الْأَحْمَرُ فَالسَّيْفُ، وَ أَمَّا الْمَوْتُ الْأَبْيَضُ فَالطَّاعُونُ "

عقد الدّرر(۵۰) نے نقل کيتا اے کہ علی بن اودی نے اپنے والد تو‏ں تے انہاں نے اپنے والد تو‏ں نقل کيتا اے کہ امیرالمؤمنین علی علیہ السلام نے فرمایا: زمانہ مہدی (عج اللہ فرجہ الشریف) وچ لوکاں نو‏‏ں سرخ تے سفید موت دا سامنا ہوئے گا، انہاں دے زمانے وچ ٹڈے نمودار ہون گے ہور انہاں دے ظہور تو‏ں پہلے لال ٹڈے وی برامد ہون گے۔ فیر فرمایا: سرخ موت تو‏ں مراد، تلوار تو‏ں موت اے، تے سفید موت تو‏ں مراد، طاعون دے ذریعے موت ا‏‏ے۔

ظہور مہدی (عج اللہ فرجہ الشریف) تو‏ں پہلے سورج تے چاند گہن

۳۴ ۔"وَ عَنۡ یَزیدَ بن الۡخَلیلِ الۡاَسَدی، قالَ: کُنۡتُ عِنۡدَ اَبی جَعۡفَر مُحَمَّدِ بن عَلیٍّ‘ فَذَکَرَ آیَتان یَکُونانِ قَبۡلَ الۡمَه ۡدیّ  ، لَمۡ یَکوُنا مُنۡذُ اَه ۡبَطَ الله ُ تَعالی آدَمَ  ، وَ ذلِکَ: اَنّ الشَمۡسَ تَنۡکَسِفُ فیِ النَّصۡفِ مِنۡ شَه ۡرِ رَمَضانِ وَ الۡقَمَرَ فی آخِرِه ، فَقالَ لَه ُ رَجُلٌ، یَا ابۡنَ رَسُولِ الله ِ! لا، بَلِ الشَّمۡسُ فی آخِرِ الشَّه ۡرِ وَ الۡقَمَرُ فی النَّصۡفِ؛ فَقالَ اَبُو جَعۡفَر -  - : اَعۡلَمُ الَّذی تَقولُ، اِنَّه ُما آیَتانِ لَمۡ یَکُونا مُنۡذُ ه َبَطَ آدَمُ  "

یوسف بن یحیی(۵۱) نے یزید بن خلیل اسدی تو‏ں روایت کيتی اے اوہ کہندے نيں وچ حضرت امام محمد باقر  د‏‏ی خدمت اقدس وچ موجود سی کہ آنجناب نے پہلے از ظہور مہدی رونما ہونے والی علامات وچو‏ں دو ایسی علامتاں د‏‏ی نشاہدہی فرمائی جو زمین اُتے حضرت آدم  دے آنے تو‏ں لےک‏ے اج تک رونما نئيں ہوئیاں نيں:

اول: نیمہ ماہ رمضان وچ سورج گہن ہوئے گا

دوم: آخر ماہ رمضان وچ چاند گہن ہوئے گا

اک شخص کہنے لگا: اے فرزند رسول ہرگز ایسا نئيں اے بلکہ سورج رمضان دے آخر وچ تے چاند نصف رمضان وچ ہوئے گا۔

حضرت  نے فرمایا: جو تسيں کہہ رہے ہوئے اس دے بارے وچ اسيں بہتر جاندے نيں؛ کیونجے ایہ دو علامتاں حضرت آدم  دے زمین اُتے آنے تو‏ں لےک‏ے اج تک رونما نئيں ہوئیاں نيں۔

مہدی موعود عج اللہ فرجہ الشریف دا ظہور روز عاشورا ہوئے گا

۳۵ ۔ عقد الدّرر(۵۲) نے ابو جعفر امام محمد باقر  تو‏ں روایت کيتی اے کہ آپؑ نے فرمایا:

"وَ عَنۡ اَبی جَعۡفَر  ، قالَ: یَظۡه َرُ الۡمَه ۡدیُّ فی یَوۡمِ عاشُوراء، وَ ه ُو الۡیَوۡمُ الّذی قُتِلَ فیه ِ الۡحُسَیۡنُ بن علی علیه السلام ، وَ کَاَنّی بِه یَوۡمَ السَّبۡتِ الۡعاشَرِ مِنَ الۡمُحَرَّمِ، قائِمٌ بَیۡنَ الرُّکۡنِ وَ الۡمَقامِ، وَ جَبۡرَئیلُ عَنۡ یَمینِه وَ میکائیلُ عَن یَسارِه ، وَ تَصیرُ اِلیۡه ِ شیعَتُه ُ مِنۡ اَطۡرافِ الۡاَرۡضِ، تَطۡوی لَه ُمۡ طَیّاً، حَتّی یُبایِعُوه ُ فَیَمۡلَأُ بِه ِم الۡاَرضَ عَدۡلاٍ، کَما مُلِئَتۡ جَوۡراً وَ ظُلۡماً "

مہدی (عج اللہ فرجہ الشریف) دا ظہور روز عاشورا واقع ہوئے گا تے ایہ اوہ دن اے جس روز حسین  بن علی علیہ السلام کربلا وچ شہید ہوئے، ہفتہ دس محرم دا دن ہوئے گا، قائم  رکن تے مقام دے وچکار کھڑے نيں جبرئیل انہاں د‏‏ی سجے جانب تے میکائیل کھبے جانب موجود نيں، اطراف زمین تو‏ں شیعہ انہاں د‏‏ی طرف دوڑ پڑاں گے، زمین دے فاصلے انہاں دے لئی سمٹ جاواں گے کہ اوہ انہاں د‏‏ی خدمت وچ بیعت دے لئی حاضر ہوجاواں۔ پس اوہ انہاں دے ذریعے زمین نو‏‏ں عدل تے انصاف تو‏ں اُتے کردین گے جس طرح اس تو‏ں پہلے ظلم تے ستم تو‏ں بھری ہوئے گی۔

پہلے از فَرج آل محمدؐ مشرق تو‏ں اگ نمودار ہوئے گی

۳۶ ۔ ہور ايس‏ے کتاب(۵۳) وچ ابو جعفر امام محمد باقر  تو‏ں روایت کيتی گئی اے کہ آپؑ نے فرمایا:

"وَ عَنۡ اَبی جَعۡفَر مُحَمَّدِ بۡنِ عَلیٍّ‘، اَنَّه ُ قالَ : اِذَا رَأَیۡتُمۡ ناراً مِنَ الۡمَشرِقِ ثَلاثَةَ اَیّام اَوۡ سَبۡعَةً، فَتَوَقَّعُوا فَرَجَ آلِ مُحَمَّدٍ اِنۡ شاءَ الله ُ تعالی، ثُمَّ قالَ : یُنادی مُنادٍ مِنَ السَّماءِ بِاِسۡمِ الۡمَه ۡدیِّ فَیُسۡمِعُ مَنۡ بِالۡمَشرِقِ وَ مَنۡ بِالۡمَغرِبِ، حَتّی لا یَبۡقی راقِدٌ اِلّا اسۡتَیۡقَظَ، وَ لا قائِمٌ اِلّا قَعَدَ، وَ لا قاعِدٌ اِلّا قامَ عَلی رِجۡلَیۡه ِ، فَزَعاً مِنۡ ذلِکَ فَرَحِمَ الله ُ عَبۡداً سَمِعَ ذلِکَ الصَّوۡتَ فَاجابَ، فَانَّ الصَّوۡتَ الاَوَّلَ ه ُوَ صَوۡتُ جِبۡریلَ الرُّوحِ الۡاَمینِ  "

جب تسيں لوک تن یا ست دن مشرق تو‏ں اگ نمودار ہُندے ہوئے دیکھو تاں فَرَج آل محمدؐ دے منتظر رہنا (انشاء اللہ تعالیٰ)۔ فیر فرمایا: اس دن آسمان تو‏ں منادی حضرت مہدی (عج اللہ فرجہ الشریف) دا ناں پکارے گا جسنو‏ں مشرق تے مغرب والے سب ہی سناں گے تے کوئی ا س گل تو‏ں غافل نہ رہے گا، کوئی کھڑا نئيں ہوئے گا مگر ایہ کہ بیٹھ جائے تے کوئی بیٹھیا ہويا نہ ہوئے گا مگر ایہ کہ خوف تو‏ں کھڑا ہوجائے۔ خدا اس صدائے آسمانی دے سننے والےآں تے اس اُتے لبیک کہنے والےآں اُتے رحمت کرے کیونجے اوہ جبرئیل روح الامین د‏‏ی ندا ہوئے گی۔

خروج مہدی (عج اللہ فرجہ الشریف) د‏‏ی پنج علامات نيں

۳٧ ۔ یوسف بن یحیی(۵۴) نے امام حسین  تو‏ں روایت کيتی اے آپؑ نے فرمایا:"وَ عَنۡ اَبی عَبۡدِ الله ، الۡحُسَیۡنِ بۡنِ عَلیٍّ‘، اَنَّه ُ قالَ: لِلۡمَه ۡدِیِّ خَمۡسُ عَلاماتٍ، اَلسُّفۡیانیُّ، وَ الۡیَمانیُّ، وَ الصَّیۡحَةُ مِنَ السَّماء، وَ الۡخَسۡفُ بِالۡبَیۡداءِ ، وَ قَتۡلُ النَّفۡسِ الزَّکیَّةِ "

خروج مہدی (عج اللہ فرجہ الشریف) د‏‏ی پنج علامات نيں: ۱ ۔ خروج سفیانی، ۲ ۔ خروج تے قیام یمانی در یمن، ۳ ۔صدائے آسمانی، ۴ ۔ بیداء (مکہ تے مدینہ دے وچکار) د‏‏ی زمین دا دھنسنیا، ۵ ۔ نفس ذکیہ دا قتل (جنہاں نو‏ں محمد بن حسن کہندے نيں)۔

اصحاب المہدی (عج اللہ فرجہ الشریف) ۳۱۳ نيں جو رکن تے مقام دے وچکار انہاں د‏‏ی بیعت کرن گے

۳۸ ۔ ہور عقد الدّرر(۵۵) نے جابر بن یزید جعفی دے توسط تو‏ں امام محمد باقر  تو‏ں روایت کيتی اے کہ آپ نے فرمایا:

"وَ يَبْعَثُ السُّفْيَانِيُّ جَيْشاً إِلَى الْكُوفَةِ، وَ عِدَّتُهُمْ سَبْعُونَ أَلْفاً، فَيُصِيبُونَ مِنْ أَهْلِ الْكُوفَةِ قَتْلًا وَ صَلْباً وَ سَبْياً وَ يَبْعَثُ السُّفْيَانِيُّ بَعْثاً إِلَى الْمَدِينَةِ، فَيَنْفِرُ الْمَهْدِيُّ مِنْهَا إِلَى مَكَّةَ، فَيَبْلُغُ أَمِيرَ جَيْشِ السُّفْيَانِيِّ أَنَّ الْمَهْدِيَّ قَدْ خَرَجَ إِلَى مَكَّةَ، فَيَبْعَثُ جَيْشاً عَلَى أَثَرِهِ، فَلَا يُدْرِكُهُ حَتَّى يَدْخُلَ مَكَّةَ خائِفاً يَتَرَقَّبُ، عَلَى سُنَّةِ مُوسَى بْنِ عِمْرَانَ علیه ما السلام ، وَ يَنْزِلُ أَمِيرُ جَيْشِ السُّفْيَانِيِّ الْبَيْدَاءَ، فَيُنَادِي مُنَادٍ مِنَ السَّمَاءِ، يَا بَيْدَاءُ أَبِيدِي الْقَوْمَ فَيُخْسَفُ بِهِمْ، فَلَا يُفْلِتُ مِنْهُمْ إِلَّا ثَلَاثَةُ نَفَرٍ، يُحَوِّلُ اللَّهُ وُجُوهَهُمْ إِلَى أَقْفِيَتِهِمْ، وَ هُمْ مِنْ كَلْب‏؛ قالَ : فَيَجْمَعُ اللَّهُ تَعالی لِلۡمَه ۡدیِّ أَصْحَابُهُ ثَلَاثُ مِائَةٍ وَ ثَلَاثَةَ عَشَرَ رَجُلًا، وَ يَجْمَعُهُمُ اللَّهُ تَعالی عَلَى غَيْرِ مِيعَادٍ، وَ قَزَعٌ كَقَزَعِ الْخَرِيفِ، فَيُبَايِعُونَهُ بَيْنَ الرُّكْنِ وَ الْمَقَامِ؛ قالَ: وَ الۡمَه ۡدیُّ، یا جابِرُ، رَجُلٌ مِنۡ وَُلۡدِ الۡحُسَیۡنِ، یُصۡلِحُ الله ُ لَه ُ اَمَره ُ فِی لَیۡلَةٍ واحِدَةٍ "

سفیانی تقریباً ستّر ہزار سپاہیاں پرمشتمل اک لشکر کوفہ د‏‏ی بربادی دے لئی بھیجے گا اوہ کوفہ پہنچ ک‏ے قتل تے غارت گری دا بازار گرم کر دیؤ گے کسی نو‏‏ں سُولی اُتے لٹکاواں گے تے کسی نو‏‏ں اسیر بنالاں گے ہور اک لشکر مدینہ د‏‏ی جانب روانہ کريں گا اس وقت حضرت مہدی مدینہ تو‏ں مکہ مکرمہ د‏‏ی جانب کوچ کرن گے، امیر سپاہ سفیانی نو‏‏ں اطلاع ملے گی کہ حضرت مہدی مکہ دے ارادہ تو‏ں خارج ہوچکے نيں پس اوہ انہاں دے پِچھے اک لشکر روانہ کريں گا لیکن تمامتر کوششاں دے باوجود اوہ انہاں نو‏ں لبھن وچ ناکا‏م رہن گے جدو‏ں کہ حضرت مہدی بصورت خائف مکہ وچ وارد ہون گے جس طرح حضرت موسیٰ  دے نال وی ایسا واقعہ پیش آیا سی۔(۵۶)

جب لشکر سفیانی، حضرت مہدی (عج اللہ فرجہ الشریف) نو‏‏ں لبھن تے انہاں نو‏ں اسیر کرنے د‏‏ی غرض تو‏ں سر زمین بیداء (مکہ مدینہ دے وچکار اے ) وچ داخل ہوئے گا تاں آسمان تو‏ں منادی ندا دے گا:

اے بیابان! اس قوم کونگل جا۔ پس اوہ قوم زمین وچ دھنس جائے گی صرف تن افراد بچ جاواں جنہاں د‏‏ی گردناں خداوند عالم پِچھے د‏‏ی جانب پلٹا کر "کتے" د‏‏ی صورت وچ تبدیل کردے گا۔

فیر امام باقر  نے فرمایا: (جب مہدی مکہ وچ وارد ہون گے تو) اس وقت خداوند عالم انہاں دے لئی ۳۱۳ اصحاب نو‏‏ں جمع کر دے گا جو پہلے تو‏ں کيتے ہوئے وعدہ دے بغیر اک دم یکجا ہوجاواں گے تے بکھرے ہوئے بادلاں د‏‏ی طرح سمٹ جاواں گے تے رکن تے مقام دے وچکار انہاں د‏‏ی بیعت کرن گے۔

ہور فرمایا: اے جابر! مہدی (عج اللہ فرجہ الشریف) ذریت حسین  تو‏ں ہون گے خداوند عالم اک رات وچ انہاں د‏‏ی راہ ہموار کردے گا۔(۵٧)

کتب اہل سنت وچ شیعہ اثنا عشری د‏‏ی حقانیت د‏‏ی تصریح

۳۹ ۔ شیخ سلیمان(۵۸) ،(۵۹) نے کتاب مناقب تو‏ں روایت نقل کيتی اے:

"وَ فِی الۡمَناقِبِ عَنْ أَبِي الطُّفَيْلِ عَامِرِ بْنِ وَاثِلَةَ قَالَ: جَاءَ يَهُود مِنْ يَهُودِ الْمَدِينَةِ الی "عَلیٍّ کَرَّمَ الله ُ وَجۡه َه ُ قَالَ إِنِّي أَسْأَلُكَ عَنْ ثَلَاثٍ وَ عَنْ ثَلَاثٍ وَ وَاحِدَةٍ، فَقَالَ لَهُ عَلِيٌّ لِمَ لَا تَقُولُ أَسْئَلُكَ عَنْ سَبْع قَالَ أَسْئَلُكَ عَنْ ثَلَاثٍ فَإِنْ أَصَبْتَ فِيهِنَّ سَئَلْتُكَ عَنِ الثَّلَاثِ الْآخَر فَإِنْ أَصَبْتَ فیه ِنَّ سَئَلْتُكَ عَنِ الْوَاحِدَةِ، فَقَالَ عَلِيٌّ مَا تَدْرِي إِذَا سَئَلْتَنِي فَأَجَبْتُكَ أَخْطَأْتُ اَمۡ اَصِبۡتُ، فَاَخۡرَجَ الۡیَه وُدیُّ مِن كُمِّهِ كِتَاباً عَتِيقاً قَالَ هَذَا وَرِثْتُهُ عَنْ آبَائِي وَ أَجْدَادِي عَن ه اروُنَ جَدّی إِمْلَاءُ مُوسَى بْنِ عِمْرَانَ وَ خَطُّ هَارُون بن عِمۡران‘ وَ فِيهِ هَذِهِ الۡمَسۡأَلَةُ الَّتِي أَسْئَلُكَ عَنْهَا، قَالَ عَلِيٌّ إِنْ أَجَبْتُكَ بِالصَّوَابِ فِيهِنَّ لِتَسْلِم؟ فَقَالَ: وَاللَّهِ اَسْلِمُ السَّاعَةَ عَلَى يَدَيْكَ اِنۡ اَجِبۡتَنی بِالصَّوابِ فیه ِنَّ، قَالَ لَهُ سَلْ، قَالَ: أَخْبِرْنِي عَنْ أَوَّلِ حَجَرٍ وُضِعَ عَلَى وَجْهِ الْأَرْضِ، وَ عَنْ أَوَّلِ شَجَرَةٍ نُبِتَتْ عَلَى وَجْهِ الْأَرْضِ، وَ عَنْ أَوَّلِ عَيْنٍ نُبِعَتْ عَلَى وَجْهِ الْأَرْضِ، قَالَ: -- أَمَّا أَوَّلُ حَجَرٍ وُضِعَ عَلَى وَجْهِ الْأَرْضِ، فَإِنَّ الْيَهُودَ يَزْعُمُونَ أَنَّهَا صَخْرَةُ بَيْتِ الْمَقْدِسِ وَ كَذَبُوا وَ لَكِنَّهُ الْحَجَرُ الْأَسْوَدُ نَزَلَ بِهِ آدَمُ  مِنَ الْجَنَّةِ فَوَضَعَهُ فِي رُكْنِ الْبَيْتِ وَ النَّاسُ يَتَمَسَّحُونَ بِهِ وَ يُقَبِّلُونَهُ وَ يُجَدِّدُونَ الْعَهْدَ وَ الْمِيثَاقَ لِاَنَّه ُ کانَ مَلَکاً فَصارَ حَجَراً، قَالَ الْيَهُودِيُّ صَدَقْتَ، قَالَ عَلِيٌّ -  - وَ أَمَّا أَوَّلُ شَجَرَةٍ نَبَتَتْ عَلَى الْأَرْضِ، فَإِنَّ الْيَهُودَ يَزْعُمُونَ أَنَّهَا الزَّيْتُونَةُ وَ كَذَبُوا وَ لَكِنَّهَا النَّخْلَةٌ مِنَ الْعَجْوَةِ نَزَلَ بِهَا آدَمُ  مِنَ الْجَنَّةِ فَاَصْلُ كُلِّ النَّخۡلَةِ الْعَجْوَةِ، قَالَ الْيَهُودِيُّ صَدَقْتَ، قَالَ عَلِيٌّ کَرَّمَ الله ُ وَجۡه َه ُ: وَ أَمَّا أَوَّلُ عَيْنٍ نَبَعَتْ عَلَى وَجْهِ الْأَرْضِ، فَإِنَّ الْيَهُودَ يَزْعُمُونَ أَنَّهَا الْعَيْنُ الَّتِي نَبَعَتْ تَحْتَ صَخْرَةِ بَيْتِ الْمَقْدِسِ وَ كَذَبُوا وَ لَكِنَّهَا عَيْنُ الْحَيَاةِ الَّتِي نَسِيَ عِنْدَهَا صَاحِبُ مُوسَى السَّمَكَةَ الْمَالِحَةَ فَلَمَّا أَصَابَهَا مَاءُ الْعَيْنِ حُیِّیَتۡ وَ عَاشَتْ وَ شَرُبَتْ مِنۡه ُ فَاتَّبَعَهَا مُوسَى وَ صَاحِبُهُ الْخَضِرُ‘، قَالَ الْيَهُودِيُّ صَدَقْتَ، قَالَ عَلِيٌّ  سَلْ عَنِ الثَّلاثِ الۡآخَرِ، قَالَ: أَخْبِرْنِي کَمۡ لِه ذِه ِ الْأُمَّةِ بَعْدَ نَبِيِّها مِنْ إِمَامٍ، وَ أَخْبِرْنِي عَنْ مَنْزِلِ مُحَمَّدٍ أَيْنَ هُوَ فِی الْجَنَّةِ وَ اَخۡبِرۡنی مَنْ يَسْكُنُ مَعَهُ فِي مَنْزِلِهِ قَالَ عَلِيٌّ  : لِهَذِهِ الْأُمَّةِ بَعْد نَبِيِّهَا "اثْنَا عَشَرَ إِمَاماً" لَا يَضُرُّهُمْ خِلَافُ مَنْ خَالَفَ عَلَيْهِمْ، قَالَ الْيَهُودِيُّ صَدَقْتَ، قَالَ: عَلِيٌّ  : یُنْزِلُ مُحَمَّدٌﷺ فِی جَنَّةِ عَدْنٍ وَ هِيَ وَسَطُ الْجِنَانِ وَ اَعۡلاه ا وَ أَقْرَبُهَا مِنۡ عَرْشِ الرَّحْمَانِ جَلَّ جَلَالُهُ، قَالَ الۡیَه ُودیُّ صَدَقْتَ، قَالَ عَلِيٌّ  : وَ الَّذِي يَسْكُنُ مَعَهُ فِي الْجَنَّةِ هَؤُلَاءِ الۡاَئِمَّة الۡاِثْنَا عَشَرَ "اَوَّلُه ُمۡ اَنا وَخِرُنا القۡائِمُ الۡمَه ۡدیُّ (عج) " قَالَ صَدَقْتَ، قَالَ عَلِيٌّ  :

سَلْ عَنِ الۡوَاحِدَةِ، قالَ: اَخۡبِرۡنی كَمْ تَعِيشُ بَعْدَ نَبیِّکَ وَ هَلْ تَمُوتُ أَوْ تُقْتَلُ،قَالَ  : اَعِيشُ بَعْدَهُ ثَلَاثِينَ سَنَةً وَ تَخْضِبُ هَذِهِ، مِنْ هَذَا، أَشَارَ بِرَأْسِهِ الشَّریف، فَقَالَ الْيَهُودِيُّ: أَشْهَدُ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَ أَشْهَدُ أَنَّ مُحَمَّداً رَسُولُ اللَّهِ وَ أَشْهَدُ أَنَّكَ وَصِيُّ رَسُولِ اللَّهِﷺ"

مناقب وچ ابو طفیل عامر بن وائلہ تو‏ں روایت نقل کيتی گئی اے اوہ کہندے نيں: مدینہ دے رہنے والے اک یہودی نے حضرت امیرالمؤمنین  د‏‏ی خدمت اقدس وچ پہنچ ک‏ے عرض کيتا: وچ آپ تو‏ں تین، تن تے فیر اک سوال کرنا چاہتاہون۔ امیرالمؤمنین نے فرمایا: ایہ کیو‏ں نئيں کہندے کہ مینو‏ں ست سوالےآں دے جوابات چاہئاں؟

یہودی نے کہیا: وچ پہلے آپ تو‏ں تن سوال کراں گا جے آپ نے انہاں دے صحیح جوابات دتے تاں فیر ہور تن سوال پیش کراں گا، جے آپؑ نے انہاں دے وی جوابات دیدتے تاں فیر اپنا آخری سوال پیش کراں گا۔

امام  نے فرمایا: جے ميں تواڈے سوالات دے جوابات دیداں تاں توانو‏‏ں کِداں معلوم ہوئے گا کہ ميں نے صحیح جواب دتے نيں یا غلط؟ ایہ سن کر یہودی نے اپنی آستین وچو‏ں اک پرانی کتاب کڈی تے کہیا: مینو‏ں ایہ کتاب میرے آباء واجداد تو‏ں ورثہ وچ ملی اے، ميں نے اسنو‏ں اپنے جد ہارون (برادر موسیٰ  ) تو‏ں ورثہ وچ پایا اے کہ جسنو‏ں موسیٰ بن عمران نے انہاں نو‏ں اِملاء کروایا تھا؛ تے جو ميں نے آپ تو‏ں سوالات کيتے نيں اوہ سب اس وچ موجود نيں۔

امام  نے فرمایا: جے ميں نے تواڈے سوالات دے صحیح جوابات دیدتے تاں مسلما‏ن ہوجاؤ گے؟

یہودی نے کہیا: خدا د‏‏ی قسم جے آپ نے میرے سوالات دے صحیح جوابات دیدتے تاں وچ حالے تے ايس‏ے وقت آپ دے سامنے اسلام لے آواں گا!

امامؑ نے فرمایا: تاں فیر اپنے سوالات پیش کرو۔

یہودی نے کہیا: ۱ ۔ کرۂ ارض اُتے آنے والا پہلا پتھر کون سا سی؟

۲ ۔ زمین اُتے اگنے والا پہلا درخت کون سا سی؟

۳ ۔ زمین پرجاری ہونے والا پہلا چشمہ کون سا سی؟

امیرالمؤمنین  نے فرمایا: یہودی گمان کردے نيں کہ زمین اُتے نازل ہونے والا پہلا پتھر، بیت المقدس دا پتھر اے حالانکہ ایہ گل غلط اے بلکہ ایہ حجر اسود اے جو حضرت آدم  دے نال بہشت تو‏ں آیا سی۔ اورانہاں نے اسنو‏ں رکن بیت اللہ الحرام وچ نصب کيتا سی تاکہ لوک اسنو‏ں مسح کرن، اسنو‏ں بوسہ داں تے اس دے ذریعے تجدید ِ عہد تے میثاق کرن کیونجے اوہ اصل وچ اک فرشتہ سی جو بعد وچ پتھر د‏‏ی صورت وچ تبدیل ہوگیا۔

یہودی نے کہیا: بالکل صحیح فرمایا آپؑ نے!

امام علی علیہ السلام نے فرمایا: زمین اُتے اگنے والے پہلے درخت دے بارے وچ یہودی گمان کردے نيں کہ اوہ زیتون دا درخت اے حالانکہ ایہ گل غلط اے بلکہ اوہ کھجور دا درخت اے حضرت آدم  بہشت تو‏ں جسنو‏ں اپنے ہمراہ لیائے سن تے اسنو‏ں کاشت کيتا تے تمام کھجور دے درخت ايس‏ے د‏‏ی نسل تو‏ں نيں۔

یہودی نے کہیا: صحیح فرمایا آپؑ نے!

امام علی علیہ السلام نے فرمایا: زمین اُتے جاری ہونے والے اولین چشمے دے بارے وچ یہودی ایہ سمجھدے نيں کہ اوہ صخرۂ بیت المقدس دے تھلے تو‏ں جاری ہونے والا چشمہ اے لیکن ایہ گل غلط اے بلکہ اوہ چشمہ حیات اے کہ جس دے نزدیک حضرت موسیٰ دے رفیق (خضر )اپنی نمک زدہ مچھلی فراموش کر گئے تے فیر انہاں نے جدو‏ں اسنو‏ں اٹھا ک‏ے پانی وچ ڈالیا تاں اوہ زندہ ہوک‏ے تیرنے لگی، اس وقت موسیٰ تے خضر علیہما السلام نے اس مچھلی دا پِچھا کيتا۔

یہودی نے کہیا: آپؑ نے بالکل صحیح فرمایا۔

امام علی علیہ السلام نے فرمایا: اپنے ہور تن سوال پیش کرو۔

یہودی نے کہیا: فرمائیے کہ پیغمبر اسلام دے بعد اس امت وچ کِنے امام ہون گے؟ بہشت وچ حضرت محمدﷺ د‏‏ی منزل کيتا اے ؟ تے اس منزل اُتے انہاں دے ہمراہ کون ہوئے گا؟

امیرالمؤمنین  نے فرمایا: پیغمبر اسلامﷺ دے بعد بارہ امام ہون گے جنہاں نو‏ں مخالفین د‏‏ی کوئی مخالفت نقصان نہ پہنچیا سک‏‏ے گی۔

یہودی نے کہیا: صحیح فرمایا آپؑ نے!

امیرالمؤمنین  نے فرمایا: حضرت محمدﷺ بہشت عدن وچ ہون گے جو بہشت دے وسط وچ بالا ترین مقام تے عرش الٰہی تو‏ں نزدیک ترین ا‏‏ے۔

یہودی نے عرض کيتا: صحیح فرمایا آپؑ نے!

امام علی علیہ السلام نے فرمایا: بہشت وچ حضرت محمدﷺ دے ہمراہ بارہ امام  ہون گے جنہاں وچو‏ں اول وچ ہاں تے آخری حضرت قائم مہدی (عج اللہ فرجہ الشریف) نيں۔

یہودی نے عرض کيتا: آپؑ نے صحیح فرمایا۔

امیرالمؤمنین  نے فرمایا: اپنا آخری سوال پیش کرو۔

یہودی نے عرض کيتا: پیغمبر اسلامﷺ دے بعد آپؑ کِنے سال زندہ رہن گے، قتل کيتے جاواں گے یا طبعی موت تو‏ں اس دنیا تو‏ں جاواں گے؟

حضرت نے فرمایا: پیغمبر اسلامﷺ دے بعد وچ تیس سال زندہ رہواں گا تے (ریش مبارک د‏‏ی طرف اشارہ کردے ہوئے فرمایا) ایہ میرے سر دے خون تو‏ں رنگاں ہوئے گی۔

یہ سن کر یہودی نے کہیا: وچ خدا د‏‏ی وحدانیت د‏‏ی گواہی دیندا ہاں کہ "اللہ" دے سوا کوئی معبود نئيں تے گواہی دیندا ہاں کہ حضرت محمدﷺ اللہ دے رسول نيں تے گواہی دیندا ہاں کہ آپ ہی وصی  رسول خداؐ نيں۔

اس روایت وچ موجود حقائق

اس روایت وچ کچھ اہ‏م نکات پائے جاندے نيں مثلاً:

۱ ۔ ایہ روایت اہل سنت د‏‏ی معتبر کتاباں وچ وارد ہوئی اے یعنی انہاں دے علماء نے اس د‏ی تصریح د‏‏ی اے لہذا اس سلسلہ وچ ساڈے اُتے اشکال نئيں کيتا جاسکدا ۔

۲ ۔ حضرت علی علیہ السلام نے واضح کر دتا اے کہ پیغمبر اسلامؐ دے بعد بارہ امام ہون گے جنہاں وچ پہلا وچ ہاں تے آخری مہدی (عج اللہ فرجہ الشریف) نيں۔

۳ ۔ جدو‏ں اہل سنت تمام اصحاب رسولؐ نو‏‏ں بطور موجبہ کلیہ عادل سمجھدے نيں تاں فیر اس امر دے پیش نظر اوہ اس حقیقت د‏‏ی طرف متوجہ کیو‏ں نئيں ہُندے کہ امیر المؤمنین حضرت علی علیہ السلام اصحاب رسول وچو‏ں نيں، رسول خداؐ دے چچا زاد بھائی، داماد تے اہل بیت وچو‏ں نيں ہور اہل سنت دے خلیفہ چہارم تے روایت نبوی دے مطابق فاروق تے مدار حق نيں تے جتھے علی علیہ السلام نيں حق اوتھے اے ؟

کیا حضرت علی علیہ السلام ہی نے نئيں فرمایا کہ وچ امام اوّل تے قائم مہدی (عج اللہ فرجہ الشریف) بارہويں امام نيں؟ تاں فیر اہل سنت حضرات اس حقیقت نو‏‏ں تسلیم کیو‏ں نئيں کردے؟ کيتا اس طرح انہاں دے عقیدہ وچ تناقض نئيں پایا جاندا کہ اوہ اک طرف حضرات ابوبکر، عمر، عثمان تے حضرت علیؑ د‏‏ی خلافت دے قائل نيں تے دوسری جانب ایسی متعدد روایات اُتے توجہ نئيں دیندے کہ پیغمبر گرامی قدر دے بعد اس امت دے بارہ امام ہون گے جنہاں وچ اوّل امام علی علیہ السلام تے آخری قائم مہدی (عج اللہ فرجہ الشریف) ہون گے ؟!!

۴ ۔ روایت وچ موجود لفظ "بعد نبیِّہا" اس امر اُتے دلالت کر رہیا اے پیغمبر اکرمؐ دے بعد حضرت علی علیہ السلام تو‏ں حق خلافت غصب کرنے والےآں د‏‏ی خلافت باطل اے کیونجے روایت دے مطابق حضرت علی علیہ السلام امام اوّل نيں۔

۵ ۔ روایت اِنّی واضح تے آشکار اے کہ ذیل روایت وچ یہودی مسلما‏ن ہوجاندا اے بلکہ شیعہ امیرالمؤمنین ہوگیا تے شہادت دیندا اے کہ "آپ ہی وصی پیغمبر اسلام" نيں۔

۶ ۔ یہودی شخص نے امیرالمؤمنین  د‏‏ی خدمت وچ عرض کيتا:

ان مسائل دے جوابات میرے پاس موجود اس کتاب وچ محفوظ تے مرقوم نيں جو ميں نے اپنے اجداد تے ہارون بن عمران تو‏ں ا رث وچ حاصل کيتی اے جس دا مطلب ایہ اے کہ اس دے اجداد تے انبیائے ماپہلے مثلاً ہارون تے موسیٰ جاندے سن کہ پیغمبر اسلام دے نزدیک علی علیہ السلام دا اوہی مقام اے جو حضرت موسیٰ دے نزدیک حضرت ہارون دا مقام سی۔

ہور جاندے سن کہ جس طرح نقبائے بنی اسرائیل بارہ سن ايس‏ے طرح پیغمبر اسلام دے بعد بارہ امام ہون گے جنہاں وچ اول امام علی علیہ السلام تے آخری امام مہدی (عج اللہ فرجہ الشریف) ہون گے۔

ہور جاندے سن کہ پیغمبر اکرمﷺ دا وصی انہاں دے بعد تیس سال زندہ رہے گا تے اس د‏ی ریش مبارک اس دے سر دے خون تو‏ں رنگین ہوئے گی۔

٧ ۔ اس روایت کيتی روشنی وچ ایہ گل واضح ہوجاندی اے کہ "عقائد شیعہ اثناء عشری" برحق عقائد نيں کیونجے شیعاں دے پہلے امام علی علیہ السلام تے آخری امام مہدی (عج اللہ فرجہ الشریف) نيں تے ٧۳ فرقےآں(۶۰) وچو‏ں نجات پانے والا فرقہ شیعہ اثنا ء عشری ہی ا‏‏ے۔

جی ہاں جے تعصگل کيتی عینک اتار کر رکھ د‏تی جائے تاں یقیناً جہل تے نادانی دے پردے چاک ہوجاواں تے حقائق روز روشن د‏‏ی مانند آشکار ہوجاواں۔

لشکر سفیانی اُتے خدا تے ہور مخلوقات دا غضب

۴۰ ۔ یوسف بن یحیی نے امیرالمؤمنین  تو‏ں اک طولانی روایت نقل کيتی اے کہ جسنو‏ں اختصار دے نال ایتھ‏ے نقل کيتا جا رہیا اے:

"عَنۡ اَمیرِ الۡمُؤۡمِنینَ عَلیِّ بن اَبیطالِبٍ‘، قالَ: اَلا فَه ُوَ (اَی الۡمَه ۡدی (عج)) اَشۡبَه ُ خَلۡقِ الله ِ عَزَّوجلَّ بِرَسُولِ الله ِﷺ، وَ اِسۡمُه ُ عَلی اِسۡمِه ِ، وَ اِسۡمُ اَبیه ِ عَلی اِسۡمِ اَبیه ِ(۶۱) ، مِنۡ وُلۡدِ فاطِمَةَ اِبۡنَةِ مُحَمَّدٍﷺ، منۡ وُلۡدِ الۡحُسَیۡنِ، اَلا فَمَنۡ تَوالَی غَیۡرَه ُ لَعَنَه ُ الله ُ؛

ثُمَّ قال  : فَیَجۡمَعُ الله ُ عَزَّوجَلَّ اَصۡحابَه ُ عَلی عَدَدٍ اَه ۡلِ بَدۡرٍ، وَ عَلی عَدَدِ اَصۡحابِ طالُوتَ، ثَلاثِمأَة وَ ثلاثَة عَشَرَ رَجُلاً، ؛

ثُمَّ قالَ اَمیرُالۡمُؤۡمِنینَ  وَ اِنّی لَاَعۡرِفُه ُمۡ وَ اَعۡرِفُ اَسۡمَائَه ُم، ثُمَّ سَمّاه ُمۡ، وَ قالَ: ثُمَّ یَجۡمَعُه ُمُ الله ُ عَزَّوجَلَّ، مِنۡ مَطۡلَعِ الشَّمۡسِ اِلی مَغرِبِه ا فی اَقَلَّ مِنۡ نِصۡفِ لَیۡلَةٍ، فَیَأۡتُونَ مَکَّةَ، فَیُشۡرِفُ عَلَیۡه ِمۡ اَه ۡل مَکَّةَ فَلا یَعۡرِفوُنَه ُمۡ، فَیَقوُلَونَ: کَبَسَنا اَصۡحابُ السُّفیانی؛

فَاِذا تَجَلّی لَه ُمُ الصُّبۡحُ یَرَوۡنَه ُمۡ طائِعینَ مُصَلّینَ، فَیُنۡکِروُنَه ُمۡ، فَعِنۡدَ ذلِکَ یُقَیِّضُ الله ُ لَه ُمۡ مَنۡ یُعَرَّفُه ُمُ الۡمَه ۡدیَّ  وَ ه ُوَ مُخۡتَفٍ، فَیَجۡتَمِعُونَ اِلَیۡه ِ، فَیَقُولُونَ لَه ُ: اَنۡتَ الۡمَه ۡدیُّ؟؛ فَیَقُولُ: اَنا اَنۡصاریُّ؛ وَ الله ِ ما کَذِبَ، وَ ذلِکَ اَنَّه ُ ناِصرُ الّدینِ؛ وَ یَلۡحَقُه ُ ه ُناکَ ابۡنُ عَمِّه ِ الۡحَسَنیُّ فی اِثۡنی عَشَرَ اَلف فارِسٍ، فَیَقُولُ الۡحَسَنیُّ ه َلۡ لَکَ مِنۡ آیَةٍ فَنُباِیِعُکَ؟؛ فَیُؤۡمِیِ الۡمَه ۡدیُّ  اِلَی الطَّیۡر، فَتَسۡقُطُ عَلی یَدِه ِ، وَ یَغۡرُسُ قَضیباً فی بُقۡعَةٍ مِنَ الاَرجِ، فَیَخۡضَرُّ وَ یُورِقُ، فَیَقُولُ لَه ُ الۡحَسَنیُّ : یَابۡنَ عَمّ ه ِیَ لَکَ، وَ یُسَلَّمُ اِلَیۡه ِ جَیۡشَه ُ؛ فَیَسیرُ الۡمَه دیُّ  بِمَنۡ مَعَه ُ، لا یُحۡدِثُ فی بَلَدٍ حادِثَةٍ اِلَّا الۡاَمۡنَ وَ الۡاَمانَ وَ الۡبُشۡری، وَ عَنۡ یَمینِه جِبۡریلُ، وَ عَن شِمآله میکائیلُ علیه ما السلام وَ النَّاسُ یَلۡحَقُونَه ُ مِنَ الآفاقِ ؛

وَ یَغۡضبُِ الله ُ عَزّوَجَلَّ عَلَی السُّفۡیانی وَ جَیۡشه ِ وَ یُغۡضِبُ سائِرَ خَلۡقِه عَلَیۡه ِمۡ حَتّی الطَّیۡرِ فِی السَّماءِ فَتَرۡمیه ِمۡ بِاَجۡنِحَتِه ا وَ اِنَّ الۡجِبالَ لَتَرۡمیه ِمۡ بِصُخُورِه ا، فَتَکُون وَقۡعَةٌ یُه ۡلِکُ الله ُ فیه ا جَیۡشَ السُّفۡیانی، وَ یَمۡضی ه ارِباً، فَیَأۡخُذُه رَجُلٌ مِنَ الۡمَوالی اِسۡمُه ُ صبَاح، فَیَأۡتی بِه اِلَی الۡمَه دیّ  ، تے ؛

وَ یَکوُنُ السُّفۡیانی قَدۡ جُعِلَتۡ عِمامَتُه ُ فی عُنُقِه وَ سُحِب، فَیُوقِفُه ُ بَیۡنَ یَدَیۡه ِ فَیَقُولُ السُّفۡیانی لِلۡمَه ۡدی : یَابۡنَ عَمّی(۶۲) و(۶۳) ، مُنَّ عَلَیَّ بِالحَیاةِ اکُونُ سَیۡفاً بَیۡنَ یَدَیۡکَ وَ اُجاه ِدُ اَعۡدائَکَ؛

وَ الۡمَه ۡدیُّ جالِسٌ بَیۡنَ اَصۡحابه وَ ه ُوَ اَحیی مِنۡ عذراء، فَیَقُولُ : خُلُّوه ُ، فَیقوُلُ اَصۡحابُ الۡمَه ۡدی : یَابۡنَ بِنۡتِ رَسوُلِ الله ِ، تَمُنُّ عَلَیۡه ِ بِالۡحَیاةِ؟ وَ قَدۡ قَتَلَ اَوۡلادَ رَسُولِ الله ِﷺ، ما نَصۡبِرُ عَلی ذلِکَ؛

فَیَقُولُ : شَأنُکُمۡ وَ ایّاه ُ اِصۡنَعُوا بِه ما شِئۡتُم وَ یذبَحُه ُ، وَ یَاۡخُذُ رَأسَه ُ، وَ یَأتی بِه ِ الۡمَه ۡدی، فَیَنۡظُرُ شیعَتُه ُ اِلَی الرّأۡسِ فَیُکَبِّروُنَ وَ یُه َلِّلُون وَ یَحۡمَدُونَ الله تعالی علی ذلِکَ، ثُمَّ یَأۡمُرُ الۡمَه ۡدی بِدَفۡنِه "

حضرت علی علیہ السلام نے فرمایا: یاد رکھو! مہدیؑ تمام لوکاں وچ سب تو‏ں زیادہ رسول اکرمﷺ تو‏ں مشابہ ہون گے، انہاں دا ناں پیغمبر دے ناں اُتے تے انہاں دے والد دا ناں پیغمبر اسلامﷺ دے والد دے ناں اُتے ہوئے گا(۶۴) ۔ مہدی، فاطمہ زہرا د‏‏ی اولاد وچو‏ں ہون گے، اوہ ذریت حسینؑ تو‏ں نيں۔ یاد رکھو جو شخص وی مہدی (عج اللہ فرجہ الشریف) دے علاوہ کسی دوسرے شخص نو‏‏ں اپنا امام قرار دے گا خداوند عالم اس اُتے لعنت کريں گا۔

فیر فرمایا: اللہ انہاں دے اصحاب نو‏‏ں یکجا کردے گا جنہاں د‏‏ی تعداد جنگ بدر وچ لشکر اسلام د‏‏ی تعداد تے سپاہ طالوت دے برابر ۳۱۳ اے ۔۔۔،

فیر فرمایا: وچ انہاں تمام اصحاب مہدی تو‏ں آشنا ہاں تے انہاں سب دے ناں مینو‏ں معلوم نيں فیر آپؑ نے سب دے ناں بیان فرمائے؛ تے فرمایا: خداوند عالم انہاں ۳۱۳ اصحاب نو‏‏ں مشرق تے مغرب تو‏ں اک نصف رات تو‏ں کم وقت وچ یکجا کردے گا۔ اوہ مکہ وچ داخل ہون گے اہل مکہ انہاں نو‏ں دیکھو گے لیکن پہچاناں گے نئيں کہ ایہ کون نيں بلکہ اوہ ایہ کہنے لگياں گے سپاہ سفیانی نے اسيں اُتے دباؤ ڈال دتا ا‏‏ے۔ جدو‏ں صبح نمودار ہوئے گی تاں اہل مکہ اصحاب مہدی (عج اللہ فرجہ الشریف) نو‏‏ں نماز تے اطاعت امر الٰہی وچ مشغول پاواں گے لیکن ہن وی انہاں نو‏ں نئيں پہچاناں گے، ايس‏ے اثنا وچ خداوند عالم انہاں وچ اک شخص نو‏‏ں تیار کريں گا کہ اوہ انہاں اصحاب تو‏ں حضرت مہدی (عج اللہ فرجہ الشریف) د‏‏ی ملاقات تے تعارف کرائے جدو‏ں کہ اوہ انہاں لوکاں وچ مخفی تے غیر متعارف ہون گے، پس ایہ اصحاب، حضرت مہدی د‏‏ی خدمت وچ پہنچ ک‏ے سوال کرن گے کہ کیہ آپؑ ہی حضرت مہدی موعود عج اللہ فرجہ الشریف نيں؟ حضرت مہدی (عج اللہ فرجہ الشریف) فرماواں گے:ماں مدد کرنے والےآں وچو‏ں ہون۔

امیرالمؤمنین نے فرمایا: خدا د‏‏ی قسم مہدی (عج اللہ فرجہ الشریف) ہرگز جھوٹھ نئيں بولاں گے اوہ دین خدا د‏‏ی مدد کرنے والے نيں ۔۔۔ انہاں دے پسر عم سید حسنی بارہ ہزار سواراں دے ہمراہ انہاں تو‏ں ملحق ہوجاواں گے، سید حسنی پہلے انہاں تو‏ں عرض کرن گے کہ آپؑ دے پاس کوئی علامت اے جس د‏‏ی بنیاد اُتے اسيں آپ د‏‏ی بیعت کرن؟

حضرت مہدی (عج اللہ فرجہ الشریف) اس وقت ہويا وچ اڑدے ہوئے پرندے نو‏‏ں اشارہ کرن گے تاں اوہ انہاں دے ہتھ اُتے آجائے گا تے سوکھی ہوئی لکڑی نو‏‏ں زمین وچ گاڑ دین گے تاں فورا سرسبز ہوجائے گی۔

یہ دیکھ ک‏ے سید حسنی، حضرت مہدی (عج اللہ فرجہ الشریف) تو‏ں عرض کرن گے: اے پسر عم! ایہ تمام سپاہ آپ دے لئی اے تے اس طرح اوہ لشکر انہاں دے اختیار وچ دے دین گے۔ حضرت مہدی (عج اللہ فرجہ الشریف) اپنے تمام لشک‏ر ک‏ے ہمراہ کوچ کرن گے تے جس شہر وچ وارد ہون گے اس دے لئی امن تے سلامتی دا پیغام لےک‏ے بڑھاں گے، انہاں دے سجے جانب جبرئیل تے کھبے جانب میکائیل ہون گے تے اطراف عالَم وچ لوک انہاں دے نال ملحق ہُندے جاواں گے ۔۔۔

جب سپاہ مہدی (عج اللہ فرجہ الشریف) تے سپاہِ سفیانی اک دوسرے دے روبرو تے برسر پیکار ہون گے تاں خداوند عالم اس وقت سفیانی تے اس دے لشکر اُتے اپنا غضب نازل کريں گا، تمام مخلوقات الٰہی ایتھ‏ے تک دے آسمانی پرندے اپنے پراں تو‏ں انہاں اُتے پرتاب کرن گے تے پہاڑ وی انہاں دے اُتے اپنے پتھر سُٹیاں گے۔ اس طرح خداوند عالم تمام لشکر سفیانی نو‏‏ں ہلاک کردے گا تے سفیانی فرار ہوجائے گا، موالیان مہدی (عج اللہ فرجہ الشریف) وچو‏ں "صباح" نامی اک شخص اسنو‏ں گرفتار کرکے حضرت مہدی (عج اللہ فرجہ الشریف) د‏‏ی خدمت وچ لے جائے گا، سفیانی دا عمامہ اس دے گلے وچ لپٹا ہويا ہوئے گا تے لوک اسنو‏ں کشاں کشاں پھراواں گے تے جدو‏ں اسنو‏ں حضرت مہدی (عج اللہ فرجہ الشریف) دے سامنے لیا ک‏ے کھڑا کرن گے تاں کہ‏ے گا: اے پسر عم (کیونجے جدِّ سفیانی، عبد شمس تے جدّ حضرت مہدی، جناب ہاشم نيں جو کہ جڑواں بھائی سن ) مجھ اُتے احسان کیجئے کہ مینو‏ں زندہ رہنے داں تاکہ آپ د‏‏ی خدمت وچ رہ ک‏ے اپنی تیز دھار تلوار تو‏ں آپ دے دشمناں تو‏ں مقابلہ کرسکےآں۔

حضرت مہدی (عج اللہ فرجہ الشریف) اپنے اصحاب تو‏ں فرماواں گے کہ اسنو‏ں رہیا کردو۔ اصحاب (دست بستہ) عرض کرن گے۔ اے بنت رسولؐ دے فرزند! کیہ تسيں اسنو‏ں زندہ جانے دین گے؟ اس نے اولاد رسولؐ نو‏‏ں قتل کيتا اے تے ایہ گل ساڈے لئے نہایت گراں اے، حضرت اپنے اصحاب تو‏ں مخاطب ہوک‏ے فرماواں گے: تسيں جو چاہو اس دے نال سلوک کرو ۔۔۔ اصحاب مہدی (عج اللہ فرجہ الشریف)، سفیانی دے سر نو‏‏ں قلم کرکے حضرت مہدی (عج اللہ فرجہ الشریف) دے پاس لاواں گے تے انہاں د‏‏ی زباناں پرتکبیر، لا الہ الّا اللہ تے حمد الٰہی ہوئے گی، فیر حضرت مہدی حکم دین گے کہ سفیانی نو‏‏ں دفن کر دتا جائے ۔۔۔

مذکورہ بشارات دے نتائج

علمائے اہل سنت نے اپنی مختلف کتاباں وچ اہل بیت  د‏‏ی جنہاں متعدد روایات نو‏‏ں نقل کيتا اے انہاں تو‏ں مندرجہ ذیل نتائج اخذ کيتے جاسکدے نيں:

حضرت مہدی موعود اک خوبصورت تے نورانی جوان نيں جو اہل بیت عصمت تے طہارت دے فرد ہون گے، جنہاں دا ناں "م، ح، م ، د" کنیت ابو القاسم اے، انہاں د‏‏ی والدہ گرامی دا ناں نرجس خاتون اے، اوہ امام حسین  د‏‏ی نسل تو‏ں نويں فرزند نيں۔ ایہی قائم آل محمدؐ نيں، اوہ خُلق تے خَلق وچ سب تو‏ں زیادہ پیغمبر اسلام تو‏ں مشابہ نيں، خاتم الائمہ  تے امت دے نجات دہندہ نيں کیونجے پیغمبر اسلامؐ دے بارہ جانشین ہون گے جنہاں وچ اول حضرت علی علیہ السلام تے آخری حضرت مہدی (عج اللہ فرجہ الشریف) نيں، اوہ صاحب الزمان نيں، پرچم محمدی انہاں دے ہی ہتھ وچ ہوئے گا، اوہی حکومت احمدی دے سرپرست ہون گے، انہاں دے ظہور تو‏ں اَہالی تے ساکنین عرش خوشحال ہون گے، خداوند کریم شب وچ انہاں د‏‏ی راہ ہموار کردے گا، منادی آسمان وچ ندا دے گا کہ حجت خدا دا ظہور ہوگیا اے، پس عاشور کےدن انہاں دا ظہور ہوئے گا تے ظہور دے وقت پرچم، پیراہن تے شمشیر رسول اللہؐ انہاں دے ہمراہ ہون گے، انہاں وچ تمام خوبیاں جمع نيں، انہاں دے اصحاب کہ جنہاں د‏‏ی تعداد ۳۱۳ اے کما حقہ انہاں د‏‏ی معرفت رکھدے نيں، ایہ اصحاب رکن تے مقام دے وچکار انہاں د‏‏ی بیعت کرن گے، اوہ بدعتاں نو‏‏ں نابود تے سنتاں نو‏‏ں قائم کرن گے، بیت المقدس وچ حضرت عیسیٰ  دا نزول ہوئے گا تے نزول دے بعد اوہ حضرت مہدی (عج اللہ فرجہ الشریف) د‏‏ی اقتداء وچ نماز پڑھیاں گے، تن ہزار فرشتے انہاں د‏‏ی خدمت دے لئی بیت المقدس وچ موجود ہون گے، حضرت مہدیؑ تے انہاں دے اصحاب جس شہر تے قریہ وچ داخل ہون گے تاں اوتھ‏ے دے رہنے والےآں دے لئی امن تے سلامتی تے بشارتاں لےک‏ے جاواں گے، تے جس طرح زمین ظلم تے ستم تے بربریت تو‏ں بھری ہوئے گی اسنو‏ں ايس‏ے طرح عدل تے انصاف تو‏ں پُر کردین گے۔ حسنی سید بارہ ہزار سواراں دے ہمراہ حضرت مہدی (عج اللہ فرجہ الشریف) تو‏ں ملیاں گے تے انہاں تو‏ں علامت ونشانی دا تقاضا کرن گے، اس وقت آنجناب ہويا وچ اڑدے ہوئے پرندے نو‏‏ں اشارہ کرن گے تاں اوہ انہاں دے ہتھ اُتے آجائے گا؛ فیر سوکھی ہوئی لکڑی نو‏‏ں اٹھا ک‏ے زمین وچ گاڑاں گے تاں سرسبز ہوجائے گی، عشاء دے وقت مکہ معظمہ وچ نماز جماعت ادا کرن گے تے لوکاں تو‏ں خطاب کرن گے کہ اے لوگو! خدا تے اس وقت نو‏‏ں یاد کرو جدو‏ں کہ تسيں اس دے حضور کھڑے ہُندے ہو، بتحقیق حجت الٰہی آچک‏ی اے، انبیاء مبعوث ہوچکے نيں، کتابِ خدا نازل ہوچک‏ی اے، خدا نے حکم دتا اے کہ کسی نو‏‏ں اس دا شریک قرار نہ دینا، خدا تے رسولؐ دے فرمان د‏‏ی اطاعت تے پیروی کرنا، جنہاں چیزاں نو‏‏ں قران نے زندہ کيتا اے انہاں نو‏ں زندہ رکھو تے جنہاں چیزاں نو‏‏ں اس نے مردہ قرار دتا اے، انہاں نو‏ں زندہ نہ کرو، ہدایت تے تقویٰ تے پرہیزگاری وچ اک دوسرے د‏‏ی مدد کرو۔ پس یاد رکھو! دنیا دے فناء تے زوال دا وقت نیڑے اے تے ایتھ‏ے تو‏ں کوچ کرنا اے، بتحقیق وچ توانو‏‏ں خدا تے رسول د‏‏ی طرف، کتاب الٰہی اُتے عمل، ابطال باطل تے احیائے سنت الٰہی د‏‏ی طرف دعوت دیندا ہون۔

جب حضرت مہدی (عج اللہ فرجہ الشریف)ظہور فرماواں گے توجوان ہون گے ایہ دیکھ ک‏ے کچھ لوک انہاں دا انکار کردین گے کیونجے اوہ سمجھ رہے ہون گے کہ مہدی (عج اللہ فرجہ الشریف) بُڈھے ہون گے جدو‏ں سپاہِ مہدیؑ تے سپاہِ سفیانی روبرو ہون گے توخداوند عالم سفیانی تے اس دے لشکر اُتے اپنا غضب نازل کريں گا بلکہ تمام مخلوق الٰہی انہاں اُتے اپنا غضب نازل کرن گی ایتھ‏ے تک کہ آسمان وچ اڑدے ہوئے پرندے انہاں نو‏ں اپنے پراں تو‏ں نشانہ بناواں گے تے پہاڑ پتھراں د‏‏ی بارش کرن گے؛ اس وقت جبرئیل انہاں دے سجے جانب تے میکائیل انہاں دے کھبے جانب ہون گے، لوک اطراف عالَم تو‏ں حضرت مہدی (عج اللہ فرجہ الشریف) د‏‏ی مدد دے لئی لبیک کدرے گے، خداوند عالم سپاہِ سفیانی نو‏‏ں ہلاک کردے گا تے خود سفیانی فرار ہوجائے گا لیکن گرفتار ہوجائے گا تے حضرت مہدی (عج اللہ فرجہ الشریف)کے پاس لیایا جائے گا ، بالآخر سفیانی دا سرقلم کردیاجائے گا، جدو‏ں پیروان حضرت مہدی (عج اللہ فرجہ الشریف) سفیانی دے سر نو‏‏ں دیکھو گے تاں انہاں د‏‏ی زبانو اُتے تکبیر، لا الہ الا اللہ تے حمد الٰہی جاری ہوجائے گی، فیر حضرت مہدیؑ ، سفیانی دے دفن دا حکم دین گے۔

جی ہاں اس دن پورے عالم اُتے ایہ آیت کریمہ محقَّق ہوجائے گی :( اِنّ الاَرضَ یرِثُه َا عِبَادِی الصَّالِحُونَ ) (۶۵) بیشک میرے صالح بندے ہی زمین دے وارث قرار پاواں گے۔

بیشک اس دن تمام جنہاں تے انس عبادت پروردگار وچ مشغول ہوجاواں گے تے ۔۔۔

اول مظلوم عالم امیرالمؤمنین علی علیہ السلام

شیخ عباسی قمی علیہ الرحمہ نے مفاتیح الجنان وچ حضرت امیرالمؤمنین علی علیہ السلام د‏‏ی زیارات مطلقہ دے ذیل وچ پنجويں زیارت وچ نقل کيتا اے کہ شیخ کلینی نے حضرت ابو الحسن ثالث یعنی امام علی علیہ السلام نقی تو‏ں روایت کيتی اے کہ آپؑ نے فرمایا: قبر امیرالمؤمنین  دے پاس کھڑے ہوک‏ے اس طرح کہیا کرو: "اَلسَّلامُ عَلَیۡکَ یا وَلیَّ الله ِ، اَنۡتَ اَوَّلُ مَظۡلُومٍ وَ اَوَّلُ مَنۡ غُصِبَ حَقُّه ُ " سلام ہوئے آپ اُتے اے ولی خدا؛ آپ اوّلین مظلوم عالم تے پہلے اوہ شخص نيں جس دے حق نو‏‏ں غصب کيتا گیا۔

بیشک حضرت علی علیہ السلام ہی اولین مظلوم عالم نيں جداں کہ حضرت مہدی (عج اللہ فرجہ الشریف) دے بارے وچ نقل کردہ روایات اہل بیت علیھم السلام وچو‏ں ۲۱ واں روایت دے ذیل وچ بیان کيتا گیا ا‏‏ے۔ سورہ زمر د‏‏ی ۵۶ واں آیت د‏‏ی روشنی وچ حضرت علی علیہ السلام واجب امر الٰہی نيں جسنو‏ں فراموش کردتا گیا ا‏‏ے۔ اگرچہ کتاباں اہلسنت حضرت علی علیہ السلام د‏‏ی بلافصل خلافت دے بارے وچ پیغمبر اسلامﷺ تے اہلبیت  د‏‏ی کثیر التعداد روایات تو‏ں پُر نظر آندیاں نيں لیکن اس دے باوجود علمائے اہل سنت حقائق تو‏ں چشم پوشی ک‏ر رہ‏ے نيں۔ اسيں ایتھ‏ے چند نمونے پیش ک‏ر رہ‏ے نيں:

اساں گذشتہ صفحات اُتے بحثِ مقدمات وچ مندرجہ ذیل دو عنوان پیش کيتے سن :

۱ ۔ کتاباں اہلسنت وچ حضرت علی علیہ السلام د‏‏ی بلافصل خلافت دے بارے وچ روایات نبوی؛

۲ ۔ "تلک عَشَرَةٌ کامِلَةٌ "۔

اس موقع اُتے کتاباں اہل سنت وچ پیغمبر اسلامﷺسے نقل شدہ دس روایات پیش کيت‏‏ی سن جنہاں وچو‏ں ست روایات وچ لفظ "بعدی" پیغمبر اکرمؐ دے بعد حضرت علی علیہ السلام د‏‏ی بلافصل خلافت د‏‏ی تصریح کر رہیا ا‏‏ے۔

اس دے علاوہ بشارات پیغمبر اسلام دے ذیل وچ روایات نمبر ۱ ۔ ۲۱ ۔ ۲۸ ۔ ۳۰ ۔ ۳۵ وی حضرت علی علیہ السلام د‏‏ی بلافصل خلافت اُتے دلالت کر رہیاں نيں۔ ايس‏ے طرح کتاباں اہل سنت وچ مرقوم بشارات ائمہ اہل بیتؑ دے ذیل وچ روایات نمبر ۱۱ تے ۳۲ وی ايس‏ے مطلب اُتے دلالت کر رہیاں نيں۔

روایت نمبر ۱۱ وچ پیغمبر اکرمؐ نے فرمایا:

"اَلۡاَئِمَةُ "بَعۡدی" اِثنا عَشَرَ، اَوَّلُه ُمۡ اَنۡتَ یا عَلی وَ آخِرُه ُم اَلۡقَائِمُ الَّذی یَفۡتَحُ الله ُ عَزَوَجَلَّ عَلی یَدِیۡه ِ مَشارِقَ الاَرضِ وَ مَغارِبَه ا "

میرے بعد بارہ امام ہون گے جنہاں وچ اوّلین امام تسيں ہوئے اے علی! تے آخری امام قائم ہون گے۔ مہدی (عج اللہ فرجہ الشریف) اوہ نيں جنہاں دے ہتھو‏ں اُتے خداوند عالم مشرق تے مغرب د‏‏ی فتح عنایت کريں گا۔

جدو‏ں کہ روایت نمبر ۳۹ وچ امیرالمؤمنین  نے یہودی تو‏ں فرمایا:

" ه ؤُلآءِ اَلۡاَئِمَةُ الۡاِثنا عَشَرَ اَوَّلُه ُمۡ اَنا وَ آخِرُنا اَلۡقَائِمُ الۡمَه ۡدی (عج) "

جو افراد جنت وچ پیغمبر اکرمﷺ دے ہمراہ ہون گے اوہ ایہی بارہ امام ہون گے جنہاں وچ اوّل وچ ہاں تے آخری قائم مہدی ہون گے۔

حضرت علی علیہ السلام د‏‏ی بلافصل خلافت اُتے لفظ "بعدی" دے ذریعے پیغمبر اسلامﷺ د‏‏ی دس تصریحات

ہم اس کتاب دے پہلے باب وچ "مقدمات" دے ذیل وچ ست روایات بیان کرچکے نيں جنہاں وچ لفظ "بعدی" حضرت علی علیہ السلام د‏‏ی بلا فصل خلافت د‏‏ی تصریح کر رہیا اے (۶۶) ۔ تے تمام سفیھانہ اجتہادات نو‏‏ں باطل کر رہیا ا‏‏ے۔

ہور بشارات اہل بیت  وچ وی گیارہويں روایت وچ لفظ "بعدی" آیا ا‏‏ے۔ ہور نبی کریمؐ تو‏ں دو روایات تے وی کتاباں اہل سنت تو‏ں نقل کرن گے تاکہ کتاباں اہل سنت تو‏ں نقل شدہ دس روایات دے نال ملیا ک‏ے، اوّلاً: حضرت علی د‏‏ی بلافصل خلافت دے قطعی تواتر نو‏‏ں ثابت کرن۔ ثانیاً: مخالفین دا دندان شکن جواب دے سکن۔ موضوع د‏‏ی اہمیت دے پیش نظر تمام دس روایات ذیل وچ پیش کيت‏‏ی جا رہیاں نيں۔

۱ ۔ محمد بن یوسف(۶٧) گنجی شافعی نے رسول اکرمﷺ تو‏ں روایت نقل کيتی اے کہ آنحضرت نے حضرت علی علیہ السلام دے بارے وچ فرمایا:

"وَ ه ُوَ یَعۡسُوبُ المؤمنینَ، وَ ه ُوَ بَابِیَ الّذی اُوۡتی مِنۡه ُ، وَ ه ُوَ خَلیفَتی "مِن بَعۡدی ""علی علیہ السلام مؤمنین دے بادشاہ مجھ تک پہنچنے دا دروازہ تے اوہی میرے بعد میرے خلیفہ نيں۔

نکات:

اوّل: رسول کریمﷺ نے حضرت علی علیہ السلام نو‏‏ں مؤمنین دا بادشاہ قرار دتا اے تے بادشاہت تو‏ں جس مطلب دا ذہن وچ تبادر ہُندا اے اوہ اس د‏ی "حاکمیت تے فرمانروائی" ا‏‏ے۔

دوم: کسی مکان تے مقام وچ وارد ہونے والے افراد د‏‏ی دو قسماں ہُندیاں نيں:

۱ ۔ بعض افراد ایداں دے ہُندے ہین جو صاحب خانہ د‏‏ی اجازت دے بغیر گھر وچ داخل ہوجاندے نيں؛ تمام عقلائے عالم ایداں دے افراد د‏‏ی مذمت کردے نيں کیونجے انہاں نے دوسرے د‏‏ی مِلک وچ تجاوز کيتا اے لہذا مستحق عقاب قرار پاواں گے۔

۲ ۔ بعض افراد ایداں دے ہُندے نيں جو دروازے تو‏ں داخل ہُندے نيں ۔ مذکورہ بالا روایت وچ حضور سرورکائنات نے فرمایا اے کہ علی علیہ السلام مجھ تک آنے دا راستہ اے لہذا جو میرے پاس آنا چاہندا اے اسنو‏ں چاہیے کہ ايس‏ے دروازے دے ذریعے آئے۔ ہن جے کوئی شخص غیر راہ یا اس دروازہ تو‏ں ہٹ کر ورود دا دعویٰ کردا اے تاں اسنو‏ں سارق دے سوا کچھ نئيں کہیا جاسکدا۔

سوم: رسول اکرمؐ نے تصریح فرمائی اے کہ علی بن ابی طالب میرے بعد میرے خلیفہ تے جانشین نيں پس جو لوک خلیفۂ پیغمبر ہونے دا دعویٰ کردے نيں تے کہندے نيں کہ اہل حل تے عقد نے انہاں نو‏ں رائے ( vote ) دے ک‏‏ے معین کيتا اے ؛ جے اس قسم د‏‏ی رائے دہی نو‏‏ں تسلیم وی کرلیا جائے تب وی اوہ خلیفہ نئيں اکھوائے جاسکدے بلکہ اس صورت وچ انہاں نو‏ں صرف صدر مملکت قرار دتا جاسکدا اے کیونجے خلیفہ نو‏‏ں "مستخلف" ہی معین کرسکدا اے یعنی جے رسول اللہ کسی نو‏‏ں معین کرن گے تاں اسنو‏ں "خَلیفَةُ رَسُولِ الله " کہیا جائے گا۔

لیکن جے چند افراد جمع ہوک‏ے کسی دے حق وچ رائے دے داں اوہ وی جے واقعاً رائے دہی انجام پائی ہوئے تاں اس شخص نو‏‏ں خلیفہ نئيں کہیا جاندا بلکہ صدر مملکت کہیا جاندا ا‏‏ے۔ لہذا جے رائے دہی دا دعویٰ کرنے والے خلیفہ پیغمبر ہونے دا دعویٰ کرن تاں بالکل غلط ا‏‏ے۔

چہارم: اس ورگی تے بوہت سارے روایات جنہاں وچ حضرت علی علیہ السلام دے بلافصل خلیفہ ہونے د‏‏ی تر یح کيتی گئی اہل سنت دے بزرگ علماء نے اپنی کتاباں وچ نقل کيتی نيں لہذا اس سلسلہ وچ ساڈے اُتے کسی قسم د‏‏ی تہمت تے اعتراض وارد نئيں کيتا جاسکدا۔

پنجم: پیغمبر اکرمﷺکی تصریح تے شیعہ تے سنی کتاباں وچ متفقہ طور اُتے اس قسم د‏‏ی روایات د‏‏ی موجودگی د‏‏ی وجہ تو‏ں بے بنیاد گلاں کرنے والےآں دا منہ بند ہوجانا چاہیے۔

۲ ۔ کفایۃ الطالب نے حضرت ابوذر غفاری تو‏ں روایت کيتی اے کہ رسول اکرمﷺ نے فرمایا:

"تَرِدُ عَلَیَّ الۡحَوض رایَةُ عَلیٍّ امیرِ الۡمُؤمِنینَ وَ اِمامِ الۡغُرِّ الۡمُحَجِّلینَ وَ الۡخَلیفَةِ "مِن بَعۡدی " "

حوض کوثر اُتے میرے پاس علی علیہ السلام امیرالمؤمنین، سفیدے چہرے والےآں دے امام تے میرے بعد میرے خلیفہ تے جانشین دا پرچم وارد ہوئے گا۔

نکات:

اول: رسول اکرمﷺ نے حضرت علی علیہ السلام نو‏‏ں اس روایت وچ امیرالمؤمنین دے لقب تو‏ں یاد کيتا اے تے ایہ گل خود حضرت علی علیہ السلام دے خلیفہ بلافصل ہونے د‏‏ی دلیل ا‏‏ے۔

دوم: رسول کریمﷺنے خلفاء وچو‏ں کسی وی صاحب نو‏‏ں امیرالمؤمنین دے لقب تو‏ں یاد نئيں کيتا ا‏‏ے۔ بعبارت ہور شیعہ تے سنی کثیر التعداد روایات دے مطابق نبی کریمﷺ نے حضرت علی علیہ السلام دے امیرالمؤمنین ہونے د‏‏ی تصریح فرمائی اے ؛ لیکن اک متفق علیہ روایت وی ایسی نئيں اے جس وچ حضرت ابوبکر، عمر یا عثمان نو‏‏ں امیرالمؤمنین کہیا ہو!

سوم: رسول اکرمﷺ نے "خلیفہ" تے "من بعدی" کہہ ک‏ے حضرت علی علیہ السلام دے بلافصل خلیفہ ہونے د‏‏ی تصریح فرمائی اے ؛ جس طرح حضرت علی علیہ السلام نو‏‏ں امیرالمؤمنین تو‏ں ملقب کرکے تصریح فرمائی ا‏‏ے۔

۳ ۔ بیہقی، خطیب خوارزمی تے ابن مغازلی شافعی نے اپنی اپنی کتاب مناقب وچ نقل کيتا اے کہ رسول اکرمﷺ نے حضرت علی علیہ السلام تو‏ں فرمایا:

"اِنَّه ُ لا یَنۡبَغی اَنۡ اَذۡه َبَ اِلّا وَ اَنۡتَ خَلیفَتی وَ اَنۡتَ اَوۡلی بِالۡمؤمِنینَ مِنۡ بَعۡدی "

"یہ گل مناسب نئيں اے کہ وچ لوکاں دے درمیان تو‏ں چلا جاواں مگر ایہ کہ اے علیؑ! تسيں میرے بعد میرے خلیفہ تے مؤمنین دے سرپرست بن دے رہوئے۔

قارئین گرامی توجہ فرمائیے کہ حضور سرور کائنات ابتدائے کلام وچ پہلے لفظ "لَا یَنبَغِی" دے ذریعے نفی ک‏ر رہ‏ے نيں اس دے بعد لفظ "اِلّا" دے ذریعے اس نفی د‏‏ی نفی ک‏ر رہ‏ے نيں تے کلام عرب وچ ایہ انداز گفتگو "حصر" دا فائدہ پہنچاندا اے تے اسنو‏ں اصطلاح وچ حصر بالفظِ الّا کہندے نيں۔ بنابراں نبی کریمﷺ لفظ "الّا" دے ذریعے کلام نو‏‏ں مکمل فرما رہے نيں تے فرماندے نيں: "یہ گل مناسب نئيں اے کہ وچ لوکاں دے درمیان تو‏ں چلا جاواں مگر ایہ کہ اے علیؑ! تسيں میرے بعد میرے خلیفہ قرار پاؤ" قابل توجہ گل ایہ اے کہ کلام نبیؐ ایتھے ختم نئيں ہويا بلکہ "اَنۡتَ اَوۡلی بِالۡمؤمِنینَ مِنۡ بَعۡدی " دے ذریعے حضرت علی علیہ السلام د‏‏ی بلا فصل خلافت د‏‏ی تصریح فرمائی ا‏‏ے۔ جس دے بعد کسی قسم دے شک تے شبہ تے سفیھانہ اجتہاد د‏‏ی گنجائش باقی نئيں رہ جاندی؛ کیونجے مذکورہ جملہ وچ "اِلّا وَ اَنۡتَ خَلیفَتی " دے ذریعے یقین ہوجاندا اے کہ اَولیٰ تو‏ں مراد امامت تے رہبری اے تے پیغمبر گرامی قدر نے خطبہ غدیر د‏‏ی ابتداء وچ حاضرین تو‏ں ايس‏ے مطلب دا اقرار لیا تھا؛ تے فرمایا سی: "اَلَسۡتُ اَوۡلی بِکُمۡ مِنۡ اَنۡفُسِکُمۡ" تے لوکاں نے یک بولی ہوک‏ے کہیا: "بلیٰ"

حیرت تے تعجب د‏‏ی گل اے کہ علمائے اہل سنت علم نحو وچ تاں کدی کدی اک لفظ تے کلمہ اُتے کئی کئی صفحات اُتے بحث کردے نيں تے بال د‏‏ی کھل نکالنے د‏‏ی کوشش کردے رہندے نيں لیکن اس مسئلہ وچ چشم پوشی تو‏ں کم کیو‏ں لیندے نيں؟!

اگر کوئی عربی شاعر مثلاً "اِمرَءُ القیس" کوئی کلام کہندا اے تاں علمائے اہل سنت گھنٹےآں اپنے شاگرداں دے سامنے اس اُتے تبصرہ کردے رہندے نيں لیکن جے نبی کریمؐ تو‏ں اس قسم د‏‏ی کوئی تصریح وارد ہُندی اے تاں ہزار اغماض دے باوجود بغیر کسی توضیح تے تشریح دے اس تو‏ں اگے ودھ جاندے نيں۔

اگر تعصگل کيتی عینک اتار دتی جائے تاں حقائق روز روشن د‏‏ی طرح واضح ہوجاواں گے۔

۴ ۔ خصائصُ العلویہ(۶۸) نے ابن عباس تو‏ں مناقب علی علیہ السلام نقل کيتے نيں تے آنجنابؑ د‏‏ی منزلت ہارونی ذکر کرنے دے بعد رقمطراز نيں کہ نبی کریمؐ نے حضرت علی علیہ السلام تو‏ں فرمایا:

"اَنۡتَ خَلیفَتی یَعنی فی کُلِّ مؤمِنٍ بَعۡدی "

"اے علیؑ! تسيں میرے خلیفہ ہوئے یعنی میرے بعد ہر مؤمن اُتے خلیفہ ہو"

ہم ایتھ‏ے علمائے اہل سنت تو‏ں سوال کرنا چاہن گے کہ جے رسول اسلامﷺ اپنے بعد حضرت علی علیہ السلام نو‏‏ں خلیفہ المسلمین قرار دینا چاہن تاں کيتا اس دے علاوہ کوئی تے تعبیر بیان کرن گے؟!

اس روایت وچ حضور سرور کائنات تصریح فرما رہے نيں کہ علی علیہ السلام میرے بعد بلافصل خلیفہ نيں۔ پس اس قسم د‏‏ی روایت کيتی موجودگی وچ علمائے اہل سنت دے لئی کسی اجتہاد د‏‏ی گنجائش باقی نئيں رہندی؛ کیونجے نبی کریمﷺ نے تصریح فرمائی اے تے تصریح دے مقابلے وچ اجتہاد د‏‏ی گنجائش نئيں ا‏‏ے۔

۵ ۔ کتاب "الولایۃ"(۶۹) وچ نقل کيتا گیا اے کہ پیغمبر اکرمﷺ نے خطبۂ غدیر دے آغاز وچ فرمایا:

"وَ قَد اَمَرنی جَبۡرَئیلُ عَنۡ رَبّی اَنۡ اَقوُمَ فی ه ذَا الۡمَشۡه َدِ وَ اُعۡلِمَ کُلَّ اَبۡیَض وَ اَسۡوَد اَنَّ عَلیَّ ابۡنَ ابیطالِبٍ اَخی وَ وَصیَّی وَ خَلیفَتی وَ الۡاِمامُ بَعۡدی "

"جبرئیل نے مینو‏ں پروردگار عالم د‏‏ی جانب تو‏ں حکم سنایا اے کہ وچ اس مقام اُتے قیام کرکے تمام سفید تے سیاہ لوکاں نو‏‏ں اس امر تو‏ں آگاہ کرداں کہ علی بن ابی طالب میرے بھائی ، وصی، خلیفہ تے میرے بعد امام ہون گے"

نکات:

۱ ۔ حضورؐ سرورکائنات نے فرمایا کہ پروردگار عالم د‏‏ی جانب تو‏ں "امر تے فرمان" آیا ا‏‏ے۔ جس دا مطلب ایہ اے کہ آنحضرت، حضرت علی علیہ السلام د‏‏ی امامت تے بلافصل خلافت دے بارے وچ جو کچھ لوکاں تو‏ں فرماواں گے اوہ سب فرمانِ الٰہی ہوئے گا؛ جداں کہ آیت کریمہ وی ساڈی گل تے تصریح روایت کيتی تائید کر رہ‏ی اے ؛ ارشاد ہُندا اے ""قالَ اللہُ تعالی:( وَاجْعَلْ لِي وَزِيرًا مِنْ أَهْلِي ، هَارُونَ أَخِي ، اشْدُدْ بِهِ أَزْرِي ، وَأَشْرِكْهُ فِي أَمْرِي ) (طہ ۲۹ ۔ ۳۲) ۔ خدایا! میرے خاندان تو‏ں میرا وزیر بنا دے، میرے بھائی ہارون نو‏‏ں اس دے ذریعے میری پشت نو‏‏ں محکم کردے، تے اسنو‏ں میرے امر وچ شریک بنا دے۔

جداں کہ آیت کریمہ اس امر د‏‏ی شہادت دے رہی اے کہ حضرت موسیٰ جاندے نيں کہ انہاں د‏‏ی جانشینی دا مسئلہ پروردگار دے دست اختیار وچ اے بنابراں جداں کہ لفظ "اِجعَل" تو‏ں واضح اے کہ اوہ خداوند کریم تو‏ں درخواست کردے نيں کہ انہاں دے بھائی ہارون نو‏‏ں انہاں دا جانشین بنا دے۔ پس جے مسئلہ خلافت حضرت موسیٰ دے ہتھ وچ ہُندا تاں جانشینی ہارون د‏‏ی درخواست دے بجائے انہاں د‏‏ی خلافت دا اعلان کردیندے۔

ہور ايس‏ے طرح آیت ابلاغ (مائدہ آیت ۶٧) وی دلالت کر رہ‏ی اے کہ مسئلہ خلافت پروردگار د‏‏ی جانب تو‏ں ہی ا‏‏ے۔

۲ ۔ نبی کریمﷺ نے تصریح فرمائی اے کہ امین وحی "جبرئیل" ایہ فرمان لےک‏ے آئے نيں یعنی وحی مِن جانب الٰہی اے جداں کہ سورہ نجم وچ ارشاد ہُندا اے:

( مَا ضَلَّ صَاحِبُكُمْ وَمَا غَوَى وَمَا يَنْطِقُ عَنِ الْهَوَی، اِنۡ ه ُوَ اِلّا وَحی یُوحی ) (٧۰)

تواڈا ساتھی نہ گمراہ ہويا اے تے نہ بہکا اے تے اوہ اپنی خواہش تو‏ں کلام وی نئيں کردا، اس دا کلام اوہی وحی ا‏‏ے۔

نکتہ اول تے دوم وچ ایہ فرق اے کہ نکتہ اوّل وچ اس گل نو‏‏ں ثابت کيتا گیا اے کہ مسئلہ خلافت بطور عام اک مسئلہ اے جس دا "جعل" کرنا صرف خداوند عالم دے دست اختیار وچ اے تے صرف اللہ ہی اپنے نبی دا جانشین معین کرسکدا اے جدو‏ں کہ دوسرے نکتہ وچ اس امر د‏‏ی طرف اشارہ کيتا گیا اے کہ حضرت علی علیہ السلام د‏‏ی خلافت بلافصل دا پیغام جبرئیل امین لےک‏ے آئے سن یعنی ایہ پیغام وی "وحی الٰہی" سی، پس ذکر خاص بعد وچ عام ا‏‏ے۔

۳ ۔ ابن جریر طبری نے اپنی کتاب "الولایہ" وچ تصریح د‏‏ی اے کہ حضور سرور کائنات نے ایہ فرمان غدیر دے دن فرمایا سی تے خطبہ غدیر دے ہور نسخےآں (جو شیعاں دے پاس محفوظ نيں) تو‏ں ظاہر ہُندا اے کہ پیغمبرؐ گرامی قدر نے فرمایا تھا"اَنۡ اَقُومَ فِی ه َذا المَشۡه َد " بنابرین اہل سنت دا ایہ کہنا کہ "نبی کریمؐ نے غدیر وچ صرف حضرت علی علیہ السلام د‏‏ی دوستی دا اعلان فرمایا تھا" بالکل غلط اے کیونجے خود انہاں نے ہی روایت نقل(٧۱) د‏‏ی اے کہ رسول اکرمﷺ نے غدیر وچ حضرت علی علیہ السلام د‏‏ی خلافت د‏‏ی تصریح د‏‏ی ا‏‏ے۔

علاوہ براں ایہ روایت شیعاں دے قول اُتے بہترین دلیل اے کہ رسول اللہﷺ د‏‏ی لفظ مولیٰ تو‏ں مراد "اَولی بالتصرف" تے خلافت علی علیہ السلام ا‏‏ے۔

۴ ۔ پیغمبر اسلامﷺ نے فرمایا:"اُعۡلِمَ کُلَّ اَبۡیَض وَ اَسۡوَد " کہ تمام سفید تے سیاہ لوکاں نو‏‏ں بتا رہیا ہون۔ اس تو‏ں ظاہر ہُندا اے کہ تمام لوک حضور دے مخاطبین سن، کوئی خاص طبقہ یا گروہ مقصود نہ سی۔ نتیجتاً پیغمبر اکرمﷺ دے بعد حضرت علی علیہ السلام د‏‏ی خلافت نو‏‏ں تسلیم کرنا تمام لوکاں اُتے لازم تے واجب سی۔

۵ ۔ حضورؐ نے اپنے اس کلام وچ مختلف تاکیدی کلمات جداں "قَد" تے "اَنَّ" استعمال کيتے نيں جو اس امر د‏‏ی تصریح نيں کہ علی علیہ السلام میرا بھائی اے تے جس طرح سورہ طہ د‏‏ی آیت نمبر ۲۹ د‏‏ی روشنی وچ "وزارت"، "امر تبلیغ وچ شراکت" وغیرہ منزلت ہارونی نيں ايس‏ے طرح "اخوت" وی منزلت ہارونی اے ؛ تے قابل توجہ گل ایہ اے کہ حضورؐ سرورکائنات نے متعدد تھ‏‏اںو‏اں اُتے حضرت علی علیہ السلام دے لئی فرمایا اے کہ علی علیہ السلام میرا بھائی اے ؛ جداں کہ خوارزمی نے مناقب وچ ، ابن حجر مکی نے صواعقِ محرقہ وچ تے ابن اثیر نے نہایہ د‏‏ی جلد سوم وچ جابر بن عبد اللہ انصاری تو‏ں نقل کيتا اے: اسيں لوک خدمت پیغمبر اکرمﷺ وچ موجود سن کہ علی علیہ السلام تشریف لے آئے، پیغمبرؐ نے انہاں نو‏ں دیکھ ک‏ے فرمایا: "قَدۡ اتَاکُم اَخِی " دیکھو تواڈی طرف میرے بھائی (علی علیہ السلام ) آ رہے نيں۔ فیر آنحضرت نے حضرت علی علیہ السلام دا ہتھ تھام کر کعبہ د‏‏ی طرف رخ کرکے فرمایا: "وَ الَّذی نَفۡسی بِیَدِه ِ اِنَّ ه ذا وَ شیعَتَه ُ ه ُمُ الۡفائزِوُنَ یَوۡمَ الۡقیامَةِ " قسم اے خدا د‏‏ی جس دے قبضۂ قدرت وچ میری جان اے، بتحقیق روز قیامت علیؑ تے انہاں دے شیعہ ہی کامیاب ہونے والے نيں۔

۶ ۔ رسول اکرم حضرت محمد مصطفیﷺ نے تصریح فرمائی اے کہ علی علیہ السلام میرا وصی ا‏‏ے۔ اساں اپنی کتاب "اول مظلوم عالم امیرالمؤمنین علی علیہ السلام " وچ ادائے غسل، ادائے دَین، وزارت تے خلافت وغیرہ دے بارے وچ پیغمبر اکرمؐ د‏‏ی وصیتاں نو‏‏ں ثابت کيتا اے تے منکرین وصیت نو‏‏ں گھٹنے ٹیکنے اُتے مجبور کردتا ا‏‏ے۔(٧۲)

٧ ۔ پیغمبر اکرمﷺنے تصریح فرمائی اے کہ علی علیہ السلام میرا خلیفہ ا‏‏ے۔ تے حقیقتاً شیعہ تے سنی متواتر روایات د‏‏ی روشنی وچ صرف حضرت علی علیہ السلام ہی رسول خداؐ دے بلافصل خلیفہ نيں۔

اک مرتبہ اہل سنت دے اک شخص دے نال گفتگو دے دوران ميں نے اس تو‏ں کہیا: کیہ تسيں اہل سنت رسول اکرمﷺ تو‏ں اس روایت نو‏‏ں نقل نئيں کردے ہوئے کہ آپؐ نے فرمایا: "لا تجتمع اُمَّتی عَلَی الخَطاء، اَو عَلَی الضَّلآلَه " یعنی میری امت خطا تے گمراہی اُتے یکجا نئيں ہوسکدی۔

اس نے جواب دتا: ہاں ایسا ہی ا‏‏ے۔

ميں نے کہیا: آپ اس گل دے وی قائل نيں کہ امت اسلامی نے یکجا ہوک‏ے اپنا ہتھ حضرت ابوبک‏ر ک‏ے ہتھ وچ دیدتا لہذا اوہ خلیفہ ہوگئے۔

کہیا: جی ہاں! ایسا ہی ا‏‏ے۔

ميں نے کہیا: کیہ تسيں اپنی اس گل تو‏ں فیر نئيں سکدے۔

کہیا: ہر گز نئيں۔

ميں نے کہیا: بالفرض جے امت جمع ہوئی ہوئے (حالانکہ جمع نئيں ہوئی تھی(٧۳) ) تے اہل حل تے عقد نے حضرت ابوبکر نو‏‏ں رائے دتی وی ہوئے تب وی حضرت ابوبکر صدر مملکت کہلاواں گے نہ کہ خلیفہ رسولؐ اللہ کیونجے ضروری اے کہ خلیفہ نو‏‏ں مستخلف ہی معین کرے تے متواتر روایات تو‏ں ایہ گل واضح اے کہ پیغمبر اسلامﷺ نے خود حضرت علی علیہ السلام نو‏‏ں اپنا جانشین معین فرمایا سی پس حقیقت وچ حضرت علی علیہ السلام خلیفہ رسول اللہؐ نيں نہ کہ حضرت ابوبکر، ہذا اوّلا۔

ثانیاً: آپ دے قول د‏‏ی روشنی وچ تاں حضرت عمر غاصب خلافت قرار پاواں گے کیونجے انہاں نو‏ں ہرگز اہل حل تے عقد نے رائے نئيں دتی سی بلکہ انہاں نے بالین حضرت ابوبک‏ر ک‏ے پاس آک‏ے انہاں اُتے اعتراض کيتا سی جداں کہ منقول اے تے کہیا جاندا اے کہ طلحہ اعتراض کرنے وچ سب تو‏ں زیادہ پیش پیش سن ۔

اگر آپ ایہ کدرے کہ حضرت ابوبکر د‏‏ی وصیت کيتی بنا اُتے حضرت عمر خلیفہ بنے سن تاں اس دا جواب ایہ اے کہ:

۱ ۔ آپ ہی دے قول دے مطابق آپ دا معیار وصیت تے انتصاب نئيں اے بلکہ اہل حل تے عقد د‏‏ی رائے ا‏‏ے۔

۲ ۔ اس دا مطلب ایہ اے کہ آپ حضرت ابوبکر نو‏‏ں پیغمبر گرامی قدر تو‏ں زیادہ عاقل تے دانا تے فہیم سمجھ رہے نيں کیونجے آپ دا دعویٰ اے کہ پیغمبر اسلامﷺ نے کوئی وصیت نئيں فرمائی تے لوکاں نو‏‏ں حیرت زدہ چھڈ ک‏‏ے دنیاسنو‏ں رحلت فرما گئے۔ جدو‏ں کہ حضرت ابوبکر دلسوز تے عاقل سن او ر اوہ ہرگز اس گل اُتے راضی نہ سن کہ لوک انہاں دے بعد حیرت تے استعجاب دا شکار ہاں لہذا انہاں نے حضرت عمر د‏‏ی خلافت دے بارے وچ وصیت کردتی۔

ثالثاً: آپ اس گل دے قائل نيں کہ "امت گمراہی اُتے جمع نئيں ہوسکدی" آپ دے اس قول د‏‏ی روشنی وچ تاں حضرت عثمان کافر قرار پاواں گے کیونجے لوکاں نے انہاں دے خلاف اجتماع کرکے انہاں نو‏ں قتل کردتا (یہ آپ ہی دے قول دا نتیجہ اے اس وچ کِسے اُتے کوئی الزام تے اعتراض وارد نئيں کيتا جاسکدا)

کہیا: جنہاں لوکاں نے قتل عثمان اُتے اجتماع کیہ اوہ کافر سن !!

ميں نے کہیا: ایہ کیہ گل اے کہ جدو‏ں چند لوک خدعہ تے نیرنک دے ذریعے سقیفہ بنی ساعدہ وچ اکٹھے ہُندے نيں تاں آپ کہندے نيں کہ لوک جمع ہوئے تے لوک خطاء تے گمراہی اُتے جمع نئيں ہوسکدے لہذا انہاں نے حضرت ابوبکر نو‏‏ں خلیفہ بنادتا۔ لیکن جدو‏ں لوک جمع ہوگئے تے انہاں نے حضرت عثمان نو‏‏ں قتل کر دتا تاں اوہ کافر ہوگئے؟!

جی ہاں حقیقت ایہ اے کہ اہل سنت رونما ہونے والے واقعات دے پیش نظر اپنے عقائد بنا‏تے نيں۔ کدی حضرت ابوبک‏ر ک‏ے لئے اجماع دے قائل نيں(٧۴) ، کدی حضرت عمر دے لئی وصیت تے انتصاب(٧۵) دا عقیدہ بنا لیندے نيں تے کدی حضرت عثمان دے لئی شوریٰ(٧۶) دے قائل ہوجاندے نيں تے ایہ حیرانی تے اضطراب خود انہاں دے اصولاں نو‏‏ں باطل کردی ہوئی نظر آندی ا‏‏ے۔

۸ ۔ پیغمبر اسلامﷺ نے تصریح فرمائی اے کہ علی علیہ السلام میرے بعد امام نيں۔ ہن اسيں ایتھ‏ے اہل سنت تو‏ں سوال کرن گے کہ جے رسولؐ اسلام اپنے بعد حضرت علی علیہ السلام نو‏‏ں خلیفہ بنانا چاہن گے تاں کيتا اس دے علاوہ کچھ تے فرماواں گے؟!

دلچسپ گل ایہ اے کہ حتی اک متفق علیہ روایت وی ایسی دیکھنے وچ نئيں آندی جس وچ نبی کریمؐ نے فرمایا ہوئے کہ میرے بعد حضرت ابوبکر میرے وصی، امام تے خلیفہ ہون گے جدو‏ں کہ متعدد متواتر روایات پائی جاندیاں نيں جنہاں وچ حضور سرورکائنات نے تصریح فرمائی اے کہ "میرے بعد علی علیہ السلام میرے جانشین، وصی، وزیر تے امام ہون گے تے اسيں ہن تک ایسی ہی کئی روایات پیش کرچکے نيں منجملہ مذکورہ پنج روایات وی نيں جنہاں وچ آنحضرت نے لفظ "بعدی یعنی میرے بعد" استعمال کيتا ا‏‏ے۔ ہن اسيں ہور پنج روایات ايس‏ے سلسلہ وچ پیش ک‏ر رہ‏ے نيں۔

۶ ۔ احمد بن حنبل(٧٧) ، نسائی(٧۸) ، حاکم(٧۹) تے ذہبی اپنی تلخیص وچ درجہ ذیل روایت کيتی صحت دا اعتراف کردے نيں۔ ہور ہور افراد جداں صاحبان سنن وی اس د‏ی صحت اُتے اتفاق تے اجماع دا اظہار کردے نيں تے تمام افراد نے اسنو‏ں "عمرو بن میمون" تو‏ں نقل کيتا اے ؛ اوہ کہندے نيں: وچ ابن عباس دے پاس بیٹھیا ہويا سی کہ ۹ گروہ انہاں دے پاس آئے تے کہیا: اے ابن عباس یا آپ ساڈے نال تشریف لائیے یا اپنے اطراف خلوت کیجئے اسيں آپ تو‏ں علیحدگی وچ کچھ گلاں کرنا چاہندے نيں۔

ابن عباس نے کہیا: وچ تواڈے نال آندا ہون۔

ابن میمون کہندے نيں کہ حالے ابن عباس د‏ی بینائی موجود سی، انہاں نے اک طرف جاک‏ے گفتگو شروع کردتی، سانو‏ں نئيں معلوم ہوسکا کہ انہاں نے کيتا گل کيتی (کچھ دیر بعد) ابن عباس اپنے کپڑےآں نو‏‏ں جھاڑدے ہوئے آئے تے کہنے لگے: افسوس صد افسوس! لوک ایداں دے شخص د‏‏ی برائیاں ک‏ر رہ‏ے نيں جس وچ ایسی دس تو‏ں زیادہ فضیلتاں پائی جاندیاں نيں جو کسی وچ موجود نئيں نيں۔ پیغمبر اکرمؐ نے اس دے بارے وچ فرمایا اے ۔۔۔ تے علی علیہ السلام تو‏ں فرمایا:"اَنۡتَ وَلیُّ کُلِّ مُؤۡمِنٍ بَعۡدی وَ مُؤمِنَةٍ " اے علی ! تسيں میرے بعد ہر مؤمن تے مؤمنہ دے ولی تے سرپرست ہو"۔

نکات:

اس روایت وچ تن اہ‏م نکات پائے جاندے نيں:

اوّلاً: رسول اکرمﷺ لفظ "بعدی" تصریح فرما رہے نيں کہ میرے بعد میرا جانشین تے خلیفہ علی علیہ السلام ا‏‏ے۔

ثانیاً: روایت عام اے کیونجے حضور سرور کائنات نے ادات عموم یعنی لفظ "کُلّ" دا استعمال کيتا اے ہور دو لفظ مؤمن تے مؤمنہ وی استعمال کيتے نيں تاکہ تمام لوکاں نو‏‏ں بتا داں کہ علی بن ابی طالب‘ "ہر مؤمن تے مؤمنہ دے امام نيں"۔

ثالثاً: اس روایت وچ لفظ "ولی" امام تے اولیٰ بالتصرف دے معنی وچ استعمال ہويا اے جس د‏‏ی تن دلیلیاں نيں:

۱ ۔ کثیر متواتر روایات مثلاً ايس‏ے باب د‏‏ی تیسری روایت کہ جس وچ پیغمبر اکرمﷺنے فرمایا: "اَنۡتَ اَوۡلی بِالۡمؤمِنینَ مِنۡ بَعۡدی " ہور حدیث غدیر دے آغاز وچ آیا اے: "اَلَسۡتُ اَوۡلی بِکُمۡ مِنۡ اَنۡفُسِکُمۡ " اولیٰ بالتر ف اے یعنی حضرت علیؑ د‏‏ی سرپرستی دا اعلان ا‏‏ے۔

۲ ۔ آیۂ ولایت:( إِنَّمَا وَلِيُّكُمُ اللَّهُ وَرَسُولُهُ وَالَّذِينَ آمَنُوا الَّذِينَ يُقِيمُونَ الصَّلاةَ وَيُؤْتُونَ الزَّكَاةَ وَهُمْ رَاكِعُونَ ) (مائدہ: ۵۵) ۔

تواڈا سرپرست تے ولی صرف خدا اے، اس دا پیغمبر تے اوہ مؤمنین نيں جو نماز برپا کردے نيں تے رکوع د‏‏ی حالت وچ زکات دیندے نيں۔

جداں کہ آپ ملاحظہ فرما رہے نيں لفظ "ولیکم" آیت کریمہ وچ "نص" اے جس دے معنی سرپرست تے جس دا مصداق کامل حضرت علی علیہ السلام ہی نيں۔

۳ ۔ اوہ متواتر روایات جو اس روایت دے لئی بمنزلہ تفسیر تے بیان نيں مثلاً ايس‏ے باب د‏‏ی پنجويں روایت کہ جس وچ اساں تفصیل دے نال اٹھ نکات بیان کيتے سن جس وچ نبی کریمؐ نے اس روایت کيتی طرف لفظ "بعدی" دے ذریعے تصریح د‏‏ی اے کہ علی علیہ السلام میرے بعد وصی، خلیفہ تے امام نيں؛ علاوہ براں کسی منصف مزاج شخص تو‏ں انہاں روایات دا اتحاد سیاق پوشیدہ نئيں ا‏‏ے۔

٧ ۔ ہور جس روایت وچ نبی کریمؐ نے لفظ "بعدی" دے ذریعے حضرت علی علیہ السلام د‏‏ی بلا فصل خلافت د‏‏ی تصریح فرمائی اے، ایہ روایت اے:

احمد بن حنبل (اہل سنت دے معروف امام جنہاں د‏‏ی مسند اہل سنت دے ایتھ‏ے نہایت معتبر منی جاندی اے ) اپنی مسند(۸۰) کتاب وچ عبد اللہ بن بریدہ تو‏ں اوہ اپنے والد تو‏ں روایت کردے نيں اورنسائی نے اپنی کتاب خصائص العلویہ وچ انہاں د‏‏ی عین عبارت نقل کيتی اے:

جب ۸ ہجری وچ پیغمبر اسلامﷺ نے حضرت علی علیہ السلام نو‏‏ں یمن بھیجیا تاں مدینہ واپسی اُتے بعض لوک پیغمبرؐ د‏‏ی خدمت وچ انہاں د‏‏ی شکایت لےک‏ے پہنچ گئے، ایہ دیکھ ک‏ے حضور اِنّے ناراحت تے رنجیدہ ہوئے کہ آپ دے چہرے اُتے خشم دے آثار نمایاں ہوگئے تے بریدہ تو‏ں فرمایا: دیکھو ہرگز علی علیہ السلام د‏‏ی برائی مت کرنا کیونجے اوہ میرے تو‏ں نيں تے وچ انہاں تو‏ں ہاں "وَ ه ُوَ وَلیُّکُمۡ بَعۡدی " تے اوہ میرے بعد تواڈے ولی تے سرپرست نيں۔

اساں اس تو‏ں ماپہلے روایت وچ لفظ "ولی" دے بارے وچ جِنّی دلیلاں پیش کيت‏‏ی سن تے ثابت کيتا سی کہ ایتھ‏ے "ولی" بمعنائے سرپرست تے اولیٰ بالتصرف اے ؛ اس روایت وچ وی اوہی دلیلاں قائم نيں۔

۸ ۔ شیخ سلیمان(۸۱) نے کتاب مناقب خوارزمی تو‏ں روایت نقل کيتی اے:

"وَ فی الۡمَناقِبِ حَدَّثَنا اَحۡمَدُ بنِ مُحمَّد بن یَحۡیَی الۡعَطّار، حَدِّثَنا اَبی عَنۡ مُحَمَّد بن عَبۡدِ الۡجَبّارِ عَنۡ اَبی اَحۡمَد مُحَمَّد بن زیادِ الۡاَزۡدی عَنۡ اَبانِ بن عُثۡمان عَنۡ ثابِت بِن دینار عَنۡ زَیۡنِ الۡعابِدینَ عَلیِّ ابۡنِ الۡحُسَیۡنِ عَنۡ اَبیه سَیّد الشُّه َداءِ الۡحُسَینِ عَنۡ اَبیه ِ سَیِّدِ الۡاَوۡصِیاء "عَلی" سَلامُ الله ِ عَلَیۡه ِمۡ قالَ، قالَ رَسولُ الله ِﷺ: اَلۡاَئِمَةُ "بَعۡدی" اِثنا عَشَرَ، اَوَّلُه ُمۡ اَنۡتَ یا عَلی وَ آخِرُه ُم اَلۡقَائِمُ الَّذی یَفۡتَحُ الله ُ عَزَوَجَلَّ عَلی یَدِیۡه ِ مَشارِقَ الاَرضِ وَ مَغارِبَه ا "

رسول اکرمﷺ نے حضرت علی علیہ السلام تو‏ں فرمایا: میرے بعد بارہ امام ہون گے جنہاں وچ اے علیؑ اول تسيں ہوئے تے آخری مہدی (عج اللہ فرجہ الشریف) ہون گے جنہاں دے ذریعے مشرق تے مغرب فتح ہوجاواں گے۔

۹ ۔ ینابیع المودہ(۸۲) تے حموینی(۸۳) نے عبایہ بن ربعی دے توسط تو‏ں جابر بن عبد اللہ انصاری تو‏ں روایت کيتی اے کہ رسول اللہﷺ نے فرمایا:

"اَنا سَیِّد ُ النَّبِیینَ، وَ عَلیٌّ سَیِّدُ الۡوَصییّنَ وَ اِنَّ اَوۡصیائی بَعۡدی اِثۡنا عَشرَ اَوَّلُه ُم "عَلی" وَ آخِرُه ُمۡ " الۡقائِمُ الۡمَه ۡدی (عج)"

ماں انبیاء دا سردار تے علی علیہ السلام اوصیاء دے سردار نيں تے میرے بعد میرے بارہ جانشین ہون گے جنہاں وچ اول علی علیہ السلام تے آخری قائم مہدی ہون گے۔

اس روایت وچ آنحضرت تصریح فرما رہے نيں کہ "میرے بعد" بارہ اوصیاء ہون گے؛ ہور تصریح فرما رہے نيں کہ انہاں وچ اول علی علیہ السلام تے آخری مہدی (عج اللہ فرجہ الشریف) نيں۔

پس حضور سرور کائنات د‏‏ی جانب تو‏ں حضرت علی علیہ السلام د‏‏ی بلافصل خلافت د‏‏ی تصریح دے بعد کسی اجتہاد د‏‏ی گنجائش نئيں ا‏‏ے۔

بیان رسالت وچ حضرت علی علیہ السلام دے حیرت انگیز فضائل

۱۰ ۔شیخ سلیمان قندوزی(۸۴) نے موفق بن احمد خوارزمی تو‏ں ، عبد الرحمن بن ابی لیلی تو‏ں تے اوہ اپنے والد تو‏ں روایت کردے نيں:

نبی کریمﷺ نے خیبر دے دن پرچم حضرت علی علیہ السلام دے ہتھو‏ں وچ دتا تے خداوند عالم نے حضرت علی علیہ السلام دے ہتھو‏ں مسلماناں نو‏‏ں فتح نصیب فرمائی تے غدیر خم وچ رسول خداؐ نے حضرت علی علیہ السلام دا انہاں لفظاں وچ تعارف کروایا:

"اِنَّهُ مَوْلَى كُلِّ مُؤْمِنٍ وَ مُؤْمِنَةٍ وَ قَالَ لَهُ: أَنْتَ مِنِّي وَ أَنَا مِنْكَ وَ اَنۡتَ تُقَاتِلُ عَلَى التَّأْوِيلِ كَمَا قَاتَلْتُ عَلَى التَّنْزِيلِ وَ أَنْتَ مِنِّي بِمَنْزِلَةِ هَارُونَ مِنْ مُوسَى وَ أَنْتَ الْعُرْوَةُ الْوُثْقَى وَ أَنْتَ تُبَيِّنُ لَهُمْ مَا اشْتَبَهَ عَلَيْهِمْ بَعْدِي "وَ أَنْتَ إِمَامٌ وَ وَلیٌّ كُلِّ مُؤْمِنٍ وَ مُؤْمِنَةٍ بَعْدِي" وَ أَنْتَ الَّذِي أَنْزَلَ اللَّهُ فِيهِ "وَ أَذانٌ مِنَ اللَّهِ وَ رَسُولِهِ إِلَى النَّاسِ يَوْمَ الْحَجِّ الْأَكْبَرِ وَ أَنْتَ الْآخِذُ بِسُنَّتِي وَ ذابُّ الۡبِدَعِ عَنْ مِلَّتِي وَ أَنَا أَوَّلُ مَنْ اِنْشَقُّ الْأَرْضُ عَنْهُ، وَ أَنْتَ مَعِي فی الۡجَنَّةِ وَ أَوَّلُ مَنْ يَدْخُلُه ا اَنَا وَ أَنْتَ وَ الْحَسَنُ وَ الْحُسَيْنُ وَ فَاطِمَةُ وَ إِنَّ اللَّهَ أَوْحَى إِلَيَّ اَنْ اُخۡبِرَ فَضْلِكَ فَقُمْتُ بِهِ بَیۡنَ النَّاسِ وَ بَلَّغْتُهُمْ مَا أَمَرَنِيَ اللَّهُ بِتَبْلِيغِهِ وَ ذلِکَ قَوۡلُه ُ تَعَالی: یا اَیُّه َا الرَّسوُلُ بَلِّغۡ مَا اُنۡزِلَ اِلَیۡکَ مِنۡ رَبِّکَ الآیة یا عَلیُّ، اِتَّقِ الضَّغَائِنَ الَّتِي ه ِیَ فِي صُدُورِ مَنْ لَا يُظْهِرُهَا إِلَّا بَعْدَ مَوْتِي أُولئِكَ يَلْعَنُهُمُ اللَّهُ وَ يَلْعَنُهُمُ اللَّاعِنُونَ، ثُمَّ بَكَىﷺوَ قالَ: أَخْبَرَنِي جَبْرَئِيلُ أَنَّهُمْ يَظْلِمُونَهُ بَعۡدی وَ اِنَّ ذلِکَ الظُّلۡم یَبۡقی حَتّی اذا قَامَ قَائِمُهُمْ وَ عَلَتْ كَلِمَتُهُمْ وَ اجْتَمَعۡتِ الْأُمَّةُ عَلَى مَحَبَّتِهِمْ وَ كَانَ الشَّانِی لَهُمْ قَلِيلًا وَ الْكَارِهُ لَهُمْ ذَلِيلًا وَ كَثُرَ الْمَادِحُ لَهُمْ، وَ ذَلِكَ حِينَ تَغَيُّرِ الْبِلَادُ وَ اِلۡیَأۡسِ مِنَ الْفَرَجِ فَعِنْدَ ذَلِكَ يَظْهَرُ قَائِمُ الۡمَه ۡدی مِنْ وُلْدِی یَقوُمُ يَظْهِرُ اللَّهُ الْحَقَّ بِهِمْ وَ يُخْمِدُ الْبَاطِلُ بِأَسْيَافِهِمْ وَ يُتْبِعُهُمُ النَّاسُ بَيْنَ رَاغِباً إِلَيْهِمْ اَوۡ خَائِفاً ثُمَّ قَالَﷺ: مَعَاشِرَ النّاسِ أَبْشِرُوا بِالْفَرَجِ فَإِنَّ وَعْدَ اللَّهِ حقٌ لَا يَخْلُف، وَ قَضَائُهُ لَا يُرَدُّ وَ هُوَ الْحَكِيمُ الْخَبِيرُ وَ إِنَّ فَتْحَ اللَّهِ قَرِیبٌ "

بتحقیق علی بن ابی طالب‘ ہر مؤمن تے مؤمنہ دے ولی تے سرپرست نيں، فیر حضورؐ نے حضرت علی علیہ السلام د‏‏ی طرف رخ کرکے فرمایا: اے علیؑ تسيں میرے تو‏ں ہوئے تے وچ تسيں تو‏ں ہون، تسيں ايس‏ے طرح تاویل قران دے بارے وچ جنگ کرو گے جس طرح مینو‏ں تنزیل قران دے سلسلہ وچ جنگ کرنی پئی اے، توانو‏‏ں مضبوط تے محکم ریسمان الٰہی ہو، توانو‏‏ں میرے بعد قران د‏‏ی مشتبہ آیات د‏‏ی وضاحت کرنے والے ہو، "تم ہی میرے بعد ہر مؤمن تے مؤمنہ دے امام تے ولی ہو" تے تسيں ہی اوہ شخص ہوئے جس دے بارے وچ خداوند عالم نے سورہ توبہ د‏‏ی تیسری آیت وچ فرمایا اے: "حج اکبر دے دن لوکاں دے لئی ایہ خدا تے رسولؐ د‏‏ی ندا اے " (سورہ توبہ د‏‏ی ابتدائی آیات د‏‏ی طرف اشارہ اے جو حجۃ الوداع وچ حضرت علی علیہ السلام دے ذریعے قرائت کيتیاں گئیاں سن)، تسيں ہی میری سنت اُتے عمل پیرا تے میری امت تو‏ں بدعتاں نو‏‏ں نابود کرنے والے ہو، وچ پہلا شخص ہاں جس دے لئی زمین نے اپنے شگاف نو‏‏ں پُر کيتا اے، تسيں ہی جنت وچ میرے ہمراہ ہوگے، جنت وچ وارد ہونے والے سب تو‏ں پہلے افراد وچ ، تم، حسن تے حسین تے فاطمہ نيں، اللہ نے مجھ اُتے وحی نازل د‏‏ی اے کہ وچ تواڈے فضائل بیان کراں پس اللہ نے مینو‏ں جس امر د‏‏ی تبلیغ دا حکم دتا سی وچ اسنو‏ں بیان کرنے دے لئی کھڑا ہوگیا ہون، اس نے مینو‏ں حکم دتا" یا ایھا الرسول اس پیغام نو‏‏ں پہنچیا دو جو تواڈے ربّ د‏‏ی جانب تو‏ں توانو‏‏ں مل چکيا ا‏‏ے۔ اے علی علیہ السلام ! انہاں لوکاں دے دلاں وچ چھپے ہوئے کینے د‏‏ی پرواہ مت کرو جو میری موت دے بعد ظاہر ہون گے، خدا تے تمام لعنت کرنے والےآں د‏‏ی انہاں اُتے لعنت ا‏‏ے۔ اس موقع اُتے حضور نے گریہ کردے ہوئے فرمایا: "جبرئیل نے مینو‏ں اطلاع دتی اے کہ ایہ لوک میرے بعد علی علیہ السلام اُتے ظلم کرن گے تے اہل بیت اُتے ایہ ظلم تے ستم دا سلسلہ جاری رہے گا ایتھ‏ے تک کہ قائم آل محمدؐ قیام کرن گے۔ انہاں د‏‏ی گل بلند ہوجائے گی، انہاں د‏‏ی محبت اُتے لوک جمع ہوئے جاواں گے تے لوک انہاں د‏‏ی طرف جھک جاواں گے، انہاں دے مداح کثیر ہوجاواں گے تے ایہ اس وقت ہوئے گا جدو‏ں شہراں د‏‏ی حالت متغیر ہوجائے گی لوک فَرَج تے گشائش تو‏ں مایوس ہوجاواں گے پس اس وقت قائم مہدی (عج اللہ فرجہ الشریف) دا ظہور ہوجائے گا جو میری ہی نسل تو‏ں ہون گے، خدا انہاں دے ذریعے حق نو‏‏ں استوار کر دے گا تے انہاں د‏‏ی تلواراں دے ذریعے باطل نو‏‏ں نابود کردے گا، لوک رغبت یا خوف تو‏ں انہاں د‏‏ی اتباع کرنے لگياں گے۔

فیر فرمایا: اے لوگو! وچ توانو‏‏ں فرَج تے گشائش د‏‏ی بشارت دیندا ہون، یاد رکھو اللہ دا وعدہ ضرور پورا ہونے والا اے جو کسی صورت ٹل نئيں سکدا، اوہ حکیم تے دانا اے، یاد رکھو فتح خداوندی نزیک اے "۔

نکات:

مذکورہ دس روایات وچ حضورؐ سرور کائنات نے نص جلی تے تصریح فرمائی اے کہ حضرت علی بن ابی طالب‘ میرے بعد خلیفہ ، امام تے تمام مؤمنین دے سرپرست نيں لہذا لفظ "بعدی" دے ذریعے حقیقت واضح تے روشن ہوجاندی ا‏‏ے۔

صلاح الدین صفدی نے کتا ب وافی بالوفیات وچ حرف الف دے ذیل وچ ابراہیم بن سیار ہانی بصری بہ نظام معتزلی دے حالات وچ لکھیا اے:

"نَصَّ النَّبیﷺ عَلی اَنَّ الۡاِمامَ علی علیه السلام ، وَ عَیَّنَه ُ وَ عَرَفَتِ الصَّحابَةُ ذلِکَ وَ لکِنۡ کَتَمَه ُ عُمَرُ لِاَجۡلِ اَبی بَکر "

حضورؐ سرور کائنات نے امامت علی علیہ السلام اُتے نص فرمائی سی تے انہاں نو‏ں لوکاں دا امام تے رہبر معین فرمایا سی تے اصحاب نے اس مطلب نو‏‏ں سمجھ وی لیا سی لیکن عمر بن خطاب نے رسول اکرمﷺ دے بعد حضرت ابوبکر د‏‏ی خاطر خلافت بلافصلِ علی علیہ السلام نو‏‏ں کتمان کرلیا سی۔

اب اسيں اپنے محترم قارئین دے لئی مذکورہ دس روایات وچ موجود چند اہ‏م نکات پیش ک‏ر رہ‏ے نيں:

۱ ۔ حالے تک آپ نے حضرت علی علیہ السلام د‏‏ی بلافصل خلافت دے بارے وچ جو روایات ملاحظہ فرمائی نيں جو اس سلسلہ وچ وارد ہونے والی روایات نبویؐ دے بحرِ بیکراں دا اک معمولی سا قطرہ ا‏‏ے۔ اس سلسلہ وچ ہور تفصیلات دے لئی حقیر د‏‏ی تالیف کردہ کتاب "اول مظلوم عالم امیرالمؤمنین علی علیہ السلام " د‏‏ی طرف رجوع فرماواں جس وچ صفحہ ۵۴ تو‏ں ۸۰ کتاباں اہل سنت تو‏ں نصوص وصایت تے صفحہ ۸۰ تو‏ں ۱۱۱ ادلہ قاطعہ مثلاًٍ تمام صحابہ اُتے حضرت علی علیہ السلام د‏‏ی افضلیت اُتے چہل روایات وی پیش کيت‏‏ی نيں۔

۲ ۔ مذکورہ تمام نصوص تے روایات علمائے اہل سنت د‏‏ی بیان کردہ نيں، انہاں د‏‏ی تعداد اِنّی زیادہ اے کہ تمام د‏‏ی تمام ایتھ‏ے بیان نئيں کيت‏ی جاسکدی نيں تے جے حضرت علی علیہ السلام د‏‏ی بلافصل خلافت اُتے شیعہ نصوص تے روایات نو‏‏ں وی انہاں دے نال ملیا دتا جائے تاں ایہ متواتر روایات دا ایسا بحرِ بیکراں بن جائے گا کہ جس وچ لجوج تے متعصب غرق ہوجائے!

۳ ۔ اسيں اپنے محترم قاری تو‏ں گزارش کردے نيں کہ پیغمبر ختمی مرتبت، خیر البشر حضرت محمد مصطفیٰ ؐ دے فرمودات اُتے غور تے فکر تے تدبر تو‏ں کم لاں کہ کیہ خلفائے ثلاثہ وچو‏ں کسی اک د‏‏ی خلافت دے بارے وچ اس طرح د‏‏ی تصریحات وارد ہوئیاں نيں؟!

روز روشن د‏‏ی طرح واضح اے کہ حتی اک متفق علیہ روایت وی ایسی نئيں اے جس د‏‏ی سند نو‏‏ں دونے مذاہب نے صحیح قرار دتا ہوئے تے اس وچ نبی کریمؐ نے حضرت ابوبکر، عمر یا عثمان د‏‏ی خلافت د‏‏ی تصریح فرمائی ہوئے۔ لیکن حضرت علی علیہ السلام دے بارے وچ متعدد روایات ہی نئيں بلکہ آیات وی نازل ہوئیاں نيں جنہاں دا مطالعہ کرنے والا اندازہ کرسکدا اے کہ یقیناً حضرت علی علیہ السلام ، ہی نبیؐ دے بعد انہاں دے خلیفہ، جانشین تے وزیر نيں۔ کیہ تسيں نے ملاحظہ نئيں کيتا کہ کس طرح آنحضرتؐ نے انہاں نو‏ں دنیا تے آخرت وچ اپنا ولی قرار دتا اے تے اپنے تمام رشتہ داراں اُتے مقدم رکھیا اے ہور کس طرح انہاں نو‏ں منزلت ہارونی اُتے فائز کيتا ا‏‏ے۔ صرف نبوت نو‏‏ں مستثنیٰ قرار دتا اے جس دا مطلب ایہ اے کہ حضرت علی علیہ السلام وچ نبوت دے علاوہ آنحضرتؐ د‏‏ی تمام صفات تے خصوصیات پائی جاندیاں نيں۔

حضرت ہارون  نو‏‏ں حضرت موسیٰ  د‏‏ی نسبت تو‏ں جو مقام تے مرتبہ تے شرف ملیا اے انہاں د‏‏ی تفصیلات کچھ اس طرح نيں مثلاً مقام "وزارت"، "پشت پناہی"، امر تبلیغ رسالت وچ "شرکت" تے تمام امت دے لئی "واجب الاطاعت" ہونا اے کیونجے ارشاد رب العزب اے: (موسیٰ نے خدا تو‏ں درخواست کيتی) میرے خاندان تو‏ں میرے بھائی ہارون نو‏‏ں میرا وزیر بنا دے، اس دے ذریعے میری پشت نو‏‏ں مضبوط کر دے تے اسنو‏ں میرے امر وچ شریک بنا دے۔ (طہ ۲۹ تو‏ں ۳۲) ۔

نص قرانی دے مطابق سورہ اعراف د‏‏ی ۱۴۲ واں آیت وچ حضرت موسیٰ  نے ہارون تو‏ں فرمایا:( وَقَالَ مُوسَى لأخِيهِ هَارُونَ اخْلُفْنِي فِي قَوْمِي وَأَصْلِحْ وَلا تَتَّبِعْ سَبِيلَ الْمُفْسِدِينَ ) تے موسیٰ نے اپنے بھائی ہارون تو‏ں کہیا کہ تسيں قوم وچ میری نیابت کرو تے اصلاح کردے رہو تے خبردار مفسداں دے راستہ دا اتباع نہ کرنا۔

ہور خداوند عالم نے سورہ طہ د‏‏ی ۳۶ واں آیت حضرت موسیٰ تو‏ں فرمایا اے:( قَالَ قَدْ أُوتِيتَ سُؤْلَكَ يَا مُوسَى ) ارشاد ہويا موسیٰ اساں تواڈی مراد توانو‏‏ں دیدی ا‏‏ے۔

بنابراں حضرت علی علیہ السلام آیات کریمہ تے حدیث منزلت (جو کہ شیعہ تے سنی اتفاق نظر دے مطابق) جو کہ صحیح اے، د‏‏ی روشنی وچ قوم وچ آنحضرت دے خلیفہ تے جانشین، انہاں دے خاندانہاں وچو‏ں انہاں دے وزیر، انہاں دے امر تبلیغ وچ شریک، امت وچ فضل تے برتر قرار پاواں گے۔

بیشک جو شخص وی سورہ طہ د‏‏ی ۲۹ تے اس دے بعد والی آیات تو‏ں آشنا ہوئے ہور حدیث منزلت اُتے غور کرے تاں اس دے ذہن وچ ایہ تمام مقام تے منزلتاں سما جاندیاں نيں تے اوہ اس وچ کِسے قسم دا شک تے شبہ نئيں کرسکدا۔

۴ ۔ ہن اسيں ایتھ‏ے اوہی بنیادی سوال کرنا چاہن گے کہ جے رسول اسلامﷺ حضرت علی علیہ السلام د‏‏ی خلافت تے جانشینی دا اعلان کرنا چاہندے تاں کيتا جو کچھ ہن تک اساں کتاباں اہل سنت تو‏ں دلائل تے روایات پیش کيت‏‏ی نيں؛ اس دے علاوہ کچھ تے بیان کردے؟!

اس سوال دے جواب وچ ایہی کافی اے کہ ضمیر د‏‏ی عدالت وچ کھڑے ہوک‏ے منصفانہ فیصلہ کرن تے تعصگل کيتی عینک نو‏‏ں اتار کر رکھ داں کیونجے قیامت دے دن اسيں سب تو‏ں اس دے بارے وچ سخت سوال کيتا جائے گا!!

۵ ۔ کيتا خداوند عالم نے سورہ حشر د‏‏ی آیت نمبر ٧ وچ ارشاد نئيں فرمایا:

( وَمَا آتَاكُمُ الرَّسُولُ فَخُذُوهُ وَمَا نَهَاكُمْ عَنْهُ فَانْتَهُوا ) اللہ دا رسولؐ جو کچھ تواڈے لئے لیایا اے اوہ لے لو تے جس چیز تو‏ں روک دے رک جاؤ۔

پس آخر کيتا وجہ اے کہ علمائے اہل سنت رسول گرامی قدر د‏‏ی اِنّی کثیر متواتر روایات دے باوجود حضرت علی علیہ السلام نو‏‏ں چھڈ ک‏‏ے حضرت ابوبکر تے عمر تے عثمان د‏‏ی طرف راغب ہُندے نيں؟ آخر آیت اطاعت اُتے توجہ کیو‏ں نئيں دیندے؟!

محترم قارئین آپ خود فیصلہ کرن جے اِنّی کثیر روایات (کہ جنہاں وچو‏ں ایتھ‏ے صرف دس روایات نقل کيتی گئیاں نيں جنہاں وچ لفظ "بعدی" استعمال ہويا اے ) دے باوجود حضرت علی علیہ السلام دے علاوہ کسی تے دے پِچھے جاواں تے حضرت علی علیہ السلام نو‏‏ں چوتھے درجہ اُتے رکھن تاں کيتا عقلائے عالم دے اعتراض تے مواخذہ تو‏ں بچ سکن گے!؟

کیا قیامت دے دن اسيں تو‏ں اس سلسلہ وچ سوال نئيں کيتا جائے گا؟! خدا تے اس دے رسولؐ نو‏‏ں کيتا جواب دین گے؟!

اگر کوئی غیر مسلم شیعہ وسنی کتاباں وچ وارد ہونے والی اِنّی کثیر تے متواتر روایات دا مشاہدہ کرکے مسلماناں تو‏ں ایہ سوال کرنے لگے کہ کیہ وجہ کہ بعض لوک انہاں تمام نصوص عالیہ دے باوجود حضرت علی علیہ السلام نو‏‏ں چوتھے درجہ اُتے قرار دے رہے نيں؛ تاں تسيں کیہ جواب دین گے؟!

پس اس حقیقت دے بارے وچ فیصلہ آپ دے ضمیر د‏‏ی عدالت اُتے چھڈ رہے نيں۔

۶ ۔ جدو‏ں اسيں کتاباں اہل سنت دا مطالعہ کردے نيں تاں بعض ایسی روایات نظراں دے سامنے آندیاں نيں جنہاں دے مطابق حضرت عمر نے حضرت علی علیہ السلام د‏‏ی بلافصل خلافت اُتے ممانعت عائد کرنے دا اعتراف کيتا ا‏‏ے۔ اسيں ایتھ‏ے بطور نمونہ صرف اک مثال پیش ک‏ر رہ‏ے نيں۔

ابو الفضل احمد بن طاہر اپنی کتاب تریخ بغداد وچ سند معتبر دے نال تے ابن ابی الحدید(۸۵) وی حضرت عمر د‏‏ی شرح زندگانی وچ روایت کردے نيں کہ اک مرتبہ راستہ وچ اک مقام اُتے عمر تے عبد اللہ بن عباس دا سامنا ہوگیا تاں عمر نے عبد اللہ بن عباس تو‏ں سوال کيتا تواڈے چچا زاد بھائی دا کیہ حال اے ؟

ابن عباس نے کہیا: جدو‏ں ميں انہاں تو‏ں آخری مرتبہ ملیا تاں دیکھیا کہ اوہ اپنے ڈول دے ذریعے کنوئاں تو‏ں پانی کھچ رہے سن تے لباں اُتے انہاں دے تلاوت قران سی۔

عمر نے کہیا: دیکھو جو کچھ وچ تسيں تو‏ں معلوم کرنا چاہندا ہاں جے تسيں پردہ پوشی تو‏ں کم لو گے تاں تمام قربان ہونے والے اونٹھاں دا خون تواڈی گردن اُتے ہوئے گا؛ سچ دسو! کيتا ہن وی انہاں دے دل وچ خلافت د‏‏ی آرزو موجود اے ؟

ابن عباس نے کہیا: کیو‏ں نئيں!

حضرت عمر: کیہ اوہ ایہ سمجھدے کہ رسول اللہﷺنے انہاں د‏‏ی خلافت د‏‏ی تصریح فرمائی تھی؟

ابن عباس: کيتا اس تو‏ں وی ودھ ک‏ے بتاؤں؟ ميں نے اپنے والد تو‏ں خلافت دے بارے وچ نص تو‏ں متعلق سوال کيتا تاں انہاں نے کہیا: اوہ سچ کہندے نيں۔

عمر نے کا: یقیناً رسول اللہؐ انہاں دے (علیؑ) بلند مقام تے مرتبہ دے قائل سن لیکن ہرگز اس دا مطلب اثبات حجت یا قطع عذر نہ سی۔ رسول خداؐ کدی کدی امت نو‏‏ں انہاں دے بارے وچ آزماندے تے کدی علی علیہ السلام نو‏‏ں امر خلافت سپرد کرنے دے سلسلہ وچ امت نو‏‏ں آزماندے سن تے جدو‏ں اپنے آخری ایام وچ بستر بیماری اُتے اس امر د‏‏ی تصریح کرنے دا ارادہ ظاہر کيتا تاں "ميں انہاں دے اس عمل وچ حائل ہوگیا"۔

(حضرت) عمر ابن خطاب دا ایہ کہنا تاں بالکل ٹھیک اے کہ یقیناً پیغمبر گرامی قدر حضرت علی علیہ السلام دے بلند مقام تے مرتبہ دے قائل سن لیکن انہاں دا ایہ کہنا ٹھیک نئيں اے کہ اپنا جانشین معین کرنے دے بارے وچ نبی کریمﷺ دا فرمان حجت نئيں ا‏‏ے۔ کیونجے جے حضور سرور کائنات رسول اللہﷺ دا فرمان اپنے جانشین دے بارے وچ حجت نئيں ہوسکدا تاں فیر کس دا قول حجت بن سکدا اے ؟!

جی ہاں در اصل حضرت عمر بن خطاب نے اس آیت کریمہ نو‏‏ں فراموش کر دتا جس وچ اعلان ہُندا اے:( وَمَا آتَاكُمُ الرَّسُولُ فَخُذُوهُ وَمَا نَهَاكُمْ عَنْهُ فَانْتَهُوا ) (۸۶) جو کچھ رسولؐ توانو‏‏ں دیدے اسنو‏ں لے لو"۔

اگر واقعاً کوئی شخص عقیدہ رکھدا اے کہ نص قرانی د‏‏ی روشنی وچ نبی کریمﷺ دا فرمان وحی الٰہی دے سوا کچھ وی نئيں اے تاں بقول عمر حضور سرور کائنات گاہی بگاہی خلافت علی علیہ السلام دا اعلان کردے رہندے سن تاں قطعی طور اُتے اسنو‏ں یقین ہوجائے گا کہ فرمان نبیؐ اثبات حجت تے قطع عذر دا سبب اے ؛ مگر ایہ کہ العَیَاذُ باللہ کوئی ایہ توقع کرے کہ خود خدا آک‏ے خلافت علی علیہ السلام دا اعلان کرے !!

حضرت عمر نے ایہ گل وی صحیح کہی اے کہ پیغمبر اسلام اپنی بیماری دے وقت حضرت علی علیہ السلام دے ناں د‏‏ی تصریح کرنا چاہندے سن لیکن اوہ مانع ہوگئے سن تے کہیا سی: "دَعَوۡا الرَّجلُ فَاِنَّه ُ لَیَه ۡجُرُ " اس شخص نو‏‏ں رہنے دو، ایہ ہذیان کہہ رہیا اے "۔ ايس‏ے لئے کتاب وافی بالوفیات وچ حرف الف دے ضمن وچ نظام (ابراہیم بن سیار) دے حالات دے ذیل وچ آیا اے کہ نظام قائل نيں کہ"پیغمبر اکرمﷺ نے حضرت علی علیہ السلام د‏‏ی خلافت د‏‏ی تصریح فرمائی سی تے علی علیہ السلام نو‏‏ں معین کر دتا سی ہور صحابہ اس حقیقت تو‏ں آشنا سن "وَ لکِنۡ کَتَمَه ُ عُمَرُ لِاَجۡلِ اَبی بکر " لیکن عمر نے ابوبکر د‏‏ی خلافت د‏‏ی خاطر خلافت علی علیہ السلام اُتے پردہ ڈال دتا۔

اساں اپنی کتاب "اول مظلوم عالم امیرالمؤمنین  " ص ۲۲۴ اُتے "جمعرات دے دن دے مصائب" دے عنوان دے تحت کچھ اہ‏م مطالب نقل کيتے نيں۔ حقائق تے واقعات تو‏ں آشنائی حاصل کرنے دے لئی اوتھ‏ے رجوع کرسکدے نيں۔

٧ ۔ اس قسم دا استدلال تے احتجاج کہ جسنو‏ں اساں پیش کيتا اے صدرِ اسلام ہی تو‏ں دیکھنے وچ آندا اے جداں کہ حضرت عمر تے جناب عبد اللہ بن عباس دے وچکار بحث ہوئی تے اس دوران حضرت عمر نے کچھ حقائق دا اعتراف وی کيتا ا‏‏ے۔ عظیم عالم ربانی مرحوم سید عبد الحسین شرف الدین نے اپنی معرکۃ الآراء کتاب "المراجعات" وچ اس قسم دے استدلالات تے احتجاجات د‏‏ی طرف اشارہ کردے ہوئے فرمایا اے:

"بنی ہاشم نے اس زمانے وچ بوہت سارے ایداں دے احتجاجات کيتے نيں ایتھ‏ے تک کہ جدو‏ں اک مرتبہ حضرت ابوبکر منبرِ رسولؐ اُتے سن تاں امام حسن بن علی علیہ السلام نے نیڑے آک‏ے فرمایا: میرے والد دے منبر تو‏ں تھلے اتر آؤ، ہور ایسا واقعہ امام حسین  تے عمر بن خطاب دے وچکار پیش آیا سی۔

ہور تفصیلات تے حقانیت شیعہ دے لئی کتاب صواعق محرقہ(۸٧) د‏‏ی طرف رجوع فرماواں جس وچ آیہ مؤدت فی القربی گیارہويں باب د‏‏ی چودھواں آیت دے ذیل وچ دونے واقعات نقل کيتے نيں۔

شیعہ کتاباں وچ ایداں دے ہی صحابہ تے بنی ہاشم تے تابعین دے بوہت سارے احتجاجات ثبت کيتے نيں مثلاً مرحوم علامہ طبرسی نے کتاب احتجاج وچ متعدد صحابہ دے احتجاج دا تذکرہ کيتا اے منجملہ: خالد بن سعید بن عاص اموی نے سلمان فارسی تو‏ں ايس‏ے طرح ابوذر غفاری، عمار یاسر، مقداد، برید اسلمی، ابو الہیثم بن تیہان، سہل تے عثمان بن حنیف، خزیمہ بن ثابت ذو الشہادتین، ابی بن کعب تے ابو ایوب انصاری وغیرہ نے پیغمبر ؐ دے بعد حضرت علی علیہ السلام د‏‏ی بلافصل خلافت دے بارے وچ احتجاج کيتا تے دلائل تو‏ں ثابت وی کيتا اے ہور انہاں نے سقیفہ دے جعلی اجماع د‏‏ی بھرپور مخالفت وی د‏‏ی سی، اساں اپنی کتاب "اول مظلوم عالم امیرالمؤمنین علی علیہ السلام " وچ اس اجماع د‏‏ی مخالفت کرنے والے اصحاب کہ جنہاں دے ناں اہل سنت د‏‏ی کتاباں وچ وی فرداً فرداً موجود نيں؛ تذکرہ کيتا ا‏‏ے۔

اخبار اہل بیت علیھم السلام تے انہاں دے دوستداراں د‏‏ی سوانح حیات دا مطالعہ کرنے والا اچھی طرح اس گل نو‏‏ں محسوس کرسکدا اے کہ انہاں نے کوئی موقع تے محل ہتھ تو‏ں نئيں جانے دتا، جس طرح وی، جتھے وی، جدو‏ں وی موقع ملدا خلافت بلافصل علی علیہ السلام دے بارے وچ تصریح یا اشارہ (نرمی یا شدت دے نال) کردیندے، ہور تقریر تے خطابت یا تحریر یا شعر یا نثر د‏‏ی صورت وچ جس طرح ممکن ہُندا اپنا پیغام پہنچیا دیندے سن حالانکہ سخت تو‏ں سخت حالات تے شدید ترین واقعات تو‏ں دچار ہونا پڑدا تھا؛ لیکن اس دے باوجود حضرت سرور کائنات د‏‏ی وصیت یاد دلاندے رہندے تے احتجاج کردے رہندے سن جداں کہ اہل علم حضرات اچھی طرح اس گل تو‏ں واقف نيں۔

حتیٰ کہ پیغمبر اکرمﷺ دے زمانہ ہی وچ سن ۱۰ ہجری وچ خطبۂ غدیر دے بعد آنحضرتؐ دے اِذن مبارک تو‏ں حسان بن ثابت نے اس سلسلۂ وچ اشعار نظم کيتے جنہاں نو‏ں علماءِ اہل سنت نے وی اپنی مختلف کتاباں وچ نقل کيتا اے ؛ انہاں نے اپنے انہاں اشعار وچ نصّ نبوی دا تذکرہ کيتا اے کہ حضرت علی علیہ السلام ، نبی کریمﷺ دے بعد امت دے امام تے ہادی تے سرپرست نيں۔ اسيں بحث کيتی مناسبت(۸۸) د‏‏ی بنا اُتے ایتھ‏ے انہاں اشعار د‏‏ی طرف اشارہ ک‏ے رہے نيں۔

غدیر وچ حسان بن ثابت دے اشعار

حافظ ابو نعیم اصفہانی(۸۹) ، محمد بن عمران خراسانی(۹۰) ، ابو سعید خرکوشی(۹۱) ، سجستانی(۹۲) ، خوارزمی(۹۳) ، ابن جوزی(۹۴) ، محمد بن یوسف گنجی شافعی(۹۵) ، حموینی(۹۶) تے جلال الدین سیوطی(۹٧) نے نقل کيتا اے کہ خطبہؐ غدیر دے بعد حسان بن ثابت نے عرض کيتا:

"اے رسول خداﷺ! علی علیہ السلام د‏‏ی شان وچ اشعار پیش کرنے د‏‏ی اجازت چاہندا ہون۔

پیغمبر اکرم نے فرمایا: خدا برکت عطا کرے؛ پیش کرو! انہاں نے کھڑے ہوک‏ے عرض کيتا:

يُنَادِيهِمْ يَوْمَ الْغَدِيرِ نَبِيُّهُمْ بِخُمٍّ فَاَسمع بِالرَّسُولِ مُنَادِياً

يَقُولُ فَمَنْ مَوْلَاكُمُ وَ وَلِيُّكُمْ؟ فَقَالُوا وَ لَمْ يَبْدُوا هُنَاكَ التَّعَامِيَا

إِلَهُكَ مَوْلَانَا وَ أَنْتَ وَلِيُّنَا وَ لَنْ تَرَ مِنّا فِی الۡوِلَایَةِ عَاصِياً

فَقَالَ لَهُ قُمْ يَا عَلِيُّ فَإِنَّنِي رَضِيتُكَ مِنْ بَعْدِي إِمَاماً وَ هَادِياً

ه ُناکَ دَعا اَللّه ُمَّ والِ وَلیَّه ُ وَ کُنۡ لِلّذی عادی عَلیّاً مُعادیاً

۱ ۔ روز غدیر نبی کریمﷺ نے لوکاں نو‏‏ں آواز دی، پس اس دن حضور ؐ نے کيتا خوب فرمایا۔

۲ ۔ تواڈا مولا تے سرپرست کون اے ؟ کور دِ ل لوکاں نے اظہار نہ کيتا جدو‏ں کہ سب نے کہیا۔

۳ ۔ آپ دا پروردگار ہی ساڈا مولا اے تے آپ ہی ساڈے ولی تے سرپرست نيں۔ تے امر ولایت وچ سانو‏ں آپ نافرمان نہ پاواں گے۔

۴ ۔ پس پیغمبر اسلامﷺ نے علی علیہ السلام تو‏ں فرمایا: اے علی علیہ السلام اٹھو کہ وچ اس گل اُتے راضی ہاں کہ تسيں میرے بعد امت دے امام تے ہادی ہوئے۔

۵ ۔ اس موقع اُتے آنحضرت نے دعا فرمائی پروردگار! علی علیہ السلام دے دوست نو‏‏ں دوست رکھ تے اس دے دشمن نو‏‏ں اپنا دشنت قرار دے۔

بزرگ عالم دین علامہ امینی(۹۸) نے اپنی کتاب "الغدیر" وچ اہل سنت تے شیعہ کتاباں تو‏ں ایہ اشعار نقل کيتے نيں۔ ہور حدیث غدیر بارے وچ مختلف ادوار وچ جنہاں عرب شاعر نے اشعار نظم کيتے تے اس حدیث وچ حضرت علی علیہ السلام د‏‏ی "خلافت"، "امامت" تے "ولایت" نو‏‏ں امت پرمکمل سرپرستی شمار کردے نيں تے علمائے اہل سنت نے انہاں نو‏ں اپنی مختلف کتاباں وچ نقل کيتا اے ؛ تے اعتراف کيتا اے کہ نبیؐ کریم نے اس حدیث دے ضمن وچ حضرت علی علیہ السلام د‏‏ی بلافصل خلافت د‏‏ی تبلیغ دا ارادہ فرمایا ا‏‏ے۔ "قالَ الله ُ تَعالی :( فَماذا بَعۡدَ الۡحَقِّ اِلَّا الضَّلال ) (۹۹) تے حق دے بعد ضلالت دے سوا کچھ وی نئيں۔

لفظ "بعدی" اُتے اشکال تے اس دے جوابات

بعض علمائے اہل سنت ایتھ‏ے لفظ "بعدی" دے بارے وچ اشکال وارد کردے نيں جس دا جواب دینا ضروری سمجھدے نيں۔

اشکال:

کلام عرب وچ لفظ "بعدی" وچ اِنّی زیادہ وسعت پائی جاندی اے کہ اس لفظ دا اطلاق "فورا بعد" ہی اُتے نئيں ہُندا بلکہ مع الفصل دے اُتے وی اطلاق ہُندا اے یعنی اس لفظ دا اطلاق نبی کریمﷺ دے فورا بعد ہی اُتے اطلاق نئيں ہوئے گا بلکہ آنحضرت دے ۲۵ سال بعد وی لفظ بعدی دا استعمال صحیح اے پس پیغمبر اسلام ایہ چاہندے نيں کہ لوکاں نو‏‏ں بتا داں کہ علی علیہ السلام میرے ۲۵ سال بعد میرے امام تے خلیفہ ہون گے۔

پس جے پیغمبر اکرمﷺ تو‏ں ایہ روایت نقل ہُندی اے کہ میرے بعد علی بن ابی طالب‘ تواڈے امام ہون گے تاں اس تو‏ں مراد ایہ اے کہ نبی کریمؐ دے ۲۵ سال بعد علی علیہ السلام امام قرار پاواں گے۔

جواب:

اول۔ کتاباں اہل سنت تو‏ں نقل شدہ دس روایات وچ لفظ "بعد" یائے متکلم "ی" د‏‏ی طرف مضاف ہويا اے ؛ جو تن دلیلاں د‏‏ی بنا اُتے بلافصل ہونے اُتے دلالت کر رہیا اے:

۱ ۔ دلیل تبادر: مخاطبین جدو‏ں رسول اکرمؐ تو‏ں ایہ جملہ سندے نيں کہ "میرے بعد علی بن ابی طالب  خلیفہ ہون گے" توجو گل فورا ذہن وچ آندی اے اوہ ایہ اے کہ علی علیہ السلام ، نبی کریمﷺ د‏‏ی رحلت دے فورا بعد خلیفہ قرار پاواں گے خصوصاً جدو‏ں کہ مختلف انداز تو‏ں ایہ لفظ نقل ہويا اے مثلاًٍ: "ه تے خلیفتی مِنۡ بَعۡدی، اَنۡتَ خلیفتی تے اَنۡتَ اَوۡلی بِالۡمُؤۡمنین مِنۡ بَعۡدی، اَنۡتَ وَلیُّ کُلّ مؤمنٍ بَعۡدی تے مؤمِنَةٍ، اَخی تے وَصیِّی تے خلیفتی وَ الاِمامُ بَعۡدی ۔۔۔"

۲ ۔ دلیل صحت حمل: ہر عام تے خاص اُتے ایہ گل بالکل واضح اے کہ لفظ "بعدی" نو‏‏ں بلافصل اُتے حمل کرنا صحیح اے ؛ یعنی نبی کریمؐ دے فورا بعد حضرت علی علیہ السلام نو‏‏ں انہاں دا جانشین تسلیم کرنا چاہیے۔

۳ ۔ دلیل عدم صحت سلب: یعنی جے کوئی شخص ایہ کہندا اے کہ "لفظ بعدی" بلافصل اُتے حمل نئيں ہُندا تاں اس دا ایہ کلام خطاء تے غلط ا‏‏ے۔ ہرگز ایہ کہنا درست نئيں اے کہ نبی کریمؐ دے بعد امامت بلافصل علی علیہ السلام لفظ "بعدی" تو‏ں منافات رکھدا ا‏‏ے۔

دوم۔ جے اس گل نو‏‏ں صحیح تسلیم کرلیا جائے کہ لفظ "بعدی" نو‏‏ں مع الفصل اُتے حمل کرنا بغیر کسی قرینہ دے صحیح اے تاں آنحضرت د‏‏ی رحلت دے بعد حضرت علی بلافصل خلیفہ وی قرار پاواں گے کیونجے اک مسلَّم قاعدہ اے کہ جدو‏ں کسی لفظ نو‏‏ں حقیقی معنی اُتے حمل کرنا مشکل ہوجائے تاں اسنو‏ں اقرب المجازات اُتے حمل کيتا جاندا اے بنابراں حضرت علی علیہ السلام نبی کریمؐ دے بعد بلافصل خلیفہ قرار پاواں گے کیونجے لفظ بعدی دا اقرب المجازات مورد بلافصل ہی ا‏‏ے۔

سوم۔ نبی کریمﷺ نے متعدد تھ‏‏اںو‏اں اُتے نصّ جلی دے مطابق اپنے بعد اپنے امام تے جانشین نو‏‏ں معین فرمایا اے لہذا کسی دے لئی ہن کوئی عذر تے بہانہ د‏‏ی گنجائش باقی نئيں رہ جاندی اے ؛ تے اوہ روایات اثنی عشریہ نيں جنہاں وچ آپ نے فرمایا اے: میرے پہلے خلیفہ علی علیہ السلام ہاں گےلہذا نصّ جلی د‏‏ی روشنی وچ چوتھے ہونے د‏‏ی نفی ہوئے رہی ا‏‏ے۔ اسيں ایتھ‏ے بطور نمونہ صرف تن روایات پیش ک‏ر رہ‏ے نيں اگرچہ اس تو‏ں پہلے روایات اثنی عشریہ دے بارے وچ کچھ توضیحات پیش ک‏ر رہ‏ے نيں؛ شیخ سلیمان بلخی حنفی(۱۰۰) رقمطراز نيں۔

"ذَکَرَ یَحۡییَ بن الۡحَسَنِ فی کتابِ الۡعُمۡدَةِ مِنۡ عِشۡرینَ طَریقاً فی اَنَّ الۡخُلَفاءَ بَعۡدَ النَّبیﷺ اِثۡنی عَشَرَ خَلیفَه ، کُلُّه ُمۡ مِنۡ قُرَیۡش، فیِ الۡبُخاری مِنۡ ثَلاثَةِ طُرُق، وَ فی مُسۡلِم مِنۡ تِسۡعَةِ طُرُق، وَ فی اَبی داوُد مِنۡ ثَلاثَةِ طُرُق، وَ فِی التِّرمَذی مِنۡ طَریقٍ واحدٍ، وَ فیِ الۡحَمیدی مِنۡ ثَلَاثِة طُرُق "

یحیی ابن حسن نے کتاب "العمدۃ" وچ ویہہ طریق اسناد تو‏ں نقل کيتا اے کہ رسول اکرمﷺ دے بعد بارہ خلیفہ ہون گے جو سب دے سب قریشی ہون گے، ایہ روایت صحیح بخاری وچ تن طریق تو‏ں ، صحیح مسلم وچ نو طریق تاں، سنن ابی داؤد وچ تن طریق تاں، صحیح ترمذی وچ اک طریق تو‏ں تے حمیدی وچ تن طریق تو‏ں نقل کيتی گئی ا‏‏ے۔

اب اسيں ذیل وچ روایات اثنی عشریہ وچو‏ں اوہ تن روایات پیش ک‏ر رہ‏ے نيں جنہاں وچ رسول اکرمﷺ نے تصریح فرمائی اے کہ علی بن ابی طالب‘ میرے بعد خلیفہ تے جانشین ہون گے۔

۱ ۔ "وَ فیِ الۡمَناقِبِ حدَّثنَا اَحمَدُ بۡنُ محمّدِبۡنُ یَحۡیی الۡعَطار حَدَّثَنا اَبی عَنۡ محمّدِ بۡنِ عَبۡدِ الۡجَبّار عَنۡ ابی اَحۡمَد مُحَمّدِ بۡنِ زیادِ الۡاَزۡدِی عَنۡ اَبانِ بن عُثمان عَنۡ ثابِتِ بن دینار عَنۡ زَیۡنِ الۡعابدین عَلیِّ بن الۡحُسَیۡنِ عَنۡ اَبیه ِ سَیِّد الشُّه َداء الۡحُسَیۡنِ عَنۡ اَبیه ِ سَیِّدِ الۡاَوۡصیاءِ اَمیرِ الۡمُؤۡمِنینَ عَلی سَلامُ الله عَلَیۡه ِمۡ قَالَ قالَ رَسُولُ الله ﷺ: اَلۡاَئِمَّةُ بَعۡدی اِثۡنی عَشَرَ اَوَّلُه ُمۡ اَنۡتَ یا عَلیُّ وَ آخِرُه ُمۡ اَلۡقائِم الَّذی یَفۡتَحُ الله ُ عَزَّوَجَلَّ عَلی یَدَیۡه ِ مَشارِقَ الۡاَرۡضِ وَ مَغارِبَه ا "

شیخ سلیمان حنفی(۱۰۱) روایت کردے نيں: میرے بعد بارہ امام ہون گے، اے علی علیہ السلام انہاں وچو‏ں پہلے تسيں ہوئے تے آخری قائم ہون گے خداوند عالم جنہاں دے ہتھو‏ں وچ مشرق تے مغرب د‏‏ی فتح عطا کريں گا۔

۲ ۔ "وَ فیِ الۡمَناقِبِ حدَّثنَا اَصۡحابُنا وَ قالوُا حَدَّثَنا مُحَمَّدُ بۡنُ ه َمّام قالَ حَدَّثَنا جَعۡفَرُ بۡن مُحَمَّد بۡنِ مالِکِ الۡفِراری، قالَ: حَدَّثَنی اَلۡحُسَیۡنُ بن مُحَمَّد بۡنِ سَماعَة قالَ حَدَّثَنی اَحۡمَدُ بۡنُ الۡحارِثِ قالَ حَدَّثَنی الۡمُفَضَّلُ بن عُمَر عَنۡ یُونُسِ بن ظَبۡیان عَنۡ جابِرِ بۡنِ یَزیدِ الۡجُعفی قالَ سَمِعۡتُ جابِرَ بۡنَ عَبۡدِ الله ِ الۡاَنۡصاری یَقُولُ: قالَ لی رَسُولُ الله ِﷺ: یا جابِرُ اِنَّ اَوۡصیائی وَ اَئِمَّةَ الۡمُسۡلِمینَ مِنۡ بَعۡدی اَوَّلُه ُمۡ عَلی ثُمَّ الۡحَسَنُ ثُمَّ الۡحُسَیۡنُ ۔۔۔"

ہور شیخ صاحب(۱۰۲) روایت کردے نيں کہ جابر بن عبد اللہ انصاری کہندے نيں کہ رسول کریمﷺ نے میرے تو‏ں فرمایا: اے جابر! میرے بعد میرے اوصیاء تے جانشیناں وچو‏ں اول علی علیہ السلام ہون گے فیر حسنؑ، فیر حسین  ۔۔۔ ہون گے۔

تفسیر صافی تے نفحات الرحمن وچ وی آیۂ اطاعت (سورۂ نساء/ آیت ۵۹) دے ذیل وچ ایسی ہی روایت نقل کيتی گئی ا‏‏ے۔

۳ ۔ "وَ فیِ الۡمَناقِبِ عَنۡ واثِلَةِ بن الۡاَصۡقَعِ بن قَرۡخاب عَنۡ جَابِرِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ الْأَنْصَارِي قَالَ: دَخَلَ جَنْدَلُ بْنُ جُنَادَةَ بن جُبَیۡرِ الْيَهُودِيُّ عَلَى رَسُولِ اللَّهِ صَلَّی الله ُ عَلَیۡه ِ –وَ آلِه ِ- وَسَلَّمَ، فَقَالَ يَا مُحَمَّدُ أَخْبِرْنِي عَمَّا لَيْسَ لِلَّهِ، وَ عَمَّا لَيْسَ عِنْدَ اللَّهِ، وَ عَمَّا لَا يَعْلَمُهُ اللَّهُ، فَقَالَﷺ اما ما لَيْسَ لِلَّهِ فَلَيْسَ لِلَّهِ شَرِيكٌ ، وَ اما ما لَيْسَ عِنْدَ اللَّهِ فَلَيْسَ عِنْدَ اللَّهِ ظُلْمٌ لِلْعِبَادِ، وَ اما ما لَا يَعْلَمُهُ اللَّهُ فَذَلِكَ قَوْلُكُمْ يَا مَعْشَرَ الْيَهُودِ اِنَّ عُزَيْرٌ ابْنُ اللَّهِ وَ اللَّهُ لَا يَعْلَمُ أَنَّه ُ لَهُ وَلَدٌ بَلۡ یُعَلِّمُ اَنَّه ُ مَخۡلُوقُه ُ وَ عَبۡدُه ُ، فَقالَ: أَشْهَدُ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَ أَنَّكَ رَسُولُ اللَّهِ حَقّاً وَ صِدۡقاً ثُمَّ قَالَ إِنِّي رَأَيْتُ الْبَارِحَةَ فِي النَّوْمِ مُوسَى بْنَ عِمْرَانَ‘، فَقَالَ: يَا جَنْدَلُ أَسْلِمْ عَلَى يَدِ مُحَمَّدٍ خاتَمِ الۡاَنبیاءِ وَ اسْتَمْسِكْ بِالْأَوْصِيَائَه ُ مِنْ بَعْدِه فَقُلۡتَ أَسْلَمۡ، فَلِلّٰه ِ الۡحَمۡدُ اَسۡلَمۡتُ وَ ه َدانی بِکَ، ثُمَّ قالَ: أَخْبِرْنِي یا رَسوُلَ الله ِ عَنۡ أَوْصِيَائِکَ مِنۡ بَعْدِكَ لِأَتَمَسَّكَ بِهِمْ، فَقَالَ: أَوْصِيَائِي اَلۡاِثۡنا عَشَرَ، قَالَ جَنۡدَلُ هَكَذَا وَجَدْنَاه ُمۡ فِي التَّوْرَاتِ وَ قَالَ يَا رَسُولَ اللَّهِ سَمِّهِمْ لِي فَقَالَ: اَوَّلُه ُمۡ سَيِّدُ الْأَوْصِيَاءِ وَ أَبُو الْأَئِمَّةِ عَلِيُّ ثُمَّ ابْنَاه ُ الْحَسَنَ وَ الْحُسَيْنَ فَاسْتَمْسِكْ بِهِمْ وَ لَا يَغُرَّنَّكَ جَهْلُ الْجَاهِلِين ۔۔۔"

ہور شیخ سلیمان(۱۰۳) نے واثلہ بن اصقع بن قرخاب دے حوالے تو‏ں جابر بن عبد اللہ انصاری تو‏ں روایت کيتی اے اوہ کہندے نيں: جَندل بن جنادہ یہودی، رسول اکرمؐ د‏‏ی خدمت اقدس وچ حاضر ہويا تے عرض کيتا: اے محمدﷺ بتائیے! اوہ کیہ چیز اے جو خدا کےلئے نئيں، اوہ کیہ چیز اے جو خدا دے پاس نئيں اے تے اوہ کیہ چیز اے خدا نے جس د‏‏ی تعلیم نئيں دتی ؟

حضورؐ نے فرمایا: جو خدا دے لئی نئيں اے اوہ شریک اے ؛ جو چیز خدا دے پاس نئيں اے اوہ بندےآں اُتے ظلم کرنا اے ؛ تے جس چیز د‏‏ی خدا نے تعلیم نئيں دتی اوہ گل اے جس دے تسيں یہودی قائل ہوئے کہ "عزیر" پسر خداوند عالم اے حالانکہ خداوند عالم نے ہرگز توانو‏‏ں اس گل کيتی تعلیم نئيں دتی اے بلکہ اس نے تاں اس گل کيتی تعلیم دتی اے کہ عزیر مخلوق تے بندۂ خدا نيں۔ ایہ سن کر یہودی کہنے لگا: وچ گواہی دیندا ہاں کہ اللہ دے سوا کوئی معبود نئيں اے تے شہادت دیندا ہاں کہ آپ ہی اس دے برحق نبی تے رسولؐ نيں؛ تے ایہ اک سچی حقیقت ا‏‏ے۔

فیر جندل نے عرض کيتا: ميں نے شب گذشتہ خواب وچ حضرت موسیٰ بن عمران نو‏‏ں دیکھیا، انہاں نے میرے تو‏ں فرمایا: اے جندل محمد مصطفیٰ خاتم الانبیاءﷺ د‏‏ی تصدیق کرکے مسلما‏ن ہوجاؤ تے انہاں دے بعد انہاں دے جانشیناں تے اوصیاء تو‏ں متمسک ہوئے جاؤ۔ پس آپؐ نے وی میرے تو‏ں فرمایا: کہ مسلما‏ن ہوجاؤں۔ لہذا الحمد للہ وچ مسلما‏ن ہوگیا تے آپؐ دے وسیلہ تو‏ں ميں نے ہدایت حاصل کرلئی- اے رسول خدا! ہن آپ ؐ مینو‏ں اپنے بعد آنے والے اوصیاء دے بارے وچ بتائیے تاکہ وچ انہاں تو‏ں متمسک ہوجاؤں۔

رسول اللہؐ نے فرمایا: میرے بارہ اوصیاء ہون گے۔

جندل نے عرض کيتا: اساں توریت وچ ایہی پڑھیا اے کہ (نقبائے بنی اسرائیل د‏‏ی تعداد دے برابر) بارہ جانشین ہون گے۔ یا رسول اللہﷺ! انہاں دے اسمائے مبارکہ وی بتا دیئےر!

رسول اللہﷺ نے فرمایا: انہاں وچو‏ں پہلے سید الوصیّین، ابو الائمہ علی بن ابی طالب‘ ہون گے انہاں دے بعد انہاں دے دو بیٹے حسن  تے حسینؑ پس انہاں تو‏ں متمسک رہنا کہ جہل جاہلین توانو‏‏ں فریب نہ دیدیے ۔۔۔

بطور نمونہ پیش کيت‏‏ی جانے والی ایہ تن روایات آپ نے ملاحظہ فرمائی نيں انہاں وچ حضورؐ سرور کائنات نے نصّ جلی دے مطابق فرمایا اے کہ میرے بعد پہلے امام علی بن ابی طالب‘ ہون گے۔

اب اسيں اس موقع اُتے شیخ سلیمان بلخی حنفی د‏‏ی تحقیق تے پیش کرنا مناسب سمجھ رہے نيں(۱۰۴) :

"قالَ بَعۡضُ الۡمحقّقین اِنَّ الۡاَحادیثَ الدّالّةَ عَلی کَوۡنِ الۡخُلَفاءِ بَعۡدَه ُﷺ اِثۡنی عَشَرَ قَدۡ اِشۡتَه َرَتۡ مِنۡ طُرُقٍ کَثیرَةٍ فَبِشَرۡحِ الزَّمانِ وَ تَعۡریفِ الۡکَوۡنِ وَ الۡمَکانِ عُلِمَ اَنَّ مُرادَ رَسوُلِ الله ِﷺ مِنۡ حَدیثِه ، ه ذَا الۡائِمَّةِ الاِثۡنا عَشَرَ مِنۡ اَه ۡلِ بَیۡتِه وَ عِتۡرَتِه ِ اِذۡ لا یُمۡکِنُ اَنۡ یَحۡمِل ه ذَا الۡحَدیثِ عَلَی الۡخُلَفاءِ بَعۡده مِنۡ اَصۡحابِه لِقِلَّتِه ِمۡ عَنۡ اِثۡنی عَشَرَ ولا یُمۡکِنُ اَنۡ یَحۡمِلَه ُ عَلَی الۡمُلُوکِ الۡاُمَویَّةِ لِزیادَتِه مۡ عَلی اِثۡنی عَشَرَ وَ لِظُلۡمِه ِمُ الۡفاحشِ اِلّا عُمَر بنۡ عَبۡدِ الۡعَزیزِ وَ لِکَوۡنِه ِمۡ غَیرَ بَنی ه اشِمٍ لِاَنَّ النَّبی صَلَّی الله َ عَلَیۡه ِ - وَ آلِه - وَ سَلَّمَ قالَ کُلُّه ُمۡ مِنۡ بَنی ه اشِمٍ فی روایَة، عَبۡدِ الۡمَلِکِ عَنۡ جابِرٍ، وَ اِخۡفاءُ صَوۡتِه صَلَّی الله َ عَلَیۡه ِ - وَ آلِه - وَ سَلَّمَ فی ه ذَا الۡقَوۡلِ یُرَجَّحُ ه ذِه ِ الرِّوایَةَ، لِاَنَّه ُمۡ لا یُحَسِّنُونَ خِلافَةَ بَنی ه اشِمٍ وَ لا یُمۡکِنُ اَنۡ یَحۡمِلَه ُ عَلَی الۡمُلُوکِ الۡعَبّاسِیَّةِ لِزیادَتِه ِمۡ عَلَی الۡعَدَدِ الۡمَذۡکُورِ، وَ لِقِلَّةِ رَعایَتِه مۡ الۡآیَة:

قُلۡ لا اَسۡئَلُکُمۡ عَلَیۡه ِ اَجۡراٍ اِلّا الۡمَوَدَّةَ فِی الۡقُرۡبی (شوری، ۲۳)، تے حدیث الۡکَساءِ، فَلا مِنۡ اَنۡ یَحۡمِلَ ه َذا الۡحَدیثِ عَلَی الۡاَئِمَّةِ الۡاِثۡنی عَشَرَ مِنۡ اَه ۡلِ بَیۡتِه وَ عِتۡرَتِه صَلَّی الله َ عَلَیۡه ِ - وَ آلِه - وَ سَلَّمَ، لِاَنَّه ُمۡ کانُوا اَعۡلَمَ اَه ۡلِ زَمانِه ِمۡ وَ اجَلَّه ُمۡ وَ اَوۡرَعَه ُمۡ وَ اَتقاه ُمۡ وَ اَعۡلاه ُمۡ نَسَباً، وَ اَفۡضَلَه ُم حَسَباً وَ اَکۡرَمَه ُمۡ عِنۡدَ الله ِ، وَ کانَ عُلوُمُه ُمۡ عَنۡ آبائِه ِمِ مُتَّصِلاً بِجَدِّه ِمۡ صَلَّی الله َ عَلَیۡه ِ - وَ آلِه -وَ سَلَّمۡ، وَ بِالۡوِراثَةِ وَ الدّینَةِ کَذا عَرَفَه ُمۡ اَه ۡلُ الۡعِلۡمِ وَ التَّحۡقیقِ وَ اَه ۡلُ الۡکَشۡفِ وَ التَّوفیقِ، وَ یُؤَیِّدُ ه ذَا لۡمَعۡنی ای اَنَّ مُرادَ النَّبی صَلَّی الله َ عَلَیۡه ِ - وَ آلِه - وَ سَلَّمَ الۡائِمَّةُ الۡاِثۡنی عَشَرَ مِنۡ اَه ۡلِ بَیۡتِه وَ یَشۡه َدُه ُ وَ یُرَجِّحُه ُ حَدیثُ الثَّقَلَیۡنِ وَ الۡاَحادیثُ الۡمُتَکَثِّرَةُ الۡمَذۡکُورَةُ فی ه ذَا الۡکِتابِ وَ غَیۡرِه ا، وَ اَمَّا قَوۡلُه ُ صَلَّی الله َ عَلَیۡه ِ - وَ آلِه - وَ سَلَّمَ کُلُّه ُمۡ تَجۡتَمِعُ الۡاُمَّةُ فی روایَةٍ عَنۡ جابِرِ بۡنِ سَمُرَة فمُرادُه ُ صَلَّی الله َ عَلَیۡه ِ - وَ آلِه - وَ سَلَّمَ اَنَّ الۡاُمَّةَ تَجۡتَمِعُ عَلَی الۡاِقۡرارِ بِاِمامَةِ کُلِّه ِمۡ، وَقتَ ظُه وُرِ قائِمِه ِمُ الۡمَه ۡدی رَضِیَ الله ُ عَنۡه ُمۡ"

نبی کریمؐ دے بعد بارہ خلفاء د‏‏ی تعداد بیان کرنے والی روایات متعدد اَسناد تے طُرق دے نال نقل کيتی گئیاں نيں پس پیغمبر گرامی قدر تو‏ں مختلف اوقات تے مقام اُتے صادر ہونے والی انہاں روایات تو‏ں یقین حاصل ہوجاندا اے کہ روایات اثنی عشریہ وچ نبی کریمﷺ د‏‏ی مراد ایہی بارہ ائمہ اہل بیت عصمت تے طہارت نيں؛ کیونجے نبیؐ دے بعد خلفاء اُتے انہاں روایات دا اطلاق صحیح نئيں اے جس د‏‏ی وجہ ایہ اے کہ انہاں د‏‏ی تعداد صرف چار اے، مُلوک اموی اُتے وی اس دا اطلاق ممکن نئيں اے کیونجے انہاں د‏‏ی تعداد بارہ تو‏ں زیادہ اے تے عمر تے بن عبد العزیز (کہ جس نے فدک واپس کردتا سی تے سبِّ علی علیہ السلام نو‏‏ں ممنوع قرا ر دتا سی) دے سوا سب نے اہل بیت اُتے بھرپور ظلم تے ستم روا رکھیا سی۔ تے خصوصاً بنی امیہ، بَنی ہاشم تو‏ں وی نئيں نيں۔ جدو‏ں کہ نبی کریمؐ نے فرمایا سی کہ ایہ بارہ خلفاء بنی ہاشم تو‏ں ہون گے۔ عبد الملک د‏‏ی جابر تو‏ں نقل کردہ روایت دے مطابق نبی مکرَّم نے آہستہ تو‏ں فرمایا کہ ایہ بارہ خلفاء بنی ہاشم وچو‏ں ہون گے؛ تے ایتھ‏ے نبی کریمؐ دا عمل روایت کيتی ترجیح دا سبب بن رہیا اے کیونجے آپؐ جاندے سن کہ بنی امیہ، کسی صورت بنی ہاشم د‏‏ی خلافت نو‏‏ں قبول نہ کرن گے۔

ہور عباسی بادشاہاں اُتے وی انہاں روایات اثنی عشریہ نو‏‏ں حمل نئيں کيتا جاسکدا کیونجے انہاں د‏‏ی تعداد بارہ تو‏ں بہت زیادہ ا‏‏ے۔ تے انہاں نے اس آیت کریمہ:قُلۡ لا اَسۡئَلُکُمۡ عَلَیۡه ِ اَجۡراٍ اِلّا الۡمَوَدَّةَ فِی الۡقُرۡبی (شوری، ۲۳) تے حدیث کساء اُتے عمل نئيں کيتا ا‏‏ے۔ لہذا انہاں روایات نو‏‏ں بارہ ائمہ اہل بیت علیھم السلام ہی اُتے حمل کرنا صحیح اے کیونجے اہل بیت رسولؐ ہی اپنے دور وچ سب تو‏ں زیادہ عالم، متقی پرہیزگار، حسب تے نسب تو‏ں سب تو‏ں افضل تے برتر تے ایہی حضرات بارگاہ خدا وچ سب تو‏ں زیادہ محترم تے مکرم نيں انہاں دے علوم انہاں دے آباء تے اجداد دے توسط تو‏ں پیغمبراسلامﷺ تو‏ں کسب شدہ نيں تے وراثت تے دین دے اعتبار تو‏ں نبی کریمﷺ تو‏ں سب تو‏ں زیادہ نزدیک نيں۔ اہل علم تے تحقیق تے اہل کشف تے توفیق نے انہاں د‏‏ی ايس‏ے طرح معرفت حاصل کيتی ا‏‏ے۔ نبی کریمﷺ دے اس مقصد کہ میرے بارہ جانشین ہون گے، اس اُتے بہترین شاہد تے مرجّح تے مؤید حدیث ثقلین تے ہور اس کتاب وغیرہ وچ مذکورہ روایات نيں۔

البتہ جابر بن سمرۃ د‏‏ی روایت وچ نبی کریمؐ دے اس فرمان "کہ انہاں بارہ امام د‏‏ی ولایت اُتے امت اجماع کرے گی" تو‏ں مراد قائم آل محمدؐ دے ظہور دا وقت ا‏‏ے۔ (ایتھ‏ے شیخ سلیمان د‏‏ی تحقیق تمام ہوئی)۔

چہارم۔ آپ دے اس قول "کہ رسول اکرمﷺ د‏‏ی مراد ایہ اے کہ علی علیہ السلام انہاں دے ۲۵ سال بعد خلیفہ قرار پاواں گے" دا مطلب ایہ ہوجائے گا کہ حضرت علی علیہ السلام خلفاء ثلاثہ دے دور اقتدار وچ انہاں دے تے کسی وی مسلما‏ن دے مولیٰ نئيں ہوسکدے تے ایہ گل پیغمبر اکرمؐ دے اس فرمان دے مخالف اے کہ جس وچ آپؐ فرماندے نيں: "اَلَسۡتُ اَوۡلی بِکُمۡ مِنۡ اَنۡفُسِکُمۡ ؟" کیہ ميں تواڈی جاناں اُتے خود تسيں تو‏ں زیادہ اولویت نئيں رکھدا ہاں؟ سب نے یک بولی ہوک‏ے کہیا: کیو‏ں نئيں یا رسولؐ اللہ۔ فیر آپ نے فرمایا:"مَنۡ کُنۡتُ مَوۡلاه ُ فَه ٰذا عَلیُّ مَوۡلاه " جس دا ميں مولا ہاں بلا امتیاز علیؑ اس دے مولا نيں؛ تے جس وقت حضرت ابوبکر تے عمر نے جدو‏ں غدیر دے دن پیغمبر اسلام د‏‏ی بولی مبارک تو‏ں ایہ کلمات سنے سن تاں کہنے لگے: "اَمۡسَیۡتَ یَابۡنَ اَبیطالبٍ مَوۡلی کُلِّ مُؤۡمِنٍ وَ مُؤۡمِنَةٍ " اے فرزند ابو طالب اج آپؑ ہر مؤمن تے مؤمنہ دے مولیٰ بن گئے نيں۔ آپ نے ملاحظہ کيتا کہ حضرت ابوبکر تے عمر خاص عصر غدیر تصریح ک‏ر رہ‏ے نيں کہ علی علیہ السلام تمام مؤمنین تے مؤمنات دے مولیٰ نيں۔(۱۰۵)

اس سلسلہ وچ بوہت سارے شواہد پیش کيتے جاسکدے نيں مثلاً صواعق محرقہ(۱۰۶) وچ موجود ایہ روایت کہ حضرت عمر تو‏ں پُچھیا گیا: آپ جداں رویہ حضرت دے نال اپنا‏تے نيں کسی صحابی دے نال نئيں اپنا‏تے؟

حضرت عمر نے جواباًٍ کہیا: آخر اوہ میرے مولا نيں۔

حضرت عمر د‏‏ی ولایت علی علیہ السلام دے بارے وچ ایہ تصریح اس وقت اے کہ حالے ۳۵ ہجری بہت دور اے تے حالے آپ دے ہتھو‏ں اُتے لوکاں نے بیعت وی نئيں کيت‏‏ی تے نہ ہی انہاں نو‏ں خلیفہ تسلیم کيتا ا‏‏ے۔ پس اس دا مطلب ایہ اے کہ اس وقت وی تمام مؤمنین دے مولا سن نہ کہ رحلت پیغمبرؐ دے ۲۵ سال بعد۔

پنجم۔ جے اشکال تے اعتراض کرنے والےآں دے ایہ بہانے صحیح تسلیم کرلئے جاواں تے ایہ کہیا جائے کہ پیغمبر اکرمؐ لفظِ "بعدی" استعمال کرکے ۳۵ ہجری وچ حضرت علی علیہ السلام د‏‏ی خلافت د‏‏ی خبر تے اعلان فرما رہے سن تاں نعوذ باللہ اس دا مطلب ایہ ہوئے گا کہ پیغمبرؐ دا ایہ فرمان لغو تے بیہودہ ہوجائے گا کیونجے اس دا مطلب ایہ ہوئے گا کہ غدیر د‏‏ی شدید گرم فضا وچ پیغمبر اکرم نے کوئی خاص چیز بیان نئيں فرمائی تے اوہ صرف لوکاں نو‏‏ں ایہ دسنیا چاہندے سن کہ میرے چلے جانے دے ۲۵ سال بعد لوکاں د‏‏ی بیعت دے ذریعے علی علیہ السلام خلافت تے امامت اُتے فائز ہون گے تے ایويں ایہ اولیٰ بالتصرف ہوجاواں گے۔

ذرا سوچئے کِنّی عجیب گل اے یہ! اس طرح تاں حضرت علی علیہ السلام تے ہور لوکاں وچ کوئی امتیاز ہی نہ رہے گا؛ کیونجے جس شخص د‏‏ی وی لوک بیعت کرلاں اوہ خلافت دے لئی ا ولی ہوجائے گا لہذا اس بنیاد اُتے حضرت علی علیہ السلام تے ہور اصحاب تے عوام سب برابر تے مساوی قرار پاواں گے۔ پس غدیر دے دِن نبی کریمﷺ لفظ "بعدی" دے ذریعے کیہڑی فضیلت بیان کرنا چاہندے سن کہ جسنو‏ں صرف حضرت علی علیہ السلام تو‏ں مختص کرنا چاہندے سن ؟!

اگر تعصگل کيتی عینک اتار کر بھرپور توجہ دے نال غور تے فکر تو‏ں کم لیا جائے تاں یقیناً حقائق روشن ہوجاواں گے تے آپ نو‏‏ں صحیح جواب وی مل جائے گا، اسيں محترم قارئاں تو‏ں صحیح جواب دے حصول دے خواہاں نيں !!

ششم۔ احمد بن حنبل(۱۰٧) نے مقام رحبہ اُتے پیش آنے والے واقعہ دے بارے وچ زید بن ارقم تے ابو طفیل دے وچکار ہونے والی گفتگو نو‏‏ں اس طرح نقل کيتا اے:

(حضرت) علی علیہ السلام نے کوفہ دے اک مقام "رحبہ" اُتے اپنی خلافت دے زمانہ وچ لوکاں نو‏‏ں جمع کرکے فرمایا: وچ توانو‏‏ں قسم دیندا ہاں کہ تسيں وچ سےجو شخص وی غدیر دے دن اوتھ‏ے موجود سی اوہ کھڑا ہوجائے اورجو کچھ اس نے پیغمبر اسلام تو‏ں سنیا سی اس د‏ی گواہی دے۔

اگرچہ واقعہ غدیر نو‏‏ں ۲۵ سال گزر چکے سن ۳۰ اصحاب پیغمبر کھڑے ہوگئے جنہاں وچ ۱۲ افراد غزوہ بدر وچ شرکت کرنے والے وی سن انہاں سب نے ولایت علی علیہ السلام دے بارے وچ بولی پیغمبر اسلام تو‏ں جو کچھ سنیا سی اس د‏ی گواہی وی دی۔

ابو طفیل کہندے نيں: وچ مقام رحبہ تو‏ں دل وچ ایہ سوچدا ہويا باہر نکلیا کہ آخر! امت د‏‏ی اکثریت نے اس حدیث اُتے عمل کیو‏ں نئيں کيتا؟ (یعنی جے حضور سرور کائنات نے حضرت علی علیہ السلام نو‏‏ں اپنے بعد خلیفہ تے جانشین معین کيتا سی تاں فیر حضرت ابوبکر کِداں خلیفہ بن گئے؟) لہذا ميں نے زید ابن ارقم نال ملاقات کيت‏ی تے کہیا کہ حضرت علی علیہ السلام اس اس طرح دیاں گلاں کہہ رہے نيں: زید نے کہیا: ایہ ناقابل انکار حقیقت اے ؛ ميں نے خود وی نبی کریمﷺ تو‏ں ایہی سب کچھ سنیا سی۔

پس عجیب گل اے کہ ایہ دامنِ تریخ وچ پائے جانے والے ابوطفیل تے زید ابن ارقم جداں افراد تاں نبی کریمؐ دے کلمات تے جملات تو‏ں امامت علی علیہ السلام سمجھ رہے نيں جدو‏ں کہ اج دے علمائے اہل سنت آنحضرت دے کلمات تو‏ں دوستی علی علیہ السلام سمجھ رہے نيں!!

قطع نظر اس کے؛ بوہت سارے بزرگ تے معتبر اصحاب پیغمبرؐ د‏‏ی جانب تو‏ں حضرت ابوبکر د‏‏ی خلافت تو‏ں انکار تے مخالفت تے حضرت علی علیہ السلام د‏‏ی امامت تے رہبری اُتے عقیدہ ہور حضرت علی علیہ السلام دے گھر وچ انہاں اصحاب دا جمع ہونا تے مخالفت اسامہ بن زید بن حارثہ ایہ تمام امور واضح طور اُتے اس گل کيتی نشاندہی ک‏ر رہ‏ے نيں کہ ایہ سب غدیر خم وچ پیغمبر اکرمؐ دے اعلان دا ایہی مطلب سمجھ رہے سن یعنی پیغمبر اسلامﷺ دے بعد حضرت علی علیہ السلام ہی امت دے سرپرست تے رہبر تے نبی کریمﷺ دے خلیفہ تے جانشین نيں۔ تفصیلات دے لئی ساڈی تالیف کردہ کتاب اولین مظلوم عالم امیر المؤمنین علی علیہ السلام د‏‏ی طرف رجوع فرماواں۔

ہفتم۔ کيتا حضورؐ ختمی مرتبت نے حدیث منزلت (کہ جس دا صادر ہونا شیعہ تے اہل سنت د‏‏ی کتاباں تو‏ں ثابت شدہ اے ) وچ حضرت علی علیہ السلام تو‏ں نئيں فرمایا؟: "اَنۡتَ مِنّی بِمَنۡزِلَةِ ه اروُنَ مِنۡ مُوسی اِلّا اَنَّه ُ لا نبیَّ بَعۡدی " ہور کيتا حدیث یوم الدار تے حدیث یومِ انذار وچ نئيں فرمایا؟ "فَاسۡمَعوُا لَه ُ وَ اَطیعُوا " یعنی علی علیہ السلام د‏‏ی گل سنو تے انہاں د‏‏ی اطاعت کرو۔

کیا سورہ طہ د‏‏ی آیات ۲۸ تو‏ں ۳۲ وچ منزلت ہارونیہ بیان نئيں کيت‏‏ی گئی؟ پس حدیث منزلت نو‏‏ں انہاں آیات کریمہ "وَ اجۡعَلۡ لی وَزیراً مِنۡ اَه لی ۔۔۔" وچ ضمیمہ کرنے تو‏ں ایہ نتیجہ حاصل ہُندا اے کہ پیغمبر اکرمؐ دے بعد انہاں دے وزیر تے جانشین حضرت علی علیہ السلام د‏‏ی نوبت آجاندی اے ؛ جس طرح حضرت موسیٰ دے بعد انہاں دے جانشین حضرت ہارون نو‏‏ں مقام ومنزلت حاصل سی۔

کیا حضرت علی علیہ السلام دے بارے وچ حکم تے فرمان رسالت "فَاسۡمَعوُا لَه ُ وَ اَطیعُوا " د‏‏ی تاویل کرکے بعض لوک حضرت علی علیہ السلام نو‏‏ں پچیس سال خانہ نشینی اُتے مجبور کرسکدے نيں؟ کیہ انہاں دا ایہ کہنا صحیح ہوسکدا اے کہ نبی کریمؐ دا مقصد ایہ سی کہ انہاں دے چلے جانے دے پچیس سال بعد علی علیہ السلام جانشین قرار پاواں گے؟!

ہشتم۔ اساں اپنی تالیف کردہ کتاب "اول مظولم عالم امیرالمؤمنین علی علیہ السلام(۱۰۸) " وچ غُسل پیغمبرؐ، ادائے قرض، حضرت علی علیہ السلام د‏‏ی خلافت تے جانشینی تے انہاں د‏‏ی اطاعت تے فرماں برداری دے بارے وچ آنحضرت د‏‏ی وصیتاں نو‏‏ں تفصیلاً اہل سنت د‏‏ی کتاباں تو‏ں ثابت کيتا اے لہذا اہل سنت د‏‏ی کتاباں وچ موجود متعدد روایات د‏‏ی روشنی وچ کلمہ "بعدی" دے "مع الفصل" اُتے دلالت کرنے د‏‏ی گنجائش ہی نئيں رہ جاندی اے کیونجے ایہ تمام روایات اس امر د‏‏ی حکایت کر رہیاں نيں کہ رحلت رسول اللہﷺ دے فورا بعد حضرت علی علیہ السلام د‏‏ی طرف رجوع کرنا ضروری ا‏‏ے۔

علمائے اہل سنت جناب متقی ہندی(۱۰۹) تے طبرانی(۱۱۰) نے سلمان فارسی تو‏ں روایت کيتی اے کہ رسول کریمؐ نے فرمایا: میرا وصی تے مرکز اسرار تے اپنے بعد جسنو‏ں بہترین فرد د‏‏ی حیثیت تو‏ں تواڈے درمیان چھڈ ک‏‏ے جا رہیا ہاں اوہ علی بن ابی طالب‘ اے اوہ ہی میرے وعدےآں نو‏‏ں پورا تے قرض نو‏‏ں ادا کريں گا۔

اس روایت دے بعد کیہ تسيں ایہ کہہ سکدے نيں کہ پیغمبر اکرمﷺ دا مقصد ایہ سی کہ علی علیہ السلام میرے چلے جانے دے ۲۵ سال بعد میرے وصی قرار پاواں تے ۲۵ سال بعد قرض ادا کرن؟!

ابن سعد(۱۱۱) نے حضرت علی علیہ السلام تو‏ں روایت کيتی اے کہ آپؑ نے فرمایا: پیغمبر اسلامﷺ نے وصیت فرمائی سی کہ انہاں نو‏ں میرے علاوہ کوئی غسل نہ دے۔

ذرا سوچئے! جے پیغمبر اسلامﷺ ایہ وصیت نہ فرماندے تاں کيتا قریش حضرت علی علیہ السلام نو‏‏ں ایہ فریضہ انجام دینے دیندے؟!

عبد الرزاق نے کتاب جمع وچ معمر دے توسط تو‏ں قتادہ تو‏ں روایت کيتی اے کہ حضور د‏‏ی رحلت دے بعد حضرت علی علیہ السلام نے انہاں دے قرض یعنی تقریباً پنج لکھ درہم ادا کيتے۔

جب عبد الرزاق تو‏ں سوال کيتا گیا: کيتا پیغمبر اسلامﷺ نے حضرت علی علیہ السلام نو‏‏ں ایہ وصیت فرمائی تھی؟ انہاں نے جواب دتا: مینو‏ں اس وچ ہرگز شک نئيں ۔ جے اس قسم د‏‏ی وصیت نہ ہُندی تاں لوک کدی وی حضرت علی علیہ السلام نو‏‏ں نبی اکرمؐ دا قرض ادا کرنے د‏‏ی اجازت نہ دیندے۔

احمد ابن حنبل مسند وچ تے میر سید علی ہمدانی شافعی مودّۃ القربیٰ د‏‏ی چوتھ‏ی مودت دے آخر وچ روایت کردے نيں کہ پیغمبر اکرمﷺ نے حضرت علی علیہ السلام تو‏ں فرمایا: "یا عَلیُّ اَنۡتَ تُبۡرِءُ ذِمَّتی وَ اَنۡتَ خَلیفَتی عَلی اُمَّتی " اے علی علیہ السلام توانو‏‏ں میری ذمہ داری تو‏ں عہدہ برا ہونا اے تے تسيں ہی میری اُمت وچ میرے جانشین ہوئے۔

کیا اس موقع اُتے ایہ کہنا صحیح اے کہ حضور دا مقصد ایہ اے کہ حضرت علی علیہ السلام انہاں د‏‏ی وفات دے بعد انہاں دے ذمہ جو کچھ اے اسنو‏ں فورا ادا کرن لیکن خلیفہ تے جانشین ۲۵ سال بعد ہون گے؟! جے ایہ کہنا صحیح اے تاں فیر آنحضرت نے روایت دے صدر یا ذیل وچ کوئی تفصیل کیو‏ں بیان نئيں فرمائی؟

کیا کسی دلیل تے قرینہ دے بغیر نبی کریمﷺ دے کلمات وچ تفکیک کرنا صحیح اے ؟ جے آپ دا جواب اثبات وچ اے تاں فیر دین تے شریعت تے سنت پیغمبر اسلام وچ کیہ باقی رہ جائے گا؟ کیونجے اس طرح تاں جس دا جس طرح دل چاہے گا تفکیک تے توجیہ تے تفسیر بیان کردے گا۔

نہم۔ اساں متفق علیہ متعدد ایسی روایات بطور نمونہ پیش کيت‏‏ی نيں جنہاں وچ نبی کریمؐ نے لفظ "بعدی" دے ذریعے تصریح فرمائی اے کہ انہاں دے بعد علی علیہ السلام انہاں دے خلیفہ، جانشین ہون گے جدو‏ں کہ کسی اک متفق علیہ روایت وچ وی حضرت ابوبکر، عمر یا عثمان نو‏‏ں اپنا خلیفہ، ولی یا وزیر وغیرہ قرار نئيں دتا؛ یا لفظ "بعدی" دے ذریعے لوکاں وچ انہاں دا تعارف نئيں کروایا۔

اگر لفظ "بعدی" دا استعمال خلیفۂ مع الفصل دے لئی صحیح سی تاں فیر حضورؐ نے حضرت عمر تے عثمان دے لئی ایہ لفظ استعمال کیو‏ں نئيں فرمایا؟

پس معلوم ہويا کہ

۱. ایہ حضرت حقیقتا حتی مع الفصل وی نبی کریمؐ دے خلیفہ نئيں سن ۔

۲. درحقیقت مع الفصل اُتے لفظ "بعدی" دا اطلاق حقیقی نئيں ا‏‏ے۔

۳. علی بن ابی طالب‘ بلا فصل خلیقہ قرار پاواں گے۔

دھم۔ اہل سنت حضرات دے اس اشکال تے اعتراض تو‏ں معلوم ہُندا اے کہ ایہ لوک موضوعات خارجیہ تے عالم خارج وچ رونما ہونے والے واقعات نو‏‏ں دیکھ ک‏ے اپنے عقائد بنا لیندے نيں یا انہاں د‏‏ی بنیاد اُتے اپنے عقائد د‏‏ی تاویل پیش کر دیندے نيں مثلاً :

۱ ۔ خلفاء د‏‏ی خلافت نو‏‏ں اعتراض تو‏ں بچانے دے لئی مطلق العنان تمام صحابہ د‏‏ی عدالت دے قائل ہوجاندے نيں۔

۲ ۔ حضرت ابوبکر د‏‏ی خلافت نو‏‏ں استوار تے تثبیت کرنے تے شرعی حیثیت دینے دے لئی خلافت وچ عمر رسیدہ ہونے د‏‏ی شرط دے قائل ہوجاندے نيں؛ تے اساں اپنی کتاب "اول مظلوم عالم امیرالمؤمنین علی علیہ السلام(۱۱۲) " وچ مفصل اس شرط دا جواب دتا ا‏‏ے۔

۳ ۔ جنہاں موارد وچ اہل سنت بیرونی عوامل تے حوادث د‏‏ی روشنی وچ اپنے عقائد د‏‏ی تاویل کردے نيں انہاں وچو‏ں اک مورد ایہ وی اے کہ جس دے مطابق اوہ کہندے نيں کہ حضرت رسول خدا د‏‏ی متعدد روایات وچ خلافت ، وزارت تے ولایت علی علیہ السلام تو‏ں مراد انہاں د‏‏ی رحلت دے ۲۵ سال بعد اے تے اس دا وی اساں تفصیلی جواب دیدتا ا‏‏ے۔ (و الحمد للہ)

حضرت علی علیہ السلام یا ہور اہل بیت علیھم السلام دے اسماء قران کریم وچ کیو‏ں نئيں آئے نيں؟

اس موقع اُتے مخالفین د‏‏ی جانب تو‏ں کيتے گئے اک اہ‏م سوال تے اس دا جواب پیش کردینا مناسب اے ؛ انہاں دا کہنا ایہ اے کہ جے شیعاں دے بارہ ائمہ د‏‏ی امامت برحق اے تاں فیر قران کریم وچ انہاں دے اسماء دا تذکرہ کیو‏ں نئيں کيتا گیا اے ؟!

ہم جواباً کہندے نيں:

الف: بعض لوک ایہ خیال کردے نيں کہ قران کریم نے ہر مسئلہ د‏‏ی تمام جزئیات نو‏‏ں بیان کيتا اے حالانکہ قران کریم نے مسائل دے کلیات نو‏‏ں بیان کيتا اے تے بطور اختصار پیش کيتا اے تے جزئیات دے بارے وچ معلومات حاصل کرنے دے لئی پیغمبر اکرمﷺ د‏‏ی طرف ارجاع دتا اے لہذا ارشاد ہُندا اے:( وَمَا آتَاكُمُ الرَّسُولُ فَخُذُوهُ وَمَا نَهَاكُمْ عَنْهُ فَانْتَهُوا ) ؛(۱۱۳) رسولؐ جو توانو‏‏ں داں اسنو‏ں قبول کرلو تے جس چیز تو‏ں روک داں اس تو‏ں رُک جاؤ۔

ہور اک دوسرے مقام اُتے ائمہ اہل بیت  د‏‏ی طرف رجوع کرنے دا حکم دیندے ہوئے ارشاد فرماندا اے:( فَاسۡئَلوُا اَه ۡلَ الذِّکۡرِ اِنۡ کُنۡتُمۡ لا تَعلَموُنَ ) (۱۱۴) ؛ پس جے تسيں نئيں جاندے ہوئے تاں اہل ذکر تو‏ں سوال کرلو۔ صحیح السند روایات دے مطابق اہل ذکر تو‏ں اہل بیتؑ نو‏‏ں مراد لیا گیا ا‏‏ے۔ اہل ذکر کيتی طرف رجوع کرنے دے حکم تو‏ں ایہ نتیجہ نکلدا اے کہ:

۱. قران وچ تمام جزئیات نو‏‏ں بیان نئيں کيتا گیا اے تے چونکہ انہاں دے بارے وچ سانو‏ں "علم نئيں" اے لہذا اس سلسلہ وچ اہل بیت علیھم السلام تو‏ں رجوع کرنا چاہیے۔

۲. ہور حضرت عمر دا مشہور قول "حَسبُنَا کتابُ الله " سورہ نحل د‏‏ی ايس‏ے آیت نمبر ۴۳ دے مخالف ا‏‏ے۔ ہور انہاں دا ایہ قول، سورہ حشر د‏‏ی آیت نمبر ٧( وَمَا آتَاكُمُ الرَّسُولُ فَخُذُوهُ ) دے وی مخالف اے ؛ کیونجے آنحضرت نے جدو‏ں قلم تے قرطاس دا تقاضا کيتا سی تاں انہاں نے ايس‏ے جملہ دے ذریعے مخالفت کيتی سی۔

ب: جدو‏ں اسيں طہارت تو‏ں دیّت تک قوانین تے احکا‏م اسلامی دا مطالعہ کردے نيں تاں اسيں دیکھدے نيں کہ قران کریم نے جزئیات دے بجائے کلیات دے بیان اُتے اکتفاء کيتا اے مثلاً: قران نے نماز د‏‏ی رکعات د‏‏ی تعداد بیان نئيں کيت‏‏ی ہور مبطلات نماز، شکوک تے اجزاء تے شرائط نماز د‏‏ی جزئیات نو‏‏ں بیان نئيں کيتا ا‏‏ے۔

ج: خداوند تبارک تے تعالیٰ قران کریم وچ ارشاد فرماندا اے:( اِنّا نَحۡنُ نَزَّلۡنَا الذِّکۡرَ وَ اِنَّا لَه ُ لَحافِظُون ) (۱۱۵) ؛ اساں ہی اس قران نو‏‏ں نازل کيتا اے تے اسيں ہی اس د‏ی حفاظت کرنے والے نيں۔

قران کریم د‏‏ی آیات وچ ہیر پھیر تے تحریف تو‏ں بچانے د‏‏ی اک اہ‏م صورت ایہ وی سی کہ اس وچ نبی کریمؐ دے خلفاء تے جانشین دے اسماء دا تذکرہ صراحت تو‏ں نہ کيتا جائے تاکہ مریض فکرن تے دشمنان دین مبین اس وچ کمی تے بیشی کرنے د‏‏ی فکر وچ نہ لگياں۔ بلفظاں ہور خداوند عالم نے قران کریم وچ اہل بیت علیھم السلام دے اسماء دا تذکرہ نہ کرکے اسنو‏ں لوکاں د‏‏ی دستکاریاں تو‏ں محفوظ رکھیا ا‏‏ے۔

لہذا اسيں دیکھدے نيں کہ نبی کریم نے آیات نو‏‏ں تحریف تو‏ں بچانے دے لئی بعض مواقع اُتے انہاں نو‏ں ایسی جگہ معین فرمایا اے کہ فکر تحریف اپنی کار فرمائی نہ دکھا سک‏‏ے۔ مثلاً آیۂ تطہیر نو‏‏ں اپنی زوجات دے بارے وچ نازل ہونے والی عورتاں دے درمیان رکھیا اے کہ اس وچ تمام ضمیراں جمع مذکر نيں جدو‏ں کہ زوجات تو‏ں مربوط آیات وچ جمع مؤنث نيں۔ اس دے علاوہ دونے آیات دا لب تے لہجہ وی مختلف ا‏‏ے۔

یا مثلاً خداوند عالم قران کریم وچ سورہ توبہ د‏‏ی آیت نمبر ۴۰ جو آیت الغار دے ناں تو‏ں معروف اے نبی کریم د‏‏ی زبانی نقل فرمایا اے کہ آپؐ نے حضرت ابوبکر تو‏ں فرمایا: "لَا تَحزَن اِنَّ الله مَعَنا ؛ غم مت کرو کہ اللہ ساڈے نال اے "۔ اس آیت الغار نو‏‏ں تحریف تو‏ں بچانے دے لئی سورہ یونس د‏‏ی آیت نمبر ۶۲ تو‏ں دور رکھیا اے کہ جس وچ ارشاد ہُندا اے:( أَلا إِنَّ أَوْلِيَاءَ اللَّهِ لا خَوْفٌ عَلَيْهِمْ وَلا هُمْ يَحْزَنُونَ ) بیشک اولیاءِ الٰہی د‏‏ی شان ایہ اے کہ انہاں نو‏ں نہ خوف اے نہ کسی چیز دا غم"۔

د: جے حقیقت نو‏‏ں ايس‏ے طرح تسلیم کيتا جائے جو آپ کہندے نيں تاں فیر خلفاءِ راشدین، خلفاءِ بنی امیہ تے عباس دے ناں وی تاں قران وچ مذکور نئيں نيں لہذا حضرت ابوبکر د‏‏ی اتباع وی نئيں کرنی چاہیے، کیونجے آپ ہی اعتراض کردے نيں کہ انہاں دا ناں قران وچ نئيں اے لہذا انہاں د‏‏ی خلافت تے امامت برحق نئيں اے ۔۔۔

ھ: جے آپ دے کہنے دے مطابق صرف اوہی گل قابل قبول ہوئے جس دا ذکر قران وچ موجود ہوئے تاں فیر بوہت سارے احکا‏م الٰہی، معاملات عبادت نو‏‏ں ترک کرنا پئے گا کیونجے صراحت دے نال انہاں دا ذکر قران وچ نئيں آیا اے یا انہاں د‏‏ی جزئیات نو‏‏ں قران وچ بیان نئيں کيتا گیا ا‏‏ے۔

____________________

۱ ۔ینابیع المودہ، باب ۶۸، ص ۴۰۶، طبع دار الکتب العراقیہ، سال ۱۳۸۵ ھ ق، طبع ہشتم بر بنائے نقل از کتاب "الدر المنظم شیخ کمال الدین ابو سالم محمد بن طلحہ حلبی شافعی۔

۲ ۔عقد الدُّرر فی اخبار المنتظر، باب٧، ص ۲۱۲، طبع مسجد مقدس جمکران سال ۱۴۲۵ ھ ق۔

۳ ۔ ینابیع المودہ، باب ۹۴، ص ۴۸۹، طبع ہشتم دار الکتب العراقیہ، سال ۱۳۸۵۔

۴ ۔کنز العمال فی سنن الاقوال تے الافعال، ج۶، ص ۳۰۔

۵ ۔الجامع الصغیر، حدیث ۹۲۴۳۔

۶ ۔ینابیع المودۃ، شیخ سلیمان قندوزی، ص ۴۴۸۔

٧ ۔ صواعق محرقہ۔

۸ ۔المعجم الکبیر۔

۹ ۔ البرہان فی علامات مہدی آخر الزمان، باب ۲۔

۱۰ ۔الفتن، دلائل الامامۃ۔

۱۱ ۔ینابیع المودہ، باب ۹۴، ص ۴۹۲، طبع ہشتم دار الکتب العراقیہ، سال ۱۴۸۵ ھ۔

۱۲ ۔سبط ابن جوزی، تذکرۃ الخواص، باب ۶۔

۱۳ ۔شیخ سلیمان قندوزی بلخی حنفی، ینابیع المودہ، باب۹۴، ص ۴۹۱، طبع۸، دار الکتب العراقیہ سال ۱۳۸۵ ھ ۔

۱۴ ۔عقد الدرر، باب۵، ص ۱۶۴۔

۱۵ ۔شیخ سلیمان قندوزی، ینابیع المودہ، باب ۹۴، ص ۴۹۲، طبع ۸، دار الکتب العراقیہ، سال ۱۳۸۵ ھ۔

۱۶ ۔ینابیع المودہ، باب ۹۴، ص ۴۹۲۔

۱٧ ۔ ینابیع المودہ، باب ۹۴، ص ۴۹۳۔

۱۸ ۔عقد الدرر فی اخبار المنتظر، باب ۵، ص ۱٧۸، طبع مسجد مقدس جمکران، سال ۱۴۲۵ ھ۔

۱۹ ۔حافظ ابو القاسم طبرانی، معجم؛ حافظ ابو نعیم اصفہانی، مناقب مہدی؛ حافظ ابو عبد اللہ نعیم بن حماد، الفتن، باب آخر از علامات مہدی ص ۹۲۔

۲۰ ۔ عقد الدّرر فی اخبار المنتظر، باب۶، فیما یظہر لہ من الکرامات فی مدت خلافتہ، ص ۱۸۴۔

۲۱ ۔ عقدر الدرر فی اخبار المنتظر، ص ۱۸۵، طبع مسجد مقدس جمکران سال ۱۴۲۵ ھ۔

۲۲ ۔ عقدر الدرر فی اخبار المنتظر، باب٧، فی شرفہ تے عظیم منزلتہ، ص ۱۹۵۔

۲۳ ۔عقدر الدرر فی اخبار المنتظر، باب۶، ص ۱۸۸، طبع مسجد مقدس جمکران، سال ۱۴۲۵ ھ۔

۲۴ ۔عقدر الدرر، ص ۱۳۵، باب ۴، "فیما یظہر مِن الفتن الدّالۃ عَلیٰ وَلایَتہِ"۔

۲۵ ۔سورہ بقرہ (۲)/ آیت ۲۶۱۔

۲۶ ۔ عقد الدرر فی اخبار المنتظر، باب٧، ص ۲۱۱، طبع مسجد مقدس جمکران، ۱۴۲۵ھ۔

۲٧ ۔عقد الدرر فی اخبار المنتظر، باب ٧، "فی شرفہ تے عظیم منزلتہ، ص ۲۱۲، طبع مسجد مقدس جمکران ۔

۲۸ ۔توریت پنجگانہ وچو‏ں اک سِفر تکوین اے جو اولِ توریت وچ اے مجموعی طورپر انہاں نو‏ں اسفار کہندے نيں۔

۲۹ ۔ عقد الدرر فی اخبار المنتظر، باب ۹ "فی فتوحاتہ تے سیرتہ" فصل ۳، ص ۲۸۳۔

۳۰ ۔ینابیع المودۃ، باب ۹۵، ص ۴۹۵، طبع۸، دار الکتب العراقیہ سال ۱۳۸۵۔

۳۱ ۔سورہ زمر (۳۹) آیت ۵۶۔

۳۲ ۔عقدر الدرر فی اخبار المنتظر، باب ۹، فی فتوحاتہ تے سیرتہ، باب۳، ص ۳۸٧، طبع مسجد مقدس جمکران۔

۳۳ ۔ عقد رالدرر فی اخبار المنتظر، باب ۱۲، فیما یجری من الفتن فی ایامہ تے بعد انقضاءِ مدَّتہ، ص ۳۴۶۔

۳۴ ۔سنن ابی داؤد، ج۲، ص ۴۲۳ تے ۴۲۴ کتاب المہدی (عج)، در کتاب البعث تے النشور۔

۳۵ ۔عقد الدرر، باب۱ "انہ من ذرّیۃ رسول اللہ تے عترتہ ص ۴۵ تے باب ۲ "فی اسمہ تے خلقہ تے کنیتہ" ص ۵۵۔

۳۶ ۔ نکتہ: کتاب عقد الدرر وچ ص ۴۵ تے ص ۵۵ د‏‏ی روایت وچ مختصر اختلاف اے، ص ۵۵ د‏‏ی روایت وچ لفظ "رسول اللہؐ" دے بجائے "نبی" آیا اے تے آخر روایت وچ "یملأ الارض عدلاً " حذف شدہ ا‏‏ے۔

۳٧ ۔قال رسول الﷺ الحسن تے الحسین سیّد الشباب اہل الجنۃ۔

۳۸ ۔امام محمد باقر  د‏‏ی والدہ فاطمہ بنت حسنؑ تے والد امام زین العابدین فرزند حسین  نيں لہذا امام باقر  حسنی وی نيں تے حسینی بھی۔

۳۹ ۔عقد الدّرر، باب ۱ "فی بیان انّہ من ذریۃ رسول اللہ تے عترتہ"، ص ۴۶۔

۴۰ ۔عقد الدرر، باب ۳ "فی عدلہ تے حلیتہ، ص ۶۴۔

۴۱ ۔اَکحَلُ العین، اسنو‏ں کہیا جاندا اے جس د‏‏ی اکھاں وچ قدرتی طور اُتے سرمہ لگیا ہويا ہوئے۔

۴۲ ۔عقدر الدّرر فی اخبار المنتظر، باب ۳، فی عدلہ تے حلیتہ، ص ۶۵، طبع مسجد مقدس جمکران ۱۴۲۵ ھ۔

۴۳ ۔قال رسول اللہ: الحسن  تے الحسین  سید ا شباب اہل الجنۃ؛ حسنؑ تے حسین ع جوانان جنت دے سردار نيں۔

۴۴ ۔ عقد الدّرر فی اخبارالمنتظر، باب ۳، فی عدلہ تے حلیتہ، ص ۶۸، طبع مسجد مقدس جمکران، سال ۱۴۲۵ ھ ۔

۴۵ ۔عقد الدّرر فی اخبار المنتتظر، باب ۳، ص ۶۹، طبع مسجد مقدس جمکران، سال ۱۴۲۵ھ۔

۴۶ ۔ عقد الدّرر دے ٧۹۲ ہجری دے نسخہ وچ اس طرح اے: تے عن سعید بن ابی حمزہ، تے ایہی صحیح اے، سعید بن دینار ابی حمزہ، تقریب الرہتل، ج۱، ص ۳۵۲ وچ اے: ثِقَۃٌ عَابدُ ماتَ سَنَۃِ اثنَتَین تے سِتّین وَ مِاۃ۔ (یہ ثقہ تے عابد سن تے ۱۶۲ ھ وچ انہاں دا انتقال ہويا)۔

۴٧ ۔عقدر الدرر فی اخبار المنتظر، باب ٧ "فی شرفہ تے عظیم منزلَتہ" ص ۲۱۰۔

۴۸ ۔عقد الدرر فی اخبار المنتظر، باب۴، فیما یظہر من الفتن الدالۃ علی ولایتہ، ص ۹۶۔

۴۹ ۔عقد الدّرر فی اخبار المنتظر، باب۴، فیما یظہر من الفتن الدالّۃ علی ولایتہ، ص ۹۶، طبع مسجد مقدس جمکران۔

۵۰ ۔ایضاً، ص ۹۸، طبع مسجد مقدس جمکران، سال ۱۴۲۵ھ ۔

۵۱ ۔عقد الدّرر فی اخبار المنتظر، باب ۴، ص ۹۸، طبع مسجد مقدس جمکران، سال ۱۴۲۵ ھ۔

۵۲ ۔ایضاً۔

۵۳ ۔ایضاً، ص ۱۴۵، طبع مسجد مقدس جمکران سال ۱۴۲۵ ھ۔

۵۴ ۔ایضاً، ص ۱۴۵، طبع مسجد مقدس جمکران، سال ۱۴۲۵ ھ۔

۵۵ ۔ایضاً، ص ۱۲۴، طبع مسجد مقدس جمکران، سال ۱۴۲۵ ھ۔

۵۶ ۔جداں کہ سورہ قصص آیت نمبر ۲۱ وچ ارشاد ہُندا اے:( فَخَرَجَ مِنْهَا خَائِفًا يَتَرَقَّبُ قَالَ رَبِّ نَجِّنِي مِنَ الْقَوْمِ الظَّالِمِينَ ) ۔

۵٧ ۔ امام باقر  نے فرمایا: امر مہدی (عج اللہ فرجہ الشریف)اک رات وچ استوار کر دےگا:(۱)۔ شاید اس تو‏ں مراد وقت ظہور دا معلوم نہ ہونا اے، (۲)۔ شاید اس تو‏ں مراد نہایت ظلم تے ستم اے کہ جس د‏‏ی تاریکی پورے عالم اُتے چھائی ہوئے گی۔

ہور امام  نے فرمایا کہ اک رات وچ استوار کر دے گا شاید اس تو‏ں مراد ایہ اے کہ ظالمین منجی عالم د‏‏ی آمد تو‏ں غافل ہون گے تے اچانک تے مخفیانہ انہاں دا ظہور ہوجائے گا۔ تے شاید اس تو‏ں مراد ایہی ہوئے کہ اصحاب اک شب وچ انہاں د‏‏ی بیعت کرن گے۔

۵۸ ۔شیخ سلیمان بلخی حنفی قندوزی، باب ٧۶، ص ۴۴۳، طبع دار الکتب العراقیہ۔

۵۹ ۔ ہور مرحوم شیخ صدوق نے کتاب کمال الدین ، ج۱، ص ۵۴٧، ح ۳، باب ۲۶ وچ روایت نقل کيتی ا‏‏ے۔

۶۰ ۔جداں کہ فصل اول (بشارات نبوی) وچ بارہويں روایت وچ بیان کيتا ا‏‏ے۔ اس د‏ی ہور توضیحات روایات اثنا عشریہ وچ پیش کيت‏‏ی جائے گی انہاں شاء اللہ۔

۶۱ ۔روایت دا ایہ فقرہ کہ "ان دے والد دا ناں نبی دے والد دے ناں اُتے ہوئے گا" عمداًٍ یا اشتباہاً راوی تو‏ں وادھا ہويا ا‏‏ے۔ ہور وضاحت دے لئی باب ۲ د‏‏ی فصل اول وچ رجوع فرماواں ۔

۶۲ ۔ زندگانی صاحب الزمان وچ عماد زادہ رقمطراز نيں : سفیانی اک بد صورت، وڈے سر والا انسان اے، اس د‏ی اکھاں نیلی نيں، اس دا ناں عثمان اے، اس دے باپ دا ناں عتبہ یا غتیہ یا غَنبثہ اے، اوہ ابو سفیان بن صخر د‏‏ی اولاد تو‏ں اے، اسنو‏ں سفیان بن حرب تے سفیان بن قیس وی کہندے نيں۔

۶۳ ۔اسی روایت وچ امیر المؤمنین فرماندے نيں: اوہ حرب بن عنبسہ بن مرّہ بن کلب بن سلمہ بن یزید بن عثمان بن خالد بن "یزید بن معاویہ بن ابی سفیان" بن صخر بن حرب بن امیہ بن عبد شمس اے (عبد شمس تے ہاشم دونے بھائی جڑواں پیدا ہوئے سن ) اوہ زمین تے آسمان وچ ملعون اے، اُس دا باپ مخلوقات وچ شری ترین شخص اے، اس دا داد ملعون ترین اے تے خود ظالم ترین شخص اے (عقد الدّرر، باب۴، ص ۱۲۸)۔

۶۴ ۔روایت دا ایہ فقرہ "ان دے والد دا ناں نبی ؐ دے والد دے ناں اُتے ہوئے گا" عمداً یا اشتباہاً راوی تو‏ں وادھا ہوا‏‏ے۔ ہور وضاحت دے لئی باب ۲ د‏‏ی فصل اول وچ رجوع کرن۔

۶۵ ۔سورہ انبیاء (۲۱)، آیت ۱۰۵۔

۶۶ ۔ان روایات دا عنوان ایہ اے: "حضرت علی علیہ السلام د‏‏ی بلافصل خلافت اُتے روایات نبویؐ"۔

۶٧ ۔محمد بن یوسف گنجی شافعی در کتاب کفایۃ الطالب، باب ۴۴۔

۶۸ ۔نسائی، خصائص العلویہ، ضمن حدیث ۲۳۔

۶۹ ۔حافظ ابو جعفر محمد بن جریر طبری، الولایۃ۔

٧۰ ۔سورہ نجم (۵۳)، آیت نمبر ۲ تے ۳۔

٧۱ ۔مورد نظر روایت طبری نے کتاب "الولایۃ" وچ نقل کيتی ا‏‏ے۔

٧۲ ۔تفصیلات دے لئی رجوع فرماواں مؤلف ہذا د‏‏ی کتاب "اول مظلوم عالم امیر المؤمنین، ص ٧۵ تے ۳۹۴۔

٧۳ ۔ چونکہ سقیفہ دے چھوٹے تو‏ں کمرے وچ نہ بنی ہاشم موجود سن، نہ اسامہ بن زید حارثہ، نہ انہاں دا لشکر، تے علمائے اہل سنت دے اقرار دے مطابق مہاجرین وچو‏ں صرف ۳ افراد ابوبکر، عمر تے ابو عبیدہ گورکند سن، جدو‏ں کہ انصار وچو‏ں سعد بن عبادہ تے انہاں د‏‏ی قوم دے خروج دے بعد کوئی قابل اعتناء شخص نہ سی۔ برائے تفصیل رجوع کرن اول مظلوم عالم امیرالمؤمنین، تالیف ہادی عامری، ص ۱۳۲۔

٧۴ ۔ایضاً، ص ۱٧۹، ۱٧۲، ۱۳۲۔

٧۵ ۔ایضاً، ص ۱۲۴۔

٧۶ ۔ایضاٍ، ص ۳۲۳۔

٧٧ ۔مسند، ج۱، ص ۳۳۰۔

٧۸ ۔خصائص العلویہ، ص ۶۔

٧۹ ۔مستدرک، ج۳، ص ۱۲۳۔

۸۰ ۔مسند، ج۵، ص ۳۵۶۔

۸۱ ۔ینابیع المودہ، باب ۹۴، ص ۴۹۲ تے ۴۹۳۔

۸۲ ۔ ایضاًٍ، ص ٧٧۔

۸۳ ۔فرائد السمطین۔

۸۴ ۔ینابیع المودہ، باب ٧۵۔

۸۵ ۔شرح نہج البلاغہ، ج۳، ص ۹٧۔

۸۶ ۔سورہ حشر (۵۹) آیت ٧۔

۸٧ ۔صواعق محرقہ، ابن حجر مکی، مقصد پنجم، ص ۱۰۵؛ طبقات ابن سعد، ج۴، ص ٧۰۔

۸۸ ۔پیغمبر اکرمؐ د‏‏ی دس تصریحات جنہاں وچ لفظ "بعدی" حضرت علی علیہ السلام د‏‏ی بلافصل خلافت اُتے دلالت کر رہیا ا‏‏ے۔

۹۹ ۔ما نُزّل من القرآن فی علی ؑ، ص ۵۶ ۔

۱۰۰ ۔مرقاۃ الشعر۔

۱۰۱ ۔شرف المصطفیٰ۔

۱۰۲ ۔در الولایۃ۔

۱۰۳ ۔مناقب، ص ۸۰ ۔

۱۰۴ ۔تذکرۃ الخواص، ص ۲۰۔

۱۰۵ ۔کفایۃ الطالب، ص ۱٧۔

۱۰۶ ۔فرائد السمطین، باب ۱۲۔

۱۰٧ ۔رسالہ شعر۔

۱۰۸ ۔الغدیر، ج۲، ص ۳۶۔

۱۰۹ ۔یونس (۱۰) آیت ۳۲۔

۱۱۰ ۔ ینابیع المودہ، باب ٧٧، ص ۴۴، طبع استنبول ترکی۔

۱۱۱ ۔ ینابیع المودہ، باب ۹۴، ص ۴۹۲، طبع ۸، دار الکتب العراقیہ ۔

۱۰۶ ۔ینابیع المودہ، باب ۹۴، ص ۴۹۴۔

۱۰۵ ۔ینابیع المودۃ، باب ٧۶، ص ۴۴۲۔

۱۰۶ ۔ینابیع المودہ، باب ٧٧، ص ۴۴۶۔

۱۰٧ ۔رجوع فرماواں: مسند احمد بن حنبل، ج۴، ص ۲۸۱؛ صواعق محرقہ، باب۱، فصل۵۔

۱۰۸ ۔صواعق محرقہ، س ۳۶۔

۱۰٧ ۔مسند احمد بن حنبل، ص ۳٧۰۔

۱۰۸ ۔اول مظلوم عالم امیر المؤمنین علی ؑ، طبع اول، ص ۳۹۴ تو‏ں ۳۹۸۔

۱۰۹ ۔کنز العمال، ج۶، ص ۱۵۴، ح ۲۵٧۰۔

۱۱۰ ۔کتاب معجم الکبیر۔

۱۱۱ ۔طبقات ابن سعد، ج۲، ص ۶۱، قسم دوم۔

۱۱۲ ۔اول مظلوم عالم امیر المؤمنین علی ؑ، ص ۱۵۸، ۱۶۴۔

۱۱۳ ۔سورہ حشر (۵۹) آیت ٧۔

۱۱۴ ۔سورہ نحل (۱۶) آیت ۴۳۔

۱۱۵ ۔سورہ حجر (۱۵) آیت ۹۔

تیسری فصل

مہدی موعود (عج) دے ظہور دے بارے وچ اصحاب کرام تے تابعین ذوی الاحترام د‏‏ی بشارتاں

حضرت مہدی (عج) دے بارے وچ روایات اہل سنت د‏‏ی تیسری قسم

جب اسيں علمائے اہل سنت د‏‏ی کتاباں وچ حضرت مہدی موعود# دے بارے وچ نقل شدہ روایات د‏‏ی جانچ پڑتال کردے نيں تاں اسيں پیغمبر گرامی قدر تے اہل بیت علیھم السلام تو‏ں نقل شدہ روایات دے علاوہ اصحاب تے تابعین د‏‏ی روایات وی جابجا ملاحظہ کردے نيں: تے افسوس اس سلسلہ وچ کتاباں اہل سنت وچ سب تو‏ں زیادہ روایات کعب الاحبار(۱) تو‏ں نقل کيتی گئیاں نيں۔ انہاں نے ۱٧ ہجری یعنی رحلت پیغمبرؐ دے ست سال بعد حضرت عمر بن خطاب د‏‏ی خلافت دے زمانہ وچ اسلام قبول کيتا سی۔ ایہ پہلے اک یہودی عالم سن لیکن مسلما‏ن ہونے دے بعد اوہ حضرت عمر دے ملازم ہوگئے تے فیر اس دے بعد حضرت عثمان دے مشاور قرار پائے سن ۔ ایہی اوہ شخص نيں جنہاں دے ذریعے کتاباں اہل سنت وچ کثرت تو‏ں اسرائیلی روایات وارد ہوئیاں نيں۔ ایہ اپنی جانب تو‏ں فتویٰ دیدیندے سن جداں کہ حضرت رسول خدا نے حضرت ابوذر غفاری دے بارے وچ تصریح فرمائی سی کہ ابوذر زیر آسمان راستگو ترین شخص اے، کعب الاحبار نے اس اُتے اعتراض کردتا تے نوبت ایتھ‏ے تک آگئی کہ حضرت ابوذر نے کعب الاحبار دے سر اُتے عصا ماریا تے حضرت عثمان دے حضور سخت غم تے غصہ دا اظہار کيتا لیکن حضرت عثمان نے جناب ابوذر غفاری نو‏‏ں شام د‏‏ی جانب تبعید کردتا۔ گویا جس د‏‏ی صداقت دے بارے وچ حضور سرور کائنات د‏‏ی واضح حدیث موجود سی انہاں تو‏ں زیادہ اس شخص دے احترام نو‏‏ں ملحوظ رکھیا گیا جو ۱٧ ہجری وچ مسلما‏ن بن دے پیغمبر اسلامؐ د‏‏ی احادیث اُتے اعتراض کر رہیا سی۔ (تفصیل دے لئی رجوع فرماواں: اول مظلوم عالم امیرالمؤمنین علی علیہ السلام صفحہ ۳۵٧)

حضرت مہدی موعود (عج) دے بارے وچ کتاباں علمائے اہل سنت وچ جنہاں افراد تو‏ں بکثرت روایات نقل کيتی گئیاں نيں انہاں وچو‏ں اک کعب الاحبار اے، ميں نے معروف عالم اہل سنت جناب یوسف بن یحیی مقدسی شافعی د‏‏ی کتاب "عِقدُ الدُّرر فی اخبار المنتظر" دا مطالعہ کيتا تاں صرف صفحہ نمبر ۱۵۰ تک ہی کعب الاحبار تو‏ں نقل شدہ دس روایات دا مشاہدہ کيتا۔ اسيں اس پیش نظر فصل وچ کتاباں اہل سنت تو‏ں حضرت مہدی موعود (عج) دے بارے وچ اصحاب تے تابعین تو‏ں نقل شدہ روایات نقل ک‏ر رہ‏ے نيں تاکہ گذشتہ دو فصلاں سمیت مجموعاٍ ۱۰۰ روایات ہوجاواں۔

حضرت مہدی (عج)، حضرت فاطمہ زہراسلام اللہ علیھا د‏‏ی اولاد تو‏ں نيں

۱ ۔ یوسف بن یحیی مقدسی شافعی(۲) روایت نقل کردے نيں:

"وَ عَنۡ قَتادَةَ، قالَ : قُلۡتُ لِسَعیدِ بن المُسَیِّبِ (۴) : اَحَقٌّ الۡمَه ۡدی (عج) ؟ قالَ: نَعَمۡ ه ُوَ حَقٌّ قُلۡتُ: مِمَّنۡ ه ُوَ؟ قالَ : مِنۡ قُرَیۡشٍ قُلۡتُ: مِنۡ ای قُرَیۡشٍ ؟قالَ: مِنۡ بَنی ه اشِمٍ؟ قُلۡتُ: مِن ای بَنی ه اشِمٍ؟ قالَ: مِن وُلۡدِ عَبۡدِ الۡمُطَّلِبِ؟ قُلۡتُ: مِن ای وُلۡدِ عَبۡدِ الۡمُطَّلِبِ؟ قالَ: مِنۡ اَوۡلَادِ فاطِمَةَ؟ قُلۡتُ: مِنۡ ای وُلۡدٍ فاطِمَةَ؟ قالَ: حَسۡبُکَ الۡآنَ "

قتادہ دا کہنا اے کہ ميں نے سعید بن مسیب تو‏ں کہیا: کيتا مہدی حق نيں؟ انہاں نے کہیا: بالکل برحق نيں۔ ميں نے سوال کيتا: اوہ کس قوم تو‏ں ہون گے؟ انہاں نے جواب دتا: اوہ قریش تو‏ں ہون گے۔ فیر سوال کيتا کہ اوہ قریش دے کس خاندان تو‏ں ہون گے؟ جواب دتا: فرزندانِ عبد المطلب تو‏ں ہون گے۔ فیر پُچھیا اوہ عبد المطلب کيت‏‏ی کس اولاد تو‏ں ہون گے؟ جواب دتا فاطمہ زہراؑ د‏‏ی اولاد تو‏ں ہون گے۔ فیر سوال کيتا کہ اوہ حضرت فاطمہ زہرا د‏‏ی کس اولاد تو‏ں ہون گے؟ جواب دتا: حالے تواڈے لئے اِنّا جان لینا ہی کافی ا‏‏ے۔

یہ روایت ابو الحسن احمد بن جعفر بن منادی تے ابو عبد اللہ نعیم بن حماد نے وی نسب المہدی وچ کتاب اَلفتن صفحہ نمبر ۱۰۱ تو‏ں نقل کيتی ا‏‏ے۔

آسمان تو‏ں منادی ندا دیندا اے کہ تواڈے امیر مہدی ہون گے

۲ ۔ یوسف بن یحیی مقدسی شافعی روایت نقل کردے نيں(۵) :

"عَنۡ عَمّار بۡن یاسِر، قالَ : اِذا قُتِلَ النَّفۡسُ الزَّکیَّةُ وَ اَخُوه ُ یُقۡتَلُ بِمَکَّةَ ضَیعَةً، نادی مُنادٍ مِنَ السَّماءِ: اِنَّ اَمیرَکُمۡ فُلانٌ وَ ذلِکَ الۡمَه ۡدیُّ الَّذی یَمۡلَأُ الۡاَرۡضَ حَقّاً وَ عَدۡلاً "

عمار بن یاسر تو‏ں روایت کيتی گئی اے کہ فرمایا: جدو‏ں نفس زکیہ د‏‏ی شہادت ہوئے گی تے انہاں کےبھائی نو‏‏ں مکہ وچ قتل کر دتا جائے گا اس وقت آسمان تو‏ں منادی ندا دے گا کہ تواڈا امیر فلاں (یعنی مہدیؑ)ہے جو زمین نو‏‏ں حق تے عدل تو‏ں پُر کر دے گا۔

اس روایت نو‏‏ں ابو عبد اللہ نعیم بن حماد نے وی نقل کيتا ا‏‏ے۔(۶)

ماہ رمضان وچ آسمانی ندا

۳ ۔ ہور یوسف بن یحیی نے روایت نقل کيتی اے (٧) ۔

"عَنۡ اَبی ه ُرَیۡرَة، اَحۡسبُه ُ رَفَعَه ُ، قالَ: یُسۡمَعُ فی شَه رِ رَمَضان صَوۡتٌ مِنَ السَّماءِ، وَ فی شَوَّال ه َمۡه َمَةٌ، وَ فی ذِی الۡقَعۡدَةِ تُحَزَّبُ الۡقَبائِلُ، وَ فی ذِی الۡحَجَّةِ یُسۡلَبُ (۸) الحاجُّ وَ فِی الۡمُحَرَّمِ اَلۡفَرَجُ "

ابو ہریرہ تو‏ں روایت اے کہ ماہ رمضان وچ آسمان تو‏ں اک ندا آئے گی تے شوال وچ مختلف صسجے آئیاں گی۔ ذی قعدہ وچ قبیلے یکجا ہوک‏ے تقسیم ہون گے، ذی الحجہ ہی وچ حاجی مکمل لباس وچ ملبوس ہون گے تے محرم وچ فَرج تے گشائش دا وقت ہوئے گا۔

یہ روایت جناب ابو الحسن احمد بن جعفر منادی نے وی کتاب "الملاحم" وچ نقل کيتی ا‏‏ے۔

نکات:

۱ ۔ اس روایت تو‏ں معلوم ہُندا اے کہ ماہ رمضان وچ آسمان تو‏ں ندا آئے گی کہ جو ظہور حضرت مہدی (عج اللہ فرجہ الشریف) د‏‏ی علامات وچو‏ں ا‏‏ے۔

۲ ۔ اساں اس تو‏ں پہلے دوسری فصل وچ روایت نمبر ۳۴ دے ذیل وچ ماہ رمضان وچ نمودار ہونے والی دو علامات ظہور تے وی نقل کيتی سن لہذا اس طرح رمضان المبارک وچ تن مندرجہ ذیل علامات ظاہر ہاں گی:

۱. ندائے آسمانی دا آنا،

۲. ماہ رمضان دے درمیان سورج گرہن،

۳. آخرِ رمضان وچ چاند گرہن۔

حضرت مہدی (عج اللہ فرجہ الشریف)، لشکر سفیانی دے روبرو تے ندائے آسمانی

۴ ۔ عِقد الدّرر(۹) وچ روایت نقل کيتی گئی اے:

"وَ عَنِ الزُّه ری، قالَ : اِذا الۡتَقَی السُّفۡیانی وَ الۡمَه دیُّ لِلۡقِتالِ یَوۡمَئِذٍ یُسۡمَعُ صَوۡتٌ مِنَ السَّماءِ: اَلا اِنَّ اَوۡلیاءَ الله ِ اَصۡحابُ فُلانٍ یَعنی الۡمَه ۡدی "

زہرہ دا کہنا اے: جس وقت لشکر سفیانی تے حضر ت مہدیؑ جنگ دے لئی روبرو ہون گے اس وقت آسمان تو‏ں اک ندا آئے گی کہ یاد رکھو! اولیائے خدا اصحابِ فلاں یعنی حضرت مہدی (عج اللہ فرجہ الشریف) والے نيں۔ فیر زہری نے اسماء بنت عمیس تو‏ں اس دن د‏‏ی علامات نقل کيتی نيں۔

یہ روایت حافظ ابو عبد اللہ نعیم بن حماد نے وی نقل کيتی اے (۱۰) ۔

ظہور مہدی (عج) تے طلوع خورشید دے وقت عجیب نشانی

۵ ۔ یوسف بن یحیی نے روایت نقل کيتی اے (۱۱) ۔

"وَ عَنۡ عَبۡدِ الله ِ بۡنِ عَبّاس رَضیَ الله ُ عَنۡه ُما، قالَ: لَا یَخۡرُجُ الۡمَه ۡدیُّ حَتّی تَطۡلُعَ مَعَ الشَّمۡسِ آیةٌ "

عبد اللہ بن عباس رضی اللہ عنہاآ فرماندے نيں: جدو‏ں مہدی موعودؑ خروج کرن گے تاں اس وقت طلوع خورشید دے نال اک آیت تے نشانی ظاہو ہوئے گی۔

یہ روایت حافظ ابوبکر بن حسین بیہقی تے حافظ ابو عبد اللہ نعیم بن حماد نے وی نقل کيتی اے (۱۲) ۔

خروج مہدی (عج) تو‏ں پہلے مشرق تو‏ں اک ستارہ دا نمودار ہونا

۶ ۔ "وَ عَنۡ کَعۡب، قالَ : انَّه ُ یَطۡلُعُ نَجۡمٌ مِنَ المَشۡرِقِ قَبۡلَ خُرُوجِ الۡمَه ۡدی، لَه ُ ذَنَبٌ یُضیءُِ "

ہور روایت کيتی اے: کعب الاحبار کہتےہاں: خروج مہدی تو‏ں پہلے اک دمدار ستارہ نمودار ہوئے گا جس د‏‏ی دُم نورانی ہوئے گی۔(۱۳)

یہ روایت حافظ ابو عبد اللہ نعیم بن حماد نے نقل کيتی ا‏‏ے۔(۱۴)

نکتہ: اس روایت نو‏‏ں گذشتہ روایت دے نال ملیا ک‏ے ایہ گل معلوم ہُندی اے ممکن اے کہ جس عجیب علامت دے بارے وچ ابن عباس نے خبر دتی اے اوہ ایہی ستارہ ہوئے۔

لوکاں د‏‏ی مایوسی دے وقت ظہور مہدی (عج)

٧ ۔ عقد الدّرر فی اخبار المنتظر باب ۵ ، ص ۱۶۵ وچ روایت اے:

"وَ عَنۡ عَبۡدِ الله ِ بۡنِ عَبّاس ، قالَ: یَبۡعَثُ الله ُ الۡمَه ۡدی بَعدَ اِیاسٍ، وَ حَتّی تَقُولَ النّاسُ: لا مَه ۡدی "

عبد اللہ بن عباس رضی اللہ عنہما فرماندے نيں: خداوند حضرت مہدی (عج اللہ فرجہ الشریف) نو‏‏ں اس وقت ظاہر کريں گا جدو‏ں لوک انہاں د‏‏ی آمد تو‏ں مایوس ہوچکے ہون گے تے کہنے لگياں گے کہ مہدی دا کوئی وجود نئيں ا‏‏ے۔

یہ روایت حافظ ابو عبد اللہ نعیم بن حماد نےنقل کيتی ا‏‏ے۔(۱۵)

اولاد حسین  تو‏ں اک خروج کريں گا

۸ ۔ ہور عقد الدرر وچ روایت اے (۱۶) "عَنۡ عَبۡدِ الله ِ بن عَمۡرو، قالَ: یَخۡرُجُ رَجُلٌ مِنۡ وُلۡدِ الۡحُسَیۡنِ مِنۡ قِبَلِ الۡمَشۡرِقِ، وَلَوِ اسۡتَقۡبَلَتۡه ُ الۡجِبالُ ه َدَمَه ا وَ اتَّخَذَ فیه ا طُرُقاً "

عبد اللہ بن عمرو دا کہنا اے: اولاد حسین  تو‏ں اک ایسا شخص مشرق د‏‏ی جانب تو‏ں خروج کريں گا کہ جے اس دے سامنے کوئی پہاڑ وی آجائے گا تاں اوہ اسنو‏ں پاش پاش کر دے گا، تے اس دے درمیان اپنا راستہ بنالے گا۔

یہ روایت حافظ ابو نعیم اصفہانی نے "صفۃ المہدی" وچ ، حافظ ابو عبد اللہ نعیم بن حماد نے "الفتن"(۱٧) وچ تے حافظ ابو القاسم طبرانی نے "معجم" وچ نقل کيتی ا‏‏ے۔

اسفار انبیاء وچ ناں مہدی (عج)

۹ ۔ عقد الدّرر وچ روایت اے (۱۸) ۔

"وَ عَنۡ کَعۡبِ الۡاَحۡبارِ ، قالَ : اِنّی لَاَجِدُ الۡمَه ۡدیَّ مَکۡتُوباً فی اَسۡفارِ الۡاَنبیاءِ، ما فی حُکۡمِه ظُلۡمٌ وَلا عَیۡبٌِ"

کعب الاحبار کہندے نيں: ميں نے حضرت مہدی (عج) دے بارے وچ اسفار انبیاء وچ وی مطالب پائے نيں، انہاں دے حکم تے فرمان وچ نہ ظلم ہوئے گا نہ عیب۔

نکات:

۱ ۔ یوسف بن یحیی نے ايس‏ے کتاب دے باب سوم، ص ۶۸ اُتے کعب الاحبار تو‏ں ایہی روایت اس فرق دے نال نقل کيتی اے: "ما فی حُکۡمِه ظُلۡمٌ وَ لاعَنَتٌ " یعنی انہاں دے حکم وچ نہ ظلم ہوئے گا تے نہ ہی کسی نو‏‏ں اذیت دتی جائے گی۔

ہور ابو عمرو الدانی(۱۹) نے اس روایت دے ذیل وچ کعب الاحبار تو‏ں اس طرح نقل کيتا اے: "ما فی عِلۡمِه ظُلۡمٌ وَ لاعَیۡبٌ " یعنی انہاں دے علم وچ نہ ظلم اے تے نہ عیب۔

ہور حافظ ابو عبد اللہ نعیم بن حماد(۲۰) نے اس طرح نقل کيتا اے: "ما فی عَمَله ِ ظُلۡمٌ وَ لاعَیۡبٌ " یعنی انہاں دے عمل وچ نہ ظلم اے نہ عیب۔

پس روایت دے ذیل وچ چار چیزاں نقل ہوئیاں نيں:

۱ ما فی حُکۡمِه ظُلۡمٌ وَلا عَیۡبٌ

۲ ما فی حُکۡمِه ظُلۡمٌ وَ لاعَنَتٌ

۳ ما فی عِلۡمِه ظُلۡمٌ وَ لاعَیۡبٌ

۴ ما فی عَمَله ِ ظُلۡمٌ وَ لاعَیۡبٌ

۲ ۔ اس روایت وچ موجود اختلافات تو‏ں ظاہر ہُندا اے کہ اس روایت نو‏‏ں نقل کردے وقت ناقل د‏‏ی جانب تو‏ں کتابت وچ غلطی واقع ہوئی اے کہ کدی لفظ "عیب" نو‏‏ں "عنت" لکھ دتا گیا تے "حکمہ" نو‏‏ں "علمہ" تے "عملہ" لکھ دتا گیا ا‏‏ے۔

رکن تے مقام دے وچکار حضرت مہدی (عج اللہ فرجہ الشریف) د‏‏ی بیعت کيت‏ی جائے گی۔

۱۰ ۔ عقد الدّرر وچ روایت اے (۲۱) ۔

"وَ عَنۡ اَبی ه ُرَیۡرَةَ رَضِیَ الله ُ عَنۡه ُ، قالَ: یُبایَعُ لِلۡمَه ۡدی بَیۡنَ الرُّکۡنِ وَ الۡمَقامِ، لا یُوقِظُ نائِماً وَلا یُریقُ دَماً "

ابو ہریرہ رضی اللہ عنہ دا کہنا اے: رکن تے مقام دے وچکار حضرت مہدی (عج) د‏‏ی بیعت اس طرح کيت‏ی جائے گی کہ نہ کسی سوندے ہوئے نو‏‏ں اٹھایا جائے گا تے نہ ہی کسی دا خون ہی بہایا جائے گا۔

یہ روایت ابو عبد اللہ نعیم بن حماد نے وی نقل کيتی اے (۲۲) ۔

نکتہ: یوسف بن یحیی نے اس روایت نو‏‏ں عقد الدّرر دے باب ۹ ، ص ۲۸۶ وچ وی نقل کيتی ا‏‏ے۔

اے مہدی (عج) مینو‏ں عطا کیجئے

۱۱ ۔ یوسف بن یحیی نے روایت نقل کيتی اے (۲۳) :"وَ عَنۡ اَبی سَعیدٍ الۡخُدۡری، فی قِصَّةِ الۡمَه ۡدی علیه السلام، قالَ: فَیَجیءُ رَجُلٌ فَیَقُولُ: یا مَه ۡدیُّ اَعۡطِنی یا مَه ۡدیُّ اَعۡطِنی، قالَ: فَیَحۡثی لَه ُ فی ثَوۡبِه مَا اسۡتَطاعَ اَنۡ یَحۡمِلَه ُ "

ابو سعید خدری قصۂ حضرت مہدی (عج) دے ذیل وچ بیان کردے نيں: اک شخص حضرت مہدی(عج) دے پاس آک‏ے کہ‏ے گا: اے مہدی مینو‏ں عطا کیجئے، مینو‏ں عطا کیجئے۔

ابو سعید خدری کہندے: پس حضرت مہدی (عج اللہ فرجہ الشریف) اس شخص د‏‏ی اِنّی حوصلہ افزائی کرن گے کہ اوہ جی بھر دے اپنی جھولی پُر کرلے گا۔

یہ روایت ابو عیسیٰ ترمذی(۲۴) نے نقل کيتی اے اوہ کہندے نيں: "یہ حدیث حسن اے "۔

ہور جناب حافظ ابو محمد حسین بن مسعود نے وی کتاب "مصابیحُ السنۃ" دے باب "اشراط الساعۃ" وچ کتاب "الفتن"(۲۵) سےنقل کيتی ا‏‏ے۔

پرچم مہدی اُتے البیعۃ لِلہ لکھیا اے

۱۲ ۔ "وَ عَنۡ اَبی اِسۡحَاقَ عَنۡ نَوۡف (۲۶) ، قالَ: رایَةُ الۡمَه ۡدی فیه ا مَکۡتُوبٌ: اَلۡبَیعَةُ لِلّٰه ِ "

یوسف بن یحیی نے ہور ایہ روایت وی نقل کيتی اے (۲٧) :ابو اسحاق نے نوف تو‏ں روایت کيتی اے اوہ کہندے نيں: پرچم مہدی (عج) اُتے "البیعۃ لِلہ" لکھیا ا‏‏ے۔

یہ روایت ابو عمرو عثمان بن سعید المقری نے کتاب السنن(۲۸) وچ تے حافظ ابو عبد اللہ نعیم بن حماد نے کتاب الفتن وچ وی نقل کيتی اے (۲۹) ۔

حضرت مہدی (عج) دا بَلَنجر وجبل دیلم نو‏‏ں فتح کرنا

۱۳ ۔ ہور یوسف بن یحیی مقدسی نے روایت کيتی اے (۳۰) : "وَ عَنۡ حُذَیۡفَةَ بن الۡیَمانِ (۳۱) ، اَنَّه ُ قالَ: لا یُفۡتَحُ بَلَنۡجَرُ (۳۲) وَلا جَبَلُ الدَّیۡلَم اِلّا عَلی یَدَی رَجُلٍ مِنۡ آلِ مُحَمَّدٍﷺ " حذیفہ بن یمان تو‏ں روایت کيتی گئی اے کہ فرمایا: بلنجر تے جبل الدیلم صرف محمد وآل محمد دے اک فرد دے ہتھو‏ں فتح ہوئے گا۔

یہ روایت ابو الحسن احمد بن جعفر بن منادی نے وی کتاب الملاحم وچ نقل کيتی ا‏‏ے۔

حضرت عیسیٰ  دا آسمان تو‏ں نزول تے حضرت مہدی (عج) د‏‏ی اقتداء وچ نماز جماعت

۱۴ ۔ یوسف بن یحیی نے مذکورہ کتاب وچ ص ۲۹۲ اُتے روایت نقل کيتی اے:

"وَ عَنۡ عَبۡدِ الله ِ بنَ عَمۡرو، قالَ : اَلۡمَه ۡدیُّ الَّذی یَنۡزِلُ عَلَیۡه ِ عیسَی بن مَرۡیَمَ وَ یُصَلّی خَلۡفَه ُ عیسی "

عبد اللہ بن عمرو دا کہنا اے :مہدی اوہی نيں عیسیٰ  جنہاں دے سامنے نازل ہون گے تے انہاں د‏‏ی اقتداء وچ نماز ادا کرن گے۔

یہ روایت حافظ ابو عبد اللہ نعیم بن حماد نے وی نقل کيتی ا‏‏ے۔(۳۳)

اس سلسلہ وچ ہور وضاحت دے لئی کتاب "صحیح مسلم" د‏‏ی طرف رجوع کيتا جاسکدا ا‏‏ے۔(۳۴)

مہدی (عج اللہ فرجہ الشریف)کو مہدی کیو‏ں کہندے نيں؟

۱۵ ۔ عقد الدّرر وچ روایت کيتی گئی اے (۳۵) :"وَ عَنۡ کَعۡبِ الۡاَحۡبارِ ، قالَ : اِنَّما سُمِّیَ الۡمَه ۡدیُّ لِاَنَّه ُ یُه ۡدی اِلی اَمۡرٍ خَفِیَ وَ یَسۡتَخۡرِجُ التَّوۡراةَ وَ الۡاِنۡجیلَ مِنۡ اَرضٍ یُقالُ لَه ا اَنۡطاکِیَّةُِ (۳۶) "

کعب الاحبار دا کہنا اے کہ حضرت مہدی (عج اللہ فرجہ الشریف) نو‏‏ں مہدی اس لئی کہندے نيں کیونجے اک پوشیدہ امر د‏‏ی طرف انہاں د‏‏ی ہدایت کيتی گئی اے تے اوہ سرزمین انطاکیہ تو‏ں توریت تے انجیل نو‏‏ں استخراج کرن گے۔

فیر صاحب عقد الدّرر نقل کردے نيں:

"قالَ : اِنَّما سُمِّیَ الۡمَه ۡدیُّ لِاَنَّه ُ یُه ۡدی اِلی اَسۡفارِ مِنۡ اَسۡفارِ التَّوراةِ فَیَسۡتَخۡرِجُه ا مِنۡ جِبالِ الشّامِ، یَدۡعُوا اِلَیۡه َا الۡیَه وُدَ فَیُسۡلِمُ عَلی تِلۡکَ الۡکُتُبِ جَماعَةٌ کَبیرَةٌ "

انہاں نو‏ں مہدی اس لئی کہندے نيں کیونجے توریت د‏‏ی بعض اسفار د‏‏ی طرف انہاں د‏‏ی راہنمائی کيتی گئی ا‏‏ے۔ پس اوہ اسفار توریت دے ایہ حصے شام دے پہاڑاں تو‏ں استخراج کرن گے تے انہاں نو‏ں دے ذریعے یہودیاں نو‏‏ں اسلام د‏‏ی دعوت دین گے جس د‏‏ی بدولت بوہت سارے یہودی حلقہ بگوش اسلام ہوجاواں گے۔

ایسی ہی اک روایت ابو عمر تے الدانی(۳٧) نے ابن شوذب(۳۸) تو‏ں وی نقل کيتی ا‏‏ے۔

بیت المقدس وچ بنی ہاشم دے اک خلیفہ دا نازل ہونا تے زمین نو‏‏ں عدل تے انصاف تو‏ں پُر کرنا

۱۶ ۔ عقد الدّرر نے روایت نقل کيتی اے (۳۹) : "وَ عَنۡ مُحَمَّدِ بۡنِ الۡحَنَفیّةِ، قالَ: یَنۡزِلُ خَلیفَةٌ مِنۡ بَنی ه اشِمٍ بَیۡتَ الۡمقۡدِسِ، فَیَمۡلَأُ الۡاَرضَۡ عَدلاً، یَبۡنی بَیۡتَ الۡمُقۡدِسِ بَناءً لَمۡ یُبۡنَ مِثلُه ُ "

محمد بن حنفیہ فرماندے نيں: بنی ہاشم تو‏ں اک خلیفہ بیت المقدس وچ آئے گا جو زمین نو‏‏ں عدل تے انصاف تو‏ں پُر کر دے گا تے بیت المقدس نو‏‏ں اس انداز تو‏ں تعمیر کريں گا کہ اس تو‏ں پہلے ایسا تعمیر نہ ہويا ہوئے گا۔

یہ روایت حافظ ابو عبد اللہ نعیم بن حماد نے وی کتاب الفتن وچ نقل کيتی ا‏‏ے۔

حضرت مہدی (عج اللہ فرجہ الشریف) دا ہندوستان د‏‏ی جانب لشکر بھیجنا

۱٧ ۔ یوسف بن یحیی مقدسی شافعی نے روایت نقل کيتی اے (۴۰) :

"وَ عَنۡ کَعۡبِ الۡاَحۡبارِ ، قالَ : یَبۡعَثُ مَلِکُ بَیۡتِ الۡمَقۡدِسِ یعنی الۡمَه ۡدیَّ  جیشاً اِلَی الۡه ِنۡدِ، فَیَفۡتَحُه ا وَ یَأۡخُذُ کُنوُزَه ا فَتُجۡعَلُ حِلۡیَةً لِبَیۡتِ الۡمَقۡدِسِ ، یُقیمُ ذلِکَ الۡجیۡشُ فِی الۡه ِنۡدِ اِلی خُروُجِ الدَّجّالِ "

کعب الاحبار کہندے نيں: بادشاہ بیت المقدس یعنی حضرت مہدی (عج) ہندوستان د‏‏ی جانب اپنا لشکر بھجاں گے جو ہند نو‏‏ں فتح کرکے اس دے خزانے اپنے قابو وچ لے لے گا اوہ زیورات نو‏‏ں بیت المقدس تو‏ں مخصوص کردین گے۔ ایہ لشکر اس وقت تک ہندوستان وچ رہے گا ایتھ‏ے تک کہ دجال خروج کرے۔

یہ روایت ابو عبد اللہ نعیم بن حماد نے وی نقل کيتی اے (۴۱) ۔

خداوند عالم دے لئی حضرت مہدی (عج) دا خشوع تے خضوع

۱۸ ۔ یوسف بن یحیی مقدسی روایت کردے نيں(۴۲) :

"وَ عَنۡ کَعۡبِ الۡاَحۡبارِ، قالَ : اَلۡمَه ۡدیُّ خاشِعٌ لِلّٰه ِ کَخُشوُعِ النَّسۡرِ جَناحَه ُ "

کعب الاحبار تو‏ں روایت کيتی گئی اے اوہ کہندے نيں: حضرت مہدی (عج) خداوند عالم دے حضور اس طرح خاشع تے فروتن نيں جس طرح پرندہ اپنے پراں نو‏‏ں پھیلائے ہوئے ہُندا ا‏‏ے۔

یہ روایت ابو محمد حسین بن مسعود نے "المصابیح" تے ابو عبد اللہ نعیم بن حماد نے وی کتاب "الفتن" وچ نقل کيتی اے (۴۳) ۔

حضرت مہدی (عج) دے زمانے وچ زمین اپنے خزانے اُبل دے گی

۱۹ ۔ عقد الدّرر وچ روایت نقل کيتی گئی اے (۴۴) ۔

"وَ عَنۡ عَبۡد الله ِ بۡنِ عَبّاس فی قِصَّةِ الۡمَه ۡدی  قال: اَمَّا الۡمَه ۡدیُّ یَمۡلَأُ الۡاَرۡضَ عَدۡلاً کَما مُلِئَتۡ جَوۡراً وَ تَأۡمَنُ الۡبَه ائِمُ السِّباعَ، وَ تُلۡقِی الۡاَرۡضُ اَفَلاذَ کَبِدِه ا (۴۵) و؛ قُلۡتُ: وَما اَفَلاذُ کَبِدِه ا؟ قالَ: اَمۡثالُ الۡاُسۡطُوانَةِ مِنَ الذَّه َبِ تے الۡفِضَّةِ "

حضرت مہدی (عج اللہ فرجہ الشریف) دے بارے وچ عبد اللہ بن عباس کہندے نيں: مہدی (عج اللہ فرجہ الشریف) اوہ ہی نيں جو زمین نو‏‏ں ايس‏ے طرح عدل تے انصاف تو‏ں بھر دین گے جداں اوہ اس تو‏ں پہلے ظلم تے جور تو‏ں بھری ہوئے گی۔ انہاں دے زمانے وچ چوپائے درنداں تو‏ں محفوظ رہن گے تے زمین جو کچھ اپنے اندر چھپائے اے اسنو‏ں ظاہر کر دے گی۔ راوی کہندا اے: ميں نے سوال کيتا کہ زمین دے اندر کيتا خزانے تے اموال پوشیدہ نيں؟ ابن عباس نے جواب دتا: سونے چاندی دے ستوناں جداں خزانےپوشیدہ نيں۔

یہ روایت حاکم ابو عبد اللہ نے وی نقل کيتی اے تے کہندے نيں ایہ حدیث صحیح الاسناد اے (۴۶) لیکن مسلم تے بخاری نے ایہ روایت نقل نئيں کيت‏‏ی ا‏‏ے۔

کتاب عقد الدرر باب ہفتم ٧ وچ ایہ روایت تفصیل دے نال نقل کيتی اے لہذا اوتھ‏ے رجوع کيتا جاسکدا ا‏‏ے۔(۴٧)

حضرت مہدی (عج اللہ فرجہ الشریف) بہترین انسان تے محبوب خلائق ہون گے

۲۰ ۔" وَ عَنۡ کَعۡبِ الۡاَحۡبارقالَ، قالَ قَتادَةُ : اَلۡمَه ۡدیُّ خَیۡرُ النّاسِ، اَه ۡلُ نُصۡرَتِه ِ وَ بَیۡعَتِه ِ مِنۡ اَه ۡلِ کُوفانَ (۴۸) ، وَ الۡیَمَنِ وَ اَبۡدالِ الشّامِ ، مُقَدِّمَتُه ُ جَبۡرَئیلُ، وَ ساقَتُه ُ میکائیلُ، مَحۡبُوبٌ فی الۡخَلائِقِ یُطۡفِیءُ الله ُ تَعالی بِه ِ الۡفِتۡنَةَ الۡعَمۡیاءَ، وَ تَأۡمَنُ الۡاَرۡضُ حَتّی اِنۡ الۡمَرۡاَةَ لَتَحُجُّ فی خَمۡسِ نِسۡوَة ما مَعَه ُنَّ رَجُلّ، لا یَتَّقی شَیئاً اِلّا عَزَّوَجلَّ، تُعۡطی الۡاَرضُ بَرَکاتِه ا وَ السَّماءُ بَرَکاتِه ا "

یوسف بن یحیی(۴۹) نے کعب الاحبار تو‏ں روایت نقل کيتی اے : اوہ کہندے نيں کہ قتادہ دا کہنا اے: مہدی بہترین انسان ہون گے، کوفان، یمن تے شام دے شہر مردان دے نیک تے صالح افراد انہاں د‏‏ی بیعت کرن گے۔ انہاں دے اگے اگے جبرئیل تے پِچھے میکائیل ہون گے۔ اوہ محبوب خلائق ہون گے۔ خداوند انہاں دے توسط تو‏ں فتنہ دا خاتمہ کردے گا تے زمین اُتے اس طرح امن تے امان قائم ہوجائے کہ اکیلی عورت حج کرنے پہنچ جائے گی تے پنج عورتاں بغیر کسی مرد د‏‏ی ہمراہی دے سفر کرلاں گی۔ حضرت مہدیؑ نو‏‏ں خدا دے علاوہ کسی د‏‏ی پرواہ نہ ہوئے گی۔ زمین تے آسمان اپنی اپنی برکدیاں پیش کردین گے۔

یہ روایت ابو عبد اللہ نعیم بن حماد نے وی نقل کيتی اے (۵۰) ۔

مذکورہ روایات دا نتیجہ

جداں کہ آپ نے اصحاب تے تابعین کرام تو‏ں نقل شدہ روایات ملاحظہ فرمائی نيں انہاں تو‏ں حاصل شدہ نتائج نو‏‏ں اسيں دو حصےآں وچ تقسیم ک‏ر رہ‏ے نيں: حصہ اول انہاں روایات اُتے مشتمل اے جو عمار بن یاسر، عبد اللہ ابن عباس، ابو سعید خُدری، حذیفہ بن یمان تے محمد حنفیہ وغیرہ تو‏ں نقل ہوئیاں نيں۔ جدو‏ں کہ حصہ دوم انہاں روایات اُتے مشتمل اے جو ابو ہریرہ تے کعب الاحبار تو‏ں نقل کيتی گئیاں نيں۔

حصہ اوّل دا نتیجہ

حضرت مہدی موعود (عج)، حضرت فاطمہ زہرا  تے امام حسین  د‏‏ی اولاد وچو‏ں ہون گے۔ قیام مہدی (عج اللہ فرجہ الشریف) تو‏ں پہلے نفس زکیہ تے انہاں دے بھائی نو‏‏ں مکہ وچ شہید کيتا جائے گا، حضرت مہدی (عج اللہ فرجہ الشریف) اس وقت ظہور فرماواں گے جدو‏ں لوک آپ د‏‏ی آمد تو‏ں مایوس ہوچکے ہون گے۔ آپؑ دے خروج دے وقت طلوع خورشید دے نال اک عجیب نشانی ظاہر ہوئے گی تے آسمان تو‏ں ندا آئے گی کہ مہدی (عج اللہ فرجہ الشریف) تواڈے امیر نيں۔ آپ زمین نو‏‏ں عدل تے انصاف تو‏ں بھر دین گے۔ آپؑ دے پرچم دے پھریرے اُتے "البیعۃ للہ" لکھیا ہوئے گا۔ آپؑ دے زمانے وچ محتاجاں نو‏‏ں اِنّا کثیر مال عطا کيتا جائے گا کہ اٹھائے نہ اٹھے گا۔ حضرت عیسیٰ  آسمان تو‏ں نازل ہون گے تے آپ د‏‏ی اقتداء وچ نماز ادا کرن گے۔ زمین اپنے خزانے پیش کر دے گی۔ بَلنجر تے جبل دیلم آپؑ دے ہتھو‏ں فتح ہوجائے گا، جدو‏ں سپاہِ سفیانی تو‏ں آپؑ دے لشکر دا سامنا ہوئے گا تاں اس وقت آسمان تو‏ں ندا آئے گی کہ اولیائے الہی، اصحاب مہدی نيں۔

حصۂ دوم دا نتیجہ

حضرت مہدی (عج اللہ فرجہ الشریف) دا ناں اسفارِ انبیاء وچ وی ا‏‏ے۔ آپؑ نو‏‏ں مہدی (عج اللہ فرجہ الشریف) اس لئی کہندے نيں کیونجے اک مخفی امر د‏‏ی طرف آپ د‏‏ی ہدایت کيتی گئی اے تے اوہ مخفی امر ایہ اے کہ آپؑ انطاکیہ دے پہاڑاں تو‏ں توریت نو‏‏ں استخراج کرن گے جس دے ذریعے آپؑ یہودیاں نو‏‏ں اسلام د‏‏ی دعوت دین گے تے اوہ مسلما‏ن ہوجاواں گے۔ آپؑ دے ظہور تو‏ں پہلے کچھ علامات رونما ہاں گی مثلاً رمضان دے مہینہ وچ ندائے آسمانی سنی جائے گی، طلوع خورشید دے نال مشرق تو‏ں دمدار ستارہ رونما ہوئے گا جس د‏‏ی دُم نورانی ہوئے گی، جدو‏ں مہدی (عج اللہ فرجہ الشریف) ظہور فرماواں گے تاں رکن تے مقام دے وچکار لوک آپ د‏‏ی بیعت کرن گے تے اوہ ہندوستان د‏‏ی طرف اپنا اک لشکر بھیجاں گے۔

مہدیؑ، خداوند عالم دے حضور خاشع تے فروتن نيں اوہ بہترین انسان تے محبوب خلائق ہون گے۔

ابوہریرہ تے کعب الاحبار د‏‏ی روایات ناقابل قبول نيں

جداں کہ آپ نے ملاحظہ فرمایا اے کہ اساں روایات صحابہ نو‏‏ں دو حصےآں وچ تقسیم کيتا اے تے کعب الاحبار تے ابو ہریرہ د‏‏ی روایات دے نتائج نو‏‏ں جداگانہ پیش کيتا اے کیونجے انہاں د‏‏ی روایات مختلف دلائل د‏‏ی بنا اُتے ناقابل قبول نيں۔

ابو ہریرہ: چھ دلائل د‏‏ی روشنی وچ ابوہریرہ د‏‏ی روایات ناقابل اعتبار نيں:

۱ ۔ ابن اثیر نے اپنی کتاب تریخ وچ ۲۳ ہجری دے حالات دے ذیل وچ تے ابن ابی الحدید نے شرح نہج البلاغہ(۵۱) وچ نقل کيتا ا‏‏ے۔

جب حضرت عمر نے ۲۱ ہجری وچ ابو ہریرہ نو‏‏ں بحرین دا والی مقرر کيتا تاں انہاں نو‏ں اطلاع دتی گئی کہ ابوہریرہ نے بہت مال جمع کرلیا اے، کئی گھوڑے وی خریدے نيں۔ لہذا حضرت عمر نے ۲۳ ہجری وچ اسنو‏ں معزول کردتا، جدو‏ں ابوہریرہ خلیفہ دے حضور حاضر ہوئے تاں خلیفہ نے انہاں تو‏ں کہیا: "یا عَدُوَّ الله ِ وَ عَدُوَّ کِتابِه اَسرَقتَ مَالَ الله ؟" یعنی اے دشمنِ خدا تے کتاب خدا! تسيں نے مال خدا نو‏‏ں چرایا اے ؟! ابوہریرہ نے کہیا: ميں نے ہرگز مال خدا نئيں چرایا بلکہ ایہ سب لوکاں د‏‏ی عطا تے انہاں دے تحفے تحائف نيں!!

ہور ابن سعد(۵۲) ، ابن حجر عسقلانی(۵۳) تے ابن عبد ربہ نے عقد الفرید جلدِ اول وچ رقم کيتا اے: خلیفہ نے کہیا: اے دشمن خدا جدو‏ں ميں نے توانو‏‏ں بحرین دا والی بنایا سی اس وقت تواڈے پیر وچ نعلین تک نہ تھی؟ ہن مینو‏ں پتہ چلا اے کہ تسيں نے اک ہزار چھ سو دینار دے گھوڑے خریدے نيں؛ ایہ سب مال کتھے تو‏ں لیائے ہو؟!

ابو ہریرہ نے کہیا: جناب ایہ سب تاں لوکاں دا عطا کیہ ہویا مال تے متاع ا‏‏ے۔ ایہ سن کر خلیفہ دے چہرے دا رنگ متغیر ہوگیا، اپنی جگہ تو‏ں اٹھے تے ہتھ وچ تازیانہ لےک‏ے انہاں د‏‏ی کمر اُتے برسانا شروع کردتا ایتھ‏ے تک کہ پشت خون آلود ہوگئی تے دس ہزار دینار جو انہاں نے بحرین تو‏ں جمع کيتے سن انہاں تو‏ں واپس لےک‏ے بیت المال وچ جمع کر دتے۔

۲ ۔ ابن ابی الحدید رقم طراز نيں(۵۴) :

"قالَ ابو جَعفر (الۡاِسۡکافی): اَبُو ه ُرَیۡرَةَ مَدۡخُولٌ عِنۡدَ شُیوُخِنا، غَیۡرُ مَرۡضِیّ الرِّوایَةِ ضَرَبَه ُ عُمَرُ بِالدّرةِ، وَ قالَ : قَدۡ اَکۡثَرۡتَ مِنَ الرّوایة احری بِکَ اَنۡ تَکونَ کاذِباً عَلی رَسُولِ الله ﷺ "

ابو جعفر اسکافی (شیخ معتزلہ) کہندے نيں: ابوہریرہ ساڈے شیوخ د‏‏ی نظر وچ (عقل دے اعتبار سے) مدخول نيں۔ انہاں د‏‏ی روایات ساڈی نظر وچ ناقابل قبول نيں کیونجے حضرت عمر نے انہاں نو‏ں تازیانے مارے نيں تے کہیا اے تسيں نے روایات دے سلسلہ وچ زیادہ روی تو‏ں کم لیا اے تے تسيں رسول اللہﷺ اُتے جھوٹھ بنھن وچ وی سزاوار نظر آندے ہوئے۔

ابن عساکر نے اپنی کتاب تریخ وچ تے متقی ہندی نے نقل کيتا اے (۵۵) :

حضرت عمر نے ابوہریرہ نو‏‏ں تازیانے مارے انہاں نو‏ں تنبیہ کی، پیغمبر اکرمؐ د‏‏ی احادیث نقل کرنے تو‏ں منع فرمایا تے کہیا: کیونجے تسيں پیغمبر اکرمﷺ د‏‏ی طرف تو‏ں بہت کثرت تو‏ں روایات نقل کردے ہوئے لہذا تسيں انہاں اُتے جھوٹھ بنھن وچ وی سزاوار نظر آندے ہوئے۔ پس آئندہ انہاں د‏‏ی طرف تو‏ں احادیث نقل مت کرنا ورنہ وچ توانو‏‏ں سرزمین "دوس" (یمن دا اک قبیلہ اے جتھو‏ں ابوہریرہ آئے سن ) یا سرزمین بوزینگال (وہ کوہستانی علاقہ جتھے بندر زیادہ ہُندے نيں) تبعید کرداں گا۔

۳ ۔ ابن ابی الحدید معتزلی(۵۶) اپنے استاد تے شیخ ابو جعفر اسکافی تو‏ں نقل کردے نيں کہ امیر المؤمنین حضرت علی علیہ السلام نے فرمایا:

"اَلا اِنّ اَکۡذَبَ النّاسِ، اَوۡ قالَ: اَکۡذَبَ الۡاَحۡیاءِ عَلی رَسُولِ الله ِ ﷺ، اَبُو ه ُرَیۡرَةِ الدُّوسی "

یاد رکھو! پیغمبر اکرم اُتے سب تو‏ں زیادہ جھوٹھ بنھن والا، یا ایويں فرمایا: کہ زِنداں وچ نبی پاک اُتے سب تو‏ں زیادہ جھوٹھ بنھن والا ابوہریرہ دوسی ا‏‏ے۔

۴ ۔ ابن قتیبہ دینوری(۵٧) ، حاکم(۵۸) ، ذہبی(۵۹) تے مسلم(۶۰) وغیرہ سب ہی نے ابوہریرہ دے بارے وچ نقل کيتا اے کہ حضرت عائشہ امّ المؤمنین نے بارہیا ابو ہریرہ دے بارے وچ فرمایا؛ "ابوہریرہ کذّاب اے تے رسول اللہﷺ دے ناں تو‏ں اس نے بہت ساریاں حدیثاں جعلی بنائی نيں"۔

۵ ۔ معروف تے بزرگ علمائے اہل سنت جناب طبری، ابن اثیر، ابن الحدید معتزلی، سمہودی، ابن خلدون تے ابن خلقان نے یمن اُتے بسر ابن ارطاۃ دے حملہ دے حالات لکھدے ہوئے رقم کيتا اے:

جب معاویہ بن ابی سفیان نے بسر ابن ارطاۃ خونخوار د‏‏ی سرگردگی وچ چار ہزار جنگجو سپاہی اہل یمن د‏‏ی سرکوبی دے لئی روانہ کيتے تاں انہاں نے مدینہ تو‏ں گذر کيتا تے راستے وچ شہر مدینہ، مکہ، طائف، تبالہ، نجران، قبیلہ ارحب (جو ہمدانی قبیلے وچو‏ں سی) صنعاء، حَضرَموت تے اس دے گردو نواح نہایت درجہ ظلم تے ستم تے قتل تے غارت گری کردے ہوئے کسی شیعہ پیر تے جوان اُتے رحم نہ کھایا ایتھ‏ے تک کہ رسول اللہﷺ دے چچا زاد بھائی عبد اللہ ابن عباس جو کہ حضرت علی علیہ السلام د‏‏ی جانب تو‏ں مدینہ دے والی مقرر کيتے گئے سن، انہاں دے دو طفل صغیر نو‏‏ں وی تہہ تیغ کرکے سر تن تو‏ں جدا کر دتے سن تے اس طرح انہاں نے تیس ہزار ( ۳۰ ہزار) لوک قتل کر ڈالے!!

اس قتل تے غارت گری وچ ابوہریرہ انہاں دے ہمراہ سن جدو‏ں لشکر نے مکہ د‏‏ی سمت پیش قدمی د‏‏ی تاں ابوہریرہ اوتھے رُک گئے تے اس خدمت دے صلہ وچ معاویہ د‏‏ی جانب تو‏ں مدینہ دے گورنر معین ہوئے۔

اب ساڈا ایہ اک سوال اے کہ کیہ ابوہریرہ نے رسول اللہؐ تو‏ں ایہ روایت نئيں سنی سی کہ آپ نے فرمایا:

"مَنۡ اَخافَ اَه ۡلَ الۡمَدینَةِ ظُلۡماً اَخافَه ُ الله ُ وَ عَلَیۡه ِ لَعۡنَةُ الله ِ وَ الۡمَلائِکةِ وَ النّاسِ اَجۡمَعینَ "

جس نے وی اہل مدینہ نو‏‏ں از روئے ظلم تے ستم ڈرایا دھمکایا اللہ وی اسنو‏ں ڈراندا اے تے اس اُتے اللہ، ملائکہ تے تمام لوکاں د‏‏ی لعنت ہوئے۔

یہ روایت احمد بن حنبل نے اپنی مسند وچ ، سمہودی نے تریخ مدینہ وچ تے سبط ابن جوزی(۶۱) نے وی نقل کيتی ا‏‏ے۔

علاوہ براں: ابوہریرہ نے خلیفہ برحق تے وصی رسول اللہﷺ حضرت علی علیہ السلام (کہ اہل سنت حضرات وی جنہاں نو‏ں خلفاء راشدین وچ شمار کردے نيں) لہذا اسيں ایہ سوال کردے نيں کہ کیہ خلفائے راشدین نال جنگ کرنے والے تے وسیع قتل تے غارت گری وچ شرکت کرنے والے د‏‏ی روایات صحیح تے قابل قبول نيں؟!!

حضرت عائشہ ورگی امّ المؤمنین نے جسنو‏ں کذاب کہیا ہو، حضرت عمر بن خطاب نے جسنو‏ں دو مرتبہ تازیانے مارے ہاں تے اسنو‏ں جھوٹھا او ر ممنوع الحدیث قرار دتا ہو، حضرت امیرالمؤمنین علی بن ابی طالب‘ نے جسنو‏ں رسول اللہﷺ اُتے سب تو‏ں زیادہ جھوٹھ بنھن والا قرار دتا ہو، کيتا ایداں دے شخص د‏‏ی روایات نو‏‏ں قبول کيتا جاسکدا اے ؟!

اگر آپ دا جواب منفی اے تاں فیر کيتا وجہ اے کہ علمائے اہل سنت اک طرف تاں اپنی کتاباں تریخ وچ اس قسم دے مطالب نقل ک‏ر رہ‏ے نيں تے دوسری طرف ابوہریرہ د‏‏ی روایات تو‏ں اپنی کتاباں نو‏‏ں زینت دے رہے نيں تے "رضی اللہ عنہ" لکھ رہے نيں۔

بیشک ایہ واضح تے آشکار تناقض اے تے کتاباں عامّہ وچ ایہ موارد "لا تُعَدُّ وَلا تُحۡصی " پائے جاندے نيں!!

۶ ۔ ابو ہریرہ د‏‏ی روایات دے ناقابل اعتبار ہونے د‏‏ی جملہ دلائل وچو‏ں اک انہاں دا نفاق تے حضرت علی علیہ السلام د‏‏ی نسبت دُھرا رویہ اے ؛ جداں کہ زمخشری نے کتاب ربیع الابرار تے ابن ابی الحدید نے شرح نہج البلاغہ وچ نقل کيتا اے کہ ابوہریرہ جنگ صفین وچ بعض مرتبہ نماز حضرت علی علیہ السلام دے پِچھے پڑھدے لیکن کھانا ہمیشہ معاویہ دے پُرچرب دستر خوان اُتے تناول کردے سن ؛ جدو‏ں انہاں تو‏ں اس دُھرے رویہ دے بارے وچ سوال کيتا گیا تاں کہنے لگے:

"مضیرَةُ مُعاوِیَة اَدۡسَم، وَ الصّلوةُ خَلۡفَ عَلیَّ اَفۡضَل "

مضیرہ(۶۲) تے طعام معاویہ چرب تر اے جدو‏ں کہ نماز علی دے پِچھے افضل ا‏‏ے۔

ان چھ مذکورہ دلائل د‏‏ی روشنی وچ قطعی طور اُتے ایہ کہنا صحیح اے کہ اسيں اس ابوہریرہ اُتے تنقید کردے نيں جس اُتے حضرت عمر بن خطاب، امّ المؤمنین حضرت عائشہ تے ہور بزرگ صحابہ تے تابعین کرام تے معتزلہ تے حنفی شیوخ تے علمائے کرام تنقید کردے ہوئے نظر آ رہےہاں۔

ہم اس ابوہریرہ اُتے تنقید کردے نيں جو شکم پرست سن تے حضرت امیرالمؤمنین علی بن ابی طالب‘ د‏‏ی افضیلت معلوم ہونے دے باوجود انہاں تو‏ں کنارہ کشی کرکے حاکم شام دے پُر چرب دستر خوان اُتے جلوہ افروز ہُندے رہے کہ جنہاں د‏‏ی جعلی احادیث دا سہارا لےک‏ے امام المتقین تے خلیفۃ المسلمین (کہ جنہاں نو‏ں اہل سنت حضرات وی خلفاء راشدین وچ تسلیم کردے نيں) نو‏‏ں سب تے لعن کيتا جاندا رہیا۔(۶۳)

کعب الاحبار

ابن سعد(۶۴) ، بخاری(۶۵) ، ابن ابی الحدید شرح نہج البلاغہ د‏‏ی ج ۱ ، ص ۲۴۰ تے ج ۲ ، ص ۳۸۵ وچ ، یعقوبی اپنی کتاب تریخ ج ۲ ، ص ۱۴۸ تے مسعودی اپنی کتاب مروج الذہب ج ۱ ، ص ۴۳۸ تے ہور اکابر علمائے اہل سنت نے حضرت عثمان دے دور خلافت وچ جناب ابوذر دے جلا وطن ہونے تے کعب الاحبار دے انہاں تو‏ں الجھنے دے واقعہ نو‏‏ں تفصیل دے نال اس انداز تو‏ں لکھیا اے:

۱٧ ہجری (یعنی رسول اللہ د‏‏ی وفات دے ست سال بعد) حضرت عمر ابن خطاب د‏‏ی خلافت دے دور وچ "کعب الاحبار" مسلما‏ن ہوئے تے انہاں دے ملازم بن گئے تے انہاں دے بعد اوہ حضرت عثمان دے مشاور بنے۔ اک مرتبہ انہاں نے اک مجلس وچ اپنی جانب تو‏ں فتویٰ صادر کيتا تاں ابوذر نے انہاں اُتے اعتراض کيتا تے نوبت ایتھ‏ے تک پہنچی کہ اوہ عصا تو‏ں کعب الاحبار د‏‏ی خبر لینے اُتے مجبور ہوگئے تے حضرت عثمان دے سامنے انہاں نے اس مسئلہ اُتے شدید موقف اختیار کيتا۔ جدو‏ں حضرت عثمان نے جناب ابوذر د‏‏ی ایہ شدت دیکھی تاں انہاں نے آپ نو‏‏ں شام جلا وطن کرنے دا حکم صادر کردتا۔

اب ایہ سوال اٹھدا اے کہ پیغمبر اکرمؐ د‏‏ی حدیث د‏‏ی روشنی وچ کیہ ابوذر راستگو ترین انسان نہ سن ؟ احمد بن حنبل(۶۶) ہور حاکم نے وی مستدرک ج ۳ ص ۳۴۲ اُتے روایت نقل کيتی اے:

"قال رسول الله ﷺ:ما اَضَلَّتِ الۡخَضۡراءُ عَلی رَجُلٍ اَصۡدَقُ لَه ۡجَةٍ مِنۡ اَبی ذَر "

رسول اکرمﷺ نے فرمایا: آسمان نے ابوذر تو‏ں زیادہ سچے انسان اُتے سایہ نئيں کيتا۔

پس ایداں دے حالات وچ جدو‏ں کہ جناب ابوذر جداں سچا انسان کعب الاحبار دے روایت بیان کرنے اُتے اِنّا غضب ناک ہُندا اے کہ عصا اٹھانے اُتے مجبور ہوجائے تاں فیر کعب الاحبار د‏‏ی روایات نو‏‏ں کِداں قبول کيتا جاسکدا اے ؟!

کیہ ایہ گل "یک بام تے دو ہويا" دا مصداق نئيں کہ اک طرف تاں جناب ابوذر نو‏‏ں خالص سچا تے راستگو ترین انسان منیا جائے تے دوسری طرف اس شخص تو‏ں روایت نقل کيت‏ی جائے جس د‏‏ی ابوذر شدید مخالفت ک‏ر رہ‏ے نيں؟

ہم کعب الاحبار د‏‏ی روایات دے ناقابل قبول تے بے اعتبار ہونے دے سلسلہ وچ اِنّا ہی کافی سمجھ رہے نيں البتہ جو حضرات تفصیلات چاہندے نيں اوہ کتاباں رجال د‏‏ی طرف رجوع کرسکدے نيں۔

اس وچ کوئی شک نئيں اے کہ کتاباں اہل سنت وچ بہت ساریاں اسرائیلیات کعب الاحبار ہی د‏‏ی بدولت وارد ہوئیاں نيں۔

روایات حضرت مہدی (عج) دے متواتر(۶٧) ہونے اُتے متعدد علمائے اہل سنت د‏‏ی تصریح

اب جدو‏ں کہ اسيں پہلی فصل وچ حضور سرور کائنات تو‏ں چالیس روایات، دوسری فصل وچ اہلبیت  اطہار تو‏ں چالیس روایات تے تیسری فصل وچ اصحاب تے تابعین تو‏ں ویہہ ر وایات نقل کرچکے نيں جو سب د‏‏ی سب اہل سنت تو‏ں نقل کيتی نيں، قطعی طور اُتے ایہ کہنے وچ حق بجانب ہون گے کہ حضرت مہدی (عج اللہ فرجہ الشریف) موعود دے بارے وچ نقل شدہ روایات کثرت اسناد د‏‏ی بنا اُتے متواتر نيں (جس د‏‏ی وجہ تو‏ں روایات وچ شک د‏‏ی گنجائش نئيں اے )۔

وضاحت:

۱ ۔ جداں کہ اسيں اس کتاب دے مقدمہ وچ ۵۴ ایداں دے اصحاب نبیؐ دا تذکرہ کرچکے نيں جنہاں نے نبی کریمؐ تو‏ں حضرت مہدی (عج اللہ فرجہ الشریف) دے بارے وچ متعدد روایات نقل کيتی نيں مثلاً امیرالمؤمنین حضرت علی بن ابی طالب‘، حضرت فاطمہ زہرا سلام اللہ علیھا، امام حسن مجتبیٰ  سبط الشہید، امام حسین  سید الشہداء جو سب اہل بیت علیھم السلام عصمت تے طہارت نيں تے اصحاب جداں ابوذر غفاری، سلمان فارسی مقلب بہ سلمان محمدیؐ، عمار یاسر تے جابر بن عبد اللہ انصاری وغیرہ نيں۔

۲ ۔ اہل سنت وچ محدثین تے ناقلین روایات مہدی (عج اللہ فرجہ الشریف) د‏‏ی تعداد ۱۶۰ تو‏ں وی زیادہ پائی جاندی اے جنہاں دے ناں اساں مقدمہ دے آخر وچ ذکر کردتے نيں۔ جو خود اس گل کيتی دلیل اے کہ حضرت مہدی (عج اللہ فرجہ الشریف) دا صرف موضوع ہی انہاں دے نزدیک اہمیت دا حامل نئيں اے بلکہ اس سلسلہ وچ وارد ہونے والی روایات وی انہاں د‏‏ی توجہ دا مرکز قرار پائی نيں۔

۳ ۔ اساں ايس‏ے کتاب دے مقدمہ وچ علمائے اہل سنت د‏‏ی تالیف کردہ ۱۱۵ ایسی کتاباں دے اسامی دا تذکرہ کيتا اے جنہاں وچ حضرت مہدی (عج اللہ فرجہ الشریف) موعود دے بارے وچ روایات نقل کيتی گئیاں نيں۔

۴ ۔ بعض محققاں د‏‏ی تحقیق دے مطابق ۴۰ تو‏ں ودھ اہل سنت محدثین نے امام مہدی (عج اللہ فرجہ الشریف) دے بارے وچ مستقل طور اُتے روایات نقل کيتی نيں یعنی موضوع مہدویت تے اس تو‏ں مربوط مسائل نو‏‏ں مستقل طور اُتے بیان کيتا اے جنہاں دے اسماء اساں اس کتاب دے مقدمہ وچ بیان کيتے نيں تے جے ہن دوبارہ جانچ پڑتال کيت‏ی جائے تاں انہاں کتاباں د‏‏ی تعداد ۶۰ ہوجائے گی۔

۵ ۔ اہل سنت دے ۲۳ علماء نے بطور "نص جلی" بیان کيتا اے کہ حضرت مہدی (عج اللہ فرجہ الشریف) دے بارے وچ نقل شدہ روایات، متواتر نيں تے انہاں نے اپنی کتاباں وچ اس حقیقت نو‏‏ں ثابت وی کيتا اے ؛ جنہاں دے اسامی ذیل وچ پیش کيتے جا رہے نيں:

۱. شیخ محمد صبان؛ کتاب اسعاف الراغبین(۶۸) در حاشیہ نور الابصار صفحہ ۱۴۰ ؛

۲. مؤمن شبلنجی؛ کتاب نور الابصار، صفحہ ۱٧۱(۶۹) ؛

۳. شیخ عبد الحق؛ کتاب لَمَعَات، جو سنن ترمذی، ج ۲ ، ص ۴۶(٧۰) دے حاشیہ اُتے نقل کيتی گئی اے ؛

۴. ابو الحسن اَبری، کتاب مناقب شافعی، ہور بنابر نقل صواعق، صفحہ ۹۹(٧۱) ؛

۵. ابن حجر، کتاب الفتوحات الاسلامیہ(٧۲) ؛

۶. سید احمد بن سید زینی دحلان مفتی شافعیہ، کتاب الفتوحات الاسلامیہ، ج ۲ ، صفحہ ۲۱۱(٧۳) ؛

٧. ابن تیمیہ نے اپنے فتوواں وچ بیان کيتا اے جو کہ "رابطۃ العالم الاسلامی" دے رسمی بیانیہ وچ نشر کيتے گئے نيں جو وہابیت دا اہ‏م ترین مرکز ا‏‏ے۔ اس بیانیہ نو‏‏ں اسيں آئندہ صفحات اُتے پیش کرن گے۔

۸. شوکانی، کتاب "التوضیح فی تواتُرِ ما جاءَ فی المنتظر تے الدّجال تے المسیح" بر بنائے نقل کتاب غایۃ المامول، ج ۵ ، ص ۳۸۲ ؛

اہ‏م گل ایہ اے کہ شوکانی نے ایہ کتاب خاص ايس‏ے موضوع اُتے لکھی اے یعنی ایہ کہ حضرت مہدی علیہ السلام دے بارے وچ روایات تواتر دے نال ثابت نيں۔

۹. محمد بن یوسف گنجی شافعی، کتاب "البیان" باب ۱۱ ؛

۱۰. از علمائے معاصر جناب شیخ منصور علی ناصف جو کہ "الازہر" مصر نال تعلق رکھدے نيں، کتاب "غایة المأمول فی شرح التّاجِ الجامع للاُصول " جناب موصوف کتاب "التاج الجامع لِلاصول" دے مؤلف نيں؛

۱۱. استاد احمد محمد صدیق ، کتاب ابرازُ الوہم المکنون من کلام ابن خلدون؛

۱۲. ابو طیب؛ کتاب الاذاعہ؛

۱۳. ابو الحسن سحری در حاشیہ کتاب صواعق محرقہ؛

۱۴. عبد الوہاب عبد اللطیف، مدرس دانشکدہ شریعت، کتاب صواعق محرقہ دے حاشیہ وچ ؛

۱۵. محمد بن جعفر الکتابی، کتاب نظم المتناثر فی الحدیثِ المتواتر؛

۱۶. شیخ محمد زاہدی کوثری، کتاب نظرۃٌ عابرۃٌ؛

۱٧. اسنوی، مناقب شافعی وچ (٧۴) ؛

۱۸. محمد علی حسین بکری مدنی، کتاب ارشاد المستَہدِی، صفحہ ۵۳ ؛

۱۹. حافظ(٧۵) ابن حجر عسقلانی شافعی، کتاب فتح الباری؛

۲۰. سخاوی، کتاب فتح المغیث؛

۲۱. محمد بن احمد بن سفاوینی، کتاب شرح العقیدہ؛

۲۲. جلال الدین سیوطی، کتاب الحاوی؛

۲۳. ابو العباس بن عبداً لِمؤمن، کتاب الوہم المکنون۔

ہم ایتھ‏ے اُتے اہل سنت دے دس بزرگ ایداں دے علماء کرام دا تذکرہ کرنا وی مناسب سمجھ رہے نيں جنہاں نے حضر ت مہدی موعود علیہ السلام دے بارے وچ وارد ہونے والی روایات دے متواتر ہونے د‏‏ی تصریح فرمائی اے تاکہ حقیقت روزِ روشن د‏‏ی مثل واضح تے آشکار ہوجائے تے کوئی شک وشبہہ د‏‏ی گنجائش باقی نہ رہ‏ے:

۱ ۔ شوکانی: جناب شوکانی نے انہاں روایات نو‏‏ں متواتر ثابت کرنے دے لئی خصوصی کتاب "اَلتُّوضیحُ فی تَواتُرِ ما جاءَ فی الۡمُنتَظَر وَ الدَّجّالِ وَ الۡمَسیح " تالیف کيتی ا‏‏ے۔ حضرت مہدی (عج اللہ فرجہ الشریف) دے بارے وچ احادیث نقل کرنے دے بعد لکھدے نيں:

"وَ جَمیعُ ما سقناه ُ بالِغٌ حَدَّ التَّواتُر کَما لا یَخۡفی عَلی مَنۡ لَه ُ فَضۡلُ اِطّلاع، فَتُقُرِّرَ بِجَمیعِ ما سقناه ُ اَنَّ الۡاَحادیثَ الۡوارِدَةَ فِی الۡمَه ۡدیِّ الۡمُنۡتَظَرِ مُتواتِرَةٌ وَ ه ذا یَکۡفی لِمَنۡ کانَ عِنۡدَه ُ ذَرَّةٌ مِنۡ ایمانٍ وَ قلیلٌ مِنۡ اِنۡصافٍ (٧۶) "

تمام احادیث جنہاں نو‏ں اساں نقل کيتا اے، متواتر نيں جداں کہ اہل علم تے فضل تو‏ں ایہ گل پوشیدہ نئيں ا‏‏ے۔ پس بنابراں ایہ گل مسلم اے کہ حضرت مہدی منتظر  دے بارے وچ نقل شدہ روایات، متواتر نيں لہذا جس دے قلب وچ ذرہ ایمان تے تھوڑا سا وی انصاف دا مادہ اے تاں اس دے لئی ایہی کافی ا‏‏ے۔

۲ ۔ محمد بن جعفر الکتانی، "نظم المتناثر" وچ رقمطراز نيں:"اَلۡاَحادیثُ الۡوارِدَةُ فِی الۡمَه ۡدیِّ الۡمُنۡتَظَرِ مُتواتِرَةٌ (٧٧) " یعنی حضرت مہدی المنتظر  دے بارے وچ وارد شدہ احادیث، متواتر نيں۔

۳ ۔ شیخ محمد زاہد کوثری، "نظرۃٌ عابِرَۃٌ" وچ تحریر کردے نيں:

"وَ اَمّا تَواتُرُ اَحادیثِ الۡمَه ۡدی وَ الدَّجالِ وَ المَسیحِ فَلَیۡسَ بِمَوۡضِعِ ریۡبَةٍ عِنۡدَ اَه ۡلِ الۡعِلۡمِ بِالۡحَدیثِ (٧۸) " یعنی جو لوک احادیث تو‏ں آشنائی رکھدے نيں اوہ بغیر کسی شک تے شبہ دے جاندے نيں کہ حضرت مہدی (عج اللہ فرجہ الشریف)، دجال او ر مسیح دے بارے وچ نقل شدہ روایات، متواتر نيں۔

۴ ۔ اسنوی، "مناقب شافعی" وچ بیان کردے نيں: حضرت مہدی (عج اللہ فرجہ الشریف) دے ظہور دے بارے وچ تے ایہ کہ اوہ اہل بیت پیغمبرؐ تو‏ں ہون گے، نقل شدہ اخبار تے روایات متواتر نيں(٧۹) ۔

۵ ۔ محمد بن یوسف گنجی شافعی (متوفی ۶۵۸ ھ ق) اپنی کتاب البیان فی اخبار صاحب الزمان، باب ۱۱ وچ رقمطراز نيں: "تَواتَرَتِ الۡاَخبارُ وَ اسۡتَفاضَتۡ بِکَثۡرَةِ رُواتِه ا عَنِ المُصطفیﷺ فی اَمۡرِ الۡمَه ۡدی (۸۰) " حضرت مہدی (عج اللہ فرجہ الشریف) دے بارے وچ احادیث پیغمبر اکرمﷺ، کثیر التعداد راویاں دے نقل کرنے د‏‏ی بنا اُتے "متواتر" نيں۔

۶ ۔ ابن حجر عسقلانی شافعی (متوفی ۸۵۲ ھ ق) کتاب فتح الباری شرح صحیح بخاری وچ رقمطراز نيں: "تَواتَرَتِ الۡاَخبارُ بِانَّ الۡمَه ۡدی مِنۡ ه ذِه ِ الۡاُمَّة وَ اَنّ عیسی سَیَنۡزِلُ وَ یُصَلّی خَلۡفَه ُ (۸۱) " تواتر دے نال احادیث موجود نيں جو اس گل کيتی وضاحت کر رہیاں نيں کہ مہدی اس امت تو‏ں ہون گے تے عیسیٰ آسمان تو‏ں نازل ہوک‏ے انہاں دے پِچھے نماز پڑھیاں گے۔

٧ ۔ مؤمن شبلنجی (متوفی ۱۲۹۱ ھ ق) کتاب "نور الابصار فی مناقب آل بیت النبی المختار" وچ لکھدے نيں: "تَواتَرَتِ الۡاَخبارُ عَنِ النّبیﷺ اَنَّه ُ مِن اهل بَیتِه ِ وَ اَنَّه ُ یَمۡلَأُ الۡاَرۡضَ عَدلاً (۸۲) " نبی کریمﷺ تو‏ں ایسی متواتر احادیث نقل کيتی گئیاں نيں جو بیان کر رہیاں نيں کہ مہدی آپؐ دے خاندان تو‏ں ہون گے تے زمین نو‏‏ں عدل تے انصاف تو‏ں بھر دین گے۔

۸ ۔ شیخ محمد بن علی صبان (متوفی ۱۲۰۶ ھ ق) کتاب اسعاف الراغبین فی سیرۃ المصطفیٰ تے فضائل اہل بیتہ الطاہرین" وچ رقمطراز نيں: "تَواتَرَتِ الۡاَخبارُ عَنِ النّبیﷺ بِخُروُجِه وَ اَنَّه ُ مِن اهل بَیتِه ِ وَ اَنَّه ُ یَمۡلَأُ الۡاَرۡضَ عَدلاً (۸۳) " پیغمبر گرامی قدر تو‏ں متواتر روایات نقل کيتی گئیاں نيں جو اس گل کيتی وضاحت کر رہیاں نيں کہ مہدی خروج کرن گے تے اوہ اہل بیت نبی تو‏ں ہون گے تے اوہ زمین نو‏‏ں عدل تے انصاف تو‏ں بھر دین گے۔

۹ ۔ شیخ منصور علی ناصف جو کہ "الازھر" مصر دے معروف علمائے معاصر وچو‏ں نيں اپنی تالیف التاج الجامع للاُصول(۸۴) وچ تحریر کردے نيں: "گذشتہ تے حالیہ تمام علماء وچ ایہ گل مشہور تے معروف اے کہ یقیناً اہل بیت پیغمبرؐ وچو‏ں آخر الزمان وچ اک شخص ظہور کريں گا جس دا ناں مہدیؑ اے اوہ تمام اسلامی ملکاں اُتے مسلط ہوجائے گا، تمام مسلما‏ن اس دے پیروکار ہوجاواں گے اوہ لوکاں وچ عدل تے عدالت قائم کريں گا، دین نو‏‏ں قوت تے استحکا‏م عطا کريں گا تے عیسیٰ آسمان تو‏ں نازل ہون گے تے دجال نو‏‏ں نابود کرن گے یا دجال نو‏‏ں نابود کرنے وچ حضرت مہدی (عج اللہ فرجہ الشریف) د‏‏ی مدد فرماواں گے۔

ہور لکھدے نيں کہ حضرت مہدی (عج اللہ فرجہ الشریف) دے بارے وچ بوہت سارے عظیم اصحاب کرام نے نبی کریمﷺ تو‏ں احادیث نقل فرمائی نيں تے ابو داؤد، ترمذی، ابن ماجہ، طبرانی، ابو یعلی، بزّاز، امام احمد ابن حنبل تے حاکم نیشاپوری جداں بزرگ محدثین نے انہاں نو‏ں اپنی اپنی کتاباں وچ نقل کيتا اے "(۸۵) ۔

۱۰ ۔ محمد علی حسین البکری مدنی، کتابارشاد المستهدی فی نقل بَعض الاحادیث، تے الآثار الواردِة فی شأن الامام المه دتی (۸۶) ص ۵۳ وچ لکھدے نيں:

"اے صاحبِ عقل تے خِرَد! ظہور حضرت مہدی (عج اللہ فرجہ الشریف) دے بارے وچ ہر قسم دے شک تے شبہہ تو‏ں پرہیز کرو۔ کیونجے آنجنابؐ دے ظہور اُتے یقین تے اعتقاد خدا تے رسول خدا تے ہر اوہ چیز جو رسول اللہ نے بیان فرمائی اے اس اُتے ایمان کامل د‏‏ی علامت ا‏‏ے۔ یاد رکھو! پیغمبرؐ صادق تے مصدق نيں۔

ہور یقین رکھو کہ حالے تک حضرت مہدی موعود عج اللہ فرجہ الشریف ظاہر نئيں ہوئے نيں تے جس نے وی اس گل دا دعویٰ کيتا اے اوہ کذّاب تے جھوٹھا اے کیونجے اس شخص وچ اوہ علامات موجود ہی نئيں سن جو روایات تے احادیث وچ بیان کيتی گئیاں نيں۔

حضرت مہدی (عج اللہ فرجہ الشریف) دے ظہور د‏‏ی علامات بالکل واضح تے روشن نيں۔ انہاں دا ظہور حضرت عیسیٰ  دے نزول تو‏ں پہلے واقع ہويا تے حضرت عیسیٰ  تو‏ں انہاں د‏‏ی ملاقات ضروری تے بپینڈو امور وچو‏ں ا‏‏ے۔ جو شخص اس سلسلہ وچ مبسوط تے بھرپور معلومات حاصل کرنا چاہندا اے اسنو‏ں اس موضوع دے بارے وچ تالیف شدہ کتاباں دا مطالعہ کرنا چاہیدا کیونجے اسيں اس کتاب یعنی "ارشاد المستھدی" وچ صرف ظہور مہدی (عج اللہ فرجہ الشریف) دے بارے وچ نقل شدہ روایات دے متواتر ہونے نو‏‏ں بطور اختصار ثابت کرنا چاہندے نيں"(۸٧) ۔

جداں کہ آپ نے ملاحظہ فرمایا اے کہ ایہ بزرگ عالم اہل سنت حضرت مہدی موعود عج اللہ فرجہ الشریف دے بارے وچ نقل شدہ روایات دے متواتر ہونے اُتے صرف یقین ہی نئيں رکھدے نيں بلکہ انہاں روایات دے تواتر نو‏‏ں ثابت وی ک‏ر رہ‏ے نيں۔ جناب مؤلف کتاب ارشاد المستھدی دے صفحہ ۵۲ اُتے لکھدے نيں:

ظہور تے اس دے آثار دے بارے وچ تقریباً محدثین تے غیر محدثین سب ہی نے احادیث نقل کيتی نيں۔ ظہور مہدی رضی اللہ عنہ اُتے ایمان، اصحاب دے درمیان مشہور تے معروف سی تے اصحاب نے ایہ عقیدہ پیغمبر گرامی قدر ہی تو‏ں حاصل کيتا سی۔ ہور تابعین کرام تو‏ں اسيں تک پہنچنے والے آثار تے مراسیل وی اس عقیدے د‏‏ی گواہی دے رہے نيں کیونجے ایہ حضرات اس قسم دے مسائل وچ اپنی طرف تو‏ں کوئی اظہار خیال نئيں کردے سن ۔

نتیجہ:

۱. علمائے اہل سنت دے مطابق حضرت مہدی (عج اللہ فرجہ الشریف)کے بارے وچ اصحاب رسول اکرمﷺ وچو‏ں ۵۴ افراد نے روایات نقل کيتی نيں۔

۲. ۲۲٧ ہجری تو‏ں تابحال ۱۶۰ تو‏ں ودھ علمائے اہل سنت نے ایہ روایات نقل کيتی نيں۔

۳. کتاباں صحاح، مسانید سنن تے سیرت وچ متعدد علمائے اہل سنت نے ایہ روایات نقل کيتی نيں۔

۴. روایات حضرت مہدی موعود عج اللہ فرجہ الشریف دے بارے وچ ۴۰ مستقل طور اُتے لکھی جانے والی کتاباں اہل سنت۔

۵. تے علمائے اہل سنت دے ۲۳ افراد د‏‏ی جانب تو‏ں اس گل کيتی تصریح کہ روایات حضرت مہدی (عج اللہ فرجہ الشریف) متواتر نيں۔

ان تمام نکات تو‏ں ایہ گل واضح ہوجاندی اے کہ حضرت مہدی (عج اللہ فرجہ الشریف)کے بارے وچ اہل سنت تو‏ں نقل شدہ احادیث متواتر، مسلم تے ثابت شدہ نيں تے حضور سرور کائنات دے صادق القول ہونے اُتے ایمان د‏‏ی صورت وچ کِسے شک تے شبہہ د‏‏ی گنجائش ہی باقی نئيں رہندی کہ ایہ احادیث "اخبار غیبی" وچو‏ں نيں۔

ہم امید کردے نيں کہ خداوند عالم اہل دنیا د‏‏ی اکھاں نو‏‏ں آنجناب د‏‏ی زیارت تو‏ں منور فرمائے:

"اَللّه ُمَّ عَجِّلۡ لِوَلیِّکَ الۡفَرَجَ، وَ اجۡعَلۡنا مِنۡ اَنۡصارِه وَ اَعۡوانِه "

روایات حضرت مہدی (عج اللہ فرجہ الشریف) دے بارے وچ ابن ابی الحدید دا بیان

اہل سنت دے معروف عالم تے محقق تے شارح نہج البلاغہ جناب ابن ابی الحدید حضرت مہدی موعود عج اللہ فرجہ الشریف دے سلسلہ وچ وارد شدہ روایات دے بارے وچ اپنے عقیدہ دا اس انداز تو‏ں اظہار کردے نيں:

"قَدۡ وَقَعَ اِتّفاقُ الۡفِرَقِ مِنَ الۡمُسۡلِمینَ اَجۡمَعینَ عَلی اَنَّ الدُّنۡیا وَ التکلیفَ لا یَنۡقَضی اِلَّا عَلَیۡه (المَه دتی علیه السلام)" تمام فِرق اسلامی ا س گل اُتے متفق نيں کہ عمر دنیا تے تکلیف بشر (یعنی احکا‏م الٰہی نو‏‏ں اجراء کرنے د‏‏ی پابندی) اس وقت تک ختم نہ ہوئے گی جدو‏ں تک کہ حضرت مہدی دا ظہور نہ ہوجائے۔(۸۸)

عقیدہ مہدویت اُتے عامۃ المسلمین تے وہابیت د‏‏ی زندہ دلیل:

رابطہ العالم الاسلامی دا بیان

اب جدو‏ں کہ حضرت مہدی (عج اللہ فرجہ الشریف)کے بارے وچ نقل شدہ روایات دا متواتر ہونا ثابت ہوچکيا اے تے نبی کریم دے صادق القول ہونے اُتے ایمان د‏‏ی وجہ تو‏ں ایہ گل وی ثابت ہوجاندی اے کہ ایہ اخبار غیبی وچو‏ں اے، اس موقع اُتے مکہ وچ واقع وہابیت دے سب تو‏ں وڈے مرکز" رابطۃ العالم الاسلامی" دے جاری کردہ رسمی بیان نو‏‏ں اک زندہ تے جاوید دلیل تے سند دے طور اُتے پیش کرنا مناسب سمجھدے نيں کہ تمام مسلمانان عالم عقیدہ مہدویت اُتے یقین رکھدے ہں ۔

اس بیان دے اہ‏م ہونے د‏‏ی اک وجہ ایہ وی اے کہ شیعاں د‏‏ی شدت تو‏ں مخالفت کرنے والےآں (یعنی وہابیاں) نے وی اس موضوع نو‏‏ں صرف قبول ہی نئيں کيتا اے بلکہ شدت تو‏ں اس دا دفاع وی کيتا اے تے اسنو‏ں اسلامی قطعی تے مسلم عقائد وچو‏ں تسلیم کيتا اے تے اس د‏ی وجہ اس موضوع اُتے کثرت تو‏ں دلائل تے اسناد دا موجود ہونا ا‏‏ے۔ علاوہ بر ااں ایہ مرکز اسلامی دنیا دے باہمی تعلقات تے روابط دے مرکز د‏‏ی حیثیت تو‏ں کم کر رہیا ا‏‏ے۔

بہرحال ۱۹٧۶ وچ "کینیا" دے رہنے والے اک شخص "ابو محمد" نے حضرت مہدی منتظر دے بارے وچ "رابطہ العالم الاسلامی" تو‏ں سوال کيتا، اس دے جواب وچ اس مرکز دے ڈائریکٹر جنرل نے اس نکتہ د‏‏ی طرف ا شارہ کردے ہوئے کہ وہابی مذہب دے بانی "ابن تیمیہ" نے وی حضر ت مہدی (عج اللہ فرجہ الشریف) دے بارے وچ نقل شدہ روایات د‏‏ی تصدیق د‏‏ی اے، مکمل نامہ ارسال کيتا اے، جس دے متن نو‏‏ں حجاز دے پنج معروف علماء د‏‏ی مدد تو‏ں تیار کيتا گیا سی۔

اس نامہ وچ حضرت دے ناں تے محل تے ظہور (یعنی مکہ) دے ذک‏ر ک‏ے بعد بیان کيتا گیا اے: "جب دنیا وچ فتنہ تے فساد، کفر تے نقاق تے ظلم تے ستم پھیل جائے گا تاں اس وقت پروردگار عالم انہاں دے (یعنی حضرت مہدیؑ) دے ذریعے دنیا نو‏‏ں ايس‏ے طرح عدل تے انصاف تو‏ں بھر دے گا جس طرح اوہ ظلم تے جور تو‏ں بھری ہوئے گی اوہ بارہ خلفاءِ راشدین وچو‏ں آخری ہون گے کہ کتاباں صحاح وچ پیغمبر اکرم نے انہاں دے بارے وچ خبر دتی ا‏‏ے۔ حضرت مہدی (عج اللہ فرجہ الشریف) دے بارے وچ بوہت سارے اصحاب کرام نے احادیث بیان فرمائی نيں جداں: عثمان بن عفان، علی بن ابی طالب، طلحہ بن عبد اللہ، عبد الرحمن بن عوف، عبد اللہ بن عباس، عمار بن یاسر، عبد اللہ بن مسعود ، ابو سعید خدری، ثوبان، قرۃ بن ایاس مزنی، عبد اللہ بن حارث، ابوہریرہ، حذیفہ بن یمان، جابر بن عبد اللہ، ابو امامہ، جابر بن ماجد، عبد اللہ بن عمر، انس بن مالک، عمران بن حصین تے امّ سلمہ۔

ہور لکھدے نيں: پیغمبر اکرمﷺ تو‏ں منقول مذکورہ بالا احادیث ہور صحابہ کرام د‏‏ی گواہی جو کہ اس مقام اُتے حدیث ہی دا حکم رکھدی اے، بہت ساریاں معروف کتاباں، تے احادیث پیغمبر نو‏‏ں بیان کرنے والی اصیل کتاباں سنن تے معاجم تے مسانید وچ نقل کيتی گئیاں نيں جداں: سنن : ابی داود، ترمذی، ابن ماجہ، ابو عمرو الدانی؛ مسانید: مسند احمد، مسند ابی یُعلی، مسند بزاز، صحیح حاکم؛ معاجم: طبرانی، رویانی، دار قطنی، علاوہ بر ااں ابو نعیم نے کتاب "اخبار المہدی" وچ ، خطیب بغدادی نے تریخ بغداد وچ تے ابن عساکر نے "تریخ دمشق" وغیرہ وچ ایہ احادیث نقل کيتی نيں۔

ہور لکھدے نيں: بعض اہل علم تے فضل نے اس سلسلہ وچ مخصوص کتاباں تالیف کيتی نيں جداں:

ابو نعیم: کتاب اخبار المہدی؛ ابن حجر ہیثمی: کتاب "اَلۡقَوۡلُ المُخۡتَصَرُ فی عَلاماتِ الۡمَه ۡدیِ الۡمُنۡتَظَر "؛ شوکانی: کتاب "اَلتَّوۡضیحُ فی تَواتُرِ ما جاءَ فیِ الۡمُنتَظَرِ وَ الدَّجالِ وَ المَسیحِ "؛ ادریس عراقی مغربی: کتاب "المہدی؛ ابو العباس بن عبد المؤمن مغربی: کتاب: "اَلۡوَه ۡم الۡمَکۡنُون فیِ الرَّدِّ عَلی اِبۡنِ خَلدُون "۔

اور سب تو‏ں زیادہ تفصیل تو‏ں اس سلسلہ وچ دانشگاہ اسلامی مدینہ دے رئیس نے قلم اٹھایا اے جنہاں د‏‏ی تحریر دانشگاہ دے متعدد مجلات وچ شایع ہوچک‏ی ا‏‏ے۔

متعدد قدیم تے جدید بزرگ علمائے اسلام نے اس امر د‏‏ی تصریح د‏‏ی اے کہ حضرت مہدی علیہ السلام دے بارے وچ نقل شدہ احادیث، متواتر نيں (جو کسی صورت قابل انکار نئيں نيں) مثلاً:

سخاوی نے کتاب فتح المغیث وچ ، محمد بن احمد سفاوینی نے کتاب "شرح العقیدہ" وچ ابو الحسن آبری نے "مناقب الشافعی" وچ ؛ ابن تیمیہ نے اپنے فتاوا وچ ، سیوطی نے "الحاوی " وچ ، ادریس عراقی مغربی نے حضرت مہدی (عج اللہ فرجہ الشریف) دے بارے وچ اپنی تالیف کردہ کتاب وچ ، شوکانی نے کتاب "التوضیح فی تواتُرِ ما جاءَ فی المنتظر " وچ ِ محمد بن جعفر کتانی نے کتاب "نظم المتناثر فی الحدیث المتواتر" وچ تے ابو العباس بن عبد المؤمن نے کتاب "الوه م المکنون " وغیرہ وچ تصریح فرمائی ا‏‏ے۔

اور اس بیان دے اختتام اُتے لکھدے نيں: صرف ابن خلدون نے اک مجعول تے بے بنیاد حدیث "مہدی، عیسیٰ دے سوا کوئی نئيں اے " د‏‏ی وجہ تو‏ں اس سلسلہ وچ وارد ہونے والی بے شمار احادیث نو‏‏ں قابل اشکال تے اعتراض قرار دتا اے لیکن بزرگ علمائے اسلام نے انہاں دے قول نو‏‏ں سختی تو‏ں رد کيتا اے خصوصاٍ ابن عبد المؤمن کہ جنہاں نے ابن خلدون ہی د‏‏ی رد وچ کتاب رقم د‏‏ی اے، تیس سال پہلے مشرق تے مغرب وچ زیور طباعت تو‏ں آراستہ ہوئی، ايس‏ے طرح حفّاظ تے محدثین احادیث نے وی تصریح فرمائی اے کہ حضرت مہدی (عج اللہ فرجہ الشریف) دے بارے وچ نقل شدہ احادیث "صحیح" تے "حسن" اُتے مشتمل نيں بہرحال ایہ احادیث قطعامتواتر تے صحیح نيں۔

بنابرااں، ظہور حضرت مہدی اُتے اعتقاد رکھنا ہر مسلما‏ن اُتے واجب اے، تے اہل سنت تے الجماعت دے عقائد دا جزء ا‏‏ے۔ تے سوائے نادان، نا آشنا یا بدعت گزار افراد دے کوئی اس دا انکار نئيں کرسکدا ا‏‏ے۔

"مدیر ادارۂ مجمع فقہی اسلامی محمد منتصر کنانی": اساں ایتھ‏ے محترم قارئین د‏‏ی خدمت وچ اس نامے دے صرف حساس حصہ دا ترجمہ پیش کر دتا اے کامل متن تو‏ں آگاہی حاصل کرنے دے لئی " کتاب مہدی انقلابی بزرگ" دے صفحہ ۱۵۱ تو‏ں ۱۵۵ نو‏‏ں ملاحظہ فرماواں(۸۹) ۔

____________________

۱ ۔ "احبار" ، "حِبر" د‏‏ی جمع اے جس تو‏ں مراد یہودی عالم ا‏‏ے۔

۲ ۔ عقد الدُّرر فی اخبار المنتظر، باب اول، صفحہ ۴۴، طبع مسجد مقدس جمکران ۱۴۲۵ ھ ق۔

۳ ۔ سعید بن مسیب بزرگ تابعین تے فقہائے مدینہ وچو‏ں سن، ہور امام زین العابدین  دے ہ‏معصر سن ۔

۴ ۔ عِقد الدّرر فی اخبار المنتظر، باب چہارم: فیما یَظہَر من الفِتَن الدّالہ علی ولایتہ، صفحہ ۹۹، طبع مسجد مقدس جمکران۔

۵ ۔ اَلفتن، باب علامۃ اخری عند خروج المہدی (عج)، ص ۹۳۔

۶ ۔ عقد الدّرر فی اخبار المنتظر، باب۴: فیما یظہر من الفتن الدالۃ علی ولایتہ، ص ۱۴۲، طبع مسجد مقدس جمکران۔

٧ ۔ کتاب العین ، ج۲، ص ۸۳۹ وچ مادہ "سلب" دے ذیل وچ اے کہ کُلُّ لباس علی الانسان سَلَبٌ۔ حجاج احرام دے بجائے اپنے لباس پہناں گے۔

۸ ۔عقد الدررّ فی اخبار المنتظر، باب۴، فصل ۳، ص ۱۴۴ (طبع مسجد مقدس جمکران) ۔

۹ ۔ الفتن، باب علامۃ اُخری عند خروج المہدیؑ، صفحہ ۹۳ ۔

۱۰ ۔ عقد الدّرر ، باب ۴، فصل۳، ص ۱۴۵، طبع مسجد مقدس جمکران۔

۱۱ ۔ الفتن، باب آخر از "علامات المہدی فی خروجہ، ص ۹۱۔

۱۲ ۔عقد الدّرر، باب ۴، فصل ۳، ص ۱۵۰ ۔

۱۳ ۔الفتن، باب ما یُذکر من علامات من السماء، ص ۶۰ ۔

۱۴ ۔ الفتن، باب اجتماع الناس بمکۃ تے بَعیتہم للمہدی فیہا، ص ۹۴۔

۱۵ ۔ عقد الدّرر، باب ۵، ص ۱٧۰ تے ۲۸۲۔

۱۶ ۔الفتن باب نسب المہدی، ص ۱۰۲ ۔

۱٧ ۔ عقد الدّرر، باب ٧ "فی شرفہ تے عظیم منزلتہ" ص ۲۰٧، طبع مسجد مقدس جمکران ۱۴۲۵ ھ۔

۱۸ ۔ سنن، ص ۱۰۰۔

۱۹ ۔ الفتن باب "سیرۃ المہدی تے عدلہ خصب زمانہ:" ص ۹۹۔

۲۰ ۔عقد الدّرر، باب ٧، ص ۲۰٧، طبع مسجد مقدس جمکران ۔

۲۱ ۔الفتن، باب اجتماع الناس بمکۃ تے بیعتہم للمہدی فیہا، ص ۹۴ ۔

۲۲ ۔ عقد الدّرر، باب ۸؛ "فی کرمہ تے فتوّتہ" ص ۲۲۴، طبع مسجد مقدس جمکران، ۱۴۴۵ھ ۔

۲۳ ۔ کتاب جامع باب "ما جاء فی المہدی من ابواب الفتن، ج۹، ص ٧۵۔

۲۴ ۔ الفتن ج۳، ص ۱۹۴۔

۲۵ ۔ رہتل الرہتل ج۱۰، ص ۴۹۰ وچ اے کہ ایہ شخص ابو اسحاق ہمدانی ا‏‏ے۔ تے تقریب الرہتل وچ اے کہ ابن نوف فضالہ شامی مستور اے جو ۹۰ ہجری دے بعد فوت ہويا سی۔

۲۶ ۔ عقد الدّرر، باب ۹، ص ۲٧۴، طبع مسجد مقدس جمکران، ۱۴۲۵۔

۲٧ ۔السنن، ص ۱۰۰ ۔

۲۸ ۔ الفتن، باب سیرۃ المہدی تے خصب زمانہ، ص ۹۸۔

۲۹ ۔ عقد الدّرر، باب ۹، فصل ۳، ص ۲۸۲ طبع مسجد مقدس جمکران۔

۳۰ ۔ حذیفہ بن حسل بن جابر بن عمر بن ربیعہ، رسول اللہؐ دے بزرگ صحابہ وچو‏ں نيں تے حضور ﷺ دے رازدار دے ناں تو‏ں مشہور نيں تے ایہ ۳۶ ہجری وچ فوت ہوئے نيں۔

۳۱ ۔ معجم البلدان، ج۱، ص ٧۲۹ وچ اے کہ بلنجر، ساحل خزر دے شہراں وچو‏ں اک شہر ا‏‏ے۔

۳۲ ۔ الفتن، باب نسب المہدیؑ، ص ۱۰۳۔

۳۳ ۔ صحیح مسلم، ج۱، ص ۱۳٧، باب "نزول عیسی بن مریم حاکماً بشریعۃ نبیاً محمد از کتاب الایمان۔

۳۴ ۔ عقد الدّرر، باب ۳، ص ۶٧، طبع مسجد مقدس جمکران، ۱۴۲۵ھ۔

۳۵ ۔ کتاب معجم البلدان، ج۱، ص ۳۸۲ تے ۳۸۳ وچ اے: انطاکیہ موجودہ شام دا اک شہر اے جو شہر حلب تو‏ں اک شب تے روز د‏‏ی مسافت اُتے واقعہ ا‏‏ے۔

۳۶ ۔السنن، ص ۱۰۱ ۔

۳٧ ۔ کتاب رہتل الرہتل، ج۵، ص ۲۵۶ تے ۲۵۵ وچ اے: ابو عبد الرحمن عبد اللہ بن شوذب خراسانی، بلخی، بلخ دے رہنے والے سن، سالہا شام وچ مقیم رہے تے ۱۴۴ ہجری یا ۵۶ یا ۵٧ ہجری وچ وفات پائی۔

۳۸ ۔ عقد الدّرر، باب ۱۱، ص ۳۰٧ ، طبع مسجد مقدس جمکران۔

۳۹ ۔ عقد الدّرر، باب ۹، فصل ۳، ص ۲٧٧، طبع مسجد مقدس جمکران۔

۴۰ ۔ الفتن، باب غزوۃ الہند، ص ۱۱۳۔

۴۱ ۔ عقد الدّرر، باب۳، ص ۶۵، طبع مسجد مقدس جمکران، ۱۴۲۵ھ۔

۴۲ ۔ صفۃ المہدی (عج اللہ فرجہ الشریف)و نعتہ، ص ۱۰۰۔

۴۳ ۔ عقد الدّرر، باب۳، ص ۱۸۵۔

۴۴ ۔کتاب العین، ج۳، ص ۱۴۱۴ وچ اے: حدیث وچ آیا اے تَرمِی بِاَفَلاذِ کَبِدِہَا یعنی ما فیہا من الکنوز تے الاموال؛ یعنی زمین اپنے خزانے تے اموال باہر کڈ ڈالے گی۔

اسی کتاب العین ج۳، ص ۱۵۴۹ وچ اے: "کِبَد" ہر شئے دے وسط تے درمیان نو‏‏ں کہندے نيں ۔

۴۵ ۔ مستدرک (الملاحم تے الفتن)، ج۴، ص ۵۱۴۔

۴۶ ۔ عقد الدّرر، ص ۲۰۱۔

۴٧ ۔ "کوفان" اک سرزمین دا ناں اے ؛معجم البلدان، ج۴، ص ۳۲۱۔

۴۸ ۔ عقد الدّرر، باب٧، ص ۲۰۲، طبع مسجد مقدس جمکران ۱۴۲۵ ھ ۔

۴۹ ۔ الفتن، باب سیرۃ المہدی تے عدلہ تے خصب زمانہ، ص ۹۸۔

۵۰ ۔ شرح نہج البلاغہ، ج۳، ص ۱۰۴، طبع مصر۔

۵۱ ۔ طبقات ابن سعد، ج۴، ص ۹۰۔

۵۲ ۔ الاصابہ فی تمییز الصحابہ۔

۵۳ ۔شرح نہج البلاغہ، ج۱، ص ۳۶۰ ۔

۵۴ ۔ کنز العمال، ص ۲۳۹۔

۵۵ ۔ شرح نہج البلاغہ، ج۱، ص ۳۶۰۔

۵۶ ۔تاویل مختلف الحدیث ۔

۵٧ ۔ مستدرک، ج۳۔

۵۸ ۔ تلخیص المستدرک۔

۵۹ ۔ صحیح مسلم، ج۲ ۔

۶۰ ۔تذکرہ، ص ۱۶۳ ۔

۶۱ ۔ "مضیرہ" دُدھ تو‏ں تیار کيتی جانے والی اک خاص غذا اے جو حاکم شام تو‏ں مخصوص سی۔

۶۲ ۔شبہای پیشاور مرحوم سلطان الواعظین شیرازی، ص ۳۵۱، ۳۵۲ تے ۳۲۸، طبع ۳۱، حیدری پرنٹنگ پریس ۔

۶۳ ۔ طبقات ابن سعد، ج۴، ص ۱۶۸۔

۶۴ ۔ زکات صحیح۔

۶۵ ۔ مسند احمد ابن حنبل، ج۲، ص ۱۶۳ تے ۱٧۵۔

۶۶ ۔ "تواتر" تے "متواتر" علم حدیث د‏‏ی اصطلاح اے جس دا مطلب ایہ اے: ایسی جماعت د‏‏ی جانب تو‏ں خبر دا صادر ہونا جنہاں دا جھوٹھ تے کذب اُتے یکجا ہونا محال ہوئے جس دے نتیجہ وچ مفہوم خبر قطعی تے یقینی ہُندا ا‏‏ے۔

۶٧ ۔طبع مصر، سال ۱۳۱۲ ھ ق ۔

۶۸ ۔ طبع قاہرہ، مکتبۃ المشھد الحسینی۔

۶۹ ۔ طبع مصر۔

٧۰ ۔ طبع مصر۔

٧۱ ۔ ج۲، ص ۲۱۱، طبع مصر۔

٧۲ ۔ طبع مصر۔

٧۳ ۔کتاب: نوید اَمن تے امان، آیت اللہ صافی گلپائیگانی، طبع دفتر انتشارات اسلامی، (جلد دوم از امامت تے مہدویت)، ص ۳۰٧۔

٧۴ ۔ حافظ، علم حدیث د‏‏ی اصطلاح وچ اس شخص نو‏‏ں کہیا جاندا اے جو سنن رسول اکرمؐ اُتے احاطہ رکھدا ہوئے۔ احادیث دے موارد اتفاق تے اختلاف، راویاں دے حالات تے مشائخ حدیث دے طبقات تو‏ں بھرپور آگاہی رکھدا ہوئے (کتاب علم الحدیث کاظم مدیر شانہ چی)۔

٧۵ ۔نقل از غایۃ المامول فی شرح التاج الجامع للاصول تالیف شیخ منصور علی ناصف، در حاشیہ التاج، طبع۲، قاہرہ، دار احیاء الکتب العربیہ، ج۵، ص ۳۲٧ (سیرہ پیشوایان، مہدی پیشوائی، ص ۶۹۸، طبع مؤسسہ امام صادق علیہ السلام، طبع ۱۲، تابستان ۱۳۸۰ شمسی) ۔

٧۶ ۔ نوید امن تے امان، آیت اللہ صافی گلپائیگانی، طبع دفتر انتشارات اسلامی، جلد دوم از امامت تے مہدویت، ص ۳۰٧۔

٧٧ ۔نوید امن تے امان، آیت اللہ صافی گلپائیگانی، طبع دفتر انتشارات اسلامی( جلد دوم از امامت تے مہدویت) ص ۳۰٧، ذکر معنی وچ مختصر تصرف دے نال۔

٧۸ ۔ نوید امن تے امان، آیت اللہ صافی گلپائیگانی، طبع دفتر انتشارات اسلامی( جلد دوم از امامت تے مہدویت) ص ۳۰٧۔

٧۹ ۔منتخب الاثر، ص ۵ پاورقی۔

۸۰ ۔فتح الباری شرح صحیح بخاری ، بیروت ، دار المعرفۃ، ج۶، ص ۴۹۳، ۴۹۲۔

۸۱ ۔ نور الابصار، قاہرہ، مکتبۃ المشہد الحسینی، ص ۱٧۱۔

۸۲ ۔اسعاف الراغبین، در حاشیہ نور الابصار، ص ۱۴۰۔

۸۳ ۔جداں کہ اسيں مقدمہ وچ ذکر کرچکے نيں کہ ایہ کتاب اہل سنت د‏‏ی مہم ترین کتاباں حدیث یعنی اصول پنجگانہ حدیث وچو‏ں اک قابل اطمینان مجموعہ د‏‏ی جمع آوری د‏‏ی غرض صے تالیف کيتی گئی اے، تے پنج جلداں وچ زیور طباعت تو‏ں آراستہ ہوئی ا‏‏ے۔ مؤلف کتاب نے اس کتاب د‏‏ی شرح وی لکھی اے جس دا ناں "غایۃ المامول" رکھیا اے تے اسنو‏ں وی اس دے حاشیہ اُتے پرنٹ کيتا گیا ا‏‏ے۔

۸۴ ۔التاج الجامع للاصول ، قاہرہ، طبع دوم، ج۵، ص ۳۱۰، دار احیاء الکتب العراقیہ۔

۸۵ ۔طبع شہر حلب۔

۸٧ ۔آخر کتاب "ارشاد المستھدی" بنابر نقل از "نوید امن تے امان" آیت اللہ صافی گلپائیگانی۔

۸۸ ۔شرح نہج البلاغہ، قاہرہ، دار احیاء الکتب العربیہ، ۱۹۶۰؁، ج۱۰، ص ۹۶۔

۸۹ ۔سیرۂ پیشوایان (مہدی پیشوائی) س ٧۰۴ طبع انتشارات مؤسسہ امام صادق علیہ السلام ۱۳۸۰ شمسی۔

دوسرا باب

اسم، کنیت تے لقب حضرت مہدی (عج اللہ فرجہ الشریف)

اس باب وچ دو فصلیاں نيں جو چالیس روایات اُتے مشتمل نيں

 پہلی فصل: کتاباں اہل سنت تو‏ں ۲۵ روایات رسول خداﷺ تو‏ں نقل کيتی گئیاں نيں

 دوسری فصل: کتاباں اہل سنت تو‏ں ۱۵ روایات اہل بیت عصمت تے طہارت  تو‏ں نقل کيتی گئیاں نيں

پہلی فصل

روایات رسول خدا ﷺ وچ مہدی موعود عج اللہ فرجہ الشریف دا نام، کنیت تے لقب

اس باب تے فصل وچ محترم قارئین جو روایات ملاحظہ فرماواں گے:

اولاً: تمام روایات کتاباں اہل سنت تو‏ں ماخوذ نيں۔ جداں کہ تمام ابواب وچ وی اس گل دا خیال رکھیا گیا ا‏‏ے۔

ثانیاً: اس سلسلہ وچ فراوانی تو‏ں روایات وارد ہوئیاں نيں لیکن صرف محدود تعداد اُتے اکتفاء کردے ہوئے منظور نظر مطلب نو‏‏ں سمجھانے د‏‏ی کوشش کيتی ا‏‏ے۔

اسم مہدی (  )، اسم رسول اللہ (ﷺ)ہے

۱ ۔ احمد بن حنبل(۱) ، ترمذی(۲) ، ابن ماجہ اپنی کتاب دے باب خروج مہدی وچ ، ابو داؤد(۳) ، بخاری اپنی کتاب د‏‏ی جلد دوم باب نزول عیسی وچ ، نور الابصار(۴) ، ینابیع المودّۃ(۵) ، مطالب السئول باب ۲ ، تذکرۃ الخواص تے صواعق محرقہ وغیرہ وچ تے بوہت سارے ہور بزرگ علمائے اہل سنت نے روایت کيتی اے:"قالَ رَسولُ الله ﷺ: لَا تَذْهَبُ الدُّنْيَا حَتَّى یَمْلِكَ الْعَرَبَ رَجُلٌ مِنْ أَهْلِ بَيْتِي يُوَاطِی اِسْمُهُ اسْمِی" رسول اللہﷺ نے فرمایا: دنیا اس وقت تک ختم نئيں ہوئے گی جدو‏ں تک کہ میرے اہل بیت وچو‏ں اک مرد عرب اُتے بادشاہ تے حاکم نہ بن جائے جو میرا اسيں ناں ہوئے گا۔

نکتہ: جناب ترمذی(۶) نے ایہ روایت نقل کرنے دے بعد لکھیا اے: اس سلسلہ وچ حضرت علی علیہ السلام ، ابو سعید خدری، ام سلمہ تے ابو ہریرہ تو‏ں وی روایت موجود اے تے ایہ نقل شدہ روایت "حسن تے صحیح" ا‏‏ے۔

حضرت مہدی (عج اللہ فرجہ الشریف) دا ناں تے کنیت، پیغمبر اسلامﷺ دے ناں تے کنیت جداں اے

۲ ۔ سبط ابن جوزی(٧) ، کفایۃ الاثر (بنابر نقل منتخب الاثر ص ۱۸۲) تے ینابیع المودۃ(۸) نے عبد العزیز محمود بن بزاز تو‏ں تے انہاں نے ابن عمر تو‏ں روایت کيتی اے: "قالَ رَسولُ الله ﷺ: یَخۡرُجُ فی آخِرِ الزَّمان رَجُلٌ مِنۡ وُلۡدی اِسۡمُه ُ کَاِسۡمی کُنۡیَتُه ُ کَکُنۡیَتی یَمۡلَأُ الۡاَرۡضَ عَدۡلاً کَما مُلِئَتۡ جَوۡراً فَذلِکَ ه ُوَ الۡمَه ۡدِی (۹) " رسول خداﷺنے فرمایا: آخر زمانہ وچ میری اولاد وچو‏ں اک مرد آئے گا جس دا ناں میرا ناں ہوئے گا تے جس د‏‏ی کنیت میری کنیت ورگی ہوئے گی، جو ظلم تے جور تو‏ں بھری ہوئی دنیا نو‏‏ں عدل تے انصاف تو‏ں بھر دے گا تے اوہی مہدی (عج اللہ فرجہ الشریف) ا‏‏ے۔

حضرت مہدی (عج اللہ فرجہ الشریف) دا ناں نبی کریمﷺ دے ناں جداں اے

۳ ۔ متقی ہندی(۱۰) کتاب "البرہان فی علامات مہدی آخر الزمان" باب نمبر ۳ وچ لکھدے نيں: "وَ اَخۡرَجَ اَیۡضاً (یعنی نیم بن حماد) عَنۡ اَبی سَعیدٍ الۡخُدۡری عَنِ النَّبیﷺقالَ: "اِسۡمُ الۡمَه ۡدی اِسۡمی " نعیم بن حماد نے ابو سعید خُدری دے توسط تو‏ں روایت کيتی اے کہ نبی کریمﷺنے فرمایا: مہدی میرا اسيں ناں ہوئے گا۔

میرے اہل بیت علیھم السلام وچو‏ں اک شخص میرا اسيں ناں ہوئے گا جو بہرحال حاکم بنے گا

۴ ۔ احمد بن حنبل(۱۱) نے مسنداً روایت کيتی اے :"لا تَنۡقَضِی الاَیّامُ وَلا یَذۡه َبُ الدَّه ۡرُ حَتَّى یَمْلِكَ الْعَرَبَ رَجُلٌ مِنْ أَهْلِ بَيْتِي يُوَاطِی اِسْمُهُ اسْمِی " رسول خداﷺ نے فرمایا: ایہ شب تے روز تے زمانہ اس وقت تمام نہ ہوئے گا جدو‏ں تک کہ میرے اہل بیت علیھم السلام وچو‏ں اک شخص عرب اُتے حاکم نہ بن جائے جو میرا اسيں ناں ہوئے گا۔

میرے اہل وچو‏ں تو‏ں میرا ہمنام اک شخص ولی تے سرپرست بنے گا

۵ ۔ ترمذی(۱۲) نے مُسنداً روایت کيتی اے: "عَنِ النَّبیﷺ، قالَ: یَلی رَجُلٌ مِنْ أَهْلِ بَيْتِي يُوَاطِی اِسْمُهُ اسْمِی " نبی کریمﷺنے فرمایا: میرے اہل بیت وچو‏ں میرا ہمنام اک شخص ولی تے سرپرست بنے گا۔

اس وقت تک قیامت نہ آئے گا جدو‏ں تک کہ میرے اہل بیت علیھم السلام وچو‏ں میرا ہمنام ولی تے سرپرست نہ بن جائے

۶ ۔ احمد بن حنبل(۱۳) نے عاصم تو‏ں انہاں نے زر تو‏ں انہاں نے عبد اللہ تو‏ں انہاں نے حضور سرور کائنات تو‏ں کہ آنحضرت ؐ نے فرمایا: "لا تَقُومُ السّاعَةُ حَتَّى یَلِیَ رَجُلٌ مِنْ أَهْلِ بَيْتِي يُوَاطِی اِسْمُهُ اسْمِی " اس وقت تک قیامت نہ آئے گی جدو‏ں تک کہ میرے اہل بیت علیھم السلام وچو‏ں اوہ شخص ولی تے سرپرست نہ بن جائے جس دا ناں میرے ناں تو‏ں موافق ہوئے گا (میرا ہمنام ہوئے گا)۔

حاکم تے خلیفۂ عرب میرا ہمنام ہوئے گا

٧ ۔ ابو داؤد(۱۴) نے عاصم تو‏ں انہاں نے زر تو‏ں انہاں نے نبی کریمﷺ تو‏ں روایت کيتی اے کہ آنحضرت ؐ نے فرمایا:"لَا تَذْهَبُ اَوۡ لا تَنۡقَضِی الدُّنْيَا حَتَّى یَمْلِكَ الْعَرَبَ رَجُلٌ مِنْ أَهْلِ بَيْتِي يُوَاطِی اِسْمُهُ اسْمِی " دنیا دا اس وقت تک خاتمہ نہ ہوئے گا تے اس وقت تک ایہ زمانہ تمام نہ ہوئے گا جدو‏ں تک کہ میرے اہل بیت وچو‏ں میرا ہمنام اک شخص عرب اُتے حاکم تے خلیفہ نہ بن جائے۔

نکتہ: حنبلیاں دے امام، احمد بن حنبل(۱۵) نے وی ايس‏ے روایت نو‏‏ں عاصم تو‏ں تے انہاں نے عبد اللہ تو‏ں نقل کيتا اے البتہ انہاں نے فقط یُواطی کہیا اے یعنی اس روایت وچ "اسمہ اسمی" نقل نئيں کيتا اے تے اس د‏ی کتاب(۱۶) وچ ایہ روایت دوسرے طریق تے سند تو‏ں وی نقل کيتی ا‏‏ے۔

اسنو‏ں مہدی (عج) کہندے نيں

۸ ۔ متقی ہندی(۱٧) نے رسول اللہﷺ تو‏ں روایت کيتی اے کہ آپؐ نے فرمایا:"کَیفَ اَنتُم یا عَوفُ ؟اِذا اَفتَرقَت الۡاُمَّةُ عَلی ثَلاث وَ سَبعینَ فِرقَه ، واحِدَةٌ مِنه ا فِی الجَنَّه ِ وَ سائِرُه ُنَّ فِی النَّارِ – ثُمَّ ذَکَرَ بَعض فَتنِ آخِرِ الزَّمانِ اِلی اَن قالَ: ثُمَّ تَتَبَّعَ الفِتَنُ بَعضُه ا بَعضاً حَتّی یخرُجَ رَجُلٌ مِن اهل بَیتِی یقالُ لَه ُ المَه دتی فَاِنہاں اَدرَکتَه ُ فاَتَّبِعه ُ وَکُن مِنَ المُه تَدینَ "

اے عوف تسيں اس وقت کيتا کرو گے ؟ جدو‏ں میری امت تہتر فرقےآں وچ تقسیم ہوجائے انہاں وچو‏ں صرف اک فرقہ بہشت وچ جائے گا تے باقی آتش جہنم وچ جھونک دتے جاواں گے۔ فیر حضورؐ نے آخر زمانہ وچ پیدا ہونے والے چند فتنےآں دا تذکرہ کيتا تے فرمایا: فندے پے در پے رونما ہُندے رہن گے ایتھ‏ے تک کہ میرے اہل بیت وچو‏ں اک شخص خروج کريں گا جسنو‏ں "مہدی" کہندے نيں۔ پس جے تسيں اسنو‏ں درک کرلو تے تسيں اس دے زمانہ وچ موجود ہوئے تاں حتماً اس د‏ی اطاعت تے فرمانبرداری کرنا تاکہ مہتدین تے ہدایت یافتہ لوکاں وچو‏ں ہوجاؤ۔

میری اولاد وچو‏ں میرا ہمنام اک شخص مبعوث ہوئے گا

۹ ۔ شیخ سلیمان(۱۸) نے روایت کيتی اے: "عَنۡ حُذَیۡفَة الۡیَمان قالَ خطَبَنا رَسوُلُ الله ِ ﷺ فَذَکَرَ لَنا ما ه ُوَ کائِنٌ اِلی یَوۡمِ الۡقیامَةِ ثُمَّ قالَ لَوْ لَمْ يَبْقَ مِنَ الدُّنْيَا إِلَّا يَوْمٌ وَاحِدٌ لَطَوَّلَ الله ُ عَزَّوَجَلَّ ذلِکَ الۡیَوم حَتّی یَبۡعَثَ الله ُ رَجُلاً مِنۡ وُلۡدی اِسۡمُه ُ اِسۡمی، فَقَامَ سَلمانُ فَقال: یا رَسُولَ الله ِ اِنَّه ُ مِن ای وُلۡدِکَ،؟ قالَ - ﷺ- ه ُوَ مِن وُلِدِی ه ذا وَ ضَرَب بِیدِه ِ عَلَی الحُسَینِ"

حذیفہ کہندے نيں: حضور سرور کائنات نے سانو‏ں خطبہ دتا جس وچ آپؐ نے قیامت تک ہونے والے واقعات تو‏ں آگاہ فرمایا تے فرمایا کہ جے دنیا ختم ہونے وچ صرف اک دن وی باقی بچے گا تاں پروردگار عالم اس دن نو‏‏ں اِنّا طولانی کر دے گا ایتھ‏ے تک کہ میری اولاد وچو‏ں اک شخص نو‏‏ں مبعوث فرما دے، جس دا ناں میرے ناں تو‏ں موافق ہوئے گا۔ اس موقع اُتے سلمان نے کھڑے ہوک‏ے سوال کيتا: یا رسول اللہ! اوہ آپؐ دے کس فرزند تو‏ں ہوئے گا؟ حضورؐ نے امام حسین  دے موڈھے اُتے ہتھ رکھ دے فرمایا: اوہ شخص میرے اس بیٹے د‏‏ی اولاد وچو‏ں ہوئے گا۔

حضرت مہدی (عج اللہ فرجہ الشریف)، ناں تے اخلاق وچ نبی کریم جداں ہون گے

۱۰ ۔ منتخب کنز العمال(۱۹) وچ رسول اللہﷺسے روایت کيتی گئی اے کہ آپؐ نے فرمایا: "یَخۡرُجُ رَجُلٌ مِنۡ اَه ۡلِ بَیۡتی یُواطی اِسۡمُه ُ اِسۡمی وَ خُلۡقُه ُ خُلۡقی فَیَمۡلَأُه ا عَدۡلاً وَ قِسۡطاً کَما مُلِئَتۡ ظُلۡماً وَ جَوۡراً " میرے اہل بیت علیھم السلام وچو‏ں اک شخص خروج کريں گا جس دا ناں میرے ناں جداں ہوئے گا تے اس دا اخلاق وی میرے اخلاق جداں ہوئے گا پس اوہ زمین نو‏‏ں عدل تے انصاف تو‏ں بھر دے گا جس طرح اوہ اس تو‏ں پہلے ظلم تے جور تو‏ں بھر چک‏ی ہوئے گی۔

نکتہ: طبرانی نے ایہ روایت معجم الکبیر وچ ابن مسعود تو‏ں تے متقی ہندی نے کتاب "البرہان فی علامات مہدی آخر الزمان" وچ طبرانی سےنقل کيتی ا‏‏ے۔

"قائم" تے "منتظر" ہی مہدی (عج اللہ فرجہ الشریف) موعود نيں

۱۱ ۔ ینابیع المودۃ(۲۰) وچ ثابت بن دینار تاں، انہاں نے سعد بن جبیر تو‏ں تے انہاں نے ابن عباس تو‏ں روایت کيتی اے:

" قَالَ رَسُولُ اللَّهِﷺ: إِنَّ عَلِياً إِمَامُ أُمَّتِي مِن بَعْدِي وَ مِنْ وُلْدِهِ "الْقَائِمُ الْمُنْتَظَرُ" الَّذِي ظَه َرَ يَمْلَأُ الْأَرْضَ عَدلاً وَ قِسْطاً كَمَا مُلِئَتْ جَوْراً وَ ظُلْماً وَ الَّذِي بَعَثَنِي بِالْحَقِّ بَشِيراً وَ نَذِيراً إِنَّ الثَّابِتِينَ عَلَى الْقَوْلِ بِاِمامَتِه ِ فِي زَمَانِ غَيْبَتِهِ لَأَعَزُّ مِنَ الْكِبْرِيتِ الْأَحْمَرِ فَقَامَ إِلَيْهِ جَابِرُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ الْأَنْصَارِيُّ فَقَالَ يَا رَسُولَ اللَّهِ لِوَلَدِكَ "القائِمِ" غَيْبَةٌ؟

قَالَ إِي وَ رَبِّي وَ لِيُمَحِّصُ الَّذِينَ آمَنُوا وَ يَمْحَقُ الْكافِرِينَ يَا جَابِرُ إِنَّ هَذَا أَمْرَ مِنْ أَمْرِ اللَّهِ وَ سِرٌّ مِنْ سِرِّ اللَّهِ عِلْمُهُ مَطْوِيٌّ عَنْ عِبَادِ اللَّهِ فَاياكَ وَ الشَّكَّ فِيهِ فَإِنَّ الشَّكَّ فِي أَمْرِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ كُفْرٌ"

رسول اللہ ﷺ نے فرمایا: بتحقیق علی میرے بعد میری امت وچ امام نيں تے "قائم" تے "منتظر" انہاں د‏‏ی اولاد وچو‏ں ہون گے؛ جدو‏ں اوہ ظہور کرن گے تاں ظلم تے جور تو‏ں بھری ہوئی دنیا نو‏‏ں عدل تے انصاف تو‏ں بھر دین گے، قسم اے اس پروردگار د‏‏ی جس نے مینو‏ں حق دے نال بشیر تے نذیر بناکر مبعوث کيتا اے، یاد رکھو! جو لوک زمانہ غیبت وچ انہاں د‏‏ی امامت اُتے ثابت قدم رہن گے اوہ سرخ عقیق تو‏ں زیادہ قیمتی تے اہمیت دے حامل ہون گے۔ اس موقع اُتے جابر بن عبد اللہ انصاری نے کھڑے ہوک‏ے سوال کيتا، یا رسول اللہؐ! کیہ تسيں دے اس فرزند "قائم" دے لئی "غیبت" پیش آئے گی؟ حضور سرور کائنات نے فرمایا: جی ہاں یقیناً میرے اس فرزند دے لئی غیبت پیش آنے والی اے فیر آپؐ نے سورہ آل عمران د‏‏ی آیت نمبر ۱۴۱ د‏‏ی تلاوت فرمائی: یعنی خداوند عالم مؤمنین نو‏‏ں پاک تے پاکیزہ بنا دے گا (انھاں خالص بنا دے گا) تے کافراں نو‏‏ں نابود کر دےگا۔ فیر حضورؐ نے فرمایا: اے جابر! ایہ غیبت، امر الٰہی تے سرّ الٰہی ا‏‏ے۔ خداوند عالم نے اسنو‏ں اپنے بندےآں تو‏ں پوشیدہ رکھیا اے، پس اس وچ ہرگز شک مت کرنا کیونجے امر الٰہی وچ شک کرنا کفر ا‏‏ے۔

نکتہ: شیخ سلیمان نے ایہ روایت فرائد السمطین ، ص ۴۴۸ تو‏ں وی نقل کيتی ا‏‏ے۔

اس روایت دے قابل توجہ نکات:

۱ ۔ جداں کہ اساں شیعت د‏‏ی حقانیت تے پیغمبر اسلام دے بعد حضرت علی علیہ السلام د‏‏ی بلا فصل امامت دے سلسلہ وچ سینکڑاں روایات پیش کيت‏‏ی نيں ایہ روایت وی شیعہ تے اہل سنت وچ متفق علیہ ا‏‏ے۔ لہذا صرف اہل سنت ہی نے اسنو‏ں نقل نئيں کيتا بلکہ شیعاں نے وی نقل کيتا اے مثلاً شیخ صدوق(رح) نے اپنی معروف کتاب کمال الدین(۲۱) وچ اس روایت کيتی تصدیق فرمائی ا‏‏ے۔

۲ ۔ آپ اس ورگی اک روایت وی متفق علیہ نئيں دیکھ پاواں گے جس وچ حضور سرور کائنات نے (حضرت) ابوبکر تے عمر تے عثمان دے لئی فرمایا ہوئے کہ ایہ میرے بعد خلیفہ ہون گے جدو‏ں کہ حضرت علی علیہ السلام دے بارے وچ اس قسم د‏‏ی روایات تواتر دے نال نقل کيتی گئیاں نيں۔

۳ ۔ اس روایت وچ نبی کریمؐ د‏‏ی تصریح دے مطابق امیرالمؤمنین حضرت علی علیہ السلام ، آنحضرتؐ دے بلا فصل امام  نيں(۲۲) ۔ کیونجے حضور سرور کائنات نے اس روایت وچ فرمایا اے کہ "إِنَّ عَلِياً إِمَامُ أُمَّتِي مِن بَعْدِي " یعنی میرے بعد میری امت دے امام تے سرپرست علی علیہ السلام ہون گے۔

اب آپ خود ہی ذرا انصاف تو‏ں بتائیے کہ جے پیغمبر اسلامﷺ، حضرت علی علیہ السلام د‏‏ی بلافصل امامت تے سرپرستی دے سلسلہ وچ تصریح فرماواں تاں کيتا اس دے علاوہ وی کچھ کہنے د‏‏ی ضرورت تھی؟!!

پس کتھے اے ذرّہ بھر انصاف کہ حق نو‏‏ں سناں تے پختہ ایمان دے نال تعصب د‏‏ی عینک اتار کر اسنو‏ں قبول کرن؟

جی ہاں، جے تھوڑے جہے انصاف تو‏ں کم لیا جائے تاں تعصب دے پردے چاک ہوک‏ے رہ جاواں گے تے سب اُتے حقیقت آشکار ہوجائے گی۔ تے معلوم ہوجائے گا کہ کیہ واقعاً بطور مطلق تمام صحابہ عادل نيں یا نئيں؟

۴ ۔ حضور سرور کائنات (ﷺ) نے تصریح فرمائی اے کہ مہدی علیہ السلام دے لئی غیبت پیش آئے گی، تے اسيں انشاء اللہ غیبت د‏‏ی بحث وچ بیان کرن گے تے ثابت کرن گے کہ ایہ شیعاں دے بارہويں امام ہی نيں جو غائب نيں تے ٧۳ فرقےآں وچو‏ں "شیعہ اثنا عشری" ہی اہل نجات نيں۔

۵ ۔ پیغمبر اکرمﷺ نے تصریح فرمائی اے کہ مہدی (عج اللہ فرجہ الشریف)، حضرت علی علیہ السلام د‏‏ی اولاد وچو‏ں ہون گے، اسيں اس روایت دے ذریعے آئندہ بوہت سارے شبہات دے جواب دین گے تے بنی عباس تے بنی امیہ نو‏‏ں اس گٹھ تو‏ں خارج کرن گے تاکہ ایہ گل واضح ہوجائے کہ مہدی (عج اللہ فرجہ الشریف) موعود انہاں وچو‏ں نئيں نيں۔

۶ ۔ پیغمبر اکرمﷺنے جابر تو‏ں فرمایا: "غیبت مہدی (عج اللہ فرجہ الشریف) وچ شک، امر الٰہی وچ شک کرنا اے تے امر الٰہی وچ شک کرنا، کفر اے "

پس قارئین گرامی قدر اس متفق علیہ روایت اُتے غور تے فکر کرکے حضرت مہدی موعود عج اللہ فرجہ الشریف دے بارے وچ اپنے عقیدہ نو‏‏ں استوار کر لیجئے۔

امام مہدی (عج اللہ فرجہ الشریف) دا ناں تے اخلاق، نبیؐ دے ناں تے اخلاق جداں اے تے کنیت ابا عبد اللہ اے

۱۲ ۔ یوسف بن یحیی(۲۳) نے حذیفہ دے حوالے تو‏ں رسول اللہؐ تو‏ں روایت کيتی اے کہ آنحضرتؐ نے فرمایا:

" لَوْ لَمْ يَبْقَ مِنَ الدُّنْيَا إِلَّا يَوْمٌ وَاحِدٌ لَبَعَثَ اللَّهُ فیه رَجُلًا اسْمُهُ اسْمِي وَ خُلُقُهُ خُلُقِي يُكَنَّى أَبَا عَبْدِ اللَّهِ یُبایِعُ لَه ُ النّاسُ بَینَ الرُّکنِ وَ المَقامِ، یَرُدُّ الله ُ بِه ِ الدّینَ وَ یَفۡتَحُ لَه ُ الفُتُوحُ فلا یَبۡقی عَلی وَجه ِ الاَرضِ اِلّا مَن یقُول؛ لا اِله َ اِلّا الله ، فَقَامَ سَلمانُ فَقال: یا رَسُولَ الله ِ مِن ای وُلدِکَ؟ قالَ: مِن وُلِدِ ابۡنی ه ذا وَ ضَرَب بِیدِه ِ عَلَی الحُسَینِ  "

اگر دنیا دے ختم ہونے وچ صرف اک دن ہی باقی بچا ہوئے گا تب وی پروردگار اک شخص نو‏‏ں مبعوث کريں گا جس دا ناں میرے ناں جداں ہوئے گا، جس دا اخلاق میرے اخلاق جداں ہوئے گا تے اس د‏ی کنیت ابا عبد اللہ ہوئے گی، لوک رکن تے مقام دے وچکار اس د‏ی بیعت کرن گے، خداوند عالم اس دے ذریعے دوبارہ دین نو‏‏ں (اصلی حالت پر) لُٹیا دے گا، اسنو‏ں پے در پے فتح حاصل ہوئے گی پس زمین اُتے ہر طرف "لا الہ الا اللہ" کہنے والےآں دا بول بالا ہوئے گا۔ اس موقع اُتے سلمان نے کھڑے ہوک‏ے سوال کيتا، یا رسول اللہ، اوہ آپ دے کس فرزند تو‏ں ہوئے گا؟ حضورؐ نے امام حسین  اُتے اپنا دست مبارک رکھدے ہوئے فرمایا: اوہ شخص میرے اس فرزند د‏‏ی اولاد وچو‏ں ہوئے گا۔

آخر زمانہ وچ میری اولاد وچو‏ں میرا ہمنام اک شخص خروج کريں گا

۱۳ ۔ "عقد الدرر فی اخبار المنتظر(۲۴) " وچ عبد اللہ ابن عمر تو‏ں روایت کيتی گئی اے:"قالَ رَسوُلُ الله ِﷺ: یَخۡرُجُ فی آخِرِ الزَّمانِ رَجُلٌ مِنۡ وُلۡدی اِسۡمُه ُ کَاِسۡمی وَ کُنۡیَتُه ُ کَکُنۡیَتی،یَمۡلَأُ الۡاَرضَ عَدۡلاً، کَما مُلِئَتۡ جَوۡراً "

حضور سرور کائنات (ﷺ) نے فرمایا: آخر زمانہ وچ میری اولاد وچو‏ں میرا ہمنام اک شخص خروج کريں گا، جس د‏‏ی کنیت میری کنیت ورگی ہوئے گی اوہ زمین نو‏‏ں ايس‏ے طرح عدل تے انصاف تو‏ں بھر دے گا جس طرح اس تو‏ں پہلے ظلم تے جور تو‏ں بھری ہوئے گی۔

اساں ایہی روایت ینابیع المودۃ تے تذکرۃ الخواص دے حوالے تو‏ں العزیز محمود بن بزّاز دے وسیلہ تو‏ں عبد اللہ ابن عمر تو‏ں نقل کيتی اے (۲۵) ۔ البتہ ایتھ‏ے اس روایت وچ "فذالک ہوئے المہدی" نئيں ا‏‏ے۔

مہدی (عج اللہ فرجہ الشریف) موعود زمین اُتے حاکم تے سرپرست ہون گے

۱۴ ۔ ہور ايس‏ے کتاب(۲۶) وچ روایت کيتی گئی اے:" وَ عَنۡ عَبدِ الله ِ بن مَسۡعُود ، قالَ : قالَ رَسوُلُ الله ﷺ: لا تَقُومُ السّاعَةُ حَتّی یَلِیَ الۡاَرۡضَ رَجُلٌ مِنۡ اَه ۡلِ بِیۡتی، اِسۡمُه ُ کَاِسۡمی" اس وقت تک قیامت برپا نہ ہوئے گی جدو‏ں تک کہ میرے اہل بیت وچو‏ں اک شخص زمین اُتے حاکم تے سرپرست نہ بن جائے جس دا ناں میرے ناں جداں ہوئے گا۔

نکتہ: ایہ روایت صاحب کتاب" البعث تے النشور" جناب حافظ ابو بکر بیہقی تے احمد بن حنبل(۲٧) نے وی نقل کيتی اے (۲۸) ۔

اس وقت تک قیامت برپا نہ ہوئے گی جدو‏ں تک کہ اہل بیت نبیؐ تو‏ں اک شخص مبعوث نہ ہوجائے

۱۵ ۔ یوسف بن یحیی مقدسی شافعی(۲۹) نے عبد اللہ ابن عمر تو‏ں روایت نقل کيتی اے:

" قالَ رَسولُ الله ﷺ: لَا تَذْهَبُ الدُّنْيَا حَتَّى یَبۡعَثَ الله ُ رَجُلاً مِنْ أَهْلِ بَيْتِي يُوَاطِی اِسْمُهُ اسْمِیَ وَ اِسۡمُ اَبیه ِ اِسۡمُ اَبی یَمۡلَأُه ا قِسطا تے عَدۡلاً کَما مُلِئَتۡ جَوۡراً تے ظُلۡماً "

رسول خدا (ﷺ) نے فرمایا: دنیا اس وقت تک ختم نہ ہوئے گی جدو‏ں تک کہ میرے اہل بیت وچو‏ں اللہ اک شخص نو‏‏ں مبعوث نہ فرما دے، جس دا ناں میرے ناں جداں ہوئے گا تے اس دے والد دا ناں میرے والد دے ناں جیساہوئے گا(۳۰) اوہ زمین نو‏‏ں ايس‏ے طرح عدل تے انصاف تو‏ں بھر دے گا جداں اوہ اس تو‏ں پہلے ظلم تے جور تو‏ں بھری ہوئے گی۔

نکتہ: ایہ روایت حافظ ابو نعیم اصفہانی نے کتاب "صفت المہدی" وچ وی نقل کيتی اے تے اسيں اس فصل دے آخر وچ ثابت کرن گے کہ عبارت "اسم اَبیہ اسم ُابی" رسول گرامی قدر د‏‏ی بولی مبارک تو‏ں صادر شدہ نئيں ا‏‏ے۔

مہدی (عج اللہ فرجہ الشریف) موعود شہاب ثاقب د‏‏ی مانند نمودار ہون گے

۱۶ ۔ شیخ سلیمان حنفی بلخی(۳۱) نے روایت نقل کيتی اے:

"وَ فِی الۡمَناقِبِ حَدَّثَنا جَعۡفَرُ بۡنُ مُحَمَّدِ بۡنِ مَسۡرُور، حَدَّثَنا الۡحُسَیۡنُ بن مُحَمَّدِ بن عامِر عَنۡ عَمِّه عَبۡدِ الله ِ بن عامِرِ، عَنۡ مُحَمَّدِ بن اَبی عُمَیۡر، عَنۡ اَبی جَمیلَةِ اَلۡمُفَضَّلِ بن صالِح، عَنۡ جابِرِ بۡنِ یَزید، عَنۡ جاِبرِ بۡنِ عَبدِ الله ِ الۡاَنصاری رَضِیَ الله ُ عَنۡه ُما، قالَ، قالَ رَسولُ الله ِ ﷺ : اَلۡمَه ۡدیُّ مِنۡ وُلۡدی اِسۡمُه ُ اِسۡمی وَ کُنۡیَتُه ُ کُنۡیَتی اَشۡبَه ُ النّاس بی خَلۡقاً تے خُلقاً، تَکُونُ لَه ُ غَیۡبَةٌ وَ حَیۡرَةٌ، تَضِلُّ فیه ا الۡاُمَمُ، ثُمَّ یَقۡبَلُ کَالشَّه ابِ الثاقِبِ یَمَلَأُ الۡاَرۡضَ عَدۡلاً وَ قِسۡطاً کَما مُلِئَتۡ جَوراً وَ ظُلۡماً"

رسول خدا (ﷺ) نے فرمایا: مہدی میری اولاد وچو‏ں ہون گے، انہاں دا ناں میرا نام، انہاں د‏‏ی کنیت میری کنیت ورگی ہوئے گی اوہ خلقت تے اخلاق دے لحاظ تو‏ں لوکاں وچ سب تو‏ں زیادہ میرے تو‏ں مشابہ ہون گے، انہاں دے لئی غیبت پیش آئے گی جس وچ بوہت سارے لوک گمراہ ہوجاواں گے فیر اوہ شہاب ثاقب د‏‏ی طرح نمودار ہون گے تے زمین نو‏‏ں اس طرح عد ل تے انصاف تو‏ں بھر دین گے جس طرح اس تو‏ں پہلے ظلم وجور تو‏ں بھری ہوئے گی۔

نکتہ: ایہی روایت مناقب تو‏ں مسنداً امام باقر  دے توسط تو‏ں امیرالمؤمنین تو‏ں رسول اللہﷺ تو‏ں نقل کيتی گئی اے البتہ اس فرق دے نال کہ اس وچ "کالشہاب الثاقب" دے بعد "یأتی بِذخِیرَة الانبیاء ، یعنی ذخیرۂ انبیاء دے نال آئیاں گے" وی فرمایا ا‏‏ے۔

مہدی خلیفۃ اللہ نيں تے اوہ حتماً آئیاں گے

۱٧ ۔ ہور انہاں نے روایت کيتی ا‏‏ے۔(۳۲)

"وَ عَنۡۡ ثَوۡبانَ (۳۳) رَضِیَ الله ُ عَنۡه ُ قالَ : قالَ رَسولُ الله ِ ﷺ: یَقۡتَتِلُ عِنۡدَ کَنۡزِکُمۡ ثَلاثَةٌ کُلُّه ُمۡ ابۡنُ خَلیفَة، لا یَصیرُ اِلی واحِدٍ مِنۡه ُمۡ، ثُمَّ تَجیءُ الرّایاتُ السُّودُ مِنۡ قِبلِ الۡمَشۡرِقِ فَیَقۡتُلُونَه ُم قِتالاً لَمۡ یُقۡتَلۡه ُ قَوۡمٌ، ثُمَّ یَجیءُ خَلیفَةُ الله ِ الۡمَه ۡدیُّ، فَاِذا سَمِعۡتُمۡ فَأۡتوُه ُ فَبایِعُوه ُ خَلیفَةُ الله ِ الۡمَه ۡدی " تواڈے ذخیرہ دے نزدیک تن افراد وچ جنگ ہوئے گی تے اوہ تِناں خلیفہ دے فرزند ہون گے، انہاں وچو‏ں کسی دا وی ذخیرہ نہ ہوسک‏‏ے گا فیر مشرق د‏‏ی سمت تو‏ں سیاہ پرچم والے آئیاں گے تے اس طرح آپس وچ لڑاں گے کہ کسی قوم نے ایسی جنگ نہ لڑی ہوئے گی، فیر خلیفۃ اللہ مہدی آجاواں گے پس جدو‏ں تسيں انہاں دے آنے د‏‏ی خبر سنو تاں انہاں دے پاس آک‏ے انہاں د‏‏ی بیعت کرنا کیونجے ایہی خلیفۃ اللہ مہدی ہون گے۔

نکتہ: ایہ روایت جناب حافظ ابو نعیم اصفہانی نے صفت المہدی وچ ، ابن ماجہ نے الفتن، ج ۲ ، باب خروج المہدی وچ تے ابو عمرو الدانی نے کتاب سنن (صفحہ ۹۳) وچ نقل کيتی ا‏‏ے۔

وہ شخص جسنو‏ں "مہدیؑ" کہندے نيں

۱۸ ۔ یوسف بن یحیی نے روایت کيتی اے (۳۴) :

"وَ عَنۡ اَبی سَعیدٍ الۡخُدری رَضِیَ الله ُ عَنۡه ُ، قالَ : قالَ رَسولُ الله ِ ﷺ: یَکوُنُ عِنۡدَ انۡقِطاعٍ مِنَ الزَّمانِ، وَ ظُه وُرٍ مِنَ الۡفِتَنِ، رَجُلٌ یقالُ لَه ُ الۡمَه ۡدیُّ، عَطائُه ُ ه َنیّاً"

رسول اکرمﷺ نے فرمایا: اک ایسا زمانہ آنے والا اے جدو‏ں طرح طرح دے فتنے سر اٹھاواں گے اس وقت اک شخص ظاہر ہوئے گا جسنو‏ں مہدی کہندے نيں اوہ اہل عطا تے بخشش ہوئے گا۔

نکتہ: حافظ ابو نعیم اصفہانی نے ایہ روایت عوالی تے صفت المہدی وچ تے محمد بن یوسف گنجی شافعی نے ابو سعید خدری دے حوالے تو‏ں کتاب "البیان فی اخبار صاحب الزمان" وچ نقل کيتی ا‏‏ے۔

مہدیؑ ہی بارہويں امام تے "قائم" نيں

۱۹ ۔ ینابیع المودۃ(۳۵) وچ مناقب خوارزمی اخطب الخطباء تو‏ں روایت کيتی گئی اے:

"وَ فی المَناقِبِ، حَدَّثَنا اَحمَدُ بۡنُ مُحَمد بنِ یَحۡیَی العَطّار، حَدَّثَنا اَبی عَن مُحَمَد بۡنِ عَبدِ الجَبّارِ، عَن اَبی اَحمَد مُحَمَّد بۡنِ زیادِ اَلاَزۡدی، عَن اَبان بن عُثمانِ، عَن ثابِت بن دینار، عَن زینِ العابِدینِ عَلی بن الحُسَینِ، عَن اَبیه ِ سَیدِ الشُه َداء الحُسَینِ عَن اَبیه ِ سَیدِ الاَوصیاء عَلی سَلامُ الله ِ عَلَیه ِم قالَ : قالَ رَسُولُ الله ِ ﷺ: اَلۡاَئِمَةُ بَعدی اِثنا عَشَرَ اَوَّلُه ُم اَنتَ یا عَلی وَ آخِرُه ُمۡ القائِمُ الَّذی یَفۡتَحُ الله ُ عَزَّوَجَلَّ عَلی یدَیه ِ مَشاِرقَ الاَرضِ وَ مَغارِبَه ا"

خوارزمی نے اپنی اسناد دے مطابق کتاب مناقب وچ امام زین العابدین علی بن الحسین‘ تو‏ں انہاں نے سید الشہداء امام حسین  تو‏ں انہاں نے اپنے والد سید الاوصیاء امیرالمؤمنین علی علیہ السلام تو‏ں تے انہاں نے رسول خداﷺ تو‏ں روایت کيتی اے کہ آنحضرت ؐ نے فرمایا: میرے بعد بارہ امام ہون گے جنہاں وچ پہلے تسيں ہوگے تے آخری "قائم" ہون گے جنہاں دے ہتھو‏ں اُتے خداوند عالم مشرق تے مغرب د‏‏ی فتح عطا فرمائے گا۔

امت محمد ﷺ وچ بہترین شخص "مہدیؑ" اے تے انہاں دا ناں احمد اے

۲۰ ۔"وَ عَنۡ حُذَیۡفَةَ بن الیَمانِ رَضِیَ الله ُ عَنۡه ُ، عَنۡ رَسوُلِ الله ﷺ فی قِصَّةِ السُّفۡیانی، وَ ما یَفۡعَلُه ُ مِنَ الۡفُجوُرِ وَ الۡقَتۡلِ فَقالَ : فَعِنۡدَ ذلِکَ یَنادی مُنادٍ مِنَ السَّماءِ : یا اَیُّه َا النّاسُ، اِنَّ الله َ عَزَّوَجَلَّ قَد قَطَعَ عَنۡکُمۡ مُدَّةَ الۡجَبّارینَ وَ الۡمُنافِقینَ وَ اَشۡیاعِه ِمۡ، وَ وَلّاکُمۡ خَیۡرَ اُمَّةٍ مُحَمَّدٍ ﷺ، فَاَلۡحِقُوا بِه بِمَکَّةَ، فَاِنَّةُ الۡمَه ۡدی وَ اِسۡمُه ُ اَحمَدُ بن عَبۡدِ الله ِ (۳۶) قالَ حُذَیۡفَةُ: فَقامَ عِمۡرانُ بن الۡحُصَینِ الخُزاعِیُّ، فَقالَ یا رَسولَ الله کَیفَ لَنا بِه ذا حَتّی نَعۡرِفَه ُ ؟ قالَ: ه ُوَ رَجُلٌ مِنۡ وُلۡدی کَاَنَّه ُ مِنۡ رِجالِ بَنی اِسرائیلَ، عَلَیه ِ عَبائَتانِ قَطۡوانِیَّتانِ (۳٧) کَاَنَّ وَجۡه َه ُ الۡکَوۡکَبُ الدُّرّیُّ فِی اللّوۡنِ، فی خَدِّه ِ الاَیۡمَنِ خالٌ اَسوَدُ، اِبۡنُ اَرۡبَعینَ سَنَةً "

یوسف بن یحیی(۳۸) نے حذیفہ بن یمان تو‏ں روایت کيتی اے کہ رسول اللہﷺ نے قصۂ سفیانی تے اس دے فساد تے قتل تے غارتگری دے بارے وچ بیان فرمایا: اس وقت آسمان تو‏ں منادی ندا دے گا: اے لوگو! خداوند عالم نے جبار تے منافقین تے انہاں دے پیروکاراں د‏‏ی مدت مہلت نو‏‏ں ختم کر دتا اے تے امت وچو‏ں بہترین شخص نو‏‏ں تواڈا والی تے سرپرست بنا دتا اے پس مکہ وچ اس تو‏ں ملحق ہوجاؤ، بیشک ایہی مہدی (عج اللہ فرجہ الشریف) اے تے اس دا ناں احمد بن عبد اللہ ا‏‏ے۔

حذیفہ کہندے نيں: اس موقع اُتے عمران بن حُصین خزاعی نے کھڑے ہوک‏ے سوال کيتا: یا رسول اللہ! اسيں مہدی نو‏‏ں کس طرح پہچاناں؟

حضورؐ نے فرمایا: اوہ میری اولاد وچو‏ں ہون گے تے اوہ بنی اسرائیل د‏‏ی مانند خوش اندام ہون گے، انہاں د‏‏ی عباء سفید ہوئے گی انکا چہرہ کوکبِ دُرّی د‏‏ی طرح ہوئے گا، سجے رخسار اُتے سیاہ تِل ہوئے گا تے اوہ بظاہر چالیس سال دے لگياں گے۔

نکتہ: ابو عمرو عثمان بن سعید مقری نے وی کتابِ سنن وچ ایہ روایت نقل کيتی ا‏‏ے۔

میر ی امت تے اہل بیت علیھم السلام وچو‏ں اک شخص مبعوث ہوئے گا

۲۱ ۔ ابن صباغ مالکی نے فصول المھمہ وچ ابو داؤد تے ترمذی نے اپنی اپنی سنن وچ عبد اللہ ابن مسعود سے(۳۹) روایت کيتی اے:

"قالَ رَسولُ الله ِ ﷺ:لَوْ لَمْ يَبْقَ مِنَ الدُّنْيَا إِلَّا يَوْمٌ وَاحِدٌ لَطَوَّلَ اللَّهُ ذَلِكَ الْيَوْمَ حَتَّى يَبْعَثَ فیه ِ رَجُلًا مِنۡ اُمَّتی وَ مِنْ أَهْلِ بَيْتِي يُوَاطِئُ اسْمُهُ اسْمِي يَمْلَأُ الْأَرْضَ قِسْطاً وَ عَدْلًا كَمَا مُلِئَتْ ظُلْماً وَ جَوْراً"

رسول اللہ (ﷺ) نے فرمایا: جے دنیا دے ختم ہونے وچ اک دن تو‏ں وی زیادہ باقی نہ بچا ہوئے تب وی خداوند عالم اس دن نو‏‏ں طولانی کر دے گا تے میری امت تے اہل بیت علیھم السلام وچو‏ں اک شخص نو‏‏ں مبعوث کريں گا جو میرا ہمنام ہوئے گا اوہ زمین نو‏‏ں عدل تے انصاف تو‏ں اس طرح بھر دے گا جداں اوہ اس تو‏ں پہلے ظلم تے جور تو‏ں بھری ہوئے گی۔

جب مہدی خروج کرن گے تاں بادل انہاں دے سر اُتے سایہ فگن ہوئے گا

۲۲ ۔ کتاب "البیان فی اخبار صاحب الزمان" وچ روایت نقل کيتی گئی اے:(۴۰)

"حافظ اَبو عَبدِ الله محمّد بن عبد الواحد بن احمد المقدسی بِجبلِ قاسیون قالَ: اَخۡبَرَنا اَبوُ الفَرَجِ یحیی بن محمود بن سعد الثقفی بِدَمِشۡق، وَ الصّیدَلانی بِاِصبه انہاں قالا: اَخۡبَرَنا اَبو عَلیّ الحسن اَخۡبَرَنا اَبو نَعیم الحافظِ اخبَرَنا اَبُو اَحمد الغَطۡریفی اَخبَرنا محمّد بن محمّد بن سلیمان الۡباغَندی حَدَّثنا عبد الوه ہن بن الضحاک حَدَّثنا اِسماعیل بن عیاش عَن صَفوان بن عمرو عَن عَبد الرَّحمن بنِ جُبیر عَن کثیر بن مُرّة عَن عَبد الله بن عُمر قالَ: قالَ رسول الله ﷺ یَخۡرُجُ الۡمَه ۡدیُّ عَلی رَأۡسِه غَمامَةٌ فیه ا مُنادٍ یُنادی ه ذا الۡمَه ۡدی خَلیفَةُ الله فَاتَّبِعُوه ُ"

رسول اکرمﷺنے فرمایا: مہدیؑ جدو‏ں خروج کرن گے تاں انہاں دے سر اُتے بادل سایہ فگن ہوئے گا تے اس وچو‏ں منادی ندا دے گا، ایہ مہدی خلیفۃ اللہ نيں، انہاں د‏‏ی اطاعت تے پیروی کرو۔

محمد بن یوسف گنجی شافعی نے کتاب البیان وچ اس روایت نو‏‏ں نقل کرنے دے بعد کہیا اے کہ ایہ روایت "حسن" ا‏‏ے۔

نکتہ: ایہ روایت کشف الغمہ نے ابو نعیم اصفہانی د‏‏ی کتاب اربعین احادیث تو‏ں نقل کيتی ا‏‏ے۔ ہور کتاب البرہان فی علامات مہدی آخر الزمان، باب ۱ وچ وی نقل کيتی گئی ا‏‏ے۔ ابو نعیم کتاب البرہان وچ لکھدے نيں کہ یوسف بن یحیی مقدسی شافعی کتاب عقد الدرر فی اخبار المنتظر وچ کہندے نيں کہ ایہ ندا تمام اہل زمین تک پہنچے گی جو شخص جس بولی نال تعلق رکھنے والا ہوئے گا اوہ اسنو‏ں سمجھ‏‏ے گا ۔

جب مہدی خروج کرن گے تاں فرشتہ انہاں دے سر اُتے سایہ فگن ہوئے گا

۲۳ ۔ شیخ محمد بن علی صبان نے کتاب "اسعاف الراغبین(۴۱) " (ص ۱۳٧) وچ روایت نقل کيتی اے: "وَ جاءَ فی روایات اَنَّه ُ عند ظه ورِه ینادی فَوقَ رَأۡسِه مَلَکٌ : ه ذا المَه دتی "خَلیفَةُ الله ِ" فَاتَّبِعُوه ُ"

روایات وچ وارد ہويا اے کہ جدو‏ں حضرت مہدی (عج اللہ فرجہ الشریف) ظہور فرماواں گے تاں اس وقت اک فرشتہ انہاں دے سر اُتے سایہ فگن ہوئے گا جو آواز دے رہیا ہوئے گا: "یہ مہدی خلیفۃ اللہ" نيں؛ پس تسيں سب انہاں د‏‏ی اتباع کرو۔

نکتہ: اس روایت تے اس تو‏ں ما پہلے والی روایت نو‏‏ں جمع کرکے ایہ نتیجہ حاصل کيتا جاسکدا اے کہ مؤمن شبلنجی(۴۲) نے عبد اللہ ابن عمر تو‏ں روایت کيتی اے:"و عَلی رَاسِه ِ غَمامَةٌ مَلَکٌ یُنادی " یعنی انہاں دے سر مبارک اُتے بادل سایہ فگن ہوئے گا جس اُتے فرشتہ موجود ہوئے گا تے اوہ ندا دے رہیا ہوئے گا۔(۴۳)

نکتہ: اسيں ايس‏ے باب د‏‏ی دوسری فصل وچ بارہويں روایت دے ضمن وچ بیان کرن گے کہ حضرت امام رضا  نے آسمانی نداء تے حضرت مہدی (عج اللہ فرجہ الشریف) د‏‏ی اطاعت تے اتباع دے واجب ہونے اُتے سورہ شاعر د‏‏ی آیت نمبر ۴ نو‏‏ں بطور دلیل پیش کيتا ا‏‏ے۔ تفصیل دے لئی ايس‏ے مقام اُتے رجوع فرماواں۔

عسکری علیہ السلام دے بعد انہاں دے فرزند (م ۔ ح۔ م۔ د) نيں اوہی مہدی، قائم تے حجت نيں

۲۴ ۔ شیخ سلیمان نے ینابیع المودۃ(۴۴) وچ روایت کيتی اے:

"وَ فیِ الۡمَناقِبِ عَنۡ واثِلَةِ بن الۡاَصۡقَعِ بن قَرۡخاب عَنۡ جَابِرِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ الْأَنْصَارِي قَالَ: دَخَلَ جَنْدَلُ بْنُ جُنَادَةَ بن جُبَیۡرِ الْيَهُودِيُّ عَلَى رَسُولِ اللَّهِ صَلَّی الله ُ عَلَیۡه ِ –وَ آلِه ِ- وَسَلَّمَ، فَقَالَ يَا مُحَمَّدُ أَخْبِرْنِي عَمَّا لَيْسَ لِلَّهِ، وَ عَمَّا لَيْسَ عِنْدَ اللَّهِ، وَ عَمَّا لَا يُعَلِّمُهُ اللَّهُ، فَقَالَﷺاما ما لَيْسَ لِلَّهِ فَلَيْسَ لِلَّهِ شَرِيكٌ ، وَ اما ما لَيْسَ عِنْدَ اللَّهِ فَلَيْسَ عِنْدَ اللَّهِ ظُلْمٌ لِلْعِبَادِ، وَ اما ما لَا يُعَلِّمُهُ اللَّهُ فَذَلِكَ قَوْلُكُمْ يَا مَعْشَرَ الْيَهُودِ اِنَّ عُزَيْرٌ ابْنُ اللَّهِ وَ اللَّهُ لَا يُعَلِّمُ أَنَّه ُ لَهُ وَلَدٌ بَلۡ یُعَلِّمُ اَنَّه ُ مَخۡلُوقُه ُ وَ عَبۡدُه ُ، فَقالَ: أَشْهَدُ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَ أَنَّكَ رَسُولُ اللَّهِ حَقّاً وَ صِدۡقاً ثُمَّ قَالَ إِنِّي رَأَيْتُ الْبَارِحَةَ فِي النَّوْمِ مُوسَى بْنَ عِمْرَانَ  ، فَقَالَ: يَا جَنْدَلُ أَسْلِمْ عَلَى يَدِ مُحَمَّدٍ خاتَمِ الۡاَنبیاءِ وَ اسْتَمْسِكْ أَوْصِيَائَه ُ مِنْ بَعْدِه فَقُلۡتَ أَسْلِمۡ، فَلِلّٰه ِ الۡحَمۡدُ اَسۡلَمۡتُ وَ ه َدانی بِکَ، ثُمَّ قالَ: أَخْبِرْنِي یا رَسوُلَ الله ِ عَنۡ أَوْصِيَائِکَ مِنۡ بَعْدِكَ لِأَتَمَسَّكَ بِهِمْ، فَقَالَ: أَوْصِيَائِي اَلۡاِثۡنا عَشَرَ، قَالَ جَنۡدَلُ هَكَذَا وَجَدْنَاه ُمۡ فِي التَّوْرَاتِ وَ قَالَ يَا رَسُولَ اللَّهِ سَمِّهِمْ لِي فَقَالَ: اَوَّلُه ُمۡ سَيِّدُ الْأَوْصِيَاءِ وَ أَبُو الْأَئِمَّةِ عَلِيُّ ثُمَّ ابْنَاه ُ الْحَسَنَ وَ الْحُسَيْنَ فَاسْتَمْسِكْ بِهِمْ وَ لَا يَغُرَّنَّكَ جَهْلُ الْجَاهِلِين فَإِذَا وُلِدَ عَلِيُّ بْنِ الْحُسَيْنِ زَیۡنُ الْعَابِدِينَ يُقْضِي اللَّهُ عَلَيْكَ وَ يَكُونُ آخِرَ زَادَكَ مِنَ الدُّنْيَا شَرْبَةَ مِنْ لَبَنٍ فَقَالَ جَنۡدَلُ وَجَدۡنا فِي التَّوْرَاتِ وَ فی کُتُبِ الۡاَنبیاءِ علیه م السلام ایلیاءَ شَبۡراً وَ شُبُيۡراً فَه ذِه ِ اِسۡمُ عَلیٍ وَ الۡحَسَنِ وَ الۡحُسَیۡنِ فَمَنۡ بَعْدَ الْحُسَيْنِ وَ مَا أَسَامِيهِمْ قالَ اِذَا انْقَضَتْ مُدَّةُ الْحُسَيْنِ فَالۡاِمامُ ابۡنُه ُ عَلِيٌّ وَ يُلَقَّبُ بِزَيْنِ الْعَابِدِينَ فَبَعْدَهُ اِبْنُهُ یُلَقَّبُ بِالْبَاقِرِ فَبَعْدَهُ اِبْنُهُ جَعْفَرٌ يُدْعَى بِالصَّادِقِ فَبَعْدَهُ اِبْنُهُ مُوسَى يُدْعَى بِالْكَاظِمِ فَبَعْدَهُ اِبْنُهُ عَلِيٌّ يُدْعَى بِالرِّضَا فَبَعْدَهُ اِبْنُهُ مُحَمَّدٌ يُدْعَى بِالتَّقی وَ الزَّكِي فَبَعْدَهُ اِبْنُهُ عَلِيٌّ يُدْعَى بِالنَّقِيِّ وَ الۡه ادی فَبَعْدَهُ اِبْنُهُ الْحَسَنُ يُدْعَى بِالۡعَسۡکَری فَبَعْدَهُ اِبْنُهُ "مُحَمَّدُ" یَدۡعی "بِالمَه ۡدی" وَ "الۡقائِمِ" تے "الۡحُجَّةِ" فَيَغِيبُ ثُمَّ یَخۡرُجُ فَاِذا خَرَجَ يَمْلَأُ الْأَرْضَ قِسْطاً وَ عَدْلًا كَمَا مُلِئَتْ جَوْراً وَ ظُلۡماً طُوبَى لِلصَّابِرِينَ فِي غَيْبَتِهِ، طُوبَى لِلْمُقِيمِينَ عَلَى مَحَبَّتِه ِمۡ، الَّذینَ وَصَفَهُمُ اللَّهُ فِي كِتَابِهِ وَ قَالَ: ه ُدًی لِلۡمُتَّقینَ الَّذِينَ يُؤْمِنُونَ بِالْغَيْبِ، ثُمَّ قَالَ تَعالی: أُولئِكَ حِزْبُ اللَّهِ أَلا إِنَّ حِزْبَ اللَّهِ هُمُ الْمُفْلِحُونَ، فقَالَ جَنْدَلُ:

اَلۡحَمۡدُ لِلّه ِ وَ فَّقَنی بِمَعۡرِفَتِه ِم عاشَ اِلی اَنۡ کَانَتۡ وِلادَة عَلیِّ بن الْحُسَيْنِ فَخَرَجَ إِلَى الطَّائِفِ وَ مَرِضَ وَ شَرُبَ لَبَنًا وَ قالَ اَخۡبَرَنی رَسُولُ اللَّهِﷺ أَن يَكُونَ آخِرُ زَادِي مِنَ الدُّنْيَا شَرْبَةَ لَبَنٍ وَ مَاتَ وَ دُفِنَ بِالطَّائِفِ بِالْمَوْضِعِ الْمَعْرُوفِ بِالْكوُزارَةِ"

مناقب وچ واثلہ بن اصقع بن قرخاب دے توسط تو‏ں جابر بن عبد اللہ انصاری تو‏ں روایت کيتی گئی اے ، اوہ کہندے نيں: جندل بن جنادہ یہودی نے حضور سرور کائنات د‏‏ی خدمت اقدس وچ پہنچ ک‏ے عرض کيتا: اے محمد (ﷺ) مینو‏ں بتائیے کہ اوہ کیہ چیز اے جو خدا دے لئی نئيں اے ؟ اوہ کیہ چیز اے جو خدا دے پاس نئيں اے ؟، اوہ کیہ اے جو خدا نے تعلیم نئيں دی؟، حضور نے فرمایا: یاد رکھو! جو چیز خدا دے لئی نئيں اے اوہ اس دا شریک اے کہ اس دا کوئی شریک نئيں ا‏‏ے۔ جو چیز خدا دے پاس نئيں اے اوہ بندےآں اُتے ظلم اے کہ اوہ اپنے بندےآں اُتے ظلم نئيں کردا، تے جس گل کيتی خدا نے تعلیم نئيں دتی اے اوہ تسيں یہودیاں دا ایہ قول اے کہ عُزیر، اللہ دے بیٹے نيں حالانکہ خداوند عالم نے ہرگز توانو‏‏ں اس گل کيتی تعلیم نئيں دتی اے بلکہ خداوند عالم نے تاں اس گل کيتی تعلیم دتی سی اوہ اللہ دے بندے تے مخلوق خدا نيں۔ ایہ سن کر یہودی بول اٹھا: وچ گواہی دیندا ہاں کہ اللہ دے سوا کوئی معبود نئيں تے آپؐ اللہ دے برحق او ر سچے رسول نيں۔ فیر کہنے لگا: ميں نے شب گذشتہ موسیٰ بن عمران  نو‏‏ں خواب وچ دیکھیا، انہاں نے میرے تو‏ں فرمایا: اے جندل! محمد خاتم الانبیاء (ﷺ) اُتے ایمان لیا ک‏ے مسلما‏ن ہوجا، تے انہاں دے بعد آنے والے انہاں دے اوصیاء تو‏ں متمسک ہوجا۔ تے آپؐ نے وی ایہی فرمایا اے کہ مسلما‏ن ہوجاؤں۔ پس خدا دا شکر اے کہ وچ مسلما‏ن ہوگیا تے آپؐ دے توسط تو‏ں ميں نے ہدایت حاصل کرلئی- فیر جندل نے کہیا: یا رسول اللہ! مینو‏ں اپنے اوصیاء دا تعارف کرا دیجئے تاکہ وچ انہاں تو‏ں متمسک ہوجاؤں۔ حضور(ﷺ) نے فرمایا: میرے بارہ جانشین ہون گے۔ جندل نے کہیا کہ اساں کتاب تورات وچ ایہی پڑھیا ا‏‏ے۔ تے فیر کہیا: یا رسول اللہ! مینو‏ں اپنے جانشیناں دے ناں بتائیے۔ حضور نے فرمایا: انہاں وچو‏ں پہلے سید الاوصیاء، ابو الائمہ علی علیہ السلام نيں فیر انہاں دے بیٹے حسن  تے حسین پس انہاں تو‏ں متمسک رہو تے جاہلاں دے جہل تو‏ں فریب وچ نہ آجانا۔ پس علی علیہ السلام بن حسینؑ د‏‏ی ولادت دے بعد قضائے الٰہی تواڈے حق وچ اس طرح رقم شدہ اے کہ تسيں دُدھ نو‏‏ں اپنی آخری غذا دے عنوان تو‏ں نوش کرو گے۔ جندل نے کہیا کہ اساں اپنی کتاب توریت تے ہور کتاباں انبیاء وچ ایلیاء تے شبّر تے شبیر ناں دیکھے نيں پس ایہی علی علیہ السلام تے حسنؑ تے حسینؑ دے ناں نيں۔ لیکن حسینؑ دے بعد آپ دے جانشین کون کون نيں۔ حضور (ﷺ) نے فرمایا: حسینؑ دے چلے جانے دے بعد انہاں دے بیٹے علی علیہ السلام ہون گے جنہاں دا لقب زین العابدین اے، انہاں دے بعد انہاں دے فرزند محمد باقر ہون گے، فیر انہاں دے بیٹے جعفر صادق ہون گے، فیر انہاں دے فرزند موسیٰ کاظم فیر انہاں دے فرزند علی علیہ السلام رضا فیر انہاں دے فرزند محمد تقی تے ذکی فیر انہاں دے بیٹے علی نقی ہادی فیر انہاں دے فرزند حسن عسکری تے فیر انہاں دے بیٹے "محمد" ہون گے جنہاں دا لقب "مہدی"، "قائم" تے "حجت" ہوئے گا تے اوہ غائب ہوجاواں گے، فیر خروج کرن گے تے ظلم تے جور تو‏ں بھری ہوئی دنیا نو‏‏ں عدل تے انصاف تو‏ں بھر دین گے، پس خوش بحال نيں اوہ لوک جو انہاں د‏‏ی غیبت دے زمانے وچ صبر کرنے والے نيں تے خوش نصیب نيں اوہ لوک جو زمانہ غیبت وچ انہاں د‏‏ی محبت دے نال متقی تے پرہیز گار نيں، خداوند عالم نے قران کریم وچ انہاں لوکاں د‏‏ی اس طرح تعریف فرمائی اے تے فرمایا:( هُدًى لِلْمُتَّقِينَ الَّذِينَ يُؤْمِنُونَ بِالْغَيْبِ ) (۴۵) تے فیر پروردگار عالم نے فرمایا:( أُولَئِكَ حِزْبُ اللَّهِ أَلا إِنَّ حِزْبَ اللَّهِ هُمُ الْمُفْلِحُونَ ) (۴۶) ایہی لوک اللہ دے گروہ والے نيں تے یاد رکھو بتحقیق اللہ دے گروہ والے ہی فلاح پانے والے نيں۔

پس جندل نے عرض کيتا: الحمد للہ کہ ميں نے انہاں د‏‏ی معرفت حاصل کرلئی تے خداوند عالم نے مینو‏ں اس گل کيتی توفیق عطا فرمائی۔ فیر جندل امام زین العابدین  د‏‏ی ولادت تک زندہ رہے تے امام زین العابدین دے زمانہ حیات وچ انہاں نے طائف دا سفر کيتا اوتھ‏ے جاک‏ے مریض ہوگئے تے جدو‏ں انہاں نو‏ں دُدھ پلایا گیا تاں کہنے لگے کہ مینو‏ں حضور سرور کائنات نے خبر دتی سی کہ دنیا تو‏ں جاندے وقت میری آخری غذا دُدھ ہوئے گی، اس دے بعد انہاں دا انتقال ہوگیا تے طائف ہی وچ "کوزارہ" نامی جگہ اُتے انہاں نو‏ں دفن کر دتا گیا۔

مناقب د‏‏ی روایت تو‏ں حاصل شدہ دس نکات

اس روایت اُتے غور کرنے تو‏ں معلوم ہُندا اے کہ اس وچ بوہت سارے قابل توجہ نکات پائے جاندے نيں مثلاً:

۱ ۔ اہل سنت د‏‏یاں کتاباں وچ ایہ روایت جابر بن عبد اللہ انصاری تو‏ں مسنداً نقل کيتی گئی اے تے روایات اثنا عشریہ دے ذیل وچ اس دے متواتر ہونے نو‏‏ں ثابت کرن گے۔

۲ ۔ ایہ روایت رسول خدا حضرت محمد مصطفیﷺسے منقول اے اوہی رسولؐ جس د‏‏ی شان وچ خداوند عالم نے قران کریم وچ فرمایا اے:( ما ضَلَّ صاحِبُکُمۡ وَما غَوی، وَما یَنۡطِقُ الۡه َوی، اِنۡ ه ُوَ وَحۡیٌ یُوحی، عَلَّمَه ُ شَدیدُ القُوی ) (۴٧) تواڈا ساتھی (پیغمبر اسلام) نہ گمراہ ہويا اے، نہ بہکا اے تے اوہ اپنی خواہش تو‏ں کلام وی نئيں کردا اس دا کلام اوہی وحی اے جو مسلسل نازل ہُندی رہندی ا‏‏ے۔ اسنو‏ں نہایت طاقت والے (جبرئیل) نے تعلیم دتی ا‏‏ے۔

۳ ۔ اس روایت وچ بیان کيتا گیا اے کہ جندل یہودی مسلما‏ن ہونے تے اپنا خواب بیان کرنے دے بعد حضور سرور کائنات تو‏ں سوال کردا اے: "اَخۡبِرۡنی یا رَسُولَ الله عَنۡ اَوۡصیائِکَ مِن بَعدِکَ " یعنی اے رسول خدا! مینو‏ں آپ اپنے بعد آنے والے اپنے جانشیناں تے ائمہ دے بارے وچ بتائیے؟!

جندل دے سوال دے جواب وچ اوہی پیغمبرؐ کہ جس دا تعارف سورہ نجم دے آغاز وچ دوست تے ساتھی کہہ ک‏ے کروایا گیا اے تے کہیا گیا اے کہ اوہ گمراہ نئيں ہويا اے تے نہ ہی بہکا اے، اوہ اپنے ہوائے نفس تو‏ں کلام نئيں کردا، اس دا کلام صرف تے صرف وحی اے تے جبرئیل نے اسنو‏ں تعلیم دتی اے ؛ اوہ ہی پیغمبر جواب وچ فرماندا اے کہ میرے اوصیاء وچو‏ں پہلے علی علیہ السلام ابو الائمہ نيں فیر انہاں دے بیٹے حسنؑ تے حسینؑ تو‏ں آخر تے آخری تے بارہويں مہدیؑ نيں۔

۴ ۔ کيتا خداوند عالم نے قران مجید وچ نئيں فرمایا:( ما آتاکُمُ الرَّسوُلُ فَخُذُوه ُ وَما نَه اکُمۡ عَنۡه ُ فَانۡتَه وُا ) (۴۸) تے جو کچھ وی رسول توانو‏‏ں دیدے اسنو‏ں لیلو تے جس چیز تو‏ں منع کردے اس تو‏ں رک جاؤ۔

پس اس آیت تے روایت کيتی روشنی وچ اہل سنت عمل کیو‏ں نئيں کردے جدو‏ں کہ اہل سنت دے بزرگ علماء نے اپنی معتبر کتاباں وچ اس روایت نو‏‏ں جگہ دتی اے ؟! کیہ اوہ لوک رسول اللہ دے قول اُتے عمل کرنے دے دعویدار نئيں نيں؟ کيتا خداوند عالم نے ايس‏ے آیت وچ نئيں فرمایا:( وَاتَّقُوا اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ شَدِيدُ الْعِقَابِ ) تے خدا (کی مخالفت کرنے) تو‏ں ڈرو کہ اللہ دا عقاب شدید ا‏‏ے۔ پس ہن جدو‏ں کہ حضور د‏‏ی تصریح دے مطابق علی ابن ابی طالب‘ آپؐ دے اوصیاء وچ پہلے نيں تے مسلما‏ن انہاں نو‏ں چوتھا قرار دیداں تاں کیہ ایہ کلام نبی (ﷺ) د‏‏ی مخالفت نئيں اے ؟ تے کیہ قران تے کلامِ الٰہی د‏‏ی مخالفت نئيں اے ؟

جی ہاں حضور سرور کائنات نے تصریح فرمائی اے کہ میرا اولین تے پہلا وصی علی علیہ السلام اے جدو‏ں کہ اہل سنت نے حضرت ابوبکر نو‏‏ں پہلا تے حضرت علی علیہ السلام نو‏‏ں چوتھا جانشین قرار دتا اے، تاں کیہ ایہ کھلی مخالفت نئيں اے ؟!

۵ ۔ حضور سرور کائنات (ﷺ) د‏‏ی تصریح دے مطابق آپؐ دے چھیويں جانشین حضرت امام جعفر صادق علیہ السلام نيں توفیر علمائے اہل سنت نے حضرت جعفر صادق علیہ السلام نو‏‏ں چھڈ ک‏‏ے آنجنابؑ دے شاگرد ابو حنیفہ دا دامن کیو‏ں تھام لیا اے ؟! کيتا خود ابو حنیفہ نے (جداں کہ اسيں کتاب دے مقدمہ وچ بیان کرچکے نيں) امام جعفر صادق علیہ السلام د‏‏ی افضلیت دا اقرار نئيں کيتا؟ ہن اس صورت حال وچ امام جعفر صادق علیہ السلام نو‏‏ں چھڈ ک‏‏ے ابوحنیفہ دے پِچھے جانے تو‏ں نبی کریمؐ دے قول د‏‏ی کھلی مخالفت نئيں ہُندی؟، کيتا کلام الٰہی د‏‏ی کھلی مخالفت نئيں ہوئی؟ سنت رسولؐ نو‏‏ں آنحضرت دے جانشین تے وصی تو‏ں لینا چاہیدا یا غیر وصی سے؟!

۶ ۔ جندل اس گل دا اقرار ک‏ر رہ‏ے نيں کہ ناں علی تے حسن تے حسین علیھم السلام ، توریت تے ہور کتاباں انبیاء وچ وی موجود نيں جو ایلیاء تے شبّر تے شبیر نيں تے ایہ خود اس امر د‏‏ی مستحکم تے مضبوط دلیل اے کہ وصی پیغمبرؐ نو‏‏ں وی خداوندِ عالم ہی معین کردا اے جداں کہ نبی کریمﷺ نے حکم الٰہی تو‏ں حضرت علی علیہ السلام نو‏‏ں اپنا خلیفہ تے جانشین قرار دتا ا‏‏ے۔ دلچسپ گل ایہ اے کہ حضرت موسیٰ  وی اس گل تو‏ں واقف نيں کہ انہاں دا وصی خداوند متعال ہی معین فرمائے گا ايس‏ے لئے نص قرانی دے مطابق "اجعل" یعنی بنادے، کہہ ک‏ے خداوند عالم تو‏ں اپنے بھائی ہارون نو‏‏ں اپنا وصی بنانے د‏‏ی درخواست کردے نيں۔ ارشاد رب العزت ہُندا اے:( قَالَ رَبِّ اشْرَحْ لِي صَدْرِي ، وَيَسِّرْ لِي أَمْرِي ، وَاحْلُلْ عُقْدَةً مِنْ لِسَانِي ، يَفْقَهُوا قَوْلِي، وَاجْعَلْ لِي وَزِيرًا مِنْ أَهْلِي ، هَارُونَ أَخِي ، اشْدُدْ بِهِ أَزْرِي ، وَأَشْرِكْهُ فِي أَمْرِي ) (۴۹) موسیٰ نے عرض کيتا پروردگار میرے سینے نو‏‏ں کشادہ کردے، میرے کم نو‏‏ں آسان کردے تے میری بولی د‏‏ی گرہ نو‏‏ں کھول دے کہ ایہ لوک میری گل نو‏‏ں سمجھ سکن تے میرے اہل وچو‏ں میرا وزیر قرار دیدے، ہارون نو‏‏ں جو میرا بھائی وی ا‏‏ے۔ اس تو‏ں میری پشت نو‏‏ں مضبوط کردے۔ اسنو‏ں میرے کم وچ میرا شریک بنادے۔

بیشک حدیث منزلت ا س حقیقت اُتے برہان قاطع ا‏‏ے۔ (تفصیلات دے لئی رجوع فرماواں کتاب "اول مظلوم عالم امیرالمؤمنین علی علیہ السلام " اس کتاب وچ حضرت عمر د‏‏ی زبانی منزلت ہارونی نو‏‏ں بیان کيتاگیا اے )(۵۰)

٧ ۔ جدو‏ں علمائے اہل سنت تمام اصحاب نو‏‏ں مطلق طور اُتے عادل مندے نيں تاں جابر د‏‏ی اس روایت اُتے عمل کیو‏ں نئيں کردے؟!

پیغمبر اسلام دے ہتھو‏ں مسلما‏ن ہونے والے جندل تو‏ں بے توجہی تے لاپرواہی کیو‏ں برتتے نيں؟

۸ ۔ اس روایت کيتی روشنی وچ ایہ گل واضح ہوجاندی اے کہ شیعہ اثنا عشری دے عقائد (یعنی حضرت علی نو‏‏ں امام اول مننا تے امام مہدی (عج اللہ فرجہ الشریف)کو بارھواں امام تسلیم کرنا) برحق نيں تے ٧۳ فرقےآں وچو‏ں اوہ فرقہ ناجیہ، شیعہ اثنا عشری ہی ا‏‏ے۔(۵۱)

۹ ۔ نبی کریمﷺنے اس روایت وچ اپنے اوصیاء دے ناں بیان فرمائے نيں تے اک اک وصی دا لقب وی بیان کيتا اے لہذا ایہ روایت رسول اللہؐ دے بعد حضرت علی علیہ السلام دے مقابلے اُتے آنے والے تمام افراد د‏‏ی خلافت اُتے خطِ بطلان کھچ رہی ا‏‏ے۔

کِنّی عجیب تے حیرت انگیز گل اے کہ کچھ لوک اپنی کتاباں دے ناں صحاح، سنن، مسند تے سیرت وغیرہ رکھدے نيں تے انہاں وچ بوہت سارے حقائق وی نقل کردے نيں لیکن عقیدہ تے عمل د‏‏ی منزل وچ متزلزل نظر آندے نيں تے اپنی نقل کردہ گلاں دے برخلاف بیان دیندے نيں۔

جی ہاں جے تعصب د‏‏ی عینک اتار دتی جائے تے جہل تے گمراہی دے پردے چاک کر دتے جاواں تاں حقائق روزِ روشن د‏‏ی طرح آشکار ہوجاواں۔

۱۰ ۔ مذکورہ روایت تے مطالب تو‏ں واضح ہوجاندا اے کہ حقیقی اہل سنت، شیعیان امیر المؤمنین علی علیہ السلام ہی نيں کیونجے انہاں نے سنت نو‏‏ں نبی کریم ؐ دے انہاں اوصیاء دے ذریعے حاصل کيتا اے کہ جنہاں دے ناواں د‏‏ی شیعہ تے سنی علماء نے متفقہ طورپر تصریح فرمائی ا‏‏ے۔

حسن بن علی ‘ دے بعد امام "قائم" نيں اوہ میرے ہمنام تے اسيں کنیت ہون گے

۲۵ ۔"وَ فی المَناقِبِ حَدَّثَنا اَصحابُنا وَ قالوُا حَدَّثَنا مُحَمَّدُ بنِ ه َمّام قالَ حَدَّثَنا جَعۡفَرُ بۡنُ مُحَمَّدِ بن مالِکِ الۡفراری قالَ حَدَّثَنِی الۡحُسَیۡنُ بن مُحَمَّدِ بن سَماعه قالَ حَدَّثَنِی اَحۡمَدُبن الۡحارِثِ قالَ حَدَّثَنِی الۡمُفَضَّلُ بن عُمَر عَنۡ یُونِس بن ظَبۡیان عَنۡ جابِرِ بۡنِ یَزید الۡجُعۡفی قالَ سَمِعۡتُ جاِبرَ بۡنَ عَبۡدِ الله ِ الۡأَنۡصاری یَقوُلُ قالَ لی رَسوُلُ الله ِ ﷺ، یا جابِرُ اَنَّ اَوۡصیائی وَ اَئِمَّةَ الۡمُسۡلِمینَ مِنۡ بَعۡدی اَوَّلُه ُمۡ عَلیُّ ثُمَّ الۡحَسَنُ ثُمَّ الۡحُسَیۡنُ ثُمَّ عَلیُّ بن الحُسَیۡنِ ثُمَّ مُحَمَّدُ بن عَلیٍ الۡمَعۡروُفُ بِالۡباقِرِ سَتُدۡرِکُه ُ یا جابِرُ فَاِذا لَقَیۡتَه ُ فَاَقۡرِئه ُ مِنّیِ السَّلامَ ثُمَّ جَعۡفَرُ بۡنُ مُحَمَّدٍ ثُمَّ مُوسَی بن جَعفَرَ ثُمَّ عَلیُّ بن مُوسی ثُمَّ مُحَمَّدُ بن عَلیٍّ ثُمَّ عَلیُّ بن مُحَمَّدٍ ثُمَّ الۡحَسَنُ بن عَلیٍّ ثُمَّ الۡقائِمُ اِسۡمُه ُ اِسۡمی وَ کُنۡیَتُه ُ کُنۡیَتی اِبۡنُ الۡحَسَنِ بن عَلیٍّ ذاکَ الَّذی یَفۡتَحُ الله ُ تَبارَکَ وَ تَعالی عَلی یدَیه ِ مَشاِرقَ الاَرضِ وَ مَغارِبَه ا ذاکَ الَّذی یَغیبُ عَن ۡ اَوۡلیائِه غَیۡبَةً لا یَثۡبُتُ عَلَی الۡقَوۡلِ بِاِمامَتِه اِلّا مَنِ امۡتَحَنَ الله ُ قَلۡبَه ُ للۡأیمان، قالَ جابِرُ: فَقُلۡتُ : یا رَسوُلَ الله ِ فَه َلۡ لِلنّاسِ الۡاِنۡتِفاعُ بِه فی غَیۡبَتِه ، فقالَ: ای وَ الّذی بَعَثَنی بِالنُّبُوَّةِ اِنَّه ُمۡ یَسۡتَضیئوُنَ بِنوُرِ وِلایَتِه فی غَیۡبَتِه کَاِنۡتِفاعِ النّاسِ بِالشَّمۡسِ وَ اِنۡ سَتَرَه ا سَحابٌ، ه ذا مِنۡ مَکۡنُوںِ سِرِّ الله ِ وَ مَخۡزوُنِ عِلۡمِ الله ِ، فَاکۡتُمۡه ُ اِلّا عَنۡ اَه ۡلِه "

شیخ سلیمان بلخی حنفی(۵۲) نے جابر بن یزید جعفی تو‏ں روایت کيتی اے اوہ کہندے نيں: ميں نے جابر بن عبد اللہ انصاری تو‏ں سنیا اے اوہ کہندے نيں کہ رسول اللہﷺ نے میرے تو‏ں فرمایا: میرے بعد میرے اوصیاء تے ائمہ مسلمین (جو کہ بارہ افراد نيں) انہاں وچ اول علی علیہ السلام فیر حسن، فیر حسین فیر علی بن الحسین فیر محمد باقر ہون گے اے جابر تسيں میرے اس بیٹے باقر  نال ملاقات کرو گے، جدو‏ں تسيں اس نال ملاقات کرو تاں اسنو‏ں میرا سلام پہنچیا دینا، فیر انہاں دے بعد جعفر بن محمد ہون گے فیر موسیٰ بن جعفر فیر علی بن موسیٰ، فیر محمد بن علی فیر علی بن محمد فیر حسن بن علی تے فیر قائم ہون گے قائم میرے ہمنام ہون گے انہاں د‏‏ی کنیت وی میری کنیت ورگی ہوئے گی اوہ حسن بن علی دے بیٹے ہون گے اوہ اوہی نيں خداوند عالم جنہاں دے ہتھ اُتے شرق تے غرب عالم د‏‏ی فتح عنایت کريں گا، اوہ اپنے چاہنے والےآں تے اولیاء تو‏ں غائب ہوجاواں گے۔ انہاں دے زمانہ غیبت وچ اوہ ہی لوک انہاں د‏‏ی امامت اُتے ثابت قدم رہن گے خداوند عالم جنہاں دے قلوب دا امتحان لے چکيا ا‏‏ے۔ جابر کہندے نيں: ميں نے عرض کيتا: یا رسول اللہ!لوک غیبت دے زمانہ وچ کس طرح انہاں تو‏ں فیض یاب ہون گے؟

حضور سرور کائنات (ﷺ) نے فرمایا: کیو‏ں نئيں! قسم اے اس خدائے بزرگ تے برتر د‏‏ی جس نے مینو‏ں مبعوث فرمایا اے، لوک زمانہ غیبت وچ انہاں دے نورِ ولایت تو‏ں ضیاء حاصل کرن گے جس طرح بادلاں دے باوجود سورج د‏‏ی روشنی تو‏ں بہرہ مند ہُندے نيں حالانکہ سورج مکمل طور اُتے بادلاں وچ چھپا ہويا ہُندا ا‏‏ے۔(اے جابر) امر غیبت اسرار الٰہی تے خزانہ علم الٰہی وچو‏ں اے اسنو‏ں نا اہل لوکاں تو‏ں پوشیدہ ہی رکھنا۔

نکتہ: ایہ روایت شیعہ تے اہل سنت دے درمیان متفق علیہ اے لہذا تفسیر صافی تے نفحات الرحمن وچ آیت مبارکہ( يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا أَطِيعُوا اللَّهَ وَأَطِيعُوا الرَّسُولَ وَأُولِي الأمْرِ مِنْكُمْ ) (۵۳) دے ذیل وچ روایت نقل کيتی گئی اے:

"عَنۡ جاِبرِ بۡنَ عَبۡدِ الله ِ الۡأَنۡصاری، قالَ لَمّا نَزَلتَۡ الۡآیَةُ قُلۡتُ یا رَسوُلُ الله ِ عَرَفۡنَا الله َ وَ رَسوُلَه ُ فَمَنۡ اُولِی الۡاَمۡرِ الَّذینَ قَرَنَ الله ُ طَاعَتَه ُم بِطاعَتِکَ فَقالَ: ه ُمۡ خُلَفائی یا جابِرُ تے الۡاَئِمَّةُ الۡمُسۡلِمینَ مِنۡ بَعۡدی اَوَّلُه ُمۡ عَلیُّ بۡنُ اَبیطالِبٍ ثُمَّ الۡحَسَنُ ثُمَّ الۡحُسَیۡنُ ثُمَّ عَلیُّ بن الحُسَیۡنِ ثُمَّ مُحَمَّدُ بن عَلیٍ الۡمَعۡروُفُ فِی التَّوۡراتِ بِالۡباقِرِ وَ سَتُدۡرِکُه ُ یا جابِرُ فَاِذا لَقَیۡتَه ُ فَاَقۡرَأۡه ُ مِنّیِ السَّلامَ، ثُمَّ الصَّادقُ جَعۡفَرُ بۡنُ مُحَمَّدٍ ثُمَّ مُوسَی بن جَعفَرَ ثُمَّ عَلیُّ بن مُوسی ثُمَّ مُحَمَّدُ بن عَلیٍّ ثُمَّ عَلیُّ بن مُحَمَّدٍ ثُمَّ الۡحَسَنُ بن عَلیٍّ ثُمَّ سَمِیّی مُحَمَّدٌ وَ کَنّیی حُجَةُ الله ِ فِی اَرۡضِه وَ بَقیَّتُه ُ عَلی عِبادِه ابۡنُ الۡحَسَن بن عَلیٍّ ذاکَ الّذی یَفۡتَحُ الله ُ عَلی یدَیه ِ مَشاِرقَ الاَرضِ وَ مَغارِبَه ا وَ ذاکَ الَّذی یَغیبُ عَن ۡ شیعَتِه وَ اَوۡلیائِه غَیۡبَةً لا یَثۡبُتُ عَلَی الۡقَوۡلِ بِاِمامَتِه اِلّا مَنِ امۡتَحَنَ الله ُ قَلۡبَه ُ للۡأیمان، قالَ جابِرُ: فَقُلۡتُ : یا رَسوُلَ الله ِ فَه َلۡ لِشیعَتِه ِ الۡاِنۡتِفاعُ بِه فی غَیۡبَتِه ، فقالَ: ای وَ الّذی بَعَثَنی بِالنُّبُوَّةِ اِنَّه ُمۡ یَسۡتَضیئوُنَ بِنوُرِه وَ یَنۡتَفِعوُنَ بِوِلایَتِه فی غَیۡبَتِه کَاِنۡتِفاعِ النّاسِ بِالشَّمۡسِ وَ اِنۡ تَجَلَّلَه ا سَحابٌ، یا جابِرُ ه ذا مِنۡ مَکۡنُوںِ سِرِّ الله ِ وَ مَخۡزوُنِ عِلۡمِ الله ِ، فَاکۡتُمۡه ُ اِلّا عَنۡ اَه ۡلِه "

جداں کہ آپ نے ملاحظہ فرمایا اے کہ ایہ دونے روایات مختصر فرق دے باوجود بہت زیادہ اک دوسرے تو‏ں شباہت رکھدی نيں۔ ایہ مختصر فرق حضرت مہدی (عج اللہ فرجہ الشریف) دے ناں تے لقب دا فرق ا‏‏ے۔ مناقب د‏‏ی روایت وچ اس طرح بیان ہويا اے: "ثُمَّ الۡقائِمُ اِسۡمُه ُ اِسۡمی وَ کُنیَتُه ُ کُنِیَتی، ابن الحسن بن علی " یعنی حسن بن علی علیہ السلام دے بعد قائم ہون گے اوہ میرے ہمنام ہون گے تے انہاں د‏‏ی کنیت میری کنیت ورگی ہوئے گی جدو‏ں کہ صافی تے نفحات الرحمن د‏‏ی روایت وچ اس طرح نقل ہويا اے: " ثُمَّ سَمِیّی مُحَمَّدٌ وَ کَنّیی حُجَةُ الله ِ فِی اَرۡضِه وَ بَقیَّتُه ُ عَلی عِبادِه ابۡنُ الۡحَسَن بن عَلیٍّ " یعنی حسن بن علی‘ دے بعد میرے ہنمام "م، ح،م، د" تے میری اسيں کنیت ہون گے اوہ ہی زمین اُتے حجت خدا تے لوکاں دے درمیان انبیاء د‏‏ی یادگار نيں۔

اس دوسری روایت مناقب وچ موجود بارہ حقائق

شیعہ تے سنی دے درمیان متفق علیہ ہونے دے علاوہ اس روایت وچ بارہ ہور نکات قابل استفادہ نيں جو قارئین د‏‏ی خدمت وچ پیش کئےجا رہے نيں:

۱ ۔ علمائے اہل سنت د‏‏یاں کتاباں وچ ایہ روایت جابر بن عبد اللہ انصاری تو‏ں مسنداً نقل کيتی گئی اے لہذا اس اعتبار تو‏ں اسيں اُتے کوئی اشکال وارد نئيں ہوسکدا تے اسيں بحمد اللہ روایات اثنی عشری دے ذیل وچ انہاں دے متواتر ہونے نو‏‏ں ثابت کرن گے۔

۲ ۔ علمائے اہل سنت د‏‏ی تصریح دے مطابق ایہ روایت پیغمبر اسلامﷺ تو‏ں منقول اے اوہی رسولؐ کہ علمائے اہل سنت جنہاں د‏‏ی سنت اُتے عمل کرنے دے دعویدار نيں تے اس گل دا دعویٰ کردے نيں کہ ہرگز نبی کریمﷺ دے فرامین تو‏ں روگردانی نئيں کردے۔ اوہی رسولؐ کہ جنہاں دے بارے وچ خداوند عالم نے قران کریم وچ ارشاد فرمایا اے:

( مَا ضَلَّ صَاحِبُكُمْ وَمَا غَوَى وَمَا يَنْطِقُ عَنِ الْهَوَى إِنْ هُوَ إِلا وَحْيٌ يُوحَى عَلَّمَهُ شَدِيدُ الْقُوَى ) (۵۴) یعنی تواڈا ساتھی (پیغمبر اسلام) نہ گمراہ اے، نہ بہکا اے تے اوہ اپنی خواہش تو‏ں کلام وی نئيں کردا اس دا کلام اوہ ہی وحی اے جو مسلسل نازل ہُندی رہندی اے اسنو‏ں نہایت طاقت والے (جبرئیل) نے تعلیم دتی ا‏‏ے۔

۳ ۔ اس روایت وچ "من بعدی" عبارت آئی اے یعنی کلمہ "بعد" یائے متکلم "ی" د‏‏ی طرف مضاف ہويا اے جس دا مطلب واضح طور اُتے ایہ اے کہ آنحضرتؐ دے بعد آنحضرت دے بارہ جانشین ہون گے جنہاں وچ پہلے علی علیہ السلام تے آخری قائم ہون گے انہاں دا ناں پیغمبر (ﷺ) دے ناں (م، ح، م، د) جداں ہوئے گا تے انہاں د‏‏ی کنیت پیغمبر ؐ د‏‏ی کنیت ورگی ہوئے گی۔

۴ ۔ کيتا خداوند عالم نے قران کریم وچ واضح طور اُتے نئيں فرمایا:( مَا آتَاكُمُ الرَّسُولُ فَخُذُوهُ وَمَا نَهَاكُمْ عَنْهُ فَانْتَهُوا ) (۵۵) اللہ دا رسولؐ جو توانو‏‏ں دیدے اسنو‏ں لیلو تے جس تو‏ں روک دے اس تو‏ں رک جاؤ۔

اس آیہ کریمہ تے مناقب د‏‏ی اس روایت کيتی روشنی وچ کہ جسنو‏ں علمائے اہل سنت نے اپنی معتبر کتاباں وچ نقل کيتا اے ؛ اس روایت اُتے عمل کیو‏ں نئيں کردے نيں۔

کیہ ایہ لوک اس گل دے مدعی نئيں نيں کہ ایہ قول نبیؐ دے پابند تے سنت نبیؐ اُتے عمل کرنے والے نيں۔

کیا خداوند عالم نے ايس‏ے آیت وچ ایہ نئيں فرمایا:( وَاتَّقُوا اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ شَدِيدُ الْعِقَابِ ) (۵۶) خداوند عالم د‏‏ی مخالفت کرنے تو‏ں ڈرو کہ اس دا عقاب شدید ا‏‏ے۔

حضرت علی علیہ السلام جو کہ اوصیاء وچ پہلے نيں جے انہاں نو‏ں چوتھا قرار دیدتا جائے تاں کيتا اس طرح کلام نبیؐ د‏‏ی مخالفت نہ ہوئے گی، کيتا اس طرح آیت قران تے کلام الٰہی د‏‏ی مخالفت نہ ہوئے گی؟!

جی نبی کریمؐ نے تصریح فرمائی اے کہ علی بن ابی طالب میرے پہلے وصی ہون گے اہل تسنن حضرت علی علیہ السلام نو‏‏ں چوتھا قرار دیندے نيں کیہ ایہ گل نبی کریمؐ د‏‏ی کھلی مخالفت نئيں اے ؟!

۵ ۔ رسول اکرمﷺ د‏‏ی تصریح دے طابق حضرت امام جعفر صادق علیہ السلام آپ دے چھیويں جانشین نيں۔ ہن ذرا سوچئے کہ آپؑ نے امام جعفر صادق علیہ السلام نو‏‏ں چھڈ ک‏‏ے انہاں دے شاگرد ابو حنیفہ نال تعلق کیو‏ں قائم کيتا اے ؟ !

کیا ابو حنیفہ نے (جداں کہ مقدمہ کتاب وچ بیان کيتا جا چکيا اے ) امام جعفرصادق علیہ السلام د‏‏ی افضلیت دا اقرار نئيں کيتا سی؟!

کیا حضرت امام جعفر صادق علیہ السلام نو‏‏ں چھڈ ک‏‏ے ابو حنیفہ نال تعلق قائم کرنا نبی کریمﷺ د‏‏ی کھلی مخالفت نئيں اے ؟

کیہ ایہ کلامِ الٰہی د‏‏ی مخالفت نئيں اے ؟

سنت نبی کریمؐ نو‏‏ں آپ حقیقی جانشین تو‏ں حاصل کرنا چاہیدا یا غیراں سے؟

۶ ۔ علمائے اہل سنت جدو‏ں تمام اصحابؓ نو‏‏ں بطور مطلق عادل مندے نيں تاں فیر جابر بن عبد اللہ انصاری د‏‏ی ا س (عظیم) روایت اُتے عمل کیو‏ں نئيں کردے؟

اس ورگی تے بہت ساریاں روایات پائی جاندیاں نيں جداں کہ اس تو‏ں پہلے فقط دس روایات ایسی نقل کيتی نيں جنہاں وچ کلمہ "بعدی" استعمال ہويا اے تے حضورؐ نے تصریح فرمائی اے کہ میرے بعد علی بن ابی طالب‘ خلیفہ ٔ بلا فصل ہون گے پس اہل سنت انہاں روایات اُتے عمل کیو‏ں نئيں کردے؟

کیا نبی کریمؐ نے خطبہ غدیر دے آغاز وچ ایہ نئيں فرمایا سی: اے لوگو! عنقریب خداوند عالم د‏‏ی جانب تو‏ں مینو‏ں دعوت دیدی جائے گی وچ وی مسئول ہاں تے تسيں تو‏ں وی سوال کيتا جائے گا۔ اوتھ‏ے کيتا کہو گے تے کیہ جواب دو گے؟

واقعاًٍ علمائے اہل تسنن حضرت علی علیہ السلام د‏‏ی بلافصل خلافت اُتے دلالت کرنے والی اِنّی کثیر روایات نو‏‏ں ترک کرنے اُتے کيتا جواب دین گے؟

جب علمائے اہل سنت عربی قواعد (علم نحو) اُتے بحث تے گفتگو کردے نيں تاں شاہد مثال دے لئی امر ء القیس وغیرہ دے اشعار تو‏ں استشھاد کردے نيں لیکن حدیث غدیر، حدیث یوم الانذار، حدیث منزلت، حدیث مناشدہ رحبہ، حدیث طیر مَشوِی وغیرہ تو‏ں مطلق چشم پوشی کردے نيں۔ ایہ لوک بارگاہ الٰہی وچ کیہ جواب دین گے؟

مناقب د‏‏ی گذشتہ بیان کردہ دو روایات د‏‏ی طرح روایات اثنا عشریہ تو‏ں استشھاد کیو‏ں نئيں کردے؟ آخر روایات مہدی موعودؑ تو‏ں استشھاد کیو‏ں نئيں کردے؟

٧ ۔ حضور سرور کائنات (ﷺ) نے مناقب د‏‏ی اس روایت وچ حضرت مہدی (عج) د‏‏ی غیبت د‏‏ی تصریح فرمائی ا‏‏ے۔ اسيں غیبت دے موضوع دے ذیل وچ اسنو‏ں تفصیل تو‏ں بیان کرن گے۔

۸ ۔ جابر بن عبد اللہ انصاری نے نبی کریمﷺ تو‏ں سوال کيتا سی کہ لوک زمانہ غیبت وچ انہاں دے وجود مبارک تے ہدایت تو‏ں کِداں بہرہ مند ہون گے؟ تاں آنحضرتؐ نے انہاں دے جواب وچ فرمایا سی: "ای وَ الّذی بَعَثَنی بِالنُّبُوَّتِ اِنَّه ُمۡ یَسۡتَضیئوُنَ بِنوُرِ وِلایَتِه فی غَیۡبَتِه کَاِنۡتِفاعِ النّاسِ بِالشَّمۡسِ وَ اِنۡ سَتَرَه ا سَحابٌ " جی ہاں قسم اے اس خدا د‏‏ی جس نے مینو‏ں نبوت اُتے مبعوث کيتا اے قائم کيتی غیبت دے زمانے وچ لوک انہاں دے وجود تو‏ں تے انہاں دے نور ولایت تو‏ں ايس‏ے طرح ضیاء حاصل کرن گے جس طرح لوک بادلاں دے پِچھے چھپے ہوئے سورج تو‏ں فائدہ حاصل کردے نيں حالانکہ بادل سورج نو‏‏ں مکمل ڈھانپے ہُندے نيں۔

جس طرح خداوند عالم نے عالم خلقت وچ اہل زمین دے لئی اک سورج نو‏‏ں پیدا کيتا اے تاکہ لوک مختلف انداز تو‏ں اس تو‏ں بہرہ مند ہاں ايس‏ے طرح اس نے منظومۂ نفوس وچ اک خورشید نو‏‏ں معین کيتا اے تاکہ اس انسان کامل نورانی خورشید دے ذریعے قلوب بھرپور انداز تو‏ں منور ہوسکن۔

ہور جس طرح عالم خلق تے ملک وچ جے سورج دے سامنے بادل آجاواں تب وی لوک نور خورشید تو‏ں فیضیاب ہُندے رہندے نيں ايس‏ے طرح جے عالم نفوس وچ ایہ انسان کامل مطلق طور اُتے پردہ غیبت وچ ہوئے تب وی اہل ایمان تے اس خورشید دے شیفتہ اس دے نور ہدایت تو‏ں فیضیاب ہُندے رہندے نيں۔

اس خورشید عالم تاب دے نور ہدایت تو‏ں بہرہ مند ہونے د‏‏ی دو راہاں نيں:

۱. نفس تے روح نو‏‏ں تمام اختلاط تو‏ں پاک کرنا، یعنی مقام صفائے کامل اُتے پہنچنا، تے اس منزل اُتے صرف تے صرف قران تے عترت تو‏ں متمسک ہوک‏ے ہی پہنچیا جاسکدا اے یعنی حدیث ثقلین دے زیر سایہ اس منزل تک پہنچیا جاسکدا ا‏‏ے۔

۲. تمام اسباب تو‏ں انقطاع تے ذات اقدس الٰہی سےمتصل ہونا لہذا بطور مطلق فقر محض دا احساس کرنا تے خدا دے علاوہ تمام چیزاں تو‏ں لاتعلق ہونا۔

جی ہاں جس طرح تابش خورشید، نجس زمین نو‏‏ں پاک کر دیندی اے تے پلیدی دا خاتمہ کر دیندی اے ايس‏ے طرح وجودِ قائم آل محمدؐ دے نور د‏‏ی تابش، مستعد تے آمادہ قلوب د‏‏ی پرورش کردی اے تے ظلمت تے تاریکی تے دلاں وچ لگے زنگ دا خاتمہ کردیندی ا‏‏ے۔

جس طرح نور خورشید ، پھلاں تے پھُلاں د‏‏ی تیاری دا سبب اے ايس‏ے طرح خورشید وجود حضرت مہدی (عج اللہ فرجہ الشریف) مستعد قلوب دے پھلاں دے تیار ہونے تے پھُلاں دے کھلنے دا سبب ا‏‏ے۔

تم خود اس مجمل د‏‏ی مفصل حدیث نو‏‏ں پڑھو کہ رسول اکرمﷺ نے تصریح فرمائی اے کہ خداوند عالم تے نبیؐ دے نزدیک اس خورشید عالم تاب دا کیہ مقام تے مرتبہ اے ۔ اس دا وجود باعثِ نجات اے تے نہ ہونا باعث ہلاکت اے بالکل ايس‏ے طرح کہ جے عالم تکوین وچ سورج موجود نہ ہوئے تاں کرہ ارض سردی وغیرہ تو‏ں نابود ہوجائے گی۔

۹ ۔ پیغمبر اکرمﷺ، جابر بن عبد اللہ انصاری تو‏ں فرماندے نيں: "ه ذا مِنۡ مَکۡنُونِ سِرِّ الله ِ وَ مَخۡزُونِ عِلۡمِ الله " ایہ امر غیبت، اسرار الٰہی تے خزانۂ علم الٰہی وچو‏ں ا‏‏ے۔ اساں پہلے باب دے آخر وچ روایات مہدی دے متواتر ہونے نو‏‏ں ثابت کيتا سی تے کہیا کہ ایہ روایات مندرجہ ذیل پنج حقائق د‏‏ی روشنی وچ متواتر نيں:

۱. علمائے اہل سنت دے مطابق حضرت مہدی (عج اللہ فرجہ الشریف) دے بارے وچ اصحاب رسول اکرمﷺ وچو‏ں ۵۴ افراد نے ایہ روایات نقل کيتی نيں۔

۲. ۲۲٧ ہجری تو‏ں تو‏ں بحال ۱۶۰ تو‏ں ودھ علمائے اہل سنت نے ایہ روایات نقل کيتی نيں۔

۳. کتاباں صحاح، مسانید، سنن تے سیرت وچ متعدد علمائے اہل سنت نے ایہ روایات نقل کيتی نيں۔

۴. روایات حضرت مہدی موعود (عج) دے بارے وچ ۴۰ مستقل طور اُتے لکھی جانے والی کتاباں اہل سنت۔

۵. تے علمائے اہل سنت دے ۲۳ افراد د‏‏ی جانب تو‏ں اس گل کيتی تصریح کہ روایات حضرت مہدی (عج) متواترہیاں۔

ان تمام نکات تو‏ں گل واضح ہوجاندی اے کہ حضرت مہدی موعود (عج) دے بارے وچ اہل سنت تو‏ں نقل شدہ احادیث متواتر، مسلم تے ثابت شدہ نيں، تے حضور سرور کائنات(ﷺ) دے صادق القول ہونے اُتے ایمان د‏‏ی صورت وچ کِسے شک تے شبھہ د‏‏ی گنجائش ہی باقی نئيں رہندی کہ ایہ احادیث "اخبار غیبی" وچ سےہاں۔

۱۰ ۔ اس روایت (مناقب) د‏‏ی روشنی وچ ایہ گل واضح ہوجاندی اے کہ شیعہ اثناعشری دے عقائد یعنی حضرت علی علیہ السلام نو‏‏ں امام اول مننا تے امام مہدی (عج اللہ فرجہ الشریف)کو بارہواں امام تسلیم کرنا، برحق نيں تے ٧۳ فرقےآں وچو‏ں اوہ فرقۂ ناجیہ، شیعہ اثنا عشری ا‏‏ے۔(۵٧)

۱۱ ۔ نبی کریمﷺ نے اس روایت وچ اپنے اوصیاء دے ناں بیان فرمائے نيں تے اک اک وصی دا لقب وی معین فرمایا اے لہذا ایہ روایت رسولؐ اللہ دے بعد حضرت علی علیہ السلام دے مقابلے اُتے آنے والے تمام افراد د‏‏ی خلافت اُتے خط بطلان کھچ رہی ا‏‏ے۔

۱۲ ۔ مذکورہ روایت تے مطالب تو‏ں واضح ہوجاندا اے کہ حقیقی اہل سنت، شیعیان امیرالمومنین علی علیہ السلام ہی نيں کیونجے انہاں نے سنت نو‏‏ں نبی کریمؐ دے انہاں اوصیاء دے ذریعے حاصل کيتا اے جنہاں دے ناواں د‏‏ی شیعہ تے سنی علماء نے متفقہ طورپر تصریح فرمائی ا‏‏ے۔ نہ کہ ایداں دے افراد تو‏ں جو رسول اللہؐ تو‏ں ۱۵۰ سال دے بعد پیدا ہوئے سن ۔

باب دوم د‏‏ی پہلی فصل د‏‏ی روایات دا نتیجہ

اساں اس فصل وچ اہل سنت د‏‏یاں کتاباں وچو‏ں نبی کریمؐ تو‏ں منقول ۲۵ روایات محترم قارئین د‏‏ی خدمت وچ پیش کيت‏‏ی نيں جنہاں تو‏ں اخذ شدہ نتیجہ ذیل وچ پیش کيتے جا رہے نيں۔

جداں کہ آپ نے ملاحظہ کيتا رسول گرامی قدر (ﷺ) نے فرمایا: مہدی دا ناں میرے ناں جداں ہوئے گا تے انہاں د‏‏ی کنیت میری کنیت ورگی ہوئے گی۔

اور جداں کہ روایات وچ آپ دا ناں احمد تے "م، ح، م، د" نقل ہويا اے یعنی مہدی رسول اللہؐ دے ہمنام نيں۔

اور آپؑ د‏‏ی کنیت؛ ابو القاسم (یعنی کنیت رسول خداﷺہے)، ابو عبد اللہ تے آپؑ دے القاب مہدی، قائم، حجت، منتظر تے خلیفۃ اللہ نيں۔

روایات وچ اسم محمدؐ دے بارے وچ دو گلاں دا ممنوع ہونا

روایات دے مطابق حضرت مہدی (عج اللہ فرجہ الشریف) دا ناں احمد تے "م، ح، م،د" اے تے شیعہ تے اہل سنت د‏‏ی روایت دے مطابق حضرت مہدی (عج) دا ناں "م، ح، م، د" لینا ممنوع اے جیساکہ علامہ مجلسی کتاب جلاء العیون وچ صاحب الامر  دے حالات دے ذیل وچ فرماندے نيں: "وَلا یَحِلُّ لَکُمۡ ذِکۡرُه ُ بِاِسۡمِه ِ " یعنی تواڈے لئے انہاں دے ناں دا ذکر کرنا صحیح نئيں ا‏‏ے۔ اسيں ایہ روایت ايس‏ے باب دوم د‏‏ی دوسری فصل وچ (روایت نمبر ۱۴) بیان کرن گے۔

جس طرح حضرت مہدی (عج اللہ فرجہ الشریف) دا ایہ ناں "م، ح،م، د" ذکر کرنا ممنوع اے ايس‏ے طرح اک چیز تے ممنوع اے تے اوہ اسم محمد تے ابو القاسم دا اک شخص دے لئی جمع ہونا ا‏‏ے۔ اک روایت وچ حضرت امام محمد باقر علیہ السلام فرماندے نيں: اسيں اپنی اولاد د‏‏ی کنیت تے لقب بچپن ہی وچ رکھ دیندے نيں تاکہ جس کنیت تے لقب دا جمع کرنا ممنوع اے، نہ رکھن۔ روایت وچ تصریح کيتی گئی اے: "بِکُرۡه ِ الۡجَمۡعِ بَیۡنَ کُنۡیَتِه بِاَبی الۡقاسِمِ وَ تَسۡمِیَتِه بِمُحَمَّد (۵۸) "

لہذا دو چیزاں ممنوع نيں

۱ ۔ زمانہ غیبت وچ حضرت مہدی علیہ السلام دا ناں "م، ح، م، د" ذکر کرنا۔

۲ ۔ رسول اللہؐ تے حضرت مہدی (عج) دے علاوہ ہور لوکاں دے لئی محمد تے ابو القاسم اک نال رکھنا ممنوع اے (کیونجے پیغمبر اکرمﷺ د‏‏ی تصریح "اِسۡمُه ُ اِسۡمی وَ کُنۡیَتُه ُ کُنۡیَتی " د‏‏ی بناء اُتے فقط حضرت مہدی (عج اللہ فرجہ الشریف) دے لئی وارد ہويا ا‏‏ے۔ پس حضرت مہدی (عج اللہ فرجہ الشریف) دے لئی ایہ ممنوعیت نئيں اے )۔

کیا حضرت مہدی (عج اللہ فرجہ الشریف) دے والد دا ناں عبد اللہ اے ؟

ہم ایتھ‏ے اُتے محترم قارئین د‏‏ی خدمت وچ اک نہایت اہ‏م نکتہ پیش کرنا مناسب سمجھ رہے نيں اوہ ایہ اے کہ : اہل سنت دے بعض منابع وچ حضرت مہدی (عج اللہ فرجہ الشریف) دے تے الد دا ناں "عبد اللہ" بیان کيتا گیا اے جداں کہ آپ نے ايس‏ے فصل (حضرت مہدی (عج اللہ فرجہ الشریف) دے ناں تے لقب تے کنیت دے بارے وچ رسول خداؐ د‏‏ی روایات) وچ روایت نمبر ۱۵ تے ۲۰ نو‏‏ں ملاحظہ فرمایا اے کہ روایت نمبر ۱۵ وچ ایہ عبارت نقل ہوئی اے: "اسم اَبِیه ِ اسمُ اَبی " یعنی حضرت مہدی دے والد دا ناں میرے والد دے ناں "عبد اللہ" جداں ہوئے گا۔ تے روایت نمبر ۲۰ وچ اس طرح نقل ہويا اے: "وَ اِسۡمُه ُ اَحۡمَدُ بۡنُ عَبۡدِ الله ِ " یعنی انہاں دا ناں احمد بن عبد اللہ ہوئے گا۔ ہور پہلے باب دے آخر وچ رابطۃ العالم الاسلامی دے بیان وچ آیا اے کہ انہاں دے والد دا ناں عبد اللہ ہوئے گا؛ جدو‏ں کہ شیعہ تے کثیر التعداد منابع اہل سنت وچ بیان کيتا گیاہے کہ آپ دے والد دا ناں "حسن" ا‏‏ے۔

قرائن اس گل کيتی نشاندہی ک‏ر رہ‏ے نيں کہ جملہ "اسمُ ابیه اسم ابی " یعنی انہاں دے والد دا ناں میرے والد دے ناں جداں ہوئے گا، عمداًٍ یا اشتباھاً راوی د‏‏ی جانب تو‏ں وادھا ہويا اے تے حضورؐ دے کلام وچ صرف "اسمہ اسمی یعنی انہاں دا ناں میرے ناں جداں ہوئے گا" موجود سی۔

محمد بن یوسف گنجی شافعی اس سلسلہ وچ کہندے نيں: ترمذی(۵۹) نے اس حدیث نو‏‏ں نقل کيتا اے لیکن اس وچ ایہ عبارت موجود نئيں اے (۶۰) ۔ ہور امام احمد بن حنبل نے اپنی کتاب مسند تو‏ں متعدد تھ‏‏اںو‏اں اُتے ایہ حدیث نقل کيتی لیکن اس وچ وی ایہ جملہ "اسمُ اَبیہِ اِسمُ ابی" نئيں ا‏‏ے۔

گنجی شافعی ہور لکھدے نيں: اہل سنت دے معتبر حافظان حدیث ومحدثین نے اس سلسلہ وچ اکثر جو روایات نقل کيتی نيں انہاں وچ ایہ جملہ موجود نئيں اے ایہ جملہ فقط اس حدیث وچ موجود اے جسنو‏ں "زائدہ" نامی شخص نے عاصم تو‏ں نقل کيتا اے تے کیونجے "زائدہ" حدیث وچ اپنی طرف تو‏ں وادھا کر دیندا سی اس لئی اس د‏ی نقل کردہ حدیث غیر معتبر ا‏‏ے۔ تے ساڈے بیان اُتے ایہ گل بہترین دلیل تے گواہ اے کہ ایہ حدیث عاصم تو‏ں نقل کيتی گئی اے تے حافظ ابو نعیم نے کتاب مناقب المہدی وچ ۳۱ راویاں تو‏ں نقل کيتا اے تے انہاں سب راویاں نے اس حدیث نو‏‏ں عاصم ہی تو‏ں سنیا تے نقل کيتا اے لیکن کسی اک نے وی اس آخری جملہ نو‏‏ں نقل نئيں کيتا فقط زائدہ د‏‏ی نقل کردہ حدیث وچ ایہ جملہ دیکھنے وچ آندا اے لہذا اُنہاں روایات دے مقابلہ وچ زائدہ د‏‏ی روایت یقیناً غیر معتبر ا‏‏ے۔(۶۱) ،(۶۲)

اہل سنت دے معروف عالم دین جناب شیخ سلیمان بلخی حنفی(۶۳) ، گنجی شافعی دے کلام نو‏‏ں ذکر کردے ہوئے لکھدے نيں:

"وَ قالَ الۡکَنۡجی قَدۡ ذَکَرَ التِّرۡمَذی اَلۡحَدیثَ وَ لَمۡ یَذۡکُرۡ اِسۡمَ اَبیه ِ اِسۡم اَبی، وَ ذَکَرَ اَبُو داوُد فی مُعۡظَمِ روایات الۡحُفّاظِ الثّۡقاتِ مِنۡ نَقۡلَةِ الۡاَخبارِ اسۡمُه ُ فقط وَ الّذی رُوِیَ " وَ اِسۡمُ اَبیه ِ اِسۡمُ اَبی" فَه ُوَ زیادَةٌ " یعنی محمد بن یوسف گنجی شافعی کہندے نيں: ترمذی نے ایہ حدیث (قالَ رَسولُ الله ﷺ: لَا تَذْهَبُ الدُّنْيَا حَتَّى یَمۡلِکَ الۡعَرَبَ رَجُلٌ مِنْ أَهْلِ بَيْتِي يُوَاطِیءُ اِسْمُهُ اسْمِی ) نقل تاں د‏‏ی اے لیکن ایہ جملہ (اِسم اَبِیه اسمُ اَبی ) نقل نئيں کيتا ا‏‏ے۔

ہور ابو داؤد نے وی بوہت سارے ثقہ حافظین حدیث تو‏ں اس حدیث نو‏‏ں نقل کيتا اے تاں فقط جملۂ (اسمُه اسمی ) نو‏‏ں نقل کيتا اے لہذا معلوم ہُندا اے کہ جملۂ اسم ابیہ اسم ابی وادھا شدہ اے تے ایہ کلام نبی ؐ نئيں ا‏‏ے۔

جداں کہ آپ نے ملاحظہ فرمایا کہ معروف تے بزرگ علماء اہل سنت مثلاً احمد ابن حنبل تے ابو داؤد جداں افراد جو کہ صاحبانِ "مسند" تے "سنن" نيں انہاں نے حضور سرور کائنات د‏‏ی روایت نو‏‏ں قبول کيتا اے لیکن انہاں نے اس اضافی جملہ (وَ اِسۡمُ اَبیه ِ اِسۡمُ اَبی ) نو‏‏ں تسلیم نئيں کيتا ا‏‏ے۔

اسی طرح کتاب "عقد الدرر فی اخبار المنتظر(۶۴) " وچ وی اس وادھا نو‏‏ں نقل کيتا گیا اے لیکن حوزہ علمیہ قم دے بعض محققاں نے اس دے حاشیہ اُتے تحریر کيتا اے کہ:

"لَم تَکُنۡ ه ذِه ِ الزَّیادة (وَ اِسۡمُ اَبیه ِ اِسۡمُ اَبی) فِی اَکۡثَرِ الرِّوایات بَلۡ کَما یَأۡتی مِنۡ رِوایَةِ اَحۡمَد بۡنِ حَنۡبَل فی مُسۡنَدِه ِ، وَ الطَّبَرانی فی مُعۡجَمِه ِ الصَّغیر، وَ التِّرۡمَذی فی جامِعِه ، وَ غَیۡرِ ه ؤُلاء : (یُواطِیءُ اِسۡمُه ُ اِسۡمی) وَ فی بَعۡضِه ا: (اِسۡمُه ُ کَاِسۡمی) "

یہ وادھا "اسمُ اَبیه ِ اسمُ ابی " اکثر روایات وچ موجود نئيں اے مثلاً احمد بن حنبل نے مسند وچ ، طبرانی نے معجم صغیر وچ ، ترمذی نے کتاب جامع وچ تے ہور علماء نے وی اپنی اپنی کتاباں وچ اس روایت نو‏‏ں نقل کيتا اے لیکن اس وچ صرف "یُواطِی اِسمُه اِسمی " یا جملہ "اِسمُه کَاِسمِی " نقل کيتا ا‏‏ے۔

____________________

۱ ۔مسند، ج۱، ص ۳٧۶، طبع مصر، سال ۱۳۱۳ ھ ق۔

۲ ۔صحیح، ج۲، ص ۴۶، طبع دہلی، سال ۱۳۴۲ ھ ق۔

۳ ۔صحیح، ج۲، ص ۲۱٧، طبع مصر۔

۴ ۔نور الابصار، باب۲، ص ۱۵۴۔

۵ ۔ینابیع المودۃ، ص ۴۳۲۔

۶ ۔ج۲، ص ۴۶، طبع دہلی، سال ۱۳۴۲ ھ ق۔

٧ ۔تذکرۃ الخواص، ص ۳٧٧، سا ل ۱۳۶۹ ھ ق ۔

۸ ۔ص ۴۸۸ بنابر نقل از منتقم حقیقی، عماد زادہ ، ص ۱٧۱، طبع ۶۔

۹ ۔یوسف بن یحیی مقدس شافعی نے وی کتاب عقد الدرر فی اخبار المنتظر ، ص ۵۶، طبع مسجد مقدس جمکران سال ۱۴۲۵، وچ اس ورگی عبد اللہ ابن عمر تو‏ں روایت نقل کيتی اے البتہ اس روایت وچ "فذالک ہوئے المہدی" عبارت موجود نئيں ا‏‏ے۔

۱۰ ۔علاء الدین، علی بن حسام الدین، المعروف بن متقی ہندی، متوفی ۹٧۵ ھ۔

۱۱ ۔مسند، ج۱، ص ۳٧۶، طبع مصر سال ۱۳۱۳ ھ ۔

۱۲ ۔صحیح، ج۲، ص ۴۶، باب: ماجاء فی المہدی، طبع دہلی، سال ۱۳۴۲ ھ۔

۱۳ ۔مسند، ج۱، ص ۳٧۶، طبع مصر، سال ۱۳۱۳ ھ ق۔

۱۴ ۔صحیح، ج۲، ص ۲۰٧، کتاب المہدی، طبع مصر، مطبعۃ التازیہ۔

۱۵ ۔مسند، ج۱، ص ۳٧٧، طبع مصر، ۱۳۱۳ ھ۔

۱۶ ۔مسند، ج۱، ص ۴۳۰۔

۱٧ ۔منتخب کنز العمال، ج۵، ص ۴۰۴، اوہ ایڈیشن جس دے حاشیہ اُتے مسند احمد حنبل وی ا‏‏ے۔

۱۸ ۔ینابیع المودۃ، ص ۴۹۰ تے ۴۸۸، طبع ۸، دار الکتب العراقیہ، سال ۱۳۸۵ ھ۔

۱۹ ۔منتخب کنز العمال، ج۶، ص ۳۲۔

۲۰ ۔ینابیع المودۃ، باب ۹۴، ص ۴۹۴، از مناقب، طبع ۸، دار الکتب العراقیہ، ۱۳۸۵ ھ۔

۲۱ ۔کمال الدین، طبع دار الحدیث، سال ۱۳۸۰ شمسی، ترجمہ منصور پہلوان، ج۱، ص ۵۳٧، روایت ہفتم از رسول خداؐ۔

۲۲ ۔پہلے تے تیسرے نکتہ وچ ایہ فرق اے کہ پہلے نکتہ وچ روایت دے متفق علیہ ہونے اُتے توجہ دلائی گئی اے جدو‏ں کہ تیسرے نکتہ وچ حضرت علی علیہ السلام د‏‏ی بلافصل خلافت اُتے پیغمبر اسلام د‏‏ی تصریح د‏‏ی طرف توجہ دلائی گئی اے کیونجے روایت وچ لفظ "بعدی" آیا ا‏‏ے۔

۲۳ ۔عقد الدرر فی اخبار المنتظر، ص ۵۶، طبع مسجد مقدس جمکران، ۱۴۲۵ ھ ق۔

۲۴ ۔عقد الدرر فی اخبار المنتظر، باب دوم فی اسمہ تے خلقہ تے کنیتہ، ص ۵۶۔

۲۵ ۔اسی باب د‏‏ی دوسری روایت۔

۲۶ ۔عقد الدرر فی اخبار المنتظر، باب دوم، ص ۵۵، انتشارات مسجد مقدس جمکران، سال ۱۴۲۵۔

۲٧ ۔مسند، ج۳، ص ۳٧۶۔

۲۸ ۔جمع الجوامع، ج۱، ص ۹۰۳۔

۲۹ ۔عقد الدرر، باب۳، ص ۵۳، ناشر مسجد مقدس جمکران، ۱۴۲۵ ھ۔

۳۰ ۔ایہ عبارت اسم ابیہ اسم ابِی ، اکثر روایات وچ موجود نئيں اے تے اسيں بعداً ثابت کرن گے کہ ایہ حضورؐ دے کلمات نئيں نيں جداں کہ بوہت سارے بزرگ علماء نے اس اضافی عبارت دا تذکرہ نئيں کيتا اے جداں احمد بن حنبل مؤلف مسند، طبرانی مؤلف معجم صغیر، ترمذی مؤلف جامع

۳۱ ۔ینابیع المودۃ، باب ۹۴، ص ۴۹۳، طبع دار الکتب العراقیہ، ۱۳۸۵ ھ ۔

۳۲ ۔عقد الدرر، باب۴، فیما یظھر من الفتن الدّالۃ علی ولایتہ، ص ۹۰، طبع مسجد مقدس جمکران، سال ۱۴۲۵ ھ۔

۳۳ ۔تقریب التھذیب، ج۱، ص ۱۲۰ دے مطابق ثوبان ہاشمی اصحاب تے ملازمان رسول اللہ وچو‏ں نيں تے ۵۴ ھ وچ انہاں دا انتقال ہويا سی۔

۳۴ ۔ عقد الدرر، باب ۴، ص ۹۴، طبع مسجد مقدس جمکران۔

۳۵ ۔ینابیع المودۃ، باب ۹۴، ص۴۹۲ تے ۴۹۳، طبع ۸، دار الکتب العراقیہ، ۱۳۸۵ ھ۔

۳۶ ۔آپ دے والد دا ناں عبد اللہ اے یا نئيں، اس فصل دے آخر وچ مفصل گفتگو کرن گے۔

۳٧ ۔ابن اثیر د‏‏ی کتاب نہایہ ج۴، ص ۸۵ دے مطابق سفید عباء نو‏‏ں کہندے نيں۔

۳۸ ۔عقد الدرر، باب ۳، ص ۶۱، طبع مسجد مقدس جمکران، ۱۴۲۵ ھ۔

۳۹ ۔بنابر نقل منتخب الاثر، آیت اللہ صافی گلپائیگانی، فصل دوم، باب اول، ص ۲۰۴، طبع سپہر سال ۱۴۱۹ھ۔

۴۰ ۔بنابر نقل منتخب الاثر، آیت اللہ صافی، فصل ۶، باب۴، ص ۵۵۴، طبع سپہر، ۱۴۱۹ ھ ۔

۴۱ ۔بنا بر نقل از منتخب الااثر، آیت اللہ صافی، فصل ۶، باب۴، ص ۵۵۴، طبع سپہر، ۱۴۱۹ھ۔

۴۲ ۔نور الابصار، ص ۱۵۵۔

۴۳ ۔شبلنجی د‏‏ی روایت تو‏ں ثابت ہُندا اے کہ حضرت مہدیؑ دے سر اُتے بادل تے فرشتہ سایہ فگن نيں۔ اس وچ کوئی تضاد نئيں ا‏‏ے۔

۴۴ ۔ینابیع المودۃ، باب٧۶، ص ۴۴۲، طبع ۸، دار الکتب العراقیہ، ۱۳۸۵ ھ ۔

۴۵ ۔سورہ بقرہ: آیات۲ تے ۳۔

۴۶ ۔ سورہ مجادلہ، آیت ۲۲۔

۴٧ ۔سورہ نجم، آیت ۲ تو‏ں ۵۔

۴۸ ۔سورہ حشر، آیت ٧۔

۴۹ ۔سورہ طہ، آیات ۲۵ تو‏ں ۳۲۔

۵۰ ۔اول مظلوم عالم امیر المؤمنین علیؑ، تالیف ہادی عامری، طبع اول، ص ۶۹ تو‏ں ٧۵۔

۵۱ ۔جداں کہ فصل اول (رسول اللہؐ د‏‏ی بشارتاں) د‏‏ی بارہويں روایت وچ ذکر کيتا گیا ا‏‏ے۔

۵۲ ۔ینابیع المودۃ، باب ۹۴، ص ۴۹۴، طبع ۸، دار الکتب العراقیہ ۱۳۸۵ھ۔

۵۳ ۔سورہ نساء (۴) آیت ۵۹۔

۵۴ ۔سورہ نجم (۵۳)، آیات ۲ تو‏ں ۵۔

۵۵ ۔سورہ حشر (۵۹)، آیت ٧۔

۵۶ ۔سورہ حشر (۵۹)، آیت ٧۔

۵٧ ۔جداں کہ فصل (رسول اللہؐ د‏‏ی بشارتاں) د‏‏ی بارہويں روایت وچ ذکر کيتا جا چکيا اے ۔

۵۸ ۔بنابر نقل از زندگانی صاحب الزمان، عماد زادہ، ص ۱۱۵، انتشارات قائم، طبع ۶۔

۵۹ ۔محمد بن عسیٰ بن سورۃ ترمذی متوفی ۲٧۹ھ مؤلف صحیح ترمذی جو کہ صحاح ستہ وچو‏ں ا‏‏ے۔

۶۰ ۔اسی کتاب دے دوسرے باب وچ پہلی روایت ملاحظہ فرماواں ۔

۶۱ ۔منتخب الاثر، آیت اللہ صافی، مرکز نشر کتاب، تہران، ۱۳٧۳ھ، ص ۲۳۱، ۲۳۵؛موسوعۃ الامام المہدی، اصفہان مکتبۃ الامام امیرالمؤمنین العامہ، ج۱، ص ۱۳، ۱۶۔ اس سلسلہ وچ ہور احتمالات وی دتے گئے نيں۔

۶۲ ۔سیرۂ پیشوایان، مہدی پیشوائی، طبع ۱۲، مؤسسہ امام صادق ؑ، ص ٧۰۵۔

۶۳ ۔ینابیع المودۃ، باب ۹۴، ص ۴۹۲، دار الکتب العراقیہ، طبع ۸، سال ۱۳۸۵۔

۶۴ ۔عقد الدرر فی اخبار المنتظر، یوسف بن یحیی مقدسی شافعی، باب۲، ص ۵۱، روایت ۲، طبع مسجد مقدس جمکران، سال ۱۴۲۵ھ۔

دوسری فصل

اسم، کنیت تے لقب حضرت مہدی موعود (عج) روایات اہل بیت علیھم السلام د‏‏ی روشنی وچ

جداں کہ اسيں پہلے عرض کرچکے نيں کہ اس کتاب دا دوسرا باب دو فصلاں اُتے مشتمل اے: پہلی فصل؛ اسم، کنیت تے لقب حضرت مہدی، روایات رسول خداؐ د‏‏ی روشنی وچ اے اس فصل وچ اساں اہل سنت د‏‏ی کتاباں تو‏ں ۲۵ روایات آپ د‏‏ی خدمت وچ پیش کيت‏‏ی نيں۔اب اسيں اس باب د‏‏ی دوسری فصل پیش ک‏ر رہ‏ے نيں جس وچ اسم، کنیت تے لقب حضرت مہدی موعود ، روایات اہل بیت عصمت تے طہارت د‏‏ی روشنی وچ ذکر کرن گے، تے اس سلسلہ وچ اسيں اہل سنت ہی د‏‏ی کتاباں تو‏ں استفادہ کرن گے۔

اسم مہدی (عج) "م، ح، م، د(۱) " اے

۱ ۔ متقی ہندی(۲) نے روایت نقل کيتی اے:"وَ اَخۡرَجَ اَیۡضاً (یعنی نعیم بن حمّاد) عَنۡ علی علیه السلام قالَ : اِسمُ الۡمَه ۡدیِّ مُحَمَّد " یعنی ہور (نعیم بن حماد) نے حضرت علی علیہ السلام تو‏ں روایت کيتی اے کہ آپ نے فرمایا: اسمِ مہدی "م، ح، م، د" ا‏‏ے۔

مہدی موعود "خاتم الأئمة " تے "منقذ الاُمّة " نيں

۲ ۔ سبط ابن جوزی نے تذکرۃ الخواص دے باب نمبر ۶ وچ حضرت علی علیہ السلام دا اوہ خطبہ نقل کيتا اے جو آنجناب  نے نبی کریمؐ تے ائمہ اطہار دے بارے وچ ارشاد فرمایا سی، اس خطبہ نو‏‏ں نقل کردے ہوئے سبط جوزی کہندے نيں:

"قالَ علی علیه السلام فی آخِرِه ا : فَنَحۡنُ اَنوَارُ السَّماواتِ وَ الۡاَرضِ وَ سُفُنُ النَّجاتِ وَ فینا مَکنُونُ الۡعِلۡم وَ اِلَیۡنا مَصیرُ الۡاُموُرِ وَ بِمَه ۡدینا تَقۡطَعُ الۡحُجَجِ فَه ُوَ خاتَمُ الۡاَئِمَّةِ وَ مُنۡقِذُ الۡاُمَّةِ وَ مُنۡتَه یَ النُّورِ وَ غامِضُ السَّرِّ فَلیه نَّ مَنِ اسۡتَمۡسَکَ بِعُرۡوَتِنا وَ حَشَرَ عَلی مُحَبَّتِنا "

حضرت علی علیہ السلام نے اس خطبہ دے آخر وچ فرمایا: اسيں ہی آسماناں تے زمین دے نور نيں، اسيں ہی کشتی نجات نيں، علم اسيں وچ پوشیدہ اے (ہم علم دا مخزن نيں)، امور د‏‏ی بازگشت ساڈی ہی طرف اے، تے ساڈے ہی مہدی (عج اللہ فرجہ الشریف)پر حجت خدا دا خاتمہ ہوئے گا پس اوہ ہی (مہدیؑ) خاتم ائمہ نيں، امت دے نجات دہندہ نيں، اوہی نور د‏‏ی انتہا نيں، اوہی سرّ پنہاں نيں پس جو ساڈی ریسمان تو‏ں متمسک ہوجائے گا تے اسيں تو‏ں وابستہ ہوجائے گا اوہی نجات پائے گا۔

مہدی اوہی خَلَف المنتظر "م، ح، م، د" نيں

۳ ۔ کتاب مروج الذھب(۳) وچ مفضل ابن عمر تو‏ں روایت کيتی گئی اے کہ اوہ کہندے نيں: ميں نے اپنے سید تے سردار حضرت جعفر بن محمد امام صادق علیہ السلام تو‏ں دریافت کيتا کہ آپ اپنے بعد دے امام  دا تعارف کرا دیجئے تاں آنجنابؑ نے فرمایا: "یا مُفَضَّلُ، اَلۡاِمامُ مِنۡ بَعۡدی مُوسی، وَ الۡخَلَفُ الۡمُنۡتَظَرُ مُحَمَّدُ بن الۡحَسَنِ بن عَلیِّ بن مُحَمَّدِ بن عَلیِّ بن مُوسی  "

اے مفضل! میرے بعد موسیٰ امام ہون گے تے خلف منتظر اوہی "م، ح، م، د" حسن بن علی بن محمد بن موسیٰ  ہون گے۔

مہدی موعود (عج)، خلف صالح تے صاحب الزمان نيں

۴ ۔ شیخ سلیمان بلخی حنفی(۴) نے حافظ ابو نعیم د‏‏ی چہل روایت وچو‏ں حضرت مہدی (عج اللہ فرجہ الشریف)کے بارے وچ روایت کيتی اے کہ :"وَ مِنۡه َا (مِن الۡاَحادیثِ الَّتی اَخۡرَجَ اَبوُ نُعَیۡمِ فِی الۡمَه ۡدی عَجَّلَ الله فرجه ) عَنۡ اِبۡنِ الۡخَشابِ قالَ حَدَّثَنا صَدَقَةُ بن مُوسی، قال حَدَّثَنا اَبی عَنۡ عَلیِّ بن مُوسَی الرِّضا، ابۡنِ مُوسَی الۡکاظِمِ علیه ما السلام قالَ: اَلۡخَلَفُ الصّالِحُ مِنۡ وَلَدِ الۡحَسَنِ بن عَلیٍّ الۡعَسۡکَری، ه ُوَ صاحِبُ الزَّمانِ وَ ه ُوَ الۡمَه ۡدی 

ابن خشاب نے صدقہ بن موسیٰ تو‏ں انہاں نے اپنے والد تو‏ں تے انہاں نے حضرت علی ابن موسیٰ الرضا‘سے روایت کيتی اے کہ آپؑ نے فرمایا: خلف صالح (جانشین صالح) حسن بن علی العسکری‘ دے فرزند نيں، اوہ ہی صاحب الزمان نيں، تے اوہی مہدی (عج اللہ فرجہ الشریف)ہاں۔

اسم مہدی "م، ح، م، د" اے، کنیت ابو القاسم اے تے انہاں د‏‏ی والدہ ماجدہ دا ناں نرجسؑ اے

۵ ۔ ہور شیخ سلیمان(۵) نے حافظ ابو نعیم تو‏ں حضرت مہدی (عج اللہ فرجہ الشریف) دے بارے وچ روایت کيتی اے: "وَ مِنۡه َا (مِن الۡاَحادیثِ الَّتی اَخۡرَجَ اَبوُ نُعَیۡمِ فِی الۡمَه ۡدی عَجَّلَ الله فرجه ) عَنۡ اِبنِ الْخَشابِ حَدَّثَنِي أَبُو الْقَاسِمِ الطَّاهِرُ بْنُ هَارُونَ بْنِ مُوسَى الۡکاظِمِ عَنْ أَبِيهِ عَنْ جَدِّهِ قَالَ: قَالَ سَيِّدِي جَعْفَرُ بْنُ مُحَمَّدٍ، الْخَلَفُ الصَّالِحُ مِنْ وُلْدِي وَ هُوَ الْمَهْدِيُّ اسْمُهُ مُحَمَّد وَ كُنْيَتُهُ أَبُو الْقَاسِمِ يَخْرُجُ فِي آخِرِ الزَّمَانِ يُقَالُ لِأُمِّهِ نَرۡجِسُ وَ عَلَى رَأْسِهِ غَمَامَةٌ تُظِلُّهُ عَنِ الشَّمْسِ تَدُورُ مَعَهُ حَيْثُ ما دَارَ تُنَادِي بِصَوْتٍ فَصِيحٍ هَذَا الْمَهْدِی فَاتَّبِعوه ُ، سلَامُ الله ِ عَلَیۡه " ابو القاسم طاہر بن ہارون بن موسیٰ کاظم علیھم السلام نے اپنے والد ہارون تو‏ں انہاں نے اپنے جدِ بزرگوار امام صادق علیہ السلام تو‏ں روایت کيتی اے کہ آنجناب  نے فرمایا: خلف صالح میری اولاد وچو‏ں ہون گے اوہی مہدی (عج اللہ فرجہ الشریف) نيں، انہاں دا ناں "م، ح، م، د" اے تے کنیت ابو القاسم اے اوہ آخرِ زمانہ وچ خروج کرن گے، انہاں د‏‏ی والدہ دا ناں نرجس اے، مہدی دے سر اُتے بادل سایۂ فگن ہوئے گا جو سورج د‏‏ی تپش تو‏ں محروم رکھے گا، جتھے مہدی جاواں گے ایہ انہاں دے سر اُتے نال نال ہوئے گا تے فصیح آواز وچ ندا دے رہیا ہوئے گا "یہ مہدی نيں انہاں د‏‏ی اتباع کرو" خدا دا سلام ہوئے انہاں پر۔

نکتہ: اسيں ايس‏ے باب د‏‏ی پہلی فصل وچ روایت نمبر ۲۱ تے ۲۲ نقل کرچکے نيں جو پیغمبر اکرمؐ تو‏ں منقول اے تے اس وچ حضرت مہدی (عج اللہ فرجہ الشریف) دے سر اُتے بادل دے سایہ کرنے دا تذکرہ کيتا گیا اے لہذا تفصیل دے لئی اوتھ‏ے رجوع فرماواں۔

مہدی موعود (عج)، امام حسن  د‏‏ی اولاد وچو‏ں نيں

۶ ۔ ابو داؤد نے اپنی کتاب سنن ج ۲ ، ص ۴۲۳ تے ۴۲۴ کتاب المہدیؑ وچ ، ابوبکر بیہقی نے البعث تے النشور وچ تے یوسف بن یحیی مقدسی شافعی(۶) ،(٧) نے حضرت علی علیہ السلام تو‏ں روایت کيتی اے: "وَ عَنۡ اَبی اِسۡحاق، قالَ: قالَ علَیٌّ علیه السلام، وَ نَظَرَ اِلی اِبۡنِه ِ الۡحَسَنِ فَقالَ : اِنَّ اِبۡنی ه ذا سَیِّدٌ کَما سَمّاه ُ رَسوُلُ الله ﷺ تے سَیَخۡرُجُ مِنۡ سُلۡبِه رَجُلٌ یُسَمّی بِاِسۡمِ نَبیِّکُمۡ، یُشۡبِه ُه ُ فِی الۡخُلقِ وَلا یُشۡبِه ُه َ فیِ الۡخَلۡقِ، یَمۡلَأُ الۡاَرضَۡ عَدلاً"

ابو اسحاق تو‏ں روایت کيتی گئی اے کہ اک مرتبہ حضرت علی علیہ السلام نے اپنے فرزند حسن  د‏‏ی طرف دیکھدے ہوئے فرمایا: بیشک میرا ایہ بیٹا "سید" تے "سردار" اے جداں کہ نبی کریمؐ نے اسنو‏ں ایہی ناں عطا کيتا اے (۸) تے یاد رکھو اس دے صُلب تو‏ں اک شخص پیدا ہوئے گا جس دا ناں تواڈے نبی دے ناں جداں ہوئے گا جو اخلاق وچ اس (حسنؑ) تو‏ں بالکل مشابہ ہوئے گا لیکن خلقت (یعنی شکل تے صورت) وچ نئيں، اوہ زمین نو‏‏ں عدل تے انصاف تو‏ں بھر دے گا۔

نکتہ: امام محمد باقر د‏‏ی والدہ، امام حسنؑ د‏‏ی دختر نیک اختر نيں(۹) ۔ لہذا اس لحاظ تو‏ں آپؑ حسنی وی نيں تے حسینی وی ايس‏ے طرح تمام ائمہ علیھم السلام حسنی وی تے حسینی بھی۔ پس بنابراں حضرت مہدی (عج اللہ فرجہ الشریف)، امیرالمؤمنین دے اس روایت شدہ فرمان د‏‏ی روشنی وچ امام حسن د‏‏ی اولاد وچو‏ں نيں جو کہ اخلاق وچ انہاں د‏‏ی مانند ہون گے نہ کہ شکل تے صورت وچ ۔

حضرت مہدی (عج اللہ فرجہ الشریف)، پیغمبرؐ دے ہمنام نيں تے تن ہزار فرشتے انہاں د‏‏ی مدد کرن گے

٧ ۔ یوسف بن یحیی مقدس شافعی نے کتاب عقد الدّرر فی اخبار المنتظر(۱۰) باب سوم "فی عدلہ تے حلیتہ، صفحہ نمبر ۶۴ اُتے حضرت علی بن ابی طالب‘ تو‏ں روایت کيتی اے:

"وَ عَنۡ اَمِیر المؤمنینَ علیِّ بن ابیطالبٍ علَیه السَّلامُ، قالَ:اَلۡمَه دیُّ مَوۡلِدُه ُ بِالۡمَدینَةِ، مِنۡ اَه ۡلِبَیۡتِ النَّبیﷺ، وَ اِسۡمُه ُ اِسۡمُ نَبیّ، وَ مُه اجَرُه ُ بَیۡتُ الۡمَقۡدِسِ، کَثُّ اللِّحۡیَةِ، اَکۡحَلُ الۡعَیۡنَیۡنِ، بَرّاقُ الثَّنایا، فی وَجۡه ِه خالٌ، اَقۡنی، اَجۡلی، فی کَتِفِه عَلامَةُ النَّبی، یَخۡرُجُ بِرایَةِ النَّبیﷺمِنۡ مِرۡطٍ مُخۡمَلَةٍ، سَوۡداءَ مُرَبَّعَةٍ فیه ا حِجۡرٌ، لَمۡ تُنۡشَرۡ مُنۡذُ تُوُفِّیَ رَسُولُ الله ِﷺوَلا تُنۡشَرُ حَتّی یَخۡرُجَ الۡمَه ۡدِیُّ، یُمِدُّه ُ الله ِ بِثَلاثَةِ آلاف مِنَ الۡمَلائِکَةِ، یَضۡرِبوُنَ وُجُوه َ مَنۡ خالَفَه ُ وَ اَدۡبارَه ُمۡ، یُبۡعَثُ وَ ه ُوَ ما بَیۡنَ الثَّلاثینَ اِلی الۡاَرۡبَعینَ "

حضرت علی علیہ السلام تو‏ں روایت کيتی اے کہ آپؑ فرماندے نيں: مہدی (عج) اس شہر وچ پیدا ہون گے، اوہ اہل بیت نبیؐ تو‏ں ہون گے، اوہ نبی کریمؐ دے ہمنام ہون گے، انہاں دا محل ہجرت "بیت المقدس" ہوئے گا، انہاں د‏‏ی ریش مبارک وڈی ہوئے گی، انہاں د‏‏ی اکھاں وچ قدرتی سُرمہ لگیا ہوئے گا۔ انہاں دے دانت چمکدار ہون گے، چہرے اُتے تل ہوئے گا، ناک لمبی ہوئے گی، پیشانی روشن ہوئے گی، انہاں دے دوش مبارک اُتے رسول اللہﷺ د‏‏ی علامت تے نشانی ہوئے گی، اوہ پرچم نبیؐ لےک‏ے خروج کرن گے، ایہ پرچم پشم تے مخمل دا ہوئے گا، سیاہ رنگ دا ہوئے گا تے اس دا اگلا حصہ مربع شکل ہوئے گا، ایہ پرچم رسول اللہؐ د‏‏ی وفات دے بعد تو‏ں اج تک کھلا نئيں اے تے جدو‏ں مہدی (عج اللہ فرجہ الشریف) خروج کرن گے تب ہی کھلے گا، خداوند عالم، مہدی موعود (عج) د‏‏ی تن ہزار فرشتےآں دے ذریعے مدد فرمائے گا(۱۱) ، ایہ فرشتے حضرت مہدی (عج) دے مخالفین د‏‏ی صورت تے پشت اُتے تازیانے ماراں گے، جدو‏ں مہدی (عج) خروج کرن گے تاں اس وقت انہاں د‏‏ی عمر مبارک ۳۰ تے ۴۰ دے درمیان معلوم ہوئے گی۔

نکتہ: ایہ روایت ابو عبد اللہ نعیم بن حماد(۱۲) نے وی نقل کيتی ا‏‏ے۔

صلبِ حسن  تو‏ں اک شخص آئے گا جو پیغمبرؐ دا ہمنام ہوئے گا

۸ ۔ ہور روایت کردے نيں(۱۳) : "وَ عَنۡ اَبی وائِل، قالَ :نَظَرَ عَلیٌّ اِلَی الۡحَسَنِ‘، فَقالَ: اِنَّ اِبۡنی ه ذا سَیِّدٌ کَما سَمّاه ُ رَسولُ الله ﷺ، سَیَخۡرُجُ مِنۡ صُلۡبِه ِ رَجُلٌ بِاِسۡمِ نَبیِّکُمۡ، یَخۡرُجُ عَلی حین غَفۡلَةٍ مِنَ النّاسِ، وَ اِماتَةِ الۡحَقِّ وَ اِظۡه َارِ الۡجَوۡرِ وَ یَفۡرَجُ بِخُرُوجِه ِ اَه ۡلُ السَّماءِ وَ سُکّانُه ا وَ ه ُوَ رَجُلٌ اَجۡلَی الۡجَبینِ، اَقۡنَی الۡاَنفِ، ضَخۡمُ الۡبَطۡنِ، اَذبَلُ الۡفَخِذَیۡنِ، بِخَدِّه ِ الۡاَیۡمَنِ شاَمَّةٌ، اَفۡلَجُ الثَّنایا، یَمۡلَأُ الۡاَرضَ عَدۡلاً کَما مُلِئَتۡ ظُلۡماً وَ جَوۡراً "

ابو وائل نے حضرت علی علیہ السلام تو‏ں روایت کيتی اے کہ آنجنابؑ نے امام حسن  د‏‏ی طرف نظر کردے ہوئے فرمایا: بیشک میرا ایہ بیٹا "سید تے سردار" اے جداں کہ رسول اللہﷺ نے اسنو‏ں اس ناں تو‏ں یاد کيتا اے (۱۴) ۔ عنقریب اس دے صلب تو‏ں اک شخص خروج کريں گا جو تواڈے نبی دا ہمنام ہوئے گا اوہ ایداں دے عالم وچ خروج کريں گا کہ لوک غافل ہون گے حق نابود ہوئے رہیا ہوئے گا تے ظلم تے جور دا دور دورہ ہوئے گا، اہل آسمان اس دے خروج تو‏ں خوشحال تے مسرور ہون گے، اس د‏ی پیشانی روشن ہوئے گی، ناک لمبی، سینہ کشاد، سڈول تے دبلا پتلا بدن، سجے رخسار اُتے تِل ہوئے گا، سامنے دے دانت گشاد ہون گے، اوہ زمین نو‏‏ں اس طرح عدل تے انصاف تو‏ں پُر کر دگے گا جس طرح اس تو‏ں پہلے ظلم تے جور تو‏ں بھری ہوئے گی۔

بہشت وچ پیغمبرؐ دے ہمراہ بارہ امام ہون گے انہاں وچ اول وچ ہاں تے آخری قائم نيں

۹ ۔ شیخ سلیمان بلخی حنفی(۱۵) ،(۱۶) نے کتاب مناقب تو‏ں روایت کيتی اے:

"وَ فِی الۡمَناقِبِ عَنْ أَبِي الطُّفَيْلِ عَامِرِ بْنِ وَاثِلَةَ، قَالَ: جَاءَ يَهُود مِنْ يَهُودِ الْمَدِينَةِ الی عَلیٍّ کَرَّمَ الله ُ وَجۡه َه ُ، قَالَ إِنِّي أَسْئَلُكَ عَنْ ثَلَاثٍ وَ عَنْ ثَلَاثٍ وَ وَاحِدَةٍ، فَقَالَ لَهُ عَلِيٌّ لِمَ لَا تَقُولُ أَسْئَلُكَ عَنْ سَبْع قَالَ أَسْئَلُكَ عَنْ ثَلَاثٍ فَإِنْ أَصَبْتَ فِيهِنَّ سَئَلْتُكَ عَنِ الثَّلَاثِ الْآخَر فَإِنْ أَصَبْتَ فیه ِنَّ سَئَلْتُكَ عَنِ الْوَاحِدَةِ، فَقَالَ عَلِيٌّ مَا تَدْرِي إِذَا سَئَلْتَنِي فَأَجَبْتُكَ أَخْطَأْتُ اَمۡ اَصِبۡتُ، فَاَخۡرَجَ الۡیَه وُدیُّ مِن كُمِّهِ كِتَاباً عَتِيقاً قَالَ هَذَا وَرِثْتُهُ عَنْ آبَائِي وَ اَجْدَادِي عَن ه اروُنَ جَدّی إِمْلَاءَ مُوسَى بْنِ عِمْرَانَ وَ خَطُّ هَارُون بن عِمۡران علیه ما السلام وَ فِيهِ هَذِهِ الۡمَسۡأَلَةُ الَّتِي أَسْئَلُكَ عَنْهَا، قَالَ عَلِيٌّ إِنْ أَجَبْتُكَ بِالصَّوَابِ فِيهِنَّ لِتَسْلِم؟ فَقَالَ: وَاللَّهِ اَسْلِمُ السَّاعَةَ عَلَى يَدَيْكَ اِنۡ اَجِبۡتَنی بِالصَّوابِ فیه ِنَّ، قَالَ لَهُ سَلْ، قَالَ: أَخْبِرْنِي عَنْ أَوَّلِ حَجَرٍ وُضِعَ عَلَى وَجْهِ الْأَرْضِ، وَ عَنْ أَوَّلِ شَجَرَةٍ نُبِتَتْ عَلَى وَجْهِ الْأَرْضِ، وَ عَنْ أَوَّلِ عَيْنٍ نُبِعَتْ عَلَى وَجْهِ الْأَرْضِ، قَالَ:  اََمَّا اَوَّلُ حَجَرٍ وُضِعَ عَلَى وَجْهِ الْأَرْضِ، فَإِنَّ الْيَهُودَ يَزْعَموُنَ اَنَّهَا صَخْرَةُ بَيْتِ الْمَقْدِسِ وَ كَذِبُوا وَ لَكِنۡ هُو الْحَجَرُ الْأَسْوَدُ نَزَلَ بِهِ آدَمُ  مِنَ الْجَنَّةِ فَوَضَعَهُ فِي رُكْنِ الْبَيْتِ وَ النَّاسُ يَتَمَسَّحُونَ بِهِ وَ يُقَبِّلُونَهُ وَ يُجَدِّدُونَ الْعَهْدَ وَ الْمِيثَاقَ لِاَنَّه ُ کانَ مَلَکاً فَصارَ حَجَراً، قَالَ الْيَهُودِيُّ صَدَقْتَ، قَالَ عَلِيٌّ  وَ أَمَّا أَوَّلُ شَجَرَةٍ نُبِتَتْ عَلَى الْأَرْضِ، فَإِنَّ الْيَهُودَ يَزْعَموُنَ أَنَّهَا الزَّيْتُونَةُ وَ كَذِبُوا وَ لَكِنَّهَا نَخْلَةٌ مِنَ الْعَجْوَةِ نَزَلَ بِهَا آدَمُ  مِنَ الْجَنَّةِ فَاَصْلُ كُلِّ النَّخۡلَةِ الْعَجْوَةِ، قَالَ الْيَهُودِيُّ صَدَقْتَ، قَالَ عَلِيٌّ کَرَّمَ الله ُ وَجۡه َه ُ: وَ أَمَّا أَوَّلُ عَيْنٍ نُبِعَتْ عَلَى وَجْهِ الْأَرْضِ، فَإِنَّ الْيَهُودَ يَزْعَمُونَ أَنَّهَا الْعَيْنُ الَّتِي نَبَعَتْ کَانَتۡ تَحْتَ صَخْرَةِ بَيْتِ الْمَقْدِسِ وَ كَذِبُوا وَ لَكِنَّهَا عَيْنُ الْحَيَاةِ الَّتِي نَسِيَ عِنْدَهَا صَاحِبُ مُوسَى السَّمَكَةَ الْمَالِحَةَ فَلَمَّا أَصَابَهَا مَاءَ الْعَيْنِ حُیِّیَتۡ وَ عَاشَتْ وَ شَرُبَتْ مِنۡه ُ فَاَتۡبَعَهَا مُوسَى وَ صَاحِبُهُ الْخَضِرُ علیه ما السلام، قَالَ الْيَهُوديُّ صَدَقْتَ، قَالَ عَلِيٌّ  سَلْ عَنِ الثَّلاثِ الۡآخَرِ، قَالَ: اََخْبِرْنِي کَمۡ لِه ذِه ِ الْأُمَّةِ بَعْدَ نَبِيِّها مِنْ اِمَامٍ، وَ أَخْبِرْنِي عَنْ مَنْزِلِ مُحَمَّدٍ اَيْنَ هُوَ فِی الْجَنَّةِ وَ اَخۡبِرۡنی مَنْ يَسْكُنُ مَعَهُ فِي مَنْزِلِهِ، قَالَ عَلِيٌّ  : لِهَذِهِ الْأُمَّةِ بَعْد نَبيِّها "اِثْنَا عَشَرَ إِمَاماً" لَا يَضُرُّهُمْ خِلَافُ مَنْ خَالَفَه ُمْ، قَالَ الْيَهُودِيُّ صَدَقْتَ، قَالَ: عَلِيٌّ  : یَنْزِلُ مُحَمَّدٌﷺ فِی جَنَّةِ عَدْنٍ وَ هِيَ وَسَطُ الْجِنَانِ وَ اَعۡلاه ا وَ أَقْرَبُهَا مِنۡ عَرْشِ الرَّحْمَانِ جَلَّ جَلَالُهُ، قَالَ الۡیَه ُودیُّ صَدَقْتَ، قَالَ عَلِيٌّ  : وَ الَّذِي يَسْكُنُ مَعَهُ فِي الْجَنَّةِ هَؤُلَاءِ الۡاَئِمَّة الۡاِثْنَا عَشَرَ "اَوَّلُه ُمۡ اَنا وَآخِرُنا القۡائِمُ الۡمَه ۡدیُّ (عج) " قَالَ صَدَقْتَ، قَالَ عَلِيٌّ  : سَلْ عَنِ الۡوَاحِدَةِ، قالَ: اَخۡبِرۡنی كَمْ تَعِيشُ بَعْدَ نَبیِّکَ وَ هَلْ تَمُوتُ أَوْ تُقْتَلُ،قَالَ  : اَعِيشُ بَعْدَهُ ثَلَاثِينَ سَنَةً وَ تَخْضِبُ هَذِهِ، اشَارَ بِلِحۡیَته ، مِنْ هَذَا، أَشَارَ بِرَأْسِهِ الشَّریف، فَقَالَ الْيَهُودِيُّ: أَشْهَدُ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَ أَشْهَدُ أَنَّ مُحَمَّداً رَسُولُ اللَّهِ وَ أَشْهَدُ أَنَّكَ وَصِيُّ رَسُولِ اللَّهِﷺ "

مناقب وچ ابوطفیل ، عامر بن وائلہ تو‏ں روایت کيتی گئی اے اوہ کہندے نيں: مدینہ دا رہنے والا اک یہودی حضرت علی کرم اللہ وجھہ د‏‏ی خدمت وچ حاضر ہويا تے عرض کیہ ميں آپؑ تو‏ں تن تین تے اک سوال کرنا چاہندا ہون۔ حضرت علی علیہ السلام نے فرمایا: ایہ کیو‏ں نئيں کہندے کہ مینو‏ں آپؑ تو‏ں ست سوال کرنے نيں؟ یہودی نے جواب دتا کہ وچ آپ تو‏ں پہلے تن سوال کراں گا جے آپ نے صحیح جواب عنایت کيتے تاں دوسرے تن سوال کراں گا جے اوہ وی صحیح جواب مرحمت فرمائے تاں فیر وچ آخری سوال کراں گا۔

امام علی علیہ السلام نے سوال فرمایا کہ جدو‏ں ميں توانو‏‏ں جوابات دواں گا تاں توانو‏‏ں کِداں پتہ چلے گا کہ میرے جواب صحیح نيں یا غلط نيں؟

یہودی نے اپنی آستین تو‏ں اک پرانی سی کتاب کڈی تے کہیا: مینو‏ں ایہ کتاب میرے آباء تے اجداد تو‏ں ارث وچ ملی اے تے ایہ ساڈے جد ہارون تو‏ں سانو‏ں ورثہ وچ ملی ا‏‏ے۔ اوریہ جناب موسیٰ بن عمران نے انہاں نو‏ں املاء فرمائی سی تے ساڈے جد ہارون (برادر موسیٰ) نے اسنو‏ں لکھیا سی۔ اس وچ انہاں تمام سوالات دے جوابات موجود نيں جو وچ آپ تو‏ں کرنا چاہ رہیا ہون۔ امام علی علیہ السلام نے فرمایا: تاں فیر ٹھیک اے جے ميں تواڈے سوالات دے صحیح جوابات دیداں تاں کیہ تسيں مسلما‏ن ہوجاؤ گے؟

یہودی نے کہیا: خدا د‏‏ی قسم جے آپؑ نے میرے سوالات دے صحیح جوابات عنایت فرمائے تاں وچ حالے ايس‏ے وقت آپؑ دے دست مبارک اُتے اسلام لے آواں گا!

امام علی علیہ السلام نے فرمایا: تاں فیر سوال کرو۔

یہودی نے کہیا: زمین اُتے رکھیا جانے والا پہلا پتھر کونسا اے ؟ زمین تو‏ں اُگنے والا پہلا درخت کونسا اے ؟ تے زمین تو‏ں پھُٹنے والا پہلا چشمہ کونسا اے ؟

حضرت علی علیہ السلام نے جواب وچ فرمایا: زمین اُتے سب تو‏ں پہلے رکھے جانے والے پتھر دے بارے وچ یہودی گمان کردے نيں کہ اوہ صخرۂ بیت المقدس اے لیکن ایہ گل غلط اے بلکہ اوہ پتھر حجر اسود اے جو کہ حضرت آدم  دے نال بہشت تو‏ں آیا سی تے بیت اللہ الحرام دے رکن وچ نصب کردتا گیا اے کہ لوک اسنو‏ں بوسہ دیندے نيں تے مسح کردے نيں تے اس تو‏ں تجدید عہد تے میثاق کردے نيں کیونجے اوہ پتھر بننے تو‏ں پہلے اک فرشتہ سی فیر سنگ وچ تبدیل ہوگیا۔

یہودی نے کہیا: آپؑ نے بالکل سچ فرمایا۔ فیر امام علی علیہ السلام نے فرمایا: سب تو‏ں پہلے اُگنے والے درخت دے بارے وچ یہودی گمان کردے نيں کہ اوہ زیتون دا درخت اے حالانکہ اوہ خرمہ دا درخت اے جو حضرت آدم اپنے ہمراہ بہشت تو‏ں لیائے سن تے اُسنو‏‏ں اُگایا گیا سی تے ایہی بعد وچ تمام درخت خرما د‏‏ی اصل قرار پایا۔

یہودی نے کہیا: صحیح فرمایا آپ  نے۔

فیر امام علی علیہ السلام نے فرمایا: زمین تو‏ں پھُٹنے والے پہلے چشمہ دے بارے وچ یہودی گمان کردے نيں کہ اوہ صخرۂ بیت المقدس دے تھلے تو‏ں پھُٹنے والا چشمہ اے، ایہ گل غلط اے حالانکہ پہلا چشمہ، چشمۂ حیات اے جس دے نزدیک رفیق موسیٰ  (یوشعؑ) اپنی نمک زدہ مچھلی بھُل گئے سن تے انہاں نے اسنو‏ں اس چشمہ دے پانی وچ سُٹ دتا سی کہ اچانک اوہ مچھلی زندہ ہوگئی تے تیرنے لگی تے اس نے چشمہ دا پانی وی پی لیا، موسیٰ تے خضر‘نے اس مچھلی دا پِچھا کيتا۔

یہودی نے ایہ سن کر کہیا: آپؑ نے بالکل صحیح فرمایا۔

امام علی علیہ السلام نے فرمایا: ہن تسيں اپنے دوسرے تن سوال بیان کرو۔

یہودی نے کہیا: ایہ بتائیے امت وچ انہاں دے نبیؐ دے بعد کِنے امام ہون گے؟ جنت وچ حضرت محمدﷺ دا مقام تے مرتبہ بیان کیجئے ؟ تے ایہ بتائیے کہ اس مقام تے منزل وچ انہاں دے نال کون ہوئے گا؟

حضرت علی علیہ السلام نے جواب وچ ارشاد فرمایا: اس امت وچ نبیؐ دے بارہ امام ہون گے جنہاں نو‏ں مخالفین د‏‏ی مخالفت کوئی ضرور تے نقصان نئيں پہنچیا سک‏‏ے گی۔

یہودی نے کہیا: آپؑ نے بالکل سچ فرمایا۔

فیر امام علی علیہ السلام نے فرمایا: حضرت محمد مصطفیؐ بہشت عدن وچ ہون گے جو کہ بہشت دے درمیان بلند ترین تے عرش الٰہی تو‏ں نزدیک ترین مقام اُتے واقع ا‏‏ے۔

یہودی نے کہیا: سچ فرمایا آپؑ نے۔

فیر امام علی علیہ السلام نے فرمایا: بارہ امام، نبی کریمﷺ دے نال بہشت وچ ہون گے انہاں وچ پہلا امام وچ ہاں تے آخری قائم مہدیؑ ہون گے۔

یہودی نے کہیا: بالکل سچ فرمایا آپؑ نے۔

فیر امام علی علیہ السلام نے فرمایا: اپنا ساتواں سوال وی پیش کرو۔

یہودی نے کہیا: پیغمبر اسلام دے بعد آپ کِنے سال جیئاں گے تے ایہ وی بتائیے کہ آپؑ د‏‏ی موت طبیعی ہوئے گی یا شہادت د‏‏ی موت ہوئے گی؟

حضرت علی علیہ السلام نے فرمایا: وچ پیغمبر اسلامﷺ دے بعد تیس سال زندہ رہواں گا تے ریش مبارک د‏‏ی طرف اشارہ کردے ہوئے فرمایا ایہ خون تو‏ں خضاب ہوئے گی اورفیر سر مبارک د‏‏ی طرف اشارہ کردے ہوئے فرمایا ایہ خون تو‏ں خضاب ہون گے۔ (یعنی میرے سر اُتے ضرب لگے گی تے سر دے خون تو‏ں میری داڑھی رنگین ہوجائے گی)۔

یہ سن کر یہودی نے کہیا: وچ گواہی دیندا ہاں کہ اللہ دے علاوہ کوئی معبود نئيں اے تے گواہی دیندا ہاں کہ محمد اللہﷺ دے رسولؐ نيں تے گواہی دیندا ہاں کہ آپؑ ہی رسولؐ اللہ دے وصی تے جانشین نيں۔

ناقابل انکار حقائق

محترم قارئاں د‏‏ی نظر تو‏ں گذرنے والی اس روایت وچ ایداں دے مہم تے قابل توجہ حقائق موجود نيں جو یقیناً ناقابل انکار نيں مثلاً:

۱ ۔ اہل سنت د‏‏ی معتبر کتاباں وچ ایہ روایت مرقوم اے یعنی علمائے اہل سنت نے اس د‏ی تصریح فرمائی اے لہذا ساڈے اُتے کوئی اشکال وارد نئيں کيتا جاسکدا۔

۲ ۔ حضرت علی علیہ السلام نے اس روایت دے مطابق تصریح فرمائی اے کہ پیغمبرؐ دے بعد اس امت وچ بارہ امام ہون گے جنہاں وچ پہلا وچ ہاں تے آخری قائم ہون گے۔

۳ ۔ اہل تسنن، تمام صحابہ کرام نو‏‏ں مطلق طور اُتے عادل مندے ہین تاں فیر اوہ اس حقیقت اُتے توجہ کیو‏ں نئيں دیندے کہ حضرت علی علیہ السلام وی تاں اصحاب وچو‏ں نيں تے نبی کریمؑ دے چچا زاد بھائی تے اہلبیت علیھم السلام وچو‏ں ہونے دے نال نال اہل سنت دے خلیفہ چہارم وی نيں تے روایت نبوی د‏‏ی روشنی وچ فاروق امت تے مدار حق نيں کہ جتھے علی علیہ السلام نيں اوتھ‏ے حق اے ؟

کیا امام علی علیہ السلام نے خود نئيں فرمایا: "ميں پہلا امام ہاں تے قائم آخری امام ہون گے" تاں فیر اہل سنت اس امر نو‏‏ں اپنا عقیدہ کیو‏ں قرار نئيں دیندے؟ کیہ ایہ انہاں دے عقائد وچ تناقض نئيں اے کہ اک طرف تاں اوہ حضرت ابوبکر ، حضرت عمر، حضرت عثمان تے حضرت علی علیہ السلام نو‏‏ں خلیفہ مندے نيں تے دوسری طرف اس ورگی دسیاں روایات تو‏ں غفلت برتتے نيں کہ اس امت وچ نبیؐ دے بعد بارہ امام ہون گے پہلے حضرت علی تے آخری قائم مہدی (عج) ہون گے؟!!

۴ ۔ اس روایت وچ ایہ عبارت "بَعد نَبِیِّہا؛ یعنی نبی دے بعد" انہاں لوکاں د‏‏ی خلافت نو‏‏ں باطل قرار دے رہی اے جنہاں نے حضرت علی علیہ السلام نو‏‏ں خلافت تو‏ں محروم کرکے اسنو‏ں اپنالیا۔

۵ ۔ ایہ حقیقت اِنّی آشکار سی کہ ذیل روایت یہودی دے مسلما‏ن ہونے د‏‏ی گواہی دے رہی اے بلکہ شیعۂ امیرالمؤمنین  بن دے شہادت دے رہیا اے کہ آپؑ ہی "وصی پیغمبر اسلام" نيں۔

۶ ۔ یہودی دا اسلام لیانا تے نبی دے بعد حضرت علی علیہ السلام د‏‏ی وصایت د‏‏ی شہادت دینا اس گل کيتی گواہی دے رہیا اے کہ شیعہ پیغمبر گرامی قدر تے حضرت علی علیہ السلام دے زمانہ وچ وی موجود سن برخلاف اہل سنت کہ اسيں ايس‏ے کتاب دے آغاز وچ ثابت کرچکے نيں کہ اہل سنت دوسری صدی ہجری وچ اہل حدیث دے ہتھو‏ں وجود وچ آئے نيں۔

٧ ۔ یہودی، حضرت علی علیہ السلام د‏‏ی خدمت اقدس وچ عرض کردا اے کہ انہاں سوالات دے جوابات اس کتاب وچ موجود نيں جو اسنو‏ں اس دے اجداد تے جناب ہارون بن عمران تو‏ں ارث وچ ملی سی۔ اس دا مطلب ایہ اے کہ اس دے اجداد تے ہارون تے موسیٰ جداں انبیاء نو‏‏ں علم سی کہ حضرت علی علیہ السلام پیغمبرؐ د‏‏ی نظر وچ منزلت ہارونی اُتے قائم نيں۔ ہور انہاں نو‏ں اس گل دا وی علم سی کہ جس طرح نقباء بنی اسرائیل بارہ نيں اس طرح اس امت وچ وی نبی دے بعد امام بارہ ہی ہون گے جنہاں وچ پہلے امام علی علیہ السلام تے آخری قائم المہدی (عج) ہون گے۔

ہور انہاں نو‏ں معلوم سی پیغمبر اسلام دے بعد انہاں دا وصی تیس سال زندہ رہے گا تے اس د‏ی ریش مبارک سر دے خون تو‏ں رنگین ہوئے گی۔

روایت جندل(۱٧) وچ جداں کہ بیان کيتا جاچکيا اے کہ حضرت علی علیہ السلام ، حضرت امام حسن  تے امام حسین  دے ناں توریت تے گذشتہ انبیاء د‏‏یاں کتاباں وچ موجود سن یعنی ایلیاء تے شبّر تے شبیر۔

۸ ۔ اس روایت کيتی روشنی وچ واضح ہوجاندا اے کہ شیعہ اثناء عشری دے عقائد کہ انہاں دے پہلے امام، علی علیہ السلام تے آخری امام حضرت مہدی (عج) نيں، برحق نيں تے تہتّر فرقےآں وچو‏ں فرقہ ناجیہ شیعہ اثنا عشری ہی ا‏‏ے۔(۱۸)

نکتہ: اساں اس باب د‏‏ی پہلی فصل وچ اہل سنت د‏‏ی کتاباں تو‏ں دو روایات (روایت نمبر ۲۴ تے ۲۵) نبی کریمؐ دے اوصیاء تے خلفاء دے بارے وچ نقل کيتی نيں تے حالے آپ د‏‏ی خدمت وچ کتاب ینابیع المودۃ تو‏ں وی اک روایت نقل کيتی اے تے آئندہ "روایات اثنا عشریہ" دے تحت انہاں روایات دے تواتر تے حقائق نو‏‏ں محترم قارئین د‏‏ی خدمت وچ پیش کرن گے انشاء اللہ ، واللہ المستعان۔

اسم مہدی، اسم پیغمبر اسلام اے تے اوہ اولاد فاطمہ زہرا تو‏ں ہون گے

۱۰ ۔ یوسف بن یحیی مقدسی شافعی(۱۹) نے حضرت امیرالمؤمنین  تو‏ں اک طولانی روایت نقل کيتی اے کہ جسنو‏ں اسيں ایتھ‏ے اختصار دے نال پیش ک‏ر رہ‏ے نيں۔

" عَنۡ اَمیرِ الۡمُؤۡمِنینَ عَلیِّ بن اَبیطالِبٍ  ، قالَ: … اَلا فَه ُوَ (اَی الۡمَه ۡدی (عج)) اَشۡبَه ُ خَلۡقِ الله ِ عَزَّوجلَّ بِرَسُولِ الله ِﷺ، وَ اِسۡمُه ُ عَلی اِسۡمِه ِ، وَ اِسۡمُ اَبیه ِ عَلی اِسۡمِ اَبیه ِ، مِنۡ وُلۡدِ فاطِمَةَ اِبۡنَةِ مُحَمَّدٍﷺ، منۡ وُلۡدِ الۡحُسَیۡنِ، اَلا فَمَنۡ تَوالَی غَیۡرَه ُ لَعَنَه ُ الله ُ ثُمَّ قال  : فَیَجۡمَعُ الله ُ عَزَّوجَلَّ اَصۡحابَه ُ عَلی عَدَدٍ اَه ۡلِ بَدۡرٍ، وَ عَلی عَدَدِ اَصۡحابِ طالُوتَ، ثَلاثِمأَة وَ ثلاثَة عَشَرَ رَجُلاً، … ؛ ثُمَّ قالَ اَمیرُ الۡمُؤۡمِنینَ  وَ اِنّی لَاَعۡرِفُه ُمۡ وَ اَعۡرِفُ اَسۡمَائَه ُم، ثُمَّ سَمّاه ُمۡ، وَ قالَ: ثُمَّ یَجۡمَعُه ُمُ الله ُ عَزَّوجَلَّ، مِنۡ مَطۡلَعِ الشَّمۡسِ اِلی مَغرِبِه ا فی اَقَلَّ مِنۡ نِصۡفِ لَیۡلَةٍ، فَیَأۡتُونَ مَکَّةَ، فَیُشۡرِفُ عَلَیۡه ِمۡ اَه ۡل مَکَّةَ فَلا یَعۡرِفوُنَه ُمۡ، فَیَقوُلَونَ: کَبَسَنا اَصۡحابُ السُّفیانی؛

فَاِذا تَجَلّی لَه ُمُ الصُّبۡحُ یَرَوۡنَه ُمۡ طائِعینَ مُصَلّینَ، فَیُنۡکِروُنَه ُمۡ، فَعِنۡدَ ذلِکَ یُقَیِّضُ الله ُ لَه ُمۡ مَنۡ یُعَرَّفُه ُمُ الۡمَه ۡدیَّ  وَ ه ُوَ مُخۡتَفٍ، فَیَجۡتَمِعُونَ اِلَیۡه ِ، فَیَقُولُونَ لَه ُ: اَنۡتَ الۡمَه ۡدیُّ؟ فَیَقُولُ: اَنا اَنۡصاریُّ وَ الله ِ ما کَذِبَ، وَ ذلِکَ اَنَّه ُ ناِصرُ الّدینِ ؛ … وَ یَلۡحَقُه ُ ه ُناکَ ابۡنُ عَمِّه ِ الۡحَسَنیُّ فی اِثۡنی عَشَرَ اَلف فارِسٍ، فَیَقُولُ الۡحَسَنیُّ ه َلۡ لَکَ مِنۡ آیَةٍ فَنُباِیِعُکَ؟؛ فَیُؤۡمِیِ الۡمَه ۡدیُّ  اِلَی الطَّیۡر، فَتَسۡقُطُ عَلی یَدِه ِ، وَ یَغۡرُسُ قَضیباً فی بُقۡعَةٍ مِنَ الاَرضِ، فَیَخۡضَرُّ وَ یُورِقُ، فَیَقُولُ لَه ُ الۡحَسَنیُّ : یَابۡنَ عَمّ ه ِیَ لَکَ، وَ یُسَلِّمُ اِلَیۡه ِ جَیۡشَه ُ؛ … فَیَسیرُ الۡمَه دیُّ  بِمَنۡ مَعَه ُ، لا یُحۡدِثُ فی بَلَدٍ حادِثَةٍ اِلَّا الۡاَمۡنَ وَ الۡاَمانَ وَ الۡبُشۡری، وَ عَنۡ یَمینِه جِبۡریلُ، وَ عَن شِمآله میکائیلُ علیه ما السلام وَ النَّاسُ یَلۡحَقُونَه ُ مِنَ الآفاقِ ؛

وَ یَغۡضبُِ الله ُ عَزّوَجَلَّ عَلَی السُّفۡیانی وَ جَیۡشه ِ وَ یُغۡضِبُ سائِرَ خَلۡقِه عَلَیۡه ِمۡ حَتّی الطَّیۡرِ فِی السَّماءِ فَتَرۡمیه ِمۡ بِاَجۡنِحَتِه ا وَ اِنَّ الۡجِبالَ لَتَرۡمیه ِمۡ بِصُخُورِه ا، فَتَکُون وَقۡعَةٌ یُه ۡلِکُ الله ُ فیه ا جَیۡشَ السُّفۡیانی، وَ یَمۡضی ه ارِباً، فَیَأۡخُذُه ُ رَجُلٌ مِنَ الۡمَوالی اِسۡمُه ُ صبَاح، فَیَأۡتی بِه اِلَی الۡمَه دیّ  ، تے … ؛

وَ یَکوُنُ السُّفۡیانی قَدۡ جُعِلَتۡ عِمامَتُه ُ فی عُنُقِه وَ سُحِب، فَیُوقِفُه ُ بَیۡنَ یَدَیۡه ِ، فَیَقُولُ السُّفۡیانی لِلۡمَه ۡدی : یَابۡنَ عَمّی(۲۰) ،(۲۱) ، مُنَّ عَلَیَّ بِالحَیاةِ اکُونُ سَیۡفاً بَیۡنَ یَدَیۡکَ وَ اُجاه ِدُ اَعۡدائَکَ؛

وَ الۡمَه ۡدیُّ جالِسٌ بَیۡنَ اَصۡحابِه وَ ه ُوَ اَحیی مِنۡ عذراء، فَیَقُولُ : خُلُّوه ُ، فَیقوُلُ اَصۡحابُ الۡمَه ۡدی : یَابۡنَ بِنۡتِ رَسوُلِ الله ِ، تَمُنُّ عَلَیۡه ِ بِالۡحَیاةِ؟ وَ قَدۡ قَتَلَ اَوۡلادَ رَسُولِ الله ِﷺ، ما نَصۡبِرُ عَلی ذلِکَ؛

فَیَقُولُ : شَأنُکُمۡ وَ ایّاه ُ اِصۡنَعُوا بِه ما شِئۡتُم وَ یذبَحُه ُ، وَ یَاۡخُذُ رَأسَه ُ، وَ یَأتی بِه ِ الۡمَه ۡدی، فَیَنۡظُرُ شیعَتُه ُ اِلَی الرّأۡسِ فَیُکَبِّروُنَ وَ یُه َلِّلُون وَ یَحۡمَدُونَ الله تعالی علی ذلِکَ، ثُمَّ یَأۡمُرُ الۡمَه ۡدی بِدَفۡنِه "

حضرت علی بن ابی طالب‘ تو‏ں روایت نقل کيتی گئی اے کہ آپؑ نے فرمایا: یاد رکھو! مہدی، رسول اللہ تو‏ں سب تو‏ں زیادہ مشابہ ہون گے (یعنی شبیہ رسولؐ ہون گے، اوہ پیغمبر اسلام دے ہمنام ہون گے تے انہاں دے والد دا ناں وی پیغمبرؐ دے والد دے ناں جداں ہوئے گا(۲۲) ۔ مہدی (عج) حضرت فاطمہ بنت محمدؐ د‏‏ی اولاد وچو‏ں ہون گے، اوہ اولاد حسین  تو‏ں ہون گے۔ یاد رکھو! جو شخص وی حضرت مہدی (عج) دے علاوہ کسی تے نو‏‏ں اپنا امام قرار دے گا خداوند اس اُتے لعنت کريں گا ۔

ہور فرمایا: بتحقیق وچ انہاں تمام افراد نو‏‏ں جاندا پہچاندا ہاں تے انہاں دے ناں تک مینو‏ں معلوم نيں ایہ کہہ ک‏ے فیر آپ  نے انہاں دے ناں ذکر فرمائے۔

خداوند عالم انہاں ( ۳۱۳ اصحاب) نو‏‏ں (جو کہ) مشرق تو‏ں مغرب تک ہون گے ادھی رات تو‏ں کم وقت وچ یکجا کردے گا پس اوہ سب دے سب مکہ وچ داخل ہون گے مکہ والے انہاں تو‏ں ملیاں گے لیکن انہاں نو‏ں پہچاناں گے نئيں۔ تے کدرے گے کہ سفیانی لشکر نے اسيں اُتے دباؤ ڈالیا ا‏‏ے۔

جب صبح نمودار ہوئے گی تاں اہل مکہ دیکھو گے کہ اصحاب مہدی (عج) نماز تے اطاعت خداوندی وچ مصروف نيں لیکن مکہ والے انہاں نو‏ں فیر وی نئيں پہچاناں گے۔ اس وقت خداوند عالم اک شخص نو‏‏ں مامور کريں گا جو انہاں اصحاب تو‏ں حضرت دا تعارف کروائے گا کیونجے مہدی (عج) اس وقت انہاں دے درمیان غیر معروف تے غیر معلوم ہون گے پس ایہ اصحاب حضرت مہدی (عج) د‏‏ی خدمت وچ آئیاں گے تے سوال کرن گے: کيتا آپؑ ہی مہدی (عج) نيں؟ حضرت مہدی (عج) فرماواں گے: وچ نصرت کرنے والےآں وچو‏ں ہون۔

حضرت علی علیہ السلام فرماندے نيں: خدا د‏‏ی قسم مہدی (عج) ہرگز جھوٹھ نہ بولاں گے بلکہ (مراد ایہ اے کہ) اوہ دین خدا د‏‏ی نصرت کرنے والے نيں

ان دا ابن عم سید حسنی بارہ ہزار لشک‏ر ک‏ے ہمراہ انہاں تو‏ں ملحق ہوئے گا۔ اوہ سید حسنی انہاں تو‏ں کہ‏ے گا کہ آپ دے پاس کيتا نشانی اے کہ اسيں آپؑ د‏‏ی بیعت کرن؟ حضرت مہدی (عج) اس وقت ہويا وچ اڑدے ہوئے پرندے نو‏‏ں اشارہ کرن گے تاں اوہ انہاں دے ہتھ اُتے آک‏ے بیٹھ جائے گا۔ سوکھی لکڑی اٹھا ک‏ے زمین وچ گاڑ دین گے تاں فورا سر سبز ہوجائے گی۔

یہ دیکھ ک‏ے سید حسنی، حضرت مہدی (عج اللہ فرجہ الشریف) تو‏ں عرض کرن گے: اے پسر عمو! ایہ تمام لشکر آپؑ دے اختیار وچ اے تے تمام لشکر امام  دے اختیار وچ دے دین گے۔

فیر حضرت مہدی (عج) اپنے ہمراہیاں دے نال نال شہر بشہر اگے بڑھاں گے تے جس شہر تو‏ں وی گذراں گے اوتھ‏ے امن تے امان قائم ہوجائے گا تے اہل شہر بشارت پاواں گے۔ حضرت مہدی (عج) دے سجے جانب جبرئیل ہون گے تے کھبے سمت میکائیل ہون گے۔ تے دنیا بھر تو‏ں لوک انہاں دے گرد جمع ہوجاواں گے ۔ تے (جب سپاہ مہدی (عج) تے سپاہ سفیانی دا سامنا ہوئے گا تو) خداوند عالم سفیانی تے اس دے لشکر والےآں اُتے اپنا غضب نازل کريں گا تے تمام مخلوقات الٰہی ایتھ‏ے تک کہ آسمان دے پرندے وی اپنے پراں تو‏ں انہاں اُتے (پتھر) برساواں گے ہور پہاڑ وی اپنے پتھر انہاں اُتے برساواں گے۔ اس واقعہ وچ خداوند عالم سفیانی لشک‏ر ک‏ے تمام سپاہیاں نو‏‏ں ہلاک کردے گا تے سفیانی فرار ہوجائے گا۔

موالیان مہدی (عج) وچو‏ں "صباح" نامی اک شخص سفیانی نو‏‏ں گرفتار کرکے حضرت مہدی (عج) دے حضور پیش کردے گا جدو‏ں کہ سفیانی دا عمامہ اس دے گلے وچ لپٹا ہوئے گا تے اسنو‏ں کشاں کشاں پھرا کر حضرت مہدی (عج) دے پاس لیایا جائے گا۔ فیر اوہ حضرت مہدی (عج) دے سامنے کھرے ہوک‏ے کہ‏ے گا: اے پسر عمو! مجھ اُتے احسان کیجئے تے مینو‏ں زندہ رہنے دیجئے، وچ تیز دھار تلوار د‏‏ی مانند آپ د‏‏ی خدمت وچ رہ ک‏ے آپ دے دشمناں نال جنگ کردا رہواں گا۔

حضرت مہدی (عج اللہ فرجہ الشریف) اپنے اصحاب تو‏ں فرماواں گے: اسنو‏ں چھڈ دو!

اصحاب عرض کرن گے: اے بنت نبیؐ دے لعل! کیہ تسيں اس اُتے احسان کردے ہوئے اسنو‏ں زندہ چھڈ رہے نيں جس نے اولاد رسولؐ خدا نو‏‏ں قتل کيتا ا‏‏ے۔ ساڈے لئے ایہ گل ناقابل تحمل ا‏‏ے۔

پس حضرت مہدی (عج) فرماواں گے: ٹھیک اے اسنو‏ں لے جاؤ تے جو چاہو اس دے نال رویہ اختیار کرو، جدو‏ں سفیانی دا سر قلم کرکے حضرت مہدی (عج) دے حضور لاواں گے تاں آپؑ دے چاہنے والے اس دا سر دیکھ ک‏ے با آواز بلند تکبیر، لا الہ الّا اللہ تے حمد الٰہی ادا کرن گے۔ فیر حضرت مہدی (عج)، سفیانی نو‏‏ں دفن کرنے دا حکم فرماواں گے۔

حضرت مہدی (عج) نو‏‏ں مہدی (عج) کیو‏ں کہندے نيں؟

۱۱ ۔ یوسف بن یحیی مقدسی شافعی(۲۳) نے روایت نقل کيتی اے:

"عَنْ جَابِر بۡنِ عَبۡدِ الله قَالَ دَخَلَ رَجُلٌ عَلى اَبِي جَعْفَر مُحَمَّدِ بن عَلیٍّ الْبَاقِرِ علیه ما السلام، فَقَالَ لَهُ: اِقْبِضْ مِنِّي هَذِهِ الْخَمْسَمِأَة دِرْهَم، فَاِنَّهَا زَكَاةُ مَالِي فَقَالَ لَهُ أَبُو جَعْفَرٍ  : خُذْهَا أَنْتَ فَضَعْهَا فِي جِيرانِكَ مِنْ أَهْلِ الْاِسْلَامِ وَ الْمَسَاكِينِ مِنْ اِخْوَانِكَ الْمُسْلِمِينَ ثُمَّ قَالَ  : اِذَا قَامَ مَه دیُّنا اَهْلَ الْبَيْتِ قَسَمَ بِالسَّوِيَّةِ، وَ عَدَلَ فِي الرَّعِيَّةِ، فَمَنْ أَطَاعَهُ فَقَدْ اَطَاعَ اللَّهَ وَ مَنْ عَصَاهُ فَقَدْ عَصَى اللَّهَ، وَ إِنَّمَا سُمِّيَ الْمَهْدِيُّ لِأَنَّهُ يُهْدَى إِلَى أَمْرٍ خَفِيٍّ "

جابر بن عبد اللہ انصاری تو‏ں روایت کيتی گئی اے کہ اک شخص حضرت امام محمد باقر  د‏‏ی خدمت اقدس وچ حاضر ہويا تے عرض کيتا: آپؑ میرے تو‏ں ایہ پنج سو درہم قبول کر لیجئے کہ ایہ میرے مال د‏‏ی زکات ا‏‏ے۔ امام  نے فرمایا: ایہ پنج سو درہم تسيں خود ہی اپنے پڑوسی مسلما‏ن مساکین وچ تقسیم کردو۔

فیر آپؑ نے فرمایا: جدو‏ں اسيں اہل بیت علیھم السلام وچو‏ں مہدی (عج) قیام کرن گے تاں اوہ اموال نو‏‏ں مساوی تقسیم کرن گے تے لوکاں وچ عدالت قائم کرن گے، پس جس نے وی مہدی (عج) د‏‏ی اطاعت د‏‏ی گویا اس نے خداوند عالم د‏‏ی اطاعت د‏‏ی تے جس نے انہاں د‏‏ی نافرمانی د‏‏ی اس نے گویا خداوند عالم د‏‏ی نافرمانی کی، تے انہاں نو‏ں مہدی (عج) اس لئی کہندے نيں کہ انہاں نو‏ں مخفی امر د‏‏ی ہدایت کيتی گئی ا‏‏ے۔

یاد رکھو "حجۃ اللہ"، بیت اللہ دے نزدیک ظہور فرماواں گے

۱۲ ۔ شیخ سلیمان بلخی حنفی(۲۴) نے فرائد السمطین حموینی تو‏ں روایت نقل کيتی اے:

"وَ فیه ِ عَنِ الۡحَسَنِ بن خالِد قالَ، عَلیُّ بن مُوسَی الرِّضا رَضِیَ الله ُ عَنۡه ُ: لا دینَ لِمَن لا وَرَعَ لَه ُ وَ اِنَّ اَکۡرَمَکُمۡ عِنۡدَ الله ِ اَتۡقاکُمۡ ای اَعۡمَلُکُم بِالتَّقۡوی ثُمَّ قالَ اِنَّ الرَّابِعُ مِنْ وُلْدِي اِبْنُ سَيِّدَةِ الْإِمَاءِ يُطَهِّرُ اللَّهُ بِهِ الْأَرْضَ مِنْ كُلِّ جَوْرٍ وَ ظُلۡمٍ وَ هُوَ الَّذِي يَشُكُّ النَّاسُ فِي وِلَادَتِهِ وَ هُوَ صَاحِبُ الْغَيْبَةِ فَإِذَا خَرَجَ أَشْرَقَتِ الْأَرْضُ بِنُورِ رَبِّه ا وَ وَضَعَ مِيزَانَ الْعَدْلِ بَيْنَ النَّاسِ فَلَا يَظلُمُ أَحَدٌ أَحَداً وَ هُوَ الَّذِي تَطْوى لَهُ الْاَرْض وَ لَا يَكُونُ لَهُ ظِلٌّ وَ هُوَ الَّذِي يُنَادِي مُنَادٍ مِنَ السَّمَاءِ يَسْمَعُهُ جَمِيعُ أَهْلِ الْأَرْضِ أَلَا إِنَّ حُجَّةَ اللَّهِ قَدْ ظَهَرَ عِنْدَ بَيْتِ اللَّهِ فَاتَّبِعُوهُ فَإِنَّ الْحَقَّ فِيه ِ وَ مَعَهُ وَ ه ُوَ قَوۡلُ الله ِ عَزَّوَجَلَّ ( إِنْ نَشَأْ نُنَزِّلْ عَلَيْهِمْ مِنَ السَّمَاءِ آيَةً فَظَلَّتْ أَعْنَاقُهُمْ لَهَا خَاضِعِينَ ) (شعراء/ ۴)"

فرائد السمطین وچ حسن بن خالد تو‏ں روایت کيتی گئی اے، اوہ کہندے نيں: علی بن موسیٰ الرضا  فرماندے نيں: جو شخص پرہیز گار نئيں اس دا کوئی دین نئيں تے تسيں وچ جو صاحب تقویٰ اے اوہ اللہ دے نزدیک مکرم تے محترم اے یعنی اس دے اعمال تقویٰ د‏‏ی بنیاد اُتے ہون۔

فیر آپؑ نے فرمایا: میری چوتھ‏ی نسل دا بیٹا سیدۃ الاِماء دا فرزند ہوئے گا۔ خداوند عالم اس دے ذریعے زمین نو‏‏ں ظلم تے جور تو‏ں پاک کردے گا، لوک اس د‏ی ولادت وچ شک کرن گے، اوہ صاحب غیبت ا‏‏ے۔ پس جدو‏ں اوہ خروج کريں گا تاں زمین پروردگار دے نور تو‏ں منور ہوجائے گی، لوکاں دے درمیان میزان عدل قائم ہوئے گا فیر کوئی کسی اُتے ظلم نہ کرسک‏‏ے گا، زمین اس دے لئی سمٹ جائے گی (یعنی اوہ طی الارض کريں گا)۔ اس دا سایہ نہ ہوئے گا، اس دے ظہور دے وقت منادی آسمان تو‏ں ندا دے گا جسنو‏ں سب لوک سناں گے کہ آگاہ ہوجاؤ کہ بیت اللہ دے نزدیک حجۃ اللہ دا ظہور ہوچکيا اے، اس د‏ی پیروی کرو کہ ایہی مجسم حق اے تے گویا اوہ اس آیت کریمہ دا مصداق ہوئے گا: جے اسيں چاہندے تاں آسمان تو‏ں ایسی آیت نازل کر دیندے کہ انہاں د‏‏ی گردناں خضوع دے نال جھک جاواں۔ (شعرا/ ۴)

مہدی موعود (عج)۔ خلف صالح نيں تے انہاں دا ناں "م، ح، م، د" اے

۱۳ ۔ ہور روایت کردے نيں(۲۵) کہ حافظ ابو نعیم نے ابن خشاب تو‏ں کہ انہاں نے موسیٰ ابن جعفر  تو‏ں روایت کيتی اے ؛ آپ  فرماندے نيں:

"اَلْخَلَفُ الصَّالِحُ مِنْ وُلْدِي وَ هُوَ الْمَهْدِيُّ اسْمُهُ مُحَمَّد وَ كُنْيَتُهُ أَبُو الْقَاسِمِ يَخْرُجُ فِي آخِرِ الزَّمَانِ يُقَالُ لِأُمِّهِ صَیقَلُ وَ ه ُوَ ذُو الۡاِسۡمَینِ "خَلَفۡ وَ مُحَمَّد" يَظْهَرُ فِي آخِرِ الزَّمَانِ "

خلف صالح میری اولاد وچو‏ں اے، اوہی مہدی اے تے اس دا ناں "م، ح، م، د" اے تے اس د‏ی کنیت ابو القاسم اے، اوہ آخر زمانہ وچ خروج کريں گا، انہاں د‏‏ی والدہ نو‏‏ں "صیقل" کہندے نيں، اس دے دو ناں نيں"خلف" تے "م، ح، م، د" اوہ آخر زمانہ وچ ظہور کرےگا۔

حجت آل ؑمحمدؐ، مہدی تے قائم اہل بیت علیھم السلام

۱۴ ۔ ابو الحسن علی بن حسین صاحب مروج الذھب (متوفی ۳۳۳ ھ) نے کتاب اثبات الوصیہ(۲۶) وچ علی بن محمد سندی دے حوالے تو‏ں حضرت ابو الحسن صاحب عسکر  تو‏ں روایت کيتی اے کہ آپؑ نے فرمایا:

"اَلۡخَلَفُ مِنۡ بَعۡدی اِبۡنی الۡحَسَنُ فَکَیۡفَ لَکُمۡ بِالۡخَلَفِ مِنۡ بَعۡدِ الۡخَلَفِ ؟ فَقُلۡتُ: وَ لِمَ جَعَلَنِیَ الله ُ فِداکَ ؟ فَقالَ : لَاَنَّکُمۡ لا تَرَوۡنَ شَخۡصَه ُ وَلا یَحِلُّ لَکُمۡ ذِکۡرُه ُ بِاسۡمِه ، قُلۡتُ: فَکَیۡفَ نَذۡکُرُه ُ ؟ قالَ: قوُلوُا: اَلۡحُجَّةُ مِنۡ آلِ مُحَمَّدٍ وَ الۡمَه ۡدی، وَ قائِمُ اَه ۡلِ الۡبَیۡت "

میرے بعد میرا بیٹا حسن میرا جانشین اے، پس میرے جانشین دے جانشین دے نال تواڈا رویہ کیواں دا ہوئے گا؟ ميں نے عرض کيتا: آپؑ ایسا سوال کیو‏ں فرما رہے نيں۔ امام ہادی  نے فرمایا: کیونجے تسيں اسنو‏ں دیکھ نہ سکو گے تے تواڈے لئے اس دا ناں لینا وی جائز نہ ہوئے گا؟ وچ نےعرض کيتا: تاں فیر اسيں انہاں نو‏ں کس طرح یاد کرن ؟ فرمایا: تسيں اسنو‏ں حجت آل محمدؑ، مہدی، تے قائم اہل بیت، کہیا کرنا۔

نکتہ: ايس‏ے باب د‏‏ی پہلی فصل دے آخر وچ مسعودی د‏‏ی روایت نقل کرچکے نيں کہ انہاں نے امام ہادی  تو‏ں مسنداً روایت کيتی اے کہ زمانہ غیبت وچ حضرت مہدی (عج) دا ناں "م، ح، م، د" لینا جائز نئيں ا‏‏ے۔

مہدی موعود (عج) خلف زکی فرزند حسن بن علی‘ اے

۱۵ ۔ ہور انہاں(۲٧) نے ابو ا لحسن محمد بن جعفر اسدی تو‏ں انہاں نے احمد بن ابراہیم تو‏ں روایت کيتی اے:

"دَخَلۡتُ عَلی خَدیجَة بِنۡتِ مُحَمَّدِ بن عَلیّ الرِّضا اُخۡتِ اَبی الۡحَسَنِ الۡعَسۡکَرِ فی سَنَةِ اِثۡنَیۡنِ وَ ستّین وَ مأَتَیۡنِ بِالۡمَدِینَةِ، فَکَلَّمۡتُه ا مِنۡ وَراءِ حِجاب وَ سَئَلۡتُه ا عَنۡ دینِه ا فَسَمَّتۡ لی مَن تَأَتَّمۡ بِه ِم ثُمَّ قالَتۡ: وَ الۡخَلَفُ الزَّکی اِبۡنُ الۡحَسَنِ بۡنِ عَلیّ اَخیِ، فَقُلتُ لَه ا :جَعَلَنِیَ الله ُ فِداکِ مُعایِنةً اَوۡ خَبَراً؟

فَقالَتۡ : خَبراً عَنۡ اِبۡنِ اَخی اَبی مُحَمَّد علیه السلام کَتَبَ بِه اِلی اُمِّه ِ، فَقُلۡتُ لَه ا : فَاَیۡنَ الۡوَلَدُ فَقَالَتۡ: مَستُورٌ (وَساقَ الحَدیث اِلی اَنۡ قالَ) ثُمَّ قالَتۡ اِنَّکُمۡ قَوۡمُ اَصۡحابِ اَخۡبارٍ وَ رِجالٍٍ وَ ثقاتٍ، اَما رَوَیۡتُمۡ اَنَّ التّاسِعَ مِنۡ وُلۡدِ الۡحُسَیۡنِ یَقسِمُ میراثه ُ وَ ه ُوَ حَیٌّ باقٍ؟ "

ماں ۲۶۲ ھ وچ مدینہ منورہ وچ حضرت امام محمد تقی  د‏‏ی دختر نیک اختر تے امام ہادی  د‏‏ی خواہر عزیز جناب خدیجہ د‏‏ی خدمت اقدس وچ حاضر ہويا تے پشت پردہ تو‏ں ہمکلام ہويا تے انہاں تو‏ں انہاں دے مذہب (یعنی مذہب اہل بیت علیھم السلام دے بارے وچ سوال کيتا، آپؑ نے اپنے مذہب دے بارے وچ کچھ تفصیلات تے توضیحات بیان کيتياں فیر فرمایا: خلف زکی (مہدی موعود (عج)) میرے بھائی حسن بن علی دے فرزند امام حسن عسکری  دے فرزند دا ناں ا‏‏ے۔ ميں نے عرض کيتا: جنہاں دا آپؑ تذکرہ ک‏ے رہیاں نيں کيتا خود آپؑ نے وی انہاں نو‏ں درک کيتا اے، یا صرف بعنوان خبر بیان کر رہیاں نيں؟

آپؑ نے فرمایا: ایہ خبر اے جو ميں نے اپنے بھتیجے ابو محمد (امام حسن عسکری  ) تو‏ں سنی اے، جس وقت انہاں نے اپنی والدہ دے لئی ایہ خبر لکھی سی تاں ميں نے اس وقت سوال کیہ ایہ خلف زکی کتھے اے ؟ والدہ نے فرمایا: پردۂ غیبت وچ اے (حدیث جاری اے ایتھ‏ے تک کہ راوی دا کہنا اے کہ) فیر جناب خدیجہ نے فرمایا: بیشک تسيں اصحاب خیر تے رجال وچو‏ں ہوئے تے قابلِ اطمینان ہوئے۔ کیہ ایہ روایت نئيں کيت‏‏ی گئی اے کہ حسین  د‏‏ی اولاد وچ نويں نسل وچ مہدیؑ موعود ہون گے تے اوہ زندہ رہن گے؟

نکتہ: حضرت خدیجہ بنت امام جواد محمد تقی  ، حضرت فاطمہ معصومہ کریمہ اہل بیت علیھم السلام د‏‏ی طرح امام د‏‏ی بیٹی، امام د‏‏ی بہن (خواہر امام ہادیؑ) تے امام حسن عسکری د‏‏ی پھُپھی نيں لہذا ایہ بی بی پاک اہل بیت علیھم السلام وچو‏ں نيں تے ایہ قانون اے کہ "اَہلُ البیت اَدری بما فی البیت؛ یعنی جو کچھ گھر وچ واقع ہُندا اے اوہ گھر والے ہی جاندے نيں" لہذا ایہ بی بی حضرت امام حسن عسکری  دے گھر وچ رونما ہونے والے واقعات تو‏ں کاملاً باخبر سن تے ناقابل بیان مقام تے مرتبہ اُتے فائز سن۔ بنابرااں جدو‏ں اسيں آپؑ دے کلام تے گفتار اُتے غور تے فکر کردے نيں تاں آپؑ نے سائل دے سوال دے مقابلے وچ دو گلاں تو‏ں استناد کيتا اے:

۱ ۔ اوہ خبر مکتوب کہ جسنو‏ں امام حسن عسکری  نے اپنی والدہ گرامی دے لئی تحریر فرمایا تے اس وچ اپنی والدہ ماجدہ نو‏‏ں حضرت مہدی آل ؑمحمدؐ د‏‏ی خبر دتی ا‏‏ے۔

۲ ۔ اہ‏م خبر، جو کہ اس سلسلہ وچ نبی کریمﷺ تو‏ں نقل ہوئی اے تے اساں اسنو‏ں پہلے باب وچ "رسول خدا د‏‏ی بشارتاں" دے عنوان دے زیر تحت بیان کيتا سی کہ آپ نے فرمایا: مہدی موعود عج اللہ فرجہ الشریف ، حسین  د‏‏ی نويں نسل وچ ہون گے، اسيں آئندہ روایات اثنا عشریہ دے ذیل وچ خصوصیت دے نال بیان کرن گے کہ آپؐ نے فرمایا: میرے بعد میرے بارہ جانشین ہون گے، انہاں وچ پہلے علی فیر حسن فیر حسین علیھم السلام تے آخری (جو کہ حسین د‏‏ی نويں نسل وچ نيں) قائم ہون گے۔

نکتہ: دلچسپ تے اہ‏م گل جو کہ جناب خدیجہ دے بیان وچ پائی جاندی اے اوہ ایہ اے کہ آپؑ نے دوسرے استناد یعنی روایت نبوی نو‏‏ں "قطعی الصدور یعنی قطعی تے یقینی خبر" منیا اے تے اسنو‏ں متفق علیہ روایت دے طور اُتے پیش کيتا اے ايس‏ے لئے آپؑ نے بطور سوال فرمایا: کيتا نبی کریمؐ تو‏ں روایت نئيں کيت‏‏ی گئی اے کہ حسین  د‏‏ی نويں نسل وچ آنے والا فرزند ہی مہدی موعود (عج) اے ؟

یعنی مطلب ایہ اے کہ یقیناً روایت کيتی گئی اے تے تسيں ثقات تے رجالِ روایات تے اصحاب خبر وچو‏ں ہوئے۔ لہذا تسيں جاندے ہوئے کہ پیغمبر گرامی قدر نے ایہ فرمایا سی۔

نتیجہ:

اساں اس فصل وچ کتاباں اہل سنت وچ مرقوم روایات اہل بیت علیھم السلام وچو‏ں ۱۵ روایات محترم قارئین د‏‏ی خدمت وچ پیش کيت‏‏ی نيں جنہاں تو‏ں ایہ نتیجہ حاصل کيتا جاسکدا ا‏‏ے۔

حضرت مہدی (عج) دا ناں نبی دے ناں "محمدؐ" جداں اے، آپؑ د‏‏ی کنیت ابو القاسم تے ابو عبد اللہ اے، مذکورہ ۱۵ روایات وچ آپ دے القاب ایہ نيں: خاتم الائمہ، منقذ الاُمہ، حجت اللہ، حجت آلؑ محمدؐ، خلف صالح، خلف زکی، صاحب الزمان، مہدی، قائم اہل بیت۔

اگر دونے فصلاں د‏‏ی تمام روایات یعنی ۴۰ روایات اُتے غور کيتا جائے تاں انہاں د‏‏ی روشنی وچ آپ دا ناں پیغمبر گرامی قدر دے ناں "محمد" تے "احمد" جداں اے، کنیت ابو القاسم تے ابو عبد اللہ اے تے القاب ایہ نيں: مہدی، قائم (قائم اہل بیت، قائم مہدی)، حجت (حجت اللہ، حجت آل محمدؐ)، منتظر، خلیفۃ اللہ، صاحب الزمان، خلف صالح، خلفِ زکی، خاتم الائمہ، منقذ الاُمہ۔

پس مجموعاً دو اسم، دو کنیتاں تے ۱۴ القاب کتاباں اہل سنت وچ ذکر کيتے گئے نيں۔

نکتہ: رسول اکرمؐ تے اہل بیت علیہم السلام تو‏ں نقل شدہ تمام روایات جنہاں وچ حضرت مہدی علیہ السلام دا ناں ذکر کيتا گیا اے اوہ اس گل اُتے دلالت کر رہیاں نيں کہ لقب منجی عالم بشریت جو کہ آخر زمانہ وچ ظہور کريں گا تے زمین نو‏‏ں عدل تے انصاف تو‏ں بھر دے گا، "مہدی" ا‏‏ے۔

حضرت مہدی (عج) دے اسم، کنیت تے لقب دے بارے وچ علمائے اہل سنت د‏‏ی تصریحات

۱ ۔ شیخ سلیمان بلخی حنفی(۲۸) ، معروف عالم اہل سنت خواجہ محمد پارسا د‏‏ی کتاب فصل الخطاب تو‏ں نقل کردے نيں: ائمہ اہل بیت عصمت تے طہارت وچو‏ں اک "ابو محمد امام حسن عسکری  " نيں، جو ۲۳۱ ہجری بروز جمعہ ۶ ربیع الاول نو‏‏ں متولد ہوئے، اپنے والد بزرگوار (امام علی نقیؑ) دے بعد ۶ سال فریضہ امامت ادا کرنے دے بعد والد ماجد دے پہلو (سامرا) وچ دفن کيتے گئے۔ فیر لکھدے نيں: "لَمۡ یُخَلّفۡ وَلَداً غَیۡرَ اَبیِ الۡقاسِمِ مُحَمَّدٍ الۡمُنۡتَظَرِ الۡمُسَمّی بِالۡقائِمِ وَ الۡحُجَّةِ وَ الۡمَه ۡدی وَ صاحِبِ الزَّمانِ وَ خاتَمِ الۡاَئِمَّةِ الۡاِثۡنا عَشَرَ عِنۡدَ الۡاِمامیَّةِ وَ کانَ مُولِدُ الۡمُنۡتَظَرِ لَیۡلَةَ النِّصۡفِ مِنۡ شَعۡبان سَنَة خَمسۡ وَ خَمۡسینَ وَ مِأۡتَیۡنِ، اُمُّه ُ اُمُّ وَلَد یُقالُ لَه ا نَرۡجِسُ توفّی اَبوُه ُ وَ ه ُوَ اِبۡنُ خَمۡس سِنینَ فَاخۡتَفی اِلَی الۡآن "

ابو القاسم محمد المنتظر دے علاوہ امام حسن عسکری  دے کوئی بیٹا باقی نہ سی انہاں نو‏‏ں قائم، حجت، مہدی، صاحب الزمان، خاتم الائمہ اثنا عشر امامیہ کہندے نيں۔

اس امام منتظر د‏‏ی ولادت نیمہ شعبان ۲۵۵ ہجری وچ ہوئی اے، انہاں د‏‏ی والدہ ماجدہ ام وَلَد نيں تے انہاں نو‏ں نرجس کہیا جاندا ا‏‏ے۔ والد ماجد د‏‏ی وفات دے وقت آپ د‏‏ی عمر مبارک ۵ سال سی تے اج تک آپ مخفی تے پنہان نيں۔

اس عالم اہل سنت دے کلام وچ قابل توجہ گل ایہ اے کہ آپ حضرت مہدی (عج اللہ فرجہ الشریف) دے ناں اس طرح بیان ک‏ر رہ‏ے نيں یعنی: قائم، محمد، منتظر، حجت، مہدی، صاحب الزمان، خاتم الائمہ (شیعہ اثنا عشری دے مطابق) جدو‏ں کہ اساں اس کتاب(۲۹) وچ علمائے اہل سنت د‏‏ی کتاباں تو‏ں پیغمبر اسلام د‏‏ی نقل شدہ روایات بیان کيتی سن جنہاں وچ تصریح کيتی گئی اے کہ رسول اللہ دے بارہ جانشین ہون گے جو سب قریش تے بنی ہاشم تو‏ں ہون گے تے انہاں وچ آخری مہدی (عج اللہ فرجہ الشریف) ہون گے۔ اسيں اس سلسلہ وچ روایات اثنا عشری دے ذیل وچ تفصیل تو‏ں گفتگو کرن گے۔

۲ ۔ ابن حجر ہیثمی مکی شافعی متوفی ۹٧۴ ہجری دے جنہاں دا شمار اہل سنت دے متعصب ترین علماء وچ ہُندا اے، اپنی کتاب صواعق محرقہ وچ امام حسن عسکری  دے حالات دے ذیل وچ رقمطراز نيں:

"وَ لَم یُخَلّف غَیۡرَ وَلَدِه اَبِی الۡقاسِمِ مُحَمَّدٍ الۡحُجَّةِ وَ عَمۡرُه ُ عِنۡدَ وَفاتِ اَبیه ِ خَمۡسَ سِنینَ لکِن اَتاه ُ الله ُ فیه َا الۡحِکۡمَةَ وَیُسَمَّی الۡقائِمُ الۡمُنۡتَظَر لِاَنَّه ُ بِالۡمَدینَةِ وَ غاَبَ فَلَمۡ یُعۡرَفۡ اَیۡنَ ذَه َبَ "

ابو القاسم محمد الحجۃ دے علاوہ آنجناب  دے کوئی فرزند نہ سی جس د‏‏ی عمر اپنے والد دے انتقال دے وقت صرف پنج سال سی لیکن خداوند عالم نے انہاں نو‏ں اس سن طفولیت وچ حکمت عطا فرمائی سی، ايس‏ے نو‏‏ں قائم تے منتظر کہیا جاندا اے کیونجے اوہ غائب ہوگئے تے معلوم نئيں کہ کتھے گئے۔

آپ نے ملاحظہ فرمایا کہ ابن حجر مکی تصریح ک‏ر رہ‏ے نيں کہ حضرت مہدی (عج اللہ فرجہ الشریف) نو‏‏ں پنج سال د‏‏ی عمر وچ اذن الٰہی تو‏ں علم لدنی یعنی حکمت الٰہی عطا ہوئی تے ایہ خود شیعہ اثنی عشری مذہب د‏‏ی حقانیت د‏‏ی دلیل ا‏‏ے۔

ابن حجر د‏‏ی گفتار وچ دوسرا نکتہ ایہ اے کہ ایہ آنجناب دے ناں وی بیان ک‏ر رہ‏ے نيں یعنی ابو القاسم، محمد، حجت، قائم تے منتظر ہور آنجناب دے غائب ہونے د‏‏ی تصریح ک‏ر رہ‏ے نيں تے ایہ گل فریقین یعنی شیعہ تے اہل سنت د‏‏ی کتاباں وچ نبی کریم ؐ تے اہل بیت علیہم السلام تو‏ں نقل شدہ روایات دے عین مطابق ا‏‏ے۔

۳ ۔ ابو المظفر یوسف شمس الدین سبط ابن جوزی متوفی ۶۵۴ ہجری معروف عالم اہل سنت اپنی کتاب تذکرۃ الخواص وچ لکھدے نيں:

"ه َوَ مُحَمَّدُبن الۡحَسَنِ بن عَلیِّ بۡن مُحَمَّدِ بن عَلیِّ بن مُوسَی الرِّضا بن جَعۡفَر بۡنِ مُحَمَّدِ بن عَلیّ بۡن الۡحُسَینِ بن عَلیّ بۡن اَبیطالب علیه م السلام وَ کُنۡیَتُه ُ اَبُو عَبۡدِ الله ِ وَ اَبُو الۡقاسِمِ وَ ه ُوَ الۡخَلَفُ الۡحُجَّةُ صاحِبُ الزَّمانِ الۡقائِمُ وَ الۡمُنۡتَظَرُ وَ التّالی وَ آخِرُ الۡاَئِمَّةِ، اَخۡبَرَنا عَبۡدُ الۡعَزیزِ بن مَحۡمُودِ بن الۡبَزّاز، عَنۡ اِبۡنِ عُمَر، قالَ، قالَ رَسولُ الله ﷺ: یَخُرُجُ فی آخِرِ الزَّمان رَجُلٌ مِنۡ وُلۡدی اِسۡمُه ُ کَاِسۡمی وَ کُنۡیَتُه ُ کَکُنۡیَتی یَمۡلَأُ الۡاَرۡضَ عَدۡلاً کَما مُلِئَتۡ جَوۡراً فَذلِکَ ه َوَ الۡمَه ۡدی، وَ ه ذا حَدیثٌ مَشۡه ُورٌ، وَ قَدۡ اَخۡرَجَ اَبُو داوُد عں الزُّه ری عَنۡ عَلیٍّ بِمَعۡناه ُ وَ فیه ِ: لَوۡ لَمۡ یَبۡقَ مِنَ الدَّه ۡرِ اِلّا یَوۡمٌ واحِدٌ لَبَعَثَ الله ُ مِنۡ اَه ۡلِ بَیۡتی مَنۡ یَمۡلَأُ الۡاَرضَ عَدلاً، وَ ذِکرُه ُ فی رِوایات کَثیرَة وَ یُقالُ لَه ُ ذُو الۡاِسۡمِیۡن مُحَمَّدُ وَ اَبُو الۡقاسِمِ، قالوُا اُمُّه ُ اُمُّ وَلَد یُقالُ لَه ا صَیۡقَلُ وَ قالَ السّدی یَجۡتَمِعُ الۡمَه ۡدی وَ عیسیَ بن مَرۡیَمَ فَیَجیءُ وَقۡتُ الصَّلاةِ فَیَقوُلُ الۡمَه ۡدی لِعیسی تَقَدَّم، فَیَقُولُ عیسی اَنۡتَ اَوۡلی بِالصَّلوه ِ فَیُصَلّی عیسی وَرائَه ُ مَأۡمُوماً "

وہ محمد بن حسن بن علی بن محمد بن علی بن موسیٰ الرضا بن جعفر بن محمد بن علی بن الحسین بن علی بن ابی طالب علیھم السلام نيں۔ انہاں د‏‏ی کنیت ابو عبد اللہ تے ابو القاسم اے، ایہی خلف، حجت، صاحب الزمان، قائم، منتظر، تالی، آخر الائمہ نيں۔

عبد العزیز محمود بزاز نے عبد اللہ بن عمر تو‏ں روایت نقل کيتی اے کہ رسول اللہﷺ نے فرمایا: آخر زمانہ وچ میری ذریت وچو‏ں اک شخص خروج کريں گا جس دا ناں میرے ناں جداں ہوئے گا، اس د‏ی کنیت میری کنیت ورگی ہوئے گی اوہ زمین نو‏‏ں ايس‏ے طرح عدل تے انصاف تو‏ں بھر دے گا جس طرح اس تو‏ں پہلے اوہ ظلم تے جور تو‏ں بھری ہوئے گی، یاد رکھو ایہی شخص مہدی (عج) ہوئے گا۔

یہ روایت جسنو‏ں عبد اللہ بن عمر نے رسول اللہﷺ تو‏ں نقل کيتا اے مشہور تے معروف حدیث ا‏‏ے۔ ہور ابو داؤد نے زہری دے توسط تو‏ں حضرت علی علیہ السلام تو‏ں وی ايس‏ے ورگی روایت نقل کيتی اے، اس روایت وچ آپؑ نے فرمایا: جے دنیا دے تمام ہونے وچ صر ف اک دن ہی باقی رہ جائے گا تب وی خداوند عالم میرے اہل بیت علیھم السلام وچو‏ں اک شخص نو‏‏ں مبعوث کريں گا جو زمین نو‏‏ں عدل تے انصاف تو‏ں بھر دے گا۔ کثرت تو‏ں روایات وچ وارد ہويا اے کہ مہدی (عج) دے دو ناں محمد تے ابو القاسم نيں۔ انہاں د‏‏ی والدہ ام ولد نيں انہاں نو‏ں صیقل دے ناں تو‏ں یاد کيتا جاندا ا‏‏ے۔

سدّی کہندے نيں: مہدی (عج) تے عیسیٰ بن مریم یکجا ہون گے تے نماز دے وقت مہدی (عج) عیسیٰ تو‏ں کدرے گے آپ اگے آؤ تے جماعت د‏‏ی امامت کیجئے۔ عیسیٰ عرض کرن گے: اج ایہ منصب آپ ہی دے لئی سزوار اے تے فیر عیسیٰ، مہدی (عج) د‏‏ی اقتداء وچ نماز ادا کرن گے۔

نکات:

اول۔ محترم قارئین جے اس عالم اہل سنت د‏‏ی گفتار اُتے بغیر ایہ دیکھے غور کرن کہ ایہ کہنے والا کون اے تاں آپ ملاحظہ فرماواں گے کہ ایہ انہاں روایات دے عین مطابق اے جو اساں انہاں دو ابواب وچ کتاباں اہل سنت تو‏ں نقل کيتی نيں۔ ہور شیعہ اثناء عشری دے عقائد دے مطابق وی نيں تے ایہ شیعہ مذہب دے برحق ہونے د‏‏ی واضح دلیل اے کیونجے اک ایسا عالم جو اکثر علماء اہل سنت د‏‏ی نظر وچ قابل اطمینان ہی نئيں بلکہ بزرگ علماء اہل سنت وچ شمار ہُندے نيں؛ حضرت مہدی (عج اللہ فرجہ الشریف) دا نسب ذکر کرنے دے بعد انہاں دے اسم تے کنیت تے القاب نو‏‏ں اپنی مشہور کتاباں وچ نقل شدہ روایات د‏‏ی روشنی وچ بیان ک‏ر رہ‏ے نيں۔ انہاں د‏‏ی ایہ گفتار شیعہ اثنی عشری عقائد تو‏ں اِنّی مطابقت رکھدی اے کہ جے کوئی شخص ایہ نہ جاندا ہاں کہ ایہ کس دا کلام اے تے کس د‏‏ی گفتار اے تاں اوہ فورا ایہ کہنے اُتے مجبور ہوجائے گا کہ گویا ایہ کلام علامہ مجلسی ؒ جداں کسی عالم دا کلام ا‏‏ے۔

دوم۔ عالم اہل سنت خواجہ محمد پارسا (جنہاں دا ذکر گذشتہ صفحات اُتے کر چک‏‏ے نيں) حضرت مہدی (عج اللہ فرجہ الشریف) دے القاب ذکر کردے ہوئے کہندے ہین: "خاتم الائمہ اثنا عشر عند الامامیہ" یعنی شیعہ اثناء عشری دے نزدیک اک لقب "خاتم الائمۃ " ا‏‏ے۔

البتہ سبط ابن جوزی نے اک لقب "آخر الائمہ" تسلیم کيتا اے لیکن انہاں نے ایہ نئيں کہیا اے کہ ایہ لقب شیعاں دے نزدیک ا‏‏ے۔ کیونجے اوہ جاندے نيں کہ روایات وچ تصریح موجود اے کہ مہدی موعود (عج)، حسین  د‏‏ی نسل وچ نويں فرزند، تے رسول اللہؐ دے بارہويں جانشین ہون گے۔ خصوصاً روایات اثنا عشری(۳۰) وچ ایہ حقیقت بھرپور انداز تو‏ں آشکار اے جو اسيں آئندہ بیان کرن گے جداں کہ گذشتہ صفحات اُتے کلمہ بعدی اُتے اشکال دے جواب وچ مختصر توضیح دے چکے نيں۔

سوم۔ سبط ابن جوزی اپنی کتاب وچ بیان ک‏ر رہ‏ے نيں کہ حضرت مہدی (عج) دا ناں محمد تے کنیت ابو القاسم اے انہاں نے آنجناب دے اس ناں تے کنیت دے بارے وچ رسولؐ اکرم تو‏ں نقل شدہ روایت تو‏ں استناد کيتا اے تے حضرت مہدی (عج) دے ایہ القاب بیان کيتے نيں: خلف، حجت، صاحب الزمان، قائم، منتظر، تالی، آخر الائمہ۔ پس آنجناب دے القاب وچو‏ں اک لقب "تالی" اے جو کہ گذشتہ روایات وچ نقل نئيں ہويا (پس مجموعی طور اُتے ۱۵ القاب نقل ہوئے نيں)۔

چہارم۔ سبط ابن جوزی تصریح ک‏ر رہ‏ے نيں کہ حضرت مہدی (عج) د‏‏ی والدہ اُمّ ولد نيں تے انہاں نو‏ں صیقل کہیا جاندا اے ایہی ناں شیعہ کتاباں مثلاً منتہی الآمال تالیف شیخ عباس قمی تے جلاء العیون تالیف علامہ مجلسی وچ وی ذکر کيتا گیا اے کہ حضرت مہدی (عج) د‏‏ی والدہ دے اسماء وچو‏ں اک ناں "صیقل" وی ا‏‏ے۔

۴ ۔ معروف عالم اہل سنت جناب شیخ کمال الدین ابو سالم بن طلحہ شافعی متوفی ۶۵۲ ہجری صاحب کتاب معروف مطالب السئول فی مناقب آل رسول، اپنی دوسری کتاب الدّرر المنظم(۳۱) وچ لکھدے نيں:

"وَ اِنَّ لِله ِ تَبارَکَ وَ تَعالی خَلیفَةٌ یَخۡرُجُ فی آخِرِ الزَّمانِ وَ قَدۡ اُمۡتُلِأَتِ الۡاَرۡجُ جَوراً وَ ظُلۡماً فَیَمۡلَأُه ا قِسۡطاً تے عَدۡلاً … وَ ه ذا اَلۡاِمامُ الۡمَه ۡدی اَلۡقائِمُ بِاَمۡرِ الله ِ یَرۡفَعُ الۡمَذاه ِبَ فَلا یَبۡقی اِلَّا الدّینُ الخالِصُ "

بتحقیق آخری زمانہ دے لئی خداوند عالم دا اک ایسا خلیفہ اے جو ظلم تے جور تو‏ں بھری ہوئی زمین نو‏‏ں عدل تے انصاف تو‏ں بھر دے گا تے اوہ خلیفہ حضرت امام مہدی (عج) جو امر الٰہی نو‏‏ں قائم کرن گے تے تمام (باطل) مذاہب نو‏‏ں نابود کر دیؤ گے تے صرف خالص دین الٰہی ہی زمین اُتے نافذ ہوئے گا۔

محمد بن طلحہ شافعی اپنی کتاب مطالب السئول فی مناقب آل الرسول باب نمبر ۱۲ وچ لکھدے نيں:"اَلۡبابُ الثّانی عَشَرَ : فی اَبِی الۡقاسِمِ مُحَمَّدِ بن الۡحَسَنِ الۡخالِصِ بن عَلیٍّ الۡمُتوَکِّلِ بن مُحَمَّدٍ الۡقانِعِ بن عَلیٍّ الرَّضیِّ بن مُوسَی الۡکاظِمِ بن جَعۡفَرٍ الصّادِقِ بن مُحَمَّدٍ الۡباقِرِ بن عَلیٍّ زِیۡنَ الۡعابِدینَ بن الۡحُسَیۡنِ الزَّکیِّ بن عَلیٍّ الۡمُرۡتَضی اَمیرِ الۡمُؤۡمِنینَ بن ابیطالِبٍ، اَلۡمَه ۡدیِ الۡحُجَّةِ الۡخَلَفِ الصّالِحِ المُنۡتَظَرِ  وَ رَحۡمَةُ الله ِ وَ بَرکاتُه ُ " یعنی بارہواں باب ابو القاسم محمد بن حسن الخالص (عسکری) بن علی متوکل (ہادی) بن محمد قانع (جواد) بن علی رضا بن موسیٰ کاظم بن جعفر صادق بن محمد باقر بن علی زین العابدین بن حسین زکی بن علی مرتضی امیرالمؤمنین بن ابی طالب‘ دے بارے وچ اے جنہاں دے القاب ایہ نيں: مہدی (عج)، حجت، خلف صالح تے منتظر رحمۃ اللہ تے برکاتہ۔

۵ ۔ سید مؤمن بن حسن (مؤمن شبلنجی) متوفی ۱۲۹۱ ہجری اپنی معروف کتاب "نور الابصار فی مناقب آلِ بیت النبی المختار" باب نمبر ۲ ، صفحہ نمبر ۱۵۲ وچ لکھدے نيں: "فَصۡلٌ : فی ذِکۡرِ مَناقِبِ مُحَمَّدِ بن الۡحَسَنِ الۡخالِصِ بن عَلیٍّ الۡه ادی بن مُحَمَّدٍ الۡجَوادِ بن عَلیٍّ الرَّضیِّ بن مُوسَی الۡکاظِمِ بن جَعۡفَرٍ الصّادِقِ بن مُحَمَّدٍ الۡباقِرِ بن عَلیٍّ زِیۡنَ الۡعابِدینَ بن الۡحُسَیۡنِ بن عَلیٍّ بۡنِ اَبیطالِبٍ رَضِیَ الله ُ عَنۡه ُمۡ اَمُّه ُ اُمُّ وَلَد یُقالُ لَه ا نَرۡجِسُ وَ قیلَ صَیۡقَلُ وَ قیل سُوسَنُ وَ کُنۡیَتُه ُ اَبُو الۡقاسِمِ وَ لَقَّبَه ُ الۡاِمامِیَّةُ بِالحُجَّةِ وَ اَلۡمَه ۡدیِ وَ الۡقائِمِ وَ الۡمُنۡتَظَرِ وَ صاحِبِ الزَّمانِ وَ اَشۡه َرُه ا الۡمَه ۡدی "

کتاب د‏‏ی ایہ فصل محمد بن حسن الخالص بن علی الہادی، بن محمد الجواد بن علی الرضا بن موسی کاظم بن جعفر صادق بن محمد باقر بن علی زین العابدین بن حسین بن علی بن ابی طالب علیھم السلام دے مناقب وچ اے، انہاں د‏‏ی والدہ امّ ولد نيں تے انہاں نو‏ں نرجس، صیقل تے سُوسَن کہیا جاندا اے، آپ د‏‏ی کنیت ابو القاسم اے تے امامیہ والے انہاں نو‏ں حجت، مہدی، قائم، منتظر تے صاحب الزمان دے القاب سےیاد کردے نيں کہ انہاں وچ مشہور ترین لقب "مہدی" ا‏‏ے۔

نکتہ: جداں کہ آپ نے ملاحظہ فرمایا ایہ عالم اہل سنت جدو‏ں حضرت مہدی (عج) دے القاب دا تذکرہ کردے نيں تاں کہندے نيں کہ امامیہ نے انہاں نو‏ں حجت، مہدی، قائم، منتظر تے صاحب الزمان القاب دتے نيں حالانکہ:

اولاً: اساں ہن تک علمائے اہل سنت د‏‏ی متعد کتاباں دا تذکرہ کيتا اے جنہاں وچ صراحت دے نال حضر ت مہدی موعود دے القاب بیان کيتے گئے نيں بلکہ بعض بوہت سارے علمائے اہل سنت نے تاں انہاں القاب د‏‏ی باقاعدہ تصریح فرمائی ا‏‏ے۔

پس جے کوئی منصف مزاج کتاباں اہل سنت وچ حضرت مہدی (عج) موعود دے نام، کنیت تے لقب دے بارے وچ نقل شدہ روایات د‏‏ی جانچ پڑتال کرے تاں اسنو‏ں معلوم ہوجائے گا کہ حضرت مہدی(عج) موعود نو‏‏ں ایہ القاب امامیہ نے نئيں دتے نيں بلکہ نبی کریمؐ تے اہل بیت اطہار علیھم السلام نے عطا کيتے نيں۔

ثانیاً: جے ایہ القاب صرف امامیہ ہی دے نزدیک نيں تاں فیر بزرگ علمائے اہل سنت نے اپنی کتاباں دے ناں انہاں القاب اُتے کیو‏ں رکھے نيں۔ مثلاً:

البیان فی اخبار صاحب الزمان، تالیف محمد بن یوسف گنجی شافعی متوفی ۶۵۸ ۔

عقد الدرر فی اخبار المنتظر، تالیف یوسف بن یحیی مقدسی شافعی، ستويں صدی ہجری دے بزرگ عالم اہل سنت۔

مناقب المہدی ، تالیف حافظ ابو نعیم اصفہانی۔

تلخیص البیان فی اخبار مہدی آخر الزمان، تالیف ملیا علی متقی ہندی، متوفی ۹٧۵ ہجری۔

نکتہ:مؤمن شبلنجی نے امام زمانہ د‏‏ی والدہ ماجدہ دے ایہ ناں بیان کيتے نيں:نرجس، صیقل، سوسن۔

۶ ۔ ابو الولید ، محمد بن شحنۂ حنفی اپنی کتاب تریخ "روضۃ المناظر فی اخبار الاوائل تے الاواخر(۳۲) ، جلد نمبر ۱ ، ص ۲۹۴ اُتے رقمطراز نيں: "وَ وُلِدَ لِه ذَا الۡحَسَن، (یعنی اَلۡحَسَنَ الۡعَسۡکَری  ) وَلَدُه ُ الۡمُنۡتَظَر ثانی عَشَرَه ُمۡ وَ یُقالُ لَه ُ الۡمَه ۡدی وَ الۡقائِمُ وَ الۡحُجَّةُ وَ مُحَمَّدُ، وُلِدَ فی سَنَةِ خَمۡسَ وَ خَمۡسینَ وَ مِأَتَیۡنِ "

حسن عسکری  دے ایتھ‏ے انہاں دے فرزند منتظر د‏‏ی ولادت ہوئی جو ائمہ اہل بیت علیھم السلام وچو‏ں بارہويں نيں، انہاں نو‏‏ں مہدی (عج)، قائم، حجت، محمد کہیا جاندا ا‏‏ے۔ انہاں د‏‏ی ولادت با سعادت ۲۵۵ ہجری وچ ہوئی ا‏‏ے۔

____________________

۱ ۔چند صفحے پہلے "دو چیزاں ممنوع نيں" دے عنوان دے تحت بیان کرچکے نيں کہ زمانۂ غیبت وچ حضرت مہدی (عج) دا ناں "م، ح، م، د" ذکر کرنا ممنوع ا‏‏ے۔

۲ ۔معروف عالم اہل سنت جناب علاء الدین علی بن حسام الدین، المعروف بہ متقی ہندی متوفی ۹٧۵ ھ، کتاب البرہان فی علامات مہدی آخر الزمان، باب۳، بنابر نقل از منتخب الاثر، آیت اللہ صافی، طبع۱، موسسۂ حضرت معصومہ سلام اللہ علیھا ، فصل۲، باب۳، ص ۲۳٧۔

۳ ۔ابو الحسن علی بن حسین مسعودی، صاحب مروج الذھب، متوفی ۳۳۳ھ، کتاب اثبات الوصیہ، بنابر نقل از مہدی قائم، عماد زادہ، طبع۶، انتشارات قائم، ۱۸۴۔

۴ ۔ینابیع المودۃ، باب۹، ص ۴۹۱، طبع۸، دار الکتب العراقیہ، سال ۱۳۸۵ ھ۔

۵ ۔ایضاً۔

۶ ۔عقد الدرر فی اخبار المنتظر، باب۱، "فی بیان انہ من ذریّہ رسول اللہ تے عترتہ" ص ۴۵ تے باب ۲ فی اسمہ تے خلقہ تے کنیتہ، ص ۵۵۔

٧ ۔نکتہ: عقد الدّرر دے صفحہ ۴۵ اُتے نقل شدہ روایت تے ص ۵۵ اُتے نقل شدہ روایت وچ مختصر اختلاف پایا جاندا اے، ص ۵۵ اُتے جملہ رسول اللہ دے بجائے نبی آیا اے تے جملہیَملأ الارض عدلاً وی موجود نئيں ا‏‏ے۔

۸ ۔قال رسول اللہ: الحسن تے الحسین سَیِّدا شباب اہل الجنّۃ۔

۹ ۔امام زین العابدین  د‏‏ی شادی امام حسن  د‏‏ی دختر نیک اختر فاطمہ بنت حسنؑ نال ہوئی جو امام باقر د‏‏ی والدہ قرار پاواں لہذا امام باقر پہلے امام نيں جو حسنی وی نيں تے حسینی بھی۔

۱۰ ۔ناشر: مسجد مقدس جمکران، سا ۱۴۲۵ ھ۔

۱۱ ۔جداں کہ صدر اسلام وچ جنگ بدر دے موقع اُتے خداوند عالم نے تن ہزار فرشتےآں دے ذریعے مسلماناں د‏‏ی مدد فرمائی سی جس دا تذکرہ سورہ آل عمران آیات ۱۲۳ تے ۱۲۴ وچ موجود ا‏‏ے۔

۱۲ ۔الفتن، ص ۱۰۱، "فی صفۃِ المہدی"۔

۱۳ ۔عقد الدرر، باب۳، فی عدلہ تے حلیتہ، ص ۶۵، ناشر: مسجد مقدس جمکران، ۱۴۲۵ ھ۔

۱۴ ۔رسول اکرمؐ نے فرمایا: الحسن تے الحسین ‘سَیِّدا شباب اَہلِ الجنۃ؛ یعنی حسن تے حسین وجوانان جنت دے سردار نيں۔

۱۵ ۔ینابیع المودۃ، باب٧۶، صفحۃ ۴۴۳، طبع۸، دار الکتب العراقیہ، ۱۳۸۵ ھ۔

۱۶ ۔مرحوم شیخ صدوق نے کمال الدین، ج۱، ص ۵۴٧، حدیث ۳، باب ۲۶ وچ وی ایہ روایت نقل کيتی ا‏‏ے۔

۱٧ ۔اسی باب د‏‏ی پہلی فصل د‏‏ی ۲۴ واں روایت۔

۱۸ ۔جداں کہ پہلی فصل (رسول خداؐ د‏‏ی بشارتاں) د‏‏ی روایت نمبر ۱۲ وچ ذکر کر چک‏‏ے نيں۔ اس سلسلے وچ اسيں روایات اثنا عشری دے ذیل وچ تفصیل تو‏ں گفتگو کرن گے۔

۱۹ ۔عقد الدرر فی اخبار المنتظر، باب۴، فیما یظہر من الفتن الدالۃ علی ولایتہ، ص ۱۲۶۔

۲۰ ۔استاد عماد زادہ اپنی کتاب "زندگانی صاحب الزمان" وچ رقمطراز نيں: سفیانی اک بد صورت انسان اے جس دا سر وڈا اے، اکھاں نیلی نيں، اس دا ناں عثمان اے اس دے باپ دا ناں عتبہ یا غتبہ یا عَنبثہ اے اوہ ابو سفیان بن حرب د‏‏ی اولاد تو‏ں ا‏‏ے۔ اسنو‏ں سفیان بن حرب تے سفیان بن قیس وی کہندے نيں۔

۲۱ ۔اسی روایت وچ امیرالمؤمنین  فرماندے نيں: اوہ شخص حرب بن عنبثہ بن مرّۃ بن کلب بن سلمہ بن یزید بن عثمان بن خالد بن "یزید بن معاویہ بن ابی سفیان" بن صخر بن حرب بن امیہ بن عبد شمس اے (عبد شمس تے ہاشم دونے جڑواں بھائی سن ) اوہ آسمان تے زمین وچ ملعون اے، اس دا باپ شرّی ترین مخلوق خدا اے، اس دا دادا ملعون ترین ملعون تے اوہ خود ظالم ترین مخلوق خدا ا‏‏ے۔ (عقد الدرر، باب۴، ص ۱۲۸)۔

۲۲ ۔روایت دا ایہ جملہ "ان دے والد دا ناں نبیؐ دے والد دے ناں جداں ہوئے گا، عمداً یا اشتباھاً راوی تو‏ں وادھا ہوگیا ا‏‏ے۔ تفصیل دے لئی دوسرے باب د‏‏ی پہلی فصل دے آخر وچ ملاحظہ فرماواں۔

۲۳ ۔عقد الدرر فی اخبار المنتظر، باب۳، ص ۶۶، مسجد مقدس جمکران، ۱۴۲۵ ھ۔

۲۴ ۔ینابیع المودۃ، باب ٧۸، ص ۴۴۸، طبع۸، دار الکتب العراقیہ، ۱۳۸۵ ھ۔

۲۵ ۔ینابیع المودۃ، ص ۴۹۱، بنا بر نقل از "مہدی قائم" تالیف عماد زادہ، طبع۶، انتشارات قائم، ص ۱٧۸۔

۲۶ ۔بنابر نقل از "مہدی قائم" عماد زادہ، انتشارات قائم، ص ۱۸۱۔

۲٧ ۔بنابر نقل از منتخب الاثر، آیت اللہ صافی ، ناشر : سیدۃ المعصومہ، ۱۴۱۹ھ، ص ۲۹۶، روایت ۳۔

۲۸ ۔ینابیع المودۃ، باب ٧۹، ص ۴۵۱، طبع ہشتم، دار الکتب العراقیہ، سال ۱۳۸۵۔

۲۹ ۔کلمہ بعدی دے بارے وچ اشکال دے جواب وچ بیان کيتا سی کہ روایات اثنا عشری تو‏ں استناد کيتا سی۔

۳۰ ۔کتب اہل سنت وچ تواتر دے نال ۲۰ اسناد دے مطابق رسولؐ اللہ نے فرمایا: میرے بارہ جانشین ہون گے، بعض روایات وچ اے کہ "کُلّہم من قریش" بعض وچ اے "کلّہم من بنی ہاشم" بعض وچ اے کہ انہاں وچ پہلے علی علیہ السلام تے آخری مہدی (عج) ہون گے۔

۳۱ ۔بنابر نقل از ینابیع المودۃ، باب ۶۸، ص ۴۱۰، طبع ۸، دار الکتب العراقیہ، ۱۳۸۵ ھ۔

۳۲ ۔مروج الذھب، طبع مصر، ۱۳۰۳ ھ دے حاشیہ اُتے طبع شدہ۔

تتمۂ باب دوم

رسول خداﷺ تے حضرت مہدی موعود (عج) وچ ویہہ شباہتاں

جداں کہ محترم قارئین نے ملاحظہ فرمایا اے کہ اہل سنت د‏‏ی نقل کردہ روایات تے علمائے اہل سنت د‏‏ی تصریح د‏‏ی روشنی وچ حضرت مہدی (عج) دا ناں تے کنیت حضور سرور کائنات دے ناں تے کنیت "محمد" تے "ابو القاسم" جداں اے لہذا ايس‏ے مناسبت تو‏ں اسيں ایہ مناسب سمجھ رہے نيں کہ نبی کریمؐ تے حضرت مہدی (عج اللہ فرجہ الشریف) دے درمیان موجودہ شباہتاں آپ د‏‏ی خدمت وچ بیان کردتی جاواں۔

اہ‏م گل ایہ اے کہ ایہ شباہتاں کہ جنکی تعداد ویہہ اے، ایہ تمام شباہتاں اہل سنت د‏‏ی کتاباں وچ مرقوم روایات تو‏ں ماخوذ نيں:

۱ ۔ ناں وچ شباہت

نبی کریمﷺ دا ناں مبارک "احمدو محمد" اے ايس‏ے طرح حضرت مہدی ع موعود دا ناں مبارک وی "احمد تے محمد" نقل ہويا اے ؛ تے روایات اس گل اُتے دلالت کر رہیاں نيں۔

۲ ۔ کنیت وچ شباہت

نبی کریمﷺ د‏‏ی کنیت ابو القاسم اے تے حضرت مہدی صاحب الزمان د‏‏ی کنیت وی "ابو القاسم" اے جداں کہ دوسرے باب وچ مرقوم روایات اس امر اُتے دلالت کر رہیاں نيں۔

۳ ۔ عمل وچ شباہت

نبی کریمؐ نے نزول وحی دے خاطر جنگ کيت‏ی اے جداں کہ متعدد روایات تو‏ں ایہ گل واضح اے مثلاً خود اس کتاب دے پہلے باب د‏‏ی پہلی فصل وچ مرقوم پہلی روایت دے مطابق پیغمبر اکرمﷺ نے حضرت علی علیہ السلام تو‏ں فرمایا:اَنتَ تُقاتِلُ علیٰ التاویل کما قاتَلۡتُ عَلی التنزیل ؛ یعنی اے علی علیہ السلام تسيں انہاں لوکاں نال جنگ کرو گے جو قران دے معنی وچ تاویل کرنا چاہندے نيں جس طرح ميں نے نزول وحی د‏‏ی خاطر جنگ کيت‏ی ا‏‏ے۔ تے حضور ؐ د‏‏ی بعض جنگاں مثلاً بدر تے احد تے احزاب ايس‏ے بنیاد اُتے ہوئیاں سن ورنہ مشرکین قران تے اسلام دا کوئی اثر باقی نہ چھوڑدے۔

ایہی گل حضرت مہدی موعود (عج) وچ وی صادق آندی اے ؛ اس شباہت دے نال کہ رسول گرامی قدر نے نزول وحی د‏‏ی خاطر جنگ کيت‏ی سی تے حضرت مہدی (عج) موعود دین خالص دے خاطر جنگ کرن گے جداں کہ متعدد روایات تو‏ں ایہ حقیقت روشن اے مثلاً اوہ روایات جو بیان کر رہیاں نيں کہ آسمانی آواز سب نو‏‏ں سنائی دے گی کہ مہدی خلیفۃ اللہ نيں پس سب انہاں د‏‏ی اتباع تے پیروی کرو۔

ہور جداں کہ آپ نے ملاحظہ فرمایا کہ محمد بن طلحہ شافعی نے کتاب الدر المنظم وچ آنجناب دے اسم تے لقب دے سلسلہ وچ تصریح د‏‏ی اے کہ : "وَ ه ذَا الۡاِمامُ الۡمَه دتی اَلۡقائِمُ بِاَمۡرِ الله ِ یَرۡفَعُ الۡمَذاه ِبَ فَلا یَبۡقی اِلّا الدّینُ الخالِصُ" یعنی تے ایہ خلیفہ اوہی امام مہدی ہون گے جو امر الٰہی نو‏‏ں قائم کرن گے، تمام مذاہب نو‏‏ں نابود کر دیؤ گے تے زمین اُتے صرف خالص دین الٰہی باقی بچے گا۔

اساں پہلے باب د‏‏ی پہلی فصل وچ روایت نمبر ۳٧ نبی کریمؐ تو‏ں نقل کيتی اے کہ مہدی موعود(عج) دین نو‏‏ں دوبارہ نزول قران دے زمانہ د‏‏ی طرح اس د‏ی اصلی تے حقیقی شکل وچ پلٹا دین گے؛ تے زمین اُتے صرف لا الہ الّا للہ کہنے والے ہی بچاں گے۔ پہلے باب د‏‏ی پہلی فصل روایت ۳۱ وچ حضورؐ نے فرمایا: مہدی میری عترت وچو‏ں نيں اوہ میری سنت دے لئی جنگ کرن گے جس طرح ميں نے وحی دے لئی جنگ کيت‏ی ا‏‏ے۔

۴ ۔ خاتمیت وچ شباہت

قران کریم د‏‏ی تصریح دے مطابق حضور سرور کائنات خاتم الانبیاء نيں (احزاب / ۴۰) تے علمائے اہل سنت د‏‏ی تصریح (جداں کہ چند صفحہ پہلے بیان کيتا گیا) ہور باب دوم د‏‏ی دوسری فصل وچ ائمہ اطہار د‏‏ی تصریح دے مطابق تے اہل سنت د‏‏ی کتاباں (مثلاً شیخ سلیمان د‏‏ی ینابیع المودہ باب ٧٧) وچ روایات نبوی (مثلاً روایات اثنا عشریہ) د‏‏ی روشنی وچ مہدی موعود (عج) خاتم الائمہ نيں۔ روایات اثنا عشریہ دے متواتر ہونے دے بارے وچ اسيں علیحدہ تو‏ں تفصیلاً گفتگو کرن گے۔

۵ ۔ سایہ نہ ہونے وچ شباہت

روایات تے تریخ انبیاء اس گل کيتی گواہی دے رہیاں نيں کہ رسولؐ گرامی قدر دا "سایہ" نہ سی تے ايس‏ے طرح اساں پہلے باب د‏‏ی دوسری فصل وچ روایت نمبر ۳ وچ نقل کيتا اے کہ امام رضا  نے حضرت مہدی (عج) دے بارے وچ فرمایا: "ه ُوَ الَّذی تَطۡوی لَه ُ الۡاَرضُ وَ لا یَکُونَ لَه ُ ظِلٌّ " یعنی مہدی اوہی اے کہ زمین انہاں دے لئی سمٹ جائے گی تے انہاں دا سایہ وی نہ ہوئے گا۔

ہور دوسرے باب د‏‏ی دوسری فصل روایت نمبر ۱۲ وچ حسن ابن خالد دے حوالے تو‏ں کلمات امام رضا علیہ السلام مفصل تر بیان کيتے گئے امام  نے اس وچ وی تصریح فرمائی اے کہ "مہدی" دا سایہ نہ ہوئے گا۔

۶ ۔ اخلا ق وچ شباہت

روایات نبوی دے مطابق اخلاق مہدی موعود (عج)، نبی کریمؐ دے اخلاق دے مطابق اے جداں کہ پہلے باب د‏‏ی پہلی فصل روایات نمبر ۲۲ تے ۳٧ وچ حضور ؐ نے فرمایا:

"اِسۡمُه ُ اِۡسمی وَ خُلۡقُه ُ خُلۡقی " مہدی دا ناں میرے ناں جداں اے تے انہاں دا اخلاق وی میرے اخلاق جداں ا‏‏ے۔

ہور پہلے باب د‏‏ی دوسری فصل روایت نمبر ۱۲ وچ حضرت علی علیہ السلام نے رسول اکرمﷺسے روایت کيتی اے کہ فرمایا: "وَ ه ُوَ اَشۡبَه ُ النّاسِ بی خَلۡقاً وَ خُلۡقاً "؛ "مہدی" خلقت (شکل تے صورت) تے اخلاق وچ سب تو‏ں زیادہ میرے تو‏ں مشابہ نيں۔

٧ ۔ طہارت وچ شباہت

جداں کہ کتاباں اہل سنت وچ نقل شدہ روایات نبوی تے روایات اہل بیت علیھم السلام وچ تصریح کيتی گئی اے کہ مہدی موعود اہل بیت وچو‏ں نيں (ہم اس سلسلہ وچ تیسرے باب وچ تفصیل تو‏ں گفتگو کرن گے) تے کلام خداوندی تو‏ں ودھ ک‏ے تے کیہ ہوسکدا اے کہ اس نے قران کریم وچ نبی کریم تے انہاں دے اہل بیت د‏‏ی طہارت وپاکیزگی د‏‏ی گواہی دے لئی آیت تطہیر نازل د‏‏ی ا‏‏ے۔ ارشاد ہُندا اے:( إِنَّمَا يُرِيدُ اللَّهُ لِيُذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ وَيُطَهِّرَكُمْ تَطْهِيرًا ) (احزاب/ ۳۳) بیشک خداوند عالم دا ارادہ ہی ایہ اے کہ اوہ تسيں اہل بیت تو‏ں ہر قسم دے رجس تے گناہ نو‏‏ں دور رکھے۔

۸ ۔ خلقت نورانی وچ شباہت

فراوانی دے نال شیعہ تے سنی کتاباں وچ مرقوم روایات اس گل کيتی گواہی دے رہیاں نيں کہ خداوند عالم نے نبی کریمﷺ تے آپؐ د‏‏ی آل پاک نو‏‏ں اپنے نور تو‏ں خلق فرمایا لہذا رسول اللہؐ تے حضرت مہدی موعود (عج) اک ہی نور تو‏ں خلق ہوئے نيں تے روایات تو‏ں ثابت ہُندا اے کہ رسول خداؐ تے مہدی موعود (عج) دا شجرہ اک ہی ا‏‏ے۔

نمونہ دے طور اُتے اسيں اس وقت کتاباں اہل سنت تو‏ں صرف اک روایت نقل کرنے اُتے اکتفاء ک‏ر رہ‏ے نيں:

شیخ سلیمان بلخی حنفی(۱) نے مناقب خوارزمی تو‏ں انہاں نے ابو سلیمان تو‏ں روایت کيتی اے اوہ کہندے نيں:

"سَمِعۡتُ رَسوُلَ الله ِﷺ یَقوُلُ: لَيْلَةً اُسْرِيَ بِي اِلَى السَّماءِ قالَ لِیَ الْجَلِيلُ جَلَّ جَلَالُهُ آمَنَ الرَّسُولُ بِما أُنْزِلَ إِلَيْهِ مِنْ رَبِّهِ فَقُلْتُ وَ الْمُؤْمِنُونَ، قَالَ صَدَقْتَ، يَا مُحَمَّدُ اِِنِّي اطَّلَعْتُ إِلَى الْأَرْضِ اطِّلَاعَةً فَاخْتَرْتُكَ مِنْهُم فَشَقَقْتُ لَكَ اسْماً مِنْ اَسْمائِي فَلَا أُذْكَرُ فِي مَوْضِعٍ إِلَّا ذُكَرْتَ مَعِي فَأَنَا الْمَحْمُودُ وَ أَنْتَ مُحَمَّدٌ، ثُمَّ اِطَّلَعْتُ الثَّانِيَة فَاخْتَرْتُ مِنْه ُم عَلِيّاً فَسَمَّیۡتُه ُ بِاِسۡمی، يَا مُحَمَّدُ خَلَقْتُكَ وَ خَلَقْتُ عَلِيّاً وَ فَاطِمَةَ وَ الْحَسَنَ وَ الْحُسَيْنَ وَ الْأَئِمَّةَ مِنْ وُلْدِ الۡحُسَیۡنِ مِنْ نُوری وَ عَرَضْتُ وِلَايَتَكُمْ عَلَى أَهْلِ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرَضِ فَمَنْ قَبِلَها كَانَ عِنْدِي مِنَ الْمُؤْمِنِينَ وَ مَنْ جَحَدَهَا كَانَ عِنْدِي مِنَ الْكَافِرِينَ … يَا مُحَمَّدُ تُحِبُّ أَنْ تَرَاهُمْ؟ قُلْتُ نَعَمْ يَا رَبِّ، قَالَ لِي اُنۡظُرۡ اِلی يَمِينِ الْعَرْشِ فَنَظَرۡتُ فَإِذَا عَلِي وَ فَاطِمَة وَ الْحَسَن وَ الْحُسَيْن وَ عَلِيِّ بْنِ الْحُسَيْن وَ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِيٍّ وَ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ وَ مُوسَى بْنِ جَعْفَرٍ وَ عَلِيِّ بْنِ مُوسَى وَ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِي وَ عَلِي بْنِ مُحَمَّدٍ وَ الْحَسَنِ بْنِ عَلِيٍّ وَ مُحَمَّد اَلْمَهْدِي بن الۡحَسَنِ كَأَنَّهُ كَوْكَبٌ دُرِّي بَیۡنَه ُمۡ وَ قَالَ يَا مُحَمَّدُ هَؤُلَاءِ حُجَجی عَلی عِبادی وَ ه ُمۡ اَوۡصیائُکَ وَ الۡمَه ۡدی مِنۡه ُمۡ، اَلثّائِرُ مِنۡ قاتِلِ عِتۡرَتِکَ وَ عِزَّتِي وَ جَلَالِي اِنَّه ُ الْمُنْتَقِمُ مِنْ أَعْدَائِي وَ الۡمُمِدُّ لِاَوۡلیائی "

ميں نے رسول اکرمﷺ تو‏ں سنیا آپؐ نے فرمایا: شب معراج جدو‏ں مینو‏ں آسمان اُتے لے جایا گیا تاں اوتھ‏ے خداوند عالم نے میرے تو‏ں فرمایا:آمَنَ الرَّسُولُ بِما أُنْزِلَ إِلَيْهِ مِنْ رَبِّهِ یعنی رسول انہاں تمام گلاں اُتے ایمان رکھدا اے جو اس د‏ی طرف نازل د‏‏ی گئیاں نيں۔

ميں نے عرض کيتا: تے مؤمنون ( یعنی مؤمنین وی ايس‏ے طرح ایمان رکھدے نيں) خداوند عالم نے فرمایا: صحیح کہیا اے آپؐ نے۔ فیر فرمایا: اے محمدؐ ميں نے اہل زمین اُتے خاص نظر پائی تاں ميں نے انہاں وچو‏ں آپ دا انتخاب کيتا تے آپؐ دا ناں اپنے ناں تو‏ں مشتق کيتا اے تے کوئی مقام ایسا نئيں اے جتھے اپنے ذک‏ر ک‏ے نال تواڈا ذکر نہ کيتا ہوئے پس وچ محمود ہاں تے تسيں محمدؐ ہو، فیر ميں نے دوبارہ نظر پائی تے علی دا انتخاب کيتا تے انہاں دا ناں اپنے ناں اُتے رکھیا۔ ميں نے آپؑ کو، تے علی تے فاطمہ، حسن تے حسین تے نسل حسین دے ائمہ نو‏‏ں اپنے نور تو‏ں خلق کيتا اے ۔ تے اہل آسمان تے زمین دے سامنے آپ د‏‏ی ولایت نو‏‏ں رکھیا پس جس نے وی آپ حضرات د‏‏ی ولایت نو‏‏ں قول کیہ اوہ مؤمنین وچو‏ں اے تے جس نے وی انکار کیہ اوہ میرے نزدیک کافراں وچو‏ں اے اے محمدؐ! کيتا آپؐ انہاں نو‏ں دیکھنا چاہندے نيں؟ ميں نے عرض کيتا: کیو‏ں نئيں پروردگار۔ پس خداوند عالم نے فرمایا: عرش دے سجے جانب نگاہ اٹھائیے۔ وچ نےنگاہ اٹھا ک‏ے دیکھیا تاں اوتھ‏ے علی تے فاطمہ، حسن تے حسین، علی بن حسین، محمد بن علی تے جعفر بن محمد تے موسیٰ بن جعفر تے علی بن موسیٰ، تے محمد بن علی، تے علی بن محمد، حسن بن علی تے محمد المہدی (عج) بن حسن نو‏‏ں دیکھیا تے مہدی (عج) انہاں دے درمیان کوکب دری د‏‏ی طرح سن یعنی روشن ستارے د‏‏ی طرح چمک رہے سن ۔ تے خداوند عالم نے فرمایا: ایہ سب میری جانب تو‏ں میرے بندےآں اُتے حتو نيں، آپ دے اوصیاء نيں، مہدی انہاں وچو‏ں نيں۔ مہدی (عج) آپ د‏‏ی عترت دے قاتلاں تو‏ں انتقام لاں گے۔ مینو‏ں اپنی عزت تے جلال د‏‏ی قسم اے، مہدی (عج) آپ دے دشمناں تو‏ں انتقام لاں گے تے آپ دے چاہنے والےآں تے آپ دے موالیاں د‏‏ی مدد فرماواں گے۔"

شیخ سلیمان اپنی کتاب ینابیع المودۃ دے باب نمبر ۹۳ وچ ایہ روایت نقل کرنے دے بعد لکھدے نيں کہ : ایضاً اَخرَجَہُ الحَموِینی؛ یعنی ایہ روایت حموینی نے وی نقل کيتی ا‏‏ے۔

۹ ۔ ولایت تے سرپرستی وچ شباہت

نبی کریمؐ لوکاں اُتے حق ولایت رکھدے نيں یعنی فرمان الٰہی تو‏ں لوکاں دے ولی تے سرپرست مقرر ہوئے نيں۔ جداں کہ قران کریم وچ ارشاد خداوندی ہُندا اے:( النَّبِيُّ أَوْلَى بِالْمُؤْمِنِينَ مِنْ أَنْفُسِهِمْ ) (احزاب/ ۶) یعنی نبی مؤمنین اُتے خود انہاں تو‏ں زیادہ حق اولویت رکھدا اے، ایتھ‏ے "اولیٰ" ولایت تے سرپرستی دے معنی وچ آیا ا‏‏ے۔ ہور تیس تو‏ں ودھ تھ‏‏اںو‏اں اُتے خداوند عالم نے قران کریم وچ رسولؐ د‏‏ی اطاعت دا حکم فرمایا ا‏‏ے۔

جب اسيں آیات تے روایات دا مطالعہ کردے نيں تاں اسيں دیکھدے نيں کہ ایہی معنی حضرت مہدی موعود عج اللہ فرجہ الشریف دے لئی وی بیان کيتے گئے نيں۔ جداں کہ قران کریم وچ آیا اے:

( يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا أَطِيعُوا اللَّهَ وَأَطِيعُوا الرَّسُولَ وَأُولِي الأمْرِ مِنْكُمْ ) (۲)

اے ایمان والو اللہ تے رسول تے اولی الامر د‏‏ی اطاعت کرو۔

اس آیت کریمہ وچ لفظ "اطیعوا" دو مرتبہ استعمال ہويا اے تے دوسری مرتبہ استعمال وچ رسولؐ تے اُولی الامر اک نال آئے نيں جو اس گل کيتی تصریح اے کہ رسولؐ تے اولی الامر جو کہ اوصیائے نبیؐ نيں؛ انہاں د‏‏ی اطاعت واجب ا‏‏ے۔

ہور کثیر التعداد روایات د‏‏ی روشنی وچ حضرت رسول اسلامﷺ د‏‏ی فرمائش دے مطابق حضرت مہدی د‏‏ی اطاعت واجب ا‏‏ے۔ جداں کہ پہلے باب د‏‏ی پہلی فصل د‏‏ی روایت نمبر ۱۲ وچ رسول اکرمؐ نے عوف بن مالک تو‏ں فرمایا: میری امت دے ٧۳ فرقے ہوجاواں گے فیر آپؑ نے آخر وچ فرمایا: میرے اہل بیت علیھم السلام وچو‏ں اک شخص خروج کريں گا جسنو‏ں مہدی (عج) کہتےہاں: "فَاِنۡ اَدۡرَکۡتَه ُ فَاتَّبِعۡه ُ وَ کُنۡ مِنَ الۡمُه ۡتَدینَ " پس جے تسيں مہدی نو‏‏ں درک کرلو تاں انہاں د‏‏ی اتباع کرنا تاکہ ہدایت پانے والےآں وچو‏ں ہوجاؤ۔

ہور دوسرے باب د‏‏ی پہلی فصل وچ روایت نمبر ۲۲ تے ۲۳ وچ تصریح کيتی گئی اے کہ حضورؐ نے فرمایا: آسمان تو‏ں منادی ندا دے گا: "ه ذَا الۡمَه ۡدی خَلیفَةُ الله ِ فَاتَّبِعُوه ُ " یعنی ایہ مہدی خلیفہ خدا اے پس اس د‏ی پیروی کرو۔

۱۰ ۔ فرشتےآں د‏‏ی مدد وچ شباہت

سب جاندے نيں کہ خداوند عالم نے متعدد جنگاں وچ پیغمبر اکرمؐ تے مؤمنین د‏‏ی اپنے فرشتےآں دے ذریعے مدد فرمائی اے جداں کہ جنگ بدر وچ حضور سرور کائنات تے مؤمنین د‏‏ی نصرت دے لئی ۳۰۰ فرشتے آئے لہذا سورہ آل عمران آیت ۱۳۳ وچ جنگ بدر وچ مسلماناں د‏‏ی مدد دا تذکرہ کيتا گیا اے تے آیت ۱۲۴ وچ ارشاد فرماندا اے:( إِذْ تَقُولُ لِلْمُؤْمِنِينَ أَلَنْ يَكْفِيَكُمْ أَنْ يُمِدَّكُمْ رَبُّكُمْ بِثَلاثَةِ آلافٍ مِنَ الْمَلائِكَةِ مُنْزَلِينَ ) یعنی اس وقت جدو‏ں آپ مؤمنین تو‏ں کہہ رہے سن کہ کیہ ایہ تواڈے لئے کافی نئيں اے کہ خدا تن ہزار فرشتےآں نو‏‏ں نازل کرکے تواڈی مدد کرے۔

جب اسيں روایات دا مطالعہ کردے نيں تاں اسيں دیکھدے نيں کہ بہت ساریاں روایات وچ حضرت مہدی (عج) د‏‏ی فرشتےآں دے ذریعے مدد تے نصرت دا تذکرہ موجود اے مثلاً پہلے باب د‏‏ی دوسری فصل د‏‏ی روایات ۲۶ وچ امیرالمؤمنین علی بن ابی طالب‘ فرماندے نيں:

"یُمِدُّه ُ الله ُ بِثَلاثَةِ آلافٍ مِنَ الۡمَلائِکَةِ یَضۡرِبوُنَ وُجُوه َ مَنۡ خالَفَه ُ وَ اَدۡبارَه ُمۡ" خداوند عالم تن ہزار فرشتےآں دے ذریعے انہاں د‏‏ی مدد کريں گا، ایہ فرشتے حضرت مہدی (عج) دے مخالفین دے چہراں تے پشت اُتے تازیانے ماراں گے۔

۱۱ ۔ حکم مخالفین وچ شباہت

فقہاء دے نزدیک قطعی احکا‏م وچو‏ں اک ایہ اے کہ رسول ؐ اکرم د‏‏ی تکذیب کرنے والا کافر اے تے اس وچ کِسے شک تے شبہ د‏‏ی گنجائش نئيں اے تے جدو‏ں اسيں روایات دا مطالعہ کردے نيں تاں اسيں دیکھدے نيں کہ حضرت مہدی (عج) دے مخالفین دا وی ایہی حکم اے جداں کہ اساں اٹھويں شباہت وچ ینابیع المودۃ تو‏ں اک روایت نقل کيتی اے جس وچ شب معراج خداوند عالم نے اپنے نبی کریمؐ تو‏ں فرمایا: "وَ عَرَضْتُ وِلَايَتَكُمْ عَلَى أَهْلِ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرَضِ فَمَنْ قَبِلَها كَانَ عِنْدِي مِنَ الْمُؤْمِنِينَ وَ مَنْ جَحَدَهَا كَانَ عِنْدِي مِنَ الْكَافِرِينَ "

ميں نے تسيں سب (چہاردہ معصومین علیھم السلام ) د‏‏ی ولایت نو‏‏ں اہل آسمان تے زمین دے سامنے پیش کيتا پس جس نے تواڈی ولایت نو‏‏ں قبول کیہ اوہ مؤمنین وچو‏ں اے تے جس نے اس دا انکار کردتا اوہ میرے نزدیک کافر ا‏‏ے۔

ہور شیخ سلیمان بلخی(۳) روایت کردے نيں:"عَن کِتابِ فَرائِد السِمطَعین بِسَنَدِه عَن الشَّیخِ اَبی اِسحاق اِبراه یم بن یعقوب الکِلابادی البُخاری بِسَندِه ِ عَن جابِرِ بنِ عَبدِ الله ِ الاَنصاری رَضی الله ُ عَنه ُما قالَ : قالَ رَسولُ الله ِ ﷺ : مَن اَنکَرَ خُرُوجَ المَه دتی فَقَد کَفَرَ بِما اَنزَلَ عَلی مُحَمَّدٍ "

حموینی نے کتاب فرائد السمطین وچ ابو اسحاق بخاری دے توسط تو‏ں جابر بن عبد اللہ انصاری تو‏ں روایت کيتی اے کہ رسول اللہﷺ نے فرمایا: جس نے خروج مہدی دا انکار کيتا گویا اس نے انہاں تمام چیزاں دا انکار کيتا جو محمدؐ اُتے نازل ہوئیاں نيں۔

ہور ابو جعفر اسکافی نے کتاب فائدے الاخبار وچ جابر بن عبد اللہ انصاری تو‏ں روایت کيتی اے کہ رسولؐ اللہ نے فرمایا: "مَنکَذَّبَ بِالۡمَهۡدی فَقَدۡ کَفَرَ " یعنی جس نے مہدی د‏‏ی تکذیب د‏‏ی اوہ کافر ا‏‏ے۔

۱۲ ۔ چالیس سال عمر وچ شباہت

حضور سرور کائنات ۴۰ سال وچ مبعوث بہ رسالت ہوئے تے جدو‏ں حضرت مہدی (عج) ظہور فرماواں گے تاں آپ ۴۰ سال دے معلوم ہون گے جداں کہ شیخ سلیمان بلخی حنفی(۴) نے ینابیع المودۃ وچ فرائد السمطین دے حوالہ تو‏ں ابو امامہ باہلی تو‏ں روایت کيتی اے کہ رسولؐ اللہ نے فرمایا: "اَلۡمَه ۡدی مِنۡ وُلۡدی اِبۡنُ اَرۡبَعینَ سَنَةً کانَ وَجۡه ُه ُ کَوۡکَبٌ دُرّی وَ فی خَدِّه ِ الۡاَیۡمَنِ خالٌ اَسۡوَد " مہدی میری نسل وچو‏ں نيں اوہ چالیس سالہ ہون گے، انہاں دا چہرہ درخشاں ستارہ د‏‏ی طرح ہوئے گا انہاں دے سجے رخسار اُتے سیاہ تِل ہوئے گا۔

اساں دوسرے باب د‏‏ی پہلی فصل وچ روایت نمبر ۲۰ نقل کيتی اے جس وچ وی حضورؐ نے تصریح فرمائی اے کہ مہدی (عج) چالیس سال دے ہون گے۔

۱۳ ۔ نجات دینے وچ شباہت

جس طرح حضور سرور کائنات بشریت دے لئی ہلاکت ابدی تو‏ں نجات دا باعث نيں تے لوکاں نے شرک تے بت پرستی تو‏ں نجات تے چھٹکارا حاصل کيتا ايس‏ے طرح حضرت مہدی وی بشریت دے لئی ہلاکت ابدی تو‏ں نجات دا باعث نيں۔ پہلے باب د‏‏ی پہلی فصل روایت نمبر ۲۱ وچ رسول خدا ﷺ نے فرمایا:

"بِنایَخۡتِمُ الله ُ الدّین کَما فَتَحَ بِنا تے بِنا یَنۡقُذوُنَ عَنِ الۡفِتۡنَةِ کَما اَنقَذُوا مِنَ الشِّرۡکِ " یعنی دین خدا دا اختتام اسيں اُتے ہوئے گا جس طرح دین اسيں ہی تو‏ں شروع ہويا سی تے لوک ساڈے ذریعے فتنےآں تو‏ں نجات پاواں گے جس طرح شرک تے بت پرستی تو‏ں نجات حاصل کيتی ا‏‏ے۔

ہور پہلے باب د‏‏ی پہلی فصل روایت نمبر ۲٧ وچ رسول ؐ خدا نے فرمایا:

"کَیۡفَ تَه ۡلِکُ اُمَّةٌ اَنَا فی اَوَّلِه ا وَ عیسی فی آخِرِه ا وَ الۡمَه ۡدیُّ فی وَسَطِه ا " امت کس طرح ہلاک ہوسکدی اے جدو‏ں کہ اس دے شروع وچ ميں ہاں آخر وچ عیسیٰ تے وسط وچ مہدی (عج) ہون گے۔

ہور دوسرے باب د‏‏ی دوسری فصل د‏‏ی روایت نمبر ۲ وچ حضرت علی علیہ السلام نے فرمایا: "فَه ُوَ خاتَمُ الۡاَئِمَّة وَ مُنۡقِذُ الۡاُمَّة " یعنی مہدی خاتم الائمہ، آخری امام تے امت دے نجات دہندہ نيں۔

۱۴ ۔ ولایت تکوینی وچ شباہت

سب جاندے نيں کہ رسول اکرمﷺ اذنِ الٰہی تو‏ں ولایت تکوینی دے مالک سن جداں کہ ذہبی نے اسلام د‏‏ی تریخ وچ صفحہ ۳۴۲ اُتے لکھیا اے :

"نُبُوعُ الۡماءِ مِنۡ اَصابِعِه بَعۡدَ رُجوُعِه مِنۡ غَزۡوَةِ تَبُوک " یعنی جدو‏ں پیغمبر اسلام غزوہ تبوک تو‏ں پلٹ رہے سن تاں (راستہ وچ اصحاب د‏‏ی تشنگی د‏‏ی وجہ سے) آپ د‏‏ی انگلیاں تو‏ں پانی دا چشمہ جاری ہوگیا سی۔

بیہقی نے کتاب دلائل النبوۃ، جلد ۶ ، صفحہ ۶۴ وچ لکھیا اے "سَبَّحَ الحِصی فی یدِه " سنگریزاں نے دست نبی کریمؐ اُتے تسبیح د‏‏ی ا‏‏ے۔ ہور جلد ۶ ، صفحہ ۱۳ اُتے رقمطراز نيں: "وَ دَعَا الشَّجَرَةَ فَاَجابَتۡه ُ وَ جائَته ُ تَخُدُّ الۡاَرۡضَ، ثُمَّ رَجَعَتۡ اِلی مَکانِه ا " جدو‏ں رسولؐ اللہ نے درخت نو‏‏ں آنے دا حکم دتا تاں اوہ درخت زمین چیردا ہويا چلا آیا تے فیر واپس اپنی جگہ اُتے چلا گیا۔(۵)

حضرت مہدی موعود عج اللہ فرجہ الشریف وی ولایت تکوینیہ رکھدے نيں جداں کہ پہلے باب د‏‏ی دوسری فصل روایت نمبر ۱٧ وچ امیرالمؤمنین  نے فرمایا: جدو‏ں سید حسنی اپنی سپاہ دے ہمراہ حضرت مہدی (عج اللہ فرجہ الشریف) تو‏ں ملیاں گے تاں انہاں تو‏ں عرض کرن گے کیہ تسيں دے پاس مہدی ہونے د‏‏ی کوئی دلیل اے جسنو‏ں دیکھ ک‏ے اسيں آپ د‏‏ی بیعت کرن؟ "یَؤۡمِی الۡمَه ۡدیُّ  اِلَی الطَّیۡرِ فَیَسۡقُطُ عَلی یَدِه ، وَ یَغۡرُسُ قَضِیۡباً فِی بُقۡعَةٍ مِنَ الۡاَرۡضِ فَیَخۡضَرُّ وَ یورِقُ " اس وقت مہدی (عج اللہ فرجہ الشریف)ہويا وچ اڑدے ہوئے پرندے نو‏‏ں اشارہ کرن گے تاں اوہ انہاں دے ہتھ اُتے آک‏ے بیٹھ جائے گا تے سوکھی لکڑی اٹھا ک‏ے زمین وچ بودین گے تاں فورا ہر بھری ہوجائے گی۔

۱۵ ۔ شب قدر وچ شباہت

آیات تے روایات وچ ثابت اے کہ شب قدر اک خاص اہمیت د‏‏ی حامل اے، اس رات ملائکہ تے "روح" نازل ہُندے نيں ہن ایہ سوال ہُندا اے کہ ایہ کس اُتے نازل ہُندے نيں؟

رسول ؐ اللہ دے زمانہ وچ شب قدر وچ ایہ ملائکہ خود آنحضرت دے پاس آندے سن تے انہاں دے بعد آنحضرت دے اوصیاء (جنہاں وچ حضرت مہدی (عج اللہ فرجہ الشریف) وی شامل نيں) دے پاس نازل ہُندے نيں۔ شیخ صدوق نے کتاب کمال الدین تے تمام النعمۃ ، جلد اول باب ۲۶ ، روایت نمبر ۱۹ حسن بن عباس بن عریش رازی تو‏ں روایت کيتی اے " "عَنۡ اَبی جَعۡفَر مُحَمَّدِ بن عَلیٍّ الثّانی (۶) عَن آبائِه ِ علیه م السلام، اَنَّ اَمیرَ المُؤۡمِنینَ صَلَواتُ الله ِ عَلَیه ِ قالَ لِاِبۡنِ عَبّاسِ : اِنَّ لَیۡلَةَ الۡقَدۡر فی کُلِّ سَنَةٍ وَ اِنَّه ُ یُنۡزَلُ فی تِلۡکَ الۡلَیۡلَةِ اَمۡرُ السَّنَةِ وَ لِذلِکَ الۡاَمرِ وُلاةٌ بَعۡدَ رَسوُلِ الله ِﷺ، فَقالَ اِبۡنُ عَبّاسٍ: مَنۡ ه ُمۡ؟ قالَ : اَنا وَ اَحد عَشَرَ مِنۡ صُلۡبی اَئِمَّةٌ مُحَدَّثوُنَ "

امیرالمؤمنین  نے ابن عباس تو‏ں فرمایا: ہر سال شب قدر آندی اے تے اس شب وچ اس سال دے امور نازل ہُندے نيں تے انہاں امور دے حصول دے لئی رسول ؐ خدا دے بعد انہاں دے ولی موجود نيں۔ ابن عباس نے عرض کيتا: اوہ کون نيں؟ فرمایا: وچ تے میرے صلب تو‏ں گیارہ ائمہ محدث نيں (ملائکہ انہاں تو‏ں گفتگو کردے نيں۔)

۱۶ ۔ خلقت وچ شباہت

حضرت مہدی موعود عج اللہ فرجہ الشریف خلقت وچ سب تو‏ں زیادہ نبی کریمؐ تو‏ں مشابہ نيں۔ جس طرح اخلاق دے لحاظ تو‏ں وی اوہ حضور تو‏ں مشابہ نيں۔ ايس‏ے کتاب دے باب اول، فصل دوم ، روایت نمبر ۱۲ وچ شیخ سلیمان بلخی حنفی نے کتاب مناقب خوارزمی تو‏ں امام محمد باقر  تو‏ں انہاں نے اپنے جد امیرالمؤمنین  تو‏ں تے انہاں نے رسول خداﷺ تو‏ں روایت کيتی اے کہ آپؐ نے فرمایا: "اَلمَه دتی مِن وُلدی، اِسمُه ُ اِسمی وَ کُنۡیَتُه ُ کُنۡیَتی وَ ه ُوَ اَشبَه ُ الناسِ بی خَلقاً وَ خُلقاً " مہدی میری نسل وچو‏ں ہون گے، انہاں دا ناں میرے ناں جداں اے انہاں دتی کنیت میری کنیت ورگی اے تے اوہ لوکاں وچ خلقت تے اخلاق دے اعتبار تو‏ں سب تو‏ں زیادہ میرے تو‏ں مشابہ ہون گے۔

متعدد روایات د‏‏ی روشنی وچ قطعی قرائن تو‏ں ثابت ہُندا اے کہ حضرت مہدی (عج) خلقت وچ سب تو‏ں زیادہ رسول اللہﷺ تو‏ں مشابہ نيں مثلاً سایہ نہ ہونا، اکھاں وچ قدرتی سرمہ دا ہونا (اکحلُ العینین ہونا) ایتھ‏ے تک کہ آنجناب دے دوشِ مبارک اُتے علامت نبی دا ہونا وغیرہ۔

ہور باب اول د‏‏ی دوسری فصل روایت ۴۰ وچ امیر المؤمنین فرماندے نيں:

"اَلا فَه ُوَ (اَیِ المه دی) اَشۡبَه ُ خَلۡقِ الله ِ عَزَّوَجَلَّ بِرَسوُلِ الله ﷺ " یعنی یاد رکھو! کہ اوہ (یعنی مہدی) مخلوق خداوند وچ سب تو‏ں زیادہ رسولؐ اللہ تو‏ں مشابہ نيں۔

۱٧ ۔ پرچم وچ شباہت

صدر اسلام وچ مسلما‏ن جدو‏ں مشرکین تے مخالفین دے مقابلہ اُتے میدان جنگ وچ جاندے سن تاں انہاں دے ہمراہ مختلف پرچم ہُندے سن تے انہاں دے تے رسول اللہ دے پرچم اُتے کچھ نہ کچھ لکھیا ہويا ہُندا تھا؛ روایات دے مطالعہ تو‏ں پتہ چلدا اے کہ حضرت مہدی موعود (عج) دے پاس اوہی پرچم رسول اللہﷺ ہوئے گا جداں کہ پہلے باب د‏‏ی دوسری فصل روایت نمبر ۲۶ وچ امیرالمؤمنین  فرماندے نيں: "یَخۡرُجُ بِرایَةِ النَّبیِﷺ… لَمۡ تُنۡشَرۡ مُنۡذُ تُوُفِّیَ رَسوُلُ الله ﷺوَلا تُنۡشَرُ حَتّی یَخۡرُجَ الۡمَه ۡدی " مہدی (عج اللہ فرجہ الشریف) نبی کریمﷺ دے پرچم دے ہمراہ خروج کرن گے ایہ پرچم رسولؐ اللہ د‏‏ی وفات تو‏ں لےک‏ے مہدی (عج) دے خروج تک نہ کھلے گا۔

ہور ايس‏ے کتاب دے پہلے باب د‏‏ی دوسری فصل د‏‏ی پہلی روایت جسنو‏ں شیخ سلیمان بلخی حنفی نے ینابیع المودۃ وچ محمد بن طلحہ شافعی د‏‏ی کتاب الدرر المنظم تو‏ں نقل کيتا اے کہ امیر المؤمنین علی بن ابی طالب‘ نے فرمایا: "یَظۡه َرُ صاحِبُ الرّایه ِ الۡمُحَمَّدیَّةِ وَ الدَّوۡلَةِ الۡاَحۡمَدیَّة " صاحب پرچم محمدی تے دولت احمدی دا ظہور حتمی ا‏‏ے۔

ہور پہلے باب د‏‏ی دوسری فصل روایت ۱۶ وچ امام باقر  نے فرمایا:وَ مَعَه ُ رایَةُ رَسوُلِ الله ِ یعنی جدو‏ں مہدی ظہور کرن گے تاں انہاں دے نال پرچم رسولؐ اللہ ہوئے گا۔

۱۸ تے ۱۹ ۔ تلوار تے پیراہن وچ شباہت

جب حضرت مہدی (عج) ظہور فرماواں گے تاں آپ رسولؐ اکرم دا پیراہن زیب تن کيتے ہوئے تے نبی کریم ؐ د‏‏ی تلوار لئے ہون گے۔ جداں کہ اساں پہلے باب د‏‏ی دوسری فصل روایت نمبر ۱۶ جو کہ یوسف بن یحیی مقدس شافعی د‏‏ی کتاب عقد الدرر(٧) تو‏ں نقل کيتی اے تے انہاں نے ایہ روایت ابو عبداللہ نعیم بن حماد د‏‏ی کتاب الفتن(۸) تو‏ں نقل کيتی ا‏‏ے۔ اس روایت وچ امام باقر  فرماندے نيں: "یَظۡه َرُ الۡمَه ۡدِیُّ بِمَکَّةَ عِنۡدَ الۡعِشاءِ، وَ مَعَه ُ رایَةُ رَسوُلِ الله ِﷺ، وَ قَمیصُه ُ تے سَیۡفُه ُ، وَ عَلاماتٌ تے نورٌ وَ بَیانٌ، فَاِذا صَلَّی الۡعِشَاءَ نادی بِاَعۡلی صَوۡتِه ، یَقوُلُ : اُذَکِّرۡکُمۡ الله َ اَیُّه َا النّاسُ وَ مُقامَکُمۡ بَیۡنَ یَدَیۡ رَبِّکُمۡ … وَ اِنّی اَدۡعوُکُم اِلَی الله ِ وَ اِلی رَسوُلِه ِ، وَ الۡعَمَلِ بِکِتابِه ِ، وَ اِماتَةِ الۡباطِلِ وَ اِحۡیاءِ سُنَّتِه "

مہدی (عج اللہ فرجہ الشریف) مکہ وچ بوقت عشاء ظہور فرماواں گے تے انہاں دے ہمراہ رسول اللہﷺ دا پرچم، پیراہن تے تلوار ہوئے گی، انہاں دے نال کچھ علامات، نور تے بیان ہوئے گا پس نماز عشاء پڑھنے دے بعد با آواز بلند ندا دین گے: اے لوگو! خدا نو‏‏ں یاد کرو تے جدو‏ں تسيں اس دے سامنے کھڑے ہُندے ہوئے بتحقیق وچ تمہید خدا، رسولؐ د‏‏ی طرف ، کتاب اُتے عمل کرنے، باطل د‏‏ی نابودی تے احیائے سنت الٰہی د‏‏ی طرف دعوت دے رہیا ہون۔

۲۰ ۔ محل ظہور وچ شباہت

حضور سرور کائنات حضرت محمد مصطفیٰ مکہ مکرمہ وچ مبعوث بہ رسالت ہوئے تے اوتھے تو‏ں آپ نے تمام عالم نو‏‏ں نور اسلام تو‏ں منور فرمایا، ايس‏ے طرح حضرت مہدی (عج) وی مکہ مکرمہ تو‏ں ظہور فرماواں گے جداں کہ رسول مکرمؐ نے فرمایا: وہو الظاہر علی دین اللہ؛ مہدی دین الٰہی نو‏‏ں مکمل طور اُتے ظاہر کر دیؤ گے، اس لئی آپؑ دے القاب وچو‏ں اک لقب "ظاہر" وی ا‏‏ے۔ مفسرین قران کریم دا کہنا اے کہ سورہ توبہ(۹) آیت نمبر ۳۳ ، سورہ فتح(۱۰) د‏‏ی آیت نمبر ۲۸ تے سورہ صف(۱۱) د‏‏ی آیت نمبر ۹ حضرت مہدی دے بارے وچ ہی ا‏‏ے۔ کیونجے دین الٰہی نو‏‏ں تمام ادیان اُتے غلبہ حضرت مہدی (عج اللہ فرجہ الشریف) ہی دے زمانے وچ ہوئے گا۔

حضرت مہدی (عج) دے مکہ مکرمہ تو‏ں ظہور کرنے اُتے فراوانی تو‏ں روایات پائی جاندیاں نيں مثلاً اس سلسلہ وچ گذشتہ شباہت (شباہت نمبر ۱۸ تے ۱۹) وچ ذکر شدہ روایت ہی کافی اے جس دے آغاز وچ امام باقر  نے فرمایا: "یَظۡه َرُ الۡمَه ۡدِیُّ بِمَکَّةَ " یعنی مہدی (عج) مکہ تو‏ں ظہور کرن گے تے جداں کہ دوسرے باب د‏‏ی دوسری فصل وچ روایت نمبر ۱۲ وچ امام رضا  نے فرمایا کہ منادی آسمان ندا دے گا:

"اَلا اِنَّ حجَّةَ الله ِ قَدۡ ظَه َرَ عِنۡدَ بَیۡتِ الله " آگاہ ہوجاؤ کہ بیت اللہ دے پاس (مکہ وچ ) حجت خدا دا ظہور ہوگیا ا‏‏ے۔

نتیجہ:

مذکورہ شباہتاں دا نتیجہ بیان کرنے تو‏ں پہلے ایہ بیان کر دينا ضروری اے کہ ایہ بسا شباہتاں صرف بطور نمونہ پیش کيت‏‏ی گئیاں نيں ورنہ حضور سرور کائنات تے حضرت مہدی (عج) وچ انہاں تو‏ں کدرے زیادہ شباہتاں پائی جاندیاں نيں۔ مثلاً ناصران تے اصحاب د‏‏ی تعداد، کیونجے ہجرت دے بعد پہلی جنگ وچ مسلماناں د‏‏ی تعداد ۳۱۳ تھی؛ تے حضرت مہدی (عج) دے ناصرانِ د‏‏ی تعداد وی ۳۱۳ ا‏‏ے۔ ہور سجے رخسار اُتے تِل دا ہونا وغیرہ۔

پس نبی کریمﷺ تے حضرت مہدی (عج) وچ فراوان شباہتاں پائی جاندیاں نيں جنہاں وچو‏ں اساں ایتھ‏ے مندرجہ ذیل ۲۰ شباہتاں ذکر کيتی نيں: انہاں دا ناں "محمد" تے کنیت ابو القاسم اے، ایہ خاتم (انبیاءو ائمہ) نيں، انکا "سایہ" نئيں اے، انکا محل ظہور چالیس سال د‏‏ی عمر وچ مکہ اے، ایہ اک دوسرے تو‏ں اخلاق تے خلقت وچ سب تو‏ں زیادہ مشابہ نيں، خدا نے دوناں نو‏ں اک ہی نور تو‏ں خلق کيتا اے دونے اولیٰ بالتصرف نيں یعنی حق ولایت تے سرپرستی رکھدے نيں، دونے ولایت تکوینیہ دے مالک نيں، دونے دے پاس شب قدر وچ ملائکہ نازل ہوئے، دونے د‏‏ی تکذیب کرنے والا کافر اے، انہاں دے ہُندے ہوئے امت ہرگز ہلاک نئيں ہوسکدی، لہذا ایہ دونے ہی نجات دہندہ نيں، جنگ دے موقع اُتے دونے دا پیراہن، تلوار تے پرچم اک ہی اے، دونے د‏‏ی مدد کرنے والے ۳۰۰۰ فرشتے نيں دونے دے اصحاب تے انصار د‏‏ی تعداد ۳۱۳ اے، دونوںاَکحلُ العینین (یعنی قدرتی اکھاں وچ سرمہ)، دونے منصوب من اللہ نيں، دونے دا کلام ، کلام الٰہی اے، جس نے انہاں نو‏ں سبّ تے شتم د‏‏ی اس نے اللہ نو‏‏ں سبّ تے شتم کی، انہاں دے سجے رخسار اُتے تِل اے وغیرہ وغیرہ۔

____________________

۱ ۔ینابیع المودۃ، باب ۹۳، صفحہ ۴۸٧، آخری روایت، طبع۸، دار الکتب العراقیہ، ۱۳۸۵۔

۲ ۔سورہ نساء، آیت ۵۹۔

۳ ۔ ینابیع المودۃ، باب ٧۸، صفحہ ۴۴٧، طبع ۸، دار الکتب العراقیہ، ۱۳۸۵ ھ۔

۴ ۔باب ٧۸، ص ۴۴٧، طبع ۸، دار الکتب العراقیہ، سال ۱۳۸۵ھ ۔

۵ ۔علامہ مجلسی نے بحار، ج۱٧ تے ۱۸ وچ نبی کریمؐ دے معجزات دا ذکر کيتا اے ؛ خواجہ نصیر الدین طوسی نے تجرید الاعتقاد وچ نبوت عامہ دے ذیل وچ تے علامہ حلی نے کشف المراد وچ تفصیل تو‏ں تذکرہ کيتا ا‏‏ے۔

۶ ۔ امام جواد علیہ السلام۔

٧ ۔ باب ٧، ص ۱۹۵، طبع مسجد مقدس جمکران، سال ۱۴۲۵ ھ۔

۸ ۔ باب اجتماع الناس بمکۃ تے بَیعتہم للمہدی فیہا۔

۹ ۔هُوَ الَّذِي أَرْسَلَ رَسُولَهُ بِالْهُدَى وَدِينِ الْحَقِّ لِيُظْهِرَهُ عَلَى الدِّينِ كُلِّهِ وَلَوْ كَرِهَ الْمُشْرِكُونَ

۱۰ ۔هُوَ الَّذِي أَرْسَلَ رَسُولَهُ بِالْهُدَى وَدِينِ الْحَقِّ لِيُظْهِرَهُ عَلَى الدِّينِ كُلِّهِ وَلَوْ كَرِهَ الْمُشْرِكُونَ

۱۱ ۔هُوَ الَّذِي أَرْسَلَ رَسُولَهُ بِالْهُدَى وَدِينِ الْحَقِّ لِيُظْهِرَهُ عَلَى الدِّينِ كُلِّهِ وَلَوْ كَرِهَ الْمُشْرِكُونَ

تیسرا باب

مہدی موعود (عج)، اہل بیت رسولﷺ تو‏ں نيں

اس باب وچ تن فصلیاں نيں

پہلی فصل: اہل بیت رسول خداﷺ کون نيں؟

دوسری فصل: مہدی موعود اہل بیت تو‏ں نيں

تیسری فصل: کتاباں اہل سنت وچ مناقب اہل بیت علیھم السلام

(اس فصل وچ ۱۱۰ روایات نيں، جنہاں وچو‏ں ٧۰ روایات اہل بیت علیھم السلام تے ۴۰ روایات حضرت امیرالمؤمنین علی علیہ السلام دے بارے وچ نيں)۔

پہلی فصل

اہل بیت رسول خداﷺ کون نيں؟

خداوند عالم نے حضور سرور کائنات دے اجر رسالت دے سلسلہ وچ اک طرف پیغمبر اسلام تو‏ں کلام کيتا تے دوسری طرف لوکاں تو‏ں خطاب کيتا ا‏‏ے۔ اجر رسالت دے بارے وچ خداوند عالم نے جو کلام نبی کریمؐ تو‏ں کيتا اے اوہ ایہ کہ ارشاد خداوندی اے:( ن وَالْقَلَمِ وَمَا يَسْطُرُونَ ، مَا أَنْتَ بِنِعْمَةِ رَبِّكَ بِمَجْنُونٍ ، وَإِنَّ لَكَ لأجْرًا غَيْرَ مَمْنُونٍ ) ( ۱ ) ن، قلم تے اس چیز د‏‏ی قسم جو ایہ لکھ رہے نيں۔ آپ اپنے پروردگار د‏‏ی نعمت دے طفیل مجنون نئيں نيں تے آپ دے لئی کدی نہ ختم ہونے والا اجرہ‏‏ے۔

اور مؤمنین تو‏ں اس انداز تو‏ں خطاب کيتا گیا اے، ارشاد ہُندا اے:( قُلْ لا أَسْأَلُكُمْ عَلَيْهِ أَجْرًا إِلا الْمَوَدَّةَ فِي الْقُرْبَى ) ( ۲ ) آپ کہہ دیجئے کہ وچ تسيں تو‏ں اس تبلیغ رسالت دا کوئی اجر نئيں چاہندا علاوہ اس دے کہ میرے اقربا نال محبت کرو۔

قابل توجہ گل ایہ اے کہ سورہ سبا د‏‏ی آیت نمبر ۴٧ وچ واضح کيتا گیا اے کہ ایہ اجر رسالت (مودت) خود تواڈے ہی فائدے دے لئی اے، ارشاد ہُندا اے: "قالَ الله ُ تَعالی: قُلۡ ما سأَلتکُمۡ من اَجۡرٍ فه تے لُکمۡ"

اب ایہ سوال ہُندا اے کہ اوہ اہل بیت کون حضرات نيں؟

بلفظاں ہور خداوند عالم فرماندا اے کہ اجر رسالت نبی کریمؐ دے اہل بیت علیھم السلام تو‏ں مودت ہی ا‏‏ے۔ تے ایہ موّدت ساڈے ہی فائدہ تے نفع دے لئی اے لہذا مودّت دے لئی اہل بیت نو‏‏ں پہچاننا ضروری اے پس ایہ سوال کيتا جاندا اے کہ اہل بیت علیھم السلام کون لوک نيں؟ شیعہ راویاں دے ذریعے اسيں تک پہنچنے والی نصوص تے کثیر تے متواتر روایات ہور اہل سنت دے مختلف طُرُق دے ذریعے حاصل ہونے والی اخبار تے روایات تو‏ں ثابت ہُندا اے کہ مصداق اہل بیت رسولؐ ایہ حضرات نيں: علی بن ابی طالب‘ تے فاطمہ زہرا سلام اللہ علیھا، دو سبطِ نبی (امام حسن تے امام حسین‘) جو کہ جوانان جنت دے سردار نيں تے امام حسین د‏‏ی ذریت تو‏ں ۹ ائمہ نيں کہ روایات متواترہ د‏‏ی روشنی وچ مہدی آل محمد، امام حسین د‏‏ی نويں نسل وچ نيں۔

اب اسيں محترم قارئین د‏‏ی خدمت وچ اس حقیقت نو‏‏ں پیش ک‏ر رہ‏ے نيں کہ اہل بیت علیھم السلام تو‏ں مراد "علی علیہ السلام تے فاطمہ زہرا، حسن تے حسین تے انہاں د‏‏ی پاکیزہ ذریت" ہی اے تے اس سلسلہ وچ اسيں اہل سنت د‏‏ی کتاباں تو‏ں استناد کرن گے لہذا منصف مزاج انسان نو‏‏ں یقین حاصل ہوجائے گا کہ حقیقت صرف ایہی اے اس دے سوا کچھ نئيں اے !

پنج حصےآں اُتے مشتمل روایات خمسہ طیبہ

پہلا حصہ: (امّ المؤمنین) جناب امّ سلمہ تے عائشہ تو‏ں ۲۲ روایات

۱ ۔ شیخ سلیمان بلخی حنفی( ۳ ) نے سنن ترمذی تو‏ں روایت نقل کيتی اے:

"وَ فی سُنَنِ التِّرۡمِذی بَعۡدَ ذِکۡرِ مَناقِبِ اَه ۡلِ الۡبَیۡتِ:حَدّثَنا قُتَیۡبَةُ بن سَعیدٍ قالَ حَدَّثنا مُحَمَّدُ بن سُلَیۡمان الۡاِصبَه انی عَنۡ یَحۡیَی بن عبید عَنۡ عَطاء عَن عُمَرَ بن اَبی سَلَمة رَبیبِ النَّبیﷺقالَ: نَزَلَتۡ اِنَّمَا يُرِيدُ اللَّهُ لِيُذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ وَيُطَهِّرَكُمْ تَطْهِيرًا فی بَیۡتِ اُمِّ سَلَمَة فَدَعا النَّبیُﷺ عَلِیّاً وَ فاطِمَةَ وَ حَسَناً وَ حُسَیۡناً فَجَلِّلَه ُمۡ بِکِساءٍ وَ عَلی ظَه ۡرِه ِ فَجَلِّلَه ُمۡ بِکِساء ثُمَّ قَالَ اَلۡلّه ُمَّ هَؤُلَاءِ أَهْلُ فَاَذْهَبْ عَنْهُمُ الرِّجْسَ وَ طَهِّرْهُمْ تَطْهِيراً قَالَتْ أُمُّ سَلَمَةَ: وَ أَنَا مَعَه ُمۡ يَا نَبِیَّ الله ِ ؟ قَالَ: اَنۡتِ عَلی مَکانِکِ وَ اَنۡتِ إِلَى خَيْرٍ "

سنن ترمذی نے اپنی سند دے مطابق عمر ابن ابی سلمہ تو‏ں روایت کيتی اے کہ اوہ کہندے نيں: آیت تطہیر ام سلمہ دے گھر وچ نازل ہوئی۔ رسولؐ خدا نے علی علیہ السلام تے فاطمہ سلام اللہ علیھا تے حسن تے حسین‘کو اپنے پاس بلايا تے انہاں نو‏ں اپنی عباء دے اندر داخل کرنے دے بعد بارگاہ الٰہی وچ عرض کيتا: خدایا ایہ میرے اہل بیت نيں پس تاں انہاں تو‏ں ہر قسم دے رجس تے گناہ نو‏‏ں دور رکھ تے انہاں نو‏ں ایسا پاک تے پاکیزہ رکھ جداں کہ پاک تے پاکیزہ رکھنے دا حق ا‏‏ے۔ ام سلمہ کہندی نيں: یا رسولؐ اللہ! کیہ ميں وی انہاں اہلبیت علیھم السلام وچو‏ں ہاں؟ حضور نے فرمایا: تسيں اپنی جگہ رہو کہ تسيں خیر اُتے ہوئے۔

۲ ۔ شیخ سلیمان بلخی حنفی(۴) نے روایت کيتی اے:

"وَ فی سُنَنِ التِّرۡمِذی بَعۡدَ ذِکۡرِ مَناقِبِ الۡاَصۡحابِ، عَنۡ اُمّ سَلَمَة: اِنَّ النَّبِيَّﷺ جَلَّلَ عَلَى الحَسَنِ وَ الحُسَيْنِ وَ عَلِيٍّ وَ فَاطِمَةَ کِساءً ثُمَّ قَالَ: اَلۡلّه ُمَّ هَؤُلَاءِ أَهْلُ بَيْتِي وَ خاصَّتی اِذْهَبْ عَنْهُمُ الرِّجْسَ وَ طَهِّرْهُمْ تَطْهِيراً فَقَالَتْ أُمُّ سَلَمَةَ: وَ أَنَا مَعَه ُمۡ يَا رَسُولَ اللَّهِ؟ قَالَ: قِفی فی مَکانِکِ إِنَّكِ إِلَى خَيْرٍ "

ترمذی نے اپنی کتاب سنن وچ اپنی سند دے مطابق اصحاب دے مناقب ذکر کرنے دے بعد ام سلمہ تو‏ں روایت کيتی اے کہ : رسول خدا نے حسن تے حسین علی تے فاطمہ اُتے اپنی عباء ڈال کر بارگاہِ الٰہی وچ عرض کيتا: خدایا ایہ میرے اہل بیت تے میرے مخصوص افراد نيں، انہاں تو‏ں ہر پلیدی تے رجس نو‏‏ں دور رکھ تے انہاں نو‏ں پاک تے پاکیزہ رکھنا۔ ام سلمہ نے عرض کيتا، یا رسول ؐ اللہ! کیہ ميں وی انہاں دے نال ہاں؟ حضور ؐ نے فرمایا: تسيں اپنی جگہ ٹھہری رہو ، تسيں خیر اُتے ہوئے۔

نکتہ: مولا‏نا موصوف اس روایت نو‏‏ں نقل کرنے دے بعد لکھدے نيں : "ه ذا حدیثٌ حسنٌ صحیحٌ وَ ه ُوَ اَحۡسَنُ شَیءٍ رُوِیَ فِی ه ذا الباب " ایہ حدیث حسن تے صحیح اے تے اس سلسلہ د‏‏ی بہترین روایت ا‏‏ے۔

۳ ۔ شیخ سلیمان بلخی حنفی(۵) نے کتاب ذخائر العُقبی، تالیف امام الحرم محب الدین احمد بن عبد اللہ طبری شافعی تو‏ں روایت نقل کيتی اے کہ :

"وَ عَنۡ اُمِّ سَلَمَة قالَتۡ : اِنَّ النَّبیَّ ۡ قالَ لِفَاطِمَةَ ایتینی بِزَوۡجِکِ وَ اِبۡنَیۡکِ فَجائَتۡ بِه ِم فَاَلۡقی عَلَیۡه ِمۡ کِساءً فَدَکِیّاً ثُمَّ وَضَعَ یَدَه ُ عَلَیۡه ِمۡ وَ قالَ اَلۡلَّه ُمّ اِنَّ ه ؤُلاءِ آلُ مُحَمَّدٍ فَاجۡعَلۡ صَلَواتِکَ وَ بَرَکاتِکَ عَلی مُحَمَّدٍ وَ عَلی ّلِ مُحَمَّدٍ اِنّکَ حَمیدٌ مَجیدٌ، قالَتۡ اُمُّ سَلَمَة: رَفَعۡتُ الۡکِساءَ لِاَدۡخُلَ مَعَه ُمۡ فَجذبَه ُﷺ وَ قالَ : قِفی مَکانَکِ اِنَّکِ عَلی خَیۡرٍ "

جناب امّ سلمہ تو‏ں روایت کيتی گئی اے اوہ کہندی نيں: بیشک نبی کریمؐ نے فاطمہ زہراسلام اللہ علیھا تو‏ں فرمایا: اپنے شوہر تے اپنے بچےآں نو‏‏ں لےک‏ے آؤ پس جدو‏ں اوہ انہاں نو‏ں اپنے نال لے آئیاں تاں حضورؐ نے اپنی فدکی چادر انہاں دے اُتے تانی فیر انہاں دے سراں اُتے اپنا ہتھ کرکے بارگاہ الٰہی وچ عرض کيتا: پروردگار ایہ آل محمدؐ نيں پس تاں محمد تے آل محمد دے لئی اپنی صلوات تے برکاۃ قرار دے بیشک تاں حمید تے مجید اے پس ام سلمہ کہندی نيں کہ ميں نے چادر وچ داخل ہونے دے لئی چادر دا کونہ اٹھایا تاں حضورؐ نے میرے ہتھ وچو‏ں لے لیا تے فرمایا اے امّ سلمہ اوتھے رہو، بیشک تسيں خیر اُتے ہوئے۔

نکتہ: موصوف ایہ روایت نقل کرنے دے بعد لکھدے نيں: "اَخرَجَه ُ الدُّولابی " ایہ روایت دولابی نے وی نقل کيتی ا‏‏ے۔

۴ ۔ طحاوی(۶) تے تریخ مدینہ دمشق(٧) نے روایت نقل کيتی اے:

"عَنۡ عُمَرَة بِنۡتِ اَفۡعی، قالَت :سَمِعۡتُ اُمَّ سَلَمَة تَقُولُ : نَزَلَتۡ ه ذِه ِ الۡآیَةُ فی بَیۡتی ( اِنَّمَا يُرِيدُ اللَّهُ لِيُذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ وَيُطَهِّرَكُمْ تَطْهِيرًا ) وَ فِی الۡبَیۡتِ سَبۡعَةٌ جَبۡرَئیلُ وَ میکائیلُ وَ رَسُولُ الله ِ وَ عَلِیُّ وَ فاطِمَةُ وَ الۡحَسَنُ وَ الۡحُسَیۡنُ، قالَتۡ: وَ اَنَا عَلی بابِ الۡبَیۡتِ، فَقُلۡتُ: یا رَسُولُ الله ِ اَلَسۡتُ مِنۡ اَه ۡلِ الۡبَیۡتِ؟ قالَ : اِنَّکِ عَلی خَیۡرٍ، اِنَّکِ مِنۡ اَزۡواجِ النَّبی، وَما قالَ اِنَّکِ مِنۡ اَه ۡلِ الۡبَیۡتِ "

عمرہ بنت افعی تو‏ں روایت اے کہ ميں نے ام سلمہ تو‏ں سنیا اے اوہ کہندی نيں: ایہ آیت میرے گھر وچ نازل ہوئی:( اِنَّمَا يُرِيدُ اللَّهُ لِيُذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ وَيُطَهِّرَكُمْ تَطْهِيرًا ) اس وقت میرے گھر وچ ست افراد سن یعنی جبرئیل تے میکائیل، پیغمبر اسلام، علی تے فاطمہ تے حسن تے حسینؑ۔ ام سلمہ کہندی نيں کہ وچ درِ خانہ اُتے سی، ميں نے عرض کيتا: یا رسولؐ اللہ! کیہ ميں اہل بیت وچو‏ں نئيں ہاں؟ فرمایا: تسيں خیر تے نیکی اُتے ہو، تسيں ازواج نبیؐ وچو‏ں ہوئے۔ لیکن آنحضرت نے ایہ نئيں فرمایا کہ تسيں اہل بیت وچو‏ں ہوئے۔

۵ ۔ کتاب تریخ مدینہ دمشق(۸) وچ اس طرح روایت کيتی گئی اے:

"اَخۡبَرَنَا اَبُو عَبۡدِ الله (۹) الفراوی وَ اَبُو الۡمُظَفَّر القشیری، قالا : اَخۡبَرَنا اَبو سعد الۡاَدیب، اَخۡبَرَنا اَبو عَمرو بن حمدان، وَ اَخۡبَرَتۡنا اُمُّ المُجۡتَبی اَلۡعَلَویَّةُ، قالَتۡ: قُرِیءَ عَلی اِبۡراه یم بن مَنۡصُور، اَخۡبَرَنا اَبُو بَکر بن الۡمُقۡرِیء، قالا : اَخۡبَرَنا اُبو یَعۡلی، اَخۡبَرَنا مُحَمَّدُ بن اِسۡماعیل بن اَبی سَمینَة، اَخۡبَرَنا عَبۡدُ الله ِ بن داود عَنۡ فُضَیۡل بن غَزۡوان عَن عَطیَّةِ بن سَعۡد، عَنۡ اَبی سعید عَنۡ اُمِّ سَلَمَة؛ اِنَّ النَّبیَّﷺ غَطّی عَلی عَلیٍّ وَ فاطِمَةَ وَ حَسَنٍ وَ حُسَیۡنٍ کِساءً، ثُمَّ قالَ : ه ؤُلاءِ اه ۡلُ بَیۡتی … ؛ قالَتۡ اُمُّ سَلَمَة: فَقُلۡتُ: یا رَسُولَ الله وَ اَنَا مَعَه ُمۡ؟ قالَ: لا، وَ اَنۡتِ عَلی خَیۡرٍ "

امّ سلمہ تو‏ں روایت اے اوہ کہندی نيں: نبی کریمﷺ نے علی تے فاطمہ تے حسن تے حسین علیھم السلام اُتے اپنی چادر نو‏‏ں ڈھانپا تے کہیا: ایہ میرے اہل بیت علیھم السلام نيں ام سلمہ کہندی نيں: ميں نے عرض کيتا یا رسولؐ اللہ! کیہ ميں وی انہاں وچو‏ں ہاں؟ فرمایا: نئيں۔ البتہ تسيں خیر اُتے ہوئے۔

۶ ۔ طبری(۱۰) تے ابن کثیر(۱۱) نے اس طرح روایت کيتی اے:

"عَنِ الۡاَعۡمَشِ عَنۡ حَکیمِ بن سَعۡد، قالَ: ذَکَرۡنا عَلِیَّ بن اَبیطالِب رَضِیَ الله ُ عَنۡه ُ عِنۡدَ اُمِّ سَلَمَة، قالَت: فیه نَزَلَتۡ اِنَّمَا يُرِيدُ اللَّهُ لِيُذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ وَيُطَهِّرَكُمْ تَطْهِيرًا ، قَالَتۡ اُمُّ سَلَمَة: جاءَ النَّبِیُّﷺ اِلی بَیۡتِی … فَجَلَّلَه ُمۡ نَبِیّ الله ِ بِکِساء … فَنَزَلَتۡ ه ذِه ِ الۡآیَةُ … فَقُلۡتُ: یا رَسُولَ الله ، وَ اَنَا ؟ قالَتۡ: فَوَ الله ِ ما اَنۡعَمَ وَ قالَ: اِنَّکِ اِلی خَیۡرٍ "

حکیم بن سعید کہندے نيں کہ اک دن اسيں لوک جناب امّ سلمہ د‏‏ی خدمت وچ سن کہ حضرت علی علیہ السلام دا تذکرہ نکل آیا۔ ام سلمہ کہنے لگياں: آیہ تطہیر انہاں دے بارے وچ نازل ہوئی ا‏‏ے۔ رسول اللہﷺ میرے گھر تشریف لیائے پس اس وقت آیت تطہیر نازل ہوئی۔ ميں نے عرض کيتا: یا رسول اللہ! کیہ ميں وی اہل بیت علیھم السلام وچو‏ں ہاں؟ ام سلمہ کہندی نيں: خدا د‏‏ی قسم رسول ؐ اللہ نے ہاں نئيں فرمایا بلکہ صرف اِنّا فرمایا کہ تسيں خیر اُتے ہوئے۔

٧ ۔ طحاوی(۱۲) نے اپنی سند دے مطابق اس طرح نقل کيتا اے:

"عَنۡ عُمَرَة الۡه َمۡدانِیَةِ قالَتۡ: اَتیۡتُ اُمَّ سَلَمَة فَسَلَّمۡتُ عَلَیۡه ا، فَقالَتۡ : مَنۡ اَنۡتِ؟ فَقُلۡتُ: عُمَرَةُ الۡه َمۡدانِیَّةُ، فَقالَتۡ عُمَرَةُ: یا اُمَّ الۡمُؤمِنینَ، اَخۡبِرینی عَنۡ ه ذَا الرَّجُلِ الَّذی قُتِلَ بَیۡنَ اَظۡه رِنا، فَمُحِبٌّ وَ مُبۡغِضٌ تُرید عَلِیَّ بنِ اَبیطالِبٍ علیه السلام قالَتۡ اُمُّ سَلَمَةُ: اَتُحِبّینَه ُ اَمۡ تُبۡغِضینَه ؟ قالَتۡ: ما اُحِبُّه ُ وَلا اُبۡغِضُه ُ… ، فَاَنۡزَلَ الله ُ ه ذِه ِ الۡآیَةَ: اِنَّما یُریدُ الله ُ … الی آخِرِه ا، وَ ما فِی الۡبَیۡتِ اِلّا جَبۡرَئیلُ وَ رَسُولُ الله ِﷺ وَ عَلیُّ وَ فاطِمَةُ وَ الۡحَسَنُ وَ الۡحُسَیۡنُ علیه م السلام، فَقُلۡتُ: یا رَسُولَ الله ِ اَنَا مِنۡ اَه ۡلِ الۡبَیۡتِ؟ فَقالَ: اِنَّ لَکِ عِنۡدَ الله ِ خَیۡراً، فَوَدَدۡتُ اَنَّه ُ قالَ نَعَمۡ، فَکانَ اَحَبُّ اِلیَّ مِنۡ ما تَطۡلَعُ عَلَیه ِ الشَّمۡسُ وَ تَغۡرِبُه ُ "

عمرہ ہمدانیہ تو‏ں روایت اے اوہ کہندے نيں: اک دن وچ ام سلمہ د‏‏ی خدمت وچ حاضر ہويا تے سلام کيتا: میرے تو‏ں سوال کیہ تسيں کون ہو؟ ميں نے کہیا کہ وچ عمرہ ہمدانیہ ہاں تے فیر کہیا: اے امّ المؤمنین! چند روز پہلے قتل ہونے والے اس شخص (علی بن ابی طالب‘) دے بارے وچ کچھ بتائیے! کہ کچھ لوک انہاں نال محبت رکھدے نيں تے کچھ لوک انہاں نال دشمنی رکھدے نيں!

امّ سلمہ نے میرے تو‏ں سوال کيتا کہ تسيں انہاں نو‏ں دوست رکھدے ہوئے یا دشمن۔ عمرہ نے کہیا: وچ نہ انہاں نو‏ں دوست رکھدا ہاں تے نہ ہی دشمن فیر جناب ام سلمہ نے کہیا: جدو‏ں اللہ نے آیت تطہیر( اِنَّمَا يُرِيدُ اللَّهُ لِيُذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ وَيُطَهِّرَكُمْ تَطْهِيرًا ) نازل فرمائی تاں اس وقت گھر وچ صرف جبرئیل، رسولؐ اللہ، علی تے فاطمہ تے حسن تے حسین‘سن ۔ ميں نے عرض کيتا یا رسولؐ اللہ! کیہ ميں وی انہاں اہل بیت علیھم السلام وچو‏ں ہاں؟ فرمایا: خدا دے ایتھ‏ے تواڈے لئے خیر تے پاداش ا‏‏ے۔ امّ سلمہ کہندی نيں کہ وچ رسولؐ د‏‏ی بولی مبارک تو‏ں "ہاں" سننا چاہندی سی کیونجے میرے لئے ایہ "ہاں" تمام انہاں چیزاں تو‏ں افضل تے بہتر سی جنہاں اُتے سورج طلوع تے غرب ہُندا ا‏‏ے۔ (حالانکہ رسول اللہﷺ نے مینو‏ں مثبت جواب نہ دتا)۔

۸ ۔ حاکم نیشاپوری(۱۳) نے اپنی سند دے مطابق عطاء بن یسار تو‏ں اس طرح روایت نقل کيتی اے: "عَنۡ عطاء بن یسار عَنۡ اُمّ سَلَمَه رَضِیَ الله ُ عَنۡه ا اَنّه ا قالَتۡ: فی بَیۡتِی نَزَلَتۡ ه ذه الۡآیَةُ ( اِنَّمَا يُرِيدُ اللَّهُ لِيُذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ وَيُطَهِّرَكُمْ تَطْهِيرًا ) (۱۴) ، فَاَرۡسَلَ رَسُولُ الله ِﷺ اِلی عَلیِّ وَ فاطِمَةَ وَ الۡحَسَنِ تے الۡحُسَیۡنِ … ، فَقالَ : اَلۡلَّه ُمَّ ه ؤُلاءِ اَه ۡلُ بَیۡتی، قالَتۡ اُمُّ سَلَمَة: یا رَسُولَ الله ِ، ما اَنَا مِنۡ اَه ۡلِ الۡبَیۡتَِ؟ قالَ: اِنَّکِ خَیۡرٌ وَ ه ؤُلاءِ اَه ۡلُ بَیۡتِی، اَلۡلَّه ُمَّ اَه ۡلی اَحَقّ ه ذا حدیثٌ صَحیحٌ عَلی شَرۡطِ الۡبُخاری وَ لَمۡ یُخۡرِجاه ُ "

عطاء بن یسار نے امّ سلمہ تو‏ں روایت کيتی اے کہ انہاں نے فرمایا: ایہ آیت تطہیر( اِنَّمَا يُرِيدُ اللَّهُ لِيُذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ وَيُطَهِّرَكُمْ تَطْهِيرًا ) میرے گھر وچ نازل ہوئی ا‏‏ے۔ پس رسول ؐ اللہ نے اک شخص دے ذریعے علی علیہ السلام تے فاطمہ سلام اللہ علیھا تے حسن تے حسین‘کو بلوایا تے فیر بارگاہ الٰہی وچ عرض کيتا: پروردگار ایہ میرے اہل بیت نيں۔ ام سلمہ نے عرض کيتا :یا رسولؐ اللہ ! کیہ ميں وی انہاں اہل بیت وچو‏ں ہاں؟ فرمایا: بیشک تسيں خیر تے نیکی اُتے ہوئے لیکن ایہ میرے اہل بیت نيں۔ پروردگار میرے اہلبیت سب تو‏ں زیادہ لائق (طہارت) نيں۔

نکتہ: موصوف کہتےہاں کہ ایہ حدیث بخاری د‏‏ی شرائط دے مطابق صحیح اے لیکن اس دے باوجود انہاں نے اسنو‏ں نقل نئيں کيتا ا‏‏ے۔

۹ ۔ ابن کثیر(۱۵) نے اپنی سند دے مطابق عوام بن حوشب تو‏ں روایت کيتی اے:

"عَنِ الۡعَوامِ یَعۡنی اِبۡنَ حُوشَبِ عَنِ ابۡنِ عَمّ لَه ُ، قالَ: دَخَلۡتُ مَعۡ اَبی عَلی عائِشَة … فَسَأَلۡتُه ا عَنۡ عَلیٍّ … فَقالَتۡ: تَسۡأَلُنی عَنۡ رَجُلٍ کَانَ مِنۡ اَحَبِّ النَّاسِ اِلی رَسُولِ الله ِﷺ، وَ کانَتۡ تَحۡتَه ُ اِبۡنَته ُ وَ اَحَبُّ النّاسِ اِلَیۡه ِ، لَقَدۡ رَأَیۡتُ رَسُولَ الله ِﷺدَعا عَلِیّاً وَ فاطِمَةَ وَ حَسَناً وَ حُسَیۡناً رَضِیَ الله ُ عَنۡه ُمۡ فَاَلۡقی عَلَیۡه ِم ثُوباً، فَقَالَ: اَلۡلَّه ُمَّ ه ؤُلاءِ اَه ۡلُ بَیۡتی، فَاَذۡه ِبۡ عَنۡه ُمُ الرِّجۡسَ وَ طَه ِّرۡه ُمۡ تَطۡه یراً، قالَتۡ: وَ دَنَوۡتُ مِنۡه ُمۡ وَ قُلۡتُ: یا رَسُولَ الله ِ ، وَ اَنَا مِنۡ اَه ۡلِ بَیۡتِکَ؟ فَقالَ: تنحّی، فَاِنَّکِ عَلی خَیۡرٍ "

عوام ابن حوشب تو‏ں انہاں نے اپنے چچا زاد تو‏ں روایت کيتی اے اوہ کہندے نيں: وچ اپنے والد دے ہمراہ حضرت عائشہ د‏‏ی خدمت وچ حاضر ہويا تاں ميں نے انہاں تو‏ں حضرت علی علیہ السلام دے بارے وچ سوال کيتا۔ آپ نے جواب وچ فرمایا: تسيں نے میرے تو‏ں ایداں دے شخص دے بارے وچ سوال کيتا اے، جو رسولؐ اللہ نو‏‏ں سب تو‏ں زیادہ محبوب تے عزیز سی، جو رسولؐ د‏‏ی بیٹی دا شوہر سی تے اوہ انہاں نو‏ں سب تو‏ں زیادہ محبوب سی۔

ميں نے دیکھیا کہ انہاں نے علی تے فاطمہ تے حسن تے حسین علیھم السلام نو‏‏ں اپنے پاس بلايا تے انہاں دے اُتے چادر تان کر بارگاہ الٰہی وچ عرض کيتا: خدایا ایہ میرے اہل بیت علیھم السلام نيں تاں انہاں نو‏ں رجس تے گناہ تو‏ں دور رکھ تے انہاں نو‏ں مکمل پاکیزہ قرار دے۔

(حضرت) عائشہ کہندی نيں: ميں نے نیڑے جاک‏ے عرض کيتا: یا رسولؐ اللہ کیہ ميں آپؐ دے اہل بیت وچو‏ں ہاں؟ حضورؐ نے فرمایا: دور ہوجاؤ البتہ تسيں خیر اُتے ہوئے۔

۱۰ ۔ شیخ سلیمان بلخی(۱۶) نے کتاب ذخائر العقبی تالیف امام الحرم محب الدین طبری احمد بن عبد اللہ طبری شافعی تو‏ں روایت نقل کيتی ا‏‏ے۔

"وَ عَنۡ عائِشَةِ، قالَتۡ: خَرَجَ النَّبِیُّﷺذاتَ غَداةٍ وَ عَلَیۡه ِ مِرۡطٌ مِرۡجَلٌ مِنۡ شَعۡرٍ اَسۡوَد فَجاءَ الۡحَسَنُ فَاَدۡخلَه ُ فیه ِ ثُمَّ جاءَ الۡحُسَیۡنُ فَاَدۡخَلَه ُ فیه ِ ثُمَّ جائَتۡ فاطِمَةُ فَاَدۡخَلَه ا فیه ِ ثُمَّ جاءَ عَلِیُّ فَاَدۡخَلَه ُ فیه ِ ثُمَّ قالَ : اِنَّمَا يُرِيدُ اللَّهُ لِيُذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ وَيُطَهِّرَكُمْ تَطْهِيرًا "

حضرت عائشہ تو‏ں روایت اے اوہ کہندی نيں: اک دن نبی کریمؐ علی الصبح اس طرح باہر آئے کہ آپ دے دوش مبارک اُتے کالے بالاں والی یمنی چادر سی، پس حسن  انہاں دے نیڑے آئے تاں آپؐ نے انہاں نو‏ں زیر کساء لے لیا، فیر حسین  آئے تاں آپؐ نے انہاں نو‏ں وی زیر کساء لے لیا، فیر فاطمہ سلام اللہ علیھا آئیاں تاں آپؐ نے انہاں نو‏ں وی چادر وچ لے لیا، فیر علی علیہ السلام آئے تاں آپؐ نے انہاں نو‏ں وی اپنی چادر دے اندر بلالیا، فیر آپؐ نے آیت تطہیر( اِنَّمَا يُرِيدُ اللَّهُ لِيُذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ وَيُطَهِّرَكُمْ تَطْهِيرًا ) د‏‏ی تلاوت فرمائی۔

نکتہ: موصوف ذخائر العقبی تو‏ں ایہ روایت نقل کرنے دے بعد لکھدے نيں: "اَخۡرَجَةُ مُسۡلِمُ، وَ اَخۡرَجَ اَحۡمَدُ مَعۡناه ُ عَنۡ واثِلةِ بن الۡاَسۡقَع وَ زادَ فی آخِره ِ: اَلۡلَّه ُمَّ ه ؤُلاءِ اَه ۡلُ بَیۡتی وَ اَه ۡلُ بَیۡتی اَحَقّ " یعنی ایہ روایت مسلم نے وی نقل کيتی اے ہور احمد بن حنبل نے وی ایہی معنا واثلہ ابن اسقع تو‏ں نقل کيتے نيں البتہ انہاں دتی روایت دے آخر وچ حضورؐ دا ایہ جملہ وی موجود اے کہ "پروردگار ایہ میرے اہل بیت نيں تے ایہ سب تو‏ں زیادہ لائق (طہارت) نيں۔

۱۱ ۔ ینابیع المودۃ(۱٧) نے ذخائر العقبیٰ تو‏ں روایت نقل کيتی ا‏‏ے۔

"وَ عَنۡ واثِلَة قالَ وَ اَجۡلَسَ النَّبِیُﷺ حَسَناً عَلی فَخِذِه ِ الۡیُمۡنی وَ قَبَّلَه ُِ وَ الۡحُسَیۡنَ عَلی فَخِذِه ِ الۡیُسۡری وَ قَبَّلَه ُ، وَ فاطِمَةَ بَیۡنَ یَدَیۡه ِ ثُمَّ دَعا عَلِیّاً ثُمَّ اَعۡدَفَ عَلَیۡه ِمۡ کِساءً خَیۡبَریّاً، ثُمَّ قالَ: اَلۡلَّه ُمَّ ه ؤُلاءِ اَه ۡلُ بَیۡتی اَذۡه ِبۡ عَنۡه ُمُ الرِّجۡسَ وَ طَه ِّرۡه ُمۡ تَطۡه یراً، فَقیلَ لِواثِلَة مَا الرِّجۡسُ، قالَ: اَلشّکُّ فیِ الله ِ عَزَّ وَ جَلَّ "

واثلہ بن اَسقع تو‏ں روایت کيتی گئی اے کہ اوہ کہندے نيں: رسول اکرمؐ نے امام حسن  نو‏‏ں اپنی گود وچ سجے جانب بٹھا کر پیار کيتا تے حسین  نو‏‏ں کھبے جانب بٹھا کر پیار کيتا، فاطمہ سلام اللہ علیھا نو‏‏ں اپنے سامنے بٹھایا تے علی علیہ السلام نو‏‏ں وی پاس بلايا فیر آپؐ نے خیبری چادر تان کر فرمایا: پروردگار! ایہ میرے اہل بیت نيں، تاں اُنہاں تو‏ں ہر رجس تے گناہ نو‏‏ں دور رکھ تے انہاں نو‏ں مکمل پاکیزہ قرار دے۔ جس وقت واثلہ ایہ روایت نقل ک‏ر رہ‏ے سن تاں انہاں تو‏ں سوال کيتا گیا : ایہ رِجس کيتا اے ؟ جواب دتا: رجس تو‏ں مراد خداوند عالم د‏‏ی ذات وچ شک ا‏‏ے۔

۱۲ ۔ حاکم حسکانی(۱۸) نے اپنی سند دے مطابق ام سلمہ تو‏ں روایت کيتی اے:

"وَ عَن اُمّ سَلَمَة … فَجَمَعَه ُمۡ (یعنی عَلیّاً وَ فاطِمَةَ وَ الۡحَسَنَ وَ الۡحُسَیۡنَ) رَسُولُ الله ِﷺ حَوۡلَه ُ وَ تحته کِساءٌ خَیۡبَرِیٌّ، فَجَلَّلَه ُمۡ رَسُولُ الله ِﷺ جَمیعاً، ثُمَّ قالَ: اَلۡلَّه ُمَّ ه ؤُلاءِ اَه ۡلُ بَیۡتی فَاَذۡه ِبۡ عَنۡه ُمُ الرِّجۡسَ وَ طَه ِّرۡه ُمۡ تَطۡه یراً، فَقُلۡتُ: یا رَسُولَ الله ِ وَ اَنَا مَعَه ُمۡ ؟ فَوَ الله ِ ما قالَ اَنۡتِ مَعَه ُمۡ وَ لکنَّه ُ قالَ : انّکِ عَلی خَیۡرٍ وَ اِلی خَیۡرٍ، فَنَزَلَتۡ عَلَیۡه ِ: اِنَّمَا يُرِيدُ اللَّهُ لِيُذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ وَيُطَهِّرَكُمْ تَطْهِيرًا "

ام سلمہ تو‏ں روایت اے کہ رسول اللہﷺ نے علی تے فاطمہ تے حسن تے حسین علیھم السلام نو‏‏ں اپنے گِرد جمع کيتا تے یکاک انہاں نو‏ں خیبری چادر دے تھلے لے لیا تے بارگاہ الٰہی وچ عرض کيتا: خدایا! ایہ میرے اہل بیت نيں ہر رجس نو‏‏ں انہاں تو‏ں دور رکھ تے انہاں نو‏ں مکمل پاکیزہ قرار دے۔ پس ميں نے عرض کيتا: یا رسولؐ اللہ! کیہ ميں وی انہاں وچو‏ں ہاں؟ خدا د‏‏ی قسم رسول اللہﷺ نے ایہ نئيں فرمایا کہ ہاں تسيں وی انہاں وچو‏ں ہوئے البتہ ایہ ضرور فرمایا: تسيں خیر اُتے ہوئے۔ تے اس موقع اُتے ایہ آیت تطہیر( اِنَّمَا يُرِيدُ اللَّهُ لِيُذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ وَيُطَهِّرَكُمْ تَطْهِيرًا ) نازل ہوئی۔

۱۳ ۔ شیخ سلیمان(۱۹) نےذخائر العقبیٰ تو‏ں روایت کيتی اے:

"وَ عَنۡ اُمِّ سَلَمَة، قالَتۡ: بَیۡنَا النَّبِیﷺ فی بَیۡتی یَوۡماً اِذ قالَتِ الۡخادِمَةُ اِنَّ عَلِیّاً وَ فاِطمَةَ بِالسدةِ، قالَتۡ فاَخۡبِرۡتُ لِلنَّبیِﷺ، قالَ لی: قَوّمی فَافۡتَحیِ الۡبابَ، فَفَتَحۡتُه ُ فَدَخَلَ عَلِیُّ وَ فاطِمَةُ وَ معَه ُما الۡحَسَنُ وَ الۡحُسَیۡنُ فَاَخَذَ الصَّبِیَّیۡنِ فَوَضَعَه ُما فی حِجۡرِه وَ قَبَّلَه ُما وَ اعۡتَنَقَ عَلِیّاً بِاِحۡدی یَدَیۡه ِ وَ اعۡتَنَقَ فاطِمَةَ بِالۡیَدِ الۡاُخۡری وَقَبَّلَ عَلِیّاً وَ قَبَّلَ فاطِمَةَ وَ اَعۡدَفَ عَلَیۡه ِمۡ خَمیصَةً سَوۡداءَ، ثُمَّ قالَ: اَلۡلَّه ُمَّ اَنَا ه ؤُلاءِ اَه ۡلُ بَیۡتی اِلَیۡکَ لا اِلَی النّار، قالَتۡ : قُلۡتُ: وَ اَنا یا رَسُولَ الله ِ، قالَ: وَ اَنۡت عَلی خَیۡرٍ "

امّ سلمہ تو‏ں روایت اے کہ اسيں اپنے گھر وچ رسولؐ دے نال موجود سن کہ خادمہ نے کہیا کہ علی علیہ السلام تے فاطمہ درِخانہ اُتے نيں۔ ام سلمہ کہندی نيں کہ ميں نے رسولؐ نو‏‏ں دسیا کہ علی علیہ السلام تے فاطمہ سلام اللہ علیھا تشریف لیائے نيں۔ حضور نے فرمایا: جاؤ جاک‏ے دروازہ کھولو، ميں نے جاک‏ے دروازہ کھولیا تاں دیکھیا کہ انہاں دے نال حسن تے حسین‘بھی نيں۔ رسول خدا نے دونے بچےآں نو‏‏ں لےک‏ے اپنی آغوش مبارک وچ بٹھایا تے پیار کرنے لگے فیر آپؐ نے علی علیہ السلام تے فاطمہ زہرا سلام اللہ علیھاکو وی پیار کيتا تے فیر انہاں سب دے اُتے سیاہ پشمی چادر تان کر بارگاہ الٰہی وچ عرض کرنے لگے: پروردگار! وچ تے میرے ایہ اہل بیت تیری طرف نيں نہ اگ د‏‏ی طرف۔ امّ سلمہ کہندی نيں: ميں نے عرض کيتا: یا رسول ؐ اللہ! کیہ ميں وی انہاں وچو‏ں ہاں؟ فرمایا: تسيں خیر اُتے ہوئے۔

۱۴ ۔ حاکم حسکانی(۲۰) نے اپنی سند دے مطابق روایت کيتی اے:

"عَنِ الۡعَوامِ بن حُوشَب عَنۡ جَمیعِ التّیمی: اِنطَلَقۡتُ مَعَ اُمّی اِلی عائِشَة، فَدَخَلَتۡ اُمّی فَذَه َبۡتُ لِاَدۡخُلُ … ، وَ سَأَلَتۡه ا اُمّی عَنۡ عَلیٍّ، فَقالَتۡ: ما ظَنُّکِ بِرَجُلٍ کانَتۡ فاطمَةُ تَحۡتَه ُ، وَ الۡحَسَنُ وَ الۡحُسَینُ اِبۡناه ُ، وَ لَقَدۡ رَأَیۡتُ رَسُولَ الله ِﷺ اِلۡتَفَعَ عَلَیۡه ِمۡ بِثَوۡبٍ وَ قالَ: اَلۡلَّه ُمَّ ه ؤُلاءِ اَه ۡلی، اَذۡه ِبۡ عَنۡه ُمُ الرِّجۡسَ وَ طَه ِّرۡه ُمۡ تَطۡه یراً، قُلۡتُ: یا رَسُولَ الله ِ اَلَسۡتُ مِنۡ اَه ۡلِکَ؟ قالَ: اِنَّکِ لَعَلی خَیۡرٍ، لَمۡ یَدۡخُلۡنی مَعَه مۡ "

عوام بن حوشب تو‏ں انہاں نے جمیع تیمی تو‏ں روایت کيتی اے اوہ کہندے نيں کہ وچ اپنی والدہ دے نال جناب عائشہ د‏‏ی خدمت وچ حاضر ہويا میری والدہ نے انہاں تو‏ں حضرت علی علیہ السلام دے بارے وچ سوال کيتا تاں انہاں نے جواب دتا کہ تسيں کيتا سمجھدی ہوئے اس شخص دے بارے وچ جس د‏‏ی شریک حیات فاطمہ زہرا اے تے بچے حسن تے حسین‘ہاں، ميں نے دیکھیا کہ نبی کریمؐ نے انہاں دے اُتے اک چادر پائی تے عرض کيتا: پروردگار ایہ میرے اہل بیت نيں، رجس تے گناہ نو‏‏ں انہاں تو‏ں دور رکھ تے انہاں نو‏ں مکمل پاک تے پاکیزہ قرار دے۔ عائشہ کہندی نيں: ميں نے عرض کيتا: یا رسولؐ اللہ ! کیہ ميں اہل بیت وچو‏ں نئيں ہون۔ حضورؐ نے فرمایا: تسيں خیر اُتے ہو، لیکن حضورؐ نے مینو‏ں اس چادر دے اندر نئيں آنے دتا۔

۱۵ ۔ جلال الدین سیوطی(۲۱) تے طبرانی(۲۲) نے ام سلمی تو‏ں اس طرح روایت کيتی اے:

"عَنۡ اُمِّ سَلَمَة: اِنَّ رَسُولَ الله ﷺ قالَ لِفاطِمَةَ: ایتینی بِزَوۡجِکِ وَ ابۡنَیۡه ِ فَجائَتۡ بِه ِمۡ، فَاَلۡقی رَسُولُ الله ِﷺ کِساءً فَدَکیّاً ثُمَّ وَضَعَ یَدَه ُ عَلَیۡه ِمۡ فَقالَ: اَلۡلَّه ُمَّ اِنَّ ه ؤُلاءِ آلُ مُحَمَّدٍ، فَاجۡعَلۡ صَلَواتِکَ وَ بَرَکاتِکَ عَلی آلِ مُحَمَّدٍ فَاِنَّکَ حَمیدٌ مَجیدٌ، قالَتۡ اُمُّ سَلَمَة :فَرفَعۡتُ الۡکِساءَ لِاَدۡخُلَ مَعَه ُمۡ فَجَذَّبَه ُ مِنۡ یَدی وَ قالَ : اِنَّکِ عَلی خَیۡرٍ "

امّ سلہٌ تو‏ں روایت اے اوہ کہندی نيں: رسول خداﷺ نے فاطمہ زہراسلام اللہ علیھا تو‏ں فرمایا: اپنے شوہر تے دونے بچےآں نو‏‏ں لےک‏ے آؤ۔ جدو‏ں فاطمہ زہراسلام اللہ علیھا انہاں نو‏ں لے آئیاں تاں رسولؐ اللہ نے فدکی چادر انہاں دے اُتے تان کر بارگاہ الٰہی وچ عرض کيتا: پرورگار! ایہ میرے اہل بیت علیھم السلام نيں پس اپنی صلوات تے برکات آل محمدؐ اُتے نازل فرما، بیشک تاں حمید تے مجید ا‏‏ے۔ ام سلمہ کہندی نيں: ميں نے چادر دا کونہ اٹھا ک‏ے انہاں دے نال شریک ہونا چاہیا تاں حضورؐ نے میرے ہتھ تو‏ں چادر دا کونہ لے لیا تے فرمایا: بیشک تسيں خیر اُتے ہوئے۔

۱۶ ۔ تریخ مدینہ دمشق(۲۳) وچ اس طرح روایت کيتی گئی اے:

"اَخۡبَرَنا اَبُو طالِب بن اَبی عَقیل، اَخۡبَرَنا اَبو الۡحَسَنِ الۡخلعی، اَخۡبَرَنا اَبُو مُحَمَّدِ النّحاس، اَخۡبَرَنا اَبُو سَعیدِ بن الۡاَعۡرابی، اَخۡبَرَنا اَبُو سَعید عَبۡدُ الرَّحۡمانِ بنِ مُحَمَّدِ بن مَنۡصُور، اَخۡبَرَنا حُسَیۡنُ الۡاَشۡقَر، اَخۡبَرَنا مَنۡصُورُ بن اَبی الۡاَسوَد عَنِ الۡاَعۡمَشِ عَنۡ حَبیبِ بن اَبی ثابِتٍ عَنۡ شَه ۡرِ بن حُوشَب، عَنۡ اُمِّ سَلَمَة؛ اِنَّ رَسُولَ الله ِﷺ اَخَذَ ثُوباً فَجَلَّلَه ُ عَلی عَلیٍّ وَ فاطِمَةَ وَ الۡحَسَنِ وَ الۡحُسِیۡنِ، ثُمَّ قَرَأَتۡ ه ذِه ِ الۡآیَةَ: اِنَّمَا يُرِيدُ اللَّهُ لِيُذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ وَيُطَهِّرَكُمْ تَطْهِيرًا ، قالَتۡ: فَجِئۡتُ لِاَدۡخُلَ مَعَه ُمۡ، فَقَالَ : مَکانکِ، اَنۡتِ عَلی خَیۡرٍ "

ام سلمہ تو‏ں روایت اے کہ رسول خداؐ اک کپڑ‏ا لیائے جسنو‏ں انہاں نے علی تے فاطمہ تے حسن تے حسین علیھم السلام اُتے تان کر ایہ آیت تلاوت فرمائی:( اِنَّمَا يُرِيدُ اللَّهُ لِيُذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ وَيُطَهِّرَكُمْ تَطْهِيرًا ) ام سلمہ کہندی نيں کہ ميں نے زیر کساء جانا چاہیا تاں حضورؐ نے مینو‏ں روک دتا تے فرمایا: اوتھے رہو البتہ تسيں خیر اُتے ہوئے۔

۱٧ ۔ ہور ايس‏ے کتاب(۲۴) وچ اے کہ رسول اللہ، ام سلمہ دے زیر کساء آنے تو‏ں مانع ہوئے تے فرمایا: "اَنۡتِ بِمَکانِکِ، وَ اَنۡتِ اِلی خَیۡرٍ " تسيں اپنی جگہ اُتے رہو البتہ تسيں خیر اُتے ہوئے۔

۱۸ ۔ حاکم حسکانی(۲۵) نے روایت کيتی اے کہ امّ سلمہ نو‏‏ں زیر کساء داخل ہونے تو‏ں روکنے دے بعد حضورؐ نے انہاں تو‏ں فرمایا: تسيں اپنی جگہ اُتے بیٹھ جاؤ کہ تسيں خیر اُتے ہوئے۔

۱۹ ۔ تریخ مدینہ دمشق(۲۶) نے مسنداً ام سلمہ تو‏ں روایت کيتی اے:

"عَنۡ اَبی المعدل عطیة الطفاوی، عَنۡ اَبیه ِ: اِنَّ اُمّ سَلَمَة حَدَّثَتۡه ُ، قالَتۡ: بَیۡنا رَسُول الله ﷺ فی بَیۡتی اِذۡ قالَ الۡخادِمُ: اِنَّ عَلِیّاً وَ فاطِمَةَ بالسده ، قالَتۡ: قالَ لی: قَوِّمی فَتَنَحّی لی عَن اَه ۡلِ بَیۡتی … فَدَخَلَ عَلیُّ وَ فاطِمَةُ وَ مَعَه ُمَا الۡحَسَنُ وَ الۡحُسَیۡنُ … فَقالَتۡ: وَ اَنا یا رَسُولَ الله ؟ فَقالَ : وَ اَنۡتِ "

ام سلمہ تو‏ں روایت اے اوہ کہندی نيں: رسولؐ میرے گھر وچ موجود سن کہ خادم نے آک‏ے کہیا: علی علیہ السلام تے فاطمہ درِ خانہ اُتے نيں۔ ام سلمہ کہندی نيں کہ حضورؐ نے میرے تو‏ں فرمایا:مینو‏ں میرے اہل بیت دے نال چھڈ دو! پس علی علیہ السلام تے فاطمہ سلام اللہ علیھا گھر وچ داخل ہوئے تے حسن تے حسین‘بھی انہاں دے نال موجود سن (روایت جاری اے ایتھ‏ے تک کہ حضور نے دعا فرمائی تے عرض کيتا: پروردگار! ایہ اہل بیت تیری طرف نيں نہ کہ اگ د‏‏ی طرف) امّ سلمہ کہندی نيں: ميں نے عرض کيتا: تے وچ یا رسولؐ اللہ؟ فرمایا: تے تسيں بھی۔

نکتہ: نبی کریمﷺ صراحت دے نال آغاز کلام وچ امّ سلمہ نو‏‏ں اہل بیت تو‏ں دور ک‏ر رہ‏ے نيں جو انہاں دے اہل بیت وچ شامل نہ ہونے د‏‏ی واضح دلیل ا‏‏ے۔ فیر امّ سلمہ سوال کردیاں نيں تاں حضورؐ انہاں نو‏ں اپنی اس دعا وچ شریک قرار دے رہے نيں کہ تسيں وی اگ د‏‏ی طرف نئيں ہوئے۔

۲۰ ۔ شیخ سلیمان(۲٧) نے اس طرح روایت کيتی اے:

"اَخۡرَجَ الطّبرانی وَ اِبۡنُ جَریر وَ اِبۡنُ مُنۡذر عَنۡ اُمّ سلمه رَضِیَ الله ُ عَنۡه ا قالَتۡ: فی بَیۡتی نَزَلَتۡ اِنَّمَا يُرِيدُ اللَّهُ لِيُذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ وَيُطَهِّرَكُمْ تَطْهِيرًا، فَجائَتۡ فاطِمَةُ بِبَرَمَةٍ فیه ا ثَریدٌ، فَقالَﷺ اُدۡعی زَوۡجَکِ وَ حَسَناً وَ حُسَیۡناً، فَدَعۡتۡه ُمۡ فَبَیۡناه ُمۡ یَأۡکُلُونَ اِذۡ نَزَلَتۡ ه ذِه ِ الۡآیَةُ فَغَشّاه ُمۡ بِکِساءٍ خَیۡبَری کانَ عَلَیۡه ِ فَقالَ اَلۡلَّه ُمَّ ه ؤُلاءِ اَه ۡلُ بَیۡتی وَ حامَّتی فَاَذۡه ِبۡ عَنۡه ُمُ الرِّجۡسَ وَ طَه ِّرۡه ُمۡ تَطۡه یراً، ثَلاثَ مَرّات "

طبرانی، ابن جریر تے ابن منذر نے ام سلمہ تو‏ں روایت کيتی اے اوہ کہندی نيں: آیت تطہیر( اِنَّمَا يُرِيدُ اللَّهُ لِيُذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ وَيُطَهِّرَكُمْ تَطْهِيرًا ) میرے گھر وچ نازل ہوئی اے جس وقت فاطمہ ساڈے گھر تشریف لاواں جدو‏ں کہ انہاں دے نال طعام وی سی، رسول اللہﷺ نے فاطمہ سلام اللہ علیھا تو‏ں فرمایا: علی تے حسن تے حسین علیھم السلام نو‏‏ں وی مدعو کرلو۔ حضرت فاطمہ نے انہاں نو‏ں وی مدعو کرلیا جدو‏ں سب کھانا تناول فرما رہے سن تاں اس وقت آیت تطہیر نازل ہوئی پس رسولؐ اللہ نے خیبری چادر اٹھا ک‏ے انہاں حضرات اُتے تانی تے تن مرتبہ ایہ دعا فرمائی: پروردگار! ایہ میرے اہل بیت تے میرے حامی تے مددگار نيں پس تاں انہاں تو‏ں ہر رجس تے گناہ نو‏‏ں دور رکھ تے انہاں نو‏ں پاک تے پاکیزہ قرار دے۔

نکتہ: موصوف ایہ روایت نقل کرنے دے بعد لکھدے نيں: "اَیۡضاً اَخۡرَجَ ه ذَا الۡحَدیثَ، اَلۡحاکِمُ عَنۡ سَعیدِ بن اَبی وَقّاص "یعنی ہور ایہی روایت حاکم نے سعید بن ابی وقاص تو‏ں نقل کيتی ا‏‏ے۔

۲۱ ۔ شیخ سلیمان(۲۸) نے ذخائر العقبی تالیف امام الحرم محب الدین طبری تو‏ں روایت کيتی اے:

"وَ عَنۡ اُمّ سَلَمَة قالَتۡ : کانَ النَّبیﷺ عِندی فَعَمِلَتۡ لَه ُ فاطِمَةُ حَزیرَةً فَجائَتۡ وَ مَعَه ا حَسَنُ وَ حُسَیۡنُ، فَقالَ لَه ا: ایتینی زَوۡجَکِ ، اِذۡه َبی فَاَدۡعیه ِ فَجائَتۡ بِه ِ فَأۡکُلُوه ا، فَاَخَذَﷺ کِساءً فَادارَ عَلَیۡه ِمۡ وَ اَمۡسَکَ طَرَفَه ُ بِیَدِه ِ الۡیُسۡری ثُمَّ یَدَه ُ الۡیُمۡنی اِلَی السَّماءِ وَ قالَ : اَلۡلَّه ُمَّ ه ؤُلاءِ اَه ۡلُ بَیۡتی وَ حامَّتی وَ خاصَّتی اَذۡه ِبۡ عَنۡه ُمُ الرِّجۡسَ وَ طَه ِّرۡه ُمۡ تَطۡه یراً، ثُمَّ قالَ: اَنا حَرۡبٌ لِمَنۡ حارَبَه ُمۡ وَ سِلۡمٌ لِمَنۡ سالَمَه ُمۡ وَ عَدُوٌّ لِمَنۡ عاداه ُم "

امّ سلمہ تو‏ں روایت اے اوہ کہندی نيں: رسولؐ اللہ میرے پاس سن اس وقت فاطمہ کھانا تیار کرکے اپنے بچےآں دے ہمراہ ساڈے پاس آئیاں ۔ حضورؐ نے فاطمہ زہرا تو‏ں فرمایا: علی علیہ السلام نو‏‏ں وی مدعو کرلو۔ فاطمہ گئياں تے حضرت علی علیہ السلام نو‏‏ں وی لےک‏ے آگئياں تے فیر سب کھانا کھانے وچ مصروف ہوگئے فیر حضورؐ نے انہاں سب دے اُتے چادر ڈھانپ دی۔ کھبے ہتھ تو‏ں چادر نو‏‏ں پھڑیا تے دایاں ہتھ آسمان د‏‏ی طرف بلند کرکے بارگاہ الٰہی وچ عرض کيتا: پروردگار! ایہ میرے اہل بیت علیھم السلام تے حامی تے مددگار نيں، تاں انہاں تو‏ں ہر رجس تے گناہ نو‏‏ں دور رکھ تے انہاں نو‏ں مکمل پاکیزہ قرار دے، فیر فرمایا: جو انہاں نال جنگ کريں گا اس تو‏ں میری جنگ اے تے جو انہاں تو‏ں صلح کرے اس تو‏ں میری صلح اے تے جو انکا دشمن اے اوہ میرا دشمن ا‏‏ے۔

نکتہ: موصوف کہندے نيں: ايس‏ے طرح ایہ روایت غسانی نے اپنی کتاب معجم وچ وی نقل کيتی اے:

۲۲ ۔ ابن جریر، ابن ابی حاتم ، طبرانی تے ابن مردویہ(۲۹) نے ام سلمہ تو‏ں اس طرح روایت کيتی اے:

"عَنۡ اُمّ سَلَمَة زَوۡجة النَّبیﷺ: اِنَّ رَسُولَ الله ﷺ کانَ بَیۡتِه ا عَلی مَنامَةٍ لَه ُ، عَلَیۡه ِ کِساءٌ خَیۡبَری، فَجائَتۡ فاطِمَةُ رَضِیَ الله ُ عَنۡه ا بِبَرَمَة فیه ا حَزیرَة، فقالَ رَسُولُ الله ﷺ: اُدۡعی زَوۡجَکِ وَ حَسَناً وَ حُسَیۡناً، فَدَعَتۡه ُمۡ فَبَیۡناه ُمۡ یَأۡکُلُونَ اِذۡ نَزَلَتۡ عَلی رَسُولِ الله ِﷺ:اِنَّمَا يُرِيدُ اللَّهُ لِيُذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ وَيُطَهِّرَكُمْ تَطْهِيرًا،فَاَخَذَ النَّبیﷺ بِفَضۡلَةِ اِزارِه وَ غَشّاه ُمۡ اِیّاه ا ثُمَّ اَخۡرَجَ یَدَه ُ مِنَ الۡکِساءِ وَ اَوۡمَأَ بِه ا اِلَی السَّماءِ ثُمَّ قالَ: اَلۡلَّه ُمَّ ه ؤُلاءِ اَه ۡلُ بَیۡتی وَ خاصَّتی فَاَذۡه ِبۡ عَنۡه ُمُ الرِّجۡسَ وَ طَه ِّرۡه ُمۡ تَطۡه یراً، ثَلاثَ مَرّات "

امّ المؤمنین جناب امّ سلمہ تو‏ں روایت کيتی گئی اے آپ نے فرمایا: رسول خداﷺ میرے گھر وچ اپنے حجرہ وچ سن تے انہاں نے خیبری چادر اوڑھ رکھی سی، ايس‏ے اثناء وچ فاطمہ زہرا کھانا لےک‏ے آئیاں تاں حضور نے انہاں نو‏ں اپنے پاس بلايا تے فرمایا اپنے شوہر تے بچےآں حسن تے حسین‘کو وی مدعو کرلو پس فاطمہ نے انہاں نو‏ں مدعو کيتا تے ایہ سب کھانا تناول کرنے وچ مشغول ہوگئے کہ آیت تطہیر( اِنَّمَا يُرِيدُ اللَّهُ لِيُذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ وَيُطَهِّرَكُمْ تَطْهِيرًا ) نازل ہوئی، اس وقت حضور نے چادر دا اک گوشہ پھڑیا تے علی تے فاطمہ تے حسن تے حسین علیھم السلام نو‏‏ں زیر کساء لے لیا تے دوسرا ہتھ کساء تو‏ں باہر کڈیا تے آسمان د‏‏ی طرف بلند کرکے بارگاہ الٰہی وچ تن بار عرض کيتا: پروردگار ایہ میرے اہل بیت تے میرے مخصوص افراد نيں۔ تاں انہاں تو‏ں ہر رجس تے گناہ نو‏‏ں دور رکھ تے انہاں نو‏ں پاک تے پاکیزہ رکھ۔

دوسرا حصہ: آیت تطہیر دے بارے وچ بیانات

اس سلسلہ وچ نقل کيتی جانے والی کچھ روایات ایسی نيں جو آیت د‏‏ی شان نزول تاں بیان نئيں کر رہیاں نيں البتہ انہاں تو‏ں ایہ ثابت کيتا جاسکدا اے کہ ایہ آیت نبی کریمﷺ، حضرات علی تے فاطمہ تے امام حسن تے حسین علیھم السلام د‏‏ی شان وچ نازل ہوئی اے، بعض روایات وچ رسول خدا دا بیان اے تے بعض وچ ہور افراد دا بیان اے ؛ تے ایہ تمام روایات بہر حال اس گل اُتے دلالت کر رہیاں نيں کہ اہل بیت علیھم السلام تو‏ں مراد علی تے فاطمہ تے حسن تے حسین علیھم السلام نيں۔

۱ ۔ طبری نے کتاب "جامع البیان"(۳۰) وچ اس طرح روایت کيتی اے:

"حَدَّثَنی مُحَمَّدُ بن الۡمُثَنّی، قالَ بَکۡرُ بن یَحۡیَی بن زَبانِ الۡعتری، قالَ: حَدَّثَنا مَنۡدل بن علی عَنِ الاَعۡمش (سلیمان بن مه ران) عَن عَطِیَّة عَنۡ اَبی سَعیدٍ الۡخُدۡری قالَ، قالَ رَسُولُ الله ﷺ: نَزَ لَتۡ ه ذِه ِ الۡآیَةُ فِی خَمۡسَةٍ: فیَّ، وَ فی عَلیٍّ وَ حَسَن وَ حُسَیۡن وَ فاطِمَةَ علی ھ م السلام :( اِنَّمَا يُرِيدُ اللَّهُ لِيُذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ وَيُطَهِّرَكُمْ تَطْهِيرًا ) (۳۱) "

ابو سعید خدری تو‏ں روایت اے کہ رسول خداﷺ نے فرمایا: ایہ آیت پنجتن یعنی میرے بارے وچ تے علی تے فاطمہ ، حسن تے حسین دے بارے وچ نازل ہوئی ا‏‏ے۔ آیت ایہ اے:( اِنَّمَا يُرِيدُ اللَّهُ لِيُذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ وَيُطَهِّرَكُمْ تَطْهِيرًا ) (احزاب/ ۳۳)

۲ ۔ شیخ سلیمان(۳۲) نے ذخائر العقبی تالیف محب الدین طبری تو‏ں روایت نقل کيتی اے: "عَنۡ اَبی سَعیدٍ الۡخُدۡری فی ه ذِه ِ الۡآیةِ ( اِنَّمَا يُرِيدُ اللَّهُ لِيُذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ وَيُطَهِّرَكُمْ تَطْهِيرًا ) قالَ : نَزَلَتۡ فی خَمۡسَةٍ، رَسُولِ الله ِﷺ وَ عَلیٍّ تے فاطِمَةَ وَ الۡحَسَنِ وَ الۡحُسَیۡنِ رَضِیَ الله ُ عَنۡه ُمۡ "

ابو سعید خدری تو‏ں اس آیت( اِنَّمَا يُرِيدُ اللَّهُ لِيُذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ وَيُطَهِّرَكُمْ تَطْهِيرًا ) (احزاب/ ۳۳) دے بارے وچ روایت اے کہ ایہ آیت پنجتن یعنی رسول خدا، علی تے فاطمہ تے حسن تے حسین‘کے بارے وچ نازل ہوئی ا‏‏ے۔

نکتہ: مولا‏نا موصوف(۳۳) نے ایہی روایت احمد ابن حنبل د‏‏ی کتاب مناقب تے ابن جریر تے طبرانی تو‏ں وی نقل کيتی ا‏‏ے۔

۳ ۔ تریخ مدینہ دمشق(۳۴) وچ اس طرح روایت اے:

"عَنۡ اَبی سَعیدٍ الۡخُدۡری، قالَ نَزَلَتِ الۡآیةُ فی خَمۡسَةِ نَفَر، ( اِنَّمَا يُرِيدُ اللَّهُ لِيُذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ وَيُطَهِّرَكُمْ تَطْهِيرًا ) ،فی رَسُولِ الله ِ وَ عَلیٍّ وَ فاطِمَةَ وَ الحَسَنِ وَ الحُسَیۡنِ علی ھ م السلام "

ابی سعید خدری تو‏ں روایت اے کہ ایہ آیت( اِنَّمَا يُرِيدُ اللَّهُ لِيُذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ وَيُطَهِّرَكُمْ تَطْهِيرًا ) پنج افراد یعنی رسول اللہ، علی تے فاطمہ تے حسن تے حسین‘کے بارے وچ نازل ہوئی ا‏‏ے۔

۴ ۔ تریخ مدینہ دمشق(۳۵) وچ عطیہ (ابن سعد عوفی(۳۶) تو‏ں روایت اے اوہ کہندے نيں ميں نے ابو سعید خدری تو‏ں سوال کيتا کہ اہل بیت کون لوک نيں تاں انہاں نے جواب دتا: پیغمبر، علی تے فاطمہ ، تے حسن تے حسین‘ہاں۔

۵ ۔ طحاوی(۳٧) نے ام المؤمنین ام سلمہ تو‏ں اس طرح روایت کيتی اے:

"عَنۡ اُمّ سَلَمَة قالَتۡ : نَزَلَتۡ ه ذِه ِ الۡآیَةُ فی رَسُولِ الله ِ وَ عَلیٍّ وَ فاطِمَةَ وَ الحَسَنِ وَ الحُسَیۡنِ علی ھ م السلام ( اِنَّمَا يُرِيدُ اللَّهُ لِيُذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ وَيُطَهِّرَكُمْ تَطْهِيرًا ) (۳۸) "

امّ سلمہ تو‏ں روایت اے اوہ فرماندیاں نيں: ایہ آیت شریفہ( اِنَّمَا يُرِيدُ اللَّهُ لِيُذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ وَيُطَهِّرَكُمْ تَطْهِيرًا ) رسول خداﷺ، علی تے فاطمہ تے حسن تے حسین علیھم السلام دے بارے وچ نازل ہوئی ا‏‏ے۔

۶ ۔ شیخ سلیمان(۳۹) نے ابن سعد (صاحب طبقات تو‏ں اس طرح روایت نقل کيتی اے:

"وَ اَخۡرَجَ اِبۡنُ سَعۡدٍ عَنِ الۡحَسَنِ بن عَلیٍّ رَضِیَ الله ُ عَنۡه ُما قالَ فی خُطۡبَتِه : نَحۡنُ اَه ۡلُ الۡبَیۡتِ الَّذینَ قالَ الله ُ سبحانَه ُ فینا ( اِنَّمَا يُرِيدُ اللَّهُ لِيُذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ وَيُطَهِّرَكُمْ تَطْهِيرًا ) (۴۰) "

ابن سعد نے (امام) حسن بن علی رضی اللہ عنہما تو‏ں روایت کيتی اے کہ آپ نے اپنے خطبہ وچ فرمایا: اسيں ہی اہل بیت علیھم السلام نيں جنہاں دے بارے وچ خداوند عالم نے فرمایا:( اِنَّمَا يُرِيدُ اللَّهُ لِيُذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ وَيُطَهِّرَكُمْ تَطْهِيرًا )

____________________

۱ ۔ سورہ قلم (۶۸) آیات ۱ تو‏ں ۳۔

۲ ۔ سورہ شوری (۴۲) آیت ۲۳۔

۳ ۔ ینابیع المودۃ، باب ۳۳، ص ۱۰٧، طبع ۸، دار الکتب العراقیہ سال ۱۳۸۵ ھ۔

۴ ۔ ینابیع المودۃ، باب ۳۳، ص ۱۰٧، طبع ۸، دار الکتب العراقیہ سال ۱۳۸۵ ھ ۔

۵ ۔ ینابیع المودۃ، باب ۵۶، صفحہ ۲۲۸، دار الکتب العراقیہ، ۱۳۸۵ ھ۔

۶ ۔کتاب مشکل الآثار، ج۱، ص ۳۳۳ دار الباز ۔

٧ ۔ تریخ مدینہ دمشق، ج۱۴، ص ۴۵، دار الفکر۔

۸ ۔ تریخ مدینہ دمشق، ج۱۳، ص ۲۰۶، دار الفکر۔

۹ ۔ سمعانی کہندے ہین: ميں نے عبد الرشید طبری تو‏ں مرو وچ سنیا کہ اوہ کہندے سن کہ الفراوی (محمد بن فضیل بن احمد) ہزار راویاں دے برابر سن (سیر اعلام النبلاء، ج۱۹، ص ۶۱۵، مؤسسۃ الرسالہ)۔

۱۰ ۔ جامع البیان، ج۲۲، ص ٧، طبع دار المعرفۃ، بیروت ۔

۱۱ ۔ تفسیر القرآن العظیم، ج۳، ص ۴۹۳، طبع دار المعرفۃ، بیروت۔

۱۲ ۔ مشکل الآثار، ج۱، ص ۳۳۶، طبع مجلس انسائیکلوپیڈیا النظامیہ بالھند۔

۱۳ ۔ دار المعرفۃ، بیروت ۔

۱۴ ۔ المستدرک علی الصحیحین، در تفسیر سورہ احزاب، ج۲، ص ۴۱۶، احزاب ۳۳۔

۱۵ ۔ تفسیر القرآن العظیم، ج۳، ص ۴۹۳، دار المعرفۃ، بیروت۔

۱۶ ۔ ینابیع المودۃ، باب۵۶، ص ۲۲۹، طبع ۸، دار الکتب العراقیہ، ۱۳۸۵ ۔

۱٧ ۔ ینابیع المودۃ، باب ۵۶، ص ۲۲۹ بنا بر نقل از ذخائر العقبیٰ، محب الدین طبری۔

۱۸ ۔شواہد التنزیل، ج۲، ص ۱۳۳، مؤسسہ طبع تے نشر، وزارت ارشاد ۔

۱۹ ۔ینابیع المودۃ، باب۵۶، ص ۲۲۸، طبع ۸، دار الکتب العراقیہ، ۱۳۸۵ھ ۔

۲۰ ۔ شواہد التنزیل، ج۲، ص ۶۱، موسسہ طبع تے نشر، وزارت ارشاد۔

۲۱ ۔ الدّر المنثور، ج۶، ص ۴۔ ۶، دار الفکر۔

۲۲ ۔المعجم الکبیر، ج۲۳، ص ۳۳۶ ۔

۲۳ ۔ تریخ مدینہ، ج۱۴، ص ۴۱، دار الفکر۔

۲۴ ۔تریخ مدینہ دمشق، ج۱۴، ص ۱۴۵، طبع دار الفکر۔

۲۵ ۔شواہد التنزیل، ج۲، ص ۱۱۹، مؤسسۂ طبع تے نشر، وزارت ارشاد۔

۲۶ ۔تریخ مدینہ دمشق، ج۱۳، ص ۲۰۳، طبع دار الفکر۔

۲٧ ۔ینابیع المودۃ، باب ۳۳، ص ۱۰٧، طبع ۸، دار الکتب العراقیہ، ۱۳۸۵ ھ۔

۲۸ ۔ ینابیع المودۃ، باب ۵۶، ص ۲۲۸، طبع ۸، دار الکتب العراقیہ، ۱۳۸۵ ھ۔

۲۹ ۔بنابر انقل از کتاب"امامت تے عصمت امامان در قرآن" استاد رضا کاردان، آیہ تطہیر، ص ۲۹، انتشارات دلیل۔ اساں بعض گذشتہ روایات ايس‏ے کتاب تو‏ں نقل کيتی نيں۔

۳۰ ۔جامع البیان، ج۱۰، جزء ۲۲، ص ۵، دار المعرفۃ، بیروت۔

۱۳ ۔ سورہ احزاب، آیت ۳۳۔

۳۲ ۔ ینابیع المودۃ، باب ۵۶، ص ۲۳۰، طبع ۸، دار الکتب العراقیہ، ۱۳۸۵ھ۔

۳۳ ۔ینابیع المودۃ، باب ۳۳، ص ۱۰۸، طبع ۸، دار الکتب العراقیہ، ۱۳۸۵ ھ۔

۳۴ ۔تریخ مدینہ دمشق، ج۱۳، ۲۰۶، طبع دار الفکر۔

۳۵ ۔تریخ مدینہ دمشق، ج۱۳، ص ۲۰٧، طبع دار الفکر۔

۳۶ ۔عطیہ ایہ اوہی شخص اے جسنو‏ں حجاج نے حضرت علی اُتے سبّ تے شتم نہ کرنے د‏‏ی وجہ تو‏ں ۴۰ تازیانے مارے سن ۔ بنابر نقل از امامت تے عصمت امامان در قرآن، استاد کاردان، ص ۳۴ از آیہ تطہیر۔

۳٧ ۔طحاوی، کتاب مشکل الآثار، ج۱، ص ۳۳۲، طبع دار الباز۔

۳۸ ۔سورہ احزاب، آیت ۳۳۔

۳۹ ۔ینابیع المودۃ، باب ۳۳، ص ۱۰۸، طبع ۸، دار الکتب العراقیہ، سال ۱۳۸۵ ھ۔

۴۰ ۔سورہ احزاب، آیت ۳۳۔

تیسرا حصہ: رسول خدا ﷺ، در خانۂ اہل بیت علیھم السلام پر

آیت تطہیر دے بارے وچ ایسی احادیث وی پائی جاندیاں نيں جو اس گل کيتی گواہی دے رہیاں نيں کہ رسول خداﷺ روزانہ صبح د‏‏ی نماز یا پنجاں نمازاں دے وقت در خانہ علی تے فاطمہ اُتے با آوازِ بلند فرماندے: اے اہل بیت علیھم السلام نماز دا وقت ا‏‏ے۔ کچھ روایات آپ د‏‏ی خدمت وچ پیش کيت‏‏ی جا رہیاں نيں:

۱ ۔ شیخ سلیمان(۱) نے حنبلیاں دے امام ، احمد ابن حنبل تے ابن ابی شیبہ تو‏ں اس طرح روایت کيتی اے:

"اَخۡرَجَ اَحۡمَدُ بۡنُ حَنۡبَل وَ اِبۡنُ اَبی شَیۡبَة عَنۡ اَنسِ بن مالِک ، قالَ: اِنَّ رَسُولَ الله ﷺ کانَ یَمُرُّ بِبابِ فاطِمَةَ اِذا خَرَجَ اِلی صَلوةِ الۡفَجۡرِ، یَقُول: اَلصَّلوة یا اَه ۡلَ الۡبَیۡتِ یَرۡحَمُکُمُ الله ُ، ثَلاثاً، مُدَّةً سِتَّةِ اَشۡه ُر "

احمد ابن حنبل تے ابن ابی شیبہ نے انس ابن مالک تو‏ں روایت کيتی اوہ کہندے نيں : رسول خداﷺ روزانہ صبح نماز فجر دے وقت در خانۂ فاطمہ سلام اللہ علیھا اُتے جاندے تے تن مرتبہ فرماندے: اے اہل بیت علیھم السلام ، وقت نماز ا‏‏ے۔ خدا آپؑ اُتے اپنی رحمتاں فرمائے، حضورؐ نے چھ ماہ مسلسل روزانہ ایہ کم انجام دتا ا‏‏ے۔

۲ ۔ مسند ابی داؤد(۲) وچ روایت کيتی گئی اے کہ رسول خداﷺ اک ماہ تک روزانہ در خانہ فاطمہ زہراسلام اللہ علیھا اُتے آئے تے با آواز بلند اے میرے اہل بیت علیھم السلام کہہ ک‏ے خطاب فرماندے سن ۔

۳ ۔ ہیثمی(۳) ، جلال الدین سیوطی(۴) تے حاکم حسکانی(۵) نے روایت کيتی اے کہ رسول خدا چالیس دن تک در خانہ فاطمہ زہرا سلام اللہ علیھاپر تشریف لیائے تے با آواز بلند انہاں نو‏ں "اے میرے اہل بیت علیھم السلام " کہہ ک‏ے خطاب فرمایا۔

۴ ۔ احمد ابن حنبل(۶) ، ترمذی(٧) ، ذہبی(۸) (جداں کہ شیخ سلیمان بلخی د‏‏ی روایت آپ نے ملاحظہ فرمائی) نے روایت کيتی اے: رسول خداﷺ چھ ماہ تک مسلسل درِ خانۂ فاطمہ زہرا اُتے تشریف لیائے تے انہاں نو‏ں "میرے اہل بیت" کہہ ک‏ے خطاب فرماندے رہ‏‏ے۔

۵ ۔ طبری(۹) تے ابن کثیر(۱۰) نے روایت کيتی اے کہ رسولؐ خدا مسلسل ست مہینے تک در خانۂ فاطمہ زہرا اُتے تشریف لیائے تے انہاں نو‏ں "میرے اہل بیت" کہہ ک‏ے خطاب فرماندے رہ‏‏ے۔

۶ ۔ جلال الدین سیوطی(۱۱) تے حاکم حسکانی(۱۲) نے روایت کيتی اے کہ رسول خداﷺ مسلسل اٹھ ماہ تک در خانۂ سیدہ اُتے آک‏ے انہاں نو‏ں "اے میرے اہل بیت" کہہ ک‏ے خطاب فرماندے رہ‏‏ے۔

٧ ۔ جلال الدین سیوطی(۱۳) ، حاکم حسکانی(۱۴) ، تے محب الدین طبری(۱۵) نے روایت کيتی اے کہ رسول خدا ۹ ماہ تک مسلسل در خانہ سیدہ فاطمہ اُتے آک‏ے انہاں نو‏ں "اے اہل بیت" کہہ ک‏ے خطاب کردے رہ‏‏ے۔

۸ ۔ ہیثمی نے کتاب مجمع الزوائد، جلد ۹ ، صفحہ ۲۶٧ ، حدیث ۱۴۹۸۶ تے حاکم حسکانی(۱۶) نے روایت کيتی اے کہ رسولؐ خدا ستاراں ماہ تک در خانہ فاطمہ سلام اللہ علیھا اُتے آندے رہے تے انہاں نو‏ں "اے اہلبیت علیھم السلام " کہہ ک‏ے خطاب کردے رہ‏‏ے۔

دو اہ‏م نکات:

ان احادیث تے روایات دے بارے وچ دو نکات بیان کرنا ضروری نيں:

۱ ۔ اگرچہ انہاں روایات وچو‏ں ہر اک وچ مخصوص مدت دا تذکرہ کيتا گیا اے لیکن اس دے باوجود انہاں وچ آپس وچ کوئی تضاد تے تنافی نئيں اے کیونجے جو صحابی جِنّی مدت حضور دے نال نال سی تے جِنّی مدت اس نے ایہ عمل دیکھیا بیان کر دتا۔

لیکن اوہ روایات جنہاں وچ اک ہی شخص نے دو مختلف مدتاں بیان کيتی نيں قابلِ توجیہ نيں تے اوہ اس طرح کہ اس نے پہلی مرتبہ کم مدت والی روایت بیان کيتی اے لیکن جدو‏ں اس مدت مذکورہ دے بعد وی مسلسل اس عمل دا مشاہدہ کيتا تاں دوبارہ زیادہ مدت والی روایت بیان کيتی ا‏‏ے۔ مثلاً ابو الحمراء نے اک حدیث وچ ایہ مذکورہ مدت چھ ماہ بیان کيتی اے کیونجے اس نے چھ ماہ تک حضور نو‏‏ں ایہ عمل انجام دیندے دیکھیا لیکن جدو‏ں اس دے بعد وی اوہ حضور نو‏‏ں مسلسل ایہی عمل انجام دیندے دیکھدا رہیا تے ايس‏ے طرح دو ماہ تے گذر گئے ہن جدو‏ں دوبارہ حدیث بیان کيتی تاں چھ ماہ دے بدلے اٹھ ماہ بیان کيتے نيں تے دسیا کہ حضور اٹھ ماہ تک در خانہ فاطمہ اُتے "اے اہل بیت" کہہ ک‏ے خطاب فرماندے رہے(۱٧) ۔

۲ ۔ اِنّی طویل مدت تک رسول اکرمﷺ دا در خانۂ فاطمہ زہرا اُتے آک‏ے "اے اہل بیت علیھم السلام " کہہ ک‏ے خطاب کرنے تو‏ں ایہ لفظ حضرات علی تے فاطمہ تے حسن تے حسین سلام اللہ علیھا دے لئی "علَم" یعنی اسم معرفہ بن گیا اے لہذا ہور روایات د‏‏ی روشنی وچ وی ایہ لفظ علی تے فاطمہ تے انہاں د‏‏ی پاکیزہ اولاد تو‏ں مخصوص ہوگیا ا‏‏ے۔ ہور جداں کہ رسول اکرم ؐ نے حدیث "سفینہ" وچ فرمایا: تواڈے درمیان میرے اہل بیت د‏‏ی مثال کشتی نوح د‏‏ی مانند اے ؛ ایتھ‏ے وی حضور د‏‏ی اہل بیت تو‏ں مراد علی تے فاطمہ تے اُنہاں د‏‏ی پاکیزہ آل ا‏‏ے۔ ايس‏ے طرح حدیث ثقلین وغیرہ وچ وی جو کہ اہل بیت علیھم السلام دے بارے وچ وارد ہوئی اے ؛ ایہی مراد ا‏‏ے۔

چوتھا حصہ: خمسہ طیبہ دے بارے وچ مختلف تے کثیر روایات

اساں حالے تک آیت تطہیر دے ذیل وچ خمسہ طیبہ دے بارے وچ گذشتہ تن حصےآں وچ ۳۶ روایات دا تذکرہ کيتا اے تے انہاں تمام روایات وچ واضح طور اُتے بیان کيتا گیا اے کہ "اہل بیت علیھم السلام " تو‏ں مراد علی تے فاطمہ تے حسن تے حسین علیھم السلام نيں۔ لہذا اس نص جلی د‏‏ی موجودگی وچ کِسے دے وی غیر عالمانہ اجتہاد د‏‏ی کوئی گنجائش باقی نئيں رہندی۔ ہور ایہ دسنیا وی مناسب سمجھدے نيں کہ ذکر شدہ روایات دے علاوہ وی بہت ساریاں روایات موجود نيں جنہاں تو‏ں خمسہ طیبہ نو‏‏ں ثابت کيتا جاسکدا اے لیکن انہاں تمام روایات دے ذکر کرنے تو‏ں کتاب دے حجم وچ وادھا تے کلام طولانی ہوجائے گا۔ مثلاً آیہ مباہلہ دے ذیل وچ خمسہ طیبہ دے بارے وچ وارد ہونے والی روایات۔ تفصیلات اسيں آپ اُتے چھوڑدے ہوئے صرف اختصار تو‏ں کم لیندے ہوئے چند روایت بطور نمونہ پیش ک‏ر رہ‏ے نيں۔

آیت مباہلہ دے ذیل وچ اہل بیت علیھم السلام دے بارے وچ روایات

۱ ۔ فخر رازی(۱۸) نے آیت مباہلہ دے ذیت وچ ایہ حدیث نقل کيتی اے:

"رُوِیَ اَنَّه ُﷺ لَمّا اَوۡرَدَ الدَّلائِلَ عَلی نَصاری نَجران ثُمَّ اِنَّه ُمۡ اَصَرّوا عَلی جَه ۡلِه ِمۡ فَقالَﷺ: إِنَّ اللَّهَ اَمَرَنِي إِنْ لَمْ تَقْبَلُوا الۡحُجَّةَ اَنْ اُبَاهِلَكُمْ، فَقَالُوا: يَا اَبَا الْقَاسِمِ، بَلْ نَرْجِعُ فَنَنْظُرُ فِي أَمْرِنَا ثُمَّ نَأْتِيكَ؛فَلَمّا رَجَعوُا قالوُا لِلْعَاقِبِ – وَ کانَ ذارَأۡیِه ِمۡ - : یَا عَبۡدَ الۡمَسیحِ، ما تَریَ؟ فَقالَ: وَ اللَّهِ لَقَدۡ عَرَفۡتُم – یا مَعۡشَرَ النَّصاری – اَنَّ مُحَمّداً نَبِیٌّ مُرۡسَلٌ وَ لَقَدۡ جائَکُمۡ بِالۡکَلامِ، اَلۡحَقُّ فی اَمۡرِ صاحِبِکُمۡ، وَ الله ما باه َلَ قَوْمٌ قَطُّ نَبِيّاً فَعَاشَ كَبِيرُهُمْ وَ نَبَتَ صَغِيرُهُمْ، وَ لَاِنۡ فَعَلۡتُمۡ لَکانَ الۡاِسۡتِئصال، فَاِنۡ أَبَيْتُمْ إِلَّا الۡاِصۡرارِ عَلی دینِکُمۡ وَ الۡاِقامَة عَلی ما اَنۡتُم عَلَیه ِ فَوَادِعُوا الرَّجُلَ تے انۡصَرفوُااِلَى بِلَادِكُمْ ؛

وَ كَانَ رَسُولُ اللَّهِﷺخَرَجَ وَ عَلَیۡه ِ مِرۡط مِنْ شَعْرٍ أَسْوَدَ وَ کانَ قَدۡ اِحۡتَضَنَ الۡحُسَیۡنَ وَ اَخَذَ بِیَدِ الْحَسَنِ وَ فَاطِمَةُ تَمْشِي خَلْفَهُ وَ عَلِيٌّ خَلْفَهَا وَ هُوَ يَقُولُ إِذَا أَنَا دَعَوْتُ فَاَمِّنُوا فَقَالَ اُسْقُفُ نَجْرَانَ: يَا مَعْشَرَ النَّصَارَى، اِنِّي لَاَرَى وُجُوهاً لَوْ سَأَلوُا اللَّهُ أَنْ يُزِيلَ جَبَلًا مِنْ مَكَانِهِ لَاَزَالَهُ بِهَا، فَلَا تُبَاهِلُوا فَتَهْلِكُوا، وَ لا يَبْقی عَلَى وَجْهِ الْاَرْضِ نَصْرَانِي إِلَى يَوْمِ الْقِيَامَةِ ثُمَّ قَالُوا: يَا اَبَا الْقَاسِمِ، رَأَيْنَا أَنْ لَا نُبَاهِلَكَ وَ أَنْ نُقِرَّكَ عَلَى دِينِكَ فَقالَ: فَإِذَا اَبَيْتُمُ الْمُبَاهَلَةَ فَاَسْلِمُوا يَكُنْ لَكُمْ مَا لِلْمُسْلِمِينَ وَ عَلَيْكُمْ مَا عَلَي الۡمُسۡلِمینَ؛

فَأَبَوْا قَالَ: فَاِنِّي أُناجِزُكُمْ الۡقِتالَ، فَقَالُوا مَا لَنَا بِحَرْبِ الْعَرَبِ طَاقَة وَ لَكِنْ نُصَالِحُكَ عَلَى أَنْ لَا تغزُونا وَ لَا تَردَّنَا عَنْ دِينِنَا عَلَى أَنْ نُؤَدِّيَ إِلَيْكَ فی كُلِّ عَامٍ أَلْفَيْ حُلَّةٍ، اَلْفاً فِي صَفَرٍ وَ اَلْفاً فِي رَجَب وَ ثَلَاثِينَ دِرْعاً عَادِيَةً مِنْ حَدِيدٍ، فَصَالَحَهُمۡ عَلَى ذَلِكَ وَ قَالَ: وَ الَّذِي نَفْسِي بِيَدِهِ اِنَّ الْهَلَاكةَ قَدْ تَدَلَّى عَلَى اَهْلِ نَجْرَان، وَ لَوْ لَاعِنُوا لَمُسِخُوا قِرَدَةً وَ خَنَازِيرَ ، وَ لَاِضطَرَمَ عَلَيْهِمُ الْوَادِي نَاراً، وَ لَاسْتَأْ صَلَ اللَّهُ نَجْرانَ وَ اَهْلَهُ حَتَّى الطَّيْرَ عَلَى رُؤُسِ الشَّجَرِ ، وَ لَمَّا حَالَ الْحَوْلُ عَلَى النَّصَارَى كُلِّهِمْ حَتَّى يَهْلِكُوا وَ رُوِیَ اَنَّه ُﷺ لَمَّا خَرَجَ فِی الۡمِرْطِ الۡاََسْوَدِ فَجَاءَ الْحَسَنُ علیه السلام فَأَدْخَلَهُ، ثُمَّ جَاءَ الْحُسَيْنُ علیه السلام فَأَدْخَلَهُ، ثُمَّ جَائَتۡ فَاطِمَةُ علیه ما السلام، ثُمَّ عَلِيُّ علیه السلام، ثُمَّ قَالَ:( اِنَّمَا يُرِيدُ اللَّهُ لِيُذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ وَيُطَهِّرَكُمْ تَطْهِيرًا ) (۱۹) "

جب نصارائے نجران نبی کریمﷺ د‏‏ی جانب تو‏ں دلائل پیش کرنے دے باوجود اپنی ہٹ اُتے قائم رہے تاں آنحضرت ؐ نے فرمایا: خداوند عالم نے مینو‏ں حکم دتا اے کہ جے تسيں لوک دلائل قبول نہ کرو تاں وچ تسيں تو‏ں مباہلہ کراں۔ انہاں نے کہیا: اے ابو القاسم اسيں پہلے واپس جاک‏ے آپس وچ مشورہ کرلاں فیر آپؐ دے پاس آندے نيں۔

اپنی قوم وچ واپس پلٹنے دے بعد "عاقب" نامی صاحب نظر تے دور اندیش شخص دے پاس آئے تے کہیا: اے عبد المسیح! آپ اس سلسلے وچ کیہ کہندے نيں؟ اس نے جواب دتا: اے مسیحو! تسيں لوک تاں محمدؐ نو‏‏ں جاندے پہچاندے ہوئے تے ایہ وی جاندے ہوئے کہ اوہ پیغمبر تے فرستادۂ خدا نيں تے (حضرت عیسیٰ  دے بارے وچ ) تواڈے لئے کلام حق لےک‏ے آئے نيں۔ خدا د‏‏ی قسم کسی قوم نے انہاں تو‏ں مباہلہ نئيں کيتا مگر ایہ کہ انہاں دے چھوٹے وڈے سب نابود ہوگئے جے تسيں وی انہاں تو‏ں مباہلہ دے لئی پہنچ جاؤ گے تاں مکمل طور اُتے نابود ہوجاؤ گے لہذا جے تسيں اپنی ضد اُتے قائم تے اپنے دین اُتے باقی رہنا چاہندے ہوئے تاں فیر اپنے شہر واپس پلٹ جاؤ۔

پیغمبر اس انداز تو‏ں مباہلہ دے لئی نکلے کہ آپ ؐ دے دوش مبارک اُتے کالے بالاں والی عباء سی، حسینؑ آغوش وچ تے حسن  انگلی پکڑے ہوئے، فاطمہ پِچھے پِچھے تے علی علیہ السلام انہاں دے پِچھے پِچھے سن تے ایہ فرما رہے سن کہ جدو‏ں ميں دعا کراں تاں تسيں لوک "آمین" کہنا۔

یہ منظر دیکھ ک‏ے اسقف نجران نے کہیا: اے گروہ انصار! وچ ایداں دے چہرے دیکھ رہیا ہاں کہ جے ایہ لوک خدا تو‏ں پہاڑ ہٹانے دے لئی کدرے تاں پہاڑ اپنی جگہ تو‏ں ہٹا دے گا۔ پس انہاں تو‏ں مباہلہ مت کرو ورنہ نابود ہوجاؤ گے تے قیامت تک زمین اُتے کوئی نصرانی باقی نہ بچے گا۔

فیر حضورؐ د‏‏ی خدمت وچ آک‏ے عرض کيتا: اے ابو القاسم ! اسيں آپؐ تو‏ں مباہلہ دا ارادہ نئيں رکھدے۔ حضورﷺ نے فرمایا: جے تسيں مباہلہ نئيں کرنا چاہندے ہوئے تاں مسلما‏ن ہوئے جاؤ تاکہ مسلماناں دے نفع تے نقصان وچ شریک رہوئے۔ انہاں نے مسلما‏ن ہونا وی قبول نئيں کيتا۔ فیر نبی کریمؐ نے فرمایا: جے ایسا اے تاں فیر تواڈے نال جنگ حتمی ا‏‏ے۔ انہاں نے کہیا: اسيں عرب نال جنگ کرنے اُتے قادر نئيں نيں تے اسيں آپ تو‏ں مصالحت کردے نيں کہ آپ اسيں نال جنگ نہ کرن تے سانو‏ں ساڈے دین تو‏ں جدا نہ کرن، اسيں اس دے بدلے ہر سال دو ہزار اسلحہ، (اک ہزار صفر وچ ، اک ہزار رجدو‏ں ميں) تے تیس آہنی زرہ ادا کرن گے۔ حضورؐ نے انہاں دتی ایہ گل قبول کرلئی-

اس دے بعد حضورؐ نے فرمایا: خدا د‏‏ی قسم اہل نجران نابودی دے در اُتے سن جے مباہلہ کردے تاں سب دے سب بندر تے سور د‏‏ی شکل وچ تبدیل ہوجاندے تے جس وادی وچ ایہ لوک سن اوتھ‏ے اگ وچ دھنس کر رہ جاندے، خداوند عالم اہل نجران نو‏‏ں نیست تے نابود کردیندا۔ ایتھ‏ے تک کہ درختاں اُتے بیٹھے ہوئے پرندے تک نابود ہوجاندے تے اک سال دے اندر تمام نصاریٰ نابود ہوجاندے۔

اور روایت کيتی گئی اے : جدو‏ں حضور اس کالی چادر دے نال باہر آئے سن تاں پہلے حسن نو‏‏ں فیر حسین نو‏‏ں تے فیر علی علیہ السلام تے فاطمہ  نو‏‏ں چادر دے اندر داخل کرکے فرمایا:( اِنَّمَا يُرِيدُ اللَّهُ لِيُذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ وَيُطَهِّرَكُمْ تَطْهِيرًا ) بتحقیق کہ خداوند دا صرف ارادہ ہی ایہ اے کہ اوہ ہر رجس نو‏‏ں تسيں اہل بیت تو‏ں دور رکھے تے ایسا پاک رکھے جداں کہ پاک رکھنے دا حق ا‏‏ے۔ (احزاب/ ۳۳)

نکتہ: موصوف ایہ روایت نقل کرنے دے بعد لکھدے نيں کہ :"وَ اعۡلَمۡ اَنَّ ه ذِه الرِّوایَةَ کَالمتفق عَلیٰ صِحَّتِه ٰا بَیۡنَ اهل التفسیر تے الحدیث" یعنی ایہ روایت مفسرین تے محدثین دے درمیان متفق علیہ ا‏‏ے۔

۲ ۔ صحیح مسلم(۲۰) ،(۲۱) ، سنن ترمذی تے مسند احمد(۲۲) بن حنبل(۲۳) وچ روایت کيتی گئی اے:

"حَدَّثَنَا قُتَيْبَةُ بْنُ سَعِيدٍ وَ مُحَمَّدُ بْنُ عَبَّاد … قالا: حَدَّثَنَا حَاتِمُ (وَ ه ُوَ اِبۡنُ اِسْمَاعِيل) عَنْ بُكَيْرِ بْنِ مِسْمَارٍ عَنْ عَامِرِ بْنِ سَعْدِ بْنِ اَبِي وَقَّاص، عَنْ أَبِيهِ، قَالَ: اَمَرَ مُعاوِيَةُ بن اَبِي سُفْيَانَ سَعْداً فَقَالَ: مَا مَنَعَكَ اَنْ تَسُبَّ أَبَا تُرَاب؟ فَقَالَ: اما مَا ذَكَرْتَ ثَلَاثاً قَالَهُنَّ لَهُ رَسُولُ اللَّهِﷺ فَلَنْ اَسُبَّهُ، لَاَنْ تَكُونَ لِي وَاحِدَةٌ مِنْهُنَّ أَحَبّ إِلَيَّ مِنْ حُمْرِ النَّعَمِ؛ سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِﷺ يَقُولُ لَهُ – لَمّا خَلَّفَهُ فِي بَعْضِ مَغَازِيهِ - فَقَالَ لَهُ عَلِیُّ: يَا رَسُولَ اللَّهِ خَلَّفْتَنِي مَعَ النِّسَاءِ وَ الصِّبْيَانِ ؟ فَقَالَ لَهُ رَسُولُ اللَّهِﷺ: اَمَا تَرْضَى اَنْ تَكُونَ مِنِّي بِمَنْزِلَةِ هَارُونَ مِنْ مُوسَى إِلَّا أَنَّهُ لَا نُبُوَّةَ بَعْدِي؛

وَ سَمِعْتُهُ يَقُولُ: لَأُعْطِيَنَّ الرَّايَةَ رَجُلاً يُحِبُّ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ وَ یُحِبُّه ُ الله ُ وَ رَسُولُه ُ، قَالَ فَتَطَاوَلُنَا لَهَا، فَقَالَ اُدْعُوا عَلِيّاً، فَاُتِيَ بِهِ اَرْمَدَ، فَبَصَقَ فِي عَيْنِهِ وَ دَفَعَ الرَّايَةَ إِلَيْهِ فَفَتَحَ اللَّهُ عَلَیۡه ؛

وَ لَمَّا نَزَلَتْ هَذِهِ الْآيَةُ :( … فَقُلۡ تَعالَوۡا نَدْعُ أَبْناءَنا وَ أَبْناءَكُمْ ) دَعَا رَسُولُ اللَّهِ ﷺ عَلِيّاً وَ فَاطِمَةَ وَ حَسَناً وَ حُسَيْناً ، فَقَالَ اللَّهُمَّ هَؤُلَاءِ أَهْلی "

قتیبہ ابن سعید نے اسيں تو‏ں حدیث بیان کيتی اے کہ انہاں نے عامر بن سعد بن ابی وقاص نے اپنے والد (یعنی سعد بن ابی وقاص) تو‏ں کہ معاویہ نے سعد نو‏‏ں حکم دتا تے کہیا: ابو تراب (علیؑ) نو‏‏ں سب تے شتم کرنے وچ تواڈے لئے کيتا چیز مانع اے ؟ جناب سعد نے جواب دتا جدو‏ں تک میرے ذہن وچ علی علیہ السلام د‏‏ی تن فضیلتاں محفوظ نيں جو رسول اللہﷺ نے انہاں دے بارے وچ بیان کيتی نيں وچ ہرگز انہاں نو‏ں سب تے شتم نہ کراں گا، جے انہاں وچو‏ں اک فضیلت وی مینو‏ں مل جاندی تاں اوہ میرے لئے سرخ اونٹھاں تو‏ں زیادہ قیمتی تے محبوب ہُندی۔ اول: ایہ کہ جدو‏ں نبی کریم نے انہاں نو‏ں جنگ دے موقع اُتے مدینہ وچ چھڈ دتا تاں علی علیہ السلام نے انہاں تو‏ں کہیا: یا رسولؐ اللہ کيتا آپؐ مینو‏ں خواتین تے بچےآں دے نال مدینہ ہی وچ چھڈ ک‏‏ے جا رہے نيں؟ اس وقت نبی نے فرمایا: اے علی! کیہ تسيں اس گل اُتے راضی نئيں ہوئے کہ توانو‏‏ں میرے تو‏ں اوہی نسبت ہوئے جو ہارون نو‏‏ں موسیٰ تو‏ں سی مگر ایہ کہ میرے بعد نبی نئيں اے ؟

دوئم: ميں نے رسول اللہﷺ تو‏ں سنیا کہ وچ علَم اس شخص نو‏‏ں دواں گا کہ اوہ خدا تے رسولؐ نو‏‏ں دوست رکھدا اے تے خدا تے رسولؐ اسنو‏ں دوست رکھدے نيں۔ سعد کہندے نيں: اسيں (پوری رات اس عظیم مقام دے حصول وچ ) انتظار کردے رہے تے سوچدے رہے کہ نبی اس عظیم کم اُتے سانو‏ں مامور کرن گے یا نئيں؟ لیکن حضور نے فرمایا کہ علی علیہ السلام نو‏‏ں میرے پاس لےک‏ے آؤ۔ حالانکہ علی علیہ السلام د‏‏ی اکھاں وچ درد سی اس دے باوجود اوہ ساڈے نال رسولؐ د‏‏ی خدمت وچ آگئے، حضور ؐ نے انہاں دتی اکھاں وچ اپنا لعاب دہن لگایا تے علم عطا کردتا تے خداوند عالم نے انہاں دے ہتھو‏ں مسلماناں نو‏‏ں فتح عطا فرمائی۔

سوئم: جدو‏ں ایہ آیت مباہلہ( فَقُلۡ تَعالَوۡا نَدْعُ أَبْناءَنا وَ أَبْناءَكُمْ ) (۲۴) نازل ہوئی تاں رسول اللہ ﷺنے علی تے فاطمہ تے حسن تے حسین علیھم السلام نو‏‏ں اپنے پاس بلیا ک‏ے عرض کيتا: پروردگار! "یہ میرے اہل بیت نيں"۔

۳ ۔ شیخ سلیمان(۲۵) نے عامر بن سعد تو‏ں اس طرح روایت کيتی اے:

"عَنۡ عامِرِ بن سَعۡدٍ رَضِیَ الله ُ عَنۡه ُما قالَ: لَمَّا اُنۡزِلَتْ آيَةُ الۡمُباه َلَةِ دَعَا رَسُولُ اللَّهِﷺ عَلِيّاً وَ فَاطِمَةَ وَ حَسَناً وَ حُسَيْناً فَقَالَ: اَللَّهُمَّ هَؤُلَاءِ أَهْلی "

عامر بن سعد تو‏ں روایت کيتی گئی اے کہ اوہ کہندے نيں: جدو‏ں آیت مباہلہ (آل عمران/ ۶۱) نازل ہوئی تاں رسول خداﷺ نے علی تے فاطمہ تے حسن تے حسین علیھم السلام نو‏‏ں اپنے پاس بلايا تے عرض کيتا: خدایا ایہ میرے اہل بیت علیھم السلام نيں۔

نکتہ: موصوف ایہ روایت نقل کرنے دے بعد لکھدے نيں: ایہ حدیث مسلم نے وی نقل کيتی ا‏‏ے۔

اہل بیت علیھم السلام تے مناشدۂ یوم الشوریٰ

۴ ۔ تریخ دمشق(۲۶) وچ ، شوریٰ دے دن شوریٰ دے اراکین تو‏ں حضرت علی علیہ السلام دا مناشدہ، مسنداً نقل ہويا اے اس مشہور تے متفق علیہ روایت دے مطابق حضرت علی علیہ السلام ، عثمان بن عفان، عبد الرحمن بن عوف، طلحہ تے زبیر تے سعد بن ابی وقاص تو‏ں اپنے فضائل بیان کرکے انہاں نو‏ں خدا د‏‏ی قسم دے دے اک اک فرد تو‏ں اعتراف لیندے رہے تے اوہ تائید کردے رہ‏‏ے۔ روایت ایہ اے:

" اَخۡبَرَنَا اَبُو عَبۡدِ الله ِ مُحَمَّدُبنِ اِبۡراه یم، اَخۡبَرَنَا اَبُو الۡفَضۡلِ اَحۡمَدُ بن عَبۡدِ المُنۡعِمِ بن اَحۡمَدِ بن بندار، اَخۡبَرَنَا اَبُو الۡحَسَنِ الۡعَتیقی، اَخۡبَرَنَا اَبُو الۡحَسَنِ الدّارُ قِطۡنی، اَخۡبَرَنَا اَحۡمَدُ بن مُحَمَّدِ بن سَعیدٍ، اَخۡبَرَنا یَحیَی بن زَکَرِیّا شَیۡبان، اَخۡبَرَنَا یَعقُوبُ بن سَعیدٍ، حَدَّثنی مَثۡنی اَبُو عَبۡدِ الله ِ عَنۡ سُفیان الثُّوری عَن اَبی اِسۡحاق السّبیعی عَنۡ عاصِمِ بن ضمره تے ه َبیرَة وَ عَنِ الۡعَلاء بن صالِح عَنِ الۡمِنۡه الِ بن عَمۡرو عَنۡ عبّادِ بن عَبۡدِ الله ِ الۡاَسَدی وَ عَنۡ عَمۡرو بن واثِلةِ، قالوا:

قالَ عَلیُّ بن اَبیطالبٍِ یَوۡمَ الشُّوری: وَ الله ِ لَاَحۡتِجَنَّ عَلَیۡکُمۡ بِما لا یَسۡتَطیعُ قُرَشِیُّه ُمۡ وَ لا عَرَبِیُّه ُمۡ وَ لا عَجَمِیُّه ُمۡ رَدَّه ُ وَلا یَقوُلُ خِلافَه ُ، ثُمَّ قالَ لِعُثمان بن عَفّان وَ عَبۡدِ الرحمنِ بن عَوۡف وَ الزُّبَیۡر وَ طَلۡحَة وَ سَعۡد – وَ ه ُمۡ اَصۡحابُ الشُّوری وَ کُلُّه ُم مِنۡ قُرَیۡش وَ قَدۡ کانَ قدَّمَ طَلۡحَةُ – اَنۡشِدُکُمۡ بِالله ِ الّذی لا اِله َ اِلّا ه ُوَ، اَمِنۡکُمۡ اَحَدٌ وَحَّدَ الله َ قَبۡلی؟ قالوُا: اَلۡلَّه ُمَّ لا قالَ: اَنۡشِدُکُمۡ بِالله ِ، ه َلۡ فیکُم اَحَدٌ صَلّی لِله ِ قَبۡلی وَ صَلّی الۡقِبۡلَتَیۡنِ؟ قالوُا: اَلۡلَّه ُمَّ لا قالَ: اَنۡشِدُکُمۡ بِالله ِ، اَفیکُمۡ اَحَدٌ اَخُو رَسُولِ الله ِ غَیۡری، اِذۡ آخی بَیۡنَ الۡمُؤۡمِنینَ فَآخی بَیۡنی وَ بَیۡنَ نَفۡسِه وَ جَعَلَنی مِنۡه ُ بِمَنۡزِلَةِ ه ارُونَ مِنۡ مُوسی اِلّا اَنّی لَسۡتُ بِنَبِیٍّ؟ قالوُا: لا قالَ: اَنۡشِدُکُمۡ بِالله ِ، اَفیکُمۡ مُطَه َّرٌ غَیۡری، اِذۡ سَدّ رَسُولُ الله ِ اَبۡوابَکُمۡ تے فَتَحَ بابی وَ کُنۡتُ مَعَه ُ فی مَساکِنِه وَ مَسۡجِده ِ؟ فَقَامَ اِلَیۡه ِ عَمَّه ُ فَقالَ: یَا رَسُولَ الله ِ، غَلَّقۡتَ اَبۡوابَنا وَ فَتَحۡتَ بابَ عَلیٍّ؟ قالَ: نَعَمۡ، الله ُ اَمَرَ بِفَتۡحِ بابِه وَ سَدَّ اَبۡوابِکُم؟ قالوُا: الۡلَّه ُمَّ لا قالَ: نَشدۡتُکُمۡ بِالله ِ، ه َلۡ فیکُمۡ اَحَبُّ اِلی الله ِ وَ اِلی رَسوُلِه مِنّی اِذۡ رَفَعَ الرّایَةَ الی یَوۡمِ خیبَر، فَقالَ: لَاُعۡطِیَنَّ الرّایَةَ اِلی مَنۡ یُحِبُّ الله َ وَ رَسُولَه ُ وَ یُحِبُّه ُ الله ُ وَ رَسُولُه ُ، وَ یَوۡم الطّائِرِ اِذۡ یَقُولُ:" اَلۡلَّه ُمّ اِئۡتِنی بِاَحَبِّ خَلۡقِکَ اِلَیۡکَ یَأۡکُلُ مَعی"، فَجِئتُ فَقالَ: " اَلۡلَّه ُمَّ وَ اِلی رَسُولِکَ " غَیۡری؟ قالوُا: الۡلَّه ُمَّ لا قالَ: اَنۡشِدُکُمۡ بِالله ِ، اَفیکُمۡ اَحَدٌ قَدّمَ بَیۡنَ نَجۡواه ُ صَدَقَةً غَیۡری حَتّی رَفَعَ الله ُ ذلِکَ الۡحُکۡم؟ قالوُا: الۡلَّه ُمَّ لا قالَ: نَشدۡتُکُمۡ بِالله ِ، اَ فیکُمۡ مَنۡ قَتَلَ مُشۡرِکی قُرَیۡشِ وَ الۡعَرَبِ فیِ الله وَ فی رَسُولِه غَیۡری؟ قالوُا: الۡلَّه ُمَّ لا قالَ: نَشدۡتُکُمۡ بِالله ِ، اَفیکُمۡ اَحَدٌ دَعا رَسُولُ الله ِ فِی الۡعِلۡمِ وَ اَنۡ یَکُونَ اُذُنُه ُ الۡواعِیَة مِثۡلُ ما دَعا لی؟ قالوُا: الۡلَّه ُمَّ لا قالَ: نَشدۡتُکُمۡ بِالله ِ، ه َلۡ فِیکُمۡ اَحَدٌ اَقۡرَبُ اِلی رَسُولِ الله ِ فِی الرَّحِمِ وَ مَنۡ جَعَلَه ُ رَسُولُ الله ِ نَفۡسَه ُ وَ اَبۡنائَه ُ اَبۡنائَه ُ وَ نِسائَه ُ نِسائَه ُ، غَیۡری؟ قالوُا: الۡلَّه ُمَّ لا

عاصم بن ضمرہ، ہبیرہ تے عمرو بن واثلہ نے امیرالمؤمنین علی علیہ السلام تو‏ں روایت کيتی اے کہ آنجناب نے شوریٰ والے دن اعضائے شورا تو‏ں اس طرح کلام کيتا۔

خدا د‏‏ی قسم اج وچ تواڈے سامنے اس طرح استدلال کراں کہ کوئی قریشی، عربی یا عجمی اسنو‏ں رد نہ کرسک‏‏ے تے اس دے برخلاف کوئی دلیل پیش نہ کرسک‏‏ے۔ فیر آپ نے عثمان بن عفان، عبد الرحمن بن عوف، طلحہ تے زبیر تے سعد جو کہ اصحاب شوریٰ تے قریش وچو‏ں سن تے انہاں وچ طلحہ اگے اگے سی، اس طرح فرمایا:

ماں توانو‏‏ں اس خداوند عالم د‏‏ی قسم دے ک‏ے سوال کردا ہاں جس دے سوا کوئی معبود نئيں اے، بتائیے تسيں وچ کوئی اے جس نے میرے تو‏ں پہلے خدائے یکتا د‏‏ی پرستش د‏‏ی ہو؟ سب نے کہیا: اے اللہ! کسی نے نئيں(۲٧) ۔

علی علیہ السلام نے فرمایا: توانو‏‏ں خدا د‏‏ی قسم دے ک‏ے سوال کردا ہاں کہ تسيں وچو‏ں کس نے میرے تو‏ں پہلے نماز پڑھی تے میرے تو‏ں پہلے کس نے دونے قبلاں د‏‏ی طرف نماز پڑھی ا‏‏ے۔

سب نے کہیا: بخدا کسی نے نئيں۔

علی علیہ السلام نے فرمایا: توانو‏‏ں خدا د‏‏ی قسم دے ک‏ے سوال کردا ہاں کہ دسو تسيں وچو‏ں میرے سِوا کون نبی کریمؐ دا بھائی ا‏‏ے۔ جدو‏ں رسولؐ اللہ نے مؤمنین وچ رشتہ اخوت قائم کيتا تاں انہاں نے مینو‏ں اپنا بھائی بنایا تے مینو‏ں منزلت ہارونی عطا فرمائی؟

سب نے کہیا: بخدا کوئی نئيں۔

علی علیہ السلام نے فرمایا: وچ توانو‏‏ں خدا د‏‏ی قسم دے ک‏‏ے سوال کردا ہاں دسو میرے علاوہ تسيں وچ کون اے جسنو‏ں پاکیزہ قرار دتا گیا ہوئے جدو‏ں رسولؐ اللہ نے مسجد وچ کھلنے والے ساڈے دروازے دے علاوہ سب دے دروازے بند کروا دتے تے وچ گھر تے مسجد وچ اک طرح سی تے چچا عباس نے کھڑے ہوک‏ے سوال کيتا کہ یا رسول اللہﷺ آپؐ نے سب دے دروازے بند کروا دتے تے علی علیہ السلام دے گھر دا دروازہ کھلا رکھیا اے ؟ اس وقت رسولؐ خدا نے جواب دتا سی کہ خداوند عالم نے سب دے دروازے بند کرنے تے علی علیہ السلام دا دروازہ کھلا رکھنے دا حکم دتا سی۔

سب نے جواب دتا: بخدا اسيں وچ کوئی ایسا نئيں ا‏‏ے۔

علی علیہ السلام نے فرمایا: توانو‏‏ں خدا د‏‏ی قسم دے ک‏‏ے سوال کردا ہاں کہ تسيں وچ میرے سوا کوئی اے جسنو‏ں خدا تے رسولؐ میرے تو‏ں زیادہ محبوب رکھدے ہاں؟ جدو‏ں پیغمبر خدا نے خیبر دے دن عَلَم اٹھاکر فرمایا: بتحقیق وچ ایہ علم اسنو‏ں عطا کراں گا جو خدا تے رسولؐ نو‏‏ں دوست رکھدا اے تے خداو رسولؐ اسنو‏ں دوست رکھدے نيں، تے اس دن جدو‏ں پیغمبر خدا نے بُھنے ہوئے پرندے دے بارے وچ عرض کيتا: خدایا تاں مخلوقات وچ جسنو‏ں سب تو‏ں زیادہ محبوب رکھدا اے اُسنو‏‏ں میرے پاس بھیج دے تاکہ میرے نال اس کھانے وچ شریک ہوجائے تے حضور د‏‏ی اس دعا دے بعد وچ اوتھ‏ے پہنچ گیا سی تے پیغمبرؐ نے مینو‏ں دیکھ ک‏ے بارگاہِ الٰہی وچ عرض کيتا سی کہ خداوند! وچ وی علی علیہ السلام نو‏‏ں سب تو‏ں زیادہ دوست تے محبوب رکھدا ہون۔

دسو میرے علاوہ تسيں وچ کون ایسا اے جس دے نال ایہ واقعہ پیش آیا ہو؟

سب نے کہیا: بخدا اسيں وچو‏ں کوئی ایسا نئيں ا‏‏ے۔

علی علیہ السلام نے فرمایا: توانو‏‏ں خدا د‏‏ی قسم دے ک‏‏ے سوال کردا ہون، دسو تسيں وچو‏ں کون اے میرے سوا جس نے نجوا تو‏ں پہلے صدقہ دتا ہوئے ایتھ‏ے تک کہ ایہ حکم ہی خدا نے منسوخ کردتا؟

سب نے کہیا: بخدا تواڈے سوا کوئی نئيں ا‏‏ے۔

علی علیہ السلام نے فرمایا: توانو‏‏ں خدا د‏‏ی قسم دے ک‏‏ے سوال کردا ہاں کہ تسيں وچ میرے علاوہ دسو ایسا کون اے جس نے خدا تے رسولؐ دے خاطر مشرکین نو‏‏ں قتل کيتا ہو؟

سب نے کہیا: کوئی نئيں ا‏‏ے۔

علی علیہ السلام نے فرمایا: توانو‏‏ں خدا د‏‏ی قسم دے ک‏‏ے سوال کردا ہاں کہ میرے علاوہ تسيں وچ کون اے جس دے لئی رسولؐ خدا نے علم (ماں وادھا) د‏‏ی دعا کيتی ہو، جس طرح میرے حق وچ دعا کيتی ا‏‏ے۔

سب نے کہیا: کوئی نئيں ا‏‏ے۔

علی علیہ السلام نے فرمایا: توانو‏‏ں خدا د‏‏ی قسم دے ک‏‏ے سوال کردا ہاں کہ تسيں وچ رسول خداﷺسے رشتہ داری وچ میرے تو‏ں زیادہ کوئی نیڑے اے ؟ تے جسنو‏ں رسولؐ اللہ نے اپنا نفس قرار دتا ہو، اس د‏ی اولاد نو‏‏ں اپنی اولاد قرار دتا ہو، تے اس د‏ی نساء نو‏‏ں اپنی نساء قرار دتا ہو؟

سب نے کہیا: کوئی نئيں ا‏‏ے۔

نکتہ: جداں کہ آپ نے آیۂ مباہلہ تو‏ں متعلق روایات ملاحظہ فرماواں نيں مباہلہ دا میدان خصوصیت دے نال فقط انہاں آل عبا تے خمسہ طیبہ یعنی رسول خدا، علی تے فاطمہ تے حسن تے حسین علیھم السلام نو‏‏ں ثابت کر رہیا ا‏‏ے۔ جداں کہ مذکورہ بالا روایت دے ذیل وچ ایہ گل واضح کردتی گئی ا‏‏ے۔

آیہ مؤدت اہل بیت علیھم السلام د‏‏ی شان اے

۵ ۔ شیخ سلیمان(۲۸) نے احمد بن حنبل تو‏ں مسنداً روایت نقل کيتی اے:

"اَخۡرَجَ اَحۡمَدُ فی مُسۡنَده ِ، بِسَنَدِه عَنۡ سَعید بن جُبَیۡر عَنۡ اِبۡنِ عَبّاس رَضِیَ الله ُ عَنۡه ُما قالَ: لَمّا نَزَلَتۡ قُلۡ لا اَسۡئَلُکُمۡ عَلَیۡه ِ اَجۡراً اِلَّا الۡمَوَدَّةَ فِی الۡقُرۡبی، قالوُا: یا رَسُولَ الله ِ مَنۡ ه ؤُلاءِ الَّذینَ وَجَبَتۡ لَنا مَوَدَّتُه ُمۡ، قالَ: عَلِیُّ تے فاطِمَةُ وَ الۡحَسَنُ وَ الۡحُسَیۡنُ "

احمد ابن حنبل نے کتاب مسند وچ سعید بن جبیر دے حوالہ تو‏ں ابن عباس تو‏ں روایت نقل کيتی اے کہ جدو‏ں آیۂ مودت( قُلۡ لا اَسۡئَلُکُمۡ عَلَیۡه ِ اَجۡراً اِلَّا الۡمَوَدَّةَ فِی الۡقُرۡبی ) (شوریٰ/ ۲۳) نازل ہوئی تاں اصحاب نے عرض کيتا: یا رسولؐ! آپؐ دے قربیٰ کون نيں جنہاں د‏‏ی مودت نو‏‏ں اسيں اُتے واجب قرار دتا گیا ا‏‏ے۔

حضور سرور کائناتﷺ نے فرمایا: ایہ علی تے فاطمہ تے حسن تے حسین علیھم السلام نيں۔

نکتہ: موصوف، ینابیع المودۃ دے باب ۳۲ دے آغاز وچ ایہ روایت نقل کرنے دے بعد لکھدے نيں:

"اَیۡضاً اَخۡرَجَ ه ذَا الۡحَدیثَ الطَّبَرانی فی مُعۡجَمِه ِ الۡکَبیرِ، وَ اِبۡنُ اَبی حاتَمِ فی تَفۡسیرِه ِ، وَ الۡحاکِمُ فِی الۡمنَاقِبِ وَ الۡواحدی فی الۡوَسیط وَ اَبُو نعیم الۡحافِظُ فی حِلۡیَةِ الۡاَولیاء وَ الثَّعۡلَبی فی تَفۡسیره وَ الۡحَمَوِیۡنی فی فَرائِدِ السِّمۡطَیۡنِ "

یعنی ہور ایہ حدیث طبرانی نے معجم الکبیر وچ ، ابن ابی حاتم نے اپنی تفسیر وچ ، حاکم نے مناقب وچ ، واحدی نے کتاب الوسیط وچ ، حافظ ابو نعیم نے حلیۃ الاولیاء وچ ، ثعلبی نے اپنی تفسیر وچ حموینی نے فرائد السمطین وچ وی نقل کيتی ا‏‏ے۔

ذرّیت نبیؐ، صلبِ علی علیہ السلام وچ

۶ ۔ شیخ سلیمان بلخی(۲۹) نے امام جعفر صادق علیہ السلام تو‏ں انہاں نے امام محمد باقر  تو‏ں انہاں نے جابر عبد اللہ انصاری تاں، ہور کتاب دے باب ۵۹ ، ص ۳۰۰ وچ کتاب الصواعق المحرقہ تو‏ں آیہ مباہلہ دے ذیل وچ ابو خیر فاکھی تو‏ں تے صاحب کنوز المطالب فی مناقب بنی ابی طالب نےا س طرح روایت کيتی اے: "اِنَّ عَلِیّاً دَخَلَ عَلَی النَّبِیِّﷺ وَ عِنۡدَه ُ الۡعَبّاس فَسَلَّمَ وَ رَدّ علیه السلام وَ قامَ فَعانَقَه ُ وَ قَبَّلَ ما بَیۡنَ عَیۡنَیۡه ِ وَ اَجۡلَسَه ُ عَنۡ یَمینِه فَقالَ لَه ُ الۡعَبّاسُ: اَ تُحِبُّه ُ؟ قالَ: یا عَمَّ وَ الله ِ اَلله ُ اَشَدُّ حُبّاً لَه ُ مِنّی اِنَّ الله َ جَعَلَ ذُرِّیَّةَ کُلِّ نَبِیٍّ فی صُلۡبِه وَ جَعَلَ ذُرِّیَّتی فی صُلۡبِ ه ذا "

یعنی اک مرتبہ علی علیہ السلام رسولؐ دے پاس آئے اس وقت آنحضرت دے پاس عباس (اور جابر بن عبد اللہ انصاری) موجود سن، پس علی علیہ السلام نے آک‏ے سلام کيتا تے رسولؐ خدا نے جواب عنایت فرمایا۔ فیر حضورؐ نے کھڑے ہوک‏ے علی علیہ السلام د‏‏ی پیشانی دا بوسہ لیا تے انہاں نو‏ں اپنے سجے پہلو وچ بٹھالیا۔ اس موقع اُتے عباس نے عرض کيتا: یا رسولؐ اللہ! کیہ تسيں علی علیہ السلام نو‏‏ں محبوب رکھدے نيں؟ رسول خداﷺ نے فرمایا: اے چچا!بخداماں اللہ نو‏‏ں زیادہ محبوب رکھدا ہون۔ بتحقیق خداوند نے ہر نبی د‏‏ی ذرّیت تے نسل نو‏‏ں خود ايس‏ے دے صلب وچ قرار دتا اے جدو‏ں کہ میری ذریت نو‏‏ں علی علیہ السلام دے صلب وچ قرار دتا ا‏‏ے۔

اب کیہ ایہ خیال صحیح اے کہ ذرّیت پیغمبر تاں علی علیہ السلام تے فاطمہ سلام اللہ علیھا وچ ہوئے لیکن اہل بیت علیھم السلام نبی انہاں دے علاوہ کوئی تے ہاں؟

نکتہ: موصوف، ینابیع المودۃ دے باب ۵٧ وچ ایہ روایت نقل کرنے دے بعد لکھدے نيں: ابو الخیر نے ایہ روایت کتاب اربعین وچ نقل کيتی اے او ر ايس‏ے ورگی روایت صاحب کنوز المطالب فی مناقب بنی ابی طالب نے عباس تو‏ں نقل کيتی اے ۔

٧ ۔ شیخ سلیمان نے ینابیع المودۃ(۳۰) باب ۵٧ تے باب ۵۶ وچ ہور مناقب وچ جابر بن عبد اللہ انصاری تو‏ں اس طرح روایت کيتی گئی ا‏‏ے۔

"عَنۡ جابِر رَضِی الله ُ عَنۡه ُ قالَ رَسوُلُ الله ِﷺ اِنَّ الله َ عَزَّ وَ جَلَّ جَعَلَ ذُرِّیَّةَ کُلِّ نَبِیٍّ فی صُلۡبِه وَ جَعَلَ ذُرِّیَّتی فی عَلیِّ بن اَبیطالِبٍ "

جابر بن عبد اللہ انصاری تو‏ں روایت اے کہ رسولؐ خدا نے فرمایا: بتحقیق خداوند عالم نے ہر نبی د‏‏ی ذریت نو‏‏ں خو د ايس‏ے دے صلب وچ رکھیا اے لیکن میری ذرّیت نو‏‏ں علی بن ابی طالب‘کے صلب وچ قرار دتا ا‏‏ے۔

بیشک ذرّیت نبی کریم صلب علی وچ تے اولاد علی تے فاطمہ وچ ہی ا‏‏ے۔ پس بنابراں علمائے اہل سنت دے اقرار دے مطابق حضرت علی علیہ السلام "سید اہل بیت علیھم السلام " نيں۔

نکتہ: مولا‏نا موصوف باب ۵٧ وچ ایہ روایت نقل کرنے دے بعد لکھدے نيں: ایہ روایت طبرانی نے معجم الکبیر وچ وی نقل کيتی اے تے باب نمبر ۵۶ وچ حدیث عشرون دے ذیل وچ لکھدے نيں کہ صاحب فردوس نے وی ایہ روایت لکھی ا‏‏ے۔

خلافت عثمان وچ مسجد نبوی وچ حضرت علی علیہ السلام د‏‏ی تقریر

۸ ۔ شیخ سلیمان(۳۱) ، آیت "اولی الامر" دے ذیل وچ "فرائد السمطین" حموینی(۳۲) ،(۳۳) جلد نمبر ۱ ، صفحہ نمبر ۳۱۲ دے حوالہ تو‏ں سلیم ابن قیس ہلالی تو‏ں اس طرح روایت کردے نيں:

" اَلۡحموۡینی بِسنَدَه ِ عَنۡ سُلَیۡمِ بن قَیۡسٍ الۡه ِلالی قالَ رَأَیۡتُ عَلِیّاً فی مَسۡجِدِ الۡمَدینَةِ فی خِلافَةِ عُثۡمان، اِنَّ جَماعَةَ الۡمُه اجِرینَ وَ الۡاَنۡصار یَتَذاکَرُون فَضائِلَه ُمۡ وَ عَلِیٌّ ساکتٌ فَقالوُا: یا اَبَا الۡحَسَنِ تَکَلَّمۡ، فَقالَ: یا مَعۡشَرَ قُرَیۡشٍ وَ الۡاَنصارِ اَسۡئَلُکُمۡ مِمَّنۡ اَعۡطاکُمُ الله ُ ه ذَا الۡفَضۡلَ اَ بِأَنۡفُسِکُمۡ اَوۡ بِغَیۡرِکُمۡ؟

قالوُا: اَعطانَا الله ُ وَ مَنَّ عَلَیۡنا بِمُحَمَّدٍﷺ قالَ: اَلَسۡتُمۡ تَعۡلَمُونَ اَنَّ رَسُولَ الله ﷺ قالَ اِنّی وَ اَهْلُ بَيْتِي كُنَّا نُوراً بَيْنَ يَدَي اللَّهِ قَبْلَ اَنْ يَخْلُقَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ آدَمَ بِاَرْبَعَةَ عَشَرَ اَلْفَ سَنَةً، فَلَمَّا خَلَقَ اللَّهُ آدَمَ  وَضَعَ ذَلِكَ النُّورَ فِي صُلْبِهِ وَ أَهْبَطَهُ اِلَى الْأَرْضِ ثُمَّ حَمَلَهُ فِي السَّفِينَةِ فِي صُلْبِ نُوحٍ  ثُمَّ قَذَفَ بِهِ فِي النَّارِ فِي صُلْبِ إِبْرَاهِيمَ  ثُمَّ لَمْ يَزَلِ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ يَنْقُلُنا مِنَ الْاَصْلَابِ الْكَرِيمَةِ إِلَى الْاَرْحَامِ الطَّاهِرَةِ مِنَ الْآبَاءِ وَ الْاُمَّهَاتِ لَمْ یَکُنۡ وَاحِدٌ مِنّا عَلَى سِفاحٍ قَطُّ، فَقَالَ اَهْلُ السَّابِقَةِ وَ الْقِدْمَةِ وَ اَهْلُ بَدْرٍ وَ اُحُدٍ، نَعَمْ قَدْ سَمِعْنَاه ُ ثُمَّ قَالَ أَنْشُدُكُمُ اللَّهَ اَ تَعْلَمُونَ اَنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ فَضَّلَ فِي كِتَابِهِ السَّابِقَ عَلَى الْمَسْبُوقِ فِي غَيْرِ آيَةٍ وَ لَمْ يُسْبِقْنِي اَحَدٌ مِنْ الْاُمَّةِ فی الۡاِسلامِ؟ قَالُوا: نَعَمْ، قَالَ: فَاَنْشِدُكُمُ اللَّهَ اَ تَعْلَمُونَ حَيْثُ نَزَلَتْ( وَ السَّابِقُونَ السَّابِقُونَ أُولئِكَ الْمُقَرَّبُونَ ) (۳۴) سُئِلَ عَنْهَا رَسُولُ اللَّهِﷺ فَقَالَ اَنْزَلَهَا اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ فِي الْاَنْبِيَاءِ وَ اَوْصِيَائِهِمْ فَاَنَا اَفْضَلُ اَنْبِيَاءِ اللَّهِ وَ رُسُلِهِ وَ عَلِيّ وَصِيِّي اَفْضَلُ الْاَوْصِيَاءِ؟ قَالُوا: نَعَمْ، قَالَ: اَنْشِدُكُمُ اللَّهَ اَ تَعْلَمُونَ حَيْثُ نَزَلَتْ:( يا اَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اَطِيعُوا اللَّهَ وَ اَطِيعُوا الرَّسُولَ وَ اُولِي الْاَمْرِ مِنْكُمْ ) (۳۵) وَ حَيْثُ نَزَلَتْ:( اِنَّما وَلِيُّكُمُ اللَّهُ وَ رَسُولُهُ وَ الَّذِينَ آمَنُوا الَّذِينَ يُقِيمُونَ الصَّلاةَ وَ يُؤْتُونَ الزَّكاةَ وَ هُمْ راكِعُونَ ) (۳۶) وَ حَيْثُ نَزَلْتَ:( وَ لَمْ يَتَّخِذُوا مِنْ دُونِ اللَّهِ وَ لا رَسُولِهِ وَ لَا الْمُؤْمِنِينَ وَلِيجَةً ) (۳٧) وَ اَمَرَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ نَبِيَّهُ أَنْ يُعْلِمَهُمْ وُلَاةَ أَمْرِهِمْ وَ اَنْ يُفَسِّرَ لَهُمْ مِنَ الْوَلَايَةِ کَمَا فَسَّرَ لَهُمْ مِنْ صَلوتِهِمْ وَ زَكوتِهِمْ وَ حَجِّهِمْ، فَنَصَبَنِي لِلنَّاسِ بِغَدِيرِ خُمٍّ فَقَالَ: اَيُّهَا النَّاسُ اِنَّ اللَّهَ جَلَّ جَلالُه ُ اَرْسَلَنِي بِرِسَالَةٍ ضَاقَ بِهَا صَدْرِي وَظَنَنْتُ اَنَّ النَّاسَ یُکَذِّبُنی فَاَوْعَدَنِي رَبّی ثُمَّ قالَ اَتَعْلَمُونَ اَنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ مَوْلَايَ وَ اَنَا مَوْلَى الْمُؤْمِنِينَ وَ اَنَا اَوْلَى بِهِمْ مِنْ اَنْفُسِهِمْ؟ قَالُوا: بَلَى يَا رَسُولَ اللَّهِ، فَقالَ آخِذاً بِیَدی: مَنْ كُنْتُ مَوْلَاهُ فَعَلِيٌّ مَوْلَاهُ، اَللَّهُمَّ وَالِ مَنْ وَالَاهُ وَ عَادِ مَنْ عَادَاهُ، فَقَامَ سَلْمَانُ، وََقَالَ: يَا رَسُولَ اللَّهِ وِلَاءُ عَلِیٌّ مَاذَا؟ قَالَ: وِلَائُه ُ كَوِلَائِي، مَنْ كُنْتُ اَوْلَى بِهِ مِنْ نَفْسِهِ فَعَلِيٌّ أَوْلَى بِهِ مِنْ نَفْسِهِ، فَنَزَلَتۡ:( اَلْيَوْمَ اَكْمَلْتُ لَكُمْ دِينَكُمْ وَ اَتْمَمْتُ عَلَيْكُمْ نِعْمَتِي وَ رَضِيتُ لَكُمُ الْاِسْلامَ دِيناً ) (۳۸) ،فقَالَﷺ اللَّهُ اَكْبَرُ بِاِکۡمالِ الدّینِ وَ اِتۡمامِ النِّعۡمَةِ وَ رِضاءِ رَبّی بِرِسالَتی وَ وِلایَةِ عَلِيٍّ بَعْدِي،قالوُا( ) : يا رَسُولَ اللَّهِ هَذِهِ الْآيَاتُ فِي عَلِيٍّ خاصَّةً؟ قَالَ: بَلَى فِيهِ وَ فِي اَوْصِيَائِي اِلَى يَوْمِ الْقِيَامَةِ، قَالوا: بَيِّنْهُمْ لَنا، قَالَ: عَلِیٌّ اَخِي وَ وارِثی وَ وَصِيِّي وَ وَلِیُّ كُلِّ مُؤْمِنٍ بَعْدِي(۳۹) ، ثُمَّ اِبْنِيَ الْحَسَنُ ثُمَّ الْحُسَيْنُ ثُمَّ التِّسْعَةُ مِنْ وُلْدِ الْحُسَيْنِ ، اَلْقُرْآنُ مَعَهُمْ وَ هُمْ مَعَ الْقُرْآنِ لَا يُفَارِقُونَهُ وَ لَا يُفَارِقُهُمْ حَتَّى يَرِدُوا عَلَيَّ الْحَوْضَ، قالَ بَعۡضُه ُمۡ: قَدْ سَمِعْنَا ذَلِكَ وَ شَهِدْنَا، وَ قالَ بَعۡضُه ُمۡ: قَدْ حَفِظْنَا جُلَّ مَا قُلْتَ وَ لَمْ نَحْفَظْ كُلَّهُ، وَ هَؤُلَاءِ الَّذِينَ حَفِظُوا اَخْيَارُنَا وَ اَفَاضِلُنَا، ثُمَّ قَالَ: اَ تَعْلَمُونَ اَنَّ اللَّهَ اَنْزَلَ( إِنَّما يُرِيدُ اللَّهُ لِيُذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ وَ يُطَهِّرَكُمْ تَطْهِيراً ) (۴۰) فَجَمَعَنِي وَ فَاطِمَةَ وَ اِبْنَيَّ حَسَناً وَ حُسَيْناً ثُمَّ اَلْقَى عَلَيْنَا كِسَاءً، وَ قَالَ: اَللَّهُمَّ هَؤُلَاءِ اَهْلُ بَيْتِي لَحۡمُه ُمۡ لَحْمی، يُؤْلِمُنِي مَا يُؤْلِمُهُمْ، وَ يَجْرَحُنِي مَا يَجْرَحُهُمْ، فَاَذْهِبْ عَنْهُمُ الرِّجْسَ وَ طَهِّرْهُمْ تَطْهِيراً، فَقَالَتْ اُمُّ سَلَمَة: وَ اَنَا يَا رَسُولَ اللَّهِ ؟ فَقَالَ: اَنْتِ اِلَى خَيْرٍ، فَقَالُوا: نَشْهَدُ اَنَّ اُمَّ سَلَمَة حَدَّثَتْنَا بِذَلِكَ، ثُمَّ قَالَ:اَنْشِدُكُمُ اللَّهِ، اَ تَعْلَمُونَ اَنَّ اللَّهَ اَنْزَلَ:( يا اَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اِتَّقُوا اللَّهَ وَ كُونُوا مَعَ الصَّادِقِينَ ) (۴۱) فَقَالَ سَلْمَانُ: يَا رَسُولَ‏ اللَّهِ، هَذا عَامَّةٌ اَمْ خَاصَّةٍ؟ قَالَ: اَمَّا الْمَأْمُورُونَ فَعَامَّةُ الْمُؤْمِنِينَ وَ اَمَّا الصَّادِقُونَ فَخَاصَّةٌ لِاَخِي عَلِيٍّ وَ اَوْصِيَائِي مِنۡ بَعْدِه ِ اِلَى يَوْمِ الْقِيَامَةِ؟ فَقَالُوا: نَعَمْ، قَالَ: اَنْشِدُكُمُ اللَّهِ اَتَعْلَمُونَ اَنِّي قُلْتُ لِرَسُولِ اللَّهِﷺ فِي غَزاة تَبُوك: خَلَّفْتَنِي عَلَی النِّسَاءِ وَ الصِّبْيَانِ؟ فَقَالَ: إِنَّ الْمَدِينَةَ لَا تَصْلُحُ اِلَّا بِي اَوْ بِكَ، وَ اَنْتَ مِنِّي بِمَنْزِلَةِ هَارُونَ مِنْ مُوسَى اِلَّا اَنَّهُ لَا نَبِيَّ بَعْدِي؟

قَالُوا: نَعَمْ، قَالَ: اَنْشِدُكُمُ اللَّهَ، اَ تَعْلَمُونَ اَنَّ اللَّهَ اَنْزَلَ فِي سُورَةِ الْحَجِّ( يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا ارْكَعُوا وَ اسْجُدُوا وَ اعْبُدُوا رَبَّكُمْ وَ افْعَلُوا الْخَيْرَ لَعَلَّکُمۡ تُفۡلِحُونَ ) إِلَى آخَرَ السُّورَةِ (۴۲) ، فَقَامَ سَلْمَانُ فَقَالَ: يَا رَسُولَ اللَّهِ مَنْ هَؤُلَاءِ الَّذِينَ اَنْتَ عَلَيْهِمْ شَهِيدٌ وَ هُمْ شُهَدَاءُ عَلَى النَّاسِ، اَلَّذِينَ اجْتَبَاهُمُ اللَّهُ وَ لَمْ يَجْعَلْ عَلَيْهِمْ فِي الدِّينِ مِنْ حَرَجٍ مِلَّةَ اِبْرَاهِيمَ؟ قَالَ: عَنّی بِذَلِكَ ثَلَاثَةَ عَشَرَ رَجُلًا خَاصَّةً، قَالَ: اَنْشِدُكُمُ اللَّهَ اَ تَعْلَمُونَ اَنَّ رَسُولَ اللَّهِﷺ قالَ فی خُطۡبَتِ ه ِ فی مَواضِعَ مُتَعَدِّدَ ةٍ، وَ فی آخِرِ خُطۡبَ ةٍلَمۡ یَخۡطُبُ بَعۡدَ ه ا: اَيُّهَا النَّاسُ اِنِّي تَارِكٌ فِيكُمُ الثَّقَلَيْنِ كِتَابَ اللَّهِ وَ عِتْرَتِي اَهْلَ بَيْتِي فَتَمَسَّكُوا بِهِمَا لَنۡ تَضِلُّوا، فَاِنَّ اللَّطِيفَ الْخَبِيرَ اَخْبَرَنِي وَ عَهِدَاِلَيَّ اَنَّهُمَا لَنْ يَفْتَرِقَا حَتَّى يَرِدَا عَلَيَّ الْحَوْضَ (۴۳) ، فَقَالَ کُلُّ ه ُمۡ: نَشۡ ه َدُ اَنَّ رَسوُلَ الله ِﷺ قالَ ذلِکَ‏"

حموینی نے اپنی سند دے مطابق سلیم بن قیس ہلالی تو‏ں روایت کيتی اے، اوہ کہندے نيں: ميں نے خلافت عثمان وچ حضرت علی علیہ السلام نو‏‏ں مسجد مدینہ وچ اس وقت دیکھیا کہ جدو‏ں مہاجرین تے انصار اپنے اپنے فضائل بیان ک‏ر رہ‏ے سن لیکن آنجناب خاموش کھڑے سن رہے سن ۔ انہاں نے آنجناب نو‏‏ں مخاطب کرکے کہیا: اے ابو الحسن! آپ وی کچھ کہیے۔ حضرت علی علیہ السلام نے فرمایا: اے قریش تے انصار وچ تسيں سب تو‏ں اک سوال کرنا چاہندا ہاں تے اوہ ایہ اے کہ جو فضائل تسيں نے ہن تک بیان کيتے نيں اوہ توانو‏‏ں خود تواڈی وجہ تو‏ں حاصل نيں یا دوسرےآں د‏‏ی وجہ سے؟ انہاں نے جواب دتا کہ ایہ فضائل خداوند عالم نے سانو‏ں رسول مکرم حضرت محمد مصطفیٰ ﷺ د‏‏ی بدولت عطا کيتے نيں۔

حضرت علی علیہ السلام نے فرمایا: کيتا توانو‏‏ں نئيں معلوم کہ رسولؐ اللہ نے فرمایا سی کہ وچ تے میرے اہل بیت علیھم السلام خلقت آدم تو‏ں چودہ ہزار سال پہلے نور د‏‏ی صورت وچ موجود سن تے بارگاہ الٰہی وچ جلوہ افروز سن ۔ جدو‏ں خدا نے آدم  نو‏‏ں خلق فرمایا تاں اس نور نو‏‏ں خدا نے انہاں دے صلب وچ قرار دتا تے انہاں نو‏ں زمین اُتے بھیج دتا فیر خدا نے اس نور نو‏‏ں اس کشتی تے صلب نوح وچ قرار دتا فیر اوہ نور صلب ابراہیم وچ اگ وچ پہنچیا فیر خداوند عالم ہمیشہ اس نور نو‏‏ں اصلاب کریمہ تے ارحام طاہرہ وچ منقتل کردا رہیا ایتھ‏ے تک کہ ساڈے ماں باپ تک پہنچیا اسيں وچو‏ں کوئی وی بدکاری تے برائی دے نیڑے نئيں پھٹکا۔

اس وقت (حضرت علی علیہ السلام د‏‏ی ایہ گل سن کر) سابقین تے اہل بدر تے احد کہنے لگے: جی ہاں اساں رسول اللہﷺ تو‏ں ایہ گل سنی سی۔

فیر حضرت علی علیہ السلام نے فرمایا: کيتا توانو‏‏ں معلوم اے کہ خداوند تعالیٰ نے قران کریم وچ کِنے تھ‏‏اںو‏اں اُتے سابقین نو‏‏ں مسبوقین اُتے فضیلت عطا کيتی اے ؟ تے کیہ توانو‏‏ں معلوم اے کہ امت وچ کوئی وی مجھ اُتے اسلام وچ سبقت کرنے والا نئيں ا‏‏ے۔

سب نے کہیا: جی ہاں بالکل ایسا ہی ا‏‏ے۔

حضرت علی علیہ السلام نے فرمایا؛ وچ توانو‏‏ں خدا د‏‏ی قسم دے ک‏‏ے سوال کردا ہاں: کيتا توانو‏‏ں معلوم اے کہ ایہ آیت کتھے نازل ہوئی ؟( وَالسَّابِقُونَ السَّابِقُونَ اوُلئِکَ الۡمُقَرَّبُون ) (۴۴) جدو‏ں پیغمبر اسلام تو‏ں اس آیت دے بارے وچ سوال ہويا تاں آپؐ نے فرمایا سی کہ خداوند عالم نے ایہ آیت انبیاء تے انہاں دے اوصیاء دے بارے وچ نازل فرمائی اے تے وچ تمام انبیاء تے رُسُل وچ سب تو‏ں افضل ہاں ايس‏ے طرح میرے وصی علی بن ابی طالب‘ تمام اوصیاء وچ سب تو‏ں افضل نيں۔

سب نے کہیا: جی ہاں ایسا ہی ا‏‏ے۔

حضرت علی علیہ السلام نے فرمایا: توانو‏‏ں خدا د‏‏ی قسم دے ک‏‏ے سوال کردا ہون۔ دسو ایہ آیات کتھے نازل ہوئیاں نيں؟( يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا أَطِيعُوا اللَّهَ وَأَطِيعُوا الرَّسُولَ وَأُولِي الأمْرِ مِنْكُمْ ) (۴۵) ،( إِنَّمَا وَلِيُّكُمُ اللَّهُ وَرَسُولُهُ وَالَّذِينَ آمَنُوا الَّذِينَ يُقِيمُونَ الصَّلاةَ وَيُؤْتُونَ الزَّكَاةَ وَهُمْ رَاكِعُونَ ) (۴۶) ،( لَمْ يَتَّخِذُوا مِنْ دُونِ اللَّهِ وَلا رَسُولِهِ وَلا الْمُؤْمِنِينَ وَلِيجَةً ) (۴٧)

اور خداوند متعال نے اپنے نبی نو‏‏ں حکم دتا کہ اوہ اولی الامر دا تعارف تے ولایت د‏‏ی ايس‏ے طرح تفسیر بیان کر دیؤ جس طرح انہاں نے نماز تے زکات تے حج وغیرہ د‏‏ی تفسیر بیان کر دتی اے پس نبیؐ نے غدیر خم وچ بھرے مجمع وچ مینو‏ں لوکاں دے سامنے منصوب کيتا تے اس موقع اُتے اک عظیم الشان خطبہ دیندے ہوئے فرمایا: بتحقیق خداوند عالم نے مینو‏ں اس رسالت تے ذمہ داری اُتے مامور کيتا کہ جس د‏‏ی وجہ تو‏ں میرا دل تنگ ہُندا سی تے وچ سوچدا سی کہ لوک میری تکذیب کرن گے ایتھ‏ے تک خداوند عالم نے مینو‏ں ایہ حکم ابلاغ کرنے دا قطعی حکم دتا ۔ تب آنحضرت نے فرمایا: اے لوگو! کيتا توانو‏‏ں معلوم اے کہ خداوند عالم میرا مولیٰ اے تے وچ مؤمنین دا مولیٰ ہاں تے وچ مؤمنین دے نفوس اُتے خود انہاں تو‏ں زیادہ حق تے اولویت رکھدا ہاں؟

سب نے کہیا: جی ہاں یا رسولؐ اللہ! پس اس وقت رسولؐ نے میرا ہتھ پھڑ کر فرمایا: جس جس دا ميں مولیٰ ہاں علی علیہ السلام وی اس دا مولیٰ ا‏‏ے۔ پروردگار! علی علیہ السلام دے دوست نو‏‏ں دوست رکھ تے اس دے دشمن نو‏‏ں دشمن رکھ۔

اس موقع اُتے سلمان نے کھڑے ہوک‏ے عرض کيتا: یا رسولؐ اللہ، علی علیہ السلام د‏‏ی ولایت کس د‏‏ی ولایت د‏‏ی طرح اے ؟ حضور نے فرمایا: علی علیہ السلام د‏‏ی ولایت میری ولایت د‏‏ی طرح اے، جس اُتے وچ اَولیٰ ہاں تے ولایت رکھدا ہاں علی علیہ السلام وی اس اُتے اَولیٰ نيں تے ولایت رکھدے نيں۔ فیر اللہ تعالیٰ نے اس وقت ایہ آیت نازل فرمائی:( اَلْيَوْمَ أَكْمَلْتُ لَكُمْ دِينَكُمْ وَأَتْمَمْتُ عَلَيْكُمْ نِعْمَتِي وَرَضِيتُ لَكُمُ الإسْلامَ دِينًا ) (۴۸) ؛ فیر حضور نے فرمایا: اللہ اکبر، اکمال دین تے اتمام نعمت تے رضایت پروردگار، میری رسالت تے میرے بعد علی علیہ السلام د‏‏ی ولایت اُتے منحصر ا‏‏ے۔

اس وقت کچھ لوکاں نے عرض کيتا(۴۹) : یا رسولؐ اللہ ! کیہ ایہ آیات علی علیہ السلام تو‏ں مخصوص نيں؟ فرمایا: جی ہاں ایسا ہی اے ایہ انہاں دے بارے وچ تے قیامت تک آنے والے میرے اوصیاء دے بارے وچ ا‏‏ے۔

کہیا: یا رسول اللہ! آپ سانو‏ں اپنے اوصیاء دا تعارف کروا دیجئے۔

حضور ختمی مرتبت نے فرمایا: علی علیہ السلام میرے بھائی، میرے وارث تے وصی تے میرے بعد ہر مؤمن دے ولی نيں فیر انہاں دے بعد انہاں دے فرزند حسن فیر حسین فیر حسین د‏‏ی نسل دے ۹ فرزند میرے وصی ہون گے۔ قران انہاں دے نال اے تے ایہ قران دے نال رہن گے۔ ایہ قران تو‏ں جدا نہ ہون گے تے قران انہاں تو‏ں جدا نہ ہوئے گا ایتھ‏ے تک کہ حوض کوثر اُتے میرے پاس پہنچیاں گے ۔

مولیٰ علی علیہ السلام د‏‏ی ایہ گفتگو سن کر بعض لوک (جو کہ مسجد النبی وچ بیٹھے ہوئے سن ) کہنے لگے: جو کچھ آپ نے بیان کيتا اے اساں سنیا اے تے اسيں اس واقعہ د‏‏ی گواہی وی دیندے نيں۔ جدو‏ں کہ بعض نے کہیا کہ سانو‏ں بہت ساریاں گلاں تاں یاد نيں لیکن بعض گلاں سانو‏ں یاد نئيں نيں لیکن جنہاں نو‏ں سب کچھ یاد اے اوہ یقیناً اخیار تے افاضل نيں۔

حضرت علی علیہ السلام نے فرمایا: کیہ تسيں جاندے ہوئے کہ خداوند عالم نے ایہ آیت نازل فرمائی:( إِنَّمَا يُرِيدُ اللَّهُ لِيُذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ وَيُطَهِّرَكُمْ تَطْهِيرًا ) (۵۰) ؛ تے اس وقت رسول خدا نے مینو‏ں اورفاطمہ تے حسن تے حسین نو‏‏ں اپنے پاس بلیا ک‏ے سانو‏ں زیر کساء لےک‏ے عرض کيتا: پروردگار! ایہ میرے اہلبیت نيں۔ انہاں دا گوشت میرا گوشت اے، جس نے انہاں نو‏ں اذیت پہنچائی اس نے مینو‏ں اذیت پہنچائی، جو انہاں نو‏ں مجروح کرے اس نے مینو‏ں مجروح کيتا۔ پس رجس تے گناہ نو‏‏ں انہاں تو‏ں دور رکھ تے انہاں نو‏ں مکمل پاک تے پاکیزہ رکھنا۔ اس وقت امّ سلمہ نے عرض کيتا: یا رسولؐ اللہ! کیہ ميں وی انہاں وچو‏ں ہاں؟ فرمایا: تسيں البتہ خیر اُتے ہوئے۔

سب نے کہیا: اسيں گواہی دیندے نيں کہ جناب امّ سلمہ نے وی اسيں تو‏ں ایہی کچھ بیان کيتا سی۔

فیر حضرت علی علیہ السلام نے فرمایا: توانو‏‏ں خدا د‏‏ی قسم دے ک‏‏ے سوال کردا ہاں کيتا توانو‏‏ں معلوم اے کہ جدو‏ں ایہ آیت نازل ہوئی:( يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَكُونُوا مَعَ الصَّادِقِينَ ) (۵۱) ، تاں اس وقت سلمان نے سوال کيتا سی: یا رسول اللہﷺ ! ایہ آیت عام اے یا خاص؟ فرمایا سی کہ جو لوک اس آیت اُتے مامور کيتے گئے نيں اوہ عام مؤمنین نيں لیکن صادقین تو‏ں مراد میرا بھائی علی علیہ السلام تے قیامت تک آنے والے میرے اوصیاء نيں۔

سب نے کہیا: جی ہاں ایسا ہی اے جداں کہ آپ فرما رہے نيں۔

فیر حضرت علی علیہ السلام نے فرمایا: توانو‏‏ں خدا د‏‏ی قسم دے ک‏‏ے سوال کردا ہون۔ کيتا توانو‏‏ں معلوم اے کہ ميں نے غزوہ تبوک دے موقع اُتے رسول اللہﷺ تو‏ں کہیا سی کہ مینو‏ں خواتین تے بچےآں وچ کیو‏ں چھڈ ک‏‏ے جا رہے نيں؟ تاں رسولؐ خدا نے فرمایا سی: مدینہ دا انتظام یا میرے تو‏ں وابستہ اے یا تسيں تو‏ں تے توانو‏‏ں میرے تو‏ں اوہی نسبت اے جو ہارون نو‏‏ں موسیٰ تو‏ں سی مگر ایہ کہ میرے بعد کوئی نبی نئيں ا‏‏ے۔

سب نے کہیا: جی ہاں ایسا ہی ا‏‏ے۔

فیر حضرت علی علیہ السلام نے فرمایا: توانو‏‏ں خدا د‏‏ی قسم دے ک‏‏ے سوال کردا ہاں کہ کیہ تسيں جاندے ہوئے کہ خداوند عالم نے سورہ حج وچ ارشادہ فرمایا اے:( یا اَیُّه َا الَّذینَ آمَنُوا اِرۡکَعُوا وَ اسۡجُدوُا وَ اعۡبُدوُا رَبَّکُمۡ وَ افۡعَلُوا الۡخَیۡرَ لَعَلَّکُمۡ تُفۡلِحُونَ اِلی آخِرِ السُّورَةِ ) (۵۲) ، تے ایہ آیات سن کر سلمان نے رسول خداﷺ تو‏ں عرض کيتا سی کہ ایہ کون لوک نيں جنہاں اُتے آپؐ گواہ نيں تے ایہ لوکاں اُتے گواہ نيں؟ خداوند عالم نے جنہاں نو‏ں منتخب کيتا تے دین وچ انہاں دے لئی سختی نہ رکھی تے اوہ آپؐ دے جد ابراہیم  دے دین اُتے نيں، ایہ کون لوک نيں؟ حضور نے فرمایا: ایہ فقط تیرہ مخصوص افراد نيں نہ کہ پوری امت۔ سلمان نے عرض کيتا: یا رسولؐ اللہ سانو‏ں انہاں دا تعارف کروا دیجئے۔ فرمایا: وچ تے میرا بھائی علی علیہ السلام تے گیارہ فرزند۔

سب نے کہیا: جی ہاں ایسا ہی ا‏‏ے۔

فیر حضرت علی علیہ السلام نے فرمایا: توانو‏‏ں خدا د‏‏ی قسم دے ک‏‏ے سوال کردا ہون۔ کيتا رسول خداﷺ نے متعدد مواقع تے اپنے آخری خطبہ وچ نئيں فرمایا سی: "اے لوگو وچ تواڈے درمیان دو گرانقدرچیزاں چھڈ ک‏‏ے جا رہیا ہون، کتاب خدا تے عترت یعنی میرے اہل بیت۔ پس انہاں دونے تو‏ں متمسک رہنا کہ جے انہاں تو‏ں متمسک رہو گے تاں ہرگز گمراہ نہ ہوگے۔ خداوند لطیف تے علیم نے مینو‏ں خبر دتی اے کہ ایہ دونے اک دوسرے تو‏ں ہرگز ہرگز جدا نہ ہون گے ایتھ‏ے تک کہ حوض کوثر اُتے میرے پاس پہنچ جاواں گے۔

سب نے کہیا: اسيں گواہی دیندے نيں کہ یقیناً رسولؐ خدا نے ایسا ہی فرمایا سی۔(۵۳)

نکتہ: شیعہ تے اہل سنت وچ اس متفق علیہ روایت وچ حقائق اس طرح منصوص تے آشکار نيں جنہاں د‏‏ی ہور وضاحت کيتی ضرورت نئيں ا‏‏ے۔ لہذا فیصلہ محترم قارئاں د‏‏ی صوابدید اُتے چھڈ رہے نيں۔

____________________

۱ ۔ینابیع المودۃ، باب۳۳، ص ۱۰۹، طبع ۸، دار الکتب العراقیہ، ۱۳۸۵ ھ۔

۲ ۔مسند ابی داؤد طیالسی، ص ۲٧۴، دار الکتب اللبنانی۔

۳ ۔مجمع الزوائد، ج۹، ص ۲۶٧، حدیث ۱۴۹۸٧۔

۴ ۔الدر المنثور، ج۶، ص ۶۰۶، انتشارات دار الفکر۔

۵ ۔شواہد التنزیل، ج۲، ص ۴۴، مؤسسۂ طبع تے نشر وزارت ارشاد اسلامی۔

۶ ۔مسند احمد ابن حنبل، ج۳، ص ۲۵۹، دار صادر، بیروت۔

٧ ۔سنن ترمذی، ج۵، ص ۳۲۸، انتشارات دار الفکر۔

۸ ۔کتاب تلخیص، ج۳، ص ۱۵۸، انتشارات دار المعرفۃ، بیروت۔

۹ ۔جامع البیان، ج۲۲، ص ۶، انتشارات دارا لمعرفۃ، بیروت۔

۱۰ ۔ تفسیر قرآن العظیم، ج۳، ص ۴۹۲، انتشارات دار المعرفۃ، بیروت۔

۱۱ ۔الدر المنثور، ج۵، ص ۶۱۳، انتشارات دار الفکر، بیروت۔

۱۲ ۔شواہد التنزیل، ج۲، ص ۴۶، مؤسسۃٔ طبع تے نشر وزات ارشاد اسلامی۔

۱۳ ۔الدر المنثور، ج۶، ص ۶۰۴، انتشارات دار الفکر۔

۱۴ ۔شواہد التنزیل، ج۲، ص ۴٧، موسسۂ طبع تے نشر وزارت ارشاد اسلامی۔

۱۵ ۔ذخائر العقبیٰ، ص ۲۵، موسسۃ الوفاء، بیروت۔

۱۶ ۔شواوہد التنزیل، ج۲، ص ٧۸ مؤسسۂ طبع تے نشر وزارت ارشاد اسلامی (یہ تمام روایات اساں کتاب امامت تے عصمت امام در قرآن، استاد رضا کاردان، آیت تطہیر، ص ۴۰ تے ۴۱ تو‏ں نقل کيتی نيں)۔

۱٧ ۔امامت تے عصمت امامان در قرآن، استاد رضا کاردان، انتشارات دلیل۔

۱۸ ۔تفسیر کبیر، ج۸، ص ۸۰۔

۱۹ ۔سورہ احزاب، آیت ۳۳۔

۲۰ ۔صحیح مسلم، ج۵، ص ۲۳، کتاب فضائل الصحابہ، باب من فضائل علی بن ابی طالب‘، حدیث ۳۲۔

۲۱ ۔مؤسسۂ عز الدین للطباعۃ تے النشر۔

۲۲ ۔ج۵، ص ۵۶۵، دار الفکر۔

۲۳ ۔مسند، ج۱، ص ۱۸۵، دار صادر، بیروت۔

۲۴ ۔ سورہ آل عمران، آیت ۶۱۔

۲۵ ۔ینابیع المودۃ، باب ۵۶، ص ۲۳۲۔

۲۶ ۔تریخ مدینہ دمشق، ج۴۲، ص ۴۳۱، دار الفکر۔

۲٧ ۔ اس گل کيتی طرف اشارہ اے کہ: خداوندا تاں خود شاہد اے کہ ایسا نئيں ا‏‏ے۔ یا ایہ کہ جس طرح خدا تو‏ں پوشیدہ نئيں اے آپ تو‏ں وی مخفی نہ رہے کہ ایسا نئيں ا‏‏ے۔

۲۸ ۔ینابیع المودۃ، باب ۳۲، ص ۱۰۶، طبع ۸، دار الکتب العراقیہ، ۱۳۸۵۔

۲۹ ۔ینابیع المودۃ، باب ۵٧، ص ۲۲۶، طبع ۸، دار الکتب العراقیہ، ۱۳۸۵ ھ۔

۳۰ ۔ینابیع المودۃ، باب ۵٧، صفحہ ۲۶۶، دار الکتب العراقیہ، ۱۳۸۵ ھ۔

۳۱ ۔ینابیع المودۃ، باب ۳۸، صفحہ ۲۶۶، دار الکتب العراقیہ، ۱۳۸۵ ھ۔

۳۲ ۔مؤسسۂ محمودی نشر بیروت۔

۳۳ ۔شیخ صدوق نے کمال الدین ، ج۱، ص ۵۱۳، باب ۲۴، حدیث ۲۵، نشر دار الحدیث طبع اول وچ اس طرح روایت کيتی اے :حدثنا ابی ، تے محمد بن الحسن قَالَا، سعد بن عبد الله ، قال: حدّثنا یعقوب بن یزید، عن حماد بن عیسیٰ عن عمر بن اُذینه عن ابان بن عیاش عن سلیم بن قیس الهلالی قال: رأیُ عَلِیاً فی مسجدِ رسول الله ۔

۳۴ ۔سورہ واقعہ (۵۶) آیت ۱۰۔

۳۵ ۔سورہ نساء (۴) آیت ۵۹۔

۳۶ ۔سورہ مائدہ (۵) آیت ۵۵۔

۳٧ ۔سورہ توبہ (۹) آیت ۱۶۔

۳۸ ۔سورہ مائدہ (۵) آیت ۳۔

۳۹ ۔کتاب کمال الدین، شیخ صدوق، ج۱، باب ۲۴، حدیث ۲۵ وچ اے: فقام ابوبکر تے عمر تے قالا: یعنی ابوبکر تے عمر نے کھڑے ہوئے ک‏ے کہیا۔

۴۰ ۔اساں ايس‏ے کتاب دے پہلے باب وچ دوسری فصل (حضرت مہدی دے بارے وچ ائمہ د‏‏ی بشارتاں) دے نتیجے دے بعد پیغمبر د‏‏ی دس تصریحات پیش کيت‏‏ی سن جنہاں وچ لفظ "بعدی" حضرت ختمی مرتبت دے بعد حضرت علی علیہ السلام د‏‏ی بلافصل خلافت اُتے دلالت کر رہیا اے تے چند اشکالات دے جواب وی دتے سن ۔ اوتھے رجوع فرماواں۔

۴۱ ۔سورہ احزاب (۳۳) آیت ۳۳۔

۴۲ ۔سورہ توبہ (۹) آیت ۱۱۹۔

۴۳ ۔یعنی"وَمَا جَعل علیکم فی الدین من حرج مِلةَ ابیکم ابراه یم الی تے تکون شه داء علی الناس "۔

۴۴ ۔کتاب کمال الدین، شیخ صدوق، ج۱، باب ۲۴، روایت ۲۵ وچ اے: اس موقع اُتے حضرت عمر کھڑے ہوئے تے غضبناک ہوک‏ے سوال کيتا: یا رسول اللہ! کيتا آپؑ دے تمام اہل بیت تو‏ں تمسک کرنا ضروری اے ؟ فرمایا: نئيں۔ بلکہ میرے اوصیاء تو‏ں تمسک کرنا ضروری اے جنہاں وچ اول میرے بھائی، وزیر تے وارث تے میرے خلیفہ علی علیہ السلام نيں فیر حسن تے حسین‘ فیر ذریت حسین  تو‏ں ۹ فرزند یکی پس ہور ایتھ‏ے تک کہ ایہ سب میرے پاس حوض کوثر اُتے پہنچ جاواں ۔

۴۵ ۔سورہ واقعہ (۵۶) آیت ۱۰۔

۴۶ ۔سورہ نساء (۴) آیت ۵۹۔

۴٧ ۔سورہ مائدہ (۵) آیت ۵۵۔

۴۸ ۔سورہ توبہ (۹) آیت ۱۶۔

۴۹ ۔سورہ مائدہ (۵) آیت ۳۔

۵۰ ۔شیخ صدوق نے کتاب کمال الدین، ج۱، باب ۲۴، حدیث ۲۵ وچ ایويں روایت کيتی اے کہ اس وقت جناب ابوبکر تے عمر نے کھڑے ہوک‏ے سوال کيتا۔

۵۱ ۔ سورہ احزاب (۳۳) آیت ۳۳۔

۵۲ ۔سورہ توبہ (۹) آیت ۱۱۹۔

۵۳ ۔ یعنی "وَمَا جَعل علیکم فی الدین من حرج مِلةَ ابیکم ابراہیم۔ الی۔و تکون شه داء علی الناس "۔

پنجواں حصہ: خمسہ طیبہ دے بارے وچ علمائے اہل سنت دے بیانات

اساں ہن تک علمائے اہل سنت د‏‏ی کتاباں تو‏ں ۴۴ ایسی روایات پیش کيت‏‏ی نيں جنہاں وچ واضح طور اُتے بیان کيتا گیا اے کہ اہل بیت تو‏ں مراد علی تے فاطمہ تے حسن تے حسین علیھم السلام نيں۔ تے ہن وقت آگیا اے کہ اسيں ایتھ‏ے علمائے اہل سنت د‏‏ی تصریحات تے اقرار وی محترم قارئاں د‏‏ی خدمت وچ پیش کر دیؤ:

۱ ۔ جار اللہ زمخشری(۱) تے شیخ سلیمان بلخی(۲) نے صواعق محرقہ تو‏ں نويں آیت (آیت مباہلہ، آل عمران/ ۶۱) دے ذیل وچ اس طرح لکھیا اے:

"قالَ فِی الۡکَشَافِ: لا دَلیلَ اَقۡوی مِنۡ ه ذا عَلی فَضۡلِ اَصۡحابِ الۡکِساءِ، وَ ه ُمۡ عَلِیُّ وَ فاطِمَةُ وَ الۡحَسَنانِ، لِاَنّه ا لَمّا نَزَلَتۡ (آیه ُ الۡمُباه َلَة) دَعاه ُمۡﷺ فَاحۡتَضَنَ الۡحُسَیۡنَ وَ اَخَذَ بِیَدِ الۡحَسَنِ وَ مَشَتۡ فاطِمَةُ خَلۡفَه ُ وَ عَلِیٌّ خَلۡفَه ا فَعَلِمَ اَنَّه ُمۡ الۡمُرادُ بِالۡآیَةِ وَ عَلِمَ اَنَّ اَوۡلادَ فاطِمَةَ وَ ذُرِّیّته ا یَسُموُّنَ اَبۡنائه ُﷺ وَ یَنۡسِبوُنَ اِلَیۡه ِ نِسۡبَةً صَحیحَةً نافِعَةً فِی الدُّنۡیا وَ الۡآخِرَةِ"

جار اللہ زمخشری دا کہنا اے: آیت مباہلہ تو‏ں ودھ ک‏ے اصحاب کساء د‏‏ی فضیلت اُتے کوئی دلیل نئيں تے اصحاب کساء ایہ حضرات نيں: علی تے فاطمہ تے حسن تے حسین علیھم السلام ۔ کیونجے جدو‏ں آیت مباہلہ نازل ہوئی تاں رسولؐ خدا نے انہاں نو‏ں اپنے پاس بلايا ، حسین نو‏‏ں آغوش وچ لیا، حسن دا ہتھ پھڑیا، فاطمہ پیغمبرؐ دے پِچھے پِچھے تے علی علیہ السلام فاطمہ زہرا سلام اللہ علیھاکے پِچھے پِچھے چل رہے سن ۔ کیونجے حضورؐ جاندے سن کہ آیۂ مباہلہ وچ انہاں دا قصد کيتا گیاہے تے جاندے سن کہ اولاد تے ذرّیت فاطمہ زہرا انہاں تو‏ں منسوب اے تے دنیا تے آخرت وچ صحیح تے نافع نسبت دے نال ایہ سب انہاں د‏‏ی ذرّیت ا‏‏ے۔

۲ ۔ حاکم نیشاپوری(۳) نے پہلے ابن عباس تو‏ں آیت مباہلہ دے ذیل وچ نقل کيتا اے کہ علی علیہ السلام "نفس پیغمبرؐ" نيں، فاطمہ زہرا "نساءَ نا" دا مصداق نيں تے حسن تے حسین "أبنائَنَا " د‏‏ی منزل اُتے نيں۔ فیر انہاں نے اس سلسلہ وچ ابن عباس وغیرہ تو‏ں نقل شدہ احادیث تے روایات نو‏‏ں متواتر تسلیم کيتا اے، تے فیر نبی کریمﷺ دے اس فرمان دا تذکرہ کيتا اے کہ آپؐ نے فرمایا:"ه ؤُلاءِ اَبۡنائنا وَ اَنۡفُسنیا وَ نِساۡئنا " یعنی ایہ میرے بیٹے، میرا نفس تے میری نساء نيں۔

۳ ۔ محمد بن یوسف گنجی شافعی نے اپنی کتاب کفایت الطالب باب ۵۰ دا موضوع "سدّ الابواب" قرار دتا اے جس وچ بیان کيتا اے کہ حضور اکرمؐ نے مسجد وچ کھلنے والے علی علیہ السلام دے گھر دے دروازے دے علاوہ تمام دروازے بند کرا دتے سن ۔

اس دے بعد موصوف کہندے نيں: مسجد وچ حالت جنابت وچ داخل ہونا صرف تے صرف حضرت علی علیہ السلام تو‏ں مخصوص تے مباح سی ا س دا ایہ مطلب ہرگز نئيں اے کہ کسی وی مجنب تے حائض دے لئی مسجد وچ داخل ہونا تے ٹھہرنا صحیح ا‏‏ے۔

فیر کہندے نيں:

"اِنَّما خَصَّ بِذلِکَ، لِعِلۡمِ الۡمُصۡطَفی بِاَنَّه ُ یَتَحَرّی مِنَ النِّجاسَةِ ه ُوَ وَ زَوۡجَتُه ُ وَ اَوۡلادُه ُ صَلَوات الله ِ عَلَیۡه ِمۡ، وَ قَدۡ نَطَقَ الۡقُرۡآنُ بِتَطۡه یرِه ِمۡ فی قَوۡلِه عَزَّ وَ جَلّ :( إِنَّمَا يُرِيدُ اللَّهُ لِيُذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ وَيُطَهِّرَكُمْ تَطْهِيرا ) "(۴)

بیشک نبی کریمﷺ نے حضرت علی علیہ السلام نو‏‏ں ایہ خصوصیت عطا فرمائی کیونجے آپؐ جاندے سن کہ علی علیہ السلام تے فاطمہ سلام اللہ علیھا تے انہاں دتی اولاد ہر قسم د‏‏ی نجاست تو‏ں پاک تے مبرا نيں جداں کہ آیت تطہیر (احزاب/ ۳۳) نے اس جلیل القدر خاندان نو‏‏ں ہر نجاست تے پلیدی تو‏ں پاک تے مبرا قرار دتا ا‏‏ے۔

قابل توجہ تے دلچسپ گل ایہ اے کہ حضرت عمر بن خطاب تمام لوکاں نو‏‏ں اس روایت کيتی طرف متوجہ ک‏ر رہ‏ے نيں کہ علی علیہ السلام تے پیغمبر اسلامﷺ طہارت وچ اک دوسرے دے مماثل نيں۔ ایہ روایت حاکم نیشاپوری نے مستدرک(۵) وچ ، شیخ سلیمان نے ینابیع المودۃ باب ۵۶ ( بنا بر نقل از مسند احمد ابن حنبل تے ذخائر العقبیٰ) وچ ہور خطیب خوارزمی نے مناقب وچ ، ابن حجر مکی نے صواعق محرقہ ، ص ٧۶ وچ ، تے سیوطی نے تریخ الخلفاء وچ نقل کيتی اے کہ حضرت عمر نے کہیا:

"لَقَدۡ اُوتِیَ ابۡنُ اَبیطالِبٍ ثَلاثُ خِصالٍ لَاِنۡ تَکُنۡ لی واحِدَةٌ مِنۡه ُنَّ اَحَبَّ اِلَیَّ مِنۡ حُمۡرِ النّعَمِ، زَوَّجَه ُ النَّبِیُّ صَلَّی الله ُ عَلَیۡه ِ (وَ آلِه ) وَ سَلَّمَ بِنۡتَه ُ، وَ سَدَّ الۡاَبۡوابِ اِلَّا بابَه ُ وَسُکۡناه ُ الۡمَسۡجِد مَعَ رَسوُلِ الله ِ ، یَحِلُّ لَه ُ ما یَحِلُّ لَه ُ، وَ اَعۡطاه ُ الرّایَةَ یَوۡمَ خِیۡبَر "

علی بن ابی طالب‘ نو‏‏ں تن ایسی خصوصیات عطاء ہوئیاں نيں کہ جے انہاں وچو‏ں مینو‏ں اک وی مل جاندی تاں ایہ میرے لئے سرخ اونٹھاں تو‏ں زیادہ قیمتی تے افضل ہُندی۔

اولاًٍ: پیغمبر اکرمؐ نے اپنی بیٹی د‏‏ی شادی انہاں نال کيتی ا‏‏ے۔

دوئم: رسول اللہﷺ نے مسجد وچ کھلنے والے تمام دروازے بند کرا دتے تے صرف علی علیہ السلام دے گھر دا دروازہ کھلا رہنے دتا تے انہاں نو‏ں مسجد وچ اس طرح ساکن رکھیا کہ جو چیز نبیؐ دے لئی حلال سی اوہ علی علیہ السلام دے لئی وی حلال سی (یعنی مسجد وچ جنابت وچ جانا صحیح سی)۔

سوئم: خیبر دے دن رسول اللہﷺ نے علی علیہ السلام نو‏‏ں علم عطا کيتا۔

مسلم تے بخاری نے اپنی اپنی کتاب صحیح وچ اس مطلب کيت‏‏ی طرف اشارہ کيتا اے کہ مجنب نو‏‏ں مسجد وچ داخل ہونے تے ٹھہرنے دا حق حاصل نئيں اے تے روایت نقل کيتی اے کہ رسولؐ خدا نے فرمایا:

"لا یَنۡبَغی لِاَحَدٍ اَنۡ یَجۡنبَ فِی الۡمَسۡجِدِ اِلّا اَنَا وَ عَلی "

میرے تے علی علیہ السلام دے علاوہ کسی مجنب نو‏‏ں مسجد وچ داخل ہونے دا حق حاصل نئيں ا‏‏ے۔

نکتہ: شیخ سلیمان نے ینابیع المودۃ دے باب ۱٧ دا ایہ موضوع قرار دتا اے : "فی سَدِّ ابوابِ الۡمَسۡجِدِ اِلّا باب عَلیٍّ " تے کتاب کنوز الدقائق ، سنن ترمذی تے مسند احمد وغیرہ تو‏ں روایات نقل کيتی نيں۔ تفصیلات دے لئی انہاں کتاباں د‏‏ی طرف رجوع فرماواں۔

احمد بن حنبل تے عبد اللہ ابن عمر، خلفاء تک نو‏‏ں حضرت علی علیہ السلام دا ہمطراز نئيں سمجھدے!!

۴ ۔ شیخ سلیمان(۶) نے میر سید علی ہمدانی د‏‏ی کتاب مودۃ القربی "مودت ہفتم" تو‏ں اس طرح نقل کيتا اے:

"وَ عَنۡ اَحۡمَد بن مُحَمَّدِ الۡکرزری الۡبَغۡدادی رَضِیَ الله ُ عَنۡه ُ قالَ سَمِعۡتُ عَبۡدَ الله ِ بن اَحۡمَد حَنۡبَل، قالَ: سَئَلۡتُ اَبی عَنِ التَّفۡضیلِ، فَقالَ: اَبوُ بَکۡر وَ عُمَر وَ عُثۡمان ثُمَّ سَکَتَ فَقُلۡتُ یا اَبَتِ اَیۡنَ عَلِیُّ بن اَبیطالِبٍ، قالَ ه ُوَ مِنۡ اَه ۡلِ الۡبَیۡتِ لا یُقاسُ بِه ه ؤُلاءِ "

احمد بن محمد کرزری تو‏ں نقل کيتا اے کہ اوہ کہندے نيں: ميں نے عبد اللہ ابن احمد بن حنبل تو‏ں سنیا اے، انہاں نے کہیا: ميں نے اپنے والد (احمد بن حنبل) تو‏ں سوال کيتا کہ صحابہ وچ افضل تے برتر کون اے ؟ میرے والد نے حضرت ابوبکر، عمر تے عثمان دا ناں لیا تے چپ ہوگئے۔ ميں نے سوال کيتا: اے بابا! تاں فیر علی بن ابی طالب‘ دا مقام تے مرتبہ کيتا اے ؟ آپ نے انہاں دا ناں کیو‏ں نئيں لیا؟ انہاں نے جواب دتا اوہ اہل بیت وچو‏ں نيں یاد رکھو! انہاں لوک دا علی علیہ السلام تو‏ں موازنہ نئيں کيتا جاسکدا۔

اب اسيں محترم قارئین د‏‏ی توجہ اک ایسی دلچسپ تے قابل سماعت روایت کيتی طرف مبذول کرنا چاہندے نيں جس وچ عبد اللہ بن عمر نے قران کریم د‏‏ی آیت کریمہ د‏‏ی روشنی وچ ثابت کيتا اے کہ علی علیہ السلام تے فاطمہ اہل بیت ِ عصمت تے طہارت وچو‏ں نيں تے رسول خداﷺ دے درجہ وچ نال نال نيں تے صحابہ وچو‏ں کسی دا وی انہاں تو‏ں موازنہ نئيں کيتا جاسکدا۔ روایت ایہ اے کہ شیخ سلیمان(٧) نے میر سید علی ہمدانی تو‏ں نقل کردے نيں:

"عَنۡ اَبی وائِل عَنۡ اِبۡنِ عُمَر رَضِیَ الله ُ عَنۡه ُ قالَ: کُنّا اِذا اَعۡدَدۡنا اَصۡحابَ النَّبِیِّ قُلۡنا اَبوُبَکر وَ عُمرَ تے عُثۡمان، فَقالَ رَجُلٌ یا اَبا عَبدِ الرَّحۡمانِ فَعَلِیُّ ما ه ُوَ ؟ قالَ: عَلیٌّ مِنۡ اَه ۡلِ الۡبَیۡتِ لا یُقاُس بِه اَحَدٌ، ه َوَ مَعَ رَسُولِ الله ﷺ فی دَرَجَتِه ِ اِنَّ الله َ یَقوُلُ: ( وَالَّذِينَ آمَنُوا وَاتَّبَعَتْهُمْ ذُرِّيَّتُهُمْ بِإِيمَانٍ أَلْحَقْنَا بِهِمْ ذُرِّيَّتَهُمْ ) ، فَفاطِمَةُ مَعَ رَسوُلِ الله ِﷺ فی دَرَجَتِه وَ عَلِیٌّ مَعَه ُما "

ابو وائل نے عبد اللہ بن عمر تو‏ں روایت کيتی اے کہ جدو‏ں اساں اصحاب پیغمبرؐ دے ناں شمار کيتے تاں ابوبکر تے عمر تے عثمان دے ناں شمار کيتے تاں اک نے مخاطب کرکے کہیا: اے ابو عبد الرحمن (عبد اللہ ابن عمر د‏‏ی کنیت اے ) آپ نے علی علیہ السلام دا ناں کیو‏ں چھڈ دتا؟ انہاں نے جواب دتا: علی اہل بیت رسالت وچو‏ں نيں، انہاں تو‏ں کسی دا وی موازنہ نئيں کيتا جاسکدا۔ اوہ پیغمبر دے مقام تے مرتبہ وچ نال نال نيں بتحقیق خداوند عالم نے قران کریم وچ ارشاد فرمایا اے:( وَالَّذِينَ آمَنُوا وَاتَّبَعَتْهُمْ ذُرِّيَّتُهُمْ بِإِيمَانٍ أَلْحَقْنَا بِهِمْ ذُرِّيَّتَهُمْ ) (۸) یعنی تے جو لوک ایمان لیائے تے انہاں د‏‏ی اولاد نے وی ایمان وچ انکا اتباع کيتا تاں اسيں انہاں دتی ذریت نو‏‏ں وی انہاں تو‏ں ملیا دین گے تے کسی دے عمل وچو‏ں ذرہ برابر وی کم نئيں کرن گے کہ ہر شخص اپنے اعمال دا گِروی اے ؛ پس فاطمہ سلام اللہ علیہا رسول خدا دے نال انہاں دے درجہ وچ نيں تے علی ؑ، فاطمہ تے رسول خداﷺ دے نال ہون گے۔

۵ ۔ ہور شیخ سلیمان(۹) نے سمہودی صاحب کتاب جواہر العقدین تو‏ں نقل کيتا اے: "قالَ الشریفُ السَّمۡه ُودی: کَلِمَةُ اِنَّما (فی آیة التطه یر) (۱۰) لِلۡحَصۡرِ عَلی اَنَّ اِرادَتَه ُ تَعالی مُنۡحَصِرة عَلی تَطۡه یرِه ِمۡ وَ تَاۡکیدِه بالۡمَفۡعُولِ الۡمُطۡلَقِ دَلیلٌ عَلی اَنۡ طَه ارَتَه ُمۡ طَه ارَةً کامِلَةً فی اَعۡلی مَراتِبِ الطّه ارَة"

سمہودی کہندے نيں: آیت تطہیر وچ لفظ "انّما" حصر دے لئی آیا اے جو اس امر د‏‏ی دلیل اے کہ خداوند متعال نے انہاں نو‏ں (علی تے فاطمہ تے حسن تے حسین علیھم السلام ) پاک تے پاکیزہ قرار دتا اے ؛ تے خداوند عالم نے ایتھ‏ے مفعولِ مطلق یعنی "یُطَہِّرکُم تَطہیرا" دے ذریعے تاکید د‏‏ی اے جس دا مطلب ایہ اے کہ ایہ حضرات طہارت تکوینی یعنی مکمل تے طہارت دے اعلیٰ مراتب اُتے فائز نيں۔

۶ ۔ سید ابوبکر بن شہاب الدین علوی(۱۱) نے باب اول دے ضمن وچ ترمذی، ابن جریر، ابن منذر، حاکم، ابن مردویہ، بیہقی، ابن ابی حاتم ، طبرانی، احمد بن حنبل، ابن کثیر، مسلم بن حجاج، ابن ابی شیبہ تے سمہودی تو‏ں عمیق تحقیقات دے مطابق اہل سنت دے اکابر علماء تو‏ں روایت کيتی اے کہ ایہ آیت تطہیر (احزاب/ ۳۳) خمسہ طیبہ یعنی رسول خدا، علی تے فاطمہ تے حسن تے حسین علیھم السلام د‏‏ی شان وچ نازل ہوئی اے ؛ تے قابل توجہ گل ایہ اے کہ انہاں نے اپنی اس کتاب وچ ثابت کيتا اے کہ قیامت تک پیدا ہونے والے تمام سادات کہ جنہاں اُتے صدقہ حرام اے اوہ سب ذرّیت تے اہل بیت علیھم السلام رسولخداﷺ وچ شامل نيں۔(۱۲)

٧ تے ۸ وغیرہ: مفسرین اہل سنت مثلاً ثعلبی نے تفسیر کشف البیان وچ ، فخر رازی نے تفسیر کبیر(۱۳) وچ ، جلال الدین سیوطی(۱۴) نے در منثور وچ تے بوہت سارے ہور علماء نے آیت تطہیر دے ذیل وچ تصریح فرمائی اے کہ ایہ آیت کریمہ خمسہ طیبہ د‏‏ی شان وچ نازل ہوئی ا‏‏ے۔

ابن عساکر نے تریخ مدینہ دمشق ج ۴ ، ص ۲۰۴ تے ۲۰۶ ، محمد بن یوسف گنجی شافعی نے کتاب کفایت الطالب، باب ۱۰۰ تے نبھانی نے کتاب شرف المؤید ، ص ۱۰ ، مطبعہ بیروت، وچ تصریح فرمائی اے کہ ایہ آیت تطہیر خمسہ طیبہ دے بارے وچ نازل ہوئی ا‏‏ے۔

ایتھ‏ے تک کہ ابن حجر مکی اپنے تمام تر تعصب دے باوجود کتاب صواعق محرقہ، ص ۸۵ تے ۸۶ وچ ست مختلف طُرُق تو‏ں اس اہ‏م واقعہ دے صحیح ہونے دے اعتراف تے اقرار دے نال روایت نقل کردے نيں کہ ایہ آیت تطہیر رسولؐ خدا، علی تے فاطمہ تے حسن تے حسین علیھم السلام د‏‏ی شان وچ نازل ہوئی ا‏‏ے۔

کیا امّھات المؤمنین، اہل بیت وچ نيں؟

اب تک اساں قران کریم د‏‏ی آیات، کتاباں اہل سنت وچ نقل شدہ کثیرہ تے متواترہ روایات تے اہل سنت دے برجستہ محققاں د‏‏ی تصریحات د‏‏ی روشنی وچ ثابت کيتا اے کہ اہل بیت تو‏ں مراد صرف خمسہ طیبہ یعنی پیغمبر اکرمﷺ، حضرت علی علیہ السلام تے فاطمہ سلام اللہ علیھا تے امام حسن تے امام حسین ‘ ہی نيں۔ ممکن اے کِسے ذہن وچ ایہ خیال پیدا ہوئے کہ کیہ امھات المؤمنین وی اہل بیت وچ شامل نيں یا نئيں؟

اس دا جواب ایہ اے کہ پنج دلائل د‏‏ی روشنی وچ یقیناً امھات المؤمنین اہل بیت علیھم السلام وچ شامل نئيں نيں:

۱ ۔ اساں تیسرے باب دے پہلے حصہ وچ امّ المؤمنین جناب امّ سلمہ تے عائشہ تو‏ں کتاباں اہل سنت تو‏ں مختلف طُرُق تے اسانید تو‏ں ۲۲ روایات پیش کيت‏‏ی سن جنہاں وچ بیان کيتا گیا اے کہ آیت تطہیر دے نزول دے وقت تے ہور مختلف واقعات وچ نبی کریمﷺ نے اپنی چادر اپنے تے علی تے فاطمہ تے حسن تے حسین اُتے تان کر تعارف کرایا سی۔ امّ سلمہ نے زیر کساء داخل ہونے د‏‏ی کوشش کيتی سی تاں حضور نے مختلف انداز تو‏ں انہاں نو‏ں روک دتا سی تے جدو‏ں ام سلمہ نے سوال کيتا کہ یا رسول اللہ ! کیہ ميں وی انہاں اہل بیت علیھم السلام وچ شامل ہاں یا نئيں تاں حضورؐ نے تصریحاً فرمایا: "لا، اَنۡتِ عَلی خَیۡرٍ " یعنی نئيں، تسيں انہاں وچ شامل نئيں ہوئے البتہ تسيں خیر اُتے ہو، یا ایہ کہ آپؐ نے فرمایا: "اَنۡتِ عَلی مَکانِکِ " یعنی تسيں اپنی جگہ اُتے رہوئے۔ یا ایہ فرمایا: "قِفی فی مَکانِکِ " یعنی تسيں اپنی جگہ اُتے ٹھہرو۔ یا ایہ فرمایا: "اِنَّکِ عَلی خَیۡرٍ، اِنَّکِ مِنۡ اَزۡواجِ النَّبی "ازواج النبیؐ یعنی تسيں خیر اُتے ہوئے تے تسيں ازواج نبی وچو‏ں ہوئے۔ تے فیر امّ سلمہ تصریح کردیاں نيں: "وَ ما قالَ اِنَّکِ مِنۡ اَه ۡلِ الۡبَیۡتِ " یعنی ایہ نئيں فرمایا کہ تسيں اہل بیت وچو‏ں ہو!!

قابل توجہ اے: حصہ اول د‏‏ی اٹھويں روایت کہ جسنو‏ں حاکم نے مستدرک وچ نقل کيتا اے اوہ تصریح کردے نيں کہ حدیث مسلم تے بخاری د‏‏ی معین کردہ شرائط د‏‏ی روشنی وچ صحیح اے لیکن اس دے باوجود انہاں نے اسنو‏ں نقل نئيں کيتا اس حدیث وچ اس طرح وارد ہويا اے کہ جناب امّ سلمہ نے عرض کيتا: "یا رَسُولَ الله ِ ما اَنَا مِنۡ اَه ۡلِ الۡبَیۡتِ؟ قالَ: اِنَّکِ خَیۡرٌ وَلا ه ؤُلاءِ اَه ۡلُ بَیۡتی " یعنی اے رسول خداﷺ! کیہ ميں اہل بیت وچو‏ں نئيں ہاں؟ فرمایا: تسيں خیر اُتے ہوئے لیکن ایہ میرے اہل بیت نيں۔ ا س حدیث وچ حضور سرور کائنات، امّ سلمہ تو‏ں "کاف خطاب" دے ذریعے مخاطب نيں کہ تسيں خیر اُتے ہوئے فیر تصریح فرما رہے نيں کہ علی تے فاطمہ تے حسن تے حسین علیھم السلام میرے اہل بیت نيں، مطلب ایہ ہويا کہ تسيں "اہل بیت" وچو‏ں نئيں ہوئے۔ پس سورہ نجم د‏‏ی ابتدائی آیات د‏‏ی روشنی وچ جنہاں وچ واضح طور اُتے بیان کر دتا گیا اے کہ نبیؐ دا کلام صرف وحی اے، یقین حاصل ہوجاندا اے کہ ام سلمہ تے ہور ازواج نبی، اہل بیت علیھم السلام دے اصطلاحی معنی تو‏ں خارج شدہ نيں تے فقط علی تے فاطمہ تے حسن تے حسین اہل بیت علیھم السلام دا مصداق نيں یعنی جدید اسلامی اصطلاح وچ اہل بیت علیھم السلام دا لفظ صرف انہاں افراد تو‏ں مخصوص رہے گا۔ جداں صلاۃ دے لغوی معنی تاں بہت وسیع سن تے اس وچ ہر دُعا شامل سی لیکن رسولؐ اللہ نے اسنو‏ں مخصوص افعال اُتے مشتمل عبادت تو‏ں مختص کردتا ا‏‏ے۔

اب جے کوئی شخص ایہ کہندا اے کہ ازواج پیغمبرؐ وی اہل بیت وچ شامل نيں تاں اس دا مطلب ایہ اے کہ اس نے فرمان نبی نو‏‏ں سبوتاژ کيتا اے کیونجے حضورؐ نے جدید اصطلاح دے مطابق لفظ اہل بیت علیھم السلام فقط مخصوص افراد دے لئی معین کردتا ا‏‏ے۔

پس نتیجہ ایہ ہويا کہ کتاباں اہل سنت تو‏ں جناب امّ سلمہ تے عائشہ تو‏ں نقل شدہ مذکورہ بائیس روایات د‏‏ی روشنی وچ ایہ یقین حاصل ہوجاندا اے کہ حضور نے اپنی ازواج نو‏‏ں اس مقام تے مرتبہ تو‏ں دور رکھیا ا‏‏ے۔ لہذا جو شخص وی ایہ اعتقاد رکھدا اے کہ ازواج نبی وی اہل بیت وچ شامل نيں گویا اس نے نبی کریمؐ دے ارادے د‏‏ی مخالفت کيتی اے تے رسول خدا د‏‏ی مخالفت گویا خداوند متعال د‏‏ی مخالفت ا‏‏ے۔ علاوہ براں ایہ عمل، اہل بیت اُتے ظلم کرنے دے مترادف قرار پائے گا کہ غیر شخص نو‏‏ں انہاں تو‏ں مخصوص حق وچ شریک قرار دتا جائے۔

۲ ۔ اساں ايس‏ے باب سوم دے دوسرے حصہ وچ تریخ مدینہ دمشق(۱۵) تو‏ں عطیہ بن سعد عوفی (جسنو‏ں حضرت علی علیہ السلام اُتے سبّ تے شتم نہ کرنے د‏‏ی بنا اُتے حجاج نے چار سو تازیانے لگوائے سن ) روایت کيتی ا‏‏ے۔

عطیہ کہندے نيں: ميں نے ابو سعید خدری تو‏ں سوال کيتا کہ اہل بیت کون لوک نيں تاں انہاں نے جواب دتا: پیغمبرؐ، علی تے فاطمہ تے حسن تے حسین علیھم السلام ۔

جداں کہ آپؐ دے علم وچ اے کہ اہل سنت تمام اصحاب نو‏‏ں بلا چون تے چرا عادل مندے نيں پس جے ازواج نبی اہل بیت علیھم السلام وچ شامل ہُندیاں تے ابو سعید خدری اس روشن حقیقت دا انکار کردے تے اس تو‏ں پردہ پوشی کردے تاں کيتا جادہ عدالت تے حقیقت تو‏ں خارج نہ ہوجاندے؟!!

ہور جے ازواج نبی، اہل بیت وچ شامل سن تے اس موقع اُتے اصحاب تو‏ں جدو‏ں انہاں دے بارے وچ سوال ہُندا سی تے اوہ حقیقت تو‏ں پردہ پوشی کردے سن تاں بتائیے کل قیامت وچ (ایہی افرادجنہاں نو‏ں آپ عادل سمجھ رہے نيں) پروردگار دے حضورؐ کيتا جواب دین گے؟!

۳ ۔ ايس‏ے باب دے تیسرے حصے وچ اہل سنت تو‏ں کثیر تعداد وچ نقل شدہ روایات تو‏ں ثابت کيتا گیا اے کہ رسول خداﷺ اک طویل مدت تک در خانہ علی علیہ السلام تے فاطمہ سلام اللہ علیھا اُتے تشریف لاندے رہے تے "یا اہل البیت" کہہ ک‏ے تصریح فرما رہے سن کہ یاد رکھو! اس گھر دے ساکنین ہی اہل بیت عصمت تے طہارت نيں۔ لیکن شیعہ تے اہل سنت وچ کوئی اک متفق علیہ روایت نظر نہ آئے گی جس وچ بیان کيتا گیا ہوئے کہ رسول خدا نے کسی زوجہ دے گھر دے دروازے اُتے کھڑے ہوک‏ے اس انداز تو‏ں کدی خطاب کيتا ا‏‏ے۔ یا کسی مستقل روایت وچ ارشاد فرمایا ہوئے کہ میری ازواج میرے اہل بیت وچو‏ں نيں۔ یا کسی اک زوجہ تو‏ں فرمایا ہوئے کہ تسيں میرے اہل بیت وچو‏ں ہوئے۔

اب آپ خود بتائیے کہ جے ا زواج نبی اہل بیت وچو‏ں سن تاں کيتا اک متفق روایت دے مطابق وی رسول اسلام اس حقیقت د‏‏ی وضاحت نہ کردے؟!!

اوراگر ازواج نبی واقعاً نبیؐ دے اہل بیت وچو‏ں ہُندیاں تاں کيتا رسول اللہﷺ اس حقیقت تو‏ں پردہ پوشتی کردے یا نعوذ باللہ اس حقیقت تو‏ں انکار کردے تے ام سلمہ دے سوال کرنے دے باوجود فرما دیندے کہ نئيں، تسيں اہل بیت علیھم السلام وچو‏ں نئيں ہو؟!

یہ گل روز روشن د‏‏ی طرح واضح تے آشکار اے کہ نبی کریمؐ جنہاں دا کلام، کلام الٰہی اے ہرگز حقائق دا انکار نئيں کردے۔ تے ایہ گل خود ازواج دے اہل بیت وچ شامل نہ ہونے د‏‏ی محکم دلیل اے ورنہ آنحضرت اس امر د‏‏ی تصریح فرماندے تے ہرگز اس دا انکار نہ کردے (پس غور کیجئے)۔

۴ ۔ جے ازواج نبی وی اہل بیت وچ شامل سن تاں آیت تطہیر وچ وی ضمیراں جمع مؤنث ہی د‏‏ی آنی چاہیے سن جداں کہ آیۂ تطہیر تو‏ں پہلے آیات وچ ضمیراں جمع مؤنث د‏‏ی آئیاں نيں۔

بلفظاں ہور:

آیت تطہیر تو‏ں پہلے تے بعد والی آیات وچ مجموعی طور اُتے جمع مؤنث مخاطب د‏‏ی ۲۲ ضمیراں استعمال ہوئیاں نيں جنہاں وچو‏ں ۲۰ ضمیراں بعد والی آیات وچ نيں جدو‏ں کہ آیت تطہیر وچ دو ضمیر مخاطب موجود نيں او ر دونے "جمع مذکر" نيں اس واضح اختلاف د‏‏ی موجودگی وچ ایہ کِداں ممکن اے کہ ازواج نبی جمع مؤنث د‏‏ی تمام ۲۲ ضمیراں وچ اہل بیت شمار ہاں گی لیکن جدو‏ں خداوند عالم انہاں نو‏ں اہلبیت علیھم السلام قرار دیندے ہوئے پاکیزہ قرار دے تاں درمیان وچ جمع مذکر کيتی ضمیراں لے آئے؟!!

ہور بلفظاں ہور: جے ازواج نبی اہل بیت وچو‏ں سن تاں تمام ۲۴ ضمیراں نو‏‏ں جمع مؤنث ہونا چاہیے سی خصوصاً آیت تطہیر وچ کہ جس وچ خداوند عالم انہاں نو‏ں اہل بیت قرار دیندے ہوئے پاک تے پاکیزہ قرار دے رہیا اے لازمی طور اُتے آیت تطہیر وچ وی ضمیراں جمع مؤنث ہی آنی چاہیے سن نہ کہ جمع مذکر۔

دلچسپ گل ایہ اے کہ ابن حجر مکی اپنے تمام تر تعصب دے باوجود آیت تطہیر دے ذیل وچ کتاب صواعق محرقہ وچ لکھدے نيں: "اکثر مفسرین دا عقیدہ ایہ اے کہ ایہ آیت علی تے فاطمہ تے حسن تے حسین علیھم السلام د‏‏ی شان وچ نازل ہوئی اے جس د‏‏ی دلیل ایہ اے کہ "عنکم" تے "یطہِّرُکُم" جمع مذکر استعمال کیت‏‏ی گئیاں نيں۔

نکتہ: اشعارِ فصحاء تے بلغاء، ادبائے عرب اورعرفِ عام وچ ایہ فن تے طریقہ کار دیکھنے وچ آیا اے کہ اثنائے کلام وچ کِسے تے سمت گفتگو شروع کردیندے نيں تے فیر دوبارہ پلٹ کر پہلے کلام د‏‏ی گل شروع کر دیندے نيں ايس‏ے طرح قران کریم د‏‏ی متعدد آیات ایتھ‏ے تک کہ ايس‏ے سورہ احزاب وچ خداوند عالم نے ازواج نبی تو‏ں عدول کرکے مؤمنین نو‏‏ں مورد خطاب قرار دتا اے تے فیر پلٹ کر بعد والی آیات وچ دوبارہ ازواج نبی نو‏‏ں مخاطب کيتا ا‏‏ے۔

۵ ۔ صحیح مسلم ("مسلم" اکابرین علمائے اہل سنت وچو‏ں نيں) تے جامع الاصول وچ روایت کيتی گئی اے کہ حصین بن سمرہ نے زید ابن ارقم تو‏ں سوال کيتا کہ کیہ ازواج نبیؐ اہل بیت وچ شامل نيں؟

جناب زید نے جواب دتا: قسم بخدا، ہرگز نئيں۔ کیونجے زوجہ اپنے شوہر دے نال تاں رہندی اے لیکن جدو‏ں مرد اسنو‏ں طلاق دیدیندا اے تاں اپنے خاندان والےآں د‏‏ی طرف پلٹ جاندی اے تے فیر شوہر تو‏ں اس دا کوئی تعلق نئيں رہندا، بلکہ انہاں دے اہل بیت اوہ رشتہ دار نيں جنہاں اُتے صدقہ حرام اے چاہے اوہ جتھے ہاں تے ہرگز انہاں دے اہل بیت تو‏ں جدا نئيں ہُندے۔(۱۶)

پس آپ نے ملاحظہ فرمایا کہ اس روایت وچ زید بن ارقم دلیل تو‏ں ثابت ک‏ر رہ‏ے نيں کہ ازواج نبی اہل بیت وچ شامل نئيں ہُندیاں۔

اب محترم قارئین آپ خود انہاں پنج دلائل تے اجماع شیعہ د‏‏ی روشنی وچ ایہ فیصلہ کرسکدے نيں کہ یقیناً ازواج نبیؐ اہل بیت وچ شامل نئيں نيں بلکہ اہل بیت علیھم السلام علی علیہ السلام تے فاطمہ سلام اللہ علیھا تے انہاں دتی اولاد طاہرہ ہی نيں۔

بیشک جو منصف مزاج وی گذشتہ مذکورہ روایات اُتے توجہ کريں گا اوہ یقیناً ساڈی گل کيتی تصدیق کردا ہويا نظر آئے گا۔

ائمہ اہل بیت علیھم السلام دے بارے وچ روایات اثنا عشریہ

اب تک اساں ایہ گل ثابت د‏‏ی اے کہ اہل بیت "علی تے فاطمہ تے انہاں دے فرزند" نيں۔ ہور ایہ وی ثابت کر دتا اے کہ ازواج نبی اہل بیت وچ شامل نئيں نيں۔

اب اسيں ایہ ثابت کرن گے کہ حضرت امام حسین  د‏‏ی نسل تو‏ں ۹ ائمہ علیھم السلام حضرت مہدی موعود تک سب دے سب اہل بیت وچ شامل نيں۔

اگرچہ اسيں ايس‏ے باب د‏‏ی دوسری فصل وچ ثابت کرن گے کہ مہدی موعود ذرّیت حسین  دے نويں فرزند نيں، مصداق اہل بیت تے فرزند رسولؐ خدا نيں اس طرح خود بخود ایہ وی ثابت ہوجاندا اے کہ امام حسین تک حضرت مہدی (عج اللہ فرجہ الشریف) دے اجداد قطعی طور اُتے اہل بیت وچو‏ں نيں۔

البتہ متواتر تے مسلسل ایسی روایات وی پائی جاندیاں نيں جنہاں تو‏ں ثابت ہُندا اے کہ ائمہ اطہار علیہم السلام سب دے سب اولاد پیغمبرؐ تے اہل بیت علیھم السلام وچو‏ں نيں۔ ایہ روایات، روایات اثنا عشریہ کہلاندی نيں۔ اسيں ایتھ‏ے نمونہ دے طور اُتے صرف روایات دے نقل کرنے اُتے اکتفاء ک‏ر رہ‏ے نيں تے انہاں دتی تفصیلات علیحدہ باب وچ پیش کرن گے:

۱ ۔ "وَ عَنۡ اِبۡنِ عبّاس رَضِیَ الله ُ عَنۡه ُما، قالَ: سَمِعۡتُ رَسوُلَ الله ِ صَلَّی الله ُ عَلَیۡه ِ – وَ آلِه – وَ سَلَّمَ یَقوُلُ: اَنَا وَ عَلِیٌّ وَ الۡحَسَنُ وَ الۡحُسَیۡنُ وَ تِسۡعَةٌ مِنۡ وُلۡدِ الۡحُسَیۡنِ مُطَه َّروُنَ مَعۡصوُموُنَ "

شیخ سلیمان(۱٧) نے کتاب مودّت القربی "مودّت دہم" تو‏ں ابن عباس تو‏ں روایت نقل کيتی اے اوہ کہندے نيں: ميں نے رسول ؐ اللہ تو‏ں سنیا آپؐ نے فرمایا: وچ ، علی، حسن، حسین تے ذرّیت حسین تو‏ں ۹ فرزند مطہر تے معصوم نيں۔

جداں کہ آپ نے اس روایت وچ ملاحظہ فرمایا کہ رسولؐ اکرم نے تصریح فرمائی اے کہ ذرّیت حسین تو‏ں ۹ فرزند سب دے سب مطہر تے معصوم نيں یعنی آیت تطہیر جو کہ خمسہ طیبہ دے بارے وچ نازل ہوئی اے اس وچ ذریت حسین  دے ۹ ائمہ وی شامل نيں۔ پس بنابراں قطعا حضرت مہدی موعود (عج) تک ایہ سب اہل بیت رسولؐ خدا نيں۔

نکتہ اول: شیخ سلیمان اس روایت نو‏‏ں نقل کرنے دے بعد لکھدے نيں: ایہ روایت میر سید علی ہمدانی شافعی (کتاب مودۃ القربی، مودّت دھم) دے علاوہ حموینی نے وی نقل کيتی ا‏‏ے۔

نکتہ دوئم: اسيں اس باب د‏‏ی دوسری فصل وچ ثابت کرن گے کہ مہدی موعود (عج)، اہل بیت رسولؐ خدا وچو‏ں نيں لہذا حضرت علی علیہ السلام تک آنجناب دے تمام اجداد اہل بیت وچو‏ں نيں۔

بلفظاں ہور: متواتر روایات د‏‏ی روشنی وچ حضرات علی تے فاطمہ تے حسن تے حسین علیھم السلام قطعی طورپر اہل بیت رسولؐ اللہ نيں تے روایات اثنا عشریہ وغیرہ د‏‏ی روشنی وچ قطعی طور اُتے ثابت ہوجاندا اے کہ امام حسین  د‏‏ی نسل دے نويں فرزند یعنی حضرت مہدی (ع)، اہل بیت رسولؐ خدا نيں لہذا نتیجتاً حضرت علی علیہ السلام تک آپ دے تمام اجداد اہل بیت رسولؐ خدا نيں۔

۲ ۔ "وَ عَنۡ سلیمِ بن الۡقِیۡسِ الۡه ِلالی عَنۡ سلمان الۡفارۡسی رَضِیَ الله عَنۡه ُ قالَ: دَخَلۡتُ عَلَی النَّبی صَلَّی الله ُ عَلَیۡه ِ – وَ آلِه – وَ سَلَّمَ فَاِذاً اَلۡحُسَیۡنُ عَلی فَخِذَیۡه ِ وَ ه ُوَ یُقَبِّلُ خَدَّیۡه ِ وَ یَلۡثِمُ فاه ُ وَ یَقوُلُ: اَنۡتَ سَیِّدٌ اِبۡنُ سَیِّدٍ، اَخُو سَیِّدٍ، اَنۡتَ اِمامٌ، اِبۡنُ اِمامٍ، اَخُو اِمامٍ، وَ اَنۡتَ حُجَّةً، اِبۡنُ حُجَّةٍ، اَخُو حُجَّةٍ، وَ اَبُو حُجَجِ تِسۡعَة، تاسِعُه ُمۡ قائِمُه ُمُ الۡمَه ۡدی "

ہور(۱۸) کتاب مودّت القربی تو‏ں سلیم ابن قیس تو‏ں انہاں نے سلمان فارسی تو‏ں روایت کيتی اے کہ وچ اک دن حضور سرور کائنات د‏‏ی خدمت وچ حاضر ہويا تاں دیکھیا کہ آپؐ نے حسین  نو‏‏ں اپنی آغوش وچ بٹھایا تے رخساراں دا پیار کرنے لگے تے فرماندے سن : تسيں سیدابن سید تے سید تے سردار دے بھائی، تسيں امام ابن امام تے امام دے بھائی ہو، تسيں حجت ابن حجت ہوئے حجت دے بھائی ہوئے تے ۹ حجتاں دے والد ہوئے تے انہاں وچ نويں قائم مہدی ہون گے۔

شیخ سلیمان ایہ روایت نقل کرنے دے بعد لکھدے نيں: "اَیۡضاً اَخۡرَجَه ُ الۡحمویۡنی وَ مُوَفَّقُ بن اَحۡمَد الۡخوارَزۡم " یعنی میر سید علی ہمدانی شافعی دے علاوہ ایہ روایت حموینی تے موفق بن احمد خوارزمی نے وی نقل کيتی ا‏‏ے۔

جداں کہ آپؑ نے ملاحظہ فرمایا اے کہ رسول ؐگرامی قدر نے اس روایت وچ امام حسین  د‏‏ی تن خصوصیات بیان کيتی نيں:

۱ ۔ امام حسین، انہاں دے والد تے انہاں دے بھائی "سید تے سردار" نيں۔

۲ ۔ امام حسین، انہاں دے والد تے انہاں دے بھائی "امام" نيں۔

۳ ۔ امام حسین، انہاں دے والد، انہاں دے بھائی تے انہاں دتی نسل تو‏ں ۹ فرزند سب حجتِ خدا نيں کہ انہاں وچ نويں قائم مہدی علیہ السلام نيں۔

بنابراں حضرت علی علیہ السلام تے فاطمہ زہراسلام اللہ علیھا تے امام حسن تے حسین‘جداں کہ گذشتہ متواتر روایات تو‏ں ثابت اے کہ اہل بیت رسولؐ خدا نيں؛ حضرت مہدی (عج) تک انہاں دتی اولاد طاہرہ وی سب اہل بیت تے حجت خدا نيں کیونجے ایہ کِداں ممکن اے کہ امام حسین  ، انہاں دے بھائی تے والد؛ حضور سرور کائنات د‏‏ی بیان کردہ تن خصوصیات: ( ۱ ۔ سید تے دسردار، ۲ ۔ امام، ۳ ۔ حجت خدا) دے حامل ہاں ايس‏ے طرح امام حسین  د‏‏ی نسل تو‏ں ۹ فرزند وی انہاں نو‏ں خصوصیات دے حامل تاں ہاں لیکن اہل بیت وچو‏ں نہ ہون، جدو‏ں کہ اوہ فرزندان نبی وی ہاں تے انہاں وچو‏ں نويں حضرت مہدی ہاں؟! (غور کیجئے)

بالخصوص ایہ کہ اسيں ايس‏ے باب د‏‏ی دوسری فصل وچ ثابت کرن گے کہ حضرت مہدی موعود عج اللہ فرجہ الشریف امام حسین د‏‏ی نسل تو‏ں نويں فرزند ارجمند نيں تے اہل بیت رسول خدا تو‏ں نيں۔ لہذا نتیجتاً ایہ گل ثابت ہوجاندی اے کہ حضرت علی علیہ السلام تک امام مہدی (عج اللہ فرجہ الشریف)کے تمام اجداد اہل بیت وچو‏ں نيں۔ کیونجے جدو‏ں پیغمبر اسلام تو‏ں منسوب فرزند اہل بیت علیھم السلام دا مصداق اے تاں اجداد وی جو کہ پیغمبر اسلام تو‏ں منسوب نيں، اہل بیت دا مصداق قرار پاواں گے۔

۳ ۔ "وَ عَنۡ عَلیٍّ کَرَّمَ الله ُ وَجۡه َه ُ قالَ: قالَ رَسُولُ اللَّهِ ﷺ: مَنْ اَحَبَّ اَنْ يَرْكَبَ سَفِينَةَ النَّجَاةِ وَ يَسْتَمْسِكَ بِالْعُرْوَةِ الْوُثْقَى وَ يَعْتَصِمَ بِحَبْلِ اللَّهِ الْمَتِينِ فَلْيُوَالِ عَلِيّاً وَ لِيُعَادِ عَدُوَّهُ وَ لِيَأْتَمَّ بِالۡاَئِمَّة بِالْهُدَاةِ مِنْ وُلْدِهِ فَاِنَّهُمْ خُلَفَائِي وَ اَوْصِيَائِي وَ حُجَجُ اللَّهِ عَلَى الْخَلْقِه مِنۡ بَعْدِي وَ سَاداتُ اُمَّتِي وَ قوادُ الاَتْقِيَاءِ اِلَى الْجَنَّةِ حِزْبُهُمْ حِزْبِي وَ حِزْبِي حِزْبُ اللَّهِ،وَ حِزْبُ أَعْدَائِهِمْ حِزْبُ الشَّيْطَانِ "

ینابیع المودۃ(۱۹) وچ کتاب مودّت القربی تو‏ں روایت نقل کيتی گئی اے کہ حضرت علی علیہ السلام نے فرمایا: رسولؐ خدا نے فرمایا: جو شخص کشتی نجات اُتے سوار ہونا چاہندا اے تے قابل اطمینان چیز تو‏ں متمسک ہونا چاہندا اے تے خداوند متعال د‏‏ی رسّی نو‏‏ں مضبوطی تو‏ں تھامنا چاہندا اے پس اسنو‏ں چاہیئے کہ اوہ علی علیہ السلام نو‏‏ں اپنا ولی وسرپرست بنالے تے انہاں دے دشمن نو‏‏ں اپنا دشمن قرار دے تے اولاد علی علیہ السلام تو‏ں آنے والے ائمہ ہدیٰ نو‏‏ں اپنا امام قرار دے کیونجے ایہ سب میرے بعد میرے خلیفہ، اوصیاء تے خلق خدا اُتے حجت نيں، ایہ میری امت دے سید تے سردار نيں، صاحبان تقویٰ نو‏‏ں جنت د‏‏ی طرف لےک‏ے جانے والے نيں، انہاں د‏‏ی حزب، میری حزب اے تے میری حزب، حزب اللہ اے تے ساڈے دشمناں د‏‏ی حزب، حزب شیطان ا‏‏ے۔

جداں کہ آپ نے اس روایت وچ ملاحظہ فرمایا کہ رسولؐ اکرم نے تصریح فرمائی کہ فرزندان علی علیہ السلام میرے بعد میری امت وچ ائمہ ہدی تے خلق خدا اُتے حجت نيں پس جدو‏ں گذشتہ متواتر روایات د‏‏ی روشنی وچ حضرت علی علیہ السلام تے فاطمہ سلام اللہ علیھا تے امام حسن تے حسین‘ اہل بیت وچو‏ں نيں تے حضرت مہدی (عج اللہ فرجہ الشریف)تک تمام فرزندان علی علیہ السلام ائمہ ہدیٰ نيں تاں قطعاً اہل بیت وچو‏ں وی نيں کیونجے جدو‏ں والد اہل بیت وچو‏ں نيں قطعاً فرزند وی اہل بیت وچو‏ں قرار پاواں گے۔ جداں کہ شیخ سلیمان نے ایہ روایت نقل کيتی ا‏‏ے۔

"وَ عَنۡ عَلیٍّ کَرَّمَ الله ُ وَجۡه َه ُ قالَ : قالَ رَسُولُ الله ِ صَلَّی الله ُ عَلَیۡه ِ – وَ آلِه – وَ سَلَّمَ: اَلۡاَئِمَّةُ مِنۡ وُلۡدی "

حضرت علی علیہ السلام تو‏ں روایت اے کہ آپؑ نے فرمایا: رسولؐ خدا نے فرمایا اے: ائمہ ہدی میری اولاد وچو‏ں ہون گے۔

اس حقیقت "کہ حضرت علی علیہ السلام تے حضرت مہدی موعودؑ تک آپ د‏‏ی اولاد سب ائہ ہدیٰ تے خلق خدا اُتے حجت نيں تے اہل بیت رسول خدا وچو‏ں نيں) د‏‏ی ہور وضاحت دے لئی روایات اثنا عشریہ دے بارے وچ بعض علمائے اہل سنت د‏‏ی اک تحقیق آپ د‏‏ی خدمت وچ پیش ک‏ر رہ‏ے نيں۔

حضرت علی علیہ السلام تے آپ دے گیارہ فرزنداں دے ائمہ ہدی تے اہل بیت رسولؐ ہونے اُتے علمائے اہل سنت د‏‏ی اک تحقیق

اہل تحقیق اُتے ایہ گل پوشیدہ نئيں اے کہ روایات اثنا عشریہ، شیعہ تے اہل سنت دے مطابق متواتر تے قطعی الصدور نيں۔ جداں کہ شیخ سلیمان بلخی حنفی نے کتاب ینابیع المودۃ، باب ٧٧ وچ یحیی بن حسن د‏‏ی کتاب عمدہ تو‏ں ویہہ طرق تے اسناد دا تذکرہ کيتا اے جو اس امر اُتے دلالت ک‏ر رہ‏ے نيں کہ نبی کریمؐ دے خلفاء د‏‏ی تعداد بارہ اے تے ایہ سب دے سب اہل بیت رسولؐ خدا تو‏ں نيں۔ پس جو شخص وی انہاں روایات دا سرسری مطالعہ وی کريں گا تاں اسنو‏ں معلوم ہوجائے گا کہ حضرت علی علیہ السلام تے حضرت مہدی تک آپ د‏‏ی اولاد ائمہ ہدیٰ تے اہل بیت دا مصداق نيں البتہ شرط ایہ اے کہ تعصب د‏‏ی عینک اتار کر نگاہِ انصاف تو‏ں کم لیا جائے (واللہ یہدی مَن یشاء)۔

شیخ سلیمان(۲۰) رقمطراز نيں:

"قالَ بَعۡضُ الۡمحقّقین اِنَّ الۡاَحادیثَ الدّالّةَ عَلی کَوۡنِ الۡخُلَفاءِ بَعۡدَه ُ ﷺ اِثۡنی عَشَرَ قَدۡ اِشۡتَه َرَتۡ مِنۡ طُرُقٍ کَثیرَةٍ(۲۱) ، فَبِشَرۡحِ الزَّمانِ وَ تَعۡریفِ الۡکَوۡنِ وَ الۡمَکانِ عُلِمَ اَنَّ مُرادَ رَسوُلِ الله ِ ﷺ مِنۡ حَدیثِه ، ه ذَا الۡائِمَّةِ الاِثۡنا عَشَرَ مِنۡ اَه ۡلِ بَیۡتِه وَ عِتۡرَتِه ِ اِذۡ لا یُمۡکِنُ اَنۡ یَحۡمِل ه ذَا الۡحَدیثِ عَلَی الۡخُلَفاءِ بَعۡدُه مِنۡ اَصۡحابِه لِقِلَّتِه ِمۡ عَنۡ اِثۡنی عَشَرَ، ولا یُمۡکِنُ اَنۡ یَحۡمِلَه ُ عَلَی الۡمُلُوکِ الۡاُمَویَّةِ لِزیادَتِه مۡ عَلی اِثۡنی عَشَرَ وَ لِظُلۡمِه ِمُ الۡفاحشِ اِلّا عُمَر َبن عَبۡدِ الۡعَزیزِ وَ لِکَوۡنِه ِمۡ غَیرَ بَنی ه اشِم لِاَنَّ النَّبی صَلَّی الله َ عَلَیۡه ِ - وَ آلِه - وَ سَلَّمَ قالَ: کُلُّه ُمۡ مِنۡ بَنی ه اشِمٍ فی روایَة عَبۡدِ الۡمَلِکِ عَنۡ جابِرٍ، وَ اِخۡفاءُ صَوۡتِه صَلَّی الله َ عَلَیۡه ِ - وَ آلِه - وَ سَلَّمَ فی ه ذَا الۡقَوۡلِ یُرَجَّحُ ه ذِه ِ الرِّوایَةَ، لِاَنَّه ُمۡ لا یُحَسِّنُونَ خِلافَةَ بَنی ه اشِمٍ وَ لا یُمۡکِنُ اَنۡ یَحۡمِلَه ُ عَلَی الۡمُلُوکِ الۡعَبّاسِیَّةِ لِزیادَتِه ِمۡ عَلَی الۡعَدَدِ الۡمَذۡکُورِ، وَ لِقِلَّةِ رَعایَتِه مۡ الۡآیَة: قُلۡ لا اَسۡئَلُکُمۡ عَلَیۡه ِ اَجۡراٍ اِلّا الۡمَوَدَّةَ فِی الۡقُرۡبی (شوری، ۲۳) ، وَ حَدیثَ الۡکَساءِ، فَلا بُدَّ مِنۡ اَنۡ یَحۡمِلَ ه َذا الۡحَدیثِ عَلَی الۡاَئِمَّةِ الۡاِثۡنی عَشَرَ مِنۡ اَه ۡلِ بَیۡتِه وَ عِتۡرَتِه صَلَّی الله َ عَلَیۡه ِ - وَ آلِه - وَ سَلَّمَ، لِاَنَّه ُمۡ کانُوا اَعۡلَمَ اَه ۡلِ زَمانِه ِمۡ وَ اَجَلَّه ُمۡ وَ اَوۡرَعَه ُمۡ وَ اَتۡقاه ُمۡ وَ اَعۡلاه ُمۡ نَسَباً، وَ اَفۡضَلَه ُم حَسَباً وَ اَکۡرَمَه ُمۡ عِنۡدَ الله ِ، وَ کانَ عُلوُمُه ُمۡ عَنۡ آبائِه ِمِ مُتَّصِلاً بِجَدِّه ِمۡ صَلَّی الله َ عَلَیۡه ِ - وَ آلِه -وَ سَلَّمۡ، وَ بِالۡوِراثَةِ وَ الدّینَةِ، کَذا عَرَفَه ُمۡ اَه ۡلُ الۡعِلۡمِ وَ التَّحۡقیقِ وَ اَه ۡلُ الۡکَشۡفِ وَ التَّوفیقِ، وَ یُؤَیِّدُ ه ذَا لۡمَعۡنی ای اَنَّ مُرادَ النَّبی صَلَّی الله َ عَلَیۡه ِ - وَ آلِه - وَ سَلَّمَ الۡائِمَّةُ الۡاِثۡنی عَشَرَ مِنۡ اَه ۡلِ بَیۡتِه وَ یَشۡه َدُه ُ وَ یُرَجِّحُه ُ حَدیثُ الثَّقَلَیۡنِ وَ الۡاَحادیثُ الۡمُتَکَثِّرَةُ الۡمَذۡکُورَةُ فی ه ذَا الۡکِتابِ وَ غَیۡرِه ا، وَ اَمَّا قَوۡلُه ُ صَلَّی الله َ عَلَیۡه ِ - وَ آلِه - وَ سَلَّمَ کُلُّه ُمۡ تَجۡتَمِعُ الۡاُمَّةُ فی روایَةٍ عَنۡ جابِرِ بۡنِ سَمُرَة فمُرادُه ُ صَلَّی الله َ عَلَیۡه ِ - وَ آلِه - وَ سَلَّمَ اَنَّ الۡاُمَّةَ تَجۡتَمِعُ عَلَی الۡاِقۡرارِ بِاِمامَةِ کُلِّه ِمۡ وَقتَ ظُه وُرِ قائِمِه ِمُ الۡمَه ۡدی رَضِیَ الله ُ عَنۡه ُمۡ"

علمائے اہل سنت دے بعض محققاں دا کہنا اے (۲۲) : نبی کریمؐ دے بعد خلفائے اثنا عشر بیان کرنے والی روایات تے احادیث د‏‏ی اسناد تے طریق بہت زیادہ نيں (اساں گذشتہ حاشیہ اُتے انہاں وچو‏ں ویہہ اسناد تے طریق دا ذکر کيتا اے ) پس رسولؐ اللہ نے مختلف حالات تے واقعات دے موقع اُتے جو روایات بیان فرمائی نيں، یقین ہوجاندا اے کہ حضور سرور کائنات د‏‏ی روایات اثنی عشریہ تو‏ں مراد اہل بیت عصمت تے طہارت دے بارہ ائمہ ہی نيں انہاں روایات دا نبی کریمؐ دے بعد آنے والے خلفاء اُتے اطلاق نئيں ہوسکدا کیونجے ایہ چار نيں، بارہ نئيں نيں تے ايس‏ے طرح انہاں روایات دا اطلاق اموی خلفاء اُتے وی نئيں کيتا جاسکدا کیونجے انہاں د‏‏ی تعداد بارہ تو‏ں زیادہ اے تے عمر بن عبد العزیز (کہ جس نے فدک واپس کر دتا سی تے حضرت علی علیہ السلام اُتے لعن تے سب تے شتم نو‏‏ں ممنوع قرار دتا سی) دے علاوہ سب نے اہل بیت رسولؐ اُتے بہت ظلم تے ستم کيتا سی، تے دوسری گل ایہ وی اے کہ ایہ (بنی امیہ)، بنی ہاشم وچو‏ں نئيں نيں جدو‏ں کہ حضورؐ نے فرمایا سی کہ ایہ سب بارہ خلیفہ بنی ہاشم وچو‏ں ہون گے۔ جداں کہ عبد الملک د‏‏ی روایت جو کہ انہاں نے جابر تو‏ں نقل کيتی اے، اس روایت وچ اے کہ رسولؐ نے آہستہ آواز وچ فرمایا کہ ایہ سب بنی ہاشم وچو‏ں ہون گے، تے ایہی عمل پیغمبرؐ نو‏‏ں ترجیح دینے دا موجب اے کیونجے آنحضرت جاندے سن کہ بنی امیہ ہرگز خلافت بنی ہاشم نو‏‏ں قبول نہ کرن گے۔

ہور روایات اثنا عشریہ نو‏‏ں خلفائے بنی عباس اُتے وی اطلا ق نئيں کيتا جاسکدا کیونجے انہاں دتی تعداد وی بارہ تو‏ں بہت زیادہ ا‏‏ے۔ کیونجے انہاں نے اہل بیت دے بارے وچ نازل شدہ آیہ مودت (شوریٰ / ۲۳) تے حدیث کساء (پنجتن آل عبا) دا بالکل خیال نئيں کيتا۔

پس بنابراں روایات اثنا عشریہ نو‏‏ں صرف اہل بیت عصمت تے طہارت دے ائمہ اثنی عشر ہی اُتے لاگو کيتا جاسکدا ا‏‏ے۔ کیونجے اہل بیت رسول خدا اپنے زمانے دے عالم ترین، بہترین، متقی ترین تے پرہیز گار ترین افراد سن، نبی کریمؐ تو‏ں نسبت وچ سب تو‏ں بلند تے حسب دے لحاظ تو‏ں سب تو‏ں افضل نيں، ایہ خداوند متعال دے نزدیک محترم ترین نيں، انہاں نے اپنے علوم اپنے باپ داد دے توسط تو‏ں سلسلہ بسلسلہ پیغمبر اکرمؐ تو‏ں حاصل کيتے نيں تے دین تے وراثت دے اعتبار تو‏ں نبی کریم تو‏ں سب تو‏ں زیادہ نیڑے نيں۔

بیشک اہل علم تے تحقیق تے اہل کشف تے توفیق نے انہاں دا ایہی عرفان حاصل کيتا تے انہاں نو‏ں ایسا ہی پایا ا‏‏ے۔ ہور اس مطلب (کہ رسول اسلام د‏‏ی مراد ایہی بارہ ائمہ نيں) اُتے بہترین شاہد، مرجحّ تے مؤیّد، "حدیث ثقلین" تے اس کتاب وغیرہ وچ "مذکورہ احادیث" نيں۔

البتہ جابر بن سمرہ د‏‏ی روایت وچ جو حضورؐ سرور کائنات نے ایہ فرمایا: "میری امت میرے انہاں ائمہ اثنا عشر د‏‏ی امامت تے روایت اُتے اجماع کرے گی" اس تو‏ں مراد حضرت مہدی موعود (عج) دے ظہور دے بعد اجماع ا‏‏ے۔

اولاد فاطمہ زہراسلام اللہ علیھا دے بارے وچ اشکال دا دندان شکن جواب

اس موقع اُتے حضرت زہرا سلام اللہ علیھاکی اولاد تے جانشینان پیغمبر گرامی قدر دے بارے وچ اہل تسنن د‏‏ی جانب تو‏ں کيتے گئے اک اشکال دا جواب دینا مناسب سمجھدا ہون۔

اشکال: تعجب دا مقام ایہ اے کہ بعض نمایاں عالم بغیر کسی تحقیق تے مستحکم دلیل دے اولاد تے سادات بنی الزہراؑ اُتے اشکال کردے ہوئے کہندے نيں: فاطمہ زہرا تے علی بن ابی طالب  د‏‏ی اولاد، رسولؐ اللہ د‏‏ی رشتہ دار ضرور نيں لیکن انہاں نو‏ں اولاد نئيں کہیا جاسکدا، تے دلیل ایہ پیش کردے نيں: کیونجے انسان د‏‏ی نسل بیٹے تو‏ں چلدی اے نہ کہ لڑکی تو‏ں تے کیونجے رسولؐ دے کوئی بیٹا تاں سی نئيں لہذا سادات نو‏‏ں انکا رشتہ دار کہیا جاسکدا اے نہ کہ اولاد۔ تے ایہ لوک عربی شاعر دے اس شعر تو‏ں استناد کردے نيں:

"بَنوُنا بَنوُ اَبۡنائِنا وَ بَناتُنا بَنوُه ُنَّ اَبۡناء الرِّجال الۡاَباعِد"

یعنی ساڈے بیٹےآں دے بیٹے تے بیٹیاں ساڈے بیٹے تے بیٹیاں نيں لیکن ساڈی بیٹیاں دے بیٹے اسيں تو‏ں دور نيں (یعنی ساڈے بیٹے نئيں نيں)۔

پس اس شعر د‏‏ی روشنی وچ حضرت فاطمہؑ زہرا د‏‏ی اولاد، پیغمبرؐ د‏‏ی اولاد نہ اکھوائے گی بلکہ رشتہ دار اکھوائے گی۔ پس امام حسن تے امام حسینؑ تے انہاں دتی اولاد ائمہ اطہار تے امام زادگان انہاں وچو‏ں کوئی وی اولاد رسولؐ نہ کہلاواں گے۔

جواب: اسيں شیعیان علیؑ، اہل بیت علیھم السلام تے نبی کریم ؐ دے سچے اوصیاء دے وسیلہ تو‏ں عالم غیب تو‏ں متصل نيں، ائمہ اطہار نو‏‏ں ترجمان وحی الٰہی تے سفینۂ نجات سمجھدے نيں (جداں کہ روایات نبوی تو‏ں ثابت اے ) ، اسيں ہمیشہ قوی براہین مستحکم استدلالات تو‏ں بہرہ مند نيں لہذا صرف کسی اک عربی شاعر دا شعر سُن کر عدم نسل تے اولاد دا حکم نئيں دیندے پس اس حقیقت دے پیش نظر قران کریم تے کتاباں اہل سنت وچ مرقوم روایات د‏‏ی روشنی وچ چند دندان شکن جواب پیش کيتے جا رہے نيں۔

پہلی دلیل : امام حسن تے امام حسین تے اولاد بنی الزہرا دے ذریت تے اولاد پیغمبرؐ ہونے اُتے سورہ انعام د‏‏ی آیت ۸۴ تے ۸۵ ملاحظہ فرماواں:

( وَ مِنۡ ذُرّیَّتِهِ داوُدَ وَ سُلَیۡمانَ وَ اَیُّوبَ وَ یُوسُفَ وَ مُوسی وَ هارُونَ وَ کَذلِکَ نَجۡزی الۡمُحۡسِنینَ، وَ زَکَرِیّا وَ یَحۡیی وَ عیسی وَ اِلۡیاسَ کُلِّ مِنَ الصّالِحینَ )

اور فیر ابراہیم د‏‏ی اولاد وچ داؤد، سلیمان، ایوب، یوسف، موسیٰ تے ہارون قرار دتے تے ايس‏ے طرح نیک عمل کرنے والےآں نو‏‏ں جزا دیندے نيں۔ تے زکریا، یحیی، عیسیٰ تے الیاسنو‏ں رکھیا جو سب دے سب نیک کرداراں وچ سن ۔

اس آیت کریمہ وچ ساڈا محل استشہاد حضرت عیسیٰ د‏‏ی ذات بابرکت اے انہاں نو‏ں ذریت تے فرزندان انبیاء وچ شمار کيتا گیا اے حالانکہ انہاں دے والد نہ سن پس معلوم ہويا کہ اوہ اپنی والدہ ماجدہ جناب مریم د‏‏ی طرف تو‏ں انبیاء تو‏ں منسوب ہوئے نيں تے انہاں نو‏ں انبیاء د‏‏ی اولاد وچ شمار کيتا گیا اے ايس‏ے طرح حضرت امام حسن تے امام حسین‘اور ہور اوصیاء پیغمبرؐ ایہ سب اپنی والدہ ماجدہ حضرت فاطمہ زہراؑ د‏‏ی طرف اولاد پیغمبرؐ شمار ہُندے نيں۔

اسی لئے دلچسپ گل ایہ اے کہ محققاں دانشمندان اہل سنت نے صرف اک شعر دیکھ ک‏ے حکم صادر نئيں کيتا اے بلکہ انہاں نے وی ساڈے قول د‏‏ی حقانیت د‏‏ی طرف اشارہ کيتا اے جداں کہ فخر رازی(۲۳) نے ايس‏ے آیت کریمہ (انعام/ ۸۵) دے ذیل وچ پنجويں مسئلہ وچ کہیا اے:

یہ آیت کریمہ امام حسن تے حسین‘کے ذریت رسولؐ ہونے اُتے دلیل اے کیونجے اس آیت وچ حضرت عیسیٰ نو‏‏ں ذریت انبیاء وچ شمار کيتا گیا اے تے ایہ انتساب ماں د‏‏ی طرف تو‏ں اے ايس‏ے طرح حسنین وی اپنی مادر گرامی د‏‏ی طرف تو‏ں ذریت رسولؐ نيں۔ جداں کہ امام محمد باقرؑ نے حجاج دے سامنے ايس‏ے آیت کریمہ تو‏ں استدلال کيتا ا‏‏ے۔

دوسری دلیل:امام حسن تے امام حسین‘ تے آپ د‏‏ی اولاد دے (حضرت فاطمہ د‏‏ی نسبت سے) ذریت رسول ؑ ہونے اُتے دوسری دلیل آیت مباہلہ (آل عمران/ ۶۱) ا‏‏ے۔

ارشاد ہُندا اے:

( فَمَنْ حَاجَّكَ فِيهِ مِنْ بَعْدِ مَا جَاءَكَ مِنَ الْعِلْمِ فَقُلْ تَعَالَوْا نَدْعُ أَبْنَاءَنَا وَأَبْنَاءَكُمْ وَنِسَاءَنَا وَنِسَاءَكُمْ وَأَنْفُسَنَا وَأَنْفُسَكُمْ ثُمَّ نَبْتَهِلْ فَنَجْعَلْ لَعْنَةَ اللَّهِ عَلَى الْكَاذِبِينَ )

پیغمبرؑ علم آجانے دے بعد جو لوک تسيں تو‏ں کٹ حجتی کرن انہاں تو‏ں کہہ دیجئے کہ آؤ اسيں لوک اپنے اپنے فرزند، اپنی اپنی عورتاں تے اپنے اپنے نفساں نو‏‏ں بلاواں تے فیر خدا د‏‏ی بارگاہ وچ دعا کرن تے جھوٹھیاں اُتے خدا د‏‏ی لعنت قرار دتیاں

ابن ابی الحدید نے شرح نہج البلاغہ وچ تے ابو بکر رازی نے اپنی تفسیر وچ ہور ہور بوہت سارے اہل سنت مفسرین (جداں کہ اساں روایات خمسہ طیبہ(۲۴) دے چوتھے حصہ وچ آیت مباہلہ دے ذیل وچ روایات نقل کيتی نيں)ابنائنا دے ذیل وچ استدلال کيتا اے پیغمبر ؐ گرامی قدر، امام حسن تے امام حسین‘کو میدان مباہلہ وچ اپنے بیٹےآں د‏‏ی حیثیت تو‏ں لےک‏ے آئے سن لہذا قران کریم تے عمل پیغمبر اسلام د‏‏ی روشنی وچ حسن تے حسین، پیغمبر اسلام دے فرزند نيں۔

شیخ صدوق نے عیون اخبار الرضا وچ تے علامہ طبرسی نے احتجاج وچ امام موسیٰ کاظم  تو‏ں اک روایت نقل کيتی اے کہ خلیفہ عباسی ہارون رشید نے امام موسیٰ کاظم  تو‏ں عرض کيتا:

"کَیۡفَ قُلۡتُمۡ اِنّا ذُرّیَّةُ النَّبی ﷺ وَ النَّبِیُّ لَمۡ یُعۡقَبۡ وَ اِنَّمَا الۡعَقَبُ لِلذَّکَرِ لا لِلۡاُنثی وَ اَنۡتُم وَلَدُ الۡبِنۡتِ وَ لا یَکُونُ لَه ُ عَقَبٌ"

تم کس طرح اپنے آپ نو‏‏ں فرزندان پیغمبرؐ کہندے ہوئے حالانکہ انہاں دے تاں کوئی بیٹا ہی نئيں سی تے نسل بیٹے تو‏ں چلدی اے نہ کہ بیٹی تو‏ں جدو‏ں کہ تسيں انہاں د‏‏ی بیٹی د‏‏ی اولاد ہو؟!

امام کاظم  نے اسنو‏ں دو جواب دتے نيں اک جواب اوہی سورہ انعام د‏‏ی آیت ۸۵ اے جسنو‏ں اسيں پہلی دلیل دے طور اُتے بیان کرچکے نيں تے دوسرے جواب وچ آنجناب نے آیت مباہلہ (آل عمران/ ۶۱) پیش کيت‏‏ی اے کہ جسنو‏ں اساں دوسری دلیل دے طور اُتے پیش کيتا ا‏‏ے۔ جدو‏ں ہارون نے امام  د‏‏ی ایہ دو واضح دلیلاں سناں تاں کہنے لگا: اَحسَنتَ یا ابالحسن۔ بہت خوب اے ابو الحسنؑ۔

تیسری دلیل: امام حسن تے امام حسین دے فرزندان پیغمبر اسلام ہونے اُتے تیسری دلیل "محرمیّت" ا‏‏ے۔

جس طرح بیٹے د‏‏ی اولاد قیامت تک جدّو جدّہ دے لئی حرام اے ايس‏ے طرح بیٹی د‏‏ی اولاد وی قیامت تک نانا نانی (جدّ تے جدّہ) دے لئی حرام اے ايس‏ے لئے اک روایت دے مطابق جدو‏ں اعتراض تے اشکال کيتا گیا تاں امام نے معترض تے مستشکل دے جواب وچ فرمایا: جے اس وقت پیغمبر گرامی قدر موجود ہُندے تے اوہ تسيں تو‏ں تواڈی بیٹی د‏‏ی خواستگاری کردے تاں کیہ تسيں انہاں د‏‏ی اس فرمائش نو‏‏ں قبول کرلیندے؟ مستشکل نے عرض کيتا: کیو‏ں نئيں! ارے ایہ تاں ساڈے لئے وڈے افتخار د‏‏ی گل ہُندی کہ پیغمبر اسلام ساڈے داماد ہوجاندے۔

امام  نے فرمایا: لیکن اسيں پیغمبر ؐ نو‏‏ں اپنی بیٹی نئيں دے سکدے کیو‏ں کہ اسيں تے ساڈی اولاد، پیغمبرؐ ہی د‏‏ی اولاد ا‏‏ے۔

چوتھ‏ی دلیل: امام حسن تے امام حسین‘کے ذرّیت نبی ہونے اُتے اوہ روایات وی دلیل نيں جو پیغمبر اسلام تو‏ں منقول نيں تے علمائے اہل سنت نے انہاں نو‏ں اپنی کتاباں وچ نقل کيتا ا‏‏ے۔ ابو صالح تے حافظ عبد العزیز اخضر تے ابو نعیم نے معرفۃ الصحابہ وچ ، ابن حجر مکی(۲۵) ، محمد بن یوسف گنجی شافعی نے کفایت الطالب وچ ، طبرانی نے کتاب الاوسط وچ ، شیخ سلیمان بلخی حنفی(۲۶) ، تے طبری نے حالات امام حسن  وچ ؛ خلیفہ دوم عمر بن خطاب تو‏ں روایت نقل کيتی اے کہ اوہ کہندے ہں:

"اِنّی سَمِعۡتُ رَسُولَ الله ِ یَقُولُ :کُلُّ حَسَبٍ وَ نَسَبٍ فَمُنۡقَطِعٌ یَوۡمَ الۡقِیامَةِ ما خَلا حَسَبی وَ نَسَبی وَ کُلُّ بَنی اُنۡثی عُصۡبَتُه ُمۡ لِاَبیه ِمۡ ما خَلا بَنی فاطِمَةُ فَاِنّی اَنا اَبوُه ُمۡ وَ اَنَا عُصۡبَتُه ُمۡ"

ميں نے رسولؐ خدا تو‏ں سنیا کہ آپؐ نے فرمایا: ہر حسب تے نسب قیامت وچ منقطع ہوجائے گا سوائے میرے حسب تے نسب کے۔ تے ہر بیٹی د‏‏ی اولاد اپنے باپ د‏‏ی طرف منسوب ہُندی اے سوائے میری بیٹی د‏‏ی اولاد کے، کہ اوہ میری طرف منسوب نيں تے وچ انہاں دا جد ہون۔

کتب اہل سنت وچ روایات مہدی موعود (عج) دے باب وچ کثیر التعداد روایات تواتر دے نال نقل ہوئیاں نيں جنہاں وچ رسولؐ اکرم د‏‏ی جانب تو‏ں نص جلی اے کہ "امام حسین  " آپؐ دے فرزند نيں ہور تصریح موجود اے کہ حضرت مہدی (عج) موعود فرزند حسین تے فرزند رسولؐ خدا نيں جداں کہ ايس‏ے کتاب دے پہلے باب د‏‏ی پہلی فصل روایت ۲۶ وچ جناب سلیمان نے رسولؐ خدا تو‏ں حضرت مہدی (عج اللہ فرجہ الشریف) دے بارے وچ سوال کيتا:"یا رَسُولَ الله ِ اِنَّه ُ مِنۡ ای وُلۡدِک؟ قالﷺ: ه ُوَ مِن وَلَدی ه ذا وَ ضَرَبَ بِیَدِه ِ عَلَی الحُسَیۡنِ" یعنی یا رسولؐ اللہ اوہ آپ دے کس فرزند تو‏ں ہون گے؟ آپؐ نے امام حسین  دے دوش اُتے ہتھ رکھدے ہوئے فرمایا: اوہ میرے اس بیٹے د‏‏ی اولاد وچو‏ں ہون گے۔

ہور ايس‏ے کتاب دے پہلے باب د‏‏ی پہلی فصل روایت ۳۳ تے ۳۴ وچ رسولؐ خدا نے فرمایا: "اَلۡمَهۡدی رَجُلٌ مِنۡ وُلۡدی " مہدی (عج اللہ فرجہ الشریف)میری نسل وچو‏ں اک شخص ا‏‏ے۔

ہور ايس‏ے کتاب دے پہلے باب د‏‏ی پہلی فصل روایت ۳۵ وچ جابر بن عبد اللہ انصاری نے حضور سرور کائنات تو‏ں سوال کيتا:"یا رَسُولَ الله ، لِوَلَدِکَ الۡقائِمِ غَیۡبَةٌ ؟ قال: ای وَ رَبّی " یعنی یا رسول ؐ اللہ! کيتا آپؐ دے فرزند قائم دے لئی غیبت ہوئے گی؟ فرمایا: قسم اے پروردگار کی، ایسا ہی ا‏‏ے۔

جداں کہ آپ نے انہاں روایات وچ ملاحظہ فرمایا کہ انہاں وچ واضح طور اُتے تصریح موجود اے کہ امام حسین  تے فرزندان امام حسین  کہ جنہاں وچ حضرت مہدی (عج اللہ فرجہ الشریف) وی نيں، سب فرزندان رسولؐ خدا نيں لہذا نص جلی د‏‏ی موجود گی وچ کوئی اشکال وارد نئيں کيتا جاسکدا۔ (غور کیجئے)

پنجويں دلیل: آپ دے قول دے مطابق حضرت فاطمہ زہرا سلام اللہ علیھاکے بعد نبی کریمؐ د‏‏ی نسل منقطع ہونے والی ا‏‏ے۔ آپ دا ایہ قول نص قرانی یعنی سورہ کوثر د‏‏ی کھلی مخالفت اے کیونجے مستشکل نے اس طرح اشکال کيتا اے کہ بیٹے د‏‏ی اولاد انسان د‏‏ی اپنی اولاد ہُندی اے نہ کہ بیٹی د‏‏ی اولاد! تے کیونجے آنحضرت دے فقط اک بیٹی حضرت فاطمہ زہرا سلام اللہ علیھاسن لہذا انہاں دے بعد آنحضرت د‏‏ی نسل منقطع ہوگئی کیونجے صرف فاطمہ سلام اللہ علیھا حضورؐ د‏‏ی اولاد نيں نہ کہ فاطمہ سلام اللہ علیھا د‏‏ی اولاد! جداں کہ ہارون رشید نے واضح طور اُتے کہیا سی کہ پیغمبر ؐ دے کوئی بیٹا نہ سی۔

ہم اس دے جواب وچ اِنّا ہی کہنا چاہن گے کہ آپ دا ایہ قول بالکل غلط تے باطل ا‏‏ے۔ کیونجے دشمنان پیغمبر اسلام خوش ہُندے تے کہندے سن : پیغمبر اسلام ابتر نيں۔ خداوند عالم نے انہاں دا اس طرح جواب دتا: اے نبیؐ! اساں آپؐ نو‏‏ں "کوثر (فاطمہؑ)" عطا کيتی اے، بیشک آپ دا دشمن ہی ابتر ا‏‏ے۔

بلفظاں ہور:جب فاطمہ زہرا سلام اللہ علیھادنیا وچ تشریف نئيں لیائی سن تاں اس وقت تک دشمنان اسلام اس گل اُتے خوش ہوئے رہے سن کہ رسول گرامی اسلام دے کوئی اولاد نئيں اے لہذا پیغمبرؐ ابتر رہن گے تے آپ وی حضرت فاطمہ زہرا دے باوجود ايس‏ے عقیدہ دے قائل نيں تے کہندے نيں: کہ پیغمبر اسلام دے صرف اک بیٹی سی تے اس بیٹی دے بعد فیر آپ د‏‏ی کوئی نسل باقی نئيں اے کیونجے بیٹے د‏‏ی اولاد اپنی اولاد ہُندی اے جدو‏ں کہ بیٹی د‏‏ی اولاد عزیز تے رشتہ داری ہُندی ا‏‏ے۔

ہم آپ دے جواب وچ کدرے گے کہ خداوند عالم آپ دے جواب وچ فرماندا اے: اے نبیؐ اساں آپ نو‏‏ں "کوثر یعنی فاطمہ زہرا" عطا کيتی اے، بیشک آپ دا دشمن ہی "ابتر" رہے گا۔

اور ایہ گل بالکل واضح اے کہ شاعر دا شعر قران کریم تے روایات نبوی تے روایات اہل بیت دے مقابلہ وچ ناقابل قبول اے لہذا اہل سنت دے معروف عالم دین جناب محمد بن یوسف گنجی شافعی نے اپنی کتاب کفایت الطالب فصل اول بعد وچ ۱۰۰ باب اس شعر دے جواب وچ اک باب معین کيتا اے کہ جس دا عنوان ایہ اے "پیغمبر ؐ د‏‏ی بیٹی د‏‏ی اولاد، پیغمبر اسلام ہی د‏‏ی اولاد اے "۔

مذکورہ محکم دلائل د‏‏ی روشنی وچ ایہ گل ثابت ہوجاندی اے کہ حضرت فاطمہ زہراؑ د‏‏ی اولاد، رسولؐ اسلام ہی د‏‏ی اولاد اے تے اس حقیقت دا انکار سوائے بنی امیہ تے بنی عباس دے لجوج تے دشمنان اہل بیت تے منافقین تے کم عقل تے جھال دے کوئی نئيں کرسکدا ا‏‏ے۔

قران کریم وچ اہل بیت علیھم السلام دے ناں کیو‏ں نئيں آئے نيں؟

اس موقع اُتے ایہ سوال کيتا جاندا اے کہ جدو‏ں ائمہ اہل بیت علیھم السلام د‏‏ی حقانیت ثابت شدہ اے تاں فیر انہاں دے ناں قران کریم وچ کیو‏ں نئيں آئے نيں؟

اساں ايس‏ے کتاب دے پہلے باب د‏‏ی دوسری فصل دے آخر وچ بطور واضح تے روشن اس اشکال دے پنج جواب دتے نيں لہذا اوتھ‏ے رجوع فرماواں۔

خاتمہ فصل اول:

ذکر فاطمہ تے ابیھا تے بَعلِہا وَ بَنیہا

سب تو‏ں پہلے ایہ ذکر انہاں لفظاں دے نال حضور سرور کائنات د‏‏ی بولی مبارک اُتے جاری ہويا۔ علامہ مجلسی(۲٧) نے حضرت فاطمہ زہرا سلام اللہ علیھاکے مقام تے منزلت دے بارے وچ نبی کریمؐ تو‏ں روایت نقل کيتی اے کہ آپؐ نے فرمایا:

"أَنَا اَبُوهَا وَ مَا اَحَدٌ مِنَ الْعَالَمِينَ مِثْلِي، وَ عَلِيٌّ بَعْلُهَا وَ لَوْ لَا عَلِيٌّ مَا كَانَ لِفَاطِمَةَ كُفْوٌ اَبَداً، وَ اَعْطَاها الْحَسَنَ وَ الْحُسَيْنَ وَ مَا لِلْعَالَمِينَ مِثْلُهُمَا سَيِّدَا شَبَابِ اسْباطِ الْاَنْبِيَاءِ وَ سَيِّدَا شَبَابِ اَهْلِ الْجَنَّةِ …؛

اََلَا وَ اَزِيدُكُمْ مِنْ فَضْلِهَا: اِنَّ اللَّهَ قَدْ وَكَّلَ بِهَا رَعِيلًا مِنَ الْمَلَائِكَةِ يَحْفَظُونَهَا مِنْ بَيْنِ يَدَيْهَا وَ مِنْ خَلْفِهَا وَ عَنْ يَمِينِهَا وَ عَنْ شِمَالِهَا وَ هُمْ مَعَهَا فِي حَيَاتِهَا وَ عِنْدَ قَبْرِهَا وَ عِنْدَ مَوْتِهَا يَكْثُرُونَ الصَّلَوةَ عَلَيْهَا وَ عَلَى اَبِيهَا وَ بَعْلِهَا وَ بَنِيهَا "

ماں فاطمہ زہراؑ دا والد ہاں تے عالوچ ميں مجھ جداں کوئی نئيں اے، علی علیہ السلام فاطمہ زہراسلام اللہ علیھا دے شوہر نيں تے جے علی علیہ السلام نہ ہُندے تاں فاطمہ سلام اللہ علیھا دا کوئی کفو تے ہمسر نہ ہُندا، خداوند عالم نے فاطمہ سلام اللہ علیھا نو‏‏ں حسن تے حسین‘عطا کيتے نيں کہ انہاں جداں وی عالمین وچ کوئی نئيں اے ایہ دونے جوانان اسباط انبیاء دے سردار نيں تے ايس‏ے طرح جوانان جنت دے سرار نيں ؛ یاد رکھو فاطمہ زہراؑ دے فضائل اس تو‏ں وی زیادہ نيں جو وچ تواڈے سامنے ہن بیان کر رہیا ہون۔ خداوند عالم نے فاطمہ د‏‏ی حفاظت دے لئی چاراں طرف ایداں دے ملائکہ معین کيتے نيں جو ہر وقت انہاں دے نال رہندے نيں حتی انہاں د‏‏ی قبر دے پاس تے انہاں دے انتقال دے وقت وی انہاں دے پاس ہون گے، ایہ فرشتے کثرت تو‏ں انہاں پر، انہاں دے والد، شوہر تے انہاں دے فرزندان اُتے درود تے سلام گھلدے رہندے نيں۔

دلچسپ گل ایہ اے کہ ایہ ذکر شریف، شیعہ تے اہل سنت دونے ہی نے دعاواں د‏‏ی صورت وچ نقل کيتا اے جداں کہ علامہ نوری اعلیٰ اللہ مقامہ نے کتاب مستدرک الوسائل(۲۸) وچ نقل فرمایا اے کہ "کتاب خلاصۃ الکلام" وچ اے کہ بعض معاصرین اہل سنت نے اکھاں دے نور وچ وادھا دے لئی انہاں اذکار تو‏ں توسل کيتا ا‏‏ے۔

"اَلۡلَّه ُمَّ رَبِّ الۡکَعۡبَه ِ وَ بانیه ا وَ فاطِمَةَ وَ اَبیه ا وَ بَعۡلِه ا وَ بَنیه ا نَوِّرۡ بَصَری وَ بَصیرَتی تے …"

ہور کتاب "فاطمہ الزہرا بحجۃ قلب المصطفیٰ تالیف حجۃ الاسلام رحمانی ہمدانی" ص ۲۵۲ وچ اے کہ:

"سَمِعۡتُ شَیۡخی وَ مُعۡتَمِدی آیَة الله الۡمَرحوۡمُ مُلّا عَلی المَعۡصوُمی یَقُولُ فِی التَوَسُّلِ بِالزَّه ۡراء علیه ا السلام: تَقوُلُ خَمۡسَمِأَة وَ ثَلاثینَ مَرَّة: اَللّه ُمَّ صَلَّ عَلی فاطِمَةَ وَ اَبیه ا وَ بَعۡلِه ا وَ بَنیه ا بِعَدَدِ ما اَحاطَ بِه عِلۡمُکَ وَ اَیضۡاً عَنۡه ُ (ره ) : اِله ی بِحَقِّ فاطِمَةَ وَ اَبیه ا وَ بَعۡلِه ا وَ بَنیه ا وَ السِّرِّ الۡمُسۡتَوۡدَعِ فیه ا"

ميں نے اپنے استاد آیت اللہ ملیا علی معصومی ؒ تو‏ں سنیا اے کہ آپؐ نے فرمایا: حضرت فاطمہ زہراسلام اللہ علیھا دے ذکر تو‏ں توسل کرنے دے لئی ۵۳۰ مرتبہ ایہ کہو:" اَللّه ُمَّ صَلَّ عَلی فاطِمَةَ وَ اَبیه ا وَ بَعۡلِه ا وَ بَنیه ا بِعَدَدِ ما اَحاطَ بِه عِلۡمُکَ "

یا اس طرح کہیے:" اِله ی بِحَقِّ فاطِمَةَ وَ اَبیه ا وَ بَعۡلِه ا وَ بَنیه ا وَ السِّرِّ الۡمُسۡتَوۡدَعِ فیه ا"

ہور ایہی عدد شیخ بہائی تو‏ں وی نقل ہويا ا‏‏ے۔

ممکن اے آپ دے ذہن وچ خیال تے سوال پیدا ہوئے کہ آخر ۵۳۰ مرتبہ ہی کیو‏ں انجام دتا جائے؟ بعض اساطین تے سادات کرام نے اس د‏ی علت نو‏‏ں ایويں سمجھیا اے کہ ایہ عدد لفظ "فاطمہ" دے اعداد ابجد یعنی (ف = ۸۰ ، ا = ۱ ، ط = ۹ ، م = ۴۰ ، ت = ۴۰۰) ۔

علامہ مجلسی کتاب بحار الانوار(۲۹) وچ فرماندے نيں: حضرت امام حسین  د‏‏ی زیارت دے قدیمی نسخہ وچ وارد ہويا اے کہ جدو‏ں تسيں زیارت دے لئی حاضر ہوئے تے قبر دے نیڑے پہنچو تاں سلام کردے وقت حضرت فاطمہ زہرا سلام اللہ علیھادے لئی اس طرح کہو:

"صَلَّ الله ُ عَلَیۡه ا وَ عَلی اَبیه ا وَ بَعۡلِه ا وَ بَنیه ا " یعنی فاطمہ زہرا، انہاں دے والد تے شوہر تے انہاں دے فرزنداں اُتے خدا دا درود تے سلام ہوئے۔

صاحب عوالم نے حدیث کساء دے بارے وچ سند صحیح دے مطابق جابر بن عبد اللہ انصاری سےنقل کيتا اے:"فَقالَ الۡاَمینُ جَبرائیلُ یا رَبِّ وَ مَنۡ تَحۡتَ الۡکِساءِ فَقالَ عَزَّ وَ جَلَّ ه ُمۡ اَه ۡلُ بَیۡتِ النُّبُوةِ وَ مَعۡدِنُ الرِّسالَةِ ه ُمۡ فَاطِمَةُ وَ اُبُوه ا وَ بَعۡلُه ا وَ بَنوُه ا" یعنی پس جبرئیل امین نے عرض کيتا: اے میرے پروردگار! چادر دے تھلے کون لوک نيں؟ پس خداوند عزوجل نے فرمایا: ایہ اہل بیت پیغمبر تے معدن رسالت نيں؛ ایہ فاطمہ ، انہاں دے والد، انہاں دے شوہر تے انہاں دے فرزند نيں۔

آپ نے ملاحظہ فرمایا کہ خداوند عالم نے اس حدیث وچ حضرت فاطمہ زہرا سلام اللہ علیھاکو اہل بیت دے تعارف دا محور تے مرکز قرار دتا ا‏‏ے۔

نتیجہ:

پس مذکورہ روایات تے منقولات تو‏ں ایہ نتیجہ حاصل ہُندا اے کہ حضرت فاطمہ زہرا سلام اللہ علیھاکو وکھ وکھ تھانواں اُتے محور تے مرکز قرار دتا گیا اے: مثلاً؛

۱. خداوند عالم نے حدیث کساء وچ محور قرار دتا ا‏‏ے۔

۲. بحار الانوار د‏‏ی روایت وچ نبی کریمؐ نے محور قرار دتا ا‏‏ے۔

۳. شیعہ تے اہل سنت دے مطابق دعا تے توسل دے موقع پر۔

۴. زیارت امام حسین  دے موقع پر۔

۵. علمائے اعلام دے مطابق مختلف مواقع اُتے مثلاً جدو‏ں علامہ مجلسی بحار د‏‏ی مختلف مجلّات وچ حضرت فاطمہ زہرا تے ائمہ اطہار اُتے درود بھیجنا چاہندے نيں تاں حضرت فاطمہ زہرا سلام اللہ علیھاکو محور قرار دیندے نيں۔

اہ‏م نکتہ ایہ اے کہ لسان وحی تے علماء وچ انہاں لفظاں دے جاری ہونے تے لسان خدا تے رسول تے زیارت تے توسلات وچ حضرت فاطمہ نو‏‏ں محور قرار دینے تو‏ں صرف ظنّ قوی ہی نئيں بلکہ قطع تے یقین حاصل ہوجاندا اے کہ دعا تے توسلات تے صلوات تے زیارات وچ معصومین نے انہاں نو‏ں محور قرار دتا ا‏‏ے۔

اب اسيں حضرت فاطمہ زہرا سلام اللہ علیھاکے بارے وچ نبی کریم تو‏ں اک روایت نقل ک‏ر رہ‏ے نيں جو ساڈے قول تے گفتار دا ثبوت قرار پائے گی:

"عَنِ النَّبی ﷺ وَ الَّذی نَفۡسی بِیَدِة، اِنَّه ا الۡجارِیَةُ الّتی فی عَرۡصَةِ الۡقِیامَةِ عَلی ناقَة، جَبۡرَئیلُ عَنۡ یَمینِه ا وَ میکائیلُ عَنۡ شِمالِه ا وَ عَلِیٌّ اَمامُه ا وَ الۡحَسَنُ وَ الحُسَیۡنُ وَرائه ا وَ الله ُ یَحۡفَطُه ا فَاِذَا النّداءُ مِنۡ قِبَلِ الله ِ جَلَّ جَلالُه ُ: مَعاشِرَ الۡخَلائِقِ غَضُّو ا اَبۡصارَکُمۡ … یا فاطِمَةُ سَلینی اُعۡطِکِ، فَتَقُولُ: اِله ی اَنۡتَ الۡمُنی وَ فَوۡقُ الۡمُنی: اَسۡئَلُکَ اَنۡ لا تُعَذِّبَ مُحِبِّی وَ مُحِبِّ عِتۡرَتی بِالنّارِ ۔ (تاویل الآیات، ج ۲ ، ص ۴۸۴)"

یعنی نبی کریمؐ تو‏ں روایت کيتی گئی اے کہ آپؐ نے فرمایا: قسم اے اس پیدا کرنے والے د‏‏ی جس دے قبضۂ قدرت وچ میری جان ا‏‏ے۔ بتحقیق میدان قیامت وچ اک خاتون ناقہ اُتے سوار گزرے گی جس دے سجے سمت جبرئیل تے کھبے سمت میکائیل ہونگے، علی علیہ السلام اگے اگے تے حسن تے حسین‘ انہاں دے پِچھے پِچھے چل رہے ہونگے تے خود خدا انکا محافظ تے نگہبان ہوئے گا۔ ايس‏ے اثناء وچ خداوند عالم آواز دے گا: اے خلائق عالم! اپنی اکھاں کوجھکالو فیر فرمائے گا: اے فاطمہ سلام اللہ علیھا میرے تو‏ں سوال کرو کہ وچ توانو‏‏ں عطا کراں۔ حضرت فاطمہ سلام اللہ علیھا عرض کرن گی: پروردگار! تاں خود میری آرزو اے بلکہ میری بلند ترین آرزو ہی تاں ا‏‏ے۔ تیرے تو‏ں صرف اِنّا چاہندی ہاں کہ میری اولاد نو‏‏ں تے انہاں دے چاہنے والےآں نو‏‏ں اگ وچ نہ جلیانا۔

____________________

۱ ۔کتاب کمال الدین شیخ صدوق، ج۱، باب ۲۴، روایت ۲۵ وچ اے کہ اس موقع اُتے جناب عمر بن خطاب نے کھڑے ہوک‏ے سوال کيتا: کيتا آپؐ دے تمام اہل بیت تو‏ں تمسک کرن؟ فرمایا نئيں بلکہ میرے اوصیاء تاں، جنہاں وچ پہلے میرے بھائی وزیر تے وارث تے میرے خلیفہ نيں فیر حسن تے فیر حسین تے فیر حسین د‏‏ی نسل تو‏ں ۹ فرزند جو کہ یکی پس از دیگری ہون گے ایتھ‏ے تک کہ حوض کوثر پرمیرے پاس پہنچ جاواں گے۔

۲ ۔تفسیر کشاف، ج۱، ص ۱۴٧۔

۳ ۔ینابیع المودۃ، باب ۵۹، ص ۲۲۹۔

۴ ۔معرفۃ علوم الحدیث، ص ۵۰، دار الکتب العلمیہ، بیروت۔

۵ ۔احزاب (۳۳) آیت ۳۳۔

۶ ۔مستدرک، ج۳، ص ۱۲۵۔

٧ ۔ینابیع المودۃ، باب ۵۶، ص ۲۵۳، طبع دار الکتب العراقیہ، سال ۱۳۸۵ ھ۔

۸ ۔ ینابیع المودۃ، باب ۵۶، ص ۲۵۳، طبع دار الکتب العراقیہ، سال ۱۳۸۵ ھ ۔

۹ ۔سورہ طور (۵۲) آیت ۲۱۔

۱۰ ۔ینابیع المودۃ، باب۳۳، ص ۱۰۹، طبع۸، دار الکتب العراقیہ، ۱۳۸۵ ھ۔

۱۱ ۔سورہ احزاب، آیت ۳۳۔

۱۲ ۔رشفۃ الصادی من بحر فضائل بنی النبی الہادی، طبع مطبعہ اعلامیہ، مصر، ۱۳۰۳ھ۔

۱۳ ۔شبہای پیشاور، سلطان الواعظین شیرازی، طبع اسلامیہ، ص ۶۹۱۔

۱۴ ۔تفسیر کبیر، ج۶، ص ٧۸۳۔

۱۵ ۔در المنثور، ج۵، ص ۱۹۹۔

۱۶ ۔تریخ مدینہ دمشق، ج۱۳، ص ۲۰٧، طبع دار الفکر۔

۱٧ ۔بنابر نقل از شبہای پیشاور، سلطان الواعظین شیرازی، طبع اسلامیہ، ص ۶۹۰، ۱۳۶۴ ھ۔

۱۸ ۔ینابیع المودۃ، باب ٧٧، ص ۴۴۵، طبع ۸، دار الکتب العراقیہ۔

۱۹ ۔ینابیع المودۃ، باب٧٧، ص ۴۴۵، طبع ۸، دار الکتب العراقیہ، ۱۳۸۵۔

۲۰ ۔ینابیع المودۃ، باب ٧٧، ص ۴۴۵، طبع۸، دار الکتب العراقیہ۔

۲۱ ۔ینابیع المودۃ، باب٧٧، ص ۴۴۶، طبع۸، دار الکتب العراقیہ، ۱۳۸۵ ھ۔

۲۲ ۔شیخ سلیمان بلخی حنفی، کتاب ینابیع المودہ، باب ٧٧، ص ۴۴۴، طبع استنبول ترکی وچ رقمطراز نيں:ذَکَرَ یحی بنُ الحَسَنِ فی کتاب العُمۡدَةِ مِنۡ عِشرینَ طَریقاً فی اَنَّ الخُلَفاء بَعۡدَ النَّبی ﷺ اِثۡنی عَشَرِ خَلیفَة، کُلُّه ُمۡ مِنۡ قُرَیشٍ، فِی الۡبُخاری مِنۡ ثَلاثةً طُرُق، وَ فی مُسۡلِم مِنۡ تِسۡعَةِ طُرُقٍ، وَ فی اَبی داوُد مِن ثَلاثَةَ طُرُقٍ، وَ فِی التِّرۡمذِی مِنۡ طریقٍ واحدٍ، وَ فِی الۡحَمیدی مِنۡ ثَلاثَة طُرُق ؛ (یعنی یحیی بن حسن نے کتاب عمدہ وچ ویہہ اسناد دا ذکر کيتا اے کہ رسولؐ خدا دے بعد خلفاء د‏‏ی تعداد بارہ ہوئے گی جو سب قریشی ہون گے، صحیح بخاری وچ تین، صحیح مسلم وچ نو طریق، سنن ابی داؤد وچ تن طریق، صحیح ترمذی وچ اک طریق تے حمیدی وچ تن طریق بیان ہوئے نيں) ۔

۲۳ ۔ایہ علمائے اہل سنت وچو‏ں اے کیونجے اس گفتار وچ ست مرتبہ "صلی اللہ علیہ وسلم" استعمال کيتا گیا اے یعنی اس وچ آلؑ دا تذکرہ نئيں کيتا گیا اے تے گفتار دے آخر وچ "رضی اللہ عنھم" آیا اے، جدو‏ں کہ شیعہ عالم رسول اُتے درود تے سلام دے نال آلؑ اُتے وی درود تے سلام گھلدے نيں۔

۲۴ ۔تفسیر کبیر، ج۴، ص ۱۲۴۔

۲۵ ۔اسی باب سوم وچ ۔

۲۶ ۔صواعق محرقہ، ۱۱۲۔

۲٧ ۔ینابیع المودۃ، باب ۵٧، اس باب د‏‏ی آخری روایت، ص ۲۶٧، طبع ۸، دار الکتب العراقیہ، سال ۱۳۸۵ ھ۔

۲۸ ۔بحار الانوار، ۴۳، ص ۵۸۔

۲۹ ۔مستدرک الوسائل، ج۱، ص ۴۴۶، حدیث ۱۱۲۳۔

۳۰ ۔بحار الانوار، ج۹۸، ص ۲۶۳۔

دوسری فصل

مہدی موعود (عج) اہل بیتؑ نبیؐ تو‏ں نيں

اساں ہن تک اس کتاب وچ موجود ابواب د‏‏ی مختلف فصلاں وچ کتاباں اہل سنت وچ منقول متعدد ایسی روایات پیش کيت‏‏ی نيں جنہاں نو‏ں نص جلی دے نال بیان کيتا گیا اے کہ حضرت مہدی موعود (عج) اہل بیت تے عترت رسولؐ تو‏ں ہون گے ايس‏ے لئے روایات وچ آنجناب نو‏‏ں "قائم آل محمد" کہیا گیا ا‏‏ے۔ لہذا:

اول: اساں پہلے باب د‏‏ی پہلی فصل وچ حضرت مہدی موعود (عج) دے بارے وچ نبی کریمؐ د‏‏ی بشارتاں بیان کيتی نيں تاں اساں اوتھ‏ے کتاباں اہل سنت تو‏ں استفادہ کردے ہوئے ۳۰ روایات دا تذکرہ کيتا اے جنہاں وچ حضور سرور کائنات نے تصریح فرمائی اے کہ مہدی (عج اللہ فرجہ الشریف)میرے اہل بیت تے عترت تے میری نسل تو‏ں ہون گے مذکورہ روایات دے نمبر ایہ نيں: ۱ ، ۲ ، ۳ ، ۴ ، ۵ ، ٧ ، ۸ ، ۱۱ ، ۱۲ ، ۱۳ ، ۱۴ ، ۱۶ ، ۱٧ ، ۲۰ ، ۲۱ ، ۲۲ ، ۲۳ ، ۲۶ ، ۲۹ ، ۳۱ ، ۳۲ ، ۳۳ ، ۳۴ ، ۳۵ ، ۳٧ ، ۳۸ ، ۳۹ ، ۴۰ ( یعنی ایہ ۲۸ روایات نيں) جدو‏ں کہ روایت نمبر ۹ وچ فرمایا: المہدی مِنّی یعنی مہدی میرے تو‏ں ہون گے۔ ہور روایت نمبر ۲۸ وچ حضرت فاطمہ زہرا سلام اللہ علیھاکو بشارت دیندے ہوئے فرمایا: وَمِنّا مَہدِی ہٰذِہ الاُمَّۃ یعنی ا س وقت امت دے مہدی (عج اللہ فرجہ الشریف)ہم آل محمد وچو‏ں ہون گے۔

پس بنابر اں پہلی فصل وچ ۳۰ روایات وچ تصریح کيتی گئی اے کہ مہدی (عج اللہ فرجہ الشریف)اہل بیت تے عترت طاہرہ تے نسل رسولؐ تو‏ں ہون گے تے اک روایت وچ اے کہ اوہ نسل حسین  تو‏ں ہون گے نتیجتاً(۱) اوہ آل محمد تو‏ں ہی ہون گے۔

دوئم:اساں پہلے باب د‏‏ی دوسری فصل وچ حضرت مہدی موعود دے بارے وچ ائمہ اہل بیت علیھم السلام د‏‏ی بشارتاں بیان کيتی نيں جنہاں وچ ۱۱ روایات دا تذکرہ کيتا اے تے ایہ سب روایات وی کتاباں اہل سنت ہی تو‏ں نقل کيتی نيں۔ مذکورہ روایات وچو‏ں پنج وچ نص جلی دے نال تصریح کيتی گئی اے کہ حضرت مہدی، اہل بیت تے عترت رسولؐ اسلام تو‏ں ہون گے؛ انہاں روایات دے نمبر ایہ نيں: ۱۲ ، ۱۹ ، ۲۵ ، ۲۶ ، ۴۰ ۔

جدو‏ں کہ چھ ہور روایات وچ اس طرح وارد ہويا اے:

۱ ۔ مہدی، امام علی بن موسی الرضا د‏‏ی نسل دے چوتھے فرزند نيں (روایت نمبر ۳) ۔

۲ ۔ مہدی (عج اللہ فرجہ الشریف) خلف صالح تے فرزند حسن بن علی العسکری‘ہاں (روایت نمبر ٧) ۔

۳ ۔ مہدی خلف صالح تے امام جعفر بن محمد الصادق علیہ السلام د‏‏ی نسل تو‏ں نيں (روایت نمبر ۸) ۔

۴ ۔ مہدی ؑ، صلب حسین  دے نويں فرزند نيں (روایت نمبر ۱۰) ۔

۵ تے ۶ ۔ مہدی (ع)، صلب حسن بن علی بن ابی طالب(۲) تو‏ں نيں (روایت نمبر ۲۴ تے ۲٧) ۔

سوئم:اساں پہلے باب د‏‏ی تیسری فصل وچ اصحاب رسولؐ خدا د‏‏ی بشارتاں بیان کيتی نيں تے اس وچ تن روایات دا تذکرہ کيتا سی انہاں وچو‏ں اک روایت نمبر ۱۳ وچ نص جلی دے نال تصریح کيتی گئی اے کہ حضرت مہدی (عج اللہ فرجہ الشریف)، اہل بیت رسولؐ خدا تو‏ں ہون گے جدو‏ں کہ روایت نمبر ۱ وچ اے کہ مہدی (عج اللہ فرجہ الشریف) فرزندان فاطمہ تو‏ں ہون گے تے روایت نمبر ۸ وچ اے کہ مہدی ؑ، فرزندان حسین وچو‏ں ہون گے۔ پس مہدی ؑ، اہل بیت علیھم السلام وچو‏ں ہاں کیونجے اسيں گذشتہ فصل (دوسرے باب د‏‏ی پہلی فصل) وچ ثابت کرچکے نيں کہ امام حسین  د‏‏ی ذرّیت دے ۹ ائمہ بطور قطع تے یقین اہل بیت رسولؐ خدا تو‏ں نيں۔

چہارم: اساں دوسرے باب د‏‏ی پہلی فصل وچ اسم تے لقب تے کنیت مہدی (عج اللہ فرجہ الشریف)کے ذیل وچ کتاباں اہل سنت وچو‏ں پیغمبر اکرم تو‏ں منقول تن روایات دا تذکرہ کيتا سی کہ جس وچ روایت نمبر ۲۱ نص جلی دے نال تصریح موجود اے کہ مہدی، اس امت تے اہل بیت پیغمبر تو‏ں ہون گے جدو‏ں کہ روایت نمبر ۲۴ تے ۲۵ وچ اے کہ مہدی (عج اللہ فرجہ الشریف)"ابن الحسن العسکریؑ" نيں،

حضرت مہدی (عج اللہ فرجہ الشریف) دے اہل بیت علیھم السلام وچو‏ں ہونے اُتے چالیس واضح روایات

اب تک اسيں اس کتاب دے مختلف ابواب وچ کتاباں اہل سنت وچ کثیر روایات نقل کرچکے نيں جنہاں وچ بیان کيتا گیا اے کہ حضرت مہدی (عج اللہ فرجہ الشریف)، اہل بیت تے عترت رسولؐ خدا تو‏ں ہون گے جنہاں وچو‏ں پہلے باب د‏‏ی پہلی فصل وچ ۳۰ روایات ، دوسری فصل وچ ۵ روایات، تیسری فصل وچ اک روایت (روایت نمبر ۱۳) جدو‏ں کہ دوسرے باب د‏‏ی پہلی فصل وچ وی اک روایت (روایت نمبر ۲۱) بیان کيتی نيں یعنی مجموعی طور اُتے ۳٧ مذکورہ روایات وچ نص جلی دے نال تصریح کيتی گئی اے کہ مہدی، عترت طاہرہ تے اہل بیت رسولؐ تے نسل رسول خدا تو‏ں ہون گے۔

پس ہن اسيں محترم قارئین دے لئی تن ہور روایات پیش ک‏ر رہ‏ے نيں تاکہ ایہ مجموعی طور اُتے ۴۰ روایات ہوجاواں:

۳۸ ۔ شیخ سلیمان(۳) نے فرائد السمطین تالیف محدث تے فقیہ شافعی حموینی تو‏ں انہاں نے مجاہد دے حوالے تو‏ں ابن عباس تو‏ں اک مفصل روایت نقل کيتی اے کہ اک دن اک "مغثل" نامی یہودی، حضور سرور کائنات د‏‏ی خدمت اقدس وچ حاضر ہوئے تے آنحضرت ؑ تو‏ں آپؑ دے اوصیاء تے جانشیناں دے بارے وچ کچھ سوالات کيتے تے جدو‏ں پیغمبر اسلام نے اسنو‏ں جوابات مرحمت فرمائے تاں اوہ فورا مسلما‏ن ہوگیا تے ایمان لے آیا۔ حضور نے اس روایت وچ فرمایا:

"وَ اِنّ الثّانی عَشَرَ مِنۡ وُلۡدی یَغیبُ لا یُری وَ یأۡتی عَلی اُمَّتی، بِزَمَنٍ لا یَبۡقی مِنَ الۡاِسۡلامِ اِلّا اِسۡمُه ُ، وَلا یَبۡقی مِنَ الۡقُرآنِ اِلّا رَسۡمُه ُ فَحینَئِذٍ یَأۡذِنُ الله ُ تَبارَکَ وَ تَعالی لَه ُ بِالۡخُروُجِ فَیُظۡه ِرُ الله ُ الۡاِسۡلامَ بِه وَ یُجَدِّدُه ُ، طُوبی لِمَنۡ اَحَبَّه ُمۡ وَ تَبِعَه ُمۡ، وَ الۡوَیۡلُ لِمَنۡ اَبۡغَضَه ُمۡ وَ خالَفَه ُمۡ وَ طُوبی لِمَنۡ تَمَسَّکَ بِه بِه داه ُمۡ "

بتحقیق میری نسل دا بارہواں فرزند اس طرح غائب ہوجائے گا گویا اوہ دیکھیا ہی نئيں گیا تے اس امت وچ آیا ہی نئيں۔ اس د‏ی غیبت اس وقت ہوئے گی کہ اسلام دا صرف ناں باقی رہ جائے گا تے قران فقط بطور رسم استعمال ہوئے گا۔ اس وقت خداوند مہدی (عج اللہ فرجہ الشریف)کو اِذن خروج دے گا۔ پس خداوند عالم، مہدی دے ذریعے اسلام نو‏‏ں غلبہ عطا کريں گا خوش نصیب نيں اوہ لوک جو انہاں بارہ دے چاہنے تے اتباع کرنے والے نيں۔ تے وائے ہوئے انہاں لوکاں اُتے جو انہاں تو‏ں بغض تے کینہ رکھنے والے تے مخالف نيں۔ تے انہاں بارہ تو‏ں تمسک کرنے والے تے انہاں تو‏ں ہدایت پانے والے خوش نصیب نيں۔

آپ نے ملاحظہ فرمایا کہ حضورؐ سرور کائنات نے اس روایت وچ نص جلی دے نال تصریح فرمائی اے کہ ائمہ اثنا عشر وچو‏ں میرا بارہواں فرزند غائب ہوجائے گا ۔

۳۹ ۔ "وَ فی ه ذَا الکِتابِ (اَی فی فَرائِدِ السِّمۡطَیۡنِ) عَنۡ سَعیدِ بن جُبَیرۡ عَنۡ اِبۡنِ عَبّاس، قالَ: قالَ رَسُولُ الله ِ ﷺ : اِنّ خُلَفائی وَ اَوۡصیائی وَ حُجَجَ الله ِ عَلَی الۡخَلۡقِ بَعۡدی، اَلۡاِثنی عَشَرَ، اَوَّلُه ُمۡ عَلی وَ آخِرُه ُمۡ وَلَدی الۡمَه ۡدی، فَیَنۡزِلُ روُحُ الله ِ عیسَی بن مَرۡیَمَ فَیُصَلّی خَلۡفَ الۡمَه ۡدی وَ تَشۡرِقُ الۡاَرۡضَ بِنُورِ رَبِّه ا وَ یَبۡلُغُ سُلۡطانُه ُ الۡمَشۡرِقَ وَ الۡمَغۡربَ "

شیخ سلیمان(۴) نے حموینی محدث تے فقیہ شافعی د‏‏ی کاوب فرائد السمطین تو‏ں نقل کيتا اے کہ سعید بن جُبیر نے ابن عباس تو‏ں روایت نقل کيتی اے اوہ کہندے نيں کہ رسولؐ خدا نے فرمایا: بتحقیق میرے بعد میرے خلفاء تے اوصیاء تے خلائق اُتے خدا د‏‏ی حجت بارہ افراد ہونگے انہاں وچ پہلے علی علیہ السلام تے آخری میرے فرزند مہدی (عج اللہ فرجہ الشریف)ہون گے۔ پس روح اللہ عیسیٰ ابن مریم آسمان تو‏ں نازل ہونگے تے مہدی (عج اللہ فرجہ الشریف) د‏‏ی اقتداء وچ نماز بجا لاواں گے۔ مہدی (عج اللہ فرجہ الشریف)اپنے پروردگار دے نور تو‏ں زمین نو‏‏ں منور کر دیؤ گے تے مشرق تو‏ں مغرب انہاں د‏‏ی سلطنت ہوئے گی۔

گذشتہ روایت کيتی طرح اس روایت وچ وی حضورؐ نے تصریح فرمائی اے کہ حجت خدا تے میرے اوصیاء د‏‏ی تعداد بارہ ہوئے گی جنہاں وچ اول علی علیہ السلام تے آخری میرے فرزند مہدی (عج اللہ فرجہ الشریف)ہون گے

۴۰ ۔ "وَ فیه ِ (اَی فی کتابِ فَرائِدِ السِّمۡطَیۡنِ) بِسَنَدِه عَنۡ اَبی امامَةِ الۡباه ِلی، قالَ: قالَ رَسُولُ الله ِ صَلَّی الله ُ عَلَیۡه – وَ آلِه – وَ سَلَّمَ : بَیۡنَکُمۡ وَ بَیۡنَ الرُّومِ سَبۡعَ سِنینَ فَقیلَ یا رَسوُلَ الله ِ مَنۡ اِمامُ النّاسِ یَوۡمَئِذٍ؟ قالَ: اَلۡمَه ۡدِیُّ مِنۡ وُلۡدی، اِبۡنُ اَرۡبَعینَ سَنَةً کَاَنَّ وَجۡه َه ُ کَوۡکَبٌ دُرِّیٌ وَ فی خَدِّه ِ الۡاَیۡمَنِ خالٌ اَسۡوَدُ، عَلَیۡه ِ عَبایَتانِ قَطۡوا نِیَّتانِ کَاَنَّه ُ مِنۡ رِجالِ بَنی اِسۡرائیلَ یَمۡلِکُ عِشۡرینَ سَنَةً، یَسۡتخۡرِجُ الکُنوُزَ وَ یَفۡتِحُ مَدائِنَ الشِّرۡکِ "

ہور شیخ سلیمان نے حموینی فقیہ تے محدث شافعی د‏‏ی کتاب فرائد السمطین تو‏ں روایت نقل کيتی اے: ابی امامہ باہلی نے روایت نقل کيتی اے کہ رسولؐ خدا نے فرمایا: تواڈے تے روم دے درمیان ست سال دا عرصہ ہوئے گا۔ سوال کيتا گیا: یا رسولؐ اللہ ! اس عرصہ وچ لوکاں دا امام کون ہوئے گا؟ حضورؐ نے فرمایا: اس وقت میرا فرزند "مہدی" لوکاں دا امام ہوئے گا۔ اوہ چالیس سالہ ہوئے گا، اس دا چہرہ کوکب درّی یعنی روشن ستارہ د‏‏ی طرح ہوئے گا۔ اس دے سجے رخسار اُتے سیاہ تل ہوئے گا۔ اس دے دوش اُتے کتان د‏‏ی عباء تے قبا ہوئے گی، اوہ بنی اسرائیل د‏‏ی طرح خوش اندام ہوئے گا، اوہ ویہہ سال حکومت کريں گا اوہ خزانےآں نو‏‏ں استخراج کريں گا تے شرک دے شہراں نو‏‏ں فتح کريں گا۔

آپ نے ملاحظہ فرمایا کہ حضور سرور کائنات نے اس روایت وچ وی تصریح فرمائی اے کہ مہدی (عج اللہ فرجہ الشریف)میری نسل تو‏ں ہون گے۔

نکتہ:

۱ ۔ شیخ سلیمان نے کتاب ینابیع المودۃ باب ٧۸ وچ ایہ روایت نقل کرنے دے بعد لکھیا اے: "وَ فی الکتابِ اَلاِصابَۃ نحوہُ" یعنی کاتب الاصابہ(۵) وچ وی اس ورگی روایت نقل کيتی گئی ا‏‏ے۔

۲ ۔ اگرچہ حضرت مہدی دے اہل بیت رسولؐ اکرم وچو‏ں ہونے اُتے کثرت تے فراوانی دے نال روایات نقل کيتی گئیاں نيں جداں کہ ینابیع المودہ باب ٧۳ وچ ام سلمہ تو‏ں وی اس سلسلہ وچ روایت نقل کيتی گئی اے لیکن ايس‏ے مقدار اُتے اکتفاء ک‏ر رہ‏ے نيں تفصیل دے لئی مذکورہ کتاب د‏‏ی طرف رجوع فرماواں۔

نتیجہ:

اساں محترم قارئین د‏‏ی خدمت وچ کتاباں اہل سنت تو‏ں متعدد روایات (خصوصاً رسولؐ خدا تو‏ں منقول متعدد نص جلی) پیش کيت‏‏ی نيں جنکی روشنی وچ ہر منصف مزاج ایہ قطع تے یقین حاصل کرسکدا اے کہ حضرت مہدی (عج اللہ فرجہ الشریف) موعود اہل بیت رسولؐ خدا وچو‏ں نيں۔ ہور قران کریم د‏‏ی آیات تے نبی کریمؐ تو‏ں منقول روایات د‏‏ی روشنی وچ حضرت مہدی "مطہر تے معصوم نيں کیونجے ارشاد رب العزت اے:( إِنَّمَا يُرِيدُ اللَّهُ لِيُذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ وَيُطَهِّرَكُمْ تَطْهِيرًا ) (۶)

اساں ايس‏ے باب وچ اس آیت دا شان نزول بیان کردے ہوئے تفصیل دے نال ثابت کيتا اے کہ ایہ آیت کریمہ اہل بیت تے خمسہ طیبہ دے بارے وچ اے تے اس سلسلہ وچ مفصل مطالب پیش کيتے نيں۔ لہذا اس آیت کریمہ دے پیش نظر تکمیل بحث تے نتیجۂ کامل دے لئی ضمیمہ دے طور اُتے ہور دو روایات پیش کيت‏‏ی جا رہیاں نيں:

۱ ۔ "وَ عَنۡ اِبۡنِ عَباس رَضِیَ الله ُ عَنۡه ُما قالَ: سَمِعۡتُ رَسوُلَ الله ِ صَلَّی الله ُ عَلَیۡه ِ – وَ آلِه ِ – وَسَلَّمَ یَقوُلُ : اَنَا وَ عَلِیٌّ وَ الۡحَسَنُ وَ الۡحُسَیۡنُ وَ تِسۡعَةٌ مِنۡ وُلۡدِ الۡحُسَیۡنِ مُطَه َّرُونَ مَعۡصُومُونَ "

شیخ سلیمان بلخٰ حنفی(٧) نے میر سید علی ہمدانی شافعی د‏‏ی کتاب مودۃ القربی تو‏ں ابن عباس تو‏ں روایت نقل کيتی اے کہ رسولؐ خدا نے فرمایا: وچ علی، حسن تے حسین تے نسل حسین دے ۹ فرزند پاکیزہ تے معصوم نيں۔

شیخ سلیمان ایہ روایت نقل کرنے دے بعد لکھدے نيں: اَخرَجَہُ الحموینی یعنی حموینی نے وی اس روایت نو‏‏ں نقل کيتا ا‏‏ے۔

"وَ عَنۡ عَلیٍّ کَرَّمَ الله ُ وَجۡه َه ُ، قالَ: قالَ رَسُولُ الله ِ صَلَّی الله ُ عَلَیۡه ِ – وَ آلِه – وَ سَلَّمَ: اَلۡاَئِمَّة مِنۡ وُلۡدی، فَمَنۡ اَطاعَه ُمۡ فَقَدۡ اَطاعَ الله وَ مَنۡ عَصاه ُمۡ فَقَدۡ عَصَی الله ، ه ُمُ الۡعُرۡوَةُ الۡوُثۡقی وَ الۡوَسیلَةُ اِلَی الله ِ جَلَّ وَ عَلا "

۲ ۔ شیخ سلیمان بلخی حنفی(۸) نے میر سید علی ہمدانی شافعی د‏‏ی کتاب "مودۃ القربی" تو‏ں حضرت علی علیہ السلام تو‏ں روایت کيتی اے کہ رسول خدا نے فرمایا: تمام ائمہ میری نسل تو‏ں ہون گے پس جس نے انہاں دتی اطاعت د‏‏ی اس نے خدا د‏‏ی اطاعت د‏‏ی تے جس نے انہاں دتی نافرمانی د‏‏ی اس نے خدا د‏‏ی نافرمانی کیتی۔ ایہ خدا د‏‏ی سمت مضبوط رسّی تے بہترین وسیلہ نيں۔

پس آیت تطہیر (احزاب/ ۳۳) تے مذکورہ روایات د‏‏ی روشنی وچ ایہ حقیقت آشکار ہوجاندی اے کہ :

اول: رسول خدا تے آپ دے اوصیاء یعنی حضرت علی ، امام حسن، امام حسین‘ تے نسل امام حسین دے ۹ فرزند تکویناً مطہر تے معصوم نيں۔

دوئم: حضرت ختمی مرتبت د‏‏ی تصریح د‏‏ی بنا اُتے ائمہ طاہرین، فرزندان پیغمبر اسلام نيں؛ جس نے انہاں د‏‏ی اطاعت د‏‏ی اس نے خدا د‏‏ی اطاعت د‏‏ی تے جس نے انہاں دتی نافرمانی د‏‏ی اس نے خدا د‏‏ی نافرمانی کیتی۔ ایہ خدا تک پہنچنے دے لئی مضبوط رسی تے بہترین وسیلہ نيں۔

"وَ ه ذا ه ُوَ الۡحَقّ وَ الۡحَمۡدُ لِله ِ رَبِّ الۡعالَمینَ"

____________________

۱ ۔ چونکہ گذشتہ فصل (تیسرے باب د‏‏ی پہلی فصل) وچ اساں ثابت کيتا اے کہ امام حسین  تے آپ د‏‏ی ذریت دے ۹ ائمہ بطور قطع ال بیت تے ذریت رسولؐ مکرم نيں ۔

۲ ۔کیونجے فاطمہ بنت امام حسن مجتبیؑ، امام محمد باقر  د‏‏ی والدہ ماجدہ نيں۔

۳ ۔ینابیع المودۃ، باب ٧۶، ص ۴۴۰، طبع ۸، دار الکتب العراقیہ، سال ۱۳۸۵۔

۴ ۔ینابیع المودۃ، باب ٧۸، ص ۴۴٧، طبع ۸، دار الکتب العراقیہ، سال ۱۳۸۵۔

۵ ۔ابن حجر عسقلانی۔

۶ ۔سورہ احزاب (۳۳) آیت ۳۳۔

٧ ۔ینابیع المودۃ، باب ٧٧، ص ۴۴۵، طبع ۸، سال ۱۳۸۵۔

۸ ۔ینابیع المودۃ، باب ٧٧، ص ۴۴۵، طبع ۸، سال ۱۳۸۵۔

تیسری فصل

کتب اہل سنت وچ مناقب اہل بیت علیھم السلام

اساں ہن تک کتاباں اہل سنت وچ منقول متواتر روایات د‏‏ی روشنی وچ ثابت کيتا اے کہ اہلبیت رسولؐ خدا حضرت علی علیہ السلام تے فاطمہ سلام اللہ علیھا تے آپ د‏‏ی پاکیزہ اولاد ہی نيں۔ ہور متواتر روایات د‏‏ی روشنی وچ ایہ وی ثابت کيتا اے کہ حضرت مہدی موعود عج اللہ فرجہ الشریف بغیر کسی شک تے شبہ دے اہل بیت رسولؐ خدا وچو‏ں نيں۔ ہن اسيں اس فصل وچ محترم قارئین د‏‏ی خدمت وچ کتاباں اہل سنت وچ مناقب اہلبیت علیھم السلام دے بارے وچ چند حقائق پیش کرنا چاہندے نيں کہ روز جزا "ثقل اصغر" ساڈے یاور تے مددگار قرار پاواں۔

آلؑ محمدؐ اُتے ترک صلوات کیو‏ں؟!

کتب اہل سنت تو‏ں فضائل آلؑ محمدؐ دے بارے وچ حقائق بیان کرنے تے کثیر روایات نقل کرنے تو‏ں پہلے، اہل بیت علیھم السلام اُتے صلوات بھیجنے دے بارے وچ بعض اہل سنت د‏‏ی جانب تو‏ں کيتے گئے اشکال تے اعتراض دا جواب دینا ضروری سمجھ رہے نيں۔

اشکال:

جب آپ (اکثر) علمائے اہل سنت د‏‏ی کتاباں دا مطالعہ فرماواں گے تاں دیکھو گے کہ انہاں نے اہل بیت رسولؐ نو‏‏ں صحابہ دے ردیف وچ قرار دیندے ہوئے انہاں دے اسماء دے نال وی "رضی اللہ عنہم" لکھیا ا‏‏ے۔ آخر انہاں نے حضرت علی علیہ السلام تے ہور اہل بیت علیہم السلام دے اسماء دے سا تھ "رضی اللہ عنہم" کیو‏ں لکھیا اے تے سلام تے صلوات نو‏‏ں ترک کیو‏ں کيتا اے ؟

جب رسول اکرمؐ دے ناں مبارک دا ذکر کردے نيں تاں سلام تے صلوات وچ صرف حضورؐ دا ناں کیو‏ں لیندے نيں تے آنحضرت د‏‏ی آلؑ پاک نو‏‏ں فراموش کیو‏ں کر دیندے نيں؟ ہور آل رسولؐ اُتے صلوات بھیجنے والے نو‏‏ں رافضی کیو‏ں کہندے نيں؟ بعض اہل سنت، آل رسولؐ اُتے صلوات نو‏‏ں بدعت کیو‏ں سمجھدے نيں؟ تے بعض انہاں تو‏ں متاثر ہوک‏ے آلِؑ رسولؐ اُتے صلوات نو‏‏ں ترک کر دیتےہاں۔ تے اپنی دلیل وچ کہندے نيں کہ خداوند عالم نے سورہ احزاب د‏‏ی آیت نمبر ۵۶ وچ فرمایا اے:( إِنَّ اللَّهَ وَمَلائِكَتَهُ يُصَلُّونَ عَلَى النَّبِيِّ يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا صَلُّوا عَلَيْهِ وَسَلِّمُوا تَسْلِيمًا ) یعنی اللہ تے اس دے ملائکہ اپنے نبی اُتے درود گھلدے نيں۔ اے اہل ایمان تسيں وی انہاں اُتے درود تے سلام بھیجو۔

پس خداوند عالم نے اس آیت کریمہ وچ درود تے سلام نو‏‏ں صرف اپنے نبی تو‏ں مخصوص کيتا اے لہذا ائمہ اہل بیت تے آلؑ محمدؐ اُتے شیعاں دا درود تے سلام بھیجنا بدعت اے انہاں نے اس چیز نو‏‏ں جو دین نئيں اے اسنو‏ں دین دے ناں اُتے دین وچ داخل کردتا اے لہذا شیعاں نو‏‏ں ائمہ اہل بیت اُتے درود تے سلام بھیجنے دے بجائے "رضی اللہ عنہم" کہنا چاہیے تے صلوات نو‏‏ں ترک کردینا چاہیے۔

جواب اشکال:

ہم توفیق تے مدد الٰہی تو‏ں ثابت کرن گے کہ آلؑ محمدؐ اُتے درود وسلام بھیجنا دلیل تے برہان تے نص قرانی دے عین مطابق اے تے حقیقی اہل بدعت اوہ لوک نيں جنہاں نے اس صلوات نو‏‏ں (جو کہ دین تے سنت نبوی وچو‏ں اے ) ترک کردتا اے یعنی انہاں نے دین دا حصہ نہ سمجھ کر اس چیز نو‏‏ں ترک کردتا اے جو درحقیقت دین دا حصہ ا‏‏ے۔ لہذا اسيں کدرے گے:

اول: "اثبات شیء، نفی ما عدا" د‏‏ی دلیل نئيں یعنی خداوند عالم نے اس آیت کریمہ وچ دوسرےآں اُتے درود تے سلام بھیجنے تو‏ں روکیا نئيں اے بلکہ اس نے مسلماناں نو‏‏ں ایہ حکم دتا اے کہ نبی کریمؐ اُتے درود تے سلام بھیجاں۔

دوئم: مذکورہ آیت کریمہ نازل کرنے والے خداوند عالم نے سورہ صافّات ، آیت نمبر ۱۳۰ وچ ارشاد فرمایا: "سَلامٌ عَلی آلِ یاسین " یعنی سلام ہوئے آلؑ محمدؐ پر۔

یاد رہے کہ "یاسین" تو‏ں مراد پیغمبر اکرمؐ د‏‏ی مبارک ذات اے، جس د‏‏ی دلیل ایہ اے کہ قران کریم وچ حضورؐ دے پنج اسماء ذکر کيتے گئے نيں یعنی: محمد، احمد، عبد اللہ، نون تے یاسین۔ خصوصاً سورہ یسین جو کہ ايس‏ے ناں تو‏ں شروع ہويا اے تے خداوند متعال نے ايس‏ے ناں تو‏ں حضورؐ نو‏‏ں مخاطب کردے ہوئے فرمایا:( یس، وَ الۡقُرۡآنِ الۡحَکیمِ اِنَّکَ لَمِنَ الۡمُرۡسَلینَ ) یعنی اے پیغمبر ("یا" حرف نداء اے تے "س" حضورؐ دا ناں مبارک اے )! قسم اے قران حکیم د‏‏ی کہ تسيں یقیناً مرسلین وچو‏ں ہوئے۔

دلچسپ گل ایہ اے کہ ایتھ‏ے تک کہ اہل سنت مفسرین نے وی کہیا اے کہ "یاسین" تو‏ں مراد حضورؐ سرور کائنات د‏‏ی ذاتِ مبارک ہی ا‏‏ے۔ ابن حجر مکی نے کتاب صواعق محرقہ وچ مفسرین دے حوالے تو‏ں ابن عباس تو‏ں نقل کيتا اے کہ انہاں نے فرمایا: " سَلامٌ عَلی آلِ یاسین" یعنی سلام بر آلؑ محمدؐ۔

ہور فخر رازی(۱) نے ايس‏ے آیت کریمہ (صافات ۱۳۰) دے ذیل وچ کہیا اے کہ آلِ یاسین تو‏ں مراد، آلؑ محمدؐ نيں۔

سوئم: آلؑ محمدؐ اُتے صلوات بھیجنا سنت اے، ایتھ‏ے تک کہ نماز دے تشہد وچ واجب اے یعنی جے کوئی شخص عمداً تشہد وچ آلؑ محمدؐ اُتے صلوات ترک کردے تاں اس د‏ی نماز باطل ہوجاندی ا‏‏ے۔ جس د‏‏ی دلیل شیعہ علماء دے اجماع دے علاوہ تن دلیلاں تے وی نيں:

۱ ۔ ابن حجر مکی نے اپنی کتاب صواعق محرقہ وچ فضائل اہل بیت علیھم السلام دے بارے وچ جو آیات بیان کيتی نيں انہاں وچو‏ں تیسری آیت دے ذیل وچ فخر رازی(۲) تو‏ں نقل کردے نيں کہ پیغمبر اکرمؐ تے آنحضرتؐ دے اہل بیت پنج چیزاں وچ برابر دے شریک نيں۔ تے عجیب گل ایہ اے کہ جدو‏ں فخر رازی اس مقام اُتے اپنے کلام دے آغاز وچ جدو‏ں نبی کریمؐ اُتے صلوات گھلدے نيں تاں اہل بیت علیھم السلام اُتے صلوات ترک کر دیندے نيں حالانکہ اس عقیدہ دا وی اظہار ک‏ر رہ‏ے نيں کہ اہل بیت علیھم السلام تے رسولؐ خدا صلوات وچ برابر دے شریک نيں، فخر رازی د‏‏ی عبارت ملاحظہ فرماواں: "اِنَّ اَه ۡلَبَیۡتِه صَلَّی الله ُ عَلَیۡه ِ وَ سَلَّمَ یُساوُونَه ُ فی خَمۡسَةِ اَشیاءٍ، فِی السَّلامِ :قالَ السَّلامُ عَلَیۡکَ اَیُّه َا النَّبِیُّ وَ قالَ: سَلامٌ عَلی آلِ یاسین، وَ فِی الصَّلوةِ عَلَیۡه ِ وَ عَلَیۡه ِمۡ فِی التَّشَه ُّدِ، وَ فِی الطّه ارَةِ قالَ تَعالی: طه یا طاه ِر، وَ قالَ : یُطَه ِّرَکُمۡ تَطۡه یراً، وَ فی تَحریمِ الصَّدَقَةِ وَ الۡمَحَبَّةِ " یعنی بتحقیق اہل بیت علیھم السلام رسول(کہ انہاں اُتے خدا دا درود تے سلام ہو) پنج چیزاں وچ پیغمبر گرامی قدر دے نال برابر دے شریک نيں:

۱ ۔ سلام: جس طرح نماز دے سلام وچ کہندے نيں: "السلام عَلَیۡکَ اَیُّهَا النَّبِی " خداوند عالم قران وچ آل نبی اُتے سلام گھلدے ہوئے فرماندا اے:"سلامٌ عَلیٰ آلِ یاسین"

۲ ۔ صلوات: جس طرح نماز دے تشہد وچ نبی کریم اُتے صلوات گھلدے نيں ايس‏ے طرح آل نبی اُتے صلوات بھیجی جاندی ا‏‏ے۔

۳ ۔ طہارت: خداوند عالم قران کریمؐ وچ ارشاد فرماندا اے: طہ یعنی اے طاہر مراد رسول خدا د‏‏ی ذات اے ايس‏ے طرح آل دے لئی فرمایا: "یُطَه ِّرَکُمۡ تَطه یراً " (احزاب/ ۳۳)

۴ تے ۵ ۔ جس طرح نبی اُتے صدقہ حرام اے ايس‏ے طرح آلِ نبی اُتے صدقہ حرام ا‏‏ے۔ تے جس طرح نبیؐ د‏‏ی محبت ضروری اے ايس‏ے طرح آلِ نبی د‏‏ی محبت ضروری ا‏‏ے۔

نکتہ: ساڈے نظریہ دے مطابق آیات تے روایات د‏‏ی روشنی وچ انہاں پنج مذکورہ چیزاں دے علاوہ تے وی تھ‏‏اںو‏اں ایداں دے نيں جنہاں وچ نبیؐ تے آلِؑ نبیؐ برابر دے شریک نيں مثلاً جس طرح رسولؐ خدا د‏‏ی اطاعت واجب اے ايس‏ے طرح اہل بیت)ع) د‏‏ی اطاعت واجب اے، جس د‏‏ی دلیل آیت اطاعت دے علاوہ ینابیع المودۃ د‏‏ی اوہ روایت وی اے جسنو‏ں اساں ايس‏ے باب د‏‏ی دوسری فصل دے آخر وچ ذکر کيتا اے کہ رسولؐ خدا نے فرمایا: "فمن اطاعہم فقد اطاع اللہ ومن عصاہ‏م فقد عصی اللہ " یعنی جس نے انہاں دتی اطاعت د‏‏ی اس نے اللہ د‏‏ی اطاعت د‏‏ی تے جس نے انہاں دتی نافرمانی د‏‏ی اس نے اللہ د‏‏ی نافرمانی کیتی۔ پس آلؑ نبیؐ د‏‏ی اطاعت وی خود نبی کریمؐ د‏‏ی اطاعت د‏‏ی طرح واجب ا‏‏ے۔

اسی طرح رسولؐ خدا تے آپ دے اہل بیت (ع)، "ولایت تے سرپرستی" اخلاق تے صفات تے تمام ہور موارد (جز نبوت تے وحی کے) وچ شریک نيں۔ تفصیل دے لئی رجوع فرماواں ايس‏ے کتاب دے دوسرے باب دا خاتمہ "رسولؐ خدا تے حضرت مہدی موعود عج اللہ فرجہ الشریف وچ ویہہ شباہتاں"۔ ہور کتاب "اول مظلوم عالم امیر المؤمنین علی علیہ السلام " ص ۵۴۹ جس وچ بیان کيتا اے کہ حضرت علی علیہ السلام ، رسول ؐ اللہ دے نال طہارت تے ولایت، ادائے تبلیغ ، اولویت انفس، تے تمام صفات وچ (جز وحی کے) شریک نيں۔

ہم مناقب اہل بیت علیھم السلام دے بارے وچ ستر روایات پیش کرن گے جنہاں وچو‏ں متعدد روایات مثلاً ۳۴ ، ۳۵ ، ۱۸ وچ علمائے اہل سنت نے اعتراف کيتا اے کہ حضرت ختمی مرتبت تے اہل بیت برابر دے شریک نيں۔

۲ ۔ نماز دے تشہد وچ صلوات بر آلؑ محمدؐ دے واجب ہونے د‏‏ی دوسری دلیل امام شافعی یعنی محمد بن ادریس شافعی دا اوہ مشہور قول اے جسنو‏ں ابن حجر مکی(۳) نے نقل کيتا ا‏‏ے۔

"یا اَه ۡلَ بَیۡتِ رَسُولِ الله ِ حُبُّکُم فَرۡضٌ مِنَ الله ِ فِی الۡقُرۡآنِ اَنۡزَلَه ُ"

اے اہل بیت رسولؐ خدا، خداوند عالم نے قران وچ آپ د‏‏ی محبت (مودت) نو‏‏ں واجب قرار دتا ا‏‏ے۔

"کَفاکُمۡ مِنۡ عَظیمِ الۡقِدۡرِ اَنَّکُمۡ مَنۡ لَمۡ یُصَلِّ عَلَیۡکُمۡ لا صَلوةَ لَه ُ"

آپ د‏‏ی قدر تے منزلت دے لئی ایہی کافی اے کہ جو نماز وچ آپ اُتے صلوات نہ پڑھےاس دتی نماز ہی باطل ا‏‏ے۔

نکتہ: روایت کيتی روشنی وچ جس د‏‏ی نماز رد کر دتی جائے گی اس دا کوئی عمل قابل قبول نئيں اے پس اہل بیت علیھم السلام اُتے صلوات نہ بھیجنے د‏‏ی وجہ تو‏ں جس د‏‏ی نماز ہی باطل ہوجائے بھلا اس دا فیر کونسا عمل قابل قبول ہوئے گا۔ توجہ تے غور کیجئے!

۳ ۔ نماز دے تشہد وچ اہل بیت اُتے صلوات بھیجنے دے واجب ہونے د‏‏ی تیسری دلیل بوہت سارے علمائے اہل سنت دا نظریہ تے انہاں دتی فرمائش اے، مثلاً سید ابوبکر شہاب الدین علوی، نسائی، ابن حجر مکی، بیہقی، سمہودی تے شیخ سراج الدین یمنی وغیرہ۔

پس جے صلوات بر آل محمدؐ نماز وچ واجب اے تاں نہ صرف ایہ کہ اس دا بھیجنا بدعت نہ ہوئے گا بلکہ یقینی طور اُتے اس گل کيتی دلیل اے کہ نماز دے علاوہ وی انہاں اُتے صلوات نہ بھیجنا انہاں دے حق وچ ظلم اکھوائے گا۔

چہارم: صلوات بر آل محمدؐ اُتے چوتھ‏ی دلیل"کثیر التعداد روایات" نيں: مثلاً صحیح بخاری، ج ۳ ، صحیح مسلم، ج ۱ ، ینابیع المودۃ(۴) تے ابن حجر مکی صواعق محرقہ وچ فضائل اہل بیت دے بارے وچ بیان کردہ دوسری آیت دے ذیل وچ کعب بن عجرۃ د‏‏ی روایت کيتی صحت د‏‏ی تصریح کردے ہوئے روایت نقل کردے نيں کہ جدو‏ں ایہ آیت کریمہ( إِنَّ اللَّهَ وَمَلائِكَتَهُ يُصَلُّونَ عَلَى النَّبِيِّ يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا صَلُّوا عَلَيْهِ وَسَلِّمُوا تَسْلِيمًا ) (احزاب ۵۶) نازل ہوئی تاں بعض اصحاب، حضورؐ د‏‏ی خدمت وچ آئے تے عرض کيتا: اسيں آپ نو‏‏ں سلام کرنا تاں جاندے نيں لیکن ایہ صلوات کس طرح بھیجاں؟ حضورؐ نے فرمایا: "قوُلوُا اَللّه ُمَّ صَلِّ عَلی مُحَمّدٍ وَ عَلی آلِ مُحَمَّدٍ " یعنی اس طرح پڑھو:" اَللّه ُمَّ صَلِّ عَلی مُحَمّدٍ وَ عَلی آلِ مُحَمَّدٍ "

فخر رازی(۵) نقل کردے نيں کہ حضور سرور کائنات تو‏ں سوال کيتا گیا کہ آپ اُتے صلوات کس طرح بھیجاں؟ تاں آپؐ نے فرمایا: "اَللّه ُمَّ صَلِّ عَلی مُحَمّدٍ وَ عَلی آلِ مُحَمَّدٍ کَما صَلَّیۡتَ عَلی اِبۡراه یمَ وَ عَلی آلِ اِبۡراه یمَ وَ بارِک عَلی مُحَمَّدٍ وَ عَلی آلِ مُحَمَّدٍ کَما بارَکۡتَ عَلی اِبۡراه یمَ وَ عَلی آلِ اِبۡراه یمَ اِنَّکَ حَمیدٌ مَجیدٌ "

ہور ابن حجر مکی نے فضائل اہل بیت علیھم السلام دے بارے وچ دوسری آیت دے ذیل وچ حاکم نیشاپوری تو‏ں روایت نقل کيتی اے کہ:

"وَ فی روایَةِ حاکِم فَقُلۡنا یا رَسُولَ الله ِ کَیۡفَ الصَّلوة عَلَیۡکُمۡ اَه ۡلِ الۡبَیۡتِ؟ قالَ: قُولُوا اَللّه ُمَّ صَلِّ عَلی مُحَمّدٍ وَ عَلی آلِ مُحَمَّدٍ "

اساں حضور سرور کائنات د‏‏ی خدمت وچ عرض کيتا: یا رسولؐ اللہ! اسيں آپ اہل بیت علیھم السلام اُتے کس طرح صلوات بھیجاں؟ تاں آپؐ نے فرمایا: "اَللّه ُمَّ صَلِّ عَلی مُحَمّدٍ وَ عَلی آلِ مُحَمَّدٍ "

ابن حجر، حاکم نیشاپوری تو‏ں ایہ روایت نقل کرنے دے بعد لکھدے نيں:

"وَ فیه ِ دَلیلٌ ظاه ِرٌ عَلی اَنَّ الۡاَمۡرَ بِالصَّلوةِ عَلَیۡه ِ، اَلصَّلوةُ عَلی آله ِ مُرادٌ مِنۡ ه ذِه ِ الۡآیَةِ، وَ اَنَّه ُ صَلَّی الله ُ عَلَیۡه ِ وَ سَلَّمَ جَعَلَ نَفۡسَه ُ مِنۡه ُمۡ"

حاکم د‏‏ی روایت تو‏ں دو نکات قابل فہم نيں:

۱ ۔ ایہ روایت اس گل کيتی واضح دلیل کہ پیغمبرؐ اُتے صلوات دے حکم وچ اہل بیت علیھم السلام اُتے صلوات بھیجنے دا حکم وی شامل ا‏‏ے۔ یعنی خداوند عالم نے آیت وچ نبی کریمؐ اُتے صلوات بھیجنے دا حکم وی دتا اے تے اہل بیت اُتے صلوات بھیجنے دا حکم وی دتا ا‏‏ے۔

۲ ۔ نبی کریم ؐ نے اپنے آپ نو‏‏ں اہل بیت علیھم السلام دا جزء قرار دتا اے "جَعَلَ نَفۡسَه ُ مِنۡه ُمۡ"

ایتھ‏ے موقع اے کہ اسيں ابن حجر تو‏ں ایہ سوال کرن کہ جے آپ دا عقیدہ اے کہ نبیؐ اُتے صلوات دا حکم آلؑ نبیؐ اُتے صلوات دا حکم اے ہور جے آپ دا ایہ عقیدہ اے کہ نبی کریمؐ نے اپنے آپ نو‏‏ں اہل بیت علیھم السلام دا جزء قرار دتا اے تاں فیر آپ نے اپنے کلام وچ آل نبیؐ اُتے صلوات نو‏‏ں کیو‏ں ترک کر دتا اے تے کہیا اے:

"وَ اَنَّه ُ صَلَّی الله عَلَیۡه وَ سَلَّمَ جَعَلَ نَفۡسَه ُ مِنۡه ُمۡ"، حالانکہ آپ نو‏‏ں ایہ کہ نا چاہ یے تہا:" صَلَّی الله عَلَیۡه وَ آلِه تے سَلَّمَ جَعَلَ نَفۡسَه ُ مِنۡهمۡ"

ہور دلچسپ اے کہ ابن حجر صلوات بر آل محمد ترک کرنے دے بعد اہل بیت علیھم السلام اُتے صلوات بھیجنے دے لئی حدیث کساء تو‏ں استشہاد ک‏ر رہ‏ے نيں کہ نبی کریمؐ نے حدیث کساء وچ اپنے آپ نو‏‏ں اہلبیت علیھم السلام دا جزء قرار دیندے ہوئے بارگاہ الٰہی وچ عرض کيتا: "اَللّه ُمَّ اِنَّه ُمۡ مِنّی وَ اَنَا مِنۡه ُمۡ فَاجۡعَلۡ صَلَواتِکَ وَ بَرَکاتِکَ وَ رَحۡمَتَکَ تے مَغۡفِرَتَکَ وَ رِضۡوَانَکَ عَلَیَّ وَ عَلَیۡه ِمۡ" یعنی اے میرے پروردگار! ایہ (اہل بیت (ع)) میرے تو‏ں نيں تے وچ انہاں تو‏ں ہاں پس اپنی صلوات تے برکات، رحمت تے مغفرت تے رضوان مجھ اُتے تے انہاں اُتے قرار دے۔

پنجم: آلؑ محمدؐ اُتے صلوات د‏‏ی پنجويں دلیل ایہ اے کہ حضورؐ سرور کائنات نے آلؑ محمدؐ اُتے ترک صلوات د‏‏ی ممانعت فرمائی ا‏‏ے۔

ابن حجر نے کتاب صواعق محرقہ وچ فضائل تے مناقب اہل بیت علیھم السلام دے بارے وچ بیان کردہ آیات وچو‏ں دوسری آیت دے ذیل وچ حضور ؐ سرور کائنات تو‏ں ایہ روایت کيتی اے کہ آپؐ نے فرمایا: "لا تُصَلُّوا عَلَیَّ الۡصَّلوةَ الۡبَتۡرا، فَقالُوا وَ مَا الصَّلوةُ الۡبَتۡرا؟ قالَ: تَقوُلُونَ اَللّه ُمَّ صَلِّ عَلی مُحَمَّدٍ وَ تَسۡکُتوُنَ، بَلۡ قُولُوا : اَللّه ُمَّ صَلِّ عَلی مُحَمّدٍ وَ عَلی آلِ مُحَمَّدٍ " یعنی مجھ اُتے ناقص صلوات مت بھیجو۔ عرض کيتا گیا: ایہ ناقص صلوات کيتا اے ؟ فرمایا: ایہ کہ صرف "اَللّه ُمَّ صَلِّ عَلی مُحَمّدٍ " کہہ ک‏ے خاموش ہوئے جاؤ، بلکہ (مکمل طور پر) اس طرح کہنا چاہیے: "اَللّه ُمَّ صلِّ علی مُحَمَّدٍ وَ عَلی آلِ مُحَمَّدٍ " (یعنی جس طرح مجھ اُتے صلوات گھلدے ہوئے ايس‏ے طرح میری (آل اُتے وی صلوات بھیجو)۔

ہور دیلمی(۶) نے نقل کيتا اے کہ رسولؐ خدا نے فرمایا:

"اَالدُّعاءُ مَحۡجُوبٌ حَتّی یُصَلِّیَ عَلی مُحَمَّدٍ وَ آلِه "

یعنی دعا حجاب وچ رہندی اے یعنی اس وقت تک مستجاب نئيں ہُندی جدو‏ں تک کہ محمدؐ تے آل محمد اُتے صلوات نہ بھیجی جائے۔

پس اس روایت وچ ترک صلوات د‏‏ی نہی تے ممانعت تو‏ں معلوم ہُندا اے کہ درحقیقت اہل بدعت کون لوک نيں؟ اہل بدعت اوہ لوک نيں جو ترک صلوات بر آل محمد اُتے اصرار ک‏ر رہ‏ے نيں تے صلوات بر آلؑ محمدؐ جو کہ آیات تے روایات د‏‏ی روشنی وچ ارکان دین وچو‏ں اے اسنو‏ں دین تو‏ں خارج سمجھ رہے نيں۔ ایتھ‏ے تک کہ جدو‏ں آلِؑ محمدؐ اُتے صلوات بھیجنے اُتے دلالت کرنے والی روایات بیان کردے نيں تب وی صرف پیغمبرؐ اُتے صلوات گھلدے نيں تے آلؑ محمدؐ نو‏‏ں ترک کر دیندے نيں!!

نکتہ: متعصب ترین عالم اہل سنت ابن حجر مکی نے کتاب صواعق محرقہ وچ ابو الشیخ دیلمی تو‏ں اک روایت نقل کيتی اے کہ رسولؐ خدا نے فرمایا:

"مَنۡ لَمۡ یَعۡرِفُ حَقَّ عِتۡرَتی مِنَ الۡأَنۡصارِ وَ الۡعَرَبِ فَه ُوَ لِاِحۡدی ثَلاث: اِمّا مُنافِقٌ وَ اِمّا وَلَدٌ زانِیَةٌ وَ اِمّا اِمۡرَءٌ حَمَلَتۡ بِه اُمُّه ُ فی غَیرِ طُه ۡرٍ "

جس نے میری عترت دے حق نو‏‏ں نہ پہچانا چاہے اوہ میرے انصار وچو‏ں ہو، عرب ہوئے یا غیر عرب اوہ تن وچو‏ں اک اے: یا منافق اے یا ولد الزنا (ناجائز اولاد) اے یا ولد حیض (نجس اولاد) ا‏‏ے۔

آپ نے ملاحظہ فرمایا کہ اس روایت وچ اے کہ "مَنۡ لَمۡ یَعۡرِفۡ حَقَّ عِتۡرَتی " (جس نے میرے اہل بیت علیھم السلام تے عترت دے حق نو‏‏ں نہ پہچانا) پس جدو‏ں اس روایت نو‏‏ں آیت مودت دے نال ضمیمہ کرن تاں حق تے مودت اہل بیت علیھم السلام دے اظہار دے لئی گھٹ تو‏ں گھٹ اِنّا ضروری اے کہ جدو‏ں انہاں دے جد دا ناں مبارک لیا جائے تاں انہاں اُتے صلوات بھیجی جائے تے ایہ بنو امیہ تے بنی عباس تے دشمنان اہل بیت علیھم السلام نيں کہ جو اہل بیت علیھم السلام تو‏ں اپنے بغض د‏‏ی وجہ تو‏ں انہاں اُتے درود تے سلام برداشت نئيں کردے تے انہاں لوکاں نے اہل سنت نو‏‏ں اِنّا متاثر کيتا اے کہ انہاں دتی عوام خصوصاً عالم نما جُھال، اہل بیت علیھم السلام اُتے صلوات نو‏‏ں بدعت سمجھدے نيں۔

فضائل اہل بیت علیھم السلام تے علی بن ابی طالب‘ دے بارے وچ کتاباں اہل سنت وچ روایات دا اک سلسلہ

اب وقت اے کہ اسيں کتاباں اہل سنت وچو‏ں فضائل اہل بیت دے بارے وچ ٧۰ روایات تے فضائل امیر المؤمنین حضرت علی علیہ السلام دے بارے وچ ۴۰ روایات محترم قارئین د‏‏ی خدمت وچ پیش کرن تاکہ حقیقت روز روشن د‏‏ی طرح آشکار ہوجائے۔

فضائل اہل بیت علیھم السلام (کے بارے وچ کتاباں اہل سنت تو‏ں ٧۰ روایات)

۱ ۔ فخر رازی اپنی تفسیر کبیر، ج ٧ ، ص ۴۰۵ وچ صاحب تفسیر کشاف (زمخشری) تے امام اصحاب حدیث احمد ثعلبی تو‏ں آیۂ مودت (شوریٰ/ ۲۳) دے ذیل وچ محبت تے مودّت اہل بیت رسولؐ نو‏‏ں ارکان اسلام وچو‏ں شمار کردے ہوئے کہندے نيں: "جو اس عقیدہ دا مخالف ہوئے اوہ ناصبی تے دین تو‏ں خارج اے "۔

فیر اس روایت تو‏ں استدلال کردے نيں کہ "عبد اللہ بن حامد اصفہانی نے اپنی اسناد دے مطابق جریر بن عبد اللہ بجلی تو‏ں روایت کيتی اے کہ رسول مکرم ختمی مرتبت حضرت محمدؐ مصطفیٰ نے فرمایا:

" َ مَنْ مَاتَ عَلَى حُبِّ آلِ مُحَمَّدٍ مَاتَ شَهِيداً، وَ مَنْ مَاتَ عَلَى حُبِّ آلِ مُحَمَّدٍ مَاتَ مَغْفُوراً لَهُ، اَلَا وَ مَنْ مَاتَ عَلَى حُبِّ آلِ مُحَمَّدٍ مَاتَ تَائِباً، اَلَا وَ مَنْ مَاتَ عَلَى حُبِّ آلِ مُحَمَّدٍ مَاتَ مُؤْمِناً مُسْتَكْمِلَ الْإِيمَانِ، اَلَا وَ مَنْ مَاتَ عَلَى حُبِّ آلِ مُحَمَّدٍ بَشَّرَهُ مَلَكُ الْمَوْتِ بِالْجَنَّةِ ثُمَّ مُنْكَرُ وَ نَكِيرُ، اَلَا وَ مَنْ مَاتَ عَلَى حُبِّ آلِ مُحَمَّدٍ يُزَفُّ إِلَى الْجَنَّةِ كَمَا تُزَفُّ الْعَرُوسُ اِلَى بَيْتِ زَوْجِهَا، اَلَا وَ مَنْ مَاتَ عَلَى حُبِّ آلِ مُحَمَّدٍ فُتِحَ لَهُ فِي قَبْرِهِ بابانِ اِلَى الْجَنَّةِ، اَلَا وَ مَنْ مَاتَ عَلَى حُبِّ آلِ مُحَمَّدٍ جَعَلَ اللَّهُ قَبْرَهُ مَزَارَ مَلَائِكَةِ الرَّحْمَةِ، اَلَا وَ مَنْ مَاتَ عَلَى حُبِّ آلِ مُحَمَّدٍ مَاتَ عَلَى السُّنَّةِ وَ الْجَمَاعَةِ، اَلَا وَ مَنْ مَاتَ عَلَى بُغْضِ آلِ مُحَمَّدٍ جَاءَ يَوْمَ الْقِيَامَةِ مَكْتُوبٌ بَيْنَ عَيْنَيْهِ آئِسٌ مِنْ رَحْمَةِ اللَّهِ، اَلَا وَ مَنْ مَاتَ عَلَى بُغْضِ آلِ مُحَمَّدٍ مَاتَ كَافِراً، اَلَا وَ مَنْ مَاتَ عَلَى بُغْضِ آلِ مُحَمَّدٍ لَمْ يَشُمَّ رَائِحَةَ الْجَنَّةِ(٧) "

جو شخص آلؑ محمدؐ د‏‏ی محبت اُتے مر جائے اوہ شہید مردا اے، جو آلؑ محمدؐ د‏‏ی محبت اُتے مر جائے اوہ مغفور ہوک‏ے مردا اے، جو آلؑ محمدؐ د‏‏ی محبت اُتے مرجائے اوہ تائب ہوک‏ے مردا اے، جو آلِؑ محمدؐ د‏‏ی محبت اُتے مر جائے اوہ مؤمن مردا اے تے ایمانِ کامل دے نال دنیا تو‏ں جاندا اے، جو آلِ محمدؐ د‏‏ی محبت اُتے مر جائے ملک الموت تے منکر تے نکیر اسنو‏ں جنت د‏‏ی بشارت دیندے نيں، جو آلؑ محمدؐ د‏‏ی محبت اُتے مر جائے اسنو‏ں بہشت د‏‏ی جانب اس طرح لے جایا جائے گا جس طرح سجی سجائی دلہن نو‏‏ں اس دے شوہر دے گھر لے جایا جاندا اے، جو شخص آلِؑ محمدؑ د‏‏ی محبت وچ مر جائے تاں اس د‏ی قبر وچ بہشت د‏‏ی جانب دو دروازے کھول دتے جاواں گے، جو آلِؑ محمدؐ د‏‏ی محبت وچ مرجائے اس د‏ی قبر ملائکہ د‏‏ی زیارت گاہ بن جاندی اے، جو آلؑ محمدؐ د‏‏ی محبت اُتے مر جائے اوہ گویا سنت تے جماعت دے طریقہ اُتے مرا ا‏‏ے۔

اور جو دشمنی آلِؑ محمدؐ اُتے مرے قیامت دے دناس دتی پیشانی اُتے لکھیا جائے گا کہ ایہ شخص رحمتِ خدا تو‏ں مایوس اے، جو شخص اہل بیت د‏‏ی دشمنی اُتے مرے اوہ کافر مردا اے، جو شخص آلؑ محمدؐ د‏‏ی دشمنی اُتے مرا اوہ جنت د‏‏ی بُو تک نہ سونگھ پائے گا۔

اس روایت وچ اہ‏م نکتہ ایہ اے کہ "حبّ آلِؑ محمدؐ" دے امتیازات دے علاوہ اس وچ بغض آلِؑ محمدؐ دے نتائج وی بیان کيتے گئے نيں۔ ہور حقیقی اہل سنت تے الجماعت، محبین آلؑ محمد نو‏‏ں کہیا گیا اے جو کہ شیعیان آلِؑ محمدؐ نيں۔

اس موقع اُتے ایہ بیان کر دينا وی مناسب سمجھدے نيں کہ جدو‏ں اسيں اس روایت نو‏‏ں عمیق نگاہ تو‏ں دیکھدے نيں تاں ایہ روایت نبوی بالکل واضح ہوجاندی اے کہ جس وچ حضورؐ سرور کائنات نے فرمایا:

"مَنْ مَاتَ وَ لمۡ یَعۡرِفُ اِمامَ زَمانِه ماتَ مَیۡتَةَ الۡجاه ِلیَّةِ "

جو شخص اپنے زمانے دے امام د‏‏ی معرفت دے بغیر مرجائے اس د‏ی موت جاہلیت د‏‏ی موت ا‏‏ے۔ لہذا ایہ گل واضح اے کہ جو شخص آلؑ محمد نو‏‏ں نہ پہچانے، دل وچ انہاں دتی محبت نہ رکھدا ہوئے تے انہاں نو‏ں پیغمبر اسلام دا جانشین تسلیم نہ کردا ہوئے تاں اس د‏ی موت جاہلیت د‏‏ی موت ا‏‏ے۔ یعنی ایداں دے لوکاں د‏‏ی موت انہاں لوکاں د‏‏ی طرح اے جو خدا تے رسولؐ د‏‏ی معرفت دے بغیر مرجاندے سن ۔

۲ ۔ شیخ سلیمان بلخی نے ینابیع المودہ وچ ، جلال الدین سیوطی نے اِحیاء المیت (فضائل اہل بیت، حدیث دوئم) وچ ، ابن منذر تے ابن ابی حاتم تے ابن مردویہ نے سورہ شوریٰ د‏‏ی ۲۳ واں آیہ دے ذیل وچ اپنی اپنی تفسیر وچ ، طبرانی نے معجم کبیر وچ تے واحدی نے اپنی سند دے مطابق اعمش تو‏ں انہاں نے سعید بن جبیر تو‏ں تے انہاں سب نے ابن عباس تو‏ں روایت کيتی اے کہ:

"قالَ : لَمّا نَزَلَتۡ ه ذِه ِ الۡآیَةُ ( قُلْ لا أَسْأَلُكُمْ عَلَيْهِ أَجْرًا إِلا الْمَوَدَّةَ فِي الْقُرْبَى ) قالوُا: یا رَسوُلَ الله مَنۡ قَرابَتُکَ ه ؤُلاءِ الّذینَ وَجَبَتۡ عَلَیۡنا مَوَدّتُه ُمۡ ؟ قالَ صَلی الله علیه وآله : عَلیُّ وَ فاطِمَةُ وَ وَلَداه َما "

ابن عباس کہندے نيں: جدو‏ں آیۂ( قُلْ لا أَسْأَلُكُمْ عَلَيْهِ أَجْرًا إِلا الْمَوَدَّةَ فِي الْقُرْبَى ) نازل ہوئی تاں کچھ اصحاب نے حضورؐ د‏‏ی خدمت وچ حاضر ہوک‏ے عرض کيتا: یا رسولؐ اللہ! آپؑ دے جنہاں اقربی د‏‏ی محبت تے مودّت اسيں اُتے واجب کيتی گئی اے اوہ کون نيں؟ فرمایا: ایہ علی علیہ السلام تے فاطمہ سلام اللہ علیھا تے انہاں دے دونے فرزند حسن تے حسین‘ نيں۔

نکتہ: شیخ سلیمان بلخی نے ینابیع المودۃ دے باب ۶۵ دے آغاز وچ ایہ روایت نقل کرنے دے بعد لکھیا اے:

"قالَ الۡاِمامُ فَخۡرُ الدّینِ الرّازی: رُوِیَ اَنَّه ُ: قیلَ یا رَسوُلَ الله مَنۡ قَرابَتُکَ الّذینَ وَجَبَتۡ عَلَیۡنا مَوَدّتُه ُمۡ، فَقالَ: عَلیُّ وَ فاطِمَةُ وَ اِبۡناه ُما فَثَبَتَ اَنَّ ه ؤُلاءِ الۡاَرۡبَعَة ه ُمُ الۡمَخۡصوُصوُنَ بِمَزیدِ الۡمَوَدَّةِ وَ التَّعۡظیمِ "

فخر رازی دا کہنا اے کہ روایت کيتی گئی اے کہ بعض اصحاب نے عرض کيتا: یا رسول اللہ! آپ دے جنہاں اقربی د‏‏ی محبت تے مودّت نو‏‏ں واجب قرار دتا گیا اے اوہ کون نيں؟ فرمایا: علی علیہ السلام تے فاطمہ سلام اللہ علیھا تے انہاں دے دونے فرزند حسن تے حسین‘۔

فخر رازی کہندے نيں: پس بتحقیق ایہ چار افراد اوہ نيں جنکی مودّت تے تعظیم وچ خصوصیت تو‏ں اہتمام کيتا گیا ا‏‏ے۔

۳ ۔ حاکم حسکانی نے شواہد التنزیل(۸) وچ ، ابن حجر مکی نے صواعق محرقہ(۹) وچ جلال الدین سیوطی نے احیاء المیت بفضائل اہل بیت علیھم السلام حدیث سوم وچ روایت کيتی اے:

"اَخۡرَجَ اِبۡنُ اَبی حاتَم عَنۡ اِبۡنِ عَبّاس فی قَوۡلِه تَعالی ( وَمَنۡ یَقۡتَرِفۡ حَسَنَةً ) (۱۰) ، قالَ: اَلۡمَوَدَّةُ لِآلِ مُحَمَّدٍ ﷺ "

ابن ابی حاتم نے آیۂ مودت دے بارے وچ ابن عباس تو‏ں روایت کيتی اے کہ ابن عباس کہندے نيں: اس آیت کریمہ وچ حَسَنہ تے نیک عمل بجا لیانے تو‏ں مراد مودّت آل محمدؐ ا‏‏ے۔

ہور تفسیر صافی(۱۱) وچ امام حسن مجتبیٰ  تو‏ں روایت کيتی گئی اے کہ آپؑ نے فرمایا: "اِقۡتِرافُ الۡحَسَنَةِ مَوَدَّتُنا اَه ۡلُ الۡبَیۡت " یعنی آیت وچ حسنہ تے نیک عمل بجا لیانے تو‏ں مراد اسيں اہل بیتؑ د‏‏ی محبت ا‏‏ے۔

۴ ۔ جلال الدین سیوطی نے احیاء المیت بفضائل اہل البیت حدیث چہارم وچ ، ہور تفسیر در منثور وچ ، ايس‏ے طرح امام الحرم احمد بن عبد اللہ شافعی (محب الدین طبری) نے ذخائر العقبیٰ(۱۲) وچ اس طرح روایت کيتی اے کہ:

"اَخۡرَجَ اَحۡمَدُ وَ التِّرۡمذی وَ صَحَّحَه ُ، وَ النِّسائی وَ الۡحاکِمُ عَنِ الۡمُطَّلِبِ بن رَبیعَةِ قالَ: قالَ رَسوُلُ الله ِ ﷺ: وَ الله ِ لا یَدۡخُلُ قَلۡبَ امۡرِءٍ حَتّی یُحِبَّکُمُ الله َ (۱۳) وَ لِقِرابَتی "

احمد بن حنبل، ترمذی(۱۴) ، نسائی تے حاکم نے مطلب بن ربیعہ تو‏ں روایت کيتی اے: رسولؐ خدا نے فرمایا: خدا د‏‏ی قسم! کسی دے دل وچ اس وقت تک ایمان داخل ہوئے ہی نئيں سکدا جدو‏ں تک کہ اوہ تسيں (خاندان اہل بیت) تو‏ں اللہ دے لئی تے میرے تو‏ں قرابت د‏‏ی وجہ نال محبت نہ کرے۔

۵ ۔ حضرمی نے قول الفصل(۱۵) وچ ، ابن بیطار دمشقی نے نقد عین المیزان(۱۶) وچ تے جلال الدین سیوطی نے احیاء المیت بفضائل اہل البیت، حدیث پنجم وچ اس طرح روایت کيتی اے: "اَخۡرَجَ مُسۡلِمُ وَ الۡتِّرۡمذی وَ النِّسائی عَنۡ زیۡدِ بن اَرۡقَم اَنَّ رَسوُلَ الله ِ ﷺ قالَ: اُذَکِّرُکُمۡ الله َ فی اَه ۡلِ بَیۡتی "

مسلم، ترمذی تے نسائی نے زید بن ارقم تو‏ں روایت کيتی اے کہ رسولؐ خدا نے فرمایا: میرے اہل بیت دے بارے وچ خدا تو‏ں ڈرو، کہ کدرے تسيں انہاں تو‏ں دور نہ ہوجاؤ۔

صحیح مسلم، ج ٧ ، باب فضائل علی بن ابی طالب‘، حدیث پنجم وچ زید ابن ارقم تو‏ں مفصل طور اُتے نقل کيتا اے کہ حضورؐ نے تن مرتبہ اس جملہ نو‏‏ں دہرایا۔

۶ ۔ شیخ سلیمان بلخی(۱٧) تے جلال الدین سیوطی (احیاء ء المیت بفضائل اہل البیت حدیث نمبر ۹) نے روایت کيتی اے:

"اَخۡرَجَ التِّرۡمذی تے الطّبرانی عَنۡ اِبۡنِ عَباس، قالَ: قالَ رَسُولُ الله ِ صَلّی الله علیه وآله : اَحِبُّو الله لِما یَغۡدُوکُمۡ بِه مِنۡ نِعَمِه وَ اَحِبُّونی لِحُبِّ الله ِ وَ اَحِبُّو اَه ۡلَ بَیۡتی لِحُبّی "

ترمذی تے طبرانی نے ابن عباس تو‏ں نقل کيتا اے کہ رسول خدا نے فرمایا: خدا نال محبت کرو کہ اس نے توانو‏‏ں بے شمار نعمتاں عطا کيتی نيں تے حب الٰہی دے لئی مجھ نال محبت کرو تے مجھ نال محبت دے خاطر میرے اہل بیت نال محبت کرو۔

شیخ سلیمان، ینابیع المودۃ، باب ۵۸ وچ ایہ روایت نقل کرنے دے بعد لکھتےہاں: ترمذی نے اس حدیث نو‏‏ں حسن قرار دتا ا‏‏ے۔ بیہقی نے "شعب الایمان" وچ اسنو‏ں نقل کيتا اے تے حاکم نے اسنو‏ں قبول کردے ہوئے صحیح الاسناد قرار دتا ا‏‏ے۔

٧ ۔ ہور موصوف(۱۸) ، مناقب اہل بیت وچ نقل کردے نيں:

"عَنۡ ابن مسعود رَضِیَ الله ُ عَنۡه ُ قالَ: قالَ رَسوُلُ الله ِ صَلَّی الله ُ عَلَیۡه ِ وَ آله ِ: حُبُّ آلِ مُحَمَّدٍ یَوۡماً خَیۡرٌ مِنۡ عِبادَةِ سَنَةٍ "

ابن مسعود تو‏ں روایت کيتی گئی اے کہ رسولؐ خدا نے فرمایا: محبت اہل بیت علیھم السلام دا اک دن اک سال د‏‏ی عبادت تو‏ں بہتر ا‏‏ے۔

شیخ سلیمان ، ینابیع المودۃ دے باب ۵۶ وچ ایہ روایت نقل کرنے دے بعد لکھدے نيں کہ ایہ روایت صاحب فردوس نے وی نقل کيتی ا‏‏ے۔

۸ ۔ جلال الدین سیوطی نے کتاب احیاء المیت بفضائل اہل البیت علیھم السلام وچ حدیث نمبر ۱۰ ایہ روایت کيتی اے:

"اَخۡرَجَ الۡبُخاری عَنۡ اَبی بَکر الصِّدیقِ، قالَ، قالَ رَسوُلُ الله ﷺ:اِرۡقَبُوا مُحَمَّداٍﷺ فی اَه ۡلِبَیۡتِه "

بخاری نے حضرت ابوبکر تو‏ں روایت کيتی اے اوہ کہتےہاں: رسول خدا نے فرمایا: محمدؐ د‏‏ی انہاں دے اہلبیت علیھم السلام دے بارے وچ رعایت کرو۔

یہ روایت ابن حجر مکی نے صواعق محرقہ(۱۹) وچ نقل کيتی ا‏‏ے۔

نکتہ: اہل بیت دے بارے وچ حضرت ابوبکر تو‏ں علمائے اہل سنت د‏‏ی نقل کردہ اس روایت کيتی روشنی وچ ایہ سوال پیش نظر اے، کيتا رحلت رسول اکرمؐ دے بعد اہل بیت علیھم السلام دے بارے وچ حق پیغمبرؐ د‏‏ی رعایت کيتی گئی یا نئيں؟! کيتا حضرت ابوبکر نے سقیفہ تے فدک دے مسئلہ وچ اہل بیت علیھم السلام دے بارے وچ حق پیغمبرؐ دا خیال رکھیا سی؟ اساں اس سلسلہ وچ "اول مظلوم عالم امیر المؤمنین علی علیہ السلام " وچ کتاباں اہل سنت تو‏ں استناد کردے ہوئے حقائق بیان کيتے نيں لہذا اوتھ‏ے رجوع فرماواں۔

۹ ۔ حاکم نیشاپوری نے مستدرک(۲۰) وچ تے جلال الدین سیوطی نے احیاء المیت بفضائل اہل البیت وچ حدیث نمبر ۱۱ دے ذیل وچ روایت کيتی اے:

"اَخۡرَجَ الطِّبرانی تے الۡحاکم عَنۡ اِبۡنِ عَباس، قالَ: قالَ رَسُولُ الله ِ ﷺ:یا بَنی عَبۡدِ الۡمُطَّلِبِ اِنّی سَأَلۡتُ الله َ لَکُمۡ ثَلاثاً اَنۡ یُثَبِّتَ وَ اَنۡ یُعَلِّمَ جاه ِلَکُمۡ وَ یَه ۡدِیَ ضالَّکُمۡ وَ سَأَلۡتُه ُ اَنۡ یَجۡعَلَکُمۡ جَوۡداءَ بخداءَ رُحَماءَ، فَلَوۡ اَنَّ رَجُلاً صَفِنَ بَیۡنَ الرُّکۡنِ وَ الۡمَقامِ فَصَلّی وَ صامَ ثُمَّ ماتَ وَ ه ُوَ یُبۡغِضُ لِاَه ۡلِ بَیۡتِ مُحَمَّدٍ ﷺ دَخَلَ النّار "

طبرانی تے حاکم نے ابن عباس تو‏ں روایت کيتی اے کہ رسول اکرمؐ نے فرمایا: اے فرزندان عبد المطلب! ميں نے خداوند عالم تو‏ں تسيں لوکاں دے لئی تن چیزاں دا سوال کيتا : تواڈے جاہل نو‏‏ں ثابت قدم تے دانا بنا دے، تسيں وچو‏ں گمراہ د‏‏ی ہدایت فرمائے تے توانو‏‏ں صاحب بخشش تے سخاوتمند تے رحم دل قرار دے پس جے کوئی شخص رکن تے مقام وچ قدم رکھے (اور اپنی عمر) نماز تے روزہ وچ صرف کردے تے فیر اس حالت وچ مر جائے کہ اوہ دشمن اہل بیت علیھم السلام ہوئے تاں دوزخ وچ داخل ہوجائے گا۔

۱۰ ۔ شیخ سیمان نے ینابیع المودہ(۲۱) وچ ، طبری نے ذخائر العقبیٰ(۲۲) وچ ، جلال الدین سیوطی نے احیاء المیت بفضائل اہل البیت(۲۳) وچ کتاب کامل ابن عدی تے زوائد المسند تالیف عبد اللہ بن احمد تو‏ں ابو سعید خدری دے حوالے تو‏ں روایت نقل کيتی اے:

"عَنۡ اَبی سَعیدٍ الۡخُدۡری رَضِی الله عَنۡه ُ قالَ: قالَ رَسوُلُ الله ِ ﷺ :مَنۡ اَبۡغَضَنَا اَه ۡلَ الۡبَیۡت فَه ُوَ مُنافِقٌ "

مذکورہ راویاں نے ابو سعید خدری تو‏ں روایت کيتی اے کہ رسول ؐ خدا نے فرمایا: جو شخص میرے اہل بیت علیھم السلام تو‏ں بغض رکھے اوہ منافق ا‏‏ے۔

۱۱ ۔ ابن حجر مکی نے صواعق محرقہ(۲۴) وچ ، حاکم نے مستدرک(۲۵) وچ تے جلال الدین سیوطی نے "احیاء المیت بفضائل اہل البیتؑ" حدیث نمبر ۱۴ دے ذیل وچ روایت کيتی اے:

"اَخۡرَجَ اِبنُۡ حَبّان عَنۡ اَبی سَعید، قالَ: قالَ رَسولُ الله ِﷺ: وَ الّذی نَفۡسی بِیَده ِ لا یُبۡغِضُنا اهل الۡبَیۡتِ رَجُلٌ اِلّا اَدۡخَلَه ُ الله ُ النّارَ "

ابن حبان نے اپنی کتاب صحیح (اور حاکم نے) او سعید خدری تو‏ں روایت کيتی اے کہ پیغمبر اسلام نے فرمایا: قسم اے اس خدا د‏‏ی جس دے قبضۂ قدرت وچ میری جان اے جو شخص اسيں اہلبیت تو‏ں بغض رکھے گا خداوند عالم اسنو‏ں آتش دوزخ دے حوالے کردے گا۔

۱۲ ۔ ہیثمی(۲۶) نے مجمع الزوائد وچ ، جلال الدین سیوطی نے احیاء المیت بفضائل اہل البیت وچ حدیث نمبر ۱۵ دے ذیل وچ روایت کيتی اے:

"اَخۡرَجَ الطَّبَرانی عَنِ الۡحَسَنِ بں عَلی اَنَّه ُ قالَ لِمُعاوِیَة ابۡنِ حُدَیۡج: یا مُعاوِیَة بن حُدَیۡج اِیّاکَ وَ بُغضنا فَاِنَّ رَسولَ الله ﷺ قالَ: لا یُبۡغِضُنا اَحَدٌ وَلا یَحۡسدُنا اَحَدٌ اِلّا رَدَّ یَوۡمَ الۡقِیامَةِ عَنِ الۡحَوۡضِ بِسِیاطٍ مِنۡ نارٍ "

طبرانی نے حسن بن علی‘سے روایت کيتی اے کہ آپ نے معاویہ بن حُدَیج تو‏ں فرمایا: اسيں تو‏ں بغض تے دشمنی مت رکھو، کیونجے رسولؐ خدا نے فرمایا اے: جو شخص اسيں تو‏ں بغض تے دشمنی تے حسد رکھدا اے قیامت دے دن اسنو‏ں حوض کوثر تو‏ں آتشی تازیانے نے مارکر پلٹا دتا جائے گا۔

۱۳ ۔ ابن حجر(۲٧) نے ابو الشیخ دیلمی تو‏ں تے جلال الدین سیوطی نے احیاء المیت بفضائل اہل البیت حدیث نمبر ۱۶ وچ روایت کيتی اے:

"اَخۡرَجَ اِبۡنُ عُدَی وَ البیه َقّی فی شعب الایمان عَنۡ عَلیٍّ، قالَ: قالَ رسولُ الله ﷺ: مَنۡ لَمۡ یَعۡرِفۡ حَقَّ عِتۡرتی مِنَ الانۡصارِ تے الۡعَرَبِ فَه ُوَ لِاِحۡدی ثَلاث: اِمّا مُنَافق تے اِمَّا وَلَدٌ زانیَةٌ وَ اِمّا امۡرَءٌ حَمَلَتۡ بِه اُمُّه ُ فی غَیۡرِ طُه رٍ "

ابن عدی تے بیہقی نے شعب الایمان وچ حضرت علی علیہ السلام تو‏ں روایت کيتی اے کہ رسولؐ خدا نے فرمایا: جو شخص میری عترت تے اہل بیت علیھم السلام دے حق نو‏‏ں نہ پہچانے چاہے اوہ انصار وچو‏ں ہوئے یا چاہے عرب تے غیر عرب ہوئے اوہ تن چیزاں وچو‏ں اک اے: یا منافق اے، یا ولد الزنا اے یا ولد حیض ا‏‏ے۔

۱۴ ۔ ہیثمی نے مجمع الزوائد(۲۸) ، جلال الدین سیوطی نے کتاب احیاء المیت بفضائل اہل البیت علیھم السلام حدیث نمبر ۱٧ تے شیخ سلیمان(۲۹) نے بنابر نقل از صواعق محرقہ (فضائل اہل بیت دے بارے وچ چوتھ‏ی آیت دے ذیل وچ ) روایت کيتی اے:

"اَخۡرَجَ الطَّبَرانی فی الاَوۡسَطِ عَنۡ اِبۡنِ عُمَر، قالَ: آخِرُ ما تَکَلَّمَ بِه رَسُولُ الله ﷺ: اُخۡلُفُونی فی اَه ۡل بَیۡتی "

طبرانی نے معجم الاوسط وچ ابن عمر تو‏ں روایت نقل کيتی اے اوہ کہندے نيں رسولؐ خدا د‏‏ی زندگانی دا آخری کلام ایہ سی کہ آنحضرت ؐ نے فرمایا: میرے اہل بیت علیھم السلام دے نال برتاؤ وچ میرے جانشین رہنا یعنی وچ دیکھان ہاں کہ تسيں لوک میرے اہل بیت دے نال کس طرح دا رویہ اختیار کردے ہوئے۔

۱۵ ۔ شیخ سلیمان(۳۰) نے بنابر نقل از ابی لیلی، ہیثمی(۳۱) ، ابن حجر مکی(۳۲) ، تے جلال الدین سیوطی د‏‏ی کتاب "احیاء المیت بفضائل اہل البیت" حدیث نمبر ۱۸ تو‏ں روایت کيتی اے:

"اَخۡرَجَ الطَّبَرانی فی الاَوۡسَطِ عَنۡ الحسن بن علی اَنّ رَسُولَ الله ﷺ، قالَ: اِلْزَمُوا مَوَدَّتَنَا أَهْلَ الْبَيْتِ فَإِنَّهُ مَنْ لَقِيَ اللَّهَ تعالی وَ هُوَ يَوِدُّنا دَخَلَ الْجَنَّةَ بِشَفَاعَتِنَا وَ الَّذِي نَفْسِي بِيَدِهِ لَا يَنْفَعُ عَبْدًا عَمَلُه ُ الَّا بِمَعْرِفَةِ حَقِّنَا (۳۳) "

طبرانی نے معجم الاوسط وچ حسن بن علی‘ تو‏ں روایت کيتی اے کہ رسولؐ خدا نے فرمایا: اسيں اہل بیت د‏‏ی محبت تے مودت نو‏‏ں لازم سمجھو، بیشک جو شخص ساڈی محبت تے مودت دے نال خدا نال ملاقات کريں گا اوہ ساڈی شفاعت دے نال بہشت وچ داخل ہوجائے گا۔ قسم اے اس خدا د‏‏ی جس دے قبضہ قدرت وچ میری جان ا‏‏ے۔ ساڈے حق د‏‏ی معرفت دے بغیر کسی بندے نو‏‏ں اس دا کوئی عمل فائدہ نئيں پہنچیا سکدا۔

نکتہ: اس روایت تو‏ں معلوم ہُندا اے کہ اسلام دے علاوہ اعمال دے قبول ہونے د‏‏ی اک شرط معرفت حق اہل بیت وی اے جو کہ رسول ؐ اللہ دے برحق جانشین نيں۔ لہذا روایات وچ اے کہ جو شخص اپنے زمانے دے امام د‏‏ی معرفت دے بغیر مرجائے اوہ جاہلیت د‏‏ی موت مردا اے گویا اس نے خدا وند عالم د‏‏ی جانب تو‏ں کسی قسم د‏‏ی ہدایت نئيں حاصل کيتی۔

۱۶ ۔ ابن حجر نے لسان المیزان(۳۴) تے جلال الدین سیوطی نے "احیاء المیت بفضائل اہل البیت" حدیث نمبر ۱۹ دے ذیل وچ روایت کيتی اے:

"اَخۡرَجَ الطَّبَرانی فی الاَوۡسَطِ عَنۡ جابرِ بن عَبۡد الله ، قالَ: خَطَبَنا رَسوُلُ الله ِ ﷺ، فَسَمِعۡتُه ُ وَ ه ُوَ یَقُولُ: اَیُّه َا النّاسُ مَنۡ اَبۡغَضَنا اَه ۡل الۡبَیۡتِ حَشَره ُ الله ُ تَعالی یَوۡمَ الۡقیامَةِ یَه ُودیّاً "

طبرانی نے معجم الاوسط وچ جابر بن عبد اللہ تو‏ں روایت کيتی اے کہ جابر کہندے نيں ميں نے سنیا کہ حضورؐ سرور کائنات نے اک خطبہ دے دوران اسيں تو‏ں فرمایا: لوگو! جو شخص اسيں اہل بیت تو‏ں بغض تے دشمنی رکھے گا خداوند عالم قیامت وچ اسنو‏ں یہودی محشور کريں گا۔

نکتہ: رحلت رسولؐ اللہ دے بعد ایداں دے حالات تے واقعات رونما ہوئے جنہاں وچ منافقین دے دلاں وچ چھپے ہوئے بغض تے عناد، حضرت فاطمہ زہرا سلام اللہ علیھاکی شہادت تے غب خلافت امیر المؤمنین دا سبب قرار پائے۔ تے اس سلسلہ وچ کتاباں اہل سنت وچ ایداں دے حقائق بیان کيتے گئے نيں جنہاں نو‏ں اساں مجموعی طور اُتے اپنی کتاب "اول مظلوم عالم امیر المؤمنین علی علیہ السلام " وچ ثبت کر دتے نيں لہذا تفصیل دے لئی اوتھ‏ے رجوع فرماواں۔

۱٧ ۔ ابن حجر مکی نے صواعق محرقہ وچ فضائل اہل بیتؑ دے بارے وچ بیان کردہ آیات وچو‏ں ستويں آیت دے ذیل وچ اس سلسلہ وچ احمد تے حاکم وغیرہ(۳۵) تو‏ں چار روایات نقل کيتی نيں، شیخ سلیمان(۳۶) نے مستنداً نوادر الاصول(۳٧) تو‏ں انہاں نے موسیٰ بن عبیدہ تو‏ں انہاں نے ایان بن سلمہ بن اکوع تو‏ں انہاں نے اکوع تو‏ں روایت کيتی اے تے سیوطی نے کتاب "احیاء المیت بفضائل اہل البیت" حدیث نمبر ۲۱ دے ذیل وچ روایت کيتی اے:

"اخرج ابن ابی شیبه تے الحکیم الترمذی فی نوادِرِ الۡاُصُولِ وَ اَبُو یَعلی وَ الطَّبَرانی عَنۡ سَلَمَة بن الاَکوَع، قالَ: قالَ رَسُولُ الله ﷺ: النُّجومُ اَمانٌ لِاَه ۡلِ السّماءِ وَ اَه ۡلُ بَیۡتی اَمانٌ لِاُمَّتی "

مذکورہ روایاں نے سلمہ بن اکوع تو‏ں روایت کيتی اے کہ رسولؐ خدا نے فرمایا: جس طرح ستارے اہل آسمان دے لئی امان نيں ايس‏ے طرح میرے اہل بیت میری امت دے لئی امان نيں۔

نکتہ: ابن حجر مکی نے صواعق محرقہ وچ فضائل اہل بیت علیھم السلام دے بارے وچ ستويں آیت دے ذیل وچ حاکم نیشاپوری تو‏ں اک روایت نقل کردے نيں تے کہندے نيں کہ ایہ روایت مسلم تے بخاری د‏‏ی شرائط دے مطابق وی صحیح اے تے اوہ روایت ایہ اے کہ رسول ؐ خدا نے فرمایا:

"فَاِذۡ خالَفۡتُه مۡ قَبیلَةٌ مِنَ الۡعَرَبِ اِخۡتَلَفُوا فَصارُوا حِزۡبَ اِبلیس " پس جدو‏ں عرب (و غیر عرب) دا اک قبیلہ میرے اہل بیت د‏‏ی مخالفت کرے تاں یاد رکھو ایہ مخالفین حزب ابلیس تو‏ں ہون گے۔(۳۸)

پس حاکم نیشاپوری د‏‏ی اس روایت کيتی روشنی وچ یقین حاصل ہوجاندا اے کہ خلافت علی بن ابی طالب‘ نو‏‏ں غصب کرنے، حضرت فاطمہ زہرا سلام اللہ علیھاکو اذیت دینے تے حضرت علی تے امام حسن تے امام حسین علیھم السلام نال جنگ کرنے والےآں دا تعلق حزب ابلیس تو‏ں سی۔

ہم کتاب "اول مظلوم عالم امیر المؤمنین علی ؑ" وچ غصب خلافت علی بن ابی طالب‘ تے ثقیفہ دے واقعہ، درخانہ زسیدہ سلام اللہ علیھا نو‏‏ں اگ لگانے، جنگ جمل تے صفین تے نہروان، شہادت امام حسن تے امام حسین‘ تے شہادت امیر المؤمنین اُتے بعض دشمنان اہل بیت دے سجدہ شکر کرنے دے بارے وچ تفصیل تو‏ں مطالب ذکر کرچکے نيں لہذا اوتھ‏ے رجوع کيتا جاسکدا ا‏‏ے۔

۱۸ ۔ ابن حجر مکی نے صواعق محرقہ اں فضائل اہل بیت علیھم السلام دے بارے وچ ستويں آیت دے ذیل وچ ، طبرانی(۳۹) نے معجم الصغیر وچ ، حموینی نے فرائد السمطین وچ ، ہیثمی نے مجمع الزوائد وچ تے جلال الدین سیوطی نے احیاء المیت بفضائل اہل البیت وچ حدیث نمبر ۲٧ دے ذیل وچ روایت کيتی اے:

"اَخۡرَجَ الطَّبَرانی فی الاَوۡسَطِ عَنۡ اَبی سَعیدٍ الۡخُدۡری، قالَ: سَمِعۡتُ رَسوُلَ الله ِ ۡ یَقُولُ : اِنَّه ا مَثَلُ اَهْلِ بَيْتِي كَمَثْلِ سَفِينَةِ نُوحٍ مَنْ رَكِبَهَا نَجَی وَ مَنْ تَخَلَّفَ عَنْهَا غَرِقَ وَ اِنَّه ا مَثَلُ اَه ۡلِ بَیۡتی فیکُمۡ مَثَلُ بَابِ حِطَّة فی بَنی اِسۡرائیل مَنۡ دَخَلَه ُ غُفِرَ لَه ُ "

ابو سعید خدری کہندے نيں کہ ميں نے رسولؐ خدا تو‏ں سنیا اے کہ آپؐ نے فرمایا: میرے اہل بیت د‏‏ی مثال کشتی نوح د‏‏ی مانند اے جو اس وچ سوار ہويا نجات پاگیا تے جس نے اس تو‏ں دوری اختیار کيتی اوہ غرق ہوگیا تے یاد رکھو تواڈے درمیان میرے اہل بیت د‏‏ی مثال بنی اسرائیل وچ باب حطّہ ورگی اے (مغفرت در بیت المقدس) جو اس وچ داخل ہوئے گا مغفرت پائے گا۔

نکتہ: ابن حجر مکی کتاب صواعق محرقہ وچ فضائل اہل بیت علیھم السلام دے بارے وچ ستويں آیت( وَمَا کَانَ الله ُ لِیُعَذِّبَه ُمۡ وَ أَنتَ فِیه ِم ) (۴۰) دے ذیل وچ روایت سفینہ نقل کرنے دے بعد لکھدے نيں:

بتحقیق خداوند عالم نے تمام عالم نو‏‏ں حضرت ختمی مرتبت پیغمبر اکرمؐ دے خاطر خلق فرمایا اے (۴۱) ، پس اس نے اس کائنات د‏‏ی بقاء نبیؐ تے اہل بیت نبی د‏‏ی بقاء اُتے منحصر قرار دتی ا‏‏ے۔ کیونجے رسولؐ اللہ تے اہل بیت رسولؐ پنج چیزاں وچ برابر نيں ( ۱ ۔ اسلام، ۲ ۔ صلوات، ۳ ۔ طہارت، ۴ ۔ محبت تے مودّت، ۵ ۔ تحریم صدقہ)

ہور رسولؐ اللہ نے انہاں دے حق وچ فرمایا اے: "الله ُمَّ اِنَّه ُمۡ مِنّی تے اَنَا مِنۡه ُم " اے پروردگار! ایہ اہل بیت میرے تو‏ں نيں تے وچ انہاں تو‏ں ہاں؛ تے چونکہ اہل بیت علیھم السلام اپنی والدہ ماجدہ حضرت فاطمہ زہراسلام اللہ علیھا دے توسط تو‏ں رسولؐ اللہ دے پارۂ تن نيں پس اہل بیت رسولؐ وی رسولؐ اللہ د‏‏ی طرح (جداں کہ سورہ انفال د‏‏ی آیت نمبر ۳۳ وچ آیا اے ) امان دا باعث نيں۔ اہلبیت علیھم السلام تے کشتی نوحؑ وچ وجہ شباہت ایہ اے کہ جو شخص وی اہل بیت تو‏ں مودّت رکھے گا، انکا احترام کريں گا تے ہدایت دے سلسلہ وچ انہاں تو‏ں متمسک رہے گا تاں گمراہی مخالفت تو‏ں نجات پائے گا تے جو انہاں تو‏ں دوری کريں گا اوہ دریائے کفر انہاں نعمت وچ ڈُب کر غرق ہوجائے گا۔

ہور باب الحطّہ (جو کہ بیت المقدس دے دروازےآں وچو‏ں اک اے ) تے اہل بیت علیھم السلام وچ وجہ شباہت ایہ اے کہ خداوند عالم نے ایہ حکم صادر کيتا سی کہ جو وی اس دروازے تو‏ں عجز تے انکساری تے استغفار دے نال داخل ہوئے گا مٖغفرت الٰہی اس دے شامل حال ہوئے گی ايس‏ے طرح مودّت اہل بیت د‏‏ی وجہ تو‏ں مغفرت الٰہی حاصل ہوئے گی۔

۱۹ ۔ ابن حجر مکی نے صواعق محرقہ(۴۲) وچ ، جلال الدین سیوطی نے "احیاء المیت بفضائل اہل البیت" حدیث نمبر ۲۹ دے ذیل وچ اس طرح روایت کيتی اے:

"اَخۡرَجَ الطبرانی عَنۡ عُمَر، قالَ: قالَ رَسُولُ الله ﷺ: کُلُّ بَنی اُنۡثی فَاِنَّ عُصۡبَتَه ُمۡ لِاَبیه ِمۡ ما خَلا وُلۡدِ فاطِمَة فَاِنّی عُصۡبَتُه ُمۡ فَاَنَا اَبوُه ُمۡ"

طبرانی نے حضرت عمر تو‏ں نقل کيتا اے کہ رسول خدا نے فرمایا: فاطمہ زہراؑ دے علاوہ ہر بیٹی د‏‏ی اولاد اپنے باپ د‏‏ی طرف منسوب ہُندی اے لیکن فاطمہ زہرا سلام اللہ علیھاکی اولاد دا مُکھ تے باپ وچ ہون۔

نکات:

اس روایت دے سلسلہ وچ دو نکات بیان کرنا ضروری نيں:

۱ ۔ امام حسن تے امام حسین تے انہاں دتی اولاد قطعی طور اُتے فرزندان تے اولاد رسولؐ خدا نيں جداں کہ اسيں ايس‏ے باب (باب سوم) د‏‏ی پہلی فصل دے آخر وچ "ذکر فاطمہ، تے ابیھا تے بعلھا تے بنیھا" تو‏ں پہلے ثابت کرچکے نيں۔

ہم کتاب "اول مظلوم عالم امیر المؤمنین علیؑ(۴۳) " وچ آیات تے احادیث د‏‏ی روشنی وچ اس موضوع اُتے تفصیل تو‏ں گفتگو کرچکے نيں؛ اس لئی اصحاب ائمہ وغیرہ جو لوک اس زمانہ وچ موجود سن اوہ انہاں نو‏ں "فرزند رسولؐ کہہ ک‏ے خطاب کردے سن ۔

۲ ۔ اولاد حضرت فاطمہ زہراسلام اللہ علیھا دا اولاد رسول ؐ ہونا اِنّا واضح تے آشکار اے کہ شیخ سلیمان بلخی حنفی نے اپنی کتاب ینابیع المودۃ دے باب نمبر ۵٧ دا ایہی عنوان قرار دتا اے تے اس سلسلہ وچ متعدد روایات ثبت د‏‏ی نيں؛ تے ورگی روایت اساں نقل کيتی اے ایسی ہی اک روایت حضرت عمر تو‏ں نقل کرکے لکھیا اے:

"اَخۡرَجَ اَبو صالح تے الحافظ عبد العزیز بن الاَخضر وَ اَبو نعیم فی مَعۡرفَةِ الصَّحَابة تے الدَّارُ قِطۡنی وَ الطّبرانی فی الاَوسط "

یہ روایتِ حضرت عمر (کہ فرزندان فاطمہ قطعاً فرزندان رسولؐ خدا نيں) ابو صالح تے حافظ عبد العزیز بن اخضر، دار قطنی، ابو نعیم نے معرفۃ الصحابہ وچ ، تے طبرانی نے کتاب الاوسط وچ نقل کيتی ا‏‏ے۔

۲۰ ۔ شیخ سلیمان بلخی(۴۴) نے بنابر نقل از "جواہر العقدین" تالیف سمہودی تو‏ں مستنداً حضرت فاطمہ بنت الحسین‘سے روایت کيتی اے انہاں نے اپنے والد تے انہاں نے حضرت فاطمہ زہرا ع تو‏ں تے انہاں نے رسول خداؐ تو‏ں روایت کيتی اے ۔ جلال الدین سیوطی نے کتاب "احیاء المیت بفضائل اہل البیت" حدیث نمبر ۳۰ بنابر نقل از طبرانی روایت کيتی اے:

"اَخۡرَجَ الطبرانی عَنۡ فاطمة الزه راء رَضِیَ الله عَنۡه ا، قالَتۡ: قالَ رسول الله ﷺ: کُلُّ بَنی اُمّ ینتموُنَ اِلی عُصۡبَةٍ اِلّا وُلۡدِ فاطِمَة فَاَنَا وَلِیُّه ُمۡ وَ اَنَا عُصۡبَتُه ُمۡ"

طبرانی نے حضرت فاطمہ زہرا سلام اللہ علیھاسنو‏ں روایت کيتی اے کہ رسولؐ خدا نے فرمایا: ہر عورت دے بچے اپنے باپ د‏‏ی طرف منسوب ہُندے نيں لیکن فاطمہ زہرا دے بچےآں دا ميں ولی تے بزرگ تے اصل تے اساس ہون۔

نکتہ: ایہ روایت ابو المویّد نے کتاب "مقتل الحسین(۴۵) " وچ وی نقل کيتی ا‏‏ے۔

شیخ سلیمان نے ینابیع المودۃ دے باب نمبر ۵٧ دے اوائل وچ ایہ روایت نقل کرنے دے بعد لکھیا اے : "اَخۡرَجَه ُ اَبوُ یَعۡلی تے الۡحافظ عبد العزیز بن الۡاَخضَر فی الۡمَعالِمِ الۡعِتۡرَةِ النَّبَوِیَّةِ، وَ اِبۡنُ اَبی شیبه وَ الۡخَطیبُ الۡبَغۡدادی فی تاریخِه " یعنی ایہ روایت ابو یعلیٰ، حافظ عبد العزیز بن اخضر نے کتاب "معالم العترۃ النبویہ" وچ ، ابن ابی شیبہ تے خطیب بغدادی نے وی اپنی کتاب تریخ وچ نقل کيتی ا‏‏ے۔

۲۱ ۔ حاکم نیشاپوری نے مستدرک(۴۶) وچ ، ابن حجر مکی نے صواعق محرقہ(۴٧) وچ ، جلال الدین سیوطی نے " احیاء المیت بفضائل اہل البیت" وچ حدیث نمبر ۳۶ اس طرح روایت کيتی اے: "عَنۡ اَنَس، قالَ: قالَ رَسوُلُ الله ِ ﷺ: وَعَدَنی رَبّی فی اَه ۡلِ بَیۡتی مَنۡ اَقَرَّ مِنۡه ُمۡ بِالتَّوحیدِ تے لیّ بِالۡبَلاغِ اَنۡ لا یُعَذّبَهم " یعنی انس کہندے نيں کہ رسولؐ خدا نے فرمایا: خداوند عالم نے میرے تو‏ں میرے اہل بیت دے بارے وچ وعدہ کيتا اے کہ جو وی انہاں وچو‏ں توحید دا اقرار کريں گا بلافاصلہ اسنو‏ں ایہ پیغام دتا جائے گا کہ خدا اس اُتے عذاب نہ کريں گا۔

۲۲ ۔ ابن جریر طبری نے اپنی تفسیر، جلد نمبر ۳۰ ، ص ۲۳۲ وچ جلال الدین سیوطی نے کتاب "احیاء المیت بفضائل اہل البیت" حدیث نمبر ۳٧ وچ اس طرح روایت کيتی اے : "عَنۡ اِبۡنِ عَبّاس فی قَوۡلِه تَعالی :( وَ لَسَوۡفَ یُعۡطیکَ رَبُّک فَتَرۡضی ) (۴۸) ،قالَ: مِنۡ رِضی مُحَمَّدٍ اَنۡ لا یَدۡخُلَ اَحَدٌ مِنۡ اَه ۡلِبَیۡتِه ِ النّار َ"

یعنی قول خداوندی:( وَ لَسَوۡفَ یُعۡطیکَ ) یعنی پروردگار توانو‏‏ں اِنّا عطا کريں گا کہ تسيں راضی ہوجاؤ گے، دے ذیل وچ ابن عباس تو‏ں روایت کيتی گئی اے کہ اوہ کہندے نيں: پیغمبر اکرمؐ اس وقت راضی ہونگے جدو‏ں کہ اہل بیت وچو‏ں کوئی اک فرد وی اگ وچ نہ جائے گا۔

نکتہ: حاکم حسکانی نے "شواہد التنزیل" جلد ۲ ، ص ۳۴۵ وچ رسولؐ اکرم تو‏ں روایت نقل کيتی اے کہ آپؐ نے فرمایا: وچ اپنی امت د‏‏ی اس وقت تک شفاعت کراں گا ایتھ‏ے تک کہ خداوند تعالیٰ د‏‏ی آواز آئے گی "یا محمد آپ راضی ہوگئے" وچ کہاں : ہاں پروردگار! ہن وچ راضی ہوگیا۔

اک دوسری روایت وچ ابن عباس تو‏ں نقل کردے نيں: "یَدۡخُلُ الله ُ ذُرّیَّتَه ُ الۡجَنَّةَ " خداوند متعال ذریت محمد مصطفیٰ نو‏‏ں بہشت وچ داخل فرمائے گا۔

۲۳ ۔ "عَنۡ عَلیٍّ، قالَ: قالَ رَسوُلُ الله ﷺ: شَفاعَتی لِاُمَّتی مَنۡ اَحبَّ اَه ۡلَ بَیۡتی "

خطیب بغدادی نے کتاب "تریخ بغداد(۴۹) " تے جلال الدین سیوطی نے "احیاء المیت بفضائل اہل البیت" حدیث نمبر ۴۱ دے ذیل وچ روایت کيتی اے کہ حضرت علی علیہ السلام تو‏ں روایت کيتی گئی اے کہ آپؑ نے فرمایا: رسولؐ خدا نے فرمایا: میری امت وچو‏ں انہاں لوکاں نو‏‏ں میری شفاعت نصیب ہوئے گی جو میرے اہل بیت علیھم السلام دے چاہنے والے ہون گے۔

۲۴ ۔ "اَخۡرَجَ الطّبرانی عَنۡ اِبۡنِ عُمَر، قالَ: قالَ رَسوُلُ الله ﷺ: اَوَّلُ مَنۡ اَشۡفَعُ لَه ُ مِنۡ اُمَّتی اَه ۡل بَیندی " ابن حجر نے صواعق محرقہ، ص ۲۲۳ وچ ، جلال الدین سیوطی نے "احیاء المیت بفضائل اہل البیتؑ" حدیث نمبر ۴۲ دے ذیل وچ روایت کيتی اے : طبرانی نے ابن عمر تو‏ں روایت کيتی اے کہ رسولؐ خدا نے فرمایا: وچ اپنی امت وچ جنکی سب تو‏ں پہلے شفاعت کراں گا اوہ میرے اہل بیت علیھم السلام نيں۔

۲۵ ۔ "اَخۡرَجَ الطَّبَرانی عَنِ الۡمُطَّلِبِ بن عَبۡدِ الله ابۡنِ حنطب عَنۡ اَبیه ِ قالَ: خَطَبَنا رَسوُلُ الله ِ صَلَّی الله ُ عَلَیۡه ِ وَ آلِه بِالۡجُحۡفَةِ فَقالَ: اَلَسۡتُ اَوۡلی بِکُمۡ مِنۡ اَنۡفُسِکُمۡ قالوُا: بَلی یا رَسوُلَ الله ، قالَ: فَاِنّی سائِلُکُمۡ عَنۡ اِثنَیۡنِ عَنِ الۡقُرآنِ وَ عَنۡ عِتۡرَتی "

ابن اثیر نے "اُسد الغابہ" ج ۳ ، ص ۱۴٧ وچ تے جلال الدین سیوطی نے "احیاء المیت بفضائل اہل البیت" حدیث نمبر ۴۳ دے ذیل وچ روایت کيتی اے: طبرانی نے مطلب بن عبد اللہ تو‏ں انہاں نے اپنے والد تو‏ں روایت کيتی اے کہ ر سولؐ خدا نے جحفہ وچ تقریر کرنے دے بعد فرمایا: کیہ ميں تسيں تو‏ں زیادہ تسيں اُتے اولویت نئيں رکھدا؟ سب نے کہیا: کیو‏ں نئيں یا رسولؐ اللہ۔ یقیناً ایسا ہی ا‏‏ے۔ فیر آپؐ نے فرمایا: وچ تسيں تو‏ں دو چیزاں دے بارے وچ سوال کراں گا؛ قران تے اپنے اہل بیت علیھم السلام دے بارے وچ (کہ تسيں نے میرے بعد انہاں دے نال کيتا برتاؤ کيتا)۔

سوال: رسولؐ اکرم د‏‏ی رحلت دے بعد امت نے اہل بیت علیھم السلام دے نال کيتا برتاؤ کيتا آخر ایداں دے کیہڑا حالات تے واقعات رونما ہوئے جنکی وجہ تو‏ں بنو امیہ روز بروز قدرتمند تے اہلبیت علیھم السلام رسولؐ خدا گوشہ نشین ہوگئے؟ ہور قران کریم تے کاتبان وحی دے نال کيتا رویہ اپنایا گیا؟

جواب: اساں کتاب "اول مظلوم عالم امیر المؤمنین علی علیہ السلام " وچ علمائے اہل سنت د‏‏ی کتاباں تو‏ں استناد کردے ہوئے چند حقائق بیان کيتے نيں معلومات دے لئی اوتھ‏ے رجوع فرماواں۔

۲۶ ۔ شیخ سلیمان نے سمہودی د‏‏ی کتاب جواہر العقدین تو‏ں اپنی کتاب ینابیع المودۃ(۵۰) وچ ، ابن مغازلی فقیہ شافعی نے کتاب مناقب امیر المؤمنین وچ تے جلال الدین سیوطی نے "احیاء المیت بفضائل اہل البیتؑ" حدیث نمبر ۴۴ وچ روایت کيتی اے: "اَخۡرَجَ الطبرانی عَنۡ اِبۡنِ عباس، قالَ: قالَ رَسوُلُ الله صَلَّی الله ُ عَلَیۡه ِ وَ آلِه : لا تَزُولُ قَدَما عَبد حتّی یُسأَلَ عَنۡ اَرۡبَع: عَنۡ عُمۡرِه ِ فیما اَفۡناه ُ وَ عَنۡ جَسَدِه ِ فیما اَبۡلاه ُ وَ عَنۡ مالِه ِ فیما اَنۡفَقَه ُ وَ مِنۡ اَیۡنَ اِکۡتَسَبَه ُ وَ عَنۡ حُبِّنا اهل البیت "

طبرانی نے ابن عباس تو‏ں روایت کيتی اے کہ رسولؐ خدا تو‏ں فرمایا: قیامت وچ ہر بندہ تو‏ں قدم قدم اُتے چار چیزاں تو‏ں دے بارے وچ سوال کيتا جائے گا۔

۱ ۔ اپنی عمر نو‏‏ں اس نے کتھے صرف کيتا اے ؟

۲ ۔ اپنی جوانی نو‏‏ں کتھے خرچ کيتا اے ؟

۳ ۔ اپنا مال تے متاع کس طرح کمایا تے کس طرح خرچ کيتا اے ؟

۴ ۔ تے اسيں اہل بیت علیھم السلام د‏‏ی محبت دے بارے وچ سوال کيتا جائے گا۔

نکتہ: ايس‏ے ورگی روایت شیخ سلیمان(۵۱) نے حموینی تو‏ں مسنداً نقل کيتی اے انہاں نے داؤد بن سلیمان تو‏ں انہاں نے علی بن موسی الرضاؑ تو‏ں انہاں نے اپنے جدّ امیر المؤمنین  تو‏ں انہاں نے رسولؐ خدا تو‏ں روایت نقل کيتی ا‏‏ے۔

۲٧ ۔ ابن حجر(۵۲) نے ابن عاصم تاں، شیخ سلیمان(۵۳) نے طبرانی د‏‏ی الاوائل تے دیلمی د‏‏ی مسند تے جلال الدین سیوطی نے "احیاء المیت بفضائل اہل البیتؑ" حدیث نمبر ۴۵ دے ذیل وچ اس طرح روایت کيتی اے:

"عَنۡ علیٍّ سَمِعۡتُ رَسوُلَ الله ِ صَلَّی الله ُ عَلَیۡه ِ وَ آلِه یَقُولُ: اَوَّلُ مَنۡ یَرِدُ عَلَیَّ الۡحَوۡضَ اَه ۡلُ بَیۡتی "

حضرت علی علیہ السلام تو‏ں روایت کيتی گئی اے کہ آپؑ نے فرمایا: رسولؐ خدا نے فرمایا: حوض کوثر اُتے سب تو‏ں پہلے میرے پاس پہنچنے والے میرے اہل بیت ہونگے۔

۲۸ ۔ جلال الدین سیوطی نے "احیاء المیت بفضائل اہل البیتؑ" حدیث نمبر ۴۶ وچ ، ہور سیوطی(۵۴) ، النبھانی(۵۵) تے شیخ سلیمان(۵۶) نے ایويں روایت کيتی اے:

"اَخۡرَجَ الدِّیۡلَمی عَنۡ عَلیٍّ، قالَ :قالَ رَسولُ الله صَلَّی الله ُ عَلَیۡه ِ وَ آلِه : اَدِّبُوا اَوۡلادَکُمۡ عَلی ثَلاثٍ خِصال: حُبِّ نَبِیِّکُمۡ وَ حُبِّ اَه ۡلِ بَیتِه تے عَلی قِرائَةِ الۡقُرآنِ، فَاِنَّ حَمَلَةَ الۡقُرآنِ فی ظِلِّ الله ِ، یَوۡمَ لا ظِلَّ اِلَّا ظِلُّه ، مَعَ اَنۡبِیائِه وَ اَصۡفِیائِه "

دیلمی نے حضرت علی علیہ السلام تو‏ں روایت کيتی اے کہ رسولؐ خدا نے فرمایا: اپنے بچےآں د‏‏ی تن چیزاں دے اعتبار تو‏ں تربیت کرو:

۱ ۔ اپنے پیغمبرؐ د‏‏ی محبت تے الفت سکھاؤ۔

۲ ۔ انہاں دے دلاں وچ خاندان تے اہل بیت رسولؐ خدا د‏‏ی محبت ڈالو۔

۳ ۔ انہاں نو‏ں قرائت قران دے زیور تو‏ں آراستہ کرو۔ بیشک حاملان قران کریم قیامت وچ انبیاء تے اصفیاء دے نال زیر سایۂ الٰہی ہونگے۔ اس دن جدو‏ں کہ لطف تے عنایت الٰہی دے علاوہ کسی سایہ دا وجود نہ ہوئے گا۔

۲۹ ۔ شیخ سلیمان(۵٧) ، ابن حجر مکی(۵۸) ، طبری(۵۹) تے جلال الدین سیوطی نے "احیاء المیت بفضائل اہل البیت" حدیث نمبر ۴۸ دے ذیل وچ روایت کيتی اے:

"اَخۡرَجَ الدِّیۡلَمی عَنۡ عَلیٍّ، قالَ: قالَ رَسوُلُ الله ِ صَلَّی الله ُ عَلَیۡه ِ وَ آلِه : اَرۡبَعَةٌ اَنَا لَه ُمۡ شَفیعٌ یَوۡمَ الۡقِیامَةِ: اَلۡمُکۡرِمُ لِذُرِّیَّتی، وَ الۡقاضی لَه ُمُ الۡحوائِجَ، وَ السّاعی لَه ُمۡ فی اُمُورِه ِمۡ عِنۡدَمَا اضۡطرّوُا اِلَیۡه ِ، وَ الۡمُحِبُّ لَه ُمۡ بِقَلۡبِه وَ لِسانِه "

دیلمی نے حضرت علی علیہ السلام تو‏ں روایت کيتی اے کہ رسولِ خدا نے فرمایا: وچ قیامت وچ چار قسم دے لوکاں د‏‏ی شفاعت کراں گا:

۱ ۔ جو میری ذریت دا احترام کرن گے۔

۲ ۔ جو میری اولاد د‏‏ی ضروریات نو‏‏ں پورا کرن گے۔

۳ ۔ میری اولاد کسی کم وچ مضطر تے پھنسی ہوئے ایداں دے وچ جو لوک انہاں دے امور حل کرنے د‏‏ی کوشش کرن۔

۴ ۔ جو قلب تے بولی تو‏ں میرے اہل بیت علیھم السلام نال محبت کرن گے۔

۳۰ ۔ ابن حجر مکی(۶۰) تے جلال الدین سیوطی نے "احیاء المیت بفضائل اہل البیت" حدیث نمبر ۴۹ دے ذیل وچ روایت کيتی اے:

"اَخۡرَجَ الدِّیۡلَمی عَنۡ اَبیِ سَعید، قالَ: قالَ رَسُولُ الله ِ صَلَّی الله ُ عَلَیه ِ وَ آلِه : اِشۡتَدَّ غَضَبُ الله ِ عَلی مَنۡ آذانی فی عِتۡرَتی "

دیلمی نے ابو سیعد خدری تو‏ں روایت کيتی اے کہ رسولؐ خدا نے فرمایا: خداوند متعال انہاں لوکاں اُتے غضب د‏‏ی سختی کريں گا جنہاں نے میرے اہل بیت نو‏‏ں آزار تے اذیت پہنچائی ہوئے گی۔ (کیونجے میری عترت تے ذریت د‏‏ی اذیت ، میری اذیت ہوئے گی)۔

نکتہ: ابن مغازلی شافعی نے مناقب امیر المؤمنین  وچ بہی روایت کيتی اے کہ رسولؐ خدا نے فرمایا: خداوند عالم تن قسم دے لوکاں اُتے سخت غضبناک ہوئے گا:

۱ ۔ یہود، ۲ ۔ نصاریٰ، ۳ ۔ میرے اہل بیتؑ نو‏‏ں اذیت پہنچانے والے۔

پس ایتھ‏ے ذہنو ں وچ اک سوال ابھریا اے تے اوہ ایہ اے کہ سقیفہ تے فدک تے غصب خلافت اہلبیت دے موقع اُتے اہل بیت علیھم السلام دے نال کيتا برتاؤ کيتا گیا؟ اساں اپنی کتاب "اول مظلوم عالم امیرالمؤمنین علی علیہ السلام " وچ علمائے اہل سنت د‏‏ی مختلف کتاباں تو‏ں استناد کردے ہوئے کچھ حقائق پیش کيتے نيں لہذا اوتھ‏ے رجوع فرماواں۔

۳۱ ۔ ابن حجر مکی(۶۱) تے جلال الدین سیوطی نے "احیاء المیت بفضائل اہل البیت (ع)" حدیث نمبر ۵۶ دے ذیل وچ روایت کيتی اے:

"اَخۡرَجَ اِبۡنُ عَساکِر عَنۡ عَلیٍّ ، قالَ: قالَ رَسُولُ الله ِ صَلَّی الله ُ عَلَیه ِ وَ آلِه : مَنۡ صَنَعَ اِلی اَحَدٍ مِنۡ اَه ۡلِ بَیۡتی یَداً، کافَیۡتُه ُ یَوۡمَ الۡقِیامَةِ "

ابن عساکر نے حضرت علی علیہ السلام تو‏ں روایت کيتی اے کہ رسول اکرمؐ نے فرمایا: جو شخص میرے اہل بیت وچو‏ں کسی د‏‏ی خدمت کرے انہاں اُتے اپنا حق قائم کريں گا تاں وچ قیامت وچ اس دے نیک اعمال دا مداوا کراں گا۔

۳۲ ۔ جلال الدین سیوطی نے "احیاء المیت بفضائل اَہل البیت" حدیث نمبر ۵٧ تے شیخ سلیمان(۶۲) نے بنابر نقل از الکبیر الطبرانی، صحیح ابن حبان، حاکم تے بیہقی تو‏ں اس طرح روایت کيتی اے:

"عَنۡ عایشة رَضِیَ الله ُ عَنۡه ا اَنَّ النَّبی صَلَّی الله ُ عَلَیۡه ِ وَ آله وَ سَلَّمَ قالَ: سِتَّةٌ لَعَنۡتُه ُمۡ وَ لَعَنَهُمُ اللَّهُ وَ كُلُّ نَبِيٍّ مُجَابُ الدَّعۡوَةِ، اَلزَّائِدُ فِي كِتَابِ اللَّهِ، وَ الْمُكَذِّبُ بِقَدَرِ اللَّهِ، وَ الْمُتَسَلِّطُ عَلی اُمَّتی بِالْجَبَرُوتِ لِيُذِلَّ مَنْ اَعَزَّهُ اللَّهُ وَ يُعِزَّ مَنْ أَذَلَّهُ اللَّهُ، تے الْمُسْتَحِلُّ حُرۡمَةَ الله ِ، وَ الْمُسْتَحِلُّ مِنْ عِتْرَتِي مَا حَرَّمَ اللَّهُ، وَ التَّارِکُ لِلسُّنَّةِ "

حضرت عائشہ تو‏ں روایت کيتی گئی اے کہ پیغمبر اکرمؐ نے فرمایا: چھ قسم دے لوکاں اُتے ميں نے لعنت د‏‏ی اے، خدا نے وی انہاں اُتے لعنت د‏‏ی اے تے ہر مستجاب الدعوۃ نبی نے وی انہاں اُتے لعنت د‏‏ی اے ، تے اوہ افراد ایہ نيں:

۱ ۔ کتاب خدا وچ کِسے چیز دا وادھا کرنے والے۔

۲ ۔ مقدّراتِ الٰہی د‏‏ی تکذیب کرنے والے۔

۳ ۔ میری امت اُتے جبرا تے زبردستی مسلط ہونے والے لوک تاکہ جسنو‏ں خدا نے عزت عطا کيتی اے اسنو‏ں ذلیل کرسکن؛ تے جسنو‏ں خد انے ذلیل کيتا اے اسنو‏ں عزت مآب بنا دتیاں

۴ ۔ خدا دے حرام کردہ نو‏‏ں حلال سمجھنے والے۔

۵ ۔ جس چیز نو‏‏ں خداوند عالم نے میرے اہل بیت علیھم السلام دے لئی حلال قرا ر دتا اے اسنو‏ں انہاں دے لئی حرام سمجھنے والے۔

۶ ۔ میری سنت نو‏‏ں ترک کرنے والے۔

نکتہ: شیخ سلیمان اس روایت نو‏‏ں نقل کرنے دے بعد لکھدے نيں: ایہ روایت طبرانی نے معجم الکبیر وچ ، ابن حبان نے اپنی کتاب صحیح وچ ، ہور بیہقی تے حاکم نے وی نقل کيتی اے تے حاکم نے اس گل کيتی وی تصریح د‏‏ی اے کہ ایہ روایت "صحیح" ا‏‏ے۔

۳۳ ۔ شیخ سلیمان(۶۳) بنابر نقل از صواعق تے طبرانی(۶۴) تے جلال الدین سیوطی نے احیاء المیت بفضائل اہل البیت" حدیث نمبر ۵۹ وچ روایت کيتی اے:

"اَخۡرَجَ الۡحاکِمُ فی تاریخِه وَ الدِّیۡلَمی عَنۡ اَبی سَعید، قالَ: قالَ رَسوُلُ الله ﷺ ، ثَلاثٌ مَنۡ حَفِظَه ُنَّ حَفِظَ الله ُ لَه ُ دینَه ُ وَ دُنۡیاه ُ وَ مَنۡ ضَیَّعه ُنَّ لَمۡ یَحۡفِظِ الله ُ لَه ُ شَیئاً، حُرۡمَةُ الۡاِسلامِ وَ حُرۡمَتی تے حُرۡمَةُ رَحِمی "

حاکم نے اپنی کتاب تریخ وچ تے دیلمی نے ابو سعید خدری تو‏ں روایت کيتی اے کہ رسولؐ خدا نے فرمایا: جو شخص تن چیزاں د‏‏ی حفاظت تے نگہداری کريں گا تاں خداوند عالم اس دے دین تے دنیا د‏‏ی حفاظت فرمائے گا۔ تے جس نے انہاں تن چیزاں نو‏‏ں ضایع کردتا تے انہاں دتی رعایت نہ د‏‏ی تاں خداوند متعال اس دے دین تے دنیا د‏‏ی کسی چیز د‏‏ی حفاظت نہ کريں گا۔

۱ ۔ اسلام د‏‏ی حرمت تے آبرو۔

۲ ۔ میری حرمت تے آبرو۔

۳ ۔ میری عترت تے اہل بیت د‏‏ی آبرو۔

نکتہ: سوچنے د‏‏ی گل اے کہ رحلت رسولؐ دے بعد کن لوکاں نے رسول اللہ تے عترت تے رسولؐ اللہ د‏‏ی حرمت نو‏‏ں پامال کيتا تے نتیجتاً کون ہتکِ حرمت اسلام دا باعث بنا اے ؟ اس سلسلہ وچ اساں کتاب "اول مظلوم عالم امیر المؤمنین علی علیہ السلام " وچ علمائے اہل سنت تو‏ں استناد کردے ہوئے چند حقائق نقل کيتے نيں لہذا اوتھ‏ے رجوع فرماواں۔

ارشاد خداوند اے:( فَبَشِّرْ عِبَادِ الَّذِينَ يَسْتَمِعُونَ الْقَوْلَ فَيَتَّبِعُونَ أَحْسَنَهُ ) (۶۵) اے میرے حبیب میرے انہاں بندےآں نو‏‏ں بشارت دیدیجئے جو گل نو‏‏ں سندے نيں تے انہاں وچو‏ں بہترین د‏‏ی اتباع کردے نيں۔

۳۴ ۔ شیخ سلیمان(۶۶) نے ابن حجر مکی د‏‏ی کتاب صواعق محرقہ وچ فضائل اہل بیت علیھم السلام دے بارے وچ جمع کردہ آیات(۶٧) وچو‏ں پہلی آیت دے ذیل وچ روایت کيتی اے کہ رسول ؐخدا نے فرمایا

"وَ الَّذی نَفۡسی بِیَدِه ِ لا یُؤۡمِنُ عَبۡدٌ بی حَتّی یُحِبَّنی وَلا یُحِبُّنی حَتّی یُحِبَّ ذَوی قِرابَتی "

قسم اے اس پروردگار د‏‏ی جس دے قبضۂ قدرت وچ میری جان اے ؛ کوئی شخص مجھ پرایمان نہ لیائے گا ایتھ‏ے تک کہ مجھ نال محبت کرے تے کوئی مجھ نال محبت نہ کريں گا ایتھ‏ے تک کہ میرے اقرباء نال محبت کرے۔

نکتہ: ابن حجر مکی آیت تطہیر دے ذیل وچ ایہ روایت نقل کرنے دے بعد لکھدے نيں :"فَاَقامَ ذا قرابَتِه ِ مَقامَ نَفۡسِه ِ " یعنی بنابراں رسول اسلام نے اپنے اقربا نو‏‏ں اپنے برابر قرار دتا ا‏‏ے۔

۳۵ ۔ ہور مولا‏نا موصوف(۶۸) نے ابن حجر مکی د‏‏ی کتاب وچ فضائل اہل بیت دے بارے وچ جمع کردہ آیات(۶۹) وچو‏ں دوسری آیت دے ذیل وچ صحت حدیث دے اعتراف دے نال روایت کيتی اے:

"عَنۡ کعب بن عجره ، قال: لَمّا نَزَلَتۡ ه ذِه ِ الۡآیَةُ ( اِنَّ الله َ وَ مَلائِکَتَه ُ یُصَلُّونَ ) قُلۡنا یا رَسوُلَ الله قَدۡ عَلِمۡنا کَیۡفَ نُسَلِّمُ عَلَیۡکَ، کَیۡفَ نُصَلّی عَلَیۡکَ؟ فَقالَ: قوُلوُا: اَللّه ُمَّ صَلِّ عَلی مُحَمَّدٍ وَ عَلی آلِ مُحَمَّدٍ "

کعب بن عجرہ تو‏ں روایت کيتی گئی اے کہ جدو‏ں ایہ آیت (آیہ ٔ صلوات بر نبیؐ(٧۰) نازل ہوئی تاں اساں حضور د‏‏ی خدمت وچ عرض کيتا: یا رسولؐ اللہ! آپؑ اُتے سلام کرنے د‏‏ی کیفیت تاں سانو‏ں معلوم اے لیکن سانو‏ں اِنّا بتا دیجئے کہ آپ اُتے صلوات کس طرح بھیجاں؟ فرمایا:"اَللّه ُمَّ صَلِّ عَلی مُحَمَّدٍ وَ عَلی آلِ مُحَمَّدٍ "

ابن حجر صلوات د‏‏ی کیفیت دے بارے وچ روایت نقل کرنے دے بعد لکھدے نيں:

"وَ فیه ِ دَلیلٌ ظاه رٌ عَلی اَنَّ الاَمۡرَ بِالصَّلوةِ عَلَیۡه ِ، اَلصَّلوةُ عَلی آله ِ اَیۡضاً مُرادٌ مِنۡ ه ذِه ِ الۡآیَةِ وَ اَنَّه ُ صَلَّی الله ُ عَلَیۡه ِ وَ – اله – تے سُلَّمَ جَعَلَ نَفۡسَه ُ مِنۡه ُمۡ "

یعنی ایہ حدیث خود اس گل کيتی واضح تے روشن دلیل اے کہ نبیؐ اُتے صلوات بھیجنے دا حکم اہل بیت (ع)ؑ اُتے صلوات بھیجنے دا حکم وی اے ؛ تے بتحقیق رسولؐ اللہ نے خود اپنے آپ نو‏‏ں وی اہل بیت دا جزء قرار دتا ا‏‏ے۔

اشکال: ابن حجر نے خود ہی اپنے قول اُتے عمل نئيں کيتا کیونجے جدو‏ں رسولؐ گرامی قدر اُتے صلوات بھیجی اے تاں آل نو‏‏ں ترک کردتا ا‏‏ے۔ آخر کیو‏ں؟!

۳۶ ۔ ینابیع المودۃ(٧۱) نے صواعق محرقہ وچ اہل بیت دے بارے وچ جمع کردہ آیات(٧۲) وچو‏ں دوسری آیت دے ذیل وچ روایت کيتی اے: "وَ قَدۡ اَخۡرَجَ الدِّیۡلَمی اَنَّه ُ ﷺ قال: اَلدُّعاُ مَحۡجُوبٌ حَتّی یُصَلَّیَ عَلی مُحَمَّدٍ وَ آلِه "

دیلمی نے روایت کيتی اے کہ رسولؐ خدا نے فرمایا: دعا اس وقت تک پردہ حجاب وچ رہندی اے (قبول نئيں ہُندی) جدو‏ں تک کہ محمدؐ تے آلؑ محمدؐ اُتے صلوات نہ بھیجی جائے۔

۳٧ ۔ ہور ینابیع المودۃ نے ابن حجر مکی د‏‏ی کتاب صواعق محرقہ وچ فضائل اہل بیت علیھم السلام دے بارے وچ جمع کردہ آیات وچو‏ں دوسری آیت(٧۳) دے ذیل وچ روایت کيتی اے: "لا تُصَلّوُا عَلَیَّ الصَّلوٰةَ الۡبَتۡراءَ، فَقالُوا: وَمَا الصَّلوةُ الۡبَتۡراءُ؟ قالَ: تَقوُلُون: اَلله ُمَّ صَلِّ عَلی مُحَمَّدٍ وَ تَسۡکُتُونَ بَلۡ قوُلوُا: اَللّه ُمَّ صَلِّ عَلی مُحَمَّدٍ وَ عَلی آلِ مُحَمَّدٍ "

رسول اکرمؐ نے فرمایا: مجھ اُتے ناقص صلوات مت بھیجو! اصحاب نے عرض کيتا: یا رسولؐ اللہ! ایہ ناقص صلوات کيتا اے ؟ فرمایا: ناقص صلوات ایہ اے کہ "اَلله ُمَّ صَلِّ عَلی مُحَمَّدٍ " کہہ ک‏ے خاموش ہوجاؤ! بلکہ اس طرح کہو: "اَللّه ُمَّ صَلِّ عَلی مُحَمَّدٍ وَ عَلی آلِ مُحَمَّدٍ "

اشکال: ابن حجر اس روایت تو‏ں چند سطر پہلے، رسول خدا اُتے صلوات گھلدے وقت فقط اِنّا لکھدے ہں:: "صَلَّی اللہ علیہ وَسَلَّم" یعنی ناقص صلوات گھلدے نيں۔ آخر کیو‏ں؟!

آخر (بعض) علمائے اہل سنت تے انہاں دتی اتباع وچ بعض عوام الناس رسولؐ اللہ اُتے صلوات گھلدے وقت غالباً اہل بیت علیھم السلام اُتے صلوات نو‏‏ں ترک کیو‏ں کر دیندے نيں؟! ایہ مقام افسوس تے جائے تفکر نئيں تاں تے کیہ اے ؟ ایہ یقیناً بنو امیہ وغیرہ د‏‏ی تاثیر دا نتیجہ اے

۳۸ ۔ ہور ابن حجر مکی د‏‏ی کتاب صواعق محرقہ وچ فضائل اہل بیت دے بارے وچ جمع کردہ آیات وچو‏ں چوتھ‏ی آیت(٧۴) دے ذیل وچ نقل کردہ روایت نقل کردے نيں:

"اَخۡرَجَ الدِّیۡلَمی عَنۡ اَبِی سَعیدٍ الۡخُدۡری اَنَّ النَّبیﷺ قالَ: وَ قِفُوه ُمۡ اِنَّه ُمۡ مَسۡئوُلوُنَ عَنۡ وِلایَةِ عَلیٍّ "

دیلمی نے ابو سعید خدری تو‏ں روایت کيتی اے کہ رسولؐ خدا نے فرمایا: سورہ صافات د‏‏ی آیت نمبر ۲۴ "وَ قِفوُهُمۡ اِنَّهُمۡ مَسۡئُولوُنَ " انہاں نو‏ں روکو کہ حالے انہاں تو‏ں سوال کرنا اے ؛ ایتھ‏ے ولایت علی علیہ السلام دے بارے وچ سوال کرنا مقصود ا‏‏ے۔

ابن حجر کہندے ہں: واحدی (مفسر اہل سنت) د‏‏ی مراد وی ایہی اے کہ آیت وچ ولایت علی تے اہلبیت علیھم السلام دے بارے وچ سوال مقصود اے کیونجے خداوند عالم نے مودّت قربی نو‏‏ں واجب قرار دتا اے لہذا انہاں دتی ولایت دا مطالبہ کيتا جائے گا۔

۳۹ ۔ شیخ سلیمان(٧۵) نے رسول ؐ گرامی قدر حضرت محمدؐ مصطفیٰ تو‏ں روایت کيتی اے آپؐ نے فرمایا: "حَرُمَتِ الۡجَنَّةُ عَلی مَنۡ ظَلَمَ اَه ۡلَ بَیۡتی وَ آذانی فی عِتۡرَتی " جس نے میرے اہل بیت اُتے ظلم کيتا تے مینو‏ں میری عترت دے ذریعے اذیت پہنچائی تاں جنت اس اُتے حرام ا‏‏ے۔

نکتہ: ابن حجر مکی نے وی فضائل اہل بیت دے بارے وچ آیات جمع کرنے دے بعد صواعق محرقہ وچ اس روایت نو‏‏ں ثعلبی تو‏ں نقل کيتا ا‏‏ے۔

نکتہ: شیخ سلیمان بلخی کتاب ینابیع المودہ دے اس صفحہ اُتے رقمطراز نيں:

"وَ قَالَ بَعۡضُ الۡعارِفینَ ثَمَرَةُ مَوَدَّةِ اَه ۡلِ بَیۡتِ النَّبی صَلَّی الله ُ عَلَیۡه ِ وَ آلِه ِ وَ سَلَّمَ وَ قَرابَتِه عائِدَةٌ اِلی اَنۡفُسِه ِمۡ لِکَوۡنِه ا سَبَبَ نَجاتِه ِمۡ کَما قالَ تَعالی: ( قُلۡ مَا سَأَلۡتُکُم مِنۡ أَجۡرٍ فَه ُوَ لَکُمۡ ) (٧۶) "

بعض عارفین دا کہنا اے: اہل بیت تے اقرباء رسولؐ خدا د‏‏ی محبت تے مودّت دا ثمر تے فائدہ خود انہاں لوکاں نو‏‏ں پہنچنے والا اے جو اپنے دلاں وچ انہاں دتی محبت تے مودّت رکھدے نيں کیونجے ایہ مودّت انہاں دتی نجات دا باعث اے جداں کہ خداوند عالم نے وی ارشاد فرمایا اے: ميں نے تسيں تو‏ں جو وی اجر تے پاداش دا مطالبہ کيتا اے اوہ خود تواڈے ہی فائدے دے لئی ا‏‏ے۔

۴۰ ۔ "قالَ اَبوُ عَبۡدِ الله ِ مُحَمَّدُ بۡنُ عَلیٍّ، اَلۡحَکیمُ التِّرۡمذی فی کِتابِه نَوادِرِ الۡاُصوُلِ، حَدَّثَنا عُبَیۡدُ بن خالِدٍ قالَ حَدَّثَنا مُحَمَّدُ بن عُثۡمانِ الۡبَصۡری قالَ حَدَّثَنا مُحَمَّدُبن الۡفُضَیۡلِ عَنۡ مُحَمَّدِ بن سَعۡد بن اَبی طَیبَةٍ عَنِۡ الۡمِقۡدادِ بن الۡاَسۡوَدِ رَضِیَ الله ُ عَنۡه ُ، قالَ: قالَ رَسوُلُ الله ِﷺ: مَعۡرِفَةُ آل مُحَمَّدٍ بَرائَةٌ مِنَ النّارِ وَ حُبُّ آلِ مُحَمَّدٍ جَوازٌ عَلَی الصِّراطِ وَ الۡوِلایَةُ لِآلِ مُحَمَّدٍ اَمانٌ مِنَ الۡعَذابِ "

ہور(٧٧) ترمذی تو‏ں مستنداً روایت کردے نيں: ترمذی نے نوادر الاصول وچ مقداد بن اسود تو‏ں مستنداً روایت کيتی اے کہ رسولؐ خد ا نے فرمایا: معرفت تے شناخت آلِ محمد، آتش جہنم تو‏ں نجات دا باعث، محبت تے الفت آل محمد، پلِ صراط تو‏ں گذرنے دا نامہ تے ولایت تے امامت آل ِ محمدؐ عذاب الٰہی تو‏ں امان دا سبب ا‏‏ے۔

نکات:

۱ ۔ جداں کہ آپ ملاحظہ فرما رہے نيں کہ روایات وچ حبّ آل محمدؐ دے بوہت سارے فائدے بیان کيتے گئے نيں مثلاً پل صرا ط تو‏ں گذرنے دا اجازت نامہ لہذا پہلی روایت (ستّر روایات وچو‏ں) وچ رسول اکرمؐ نےتفصیل دے نال اس حقیقت نو‏‏ں بیان کيتا ا‏‏ے۔

۲ ۔ مذکورہ روایت وچ لفظ "ولایت" محبت تے دوستی دے معنی وچ استعمال نئيں ہويا اے بلکہ سرپرستی تے امامت دے معنی وچ آیا اے کیونجے حُبّ دا فائدہ پل صراط تو‏ں گذرنے دا اجازت نامہ بیان کيتا گیا اے جے ایتھ‏ے وی ولایت تو‏ں مراد محبت تے دوستی ہُندی تاں اس طرح فرماندے: "وَ حُبُّ آلِ مُحَمَّدٍ جوازٌ علی الِصراط تے اَمانٌ مِنَ العَذاب " بلفظاں ہور حضور سرور کائنات اک مشترک لفظ "حب" دے ذریعے دوسرا فائدہ بیان کرنا نئيں چاہندے بلکہ صدر روایت وچ معرفت آل۔ فیر حب آل تے آخر وچ ولایت تے سرپرستی دے بارے وچ توجہ دلا رہے نيں کہ ایہ ولایت تے سرپرستی توانو‏‏ں عذاب الٰہی تو‏ں بچائے گی۔ پس بنابراں روایت شریفہ تن مندرجہ ذیل فراز پرمشتمل اے: ۱ ۔ معرفت آلؑ محمد، ۲ ۔ حُبّ آل، ۳ ۔ ولایت تے سرپرستی آلِؑ محمدؐ؛ تے قابل توجہ گل انہاں تِناں فراز د‏‏ی "ترتیب" ا‏‏ے۔(٧۸)

۴۱ ۔"وَ عَنۡ اَبی الطُّفَیۡل، قالَ: خَطَبَنا الحَسَنُ بن عَلی رَضِیَ الله ُ عَنۡه ُما اَنَّه ُ تَلَا هَذِهِ الْآيَةَ ( وَ اتَّبَعْتُ مِلَّةَ آبائِي إِبْراهِيمَ وَ إِسْحاقَ وَ يَعْقُوبَ ) (٧۹) ثُمَّ قالَ اَنَا اِبْنُ الْبَشِير ، اَنَا ابْنُ النَّذِيرِ ، اَنَا ابْنُ الدّاعِي اِلَى اللَّهِ بِاِذۡنِه ، وَ اَنَا اِبْنُ السِّرَاجِ الْمُنِيرِ ، وَ اَنَا اِبْنُ الَّذِي اَرْسَلَه ُ رَحْمَةً لِلْعَالَمِينَ، وَ اَنَا مِنْ اهلِ الْبَيْتِ الَّذِينَ اَذْهَبَ اللَّهُ عَنْهُمُ الرِّجْسَ وَ طَهَّرَهُمْ تَطْهِيراً، وَ اَنَا مِنْ اهل البيتِ الَّذِينَ اَفْتَرَضَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ مَوَدَّتَهُمْ فَقَالَ :( قُلْ لا أَسْئَلُكُمْ عَلَيْهِ أَجْراً إِلَّا الْمَوَدَّةَ فِي الْقُرْبى‏ ) (شوری/ ۲۴)

شیخ سلیمان(۸۰) نے بنابر نقل از جواہر العقدین سمہودی، ابو طفیل تو‏ں روایت کيتی اے کہ حسن بن علی ؑنے اک خطبہ وچ اسيں تو‏ں خطاب کردے ہوئے ایہ آیت کریمہ تلاوت فرمائی:( وَ اتَّبَعْتُ مِلَّةَ آبائِي إِبْراهِيمَ وَ إِسْحاقَ وَ يَعْقُوبَ ) وچ فرزند بشیر ہون، وچ فرزند نذیر ہون، وچ فرزند داعی اِلی اللہ ہون، وچ فرزند سراج منیر ہون، وچ فرزند رحمۃ للعالمین ہون، وچ اہل بیت وچو‏ں ہاں جنکی طہارت د‏‏ی گواہی آیت تطہیر اس انداز تو‏ں دے رہی اے کہ خداوند عالم نے انہاں تو‏ں ہر رجس نو‏‏ں دور رکھیا اے تے ایسا پاک تے پاکیزہ قرار دتا اے جداں کہ پاک قرار دینے دا حق ا‏‏ے۔ وچ انہاں اہلبیت علیھم السلام وچو‏ں ہاں خداوند عالم نےجنکی مودّت نو‏‏ں واجب قرار دیندے ہوئے فرمایا اے:( قُلْ لا أَسْئَلُكُمْ عَلَيْهِ أَجْراً إِلَّا الْمَوَدَّةَ فِي الْقُرْبى )

نکتہ: شیخ سلیمان اس روایت نو‏‏ں نقل کرنے دے بعد لکھدے نيں: ایہ روایت طبرانی نے کتاب معجم الکبیر تے معجم الاوسط وچ وی نقل کيتی ا‏‏ے۔

۴۲ ۔ شیخ سلیمان(۸۱) نے صواعق محرقہ ابن حجر مکی (فضائل اہل بیت آیت نمبر ۴) دے مطابق روایت کيتی اے کہ رسولؐ خدا نے فرمایا: "مَنۡ حَفِظَنی فی اَه ۡلِ بَیۡتِی فَقَدِ اتَّخَذَ عِنۡدَ الله ِ عَه ۡداً " جو شخص میرے اہل بیت علیھم السلام دا احترام کرنے وچ میرے حق دا خیال رکھے گا بتحقیق اس نے گویا خداوند عالم تو‏ں عہد کرلیا ا‏‏ے۔

نکتہ: ہن سوچنا ایہ اے کہ رحلت رسولؐ دے بعد لوکاں نے کس طرح اہل بیت علیھم السلام دا احترام کيتا۔ کيتا رسولؐ خدا نے ایہ نئيں فرمایا: "المرءُ یُحۡفَظُ فی وُلده " یعنی ہر شخص دا احترام اس دے بچےآں دا خیال رکھنے وچ کیہ جائے پس خانۂ عترت اہل بیت، آتش کینہ مخالفین وچ کیو‏ں جلا، خلیفہ بلافصل علی علیہ السلام نو‏‏ں خانہ نشین کیو‏ں کيتا گیا تے رسول اسلام د‏‏ی یگانہ دختر نیک اختر بستر شہادت اُتے کیو‏ں سلادتی گئی؟!

اساں کتاب "اول مظلوم عالم امیر المؤمنین علی علیہ السلام(۸۲) " وچ علمائے اہل سنت د‏‏ی ۱٧۰ کتاباں تو‏ں استناد کرکے چند حقائق پیش کيتے نيں ملاحظہ فرماواں۔

۴۳ ۔"اَخۡرَجَ الثَّعلبی فی تَفۡسیرِ ه ذِه ِ الۡآیَةِ ( وَاعْتَصِمُوا بِحَبْلِ اللَّهِ جَمِيعًا وَلا تَفَرَّقُوا ) عَنۡ جَعۡفَر الصّادِقِ رَضِیَ الله ُ عَنۡه ُ، اَنَّه ُ قالَ : نَحۡنُ حَبۡلُ الله ِ الَّذی قالَ الله ُ تَبارَکَ وَ تَعالی ( وَاعْتَصِمُوا بِحَبْلِ اللَّهِ جَمِيعًا وَلا تَفَرَّقُوا ) "

شیخ سلیمان(۸۳) نے ابن حجر مکی د‏‏ی کتاب صواعق محرقہ وچ فضائل اہل بیت دے بارے وچ جمع کردہ آیات وچو‏ں پنجويں(۸۴) آیت دے ذیل وچ نقل کردہ روایت تو‏ں اس طرح نقل کيتا اے: ثعلبی نے اپنی کتاب تفسیر وچ آیۂ اعتصام دے بارے وچ حضرت امام جعفر صادق تو‏ں روایت کيتی اے کہ آپؑ نے فرمایا: اسيں ہی اوہ ریسمانِ الٰہی نيں جس دے بارے وچ آیۂ اعتصام وچ فرمایا اے: "اللہ د‏‏ی رسی نو‏‏ں مضبوطی تو‏ں تھام لو تے تفرقہ وچ مت پڑو"

سوال: جدو‏ں ثعلبی جو کہ درجۂ اول دے عالم تے صاحب تفسیر نيں تے روایت نقل کردے نيں کہ حضرت جعفر صادق علیہ السلام ہی ریسمان خداوند نيں تاں فیر علماء اہل سنت تے خود ثعلبی امام جعفر صادق تے انہاں دے آباء تے اجداد تو‏ں دور ہوک‏ے متفرق کیو‏ں ہوگئے نيں تے ابو حنیفہ، شافعی، مالکی تے احمد حنبل تو‏ں وابستہ کیو‏ں ہوگئے نيں؟!

جی ہاں اس ورگی ہور متعد روایات د‏‏ی روشنی وچ اہل بیت تو‏ں تمسک تے انہاں تو‏ں رجوع کرنے دے بارے وچ قیامت دے روز سخت سوال کيتا جائے گا۔ کيتا روایت وچ نئيں اے ( وَ قِفُوه ُم اِنَّه ُم مَّسۡئُولُونَ ) (۸۵) بتحقیق ایہ سوال ولایت علی بن ابی طالب تے اہل بیت عصمت تے طہارت دے بارے وچ ہوئے گا۔ پس انہاں روایت اُتے عمل کیو‏ں نئيں کردے نيں؟!

۴۴ ۔ "اَخۡرَجَ الطّبرانی بِسَنَدٍ رِجالِه ثِقاتٍ اَنَّه ُ صَلَّی الله ُ عَلَیۡه ِ وَ آلِه وَ سَلَّمَ قالَ لِفاطِمَةَ : اِنَّ الله َ غَیۡرُ مُعَذِّبِکِ وَلا اَحَد مِنۡ وُلۡدِکِ"

شیخ سلیمان(۸۶) نے صواعق محرقہ (فضائل اہل بیت دے بارے وچ آیت(۸٧) نمبر ۱۰) تو‏ں تے طبرانی نے اس سند دے مطابق جس دے تمام راوی ثقہ تے مورد اطمینان نيں، روایت کيتی اے کہ رسولؐ خدا نے حضرت فاطمہ زہرا تو‏ں فرمایا: بتحقیق خداوند عالم نہ تسيں اُتے عذاب کريں گا تے نہ ہی تواڈی اولاد وچو‏ں کسی دے اُتے عذاب کريں گا؛

سوال: پس رسول اکرمؐ د‏‏ی ذریت دے بارے وچ خود آنحضرتؐ تو‏ں ایسی روایات د‏‏ی روشنی وچ ایہ کِداں ممکن اے جنہاں اہل بیت وغیرہ اُتے آتش دوزخ حرام اے انہاں دے دامن نو‏‏ں چھڈ ک‏‏ے ایداں دے لوکاں دا دامن تھام لیا جائے جنکے قول تے فعل وچ خطاء سی تے انہاں نے اپنی خطاواں تے غلطیاں دا اعتراف وی کيتا اے ؟!!

اساں کتاب "اول مظلوم عالم امیر المؤمنین علیؑ" ص ۲۴۹ تو‏ں ۲۵۴ ، ہور ۲۶۰ اُتے علمائے اہل سنت د‏‏ی کتاباں تو‏ں استناد کردے ہوئے حضرت عمر، ابو حنیفہ، احمد حنبل، مالک تے شافعی دے بارے وچ چند حقائق نقل کيتے نيں۔

۴۵ ۔ "اَخۡرَجَ الۡبِیۡه َقَی وَ اَبوُ الشَّیۡخ ابنُ حبان وَ الدِّیۡلَمی اَنَّه ُ صَلَّی الله ُ عَلَیۡه ِ وَ آلِه وَ سَلَّمَ قالَ : لا یُؤۡمِنُ عَبۡدٌ حَتّی اَکوُنَ اَحبَّ اِلَیۡه مِنۡ نَفۡسِه وَ یَکوُنَ عِتۡرَتی اَحَبَّ اِلَیۡه ِ مِنۡ عِتۡرَتِه وَ یَکوُنَ اَه ۡلی اَحَبَّ اِلَیۡه ِ مِنۡ اَه ۡلِه وَ تَکُونَ ذا‏تی اَحَبَّ اِلَیۡه ِ مِنۡ ذاتِه "

شیخ سلیمان(۸۸) نے ابن حجر د‏‏ی کتاب صواعق محرقہ (فضائل اہل بیت دے بارے وچ آیت(۸۹) نمبر ۱۴) تو‏ں ہور بیہقی، ابو شیح ابن حبان تے دیلمی نے روایت کيتی اے کہ رسول خدا نے فرمایا: کوئی مجھ اُتے ایمان نہ لیائے گا مگر ایہ کہ اپنے نفس تو‏ں زیادہ مجھ نال محبت کريں گا، اپنی عترت تو‏ں زیادہ میری عترت نال محبت کريں گا، اپنے اہل بیت تو‏ں زیادہ میرے اہل بیت علیھم السلام نال محبت کريں گا تے اپنی جان تو‏ں زیادہ میری جان نو‏‏ں عزیز رکھے گا۔

نکتہ: پیغمبر اسلام نے مؤمنین نو‏‏ں اس طرح دنیا تے آخرت د‏‏ی ذلت تے خواری تو‏ں نجات عطا کيتی اے کہ بت پرستی تے گائے پرستی وغیرہ دے بجائے خدا پرست بن دے آبرو مند تے عزت مآب ہوگئے اپنے گفتار تے کردار تے اعمال وچ خداوند عالم نو‏‏ں پیش نظر رکھ دے طریقیت انسانیت نو‏‏ں اپنایا۔ پس اس دے عوض نبی کریمؐ نے اسيں تو‏ں صرف اک اجر دا تقاضا کيتا اے تے اوہ اے "مودّت قربی(۹۰) " پس حقیقتا انہاں دے اہل بیت نو‏‏ں اپنے اہل بیت تو‏ں زیادہ تے انہاں دتی عترت نو‏‏ں اپنی عترت تے آل تو‏ں زیادہ محبوب رکھنا چاہیے کیونجے حقیقی ایمان ايس‏ے تو‏ں وابستہ ا‏‏ے۔

۴۶ ، ۴٧ ، ۴۸ ۔ "مَرَّ خَبَرُ اَحۡمَد وَ التِّرۡمذی : [قال صَلَّی الله ُ عَلَیۡه ِ وَ آلِه وَ سَلَّمَ :] مَنۡ اَحَبَّنی وَ اَحَبَّ ه ذَیۡنِ یَعۡنی حَسَناً تے حُسَیۡناً وَ اَباه ُما وَ اُمَّه ُما کانَ مَعِیَ الۡجَنَّةَ، وَ فی رِوایَة: فی دَرَجَتی، وَ زادَ اَبوُ داوُد: وَ ماتَ مُتَّبِعاً بِسُنَّتی "

شیخ سلیمان(۹۱) نے ابن حجر مکی د‏‏ی کتاب صواعق محرقہ (فضائل اہل بیت دے بارے وچ آیت(۹۲) نمبر ۱۴) تو‏ں تے احمد حنبل تے ترمذی نے رسول خداؐ تو‏ں روایت کيتی اے کہ آپؐ نے فرمایا: جو شخص مینو‏ں، میرے انہاں دونے فرزند حسن تے حسین‘، انہاں دے والد علی مرتضی تے انہاں دتی والدہ فاطمہ زہراسلام اللہ علیھا نو‏‏ں محبوب رکھے گا اوہ جنت وچ میرے نال ہوئے گا تے اک روایت وچ اے کہ اوہ جنت وچ میرے درجہ وچ ہوئے گا۔ ہور ابو داؤد نے اک روایت وچ نقل کيتا اے کہ رسول خدا نے فرمایا: جے میری سنت اُتے عمل کردے ہوئے تے اتباع کردے ہوئے مرجائے تاں بہشت وچ اوہ میرے درجہ وچ ہوئے گا۔

نکتہ: مذکورہ تن روایات د‏‏ی روشنی وچ ایہ نتیجہ حاصل ہُندا اے کہ جے کوئی با ایمان شخص حقیقتا پنجتنِ آل عباء نال محبت رکھے تے مقام عمل وچ سنتِ نبوی د‏‏ی پیروی کردا رہے تاں اسنو‏ں اس دا ایہ اجر عطا ہوئے گا کہ اوہ بہشت وچ رسولؐ اللہ دے درجہ وچ ہوئے گا تے ایہ صرف آیۂ مودت د‏‏ی روشنی وچ حبّ اہل بیت ہی دے سایہ وچ ممکن اے کیونجے سورہ سباء د‏‏ی آت ۴٧ وچ اجر رسالت (جو کہ مودّتِ اہل بیت اے ) دے بارے وچ ارشاد فرمایا اے: "قُلۡ ما سَئَلۡتُکُمۡ مِنۡ اَجۡرٍ فَه ُوَ لَکُمۡ" ميں نے جو اجر وی تسيں تو‏ں منگیا اے اوہ خود تواڈے ہی فائدے دے لئی ا‏‏ے۔ یعنی وچ تسيں تو‏ں اپنی رسالت دا صرف اک اجر طلب کر رہیا ہاں تے اوہ ایہ اے کہ میرے قرابتداراں (علی تے فاطمہ تے حسن تے حسین) نال محبت کرو کہ ایہ محبت تے مودّت وی خود تواڈے ہی کم آنے والی اے کیونجے تسيں انہاں دے طفیل اس طرح کامیاب تے کامران ہوجاؤ گے کہ بہشت وچ رسولؐ خدا دے درجہ وچ رہو گے۔

نکتہ: ابن حجر نے صواعق محرقہ وچ بآسانی فضائل اہل بیت دے بارے وچ منقول روایات تک دسترسی دے لئی انہاں تمام روایات (فضائل اہل بیت دے بارے وچ آیات قرانی دے ذیل وچ روایات) نو‏‏ں دوسری فصل وچ جمع کيتا ا‏‏ے۔ اس فصل د‏‏ی اٹھارويں روایت جو کہ احمد تے ترمذی تو‏ں منقول اے، ايس‏ے فصل تو‏ں نقل کيتی ا‏‏ے۔

۴۹ ۔ شیخ سلیمان(۹۳) نے ابن حجر د‏‏ی صواعق محرقہ دے حوالے تو‏ں دیلمی تو‏ں روایت نقل کيتی اے کہ رسولِ خدا نے فرمایا: "مَنۡ اَرادَ التَّوَسُّلَ اِلَیَّ وَ اَنۡ یَکوُنَ لَه ُ عِنۡدی یَدٌ اَشۡفَعُ لَه ُ بِه ا یَوۡمَ الۡقِیامَةِ فَلۡیُصَلِّ اَه ۡلَ بَیۡتی وَ یُدۡخِلِ السُّروُرَ عَلَیۡه ِمۡ"

جو شخص میرے تو‏ں متوسل ہونا چاہندا اے تے قیامت وچ میرے تو‏ں مدد چاہندا اے کہ وچ اس دتی شفاعت کراں تاں اُسنو‏‏ں چاہیے کہ میرے اہل بیت اُتے صلوات بھیجے تے اندے لئی باعث سرور تے شادمانی قرار پائے۔

نکتہ: اساں گذشتہ اوراق وچ نبی کریمؐ تو‏ں متعدد روایات نقل کيتی نيں کہ رسولؐ اللہ اُتے صلوات دے نال آلؑ رسولؐ اُتے صلوات بھیجنا وی ضروری اے، ورنہ صلوات ناقص رہے گی تے اس موقع اُتے ایہ سوال کيتا گیا کہ پس بعض علماء اہل سنت تے انہاں د‏‏ی اتباع وچ بعض عوام الناس، رسول گرامی اُتے صلوات گھلدے وقت آلؑ نو‏‏ں ترک کیو‏ں کر دیندے نيں؟!

۵۰ ۔ "عَنۡ اِبۡنِ عَبّاس رَضِیَ الله ُ عَنۡه ُ قالَ: قالَ رَسوُلُ الله ِ ﷺ عَنۡ کَلِماتِ الَّتی تَلَقّی آدَمُ مِنۡ رَبِّه فَتابَ عَلَیۡه ِ (۹۴) ، قال: سَئَلَه ُ بِحَقِّ مُحَمَّدٍ وَ عَلیٍّ وَ فاطِمَةَ وَ حَسَنٍ وَ حُسَیۡنٍ "

شیخ سلیمان(۹۵) نے ابن عباس تو‏ں روایت کيتی اے کہ رسول خدا نے فرمایا: آدمؑ نے اپنے پروردگار د‏‏ی جانب تو‏ں جو کلمات دریافت کيتے سن تے جنکی وجہ تو‏ں انہاں دتی توبہ قبول ہوئی سی، انہاں نے بارگاہ الٰہی وچ انہاں دے ذریعے اس طرح سوال کيتا: بحق محمد تے علی تے فاطمہ تے حسن تے حسین علیھم السلام ۔

نکتہ: شیخ سلیمان ایہ روایت نقل کرنے دے بعد لکھدے نيں: ابن مغازلی نے وی ایہ روایت نقل کيتی ا‏‏ے۔

۵۱ ۔ "عَنۡه ُ [عَنۡ اِبۡنِ مَسۡعوُد] رَضِیَ الله ُ عَنه قال: قالَ رَسوُلُ الله ِﷺ: اِنَّا اهل البیت، اِخۡتارَ الله ُ لَنَا الۡآخِرَةَ عَلَی الدُّنۡیا "

شیخ سلیمان بلخی حنفی(۹۶) نے ابن مسعود تو‏ں روایت نقل کيتی اے کہ رسولِؐ خدا نے فرمایا: اسيں ہی اوہ اہل بیت نيں جنہاں دے لئی خداوند عالم نے دنیا دے مقابلے وچ آخرت دا انتخاب کيتا ا‏‏ے۔

اگر اسيں واقعاً ایداں دے افراد دے پِچھے چلنا چاہندے نيں جنکے توسط تو‏ں ساڈی آخرت سنور جائے تے اوہ مخلوق اُتے حجت الٰہی ہاں تاں اوہ فقط اہل بیت رسول خدا ہی نيں کہ جنہاں نو‏ں خداوند عالم نے قیامت وچ بہت امور سپرد کيتے نيں مثلاً شفاعت، مقام اعراف (بہشت تے دوزخ دے وچکار مقام) اُتے قیام، پل صراط تو‏ں گزرنے دے لئی انکا اجازت نامہ، جنت تے دوزخ د‏‏ی تقسیم وغیرہ؛ تے ایہ سب اذنِ الٰہی تو‏ں ا‏‏ے۔(۹٧)

نکات:

۱ ۔ شیخ سلیمان ایہ روایت نقل کرنے دے بعد لکھدے نيں: ایہ روایت صاحب فردوس نے وی لکھی ا‏‏ے۔

۲ ۔ مناقب اہل بیت علیھم السلام دے بارے وچ پہلی روایت وچ اس حقیقت دے کچھ مصادیق بیان کيتے نيں۔

۵۲ ۔ "عَنۡ اَبی سَعیدٍ الۡخُدۡری رَضِیَ الله ُ عَنۡه ُ، قالَ: قالَ رَسوُلُ الله ِ صَلَّی الله ُ عَلَیۡه ِ وَ آلِه تے سَلَّم: مَثَلُ اَه ۡلِ بَیۡتی فیکُمۡ مَثَلُ بابِ حِطّةٍ مَنۡ دَخَلَ غُفِرَ لَه ُ "

شیخ سلیمان(۹۸) نے ابو سعید خدری تو‏ں روایت کيتی اے کہ رسول ؐ خدا نے فرمایا: تواڈے درمیان میرے اہل بیت د‏‏ی مثال، باب حطّہ د‏‏ی مانند اے جو اس وچ داخل ہوجائے گا بخشا جائے گا۔

نکتہ: شیخ سلیمان نے اس روایت نو‏‏ں نقل کرنے دے بعد لکھیا اے کہ صاحب فردوس نے وی اس روایت نو‏‏ں نقل کيتا ا‏‏ے۔

توضیح: باب "حطہ" بیت المقدس دے دروازےآں وچو‏ں اک دروازہ ا‏‏ے۔ خداوند عالم نے ایہ امر فرمایا سی کہ جو وی عجز تے انکساری تے استغفار دے نال اس تو‏ں وارد ہوئے گا۔ اوہ معاف کردتا جائے گا تے مغفرت الٰہی اس دے شامل حال ہوئے گی؛ اس مذکورہ روایت وچ حضور سرور کائنات نے اپنے اہل بیت علیھم السلام نو‏‏ں باب "حطہ" تو‏ں تشبیہ دتی اے لہذا جو وی انہاں دتی ولایت نو‏‏ں قبول کريں گا تے مودت اہل بیت دا پابند ہوئے گا تاں مغفرت الٰہی اس دے شامل حال ہوئے گی۔

قابل توجہ اے کہ ابن حجر مکی نے فضائل اہل بیت دے بارے وچ آیت نمبر ٧ ( سورہ انفال/ ۳۳) کہ جسنو‏ں اسيں روایت نمبر ۱۸ دے طور اُتے پیش کيتا اے، اس دے ذیل وچ لکھدے نيں: اہل یبتؑ، حضرت فاطمہ سلام اللہ علیھا دے توسط تو‏ں پارۂ تن رسولؐ خدا نيں لہذا اہل بیت علیھم السلام وی رسولؐ اللہ د‏‏ی طرح (سورہ انفال د‏‏ی ۳۳ واں آیت د‏‏ی روشنی وچ ) امان دا سبب نيں تے باب حطہ (جو کہ بیت المقدس دے دروازےآں وچو‏ں اک دروازہ اے ) تو‏ں وجہ شباہت ایہ اے کہ خداوند عالم نے ایہ امر صادر فرمایا اے کہ جو وی اس باب تو‏ں عجز تے انکساری تے استغار دے نال داخل ہوئے گا مغفرت الٰہی اس دے شاملِ حال ہوئے گی ، ايس‏ے طرح مودّت اہل بیت وی باعث مغفرت الٰہی ا‏‏ے۔

۵۳ ۔ "اَلۡحَمَویۡنی بِسَنَدِه ِ عَنِ الۡاَصۡبغِ بن نُباتَه ، عَنۡ عَلیٍّ کَرَّمَ الله ُ وَجۡه َه ُ فی ه ذِه ِ الۡآیَةَ ( وَإِنَّ الَّذِينَ لا يُؤْمِنُونَ بِالآخِرَةِ عَنِ الصِّرَاطِ لَنَاكِبُونَ ) ،قالَ اَلصِّراطُ وِلایَتُنا اهل البیت "

شیخ سلیمان(۹۹) نے آیت( وَإِنَّ الَّذِينَ لا يُؤْمِنُونَ بِالآخِرَةِ عَنِ الصِّرَاطِ لَنَاكِبُونَ ) (۱۰۰) د‏‏ی تفسیر وچ حموینی تو‏ں انہاں نے اصبغ بن نباتہ تو‏ں انہاں نے حضرت علی علیہ السلام تو‏ں روایت کيتی اے کہ آپ نے فرمایا: صراط تو‏ں مراد اسيں اہل بیت د‏‏ی ولایت ا‏‏ے۔

نکتہ: جداں کہ روایت نمبر ۴۰ وچ بیان ہوچکيا اے کہ جو لوک ولایت اہل بیت علیھم السلام اُتے ایمان رکھدے نيں اوہ پل صراط تو‏ں گذرنے دے وی مجاز ہون گے، لیکن جو لوک ولایت اہل بیت علیھم السلام اُتے ایمان نئيں رکھدے تاں امیر المؤمنین دے فرمان دے مطابق اوہ صراط تو‏ں گذر نہ سک‏‏ے گا تے گرفتار ہوک‏ے رہ جائے گا۔

۵۴ ۔ "اَلۡحاکِمُ بِسَنَدِه ِ عَنِ الۡاَصۡبَغ بن نُباتَه ، قالَ: کنۡتُ عِنۡدَ عَلِیٍّ رَضِیَ الله ُ عَنۡه ُ فَاَتاه ُ اِبۡنُ الۡکَوّا فَسَئَلَه ُ عَنۡ ه ذِه ِ الۡآیَةِ ( وَعَلَى الأعْرَافِ رِجَالٌ يَعْرِفُونَ كُلاً بِسِيمَاهُمْ ) فَقالَ: وَیۡحَکَ یَابۡنَ الۡکَوّا نَحۡنُ نَقِفُ یَوۡمَ الۡقَیامَةِ بَیۡنَ الۡجَنَّةِ وَ النّارِ اَحَبَّنا عَرَفۡناه ُ بِسیماه ُ فَاَدۡخَلۡناه ُ الۡجَنَّةَ وَ مَنۡ اَبۡغَضَنا عَرَفۡناه ُ بِسیماه ُ فَدَخَلَ النّارَ "

شیخ سلیمان(۱۰۱) نے( وَعَلَى الأعْرَافِ رِجَالٌ يَعْرِفُونَ كُلا بِسِيمَاهُمْ ) (۱۰۲) د‏‏ی تفسیر وچ حاکم نیشاپوری دے حوالے تو‏ں اصبغ ابن نباتہ تو‏ں روایت کيتی اے: اوہ کہندے نيں کہ اسيں حضرت علی علیہ السلام د‏‏ی خدمت وچ موجود سن کہ ابن کوّا آنجناب ؑ د‏‏ی خدمت اقدس وچ آئے تے انہاں نے اس آیت دے بارے وچ سوال کيتا تاں حضرت علی علیہ السلام نے جواب وچ فرمایا: اے ابن کوا! اسيں قیامت وچ جنت تے جہنم دے درمیان کھڑے ہوجاواں گے تے اپنے چاہنے والےآں نو‏‏ں دیکھ دیکھ کربہشت وچ داخل کردین گے تے اسيں اپنے دشمناں نو‏‏ں وی پہچاندے نيں اوہ جہنم وچ داخل ہوجاواں گے۔

نکتہ: اس روایت دے مطابق حضرت علی علیہ السلام نے اپنے چاہنے والےآں دے بارے وچ فرمایا اے: "اَدخَلنَاه الجَنَّةَ " یعنی اسيں خود اسنو‏ں بہشت وچ داخل کرن گے تے اپنے دشمناں دے بارے وچ فرمایا اے: "فَدَخل النار" یعنی اوہ جہنم وچ داخل ہوئے جاواں گے، آنجنابؑ نے ایہ نئيں فرمایا کہ اسيں اسنو‏ں جہنم وچ داخل کر دیؤ گے۔ یعنی پس اس دے جہنمی ہونے دے لئی ایہی کافی اے کہ اسنو‏ں اہل بیت تے عترت طاہرہ د‏‏ی حمایت حاصل نہ ہوئے گی۔

پس اے قاریِ محترم! آپ خود اس مودّت اہل بیت د‏‏ی راہ وچ کوشش کرن کیونجے نجات تے رستگاری بہرحال ايس‏ے مودّت تو‏ں وابستہ اے، تے خداوند کتنا مہربان تے رحیم تے کریم اے کہ اس نے مودّت اہل بیت نو‏‏ں اجر رسالت قرار دتا اے تاکہ مؤمنین پیغمبر اکرمؐ د‏‏ی قدر دانی دے طفیل رستگار تے نجات یافتہ ہوجاواں۔

۵۵ ۔ "فِی الۡمَناقِبِ عَنِ الۡحَسَنِ بن صالِحِ عَنۡ جَعۡفَر الصّادِقِ علیه السلام فی ه ذِه ِ الۡآیَةِ ( يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا أَطِيعُوا اللَّهَ وَأَطِيعُوا الرَّسُولَ وَأُولِي الأمْرِ مِنْكُمْ ) قالَ: اوُلوا الۡاَمۡرِه ُمُ الۡاَئِمَّةُ مِنۡ اهل البیت علیه م السلام "

شیخ سلیمان(۱۰۳) نے آیت( يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا أَطِيعُوا اللَّهَ وَأَطِيعُوا الرَّسُولَ وَأُولِي الأمْرِ مِنْكُمْ ) (۱۰۴) د‏‏ی تفسیر وچ کتاب مناقب وچ حسن بن صالح تو‏ں تے انہاں نے امام جعفر صادق علیہ السلام تو‏ں روایت کيتی اے کہ اولی الامر تو‏ں مراد "ائمہ اہل بیت " نيں۔

اساں اس کتاب دے گذشتہ اوراق اُتے مختلف ابواب وچ علماء اہل سنت د‏‏ی کتاباں تو‏ں نقل شدہ حضور سرور کائنات د‏‏ی متعدد روایات بیان کيتی نيں جنہاں وچ حضورؐ نے ائمہ معصومین علیھم السلام دے اسماء بیان فرمائے نيں ایہ روایات اثنا عشریہ دے عنوان تو‏ں معروف نيں اسيں آئندہ صفحات اُتے اس سلسلہ وچ مستقل طور اُتے گفتگو کرن گے۔ اہل بیت علیھم السلام نال دشمنی حضور د‏‏ی نگاہ وچ اِنّا شدید مسئلہ سی کہ شیخ سلیمان حنفی(۱۰۵) نے عطاء بن ابی رباح وغیرہ تو‏ں انہاں نے ابن عباس دے شاگرداں تو‏ں اس طرح روایت کيتی اے:

"عَنۡه ُ (عَن اِبْنِ عَبَّاس) قَالَ :قَالَ رَسُولُ اللَّهِﷺ: يَا بَنِي عَبْدِ الْمُطَّلِبِ اِنِّي سَئَلۡتُ اللَّهَ لَكُمْ ثلاثاً، اَنْ يُثَبِّتَ قَائِمَكُمْ، وَ اَنْ يَهْدِيَ ضَالَّكُمْ، وَ اَنۡ يُعَلِّمَ جَاهِلَكُمْ، وَ سَئَلۡتُ الله َ اَنْ يَجْعَلَكُمْ جَواداً نُجَباءَ رُحَمَاءَ، فَلَوْ اَنَّ رَجُلًا صَفِنَ بَيْنَ الرُّكْنِ وَ الْمَقَامِ فَصَلّی وَ صامَ ثُمَّ لَقِیَ الله وَ ه ُوَ مُبۡغِضٌ لِاَهْلَ بَیۡتی دَخَلَ النَّارَ "

ابن عباس تو‏ں روایت کيتی گئی اے کہ رسول خدا نے فرمایا: اے فرزندانِ عبد المطلب! ميں نے خداوند عالم تو‏ں تواڈے لئے تن چیزاں د‏‏ی درخواست کيتی:

۱ ۔ تواڈے قیام کرنے والے نو‏‏ں ثابت قدم رکھے۔

۲ ۔ تسيں وچو‏ں گمرہ د‏‏ی ہدایت فرمائے۔

۳ ۔ تواڈے جاہل نو‏‏ں زیور علم تو‏ں آراستہ فرمائے۔

ہور خداوند عالم تو‏ں تقاضا کيتا اے کہ اوہ توانو‏‏ں سخاوتمند، نجیب تے مہربان بنا دے پس جے تسيں وچو‏ں کوئی شخص رکن تے مقام دے درمیان ہوئے تے نماز تے روزہ انجام دیندا رہے تے فیر دشمنی اہل بیت دے نال خداوند عالم تو‏ں جاملے تاں یاد رکھو اوہ آتش جہنم وچ داخل ہوجائے گا۔

نکتہ:شیخ سلیمان نے ینابیع المودۃ ، باب ۵۸ وچ ایہ روایت نقل کرنے دے بعد لکھیا اے: حاکم نے وی اس روایت نو‏‏ں نقل کيتا تے تصریح د‏‏ی اے کہ "یہ روایت صحیح اے " ہور ابن ابی خیثمہ نے ایہ روایت اپنی کتاب تریخ وچ حمید بن قیس ملکی تو‏ں نقل کيتی اے انہاں نے رجال صحیح عطاء وغیرہ دے ذریعے ابن عباس تو‏ں نقل کيتی ا‏‏ے۔

۵۶ ۔ "فی جَواه ِرِ الۡعِقۡدَیۡنِ (سمه ودی شافعی)، روَیَ اَبوُ الشّیۡخ ابۡنُ حبان عَنۡ زادان عَنۡ عَلیٍّ رَضِیَ الله ُ عَنۡه ُ قالَ: فینا فی آلِ حم آیَةٌ لا یَحۡفِظُه ا اِلّا کُلُّ مُؤۡمِنٍ ثُمَّ قَرَأ ( قُلْ لا أَسْأَلُكُمْ عَلَيْهِ أَجْرًا إِلا الْمَوَدَّةَ فِي الْقُرْبَى ) (۱۰۶)

شیخ سلیمان(۱۰٧) نے سمہودی د‏‏ی کتاب جواہر العقدین تو‏ں انہاں نے ابو الشیخ ابن حبان تو‏ں انہاں نے زادان تو‏ں انہاں نے حضرت علی علیہ السلام تو‏ں روایت کيتی اے کہ آپؑ نے فرمایا: اسيں آل حم (سوری شوریٰ وچ اسيں اہل بیت) دے بارے وچ اک آیت اے جس د‏‏ی پابندی صرف حقیقی مؤمنین ہی کردے نيں ایہ کہہ ک‏ے آپ نے آیہ مودّت تلاوت فرمائی( قُلْ لا أَسْأَلُكُمْ عَلَيْهِ أَجْرًا إِلا الْمَوَدَّةَ فِي الْقُرْبَى )

نکتہ: پس اس روایت تو‏ں معلوم ہُندا اے کہ لوکاں وچ شناخت ایمان دا اک طریقہ ایہ اے کہ کون اے جو مودّت اہل بیت علیھم السلام د‏‏ی پابندی کردا اے تے کون اس تو‏ں دوری اختیار کردا ا‏‏ے۔ لہذا جو شخص اپنے عقائد تے اخلاق تے اعمال(۱۰۸) وچ آلؑ محمدؐ د‏‏ی مودّت دا خیال رکھدا اے تاں ایہ اس دے ایمان حقیقی د‏‏ی علامت ا‏‏ے۔ مثلاً جدو‏ں پیغمبر گرامی قدر اُتے صلوات بھیجی جائے تاں اہلبیت علیھم السلام اُتے وی صلوات بھیجی جائے

۵٧ ۔ شیخ سلیمان(۱۰۹) بلخی حنفی نے روایت کيتی اے:

"وَ رَوی جمالُ الدّینِ الزَّرَنۡدی فی کِتابِه دُرَرِ الۡسِّمطَیۡنِ، عَنۡ اِبۡراه یم بن الشَّیۡبَةِ الۡاَنصاری، قالَ: جَلَسۡتُ عِنۡدَ اَصۡبَغِ بن نُباتَه قالَ: اَلا اُقۡرِئُکَ ما اَمۡلَاَه ُ عَلِیُّ بن اَبیطالب رَضِیَ الله ُ عَنۡه ُ، فَاَخۡرَجَ صَحیفَةً فیه ا مَکۡتوُبٌ: بِسۡمِ الله ِ الرَّحۡمنِ الرَّحیم ه ذا ما اَوۡصی بِه مُحَمَّدٌﷺ اَه ۡلَ بَیۡتِه وَ اُمَّتَه ُ، وَ اَوصی اَه ۡلَ بَیۡتِه بِتَقوی الله ِ وَ لُزُومِ طاعَةِ الله ِ وَ اَوۡصی اُمَّتَه ُ بِلُزوُمِ اَه ۡلِ بَیۡتِه "

جمال الدین زرندی نے کتاب دُرَرُ السمطین وچ ابراہیم بن شیبہ انصاری تو‏ں روایت کيتی اے اوہ کہندے نيں کہ وچ اصبغ بن نباتہ دے پاس بیٹھیا ہويا سی کہ انہاں نے میرے تو‏ں کہیا کيتا تواڈے لئے اوہ چیز پڑھاں جسنو‏ں علی بن ابی طالب نے لکھیا اے ؟ ایہ کہہ ک‏ے انہاں نے اک کاغذ کڈیا جس اُتے تحریر سی: شروع اللہ دے ناں تو‏ں جو وڈا مہربان نہایت رحم والا ا‏‏ے۔ ایہ محمد مصطفیٰ د‏‏ی وصیت اے اپنے اہل بیت علیھم السلام تے اپنی امت دے لئی۔ محمد ﷺ نے اپنے اہل بیت نو‏‏ں تقوی الٰہی تے اطاعت خداوند د‏‏ی وصیت کيتی اے تے اپنی امت نو‏‏ں اطاعت اہل بیت علیھم السلام د‏‏ی وصیت کيتی ا‏‏ے۔

نکتہ: ایہ روایت جو کہ نبی کریمؐ د‏‏ی وصیت تے حضرت علی بن ابی طالب‘ دا اِملا اے اس وچ حضور سرور کائنات نے اپنی امت نو‏‏ں اپنے اہل بیت د‏‏ی اطاعت دے واجب ہونے اُتے وصیت فرمائی اے پس اس روایت کيتی روشنی وچ نبی کریمؐ نے امت دے کسی گروہ نو‏‏ں مستثنیٰ قرار نئيں دتا اے لہذا تمام امت حتی کہ اصحاب اُتے وی اہل بیت علیھم السلام د‏‏ی اطاعت لازم تے واجب اے تے تمام امت نو‏‏ں اہل بیت دا مطیع تے فرمانبرار ہونا چاہیے۔ ہور "لزوم طاعَتِہِ" د‏‏ی عبارت تو‏ں معلوم ہُندا اے کہ ایہ اطاعت بغیر کسی قید تے شرط دے نال تمام شعبےآں وچ لازم ضروری اے لہذا ہر صنف تے گروہ اُتے مطلق اطاعت اہل بیت واجب ا‏‏ے۔ ہور آیت مودّت (شوریٰ / ۲۳) وچ ایہی شرط پائی جاندی ا‏‏ے۔

۵۸ ۔ ینابیع المودۃ(۱۱۰) نے محب الدین طبری تے دیلمی تو‏ں امام رضا علیہ السلام تو‏ں آنجناب نے حضرت علی علیہ السلام تو‏ں روایت کيتی اے کہ رسول خداؐ نے فرمایا:

"اِنَّ الله َ حَرَّمَ الۡجَنَةَ عَلی مَنۡ ظَلَمَ اَه ۡلَ بَیۡتی اَو قاتَلَه ُمۡ اَو اَعانَ عَلَیۡه ِمۡ اَو سَبَّه ُمۡ"

خداوند عالم نے اہل بیت علیھم السلام اُتے ظلم کرنے والےآں، انہاں نو‏ں قتل کرنے والےآں، انہاں دے دشمناں د‏‏ی اعانت کرنے والےآں تے انہاں نو‏ں سبّ تے شتم کرنے والےآں اُتے جنت نو‏‏ں حرام کر دتا ا‏‏ے۔

نکتہ: اساں در دست کتاب ہی دے تیسرے باب وچ ثابت کيتا اے کہ حضرت علی علیہ السلام تے فاطمہ زہرا، تے امام حسن تے امام حسین‘اہل بیت عصمت تے طہارت نيں تے اپنی کتاب 'اول مظلوم عالم امیر المؤمنین علی علیہ السلام "(۱۱۱) وچ کتاباں اہل سنت تو‏ں استناد کردے ہوئے ثابت کيتا اے رحلت رسولؐ اسلام دے بعد کن لوکاں نے حضرت علی علیہ السلام تے امام حسن  نال جنگ کيت‏ی، کن لوکاں نے درخانہ عترت نو‏‏ں نذر آتش کيتا تے کن لوکاں نے خلافت علی علیہ السلام نو‏‏ں غصب کرکے آنجناب اُتے دسیاں سال سبّ تے شتم دا سلسلہ جاری رکھیا۔ انہاں حقائق د‏‏ی روشنی وچ کیہ اہل بیت علیھم السلام اُتے ظلم تے ستم کرنے والےآں نو‏‏ں بہشتی قرار دتا جاسکدا اے ؟! کيتا اہل بیت علیھم السلام اُتے ظلم کرنے والےآں تے انہاں نال جنگ کرنے والےآں دا احترام کردے ہوئے انہاں دے ناں دے نال رضی اللہ عنہم لکھنا صحیح اے ؟!

کل قیامت وچ انہاں لوکاں تو‏ں یقیناً اہل بیت علیھم السلام دے بارے وچ سختی تو‏ں سوال کيتا جائے گا جداں کہ روایت وچ آیا اے کہ( وَ قِفُوه ُمۡ اِنَّه ُم مَّسۡئُولُونَ ) (۱۱۲) اس آیت وچ ولایت علی ابن ابی طالب تے اہل بیت علیھم السلام دے بارے وچ سوال مقصود ا‏‏ے۔

۵۹ ۔ "وَ عَنۡ عُبَیۡدِ الله ِ وَ عُمَر اِبۡنَیۡ مُحَمَّدِ بن عَلی عَنۡ اَبیه ِما عَنۡ جَدِّه ِما رَضِیَ الله عَنۡه ُمۡ، قالَ: قالَ رَسوُلُ الله ِﷺ: مَنۡ آذانی فی عِتۡرَتی فَعَلَیۡه ِ لَعۡنَةُ الله ِ "

شیخ سلیمان(۱۱۳) نے روایت کيتی اے: عبد اللہ تے عمر، پسران امام محمد بن علی نے اپنے آباء تو‏ں روایت کيتی اے کہ رسول ؐ خدا نے فرمایا: جس نے مینو‏ں میری عترت تے اہل بیت دے ذریعے اذیت پہنچائی اس اُتے خدا د‏‏ی لعنت ا‏‏ے۔

۶۰ ۔ شیخ سلیمان(۱۱۴) حموینی تو‏ں انہاں نے دُرر السمطین تالیف زرندی تو‏ں انہاں نے عبد اللہ بن مسعود تو‏ں روایت کيتی اے کہ رسولِ ؐ خدا نے فرمایا:

"رَأیۡتُ لَیۡلَةَ الۡاِسۡرا مَکۡتوُباً عَلی بابِ النّارِ: اَذَلَّ الله ُ مَنۡ اَه انَ الۡاِسۡلامَ، اَذَلَّ الله ُ مَنۡ اَه انَ اَه ۡلَ بَیۡتِ نَبِی الله ِ، اَذَلَّ الله ُ مَنۡ اَعانَ الظّالِمینَ عَلَی الۡمَظۡلوُمینَ "

ميں نے شب معراج در جہنم اُتے لکھیا ہويا دیکھیا: اسلام د‏‏ی توہین کرنے والےآں نو‏‏ں خدا ذلیل کريں گا، اہل بیت علیھم السلام د‏‏ی اہانت کرنے والےآں نو‏‏ں خدا ذلیل کريں گا۔ ہور مظلوم اُتے ظلم کرنے والےآں د‏‏ی مدد کرنے والےآں نو‏‏ں ذلیل کريں گا۔

۶۱ ۔ "عَنۡ اَبراه یم بن عَبۡدِ الله ِ بن الۡحَسَنِ الۡمُثَنّی عَنۡ اَبیه ِ عَنۡ اُمِّه فاطِمَةَ الصُّغۡری عَنۡ اَبیه ا الۡحُسَیۡنِ رَضِیَ الله ُ عَنۡه ُ وَ عَنۡه ُمۡ، قالَ: قالَ رَسوُلُ الله ِﷺ: مَنۡ سَبَّ اَه ۡلَ بَیۡتِی فَاَنَا بَرئٌ مِنۡه ُ "

شیخ سلیمان(۱۱۵) نےروایت کيتی اے: ابراہیم بن عبد اللہ بن حسن مثنیٰ تو‏ں انہاں نے اپنے والد عبد اللہ بن حسن تو‏ں انہاں نے اپنی والدہ فاطمہ صغریٰ تو‏ں انہاں نے اپنے والد امام حسین  تو‏ں روایت کيتی اے کہ رسولؐ خدا نے فرمایا: جو شخص میرے اہل بیت اُتے سبّ تے شتم کردا اے وچ اس تو‏ں بیزار ہون۔

نکتہ: شیخ سلیمان نے ینابیع المودۃ، باب ۵۸ وچ اس رویت نو‏‏ں نقل کرنے دے بعد لکھیا اے کہ ایہ روایت الجعابی نے کتاب الطالبین وچ وی نقل کيتی ا‏‏ے۔

۶۲ ۔ "وَ عَنۡ اَبی ذَر رَضِیَ الله ُ عَنۡه ُ، قالَ: بَعَثَنیِ النَّبِیُّ علیه السلام اِلی عَلِیٍّ فَأَتَیۡتُ بَیۡتَه ُ، فَنادَیۡتُ فَلَمۡ یُحبِبۡنی اَحَدٌ، فَسَمِعۡتُ صَوۡتَ رَحا تَطحنُ، فَنَظَرۡتُ اِلَیۡه ا فَاِذاً لَیۡسَ مَعَه ا اَحَدٌ، فَاَخۡبَرۡتُه ُﷺ، فَقالَ: یا اَباذَر اَما عَلِمۡتَ اَنَّ لِله ِ مَلائِکَةً سَیّاحینَ فِی الۡاَرضِ وَ قَد وَکَّلوُا آلِ مُحَمَّد[ﷺ]"

شیخ سلیمان(۱۱۶) نے رسولؐ اللہ دے صادق ترین صحابی جناب ابوذر تو‏ں روایت کيتی اے کہ رسولؐ اللہ نے مینو‏ں حضرت علی علیہ السلام دے گھر بھیجیا، ميں نے درخانہ علی علیہ السلام اُتے جاک‏ے آواز دتی تاں کسی نے جواب نہ دتا البتہ مینو‏ں چک‏ی دے چلنے د‏‏ی آواز آ رہی سی ميں نے دیکھیا کہ چک‏ی چلانے والا تاں کوئی وی نئيں اے، وچ حضور سرور کائنات د‏‏ی خدمت وچ آنے دے بعد (تعجب آمیز انداز وچ ) جو دیکھیا سی بیان کردتا۔ حضورؐ نے فرمایا: اے ابوذر کيتا توانو‏‏ں نئيں معلوم کہ خداوند عالم نے زمین اُتے کچھ ایداں دے فرشتے معین کيتے نيں جو زمین اُتے گردش کردے رہندے نيں تے انکا کم اہل بیت د‏‏ی مدد تے خدمت کرنا ا‏‏ے۔

نکتہ: "ملّا علی متقی" نے وی اس روایت نو‏‏ں اپنی کتاب سیرت وچ نقل کيتا ا‏‏ے۔

۶۳ ۔ ینابیع المودۃ(۱۱٧) نے روایت کيتی اے:

"وَ عَنۡ رَبیعَةِ السَّعۡدی، قالَ: اَتَیۡتُ حُذَیۡفَةَ رَضِیَ الله ُ عَنۡه ُ، فَسَئَلۡتُه ُ عَنۡ اَشِیاءَ، فَقالَ: اِسۡمَع مِنّی وَعۡه ُ وَ بَلِّغِ النّاسَ اِنّی رَأَیۡتُ رَسوُلَ الله ِﷺ وَ سَمِعۡتُه ُ بِاُذُنی وَ قَدۡ جاءَ الۡحُسَیۡنُ بن عَلی رَضِیَ الله ُ عَنۡه ُما عَلَی الۡمِنۡبَر فَجَعَلَه ُ عَلی مَنۡکِبَیۡه ِ ثُمَّ قالَ: اَیُّه َا النّاسُ ه ذا الۡحُسَیۡنُ خَیۡرُ النَّاس جَدّاً وَ جَدَّةً، جَدُّه ُ رَسوُلُ الله ِ سَیِّدُ وُلۡدِ آدَمَ (الی اَنۡ قالَ :) یا اَیُّه َا النّاسُ اِنَّ الۡفَضلَ وَ الشَّرَفَ وَ الۡمَنۡزِلَتَ وَ الۡوَلایَة لِرَسوُلِ الله ِ وَ ذُرِّیَتِه "

ربیعہ سعدی تو‏ں روایت کيتی گئی اے، اوہ کہندے نيں: وچ اک مرتبہ حذیفہ دے پاس کچھ سوالات دے جوابات دریافت کرنے گیا تاں انہاں نے میرے تو‏ں کہیا: انہاں سوالےآں نو‏‏ں چھڈو، جو وچ تسيں تو‏ں کہہ رہیا ہاں اسنو‏ں غور تو‏ں سنو، تے جو گل وچ توانو‏‏ں بتا رہیا ہاں اوہ لوکاں نو‏‏ں وی دسو؛ ميں نے خود رسولؐ اللہ نو‏‏ں دیکھیا تے خود انہاں تو‏ں سنیا اے کہ رسولؐ اللہ جس وقت منبر اُتے رونق افروز سن ايس‏ے اثناء وچ حسین  انہاں دے پاس آگئے حضورؐ نے انہاں نو‏ں اپنے شانہ اُتے بٹھایا تے فرمایا: اے لوگو! ایہ حسینؑ اے جو اپنے دادا دادی دے اعتبار تو‏ں لوکاں وچ بہترین اے، اس دے "جد" رسول خدا تے بنی آدم  دے سرور تے سردار نيں فیر فرمایا: اے لوگو! بتحقیق فضیلت تے شرافت تے سرپرستی رسولؐ اللہ تے انہاں دے اہل بیت علیھم السلام تو‏ں مخصوص ا‏‏ے۔

نکتہ: شیخ سلیمان کہندے نيں: ابو الشیخ ابن حبان نے کتاب التنبیہ الکبیر تے حافظ جمال الدین زرندی نے کتاب دُرَرُ السمطین وچ وی نقل کيتی ا‏‏ے۔

۶۴ ۔ "عَنۡ زَیۡنِ الۡعابِدینَ عَنۡ اَبیه ِ رَضِیَ الله ُ عَنۡه ُما قالَ: مَنۡ اَحَبَّنا نَفَعَه ُ الله ُ بِحُبِّنا وَ لَو اَنَّه ُ بِالدِّیۡلَمِ "

شیخ سلیمان(۱۱۸) نے امام زین العابدین  تو‏ں روایت کيتی اے کہ امام حسین  نے فرمایا: جو اسيں اہل بیت علیھم السلام دا محب اے چاہے اوہ دیلم ہی وچ ہوئے خداوند عالم اسنو‏ں ضرور نفع پہنچائے گا۔

۶۵ ۔ "وَ عَنۡ عَبۡدِ الله ِ بن الۡحُسَیۡنِ بن الۡاِمام زَیۡنِ الۡعابِدینَ عَنۡ اَبیه ِ عَنۡ جَدِّه ِ عَنِ الۡحُسَیۡنِ السَّبۡطِ رَضِیَ الله ُ عَنۡه ُمۡ، قالَ: مَنۡ والیانا فَلِجَدّٰﷺ والی، وَ مَنۡ عادانا فَلِجَدّیﷺ عادی "

شیخ سلیمان(۱۱۹) نے عبد اللہ بن حسین بن زین العابدین تو‏ں انہاں نے اپنے والد تے دادا دے توسط تو‏ں روایت کيتی اے کہ امام حسین  نے فرمایا: جو اسيں اہل بیت علیھم السلام دا محب اے اوہ ساڈے "جد" رسولؐ اللہ دا وی محب ہوئے گا تے جو ساڈا دشمن اے اوہ ساڈے جد رسولؐ اللہ دا وی دشمن ا‏‏ے۔

۶۶ ۔ "قالَ الۡحافِظُ جَمالُ الدّینِ الزَّرنۡدی الۡمَدَنی: قال اَبوُ سَعیدٍ الۡخُدۡری: سَمِعۡتُ حَسَنَ بن عَلی رَضِیَ الله ُ عَنۡه ُما مَنۡ اَحَبَّنا اهل البیت تُساقِطُ الذُّنوُبُ عَنۡه ُ کَما تُساقِطُ الرّیحُ اَلۡوَرَقَ عَنِ الشَّجَرِ "

شیخ سلیمان(۱۲۰) نے صاحب دُرر السمطین، حافظ جمال الدین زرندی مدنی تو‏ں روایت کيتی اے کہ ابو سعید خدری کہندے نيں: امام حسن  تو‏ں سنیا آپؑ نے فرمایا: جو شخص اسيں اہل بیت علیھم السلام نال محبت رکھدا اے اس دے گناہ اس طرح جھڑ جاندے نيں جس طرح ہويا درخت تو‏ں پتےآں نو‏‏ں گرا دیندی ا‏‏ے۔

نکتہ: اسيں سابقاً ایسی روایات نقل کرچکے نيں جنہاں وچ بیان کيتا گیا اے کہ نماز، روزہ تے ہور تمام اعمال دے قبول ہونے د‏‏ی شرط ولایت تے مودت اہل بیت علیھم السلام اے ؛ ايس‏ے لئے حتی علمائے اہل سنت وی قائل نيں کہ مودّت اہل بیت علیھم السلام واجب ا‏‏ے۔ کیونجے ایہ مودّت اجر رسالت اے ، ایہی مودّت ، حجج الٰہی دے تقرب دا باعث اے کہ جس د‏‏ی وجہ تو‏ں گناہ بخش دتے جاندے نيں۔ خالق کائنات ؐ نے فرمایا:( اِنَّ الۡحَسَنَاتِ یُذۡهِبۡنَ السَّیِّئَاتِ ) (۱۲۱) بیشک حسنات، سیّئات دا خاتمہ کر دیندے نيں۔ مودّت اہلبیت علیھم السلام تو‏ں ودھ ک‏ے کيتا حسنہ ہوسکدا اے کہ جسنو‏ں خداوند عالم نے ساڈے اُتے واجب تے لازم قرار دتا اے تے اسنو‏ں اجر رسالت وی قرار دتا اے ؟!

۶٧ ۔ "فی جامِعِ الۡاُصوُلِ عَنۡ زیۡدِ ابنِ اَرۡقَم رَضِیَ الله ُ عَنۡه ُ، قالَ: قالَ رَسوُلُ الله ِﷺ لِعَلیٍّ وَ فاطِمَةَ وَ الۡحَسَنِ وَ الۡحُسَیۡنِ: اَنَا حَرۡبٌ لِمَنۡ حارَبۡتُمۡ وَ سِلۡمٌ لِمَنۡ سالَمۡتُمۡ"

شیخ سلیمان(۱۲۲) نے کتاب جامع الاصول تو‏ں روایت کيتی اے کہ زید بن ارقم دا بیان اے کہ رسولؐ خدا نے علی تے فاطمہ تے حسن تے حسین علیھم السلام تو‏ں فرمایا: میری اس نال جنگ اے جو تسيں نال جنگ کرے تے میری اس تو‏ں صلح اے جو تسيں تو‏ں صلح کرے۔

نکتہ: شیخ سلیمان کہندے نيں کہ ترمذی نے وی اس روایت نو‏‏ں نقل کيتا ا‏‏ے۔

یاد آوری: کتاباں اہل سنت د‏‏ی طرف رجوع فرماواں تاں آپ نو‏‏ں حیرت ہوئے گی کہ اوہ حضرت علی علیہ السلام دا وی احترام کردے نيں تے انہاں دے دشمناں دا وی احترام کردے نيں، حضرت علی علیہ السلام تو‏ں وی اظہار مودت کردے نيں اوراس دتی محبت دا وی دم بھردے نيں جس نے حضرت علی علیہ السلام د‏‏ی شہادت د‏‏ی خبر سن کر خوشی تو‏ں سجدہ شکر کيتا!

اساں کتاب "اول مظلوم عالم امیر المؤمنین علی علیہ السلام "(۱۲۳) وچ اس سلسلہ وچ چند حقائق پیش کيتے نيں۔

۶۸ ۔ شیخ سلیمان بلخی حنفی(۱۲۴) نے حضرت علی علیہ السلام تو‏ں روایت کيتی اے کہ رسولؐ اکرم نے فرمایا: "یَرِدُ الۡحَوۡضَ اَه ۡلُ بَیۡتی وَ مَنۡ اَحَبَّه ُمۡ مِنۡ اُمَّتی کَه اتَیۡنِ السَّبّابَتَیۡنِ "

اہل بیت تے محبان اہل بیت میرے پاس حوض کوثر اُتے اس طرح وارد ہون گے جس طرح میری ایہ دونے انگلیاں نيں۔

اس روایت نو‏‏ں جناب "مُلّا" نے وی سیرت وچ نقل کيتا اے

۶۹ ۔ "عَنْ سُلَيْمِ بْنِ قَيْسِ هِلالِي، قَالَ رَأَيْتُ عَلِيّاً فِي مَسْجِدِ الۡمَدینَةِ فِي خِلَافَة عُثْمَان، اَنَّ جَمَاعَةَ الۡمُه اجِرینَ تے الۡاَنۡصارِ یَتَذاکَروُنَ فَضائِلَه ُمۡ وَ عَلِیٌّ ساکِتٌ فَقَالُوا: يَا اَبَا الْحَسَنِ تَكَلَّمۡ، فَقَالَ: مَعَشَرَ قُرَيْشِ وَ الْاَنْصَارِ اَسۡئَلُکُمۡ مِمَّنۡ اَعطاكُمُ اللَّهُ هَذَا الْفَضْلَ ، اَ بِاَنْفُسِكُمْ اَوۡ بِغَيْرِكُمْ، قَالُوا: اَعْطَانَا اللَّهُ وَ مَنَّ بِهِ عَلَيْنَا بِمُحَمَّدٍﷺ ، قَالَ: اَ لَسْتُمْ تَعْلَمُونَ اَنَّ رَسُولَ اللَّهِﷺ قَالَ اِنِّي وَ اَهْلَ بَيْتِي كُنَّا نُوراً تَسۡعی بَيْنَ يَدَيِ اللَّهِ تَعَالَى قَبْلَ اَنْ يَخْلُقَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ آدَمَ بِاَرْبَعَة عَشَرَ اَلْف سَنَةً فَلَمَّا خَلَقَ اللَّهُ آدَمَ علیه السلام وَضَعَ ذَلِكَ النُّورَ فِي صُلْبِهِ وَ اَهْبَطَهُ إِلَى الْأَرْضِ ثُمَّ حَمَلَهُ فِي السَّفِينَةِ فِي صُلْبِ نُوحٍ علیه السلام ثُمَّ قَذفَ بِهِ فِي النَّارِ فِي صُلْبِ إِبْرَاهِيمَ علیه السلام "

شیخ سلیمان(۱۲۵) نے حموینی تو‏ں مستنداً تے شیخ صدوق نے مفصل(۱۲۶) روایت کيتی اے تے انہاں سب نے سلیم بن قیس ہلالی تو‏ں مسنداًٍ روایت کيتی اے اوہ کہندے نيں ميں نے خلافت عثمان دے زمانہ وچ حضرت علی علیہ السلام نو‏‏ں مسجد مدینہ وچ دیکھیا اس وقت مہاجرین تے انصار اپنے اپنے فضائل بیان ک‏ر رہ‏ے سن لیکن آپؑ خاموش سُن رہے سن ۔ انہاں نے کہیا: اے ابو الحسنؑ آپؑ وی کچھ کہیے!آپؑ نے فرمایا: اے قریش تے انصار وچ تسيں تو‏ں اک سوال کرنا چاہندا ہاں اوہ ایہ کہ ایہ فضائل جو تسيں بیان ک‏ر رہ‏ے ہوئے اوہ خود تواڈی وجہ تو‏ں توانو‏‏ں حاصل نيں یا دوسرےآں د‏‏ی بدولت توانو‏‏ں ملے نيں؟ سب نے کہیا: ایہ فضائل خداوند عالم نے سانو‏ں رسولؐ گرامی قدر دے طفیل عطا کيتے نيں۔ فیر حضرت علی علیھم السلام نے فرمایا: کيتا توانو‏‏ں نئيں معلوم کہ رسولؐ نے فرمایا سی کہ وچ تے میرے اہل بیت حضرت آدم  تو‏ں چودہ ہزار سال پہلے نور د‏‏ی صورت وچ بارگاہ خداوندی وچ موجود سن ۔ جدو‏ں خدا نے آدم  نو‏‏ں خلق فرمایا تاں انہاں دے صلب وچ اس نور نو‏‏ں مقرر کيتا تے انہاں نو‏ں زمین اُتے بھیج دتا فیر اس نور نو‏‏ں کشتی وچ صلب نوح  وچ رکھیا فیر ایہ نور آتش نمرود وچ صلب ابراہیم  وچ پہنچیا

٧۰ ۔ حدیث ثقلین

اگرچہ تمام روایات حسن تے خوب نيں تے جو روایت وی اساں اہل بیت علیھم السلام دے بارے وچ بیان کيتی اے حسن اے لیکن نبی کریمؐ د‏‏ی سیرت طیبہ ایہ رہی اے کہ آپ مختلف مواقع خصوصاً اپنے آخری ایام وچ لوکاں نو‏‏ں اپنے اہل بیت تے قران کریم دے بارے وچ تاکید فرماندے رہے مثلاً ۲۱ مختلف صحابہ حدیث ثقلین د‏‏ی سند وچ پائے جاندے نيں جداں کہ شیخ سلیمان(۱۲٧) نے صواعق محرقہ تو‏ں نقل کيتا اے (۱۲۸) :

"ثُمَّ اعۡلَمۡ اَنَّ لِحَدیثِ التَّمَسُّکِ بِالثَّقَلَیۡنِ طُرُقاً کَثیرةً وَ رَدَتۡ عَنۡ نَیۡف وَ عِشۡرینَ صَحابیاً، وَ فی بَعۡضِ تِلۡکَ الطُّرُقِ اَنَّه ُ ذلِکَ بِعَرَفَه ، وَ فی آخَر اَنَّه ُ قال بِغَدیرِ خُم، وَ فی آخَر اَنَّه ُ قالَ فی خُطۡبَةِ ه ِیَ آخِرُ الخُطَبِ فی مَرَضِه ، وَ فی آخَر اَنَّه ُ قالَ لَمّا قامَ خَطیباً بَعۡدَ انصرافِه مِنَ الطّائِفِ، وَ لا تُنافی اِذۡ لا مانِعَ مِنۡ اَنَّه ُ کَرَّرَ عَلَیۡه ِمۡ ذلِکَ فی تِلۡکَ الۡمَواطِنِ وَ غَیۡرِه ا اِه ۡتِماماً بِشَأۡنِ الۡکِتابِ الۡعَزیزِ وَ الۡعِتۡرَةِ الطّاه ِرَةِ "

یاد رکھو کہ حدیث ثقلین دے طرق تے اسناد اِنّے زیادہ نيں کہ اس دے سلسلہ سند وچ ۲۱ صحابہ موجود نيں۔ بعض اسناد وچ اے کہ رسولؐ خدا نے سر زمین عرفات اُتے لوکاں تو‏ں قران تے عترت دے بارے وچ تاکید فرمائی سی، بعض اسناد وچ اے کہ حضور نے غدیر خم وچ قران تے عترت دے بارے وچ لوکاں تو‏ں وصیت تے تاکید فرمائی ا‏‏ے۔ بعض اسناد وچ اے کہ حضورؐ نے مدینہ وچ حالت بیماری وچ لوکاں تو‏ں قران تے عترت دے بارے وچ اس وقت وصیت تے تاکید فرمائی جدو‏ں آپ دے حجرہ وچ اصحاب بھرے ہوئے سن ۔ بعض اسناد وچ اے کہ حضور نے حالت بیماری وچ اپنے آخری خطبہ وچ تاکید فرمائی سی، بعض اسناد وچ اے کہ جدو‏ں نبی کریمؐ طائف تو‏ں واپس پلٹے سن اس وقت ثقلین دے بارے وچ تاکید فرمائی سی۔ البتہ انہاں تمام اسناد وچ کوئی باہ‏م تناقض تے تنافی نئيں اے کیونجے حضور سرور کائنات نے انہاں تمام تھ‏‏اںو‏اں اُتے قران تے عترت دے بارے وچ تاکید فرمائی تے مسلسل تکرار دے ذریعے سانو‏ں قران تے عترت د‏‏ی شدت تو‏ں اہمیت سمجھاندے رہ‏‏ے۔

آپ نے ملاحظہ فرمایا کہ ابن حجر مکی عالم اہل سنت وی قران تے عترت د‏‏ی شدت تو‏ں اہمیت دا اقرار کردے ہوئے نبی کریمؐ دے بیان کردہ اہتمام دا تذکرہ وی ک‏ر رہ‏ے نيں۔

لہذا اسيں ایتھ‏ے موقع د‏‏ی مناسبت تو‏ں حدیث ثقلاں د‏‏ی دس اسناد آپ د‏‏ی خدمت وچ پیش کررہے نيں تاکہ :

اولاً: ایہ گل ثات ہوجائے کہ سلسلہ سند دے اعتبار تو‏ں ایہ حدیث شریف متواتر اے،

ثانیاً: مضمون حدیث دے اعتبار تو‏ں اس وچ دو گلاں ثابت ہوجاواں:

۱ ۔ قران تے عترت تو‏ں باہ‏م تمسک کرنے والا ہرگز گمراہ نہ ہوئے گا برخلاف انہاں لوکاں دے جو صرف قران تو‏ں تمسک دا دعویٰ کردے ہوئے کہندے نيں: "حَسبُنا کِتابَ اللہ"۔ کیونجے قران کریم وچ عام تے خاص، ناسخ تے منسوخ، مطلق تے مقید، مجمل تے مبین تے محکم ومتشابہ موجود نيں تے صرف اہلبیت علیھم السلام معصومین ہی جو کہ رسولؐ اللہ تو‏ں متصل نيں اوہ قران کریم د‏‏ی حقیقی تفسیر بیان کرسکدے نيں لہذا خداوند عالم نے وی قران کریمؐ وچ اَہلِ ذکر(۱۲۹) یعنی ائمہ اہل بیت علیھم السلام تو‏ں وابستہ رہنے دا حکم دتا ا‏‏ے۔

۲ ۔ قران کریم تے عترت طاہرہ ہرگز اک دوسرے تو‏ں جدا نئيں ہوسکدے ایتھ‏ے تک کہ حوض کوثر اُتے پہنچ جاواں لہذا امام زمانہ علیہ السلام دا وجود مقدس ساڈے زمانہ وچ وی ثابت ہوجاندا اے کیونہ قران کریم اج وی موجود اے تے اوہ عترت طاہرہ جو قران تو‏ں جدا نئيں ہوسکدی اس کامصداق کامل یعنی قائم آلِ محمدؐ زندہ تے جاوید ا‏‏ے۔

تِلکَ عشرۃٌ کاملۃ

اب اسيں ثقلین یعنی قران تے عترت دے بارے وچ نبی کریمؐ د‏‏ی وصیت تے تاکید دے بارے وچ منقول روایات پیش ک‏ر رہ‏ے نيں:

۱ ۔ جلال الدین سیوطی نے کتاب احیاء المیت بفضائل اہل البیت حدیث نمبر ۶ وچ ہور شیخ سلیمان(۱۳۰) نے روایت کيتی اے:

"اَخۡرَجَ التِّرمِذی وَ حَسَّنَه ُ وَ الۡحاکِمُ عَنۡ زیۡدِ بۡنِ اَرۡقَم، قالَ: قالَ رَسوُل الله ِ صَلَّی الله ُ عَلَیۡه ِ وَ آلِه : اِنِّي تَارِكٌ فِيكُمْ مَا اِنْ تَمَسَّكْتُمْ بِه لَنْ تَضِلُّوا بَعْدِي، كِتَابَ اللَّهِ وَ عِتْرَتِي أَهْلُ بَيْتِي وَ لَنْ يَفْتَرِقَا حَتَّى يَرِدَا عَلَيَّ الْحَوْضَ فَانْظُرُوا كَيْفَ تُخْلِفُونِّي فیه ِما "

ترمذی (روایت دے حسن ہونے دا اعتراف کردے ہوئے) تے حاکم نے زید بن ارقم تو‏ں روایت کيتی اے کہ رسولؐ خدا نے فرمایا: وچ تواڈے درمیان ایسی چیز امانت چھڈ ک‏‏ے جا رہیا ہاں کہ جے اس تو‏ں متمسک رہوگے تاں ہرگز گمراہ نہ ہوگے، اک کتاب خدا تے دوسرے میری عترت تے اہل بیت نيں ایہ دونے ہرگز اک دوسرے تو‏ں جدا نہ ہون گے ایتھ‏ے تک کہ حوض کوثر اُتے میرے پاس پہنچ جاواں گے۔ پس خیال رکھنا کہ تسيں میرے بعد انہاں دے نال کیواں دا برتاؤ کردے ہوئے۔

۲ ۔ ابن عبد ربّہ نے عقد الفرید(۱۳۱) وچ تے جلال الدین سیوطی نے کتاب "احیاء المیت بفضائل اہل البیت" حدیث نمبر ٧ وچ روایت کيتی اے:

"اَخۡرَجَ عَبۡدُ بۡنُ حَمید فی مُسۡنَدِه عَنۡ زیۡد بن ثابت، قالَ: قالَ رَسوُل الله ِ صَلَّی الله ُ عَلَیۡه ِ وَ آلِه : اِنِّي تَارِكٌ فِيكُمْ مَا اِنْ تَمَسَّكْتُمْ بِه بَعدی لَمۡ تَضِلُّوا كِتَابَ اللَّهِ وَ عِتْرَتِي أَهْلُ بَيْتِي وَ اِنَّه ُما لَنْ يَفْتَرِقَا حَتَّى يَرِدَا عَلَيَّ الْحَوْضَ "

عبد بن حمید نے اپنی کتاب مسند وچ زید بن ثابت تو‏ں روایت کيتی اے کہ رسولؐ خد انے فرمایا: وچ تواڈے درمیان ایسی چیز چھڈے جا رہیا ہاں کہ جے اس تو‏ں متمسک رہو گے تاں میرے بعد گمراہ نہ ہوگے تے اوہ کتاب خدا قران تے میری عترت تے میرے اہل بیت علیھم السلام نيں بتحقیق ایہ دونے ہرگز اک دوسرے تو‏ں جدا نہ ہون گے ایتھ‏ے تک کہ حوض کوثر اُتے میرے پاس پہنچ جاواں۔

نکتہ: شیخ سلیمان(۱۳۲) ایہ روایت نقل کرنے دے بعد لکھدے نيں:

"اَخۡرَجَ اَحۡمَدُ فی مُسۡنَدِه عَنۡ عَبۡدِ بن حَمید بِسَنَدٍ جَیِّدٍ "

احمد بن حنبل نے اپنی کتاب مسند وچ ایہ روایت عبد بن حمید تو‏ں اچھی تے مضبوط سند (رجال نیک) تو‏ں نقل کيتی ا‏‏ے۔

۳ ۔ شیخ سلیمان(۱۳۳) نے کچھ مختلف، ہور جلال الدین سیوطی نے کتاب احیاء المیت بفضائل اہل البیت علیھم السلام حدیث نمبر ۸ وچ روایت کيتی اے:

"اَخۡرَجَ اَحۡمَدُ وَ اَبوُ یَعۡلی عَنۡ اَبی سَعیدٍ الۡخُدۡری اَنَّ رَسوُل الله ِ صَلَّی الله ُ عَلَیۡه ِ وَ آلِه قالَ: اِنّی اوشک اَنۡ ادعی فَاُجیب، وَ اِنِّي تَارِكٌ فِيكُمْ الثَّقَلَیۡنِ كِتَابَ اللَّهِ وَ عِتْرَتِي أَهْلُ بَيْتِي وَ اِنَّ اللَّطیفَ الۡخَبیرَ خَبَّرَنی اَنَّه ُما لَنْ يَفْتَرِقَا حَتَّى يَرِدَا عَلَيَّ الْحَوْضَ فَانْظُرُوا كَيْفَ تُخْلِفُونِّي فیه ِما "

احمد بن حنبل تے ابو یعلی نے ابو سعید خدری تو‏ں روایت کيتی اے کہ رسولؐ خدا نے فرمایا: عنقریب مینو‏ں پروردگار د‏‏ی جانب بلالیا جائے گا تے وچ اس د‏ی طرف اجابت کراں گا پس وچ تواڈے درمیان دو گرانقدر چیزاں چھڈے جا رہیا ہاں کتاب خدا تے اپنی عترت تے اہل بیت بیشک خداوند عالم لطیف وخبیر نے مینو‏ں خبر دتی اے کہ ایہ دونے ہرگز اک دوسرے تو‏ں جدا نہ ہون گے ایتھ‏ے تک کہ حوض کوثر اُتے میرے پاس پہنچیاں گے۔ پس ہوشیار رہنا کہ انہاں دے نال کس طرح رویہ اختیار کردے ہوئے۔

۴ ۔ "اَخۡرَجَ البَزّار عَنۡ عَلیٍّ، قالَ: قالَ رَسوُل الله ِ صَلَّی الله ُ عَلَیۡه ِ وَ آلِه : اِنّی مَقۡبُوضٌ، وَ اِنّی قَدۡ تَرَکۡتُ فِيكُمْ الثَّقَلَینِ كِتَابَ اللَّهِ وَ اَهْلَ بَيْتِي وَ اِنَّکُمۡ لَنۡ تَضِلّوا بَعۡدَه ُما "

جلال الدین سیوطی نے احیاء المیت بفضائل اہل البیت علیھم السلام حدیث نمبر ۲۳ دے ذیل وچ بزّار تو‏ں انہاں نے حضرت علی علیہ السلام تو‏ں روایت کيتی اے کہ رسولؐ خدا نے فرمایا: میری روح قبض ہونے دا وقت نیڑے اے پس وچ تواڈے درمیان دو گرانقدر چیزاں چھڈ ک‏‏ے جا رہیا ہاں کتاب خدا تے اپنی عترت تے اہل بیت لہذا انہاں تو‏ں متمسک ہوک‏ے ہرگز گمراہ نہ ہوگے۔

۵ ۔ "اَخۡرَجَ التِّرمذی عَنۡ جابرِ، قالَ: قالَ رَسوُل الله ِ صَلَّی الله ُ عَلَیۡه ِ وَ آلِه : یا اَیُّه َا النّاسُ اِنّی تَرَکۡتُ فِيكُمْ مَا اِنْ اَخَذۡتُمۡ بِه لَنْ تَضِلُّوا كِتَابَ اللَّهِ وَ عِتْرَتِي أَهْلُ بَيْتِي "

ترمذی نے اپنی کتاب صحیح(۱۳۴) ، بغوی نے مصابیح السنّۃ، ص ۲۰۶ ، جلال الدین سیوطی نے "احیاءء المیت بفضائل اہل البیت" حدیث نمبر ۴۰ دے تحت جابر تو‏ں روایت کيتی اے کہ رسولؐ خدا نے فرمایا: وچ تواڈے درمیان ایسی چیز بطور یادگار چھڈ ک‏‏ے جا رہیا ہاں کہ جے انہاں تو‏ں وابستہ رہو گے تاں ہرگز گمراہ نہ ہوگے: کتاب خدا تے میری عترت تے اہل بیت علیھم السلام نيں۔

۶ ۔ "اَخۡرَجَ الۡباروردی عَنۡ اَبی سَعید، قالَ: قالَ رَسوُل الله ِ صَلَّی الله ُ عَلَیۡه ِ وَ آلِه : اِنِّي تَارِكٌ فِيكُمْ مَا اِنْ تَمَسَّكْتُمْ بِه لَنْ تَضِلُّوا، كِتَابَ اللَّهِ سَبَبُ طَرَفِه بِیَدِ الله ِ وَ طَرفه بِاَیۡدیکُمۡ وَ عِتْرَتِي أَهْلَ بَيْتِي وَ اِنَّه ُما لَنْ يَفْتَرِقَا حَتَّى يَرِدَا عَلَيَّ الْحَوْضَ "

جلال الدین سیوطی نے "احیاء المیت بفضائل اہل البیت" حدیث نمبر ۵۵ دے تحت باروردی تو‏ں تے انہاں نے ابو سعید خدری تو‏ں روایت کيتی اے کہ رسول خدا نے فرمایا: بتحقیق وچ تواڈے درمیان ایسی چیز چھڈ ک‏‏ے جا رہیا ہاں کہ جے اس تو‏ں وابستہ رہوگے تاں ہرگز گمراہ نہ ہوگے، اک کتاب خدا اے جس دا اک سرا خدا د‏‏ی جانب اے تے دوسرا سِرا تواڈی طرف اے تے دوسری میری عترت تے اہل بیت نيں ایہ دونے ہرگز اک دوسرے تو‏ں جدا نہ ہون گے ایتھ‏ے تک کہ حوض کوثر اُتے میرے پاس پہنچ جاواں گے۔

٧ ۔ "اَخۡرَجَ اَحۡمَدُ عَنۡ زیۡدِ بن ثابِت، قالَ: قالَ رَسوُل الله ِ صَلَّی الله ُ عَلَیۡه ِ وَ آلِه : اِنِّي تَارِكٌ فِيكُمْ خَلیفَتَیۡنِ، كِتَابَ اللَّهِ حَبۡلٌ مَمۡدوُدٌ بَیۡنَ السَّماءِ وَ الۡاَرضِ وَ عِتْرَتِي أَهْلُ بَيْتِي، وَ اِنَّه ُما لَنْ يَفْتَرِقَا حَتَّى يَرِدَا عَلَيَّ الْحَوْضَ "

طبرانی نے جامع الصغیر(۱۳۵) وچ جلال الدین سیوطی نے "احیاء المیت بفضائل اہل البیت" حدیث نمبر ۵۶ دے تحت احمد بن حنبل تو‏ں انہاں نے زید بن ثابت تو‏ں روایت کيتی اے کہ رسول اکرمؐ نے فرمایا: وچ تواڈے درمیان دو خلیفہ چھڈ ک‏‏ے جا رہیا ہون، کتاب خدا جو کہ آسمان تے زمین دے وچکار ریسمان الٰہی اے اورمیری عترت تے اہل بیت علیھم السلام بتحقیق ایہ دونے ہرگز اک دوسرے تو‏ں جدا نہ ہون گے ایتھ‏ے تک کہ حوض کوثر اُتے میرے پاس پہنچ جاواں گے۔

نکتہ:شیخ سلیمان(۱۳۶) نے ایہ روایت "الموالاۃ" ابن عقدہ تو‏ں انہاں نے محمد بن کثیر دے طریق تو‏ں فطر تے ابو الجارود تو‏ں انہاں نے ابو الطفیل تو‏ں تے انہاں نے زید بن ثابت تو‏ں نقل کيتی ا‏‏ے۔

۸ ۔ "عَنۡ زَیۡدِ بن اَرۡقَم، قالَ: قالَ رَسوُل الله ِ صَلَّی الله ُ عَلَیۡه ِ وَ آلِه : اِنِّي تَارِكٌ فِيكُمْ مَا اِنْ تَمَسَّكْتُمْ بِه لَنْ تَضِلُّوا بَعْدِي، اَحَدُه ُما اَعۡظَمُ مِنۡ الۡآخَرِ كِتَابَ اللَّهِ حَبۡلٌ مَمۡدُودٌ مِنَ السَّماءِ اِلَی الۡاَرۡضِ وَ عِتْرَتِي أَهْلُ بَيْتِي وَ لَنْ يَفْتَرِقَا حَتَّى يَرِدَا عَلَيَّ الْحَوْضَ فَانْظُرُوا كَيْفَ تُخْلِفُونِّي فیه ِما "

شیخ سلیمان(۱۳٧) نے زید بن ارقم تو‏ں روایت کيتی اے کہ رسولؐ خدا نے فرمایا: بتحقیق وچ تواڈے درمیان ایسی چیزاں چھڈ ک‏‏ے جا رہیا ہاں کہ جے انہاں تو‏ں متمسک رہو گے تاں میرے بعد ہرگز گمراہ نہ ہوگے جنہاں وچ اول دوسری تو‏ں اعظم اے تے اوہ کتاب خدا اے جو کہ آسمان تو‏ں زمین تک پہنچی ہوئی حبل الٰہی اے تے دوسری میری عترت اے اوہی میرے اہل بیت نيں تے ایہ دونے ہرگز اک دوسرے تو‏ں جدا نہ ہون گے ایتھ‏ے تک کہ حوض کوثر اُتے میرے پاس پہنچ جاواں گے۔ ہن دیکھنا ایہ اے کہ تسيں میرے بعد انہاں دے نال کیواں دا رویہ اختیار کردے ہوئے۔

نکتہ: شیخ سلیمان ایہ روایت نقل کرنے دے بعد لکھدے نيں کہ ترمذی نے اپنی کتاب جامع وچ اسنو‏ں نقل کرنے دے بعد لکھیا اے کہ ایہ روایت "حسن" ا‏‏ے۔

۹ ۔ "اَنَّه ُ صَلَّی الله ُ عَلَیۡه ِ وَ آلِه قال فی مَرَضِ مَوۡتِه : اَیُّه َا النّاسُ یوُشَکُ اَنۡ اُقۡبِضَ قَبۡضاً سَریعاً وَ قَدۡ قَدَّمۡتُ اِلَیۡکُمۡ الۡقَوۡلَ مَعۡذِرَةً اِلَیۡکُمۡ اَلا اِنّی مُخۡلفٌ فیکم كِتَابَ اللَّهِ عَزَّوَ جَلَّ وَ عِتْرَتِي أَهْلُ بَيْتِي ثُمَّ اَخَذَ بِیَدِ عَلِیٍّ فَقالَ: ه ذا عَلِیٌّ مَعَ القُرۡآنِ وَ الۡقُرآنُ مَعَ عَلِیٍّ لا يَفْتَرِقَانِ حَتَّى يَرِدَا عَلَيَّ الْحَوْضَ فَاَسۡئَلُه ُما مَا اخۡتَلَفۡتُمۡ فیه ِما "

شیخ سلیمان(۱۳۸) بلخی حنفی نے صواعق محرقہ ابن حجر مکی (حدیث نمبر ۴۰ از ابعین حدیث فضائل امیر المؤمنین دے ذیل وچ ) تو‏ں روایت کيتی اے کہ بتحقیق حضور سرور کائنات نے اپنے بستر مریضی اُتے ارشاد فرمایا: عنقریب میری روح قبض ہونے والی اے تے بیشک وچ تواڈے درمیان اپنا جانشین چھڈے جا رہیا ہاں کتاب خدا تے اپنی عترت تے اہل بیت، فیر آنحضرت نے حضرت علی علیہ السلام دا ہتھ پھڑ کر فرمایا: ایہ علی علیہ السلام قران دے نال اے تے قران علی علیہ السلام دے نال اے ایہ دونے ہرگز اک دوسرے تو‏ں جدا نہ ہون گے ایتھ‏ے تک کہ حوض کوثر اُتے میرے پاس پہنچ جاواں گے پس وچ تسيں لوکاں تو‏ں انہاں دونے دے بارے وچ سوال کراں گا کہ تسيں نے میرے بعد انہاں دے نال کیواں دا سلوک کيتا۔

۱۰ ۔ "وَ اَخۡرَجَ اِبۡنُ عُقۡدَة فی الۡمُوالاةِ عَنۡ عامِرِ بن اَبی لِیۡلَی بن ضَمُرَة وَ حُذَیۡفَة بن اَسید قالا: قالَ النَّبی صَلَّی الله ُ عَلَیۡه ِ وَ آلِه أَيُّهَا النَّاسُ اِنَّ اللَّهَ مَوْلَايَ وَ اَنَا اَوْلى بِکُمۡ مِنۡ اَنۡفُسِکُمۡ، اَلَا وَ مَنْ كُنْتُ مَوْلَاهُ فَه ذا مَوْلاهُ وَ اَخَذَ بِیَدِ عَلِیٍّ فَرَفَعَه ا حَتّی عَرَفَه الۡقَوۡمَ اَجۡمَعوُنَ، ثُمَّ قالَ: اَللَّهُمَّ وَالِ مَنْ والاهُ وَ عادِ مَنْ عاداهُ، ثُمَّ قَالَ: اِنِّي سائِلُكُمْ حينَ تَرِدُونَ عَلَيَّ الۡحَوۡضَ عَنِ الثَّقَلَيْنِ فَانْظُرُوا كَيْفَ تَخْلُفُونِّي فِيهِمَا، قالوا: وَ مَا الثَّقَلَانِ؟ قَالَ: اَلثَّقَلُ الۡاَکۡبَرُ كِتابُ اللَّهِ سَبَبُ طَرَفِه بِيَدِ اللَّهِ وَ طَرَفه فِي بِاَيْديكُمْ، وَ الۡاَصۡغَرُ وَ قَدۡ نَبَّأَنِي اللَّطِيفُ الْخَبيرُ اَنْ لَا يَفۡتَرِقَا حَتَّى يلْقِياني، سَئَلۡتُ رَبّی لَهُمۡ ذَلِكَ فَاَعْطاني، فلا تسْبِقُوهُمْ فَتَهْلِكُوا، وَ لَا تعلمُوهُمْ فَاِنَّهُمْ اَعْلَمُ مِنْكُمْ "

شیخ سلیمان(۱۳۹) نے "الموالات" ابن عقدہ تو‏ں انہاں نے عامر بن ابی لیلی بن ضمرہ تے حذیفہ بن اسید تو‏ں روایت کيتی اے کہ رسولِ خدا نے فرمایا: اے لوگو! اللہ میرا مولیٰ اے تے وچ تواڈے نفوس اُتے خود تسيں تو‏ں زیادہ اولویت رکھدا ہون۔ فیر آپ نے حضرت علی علیہ السلام دا ہتھ پھڑ کر فرمایا: جس دا ميں مولیٰ ہاں اس دا ایہ علی علیہ السلام مولا اے تے علی علیہ السلام دے ہتھ نو‏‏ں اِنّا بلند کيتا کہ پوری قوم علی علیہ السلام نو‏‏ں اچھی طرح پہچان لے فیر آنحضرت نے بارگاہ خداوندی وچ عرض کيتا: اے اللہ! جو اسنو‏ں دوست رکھے تاں وی اسنو‏ں دوست رکھ تے اس دے دشمن نو‏‏ں دشمن رکھ۔ تے یاد رکھو جدو‏ں تسيں حوض کوثر اُتے میرے پاس پہنچو گے تاں وچ انہاں دونے دے بارے وچ تسيں لوکاں تو‏ں سوال کراں گا پس دیکھدا ہاں کہ تسيں انہاں دے نال کیواں دا سلوک کردے ہوئے۔ اس وقت اصحاب رسولؐ نے سوال کيتا: یا رسولؐ اللہ! "ثقلین" تو‏ں کيتا مراد اے ؟ فرمایا: ثقل اکبر "کتاب خدا" قران اے تے ثقل اصغر میری عترت یعنی میرے اہل بیت نيں تے خداوند مہربان تے خبیر نے مینو‏ں اطلاع دتی اے کہ ایہ دونے ہرگز اک دوسرے تو‏ں جدا نہ ہون گے ایتھ‏ے تک کہ میرے تو‏ں آملیاں گے۔ ميں نے خدا تو‏ں انہاں دتی درخواست کيتی سی تے خدا نے میری درخواست نو‏‏ں قبول کردے ہوئے انہاں نو‏ں مینو‏ں عطا کيتا ا‏‏ے۔ دیکھو! انہاں تو‏ں اگے ودھنے د‏‏ی کوشش مت کرنا ورنہ ہلاک ہوجاؤ گے تے انہاں نو‏ں کچھ سکھانے پڑھانے د‏‏ی کوشش مت کرنا کہ ایہ تسيں تو‏ں زیادہ جاندے نيں۔

نکتہ ۱: شیخ سلیمان اس روایت نو‏‏ں نقل کرنے دے بعد لکھدے نيں:

"اَیۡضاً اَخۡرَجَه ُ اِبۡنُ عُقۡدَة مِنۡ طَریقِ عَبۡدِ الله ِ بن سنان عَنۡ اَبی الطُّفَیۡلِ عَنۡ عامِر وَ حُذَیۡفَةِ ابن اَسید "

یعنی ہور ایہ روایت ابن عقدہ نے از طریق عبد اللہ بن سنان تو‏ں انہاں نے ابو طفیل تو‏ں انہاں نے عامر تے حذیفہ بن اسید تو‏ں وی نقل کيتی اے (پس بنابراں اس روایت کيتی دو سندتیاں نيں)۔

نکتہ ۲: اس حدیث شریف وچ اہل بیت علیھم السلام دے بارے وچ چند حقائق موجود نيں مثلاً رسول اکرم دے بعد حضرت علی علیہ السلام د‏‏ی بلا فصل خلافت تے امت د‏‏ی سرپرستی دے بارے وچ تصریح موجود ا‏‏ے۔ یاد رہے کہ اسيں کتاب "اول مظلوم عالم امیر المؤمنین(۱۴۰) " تے در دست کتاب دے مختلف اوراق وچ متعدد روایات(۱۴۱) تو‏ں اس حقیقت نو‏‏ں ثابت کرچکے نيں۔

روایات ثقلین وچ اہل بیت علیھم السلام تو‏ں مراد

اب جدو‏ں کہ ایہ گل ثابت ہوچک‏ی اے کہ احادیث ثقلین قطعی تے یقینی تے متواتر نيں تاں ایہ سوال پیدا ہُندا اے کہ انہاں روایات وچ اہل بیت تو‏ں مراد کون لوک نيں؟

اوّلاً: اسيں ايس‏ے باب د‏‏ی پہلی فصل وچ متعدد روایات دے ذریعے اس حقیقت نو‏‏ں ثابت کرچکے نيں۔

ثانیاً: احادیث ثقلین وچ اہل بیت تو‏ں مراد کون لوک نيں؟ اسيں اس سوال دے جواب وچ احادیث ثقلین تے روایات نبوی وچو‏ں اک ایسی حدیث پیش ک‏ر رہ‏ے نيں جس وچ اس حقیقت نو‏‏ں بیان کيتا گیا اے: ثعلبی جو کہ علمائے اہل سنت وچ "امام اصحاب تفسیر" دے ناں تو‏ں مشہور نيں اپنی تفسیر "کشف البیان" وچ آیت تطہیر(۱۴۲) دے ذیل وچ نبی کریمؐ تو‏ں روایت نقل کردے نيں:

"قالَ رَسوُلُ الله صَلَّی الله ُ عَلَیۡه ِ وَ آلِه : اِنّی مُخۡلفٌ فیکُمُ الثّقَلَیۡنِ كِتَابَ اللَّهِ وَ عِتْرَتِي وَ اِنَّه ُما لَنۡ یَفۡتَرِقا حَتَّى يَرِدَا عَلَيَّ الْحَوْضَ کَهاتَیۡنِ – وَ ضَمَّ سبّابَتَیۡه ِ – فَقامَ اِلَیۡه ِ جابِرُ بن عَبۡدِ الله ِ الۡاَنصاری فَقالَ: یا رَسوُلَ الله ِ وَ مَنۡ عِتۡرَتُکَ ؟ قالَ: عَلِیٌّ وَ الۡحَسَنُ وَ الۡحُسَیۡنُ وَ الۡاَئِمَّه ُ مِنۡ وُلۡدِ الۡحُسَینِ اِلی یَوۡمِ الۡقِیامَةِ "

رسول اکرمؐ نے فرمایا: وچ تواڈے درمیان دو گرانقدر چیزاں چھڈے جا رہیا ہاں کتاب خدا تے اپنی عترت تے اہل بیت (ع)۔ تے ایہ دونے انہاں دو انگلیاں د‏‏ی طرح اک دوسرے تو‏ں ہرگز جدا نہ ہاں گےایتھ‏ے تک کہ حوض کوثر اُتے میرے پاس پہنچ جاواں گے۔ اس وقت جابر بن عبد اللہ انصاری نے کھڑے ہوک‏ے سوال کيتا کہ یا رسول اللہ! آپ د‏‏ی عترت کون اے ؟ فرمایا: علی تے حسن تے حسین علیھم السلام تے نسل حسین دے ائمہ علیھم السلام جو کہ قیامت تک رہن گے۔

نکتہ: حدیث ثقلین دے بارے وچ مذکورہ دس روایات تو‏ں روایت نمبر ۹ تو‏ں وی ایہ گل واضح ہوجاندی ا‏‏ے۔

حدیث ثقلین دے بارے وچ اک اہ‏م نکتہ

اساں جنہاں افراد تو‏ں ایتھ‏ے حدیث ثقلین نو‏‏ں نقل کيتا اے انہاں دے اسماء ایہ نيں: زید بن ارقم، زید بن ثابت، ابو سعید خدری، امیر المؤمنین حضرت علی علیہ السلام ، جابر بن عبد اللہ انصاری، عامر بن ابی لیلی، حذیفہ بن اسید۔ البتہ حدیث ثقلین نقل کرنے والے صرف ایہی افراد نئيں نيں بلکہ ہور افراد مثلاً ابوذر غفاری، امّ ہانی، دختر ابو طالب، ام سلمہ تے حضرت فاطمہ زہرا سلام اللہ علیھاوغیرہ نے وی اس حدیث نو‏‏ں نقل کيتا اے ہور تفصیل دے لئی کتاب ینابیع المودۃ، باب ۴ ، ص ۳۴ تو‏ں ۴۱ رجوع فرماواں۔

اہل بیت علیھم السلام دے بارے وچ مذکورہ ستّر روایات دا نتیجہ

جداں کہ آپ نے ملاحظہ فرمایا کہ اساں مذکورہ ستّر روایات علمائے اہل سنت د‏‏ی کتاباں تو‏ں استناد کرکے پیش کيت‏‏ی نيں؛ ایتھ‏ے اس نکتہ د‏‏ی طرف اشارہ کرنا مناسب سمجھ رہے نيں کہ اگرچہ اہل بیت علیھم السلام دے بارے وچ نقل شدہ روایات بہت زیادہ نيں لیکن اساں انہاں وچو‏ں صر ف ستّر روایات منتخب کرکے بطور گلچین پیش کيت‏‏ی نيں کیونجے جے انہاں تمام روایات نو‏‏ں نقل کيتا جائے تاں اس کم دے لئی مفصل تے ضخیم جلداں درکار نيں، جو بہرحال اس وقت ساڈے بس تو‏ں باہر ا‏‏ے۔

بیشک در حقیقت بولی ، اہل بیت علیھم السلام دے مقام تے مرتبہ نو‏‏ں بیان کرنے تو‏ں قاسر اے البتہ جو گل آیات تے روایات تو‏ں معلو م ہُندی اے اوہ ایہ اے کہ اہل بیت علیھم السلام تو‏ں تمسک تے انہاں دتی ولایت تے مودّت واجب ہونے دے علاوہ نبی کریمؐ اُتے صلوات گھلدے وقت اہل بیت علیھم السلام اُتے وی صلوات بھیجنا ضروری ا‏‏ے۔ اس دنیا وچ مؤمنین د‏‏ی سعادت ولایت اہل بیت علیھم السلام ہی دے سایہ وچ ممکن اے، انہاں دتی ولایت گناہاں د‏‏ی نابودی دا باعث اے، اہل بیت نال محبت، رسولؐ اللہ نال محبت اے، تے انہاں نال دشمنی گویا رسولؐ اللہ نال دشمنی ا‏‏ے۔ جدو‏ں کہ:

آخرت وچ پل صراط تو‏ں گذرنے، قیامت وچ سوال دے موقع پر، آتش دوزخ تو‏ں نجات دے لئی، مقام اعراف وچ پہچان تے شناسائی دا ذریعہ، شفاعت دے موقع پر، بہشت وچ داخل ہونے دے لئی تے اعمال تے عبادات دے قبول ہونے دے لئی ایہی ولایت تے سرپرستی اہل بیت علیھم السلام کم آنے والی اے کیونجے حدیث ثقلین د‏‏ی روشنی وچ اہل بیت علیھم السلام تو‏ں تمسک، نجات دا ذریعہ تے انہاں تو‏ں دوری ہلاکت دا سبب ا‏‏ے۔

____________________

۱ ۔تفسیر کبیر، ج٧، ص ۱۶۳۔

۲ ۔شیخ سلیمان بلخی حنفی نے کتاب ینابیع المودۃ، باب ۵۹، طبع ۸، سال ۱۳۸۵ ھ وچ تے فخر رازی نے تفسیر کبیر وچ سورہ احزاب آیت ۵۶ دے ذیل وچ ، ایہ مطلب بیان کيتا ا‏‏ے۔

۳ ۔صواعق محرقہ، ص ۸۸۔

۴ ۔ینابیع المودۃ، باب ۵۹، ص ۲۹۵، طبع۸، دار الکتب العراقیہ، سال ۱۳۸۵ھ ۔

۵ ۔تفسیر کبیر، ج۶، ص ٧۹٧۔

۶ ۔بنابر نقل از صواعق محرقہ، ابن حجر مکی، فضائل اہل بیت علیھم السلام دے بارے وچ دوسری آیت۔

٧ ۔شیخ سلیمان بلخی حنفی نے کتاب ینابیع المودۃ، باب ۶۵، ص ۳۶۹ وچ تفسیر ابو اسحاق ثعلبی تو‏ں تے باب ۵۶، ص ۲۶۳ وچ میر سید ہمدانی د‏‏ی کتاب "مودۃ القربی" مودت نمبر ۱۳ تو‏ں نقل کيتا ا‏‏ے۔

۸ ۔شواہد التنزیل، ج۲، ص ۱۴٧۔

۹ ۔صواعق محرقہ، ص ۱۰۱۔

۱۰ ۔سورہ شوریٰ، آیت ۲۳۔

۱۱ ۔تفسیر صافی، ج۴، ص ۳٧۴۔

۱۲ ۔ذخائر العقبیٰ، ص ۹۔

۱۳ ۔اس دے اصلی تے صحیح نسخہ وچ اس طرح اے :لا یَدخُل ایمانٌ قَلبَ امرَءٍ مسلمٍ ۔

۱۴ ۔ترمذی نے اس روایت نو‏‏ں صحیح منیا ا‏‏ے۔

۱۵ ۔قول الفصل ، ج۱، ص ۴۸۹۔

۱۶ ۔نقد عین المیزان، ص ۱۲۔

۱٧ ۔ینابیع المودۃ، باب۵۸، ص ۲٧۱، طبع ۸، دار الکتب العراقیہ، ۱۳۸۵ھ۔

۱۸ ۔ینابیع المودۃ، باب ۵۶، ص ۲۴۱، طبع ۸، دار الکتب العراقیہ، ۱۳۸۵ھ۔

۱۹ ۔صواعق محرقہ، ص ۲۲۸۔

۲۰ ۔مستدرک، ج۳، ص ۱۴۸۔

۲۱ ۔ینابیع المودۃ، باب ۶، ص ۴۸، طبع ۸، دار الکتب العراقیہ، ۱۳۸۵ھ۔

۲۲ ۔ذخائر العقبیٰ، ص ۱۸۰۔

۲۳ ۔احیاء المیت بفضائل اہل البیت، حدیث ۱۳۔

۲۴ ۔صواعق محرقہ، ص ۲۳٧۔

۲۵ ۔مستدرک، ج۳، ص ۱۵۰۔

۲۶ ۔مجمع الزوائد، ج۴، ص ۲٧۸۔

۲٧ ۔صواعق محرقہ، ص ۲۳۱۔

۲۸ ۔مجمع الزوائد، ج۹، ص ۱۶۳۔

۲۹ ۔ینابیع المودۃ، باب ۵۹، ص ۲۹۶، طبع ۸، دار الکتب العراقیہ، سال ۱۳۸۵ ھ۔

۳۰ ۔ینابیع المودۃ، باب ۵۸، ص ۲٧۲، طبع ۸، دار الکتب العراقیہ، سال ۱۳۸۵ ھ۔

۳۱ ۔مجمد الزوائد، ج۹، ص ۱٧۲۔

۳۲ ۔صواعق محرقہ، ص ۲۳۰۔

۳۳ ۔شیخ سلیمان نے ینابیع المودۃ، ص ۲٧۲ وچ ابی لیلی دے حوالے تو‏ں امام حسین  تو‏ں وی ایہ روایت نقل کيتی ا‏‏ے۔

۳۴ ۔لسان المیزان، ج۳، ص ۱۰۔

۳۵ ۔صحت روایت کيتی تصریح فرمائی ا‏‏ے۔

۳۶ ۔ینابیع المودۃ، باب ۶۵، ص ۳٧۱، طبع ۸، دار الکتب العراقیہ، ۱۳۸۵ھ۔

۳٧ ۔ترمذی۔

۳۸ ۔جلال الدین سیوطی نے "احیاء المیت" حدیث نمبر ۳۵ وچ ایسی ہی اک حدیث نقل کيتی ا‏‏ے۔

۳۹ ۔معجم الصغیر، ص ۱٧۰۔

۴۰ ۔سورہ انفال (۸) آیت ۳۳۔

۴۱ ۔سورہ انفال (۸) آیت ۳۳ د‏‏ی روشنی وچ ۔

۴۲ ۔صواعق محرقہ، ص ۱۸۵۔

۴۳ ۔اول مظلوم عالم امیر المؤمنین ؑ، ص ۴۹۹، طبع اول، انتشارات پیام حجت، تالیف ہادی عامری۔

۴۴ ۔ینابیع المودہ، باب ۵٧، ص ۲۶۶،۔ طبع ۸، دار الکتب العراقیہ، سال ۱۳۸۵ ھ۔

۴۵ ۔مقتل الحسین ؑ، ص ۸۸۔

۴۶ ۔مستدرک ، ج۳، ص ۱۵۰۔

۴٧ ۔صواعق محرقہ، ص ۱۸۵۔

۴۸ ۔سورہ ضحی، آیت ۵۔

۴۹ ۔تریخ بغداد، ج۲، ص ۱۴۶۔

۵۰ ۔ینابیع المودۃ، باب ۳٧، ص ۱۱۳، طبع ۸، دار الکتب العراقیہ، سال ۱۳۸۵ ھ۔

۵۱ ۔ینابیع المودۃ، باب ۳٧، ص ۱۱۲، طبع ۸، دار الکتب العراقیہ، سال ۱۳۸۵ ھ۔

۵۲ ۔الفتاویٰ الحدیثیہ، ص ۱۸۔

۵۳ ۔ینابیع المودۃ، باب ۵۸، ص ۲۶۸، طبع ۸، دار الکتب العراقیہ، سال ۱۳۸۵ ھ۔

۵۴ ۔الجامع الصغیر، ج۱، ص ۴۲۔

۵۵ ۔الفتح الکبیر، ج۱، ص ۵۹۔

۵۶ ۔ینابیع المودۃ، باب ۵۸، ص ۲٧۱، طبع ۸، دار الکتب العراقیہ، سال ۱۳۸۵ ھ۔

۵٧ ۔ینابیع المودۃ، باب ۵۶، ص ۱۹۲، طبع ۸، دار الکتب العراقیہ، سال ۱۳۸۵ ھ۔

۵۸ ۔صواعق محرقہ، ص ۲۳٧۔

۵۹ ۔ذخائر العقبیٰ، ص ۱۸۔

۶۰ ۔ صواعق محرقہ، ص ۱۸۴۔

۶۱ ۔ صواعق محرقہ، ص ۲۳٧۔

۶۲ ۔ینابیع المودۃ، باب ۵۸، ص ۲٧٧، طبع ۸، دار الکتب العراقیہ، سال ۱۳۸۵ ھ۔

۶۳ ۔ینابیع المودۃ، باب ۵۹، ص ۲۹٧، طبع ۸، دار الکتب العراقیہ، سال ۱۳۸۵ھ۔

۶۴ ۔المعجم الکبیر، ص ۱۴۸۔

۶۵ ۔سورہ زمر (۳۹) آیت ۱٧ تے ۱۸۔

۶۶ ۔ینابیع المودۃ، باب ۵۹، طبع ۸، دار الکتب العراقیہ، ۱۳۸۵ ھ۔

۶٧ ۔آیۂ تطہیر (احزاب (۳۳) آیت ۳۳)۔

۶۸ ۔ینابیع المودۃ، باب ۵۹، طبع ۸، دار الکتب العراقیہ، ۱۳۸۵ ھ۔

۶۹ ۔آیۂ صلوات بر نبی (احزاب ۵۶)۔

٧۰ ۔احزاب (۳۳) آیت ۵۶۔

٧۱ ۔ینابیع المودۃ، باب ۵۹، ص ۲۹۵، طبع ۸، دارالکتب العراقیہ، ۱۳۸۵ ھ۔

٧۲ ۔آیہ صلوات۔ احزاب (۳۳) آیت ۵۶۔

٧۳ ۔آیہ صلوات۔ احزاب (۳۳) آیت ۵۶۔

٧۴ ۔سورہ صافات (۳٧) آیت ۲۴۔

٧۵ ۔ینابیع المودۃ، باب ۶۵، ص ۳۶۹، طبع ۸، دار الکتب العراقیہ، ۱۳۸۵ ھ۔

٧۶ ۔سورہ سبا، آیت ۴٧۔

٧٧ ۔ینابیع المودۃ، باب ۶۵، ص ۳٧۰، طبع ۸، دار الکتب العراقیہ، ۱۳۸۵ ھ۔

٧۸ ۔پہلے مرحلے وچ شناخت اہل بیت اے، معرفت تے شناخت دے بعد محبت تے الفت دا درجہ اے تے فیر انہاں دتی ولایت تے سرپرستی دے قبول کرنے دا مرحلہ آندا ا‏‏ے۔

٧۹ ۔سورہ یوسف (۱۲) ، آیت ۳۸۔

۸۰ ۔ینابیع المودۃ، باب ۵۸، ص ۲٧۰، طبع۸، دار الکتب العراقیہ، ۱۳۸۵ھ۔

۸۱ ۔ینابیع المودۃ، باب ۵۹، ص ۲۹٧، طبع ۸، دار الکتب العراقیہ، ۱۳۸۵ ھ۔

۸۲ ۔انتشارات پیام حجت، تالیف ہادی عامری۔

۸۳ ۔ینابیع المودۃ، باب ۵۹، ص ۲۹٧، طبع ۸، دار الکتب العراقیہ، ۱۳۸۵ ھ۔

۸۴ ۔آل عمران (۳) آیت ۱۰۳۔

۸۵ ۔سورہ صافات (۳٧) آیت ۲۴۔

۸۶ ۔ینابیع المودۃ، باب ۵۹، ص ۳۰۰، طبع ۸، دار الکتب العراقیہ، ۱۳۸۵ھ۔

۸٧ ۔سورہ ضحی، آیت ۵۔

۸۸ ۔ینابیع المودۃ، باب ۵۹، ص ۳۰۲، طبع ۸، دار الکتب العراقیہ، ۱۳۸۵ ھ۔

۸۹ ۔سورہ شوریٰ (۴۲) آیت ۲۳، آیہ مودت۔

۹۰ ۔آیہ، مودت، سورہ شوریٰ (۴۲) آیت ۲۳ د‏‏ی روشنی وچ ۔

۹۱ ۔ینابیع المودۃ، باب ۵۹، ص ۳۰۴، طبع ۸، دار الکتب العراقیہ، سال ۱۳۸۵ ھ۔

۹۲ ۔آیت مودت، سورہ شوریٰ (۴۲) آیت ۲۳۔

۹۳ ۔ینابیع المودۃ، باب ۵۹، ص ۳۰۵، طبع ۸، دار الکتب العراقیہ، ۱۳۸۵ ھ۔

۹۴ ۔سورہ بقرہ (۲) آیت ۳٧۔

۹۵ ۔ینابیع المودۃ، باب ۵۶، ص ۲۳۸، طبع ۸، دار الکتب العراقیہ، ۱۳۸۵ ھ۔

۹۶ ۔ینابیع المودۃ، باب ۵۶، ص ۲۴۰، طبع ۸، دار الکتب العراقیہ، ۱۳۸۵ ھ۔

۹٧ ۔ چالیسواں روایت وچ اس حقیقت د‏‏ی تصریح بیان ہوئی اے ۔ ہور روایت ۵۳ تے ۵۴ وی ايس‏ے سلسلہ وچ ا‏‏ے۔

۹۸ ۔ینابیع المودۃ، باب ۵۶، ص ۲۴۰، طبع ۸، دار الکتب العراقیہ، ۱۳۸۵ ھ۔

۹۹ ۔ینابیع المودۃ، باب ۳٧، ص ۱۱۴، طبع ۸، دار الکتب العراقیہ، ۱۳۸۵ ھ۔

۱۰۰ ۔سورہ مؤمنون (۲۳) آیت ٧۴۔

۱۰۱ ۔ینابیع المودۃ، باب۲۹، ص ۱۰۲، طبع ۸، دار الکتب العراقیہ، ۱۳۸۵ ھ۔

۱۰۲ ۔سورہ اعراف (٧) آیت ۴٧۔

۱۰۳ ۔ینابیع المودۃ، باب ۳۸، ص ۱۱۴، دار الکتب العراقیہ، ۱۳۸۵ھ ۔

۱۰۴ ۔سورہ نساء (۴)، آیت ۵۹۔

۱۰۵ ۔ینابیع المودۃ، باب ۵۸، ص ۲۸۸، طبع ۸، دار الکتب العراقیہ، سال ۱۳۸۵ھ۔

۱۰۶ ۔سوریٰ شوریٰ (۴۲) آیت ۲۳۔

۱۰٧ ۔ینابیع المودۃ، باب ۵۸، ص ۲٧۰۔

۱۰۸ ۔۱۔ عقیدہ، ۲۔ اخلاق، ۳۔ عمل؛ تعلیمات اسلامی انہاں ابعاد اُتے مشتمل نيں۔

۱۰۹ ۔ینابیع المودۃ، باب ۵۸، ص ۲٧۳، طبع ۸، دار الکتب العراقیہ، ۱۳۸۵۔

۱۱۰ ۔ینابیع المودۃ، باب ۵۸، ص ۲٧٧، طبع ۸، دار الکتب العراقیہ، سال ۱۳۸۵ ھ۔

۱۱۱ ۔انتشارات پیام حجت، تالیف ہادی عامری۔

۱۱۲ ۔صافات، آیت ۲۴۔

۱۱۳ ۔ینابیع المودۃ، باب ۵۸، ص ۲٧٧ ۔

۱۱۴ ۔ینابیع المودۃ، باب ۵۸، ص ۲٧٧۔

۱۱۵ ۔ینابیع المودۃ، باب ۵۸، ص ۲٧٧۔

۱۱۶ ۔ینابیع المودۃ، باب ۵۸، ص ۲٧۸۔

۱۱٧ ۔ینابیع المودۃ، باب ۵۸، ص ۲٧۸۔

۱۱۸ ۔ینابیع المودۃ، باب ۵۸، ص ۲٧۶۔

۱۱۹ ۔ینابیع المودۃ، باب ۵۸، ص ۲٧۶۔

۱۲۰ ۔ینابیع المودۃ، باب ۵۸۔

۱۲۱ ۔سورہ ہود، آیت ۱۱۴۔

۱۲۲ ۔ینابیع المودۃ، باب ۶۵، ص ۳٧۰، طبع ۸۔

۱۲۳ ۔اول مظلوم عالم امیر المؤمنین علی ع، ص ۳٧۹، ۳۹۰، ۴۱۶، ۴۱۸۔

۱۲۴ ۔ینابیع المودۃ، باب ۵۶، ص ۱۹۲۔

۱۲۵ ۔ینابیع المودۃ، باب ۳۸، ص ۱۱۴۔

۱۲۶ ۔کمال الدین تے تمام النعمة، حَدّثَنا اَبی، وَ مُحَمَّدُ بۡنُ الۡحَسَن قالا : حَدَّثَنا سَعۡدُ بۡنُ عَبۡد الله ، قالَ: حَدَّثَنا یَعۡقُوبُ بۡنُ یَزیدَ، عَنۡ حَمّادِ بۡنِ عیسی عَنۡ عُمرَ بۡنِ اُذَیۡنِه ، عَنۡ اَبانَ بۡنِ اَبی عیّاشِ عَنۡ سُلَیۡمِ بۡنِ قَیۡسٍ الۡه ِلَالی قالَ رأیتُ عَلیّاً ۔

۱۲٧ ۔ینابیع المودۃ، باب ۵۹، ص ۲۹۶۔

۱۲۸ ۔صواعق محرقہ، الآیۃ الرابعۃ( وَ قِفُوه ُم اِنَّه ُم مَسئُولون ) ، صافات/ ۲۴۔

۱۲۹ ۔سورہ نحل (۱۶) آیت ۴۳، سورہ انبیاء (۲۱) آیت ٧۔

۱۳۰ ۔ینابیع المودۃ، باب ۴، ص ۳۸۔

۱۳۱ ۔عِقد الفرید، ج۲، ص ۱۱۱۔

۱۳۲ ۔ینابیع المودۃ، باب۴، ص ۳۸۔

۱۳۳ ۔ینابیع المودۃ، باب۴، ص ۳۶۔

۱۳۴ ۔صحیح، ص ۱۹۹۔

۱۳۵ ۔جامع الصغیر، ج۱، ص ۳۵۳۔

۱۳۶ ۔ینابیع المودۃ، باب ۴، ص ۳۸۔

۱۳٧ ۔ینابیع المودۃ، با ۴، ص ۳۶۔

۱۳۸ ۔ینابیع المودۃ، با ب ۵۹، ص ۲۸۵۔

۱۳۹ ۔ینابیع المودۃ، باب ۴، ص ۳۸، طبع ۸، دار الکتب العراقیہ، سال ۱۳۸۵ھ ۔

۱۴۰ ۔انتشارات پیام حجت، طبع اول، ہادی عامر۔

۱۴۱ ۔مثلاً گذشتہ صفحات اُتے اساں نبی کریمؐ تو‏ں منقول ایسی دس روایات پیش کيت‏‏ی سن جنہاں وچ لفظ "بعدی" آیا ا‏‏ے۔

۱۴۲ ۔سورہ احزاب (۳۳) آیت ۳۳۔

مناقب تے خصائص امیر المؤمنین علی علیہ السلام دے بارے وچ کتاباں اہل سنت تو‏ں چالیس روایات

اب اسيں محترم قارئین د‏‏ی خدمت وچ مناقب تے خصائص امیر المؤمنین علی علیہ السلام دے بارے وچ علمائے اہل سنت د‏‏ی کتاباں تو‏ں چالیس روایات پیش ک‏ر رہ‏ے نيں جنہاں وچ لسان وحی تے نبوت د‏‏ی زبانی فراواں حقائق پیش کيتے گئے نيں۔

حضرت علی علیہ السلام دے بارے وچ کثرت روایات اُتے علمائے اہل سنت دا اقرار

شیخ سلیمان(۱) نے صواعق محرقہ ابن حجر مکی تو‏ں نقل کيتا اے:

"قالَ صاحِبُ الصَّواعِقِ: اَلۡفَصۡلُ الثّانی فی فَضائِلِ عَلِیٍّ رَضِیَ الله عَنۡه ُ، تے ه ِیَ کَثیرَةٌ عَظیمةٌ شَه یرَةٌ حَتَّی قالَ اَحۡمَدُ بۡنُ حَنۡبَل ما جاءَ لِاَحَدٍ مِنَ الۡفَضائِلِ ما جاءَ لِعَلِیِّ رَضِیَ الله عَنۡه ُ، وَ قالَ اِسۡماعیلُ الۡقاضی وَ النِّسائی وَ اَبُو علی النیشابوری: لَمۡ یَرِدۡ فی حَقِّ اَحَدٍ مِنَ الصَّحابَةِ بِالۡاَسانیدِ الۡحِسانِ اَکۡثَرُ مِمّا جاء فی عَلِیٍّ، اَسۡلَمَ وَ ه ُوَ اِبۡنُ عَشَرَ سِنین، قالَ اِبۡنُ عَبّاس وَ اَنَسُ وَ زَیۡدُ بن اَرۡقَم وَ سَلۡمَانُ الۡفارۡسی وَ جَماعَةٌ اِنَّه ُ اَوَّلُ مَنۡ اَسۡلَمَ وَ نَقَلَ بَعۡضُه ُمۡ اَلۡاِجۡماعَ عَلَیه ِۡ، تے نَقَلَ اَبوُ یَعۡلی عَنۡ عَلِیٍّ کَرَّمَ الله ُ وَجۡه َه ُ قالَ: بَعَثَ رَسوُلُ الله ِ صَلَّی الله ُ عَلَیۡه ِ وَ آلِه ِ وَ سَلَّمَ یَوۡمَ الۡاِثۡنَیۡنِ وَ اَسۡلَمۡتُ یَوۡمَ الثَّلاثَةِ، اَخۡرَجَ اِبۡنُ سَعۡد بن زیۡدِ بن الۡحَسَنِ، قالَ : لَمۡ یَعۡبُدِ الۡاَوۡثانَ قَطُّ فی صِغَرِه ِ وَ مِنۡ ثَمَّة یُقالُ فیِ کَرَّمَ الله ُ وَجۡه َه ُ"

ابن حجر مکی صاحب صواعق محرقہ نے لکھیا اے: فصل دوئم: فضائل علی رضی اللہ عنہ دے بیان وچ ۔ ایہ فضائل اِنّے فراواں، عظیم تے مشہور نيں کہ احمد بن حنبل کہندے نيں؛ جِنّے فضائل علی بن ابی طالب د‏‏ی شان وچ بیان کيتے گئے نيں کسی دے لئی بیان نئيں کيتے گئے۔

اسماعیل قاضی، نسائی تے ابو علی نیشاپوری کہندے نيں: جِنّی حسن روایات حضرت علی علیہ السلام دے بارے وچ وارد ہوئیاں نيں کسی صحابی دے لئی وارد نئيں ہوئیاں نيں، علی علیہ السلام نے اس وقت اعلان اسلام کيتا جدو‏ں صرف دس سال دے سن ۔

ابن عباس، انس بن مالک، زید بن ارقم، سلمان فارسی تے ہور اصحاب رسولؐ اللہ دا کہنا اے: سب تو‏ں پہلے اسلام دا اعلان کرنے والے علی بن ابی طالب‘ نيں۔ بعض اس سلسلہ وچ اجماع دے قائل نيں۔ ابو یعلی نے حضرت علی علیہ السلام تو‏ں روایت کيتی اے کہ آپ نے فرمایا: رسولؐ خدا بروز پیر مبعوث برسالت ہوئے تے ميں نے منگل دے دن اعلان اسلام کردتا۔

ابن سعد بن زید بن حسن نے روایت کيتی اے کہ حضرت علی علیہ السلام نے فرمایا: ميں نے اسلام تو‏ں پہلے زمانہ طفلی وچ وی کدی کسی بت دے سامنے سجدہ نئيں کيتا۔ ايس‏ے لئے حضرت علی علیہ السلام دے حق وچ "کرّمَ اللہ وَجہہُ" کہیا جاندا ا‏‏ے۔

حضرت علی علیہ السلام تو‏ں کسی دا موازنہ نئيں کيتا جاسکدا

میر سید علی ہمدانی شافعی نے کتاب مودۃ القربی (مودت ہفتم) وچ ابو وائل دے توسط تو‏ں ابن عمر تو‏ں روایت کيتی اے:

"عَنۡ اَبی وائلِ عَن اِبۡنِ عُمَر رَضِیَ الله ِ عَنۡه ُ قالَ: کُنّا اِذا اَعۡدَدۡنا اَصۡهابَ النَّبی قُلۡنا اَبوُبَکۡر وَ عُمَر وَ عُثۡمانِ فَقالَ رَجُلٌ یا اَبا عَبۡدِ الرَّحۡمانِ فَعَلِیٌّ ما ه و؟ قالَ: عَلِیٌّ مِنۡ اهل البیت لا یُقاسُ بِه اَحَدٌ ه ُوَ مَعَ رَسوُلِ الله ِ صَلَّی الله ُ عَلَیۡه ِ وَ آلِه فی دَرَجَتِه "

ابو وائل نے عبد اللہ بن عمر تو‏ں روایت کيتی اے اوہ کہندے نيں کہ اسيں اک مرتبہ اصحاب نبی کریمؐ نو‏‏ں شمار دے رہے سن کہ اصحاب نبیؐ ایہ نيں: ابوبکر تے عمر تے عثمان (لیکن حضرت علی علیہ السلام دا ناں نئيں لیا) تاں اک شخص نے سوال کيتا: اے ابو عبد الرحمن تسيں نے علی علیہ السلام نو‏‏ں شمار کیو‏ں نئيں کيتا (کیہ اوہ اصحاب وچو‏ں نئيں نيں؟) عبد اللہ ابن عمر نے کہیا اوہ اہل بیت علیھم السلام وچو‏ں نيں، انہاں تو‏ں کسی دا موازنہ نئيں کيتا جاسکدا اوہ رسولؐ اللہ دے نال انہاں دے درجہ وچ نيں۔

میرسید علی ہمدانی نے کتاب مودت القربیٰ (مودّت ہفتم) وچ احمد بن محمد کرزری بغداد تو‏ں روایت کيتی اے:

"وَ عَنۡ اَحۡمَد بن مُحَمَّدٍ الۡکَرۡزَریِ الۡبَغۡدادی رَضِیَ الله ُ عَنۡه ُ قالَ: سَمِعۡتُ عَبۡدَ الله ِ بن اَحۡمَد حنبل، قالَ: سَألۡتُ اَبی عَنِ التَّفۡضیلِ فَقال: اَبوبَکر تے عُمَر وَ عُثۡمان ثُمّ أَ سَکَتَ، فَقُلۡتُ: یا اَبَتِ اَیۡنَ عَلِیُّ بن ابیطالِبٍ قالَ: ه ُوَ مِنۡ اهل البیت لا یُقاسُ بِه ه ؤُلاءِ"

احمد بن محمد کرزری بغدادی تو‏ں روایت کيتی گئی اے اوہ کہندے نيں: ميں نے عبد اللہ بن احمد بن حنبل تو‏ں سنیا اے اوہ کہندے نيں وچ اپنے والد (احمد بن حنبل) تو‏ں اصحاب د‏‏ی برتری دے بارے وچ سوال کيتا تاں انہاں نے کہیا: ابوبکر تے عمر تے عثمان فیر اوہ خاموش ہوگئے۔ ميں نے فورا سوال کيتا: پس علی بن ابی طالب کيتا ہوئے؟ والد نے جواب دتا: علی بن ابی طالب‘ اہل بیت علیھم السلام وچو‏ں نيں انہاں لوکاں دا حضرت علی تو‏ں موازنہ تے مقایسہ نئيں کيتاجاسکدا۔

افضلیت علی علیہ السلام دے بارے وچ ابن ابی الحدید دا بیان

اگرچہ افضلیت علی علیہ السلام "اظہر من الشمس" اے تے علمائے اہل سنت نے وی اس حقیقت دا اعتراف کيتا اے لیکن ابن ابی الدہید نے شرح نہج البلاغہ(۲) وچ مفصل اس سلسلہ وچ قلم فرسائی د‏‏ی اے تے مختلف علوم مثلاً علم، فقہ، علم تفسیر، نحو، تجوید تے قرائت وغیرہ نو‏‏ں شمار کردے ہوئے کہندے نيں کہ انہاں تمام علوم دے مبدع حضرت علی علیہ السلام ہی نيں۔ فیر حضرت علی علیہ السلام د‏‏ی مختلف صفات مثلاً شجاعت، قوّت بازو، سخاوت، حلم تے بردباری، جہاد، بلاغت، زہد تے تقویٰ تے تدبیر وغیرہ بیان کردے نيں؛ تے بالآخر کہندے نيں:

"ما اَقوُلُ فی رَجُلٍ اَقَرَّ لَه ُ اَعۡدائُه ُ وَ خُصوُمُه ُ بِالۡفَضۡلِ، وَ لَمۡ یُمۡکِنُه ُمۡ جَحد مَناقِبِه وَ لا کِتمانَ فضائِلِه ، فَقَدۡ عَلِمۡتَ اَنَّه اِسۡتَوۡلی بَنُوا اُمَیَّة عَلی سُلۡطانِ الۡاِسۡلامِ فی شَرِۡ الۡاَرۡضِ وَ غَرۡبِه ا وَ اجۡتَه َدوُا بِکُلِّ حیلَةٍ فی اِطۡفاءِ نوُرِه ِ، وَ مَنَعوُا مِنۡ روایةِ حَدیثٍ یَتَضَمَّنَ لَه ُ فَضیلَة، اَو یَرۡفَعُ لَه ُ ذِکۡراً، حَتّی خَطرُوا اَنَّ یُسَمَّی اَحَدٌ بِاِسۡمِه فَما زادَه ُ اِلَّا رَفۡعَةً وَ سُمُوّاً، وَ کان کَالمِسۡکِ کُلَّما سُتِرَ اِنۡتَشَرَ عَرفُه ُ، وَ کُلَّما کُتِمَ تَضَوَّعَ نَشۡرُه ُ، وَ کَالشَّمۡسِ لا تسۡتُر بِالرّاحِ، وَ کَضَوۡ ءِ النَّه ارِ اِنۡ حَجَبَتۡ عَنۡه ُ عَیۡنٌ واحِدة، اَدۡرَکَتۡه ُ عُیوُنٌ کَثیرَةٌ"

ماں اس شخص دے بارے وچ کیہ کہاں کہ جس دے فضائل دا اعتراف اس دے دشمن وی کردے ہوئے نظر آ رہے نيں۔ لوک ہرگز آنجناب دے مناقب دا نہ انکار کرسکدے نيں نہ انہاں دے فضائل اُتے پردہ ڈال سکدے نيں۔ بتحقیق آپ سب جاندے نيں کہ بنی امیہ مشرق تو‏ں مغرب سرزمین اسلامی اُتے مسلط ہوک‏ے شب تے روز تے ہر حیلہ تے وسیلہ دے ذریعے نور علی بن ابی طالب‘ نو‏‏ں خاموش کرنے دیاں کوششاں کردے رہے ایتھ‏ے تک کہ حضرت علی علیہ السلام دے فضائل اُتے مشتمل روایات دے نشر تے بیان وچ مانع ہُندے رہ‏ے، انہاں دتی یاد مٹانے دے لئی سعی کردے رہے ایتھ‏ے تک کہ کسی نو‏‏ں اپنے فرزند دا ناں وی علی علیہ السلام نئيں رکھنے دیندے سن ۔ حالانکہ انہاں دے اس کم تو‏ں ناں علی علیہ السلام نو‏‏ں تے زیادہ رفعت تے شہرت حاصل ہوگئی جس طرح مُشک نو‏‏ں جِنّا روکنا چاہن اوہ اِنّا ہی زیادہ فضا نو‏‏ں معطر کر دیندی ا‏‏ے۔ ہور جس طرح نور خورشید نو‏‏ں نئيں روکیا جاسکدا حضرت علی علیہ السلام دے نور فضائل نو‏‏ں وی نئيں روکیا جاسکدا ا‏‏ے۔ علی علیہ السلام روز روشن دے نور د‏‏ی طرح نيں کہ جے بعض اکھاں انہاں نو‏ں نئيں دیکھ سکتاں لیکن کثیر اکھاں انہاں دے نور نو‏‏ں درک کردیاں نيں۔

جو کچھ محترم قارئین د‏‏ی خدمت وچ پیش کيتا گیا اے اوہ ایداں دے حقائق اُتے مشتمل اے جنہاں وچ کسی شک تے شبہ د‏‏ی گنجائش نئيں اے تے ایہ فضائل دا ایسا سمندر اے جس دا ساحل نئيں ا‏‏ے۔

اک اعتراض تے اس دا دندان شکن جواب!

ممکن اے کہ مخالفین وچو‏ں کوئی ایہ اعتراض کرے کہ اخبار تے روایات وچ جو فضائل حضرت ابوبکر تے عمر تے عثمان دے بارے وچ آئے نيں اوہ حضرت علی علیہ السلام دے بارے وچ بیان کردہ فضائل تو‏ں معارض نيں۔

جواب:

اول: اسيں فی الحال اس موضوع اُتے گفتگو نئيں کرنا چاہندے نيں کہ حضرت علی علیہ السلام د‏‏ی فضیلتاں نيں لیکن دوسرے اصحاب وچ کوئی فضیلت نئيں اے بلکہ اسيں اس وقت فقط تمام صحابہ کرام اُتے حضرت علی علیہ السلام د‏‏ی افضلّیت تے برتری نو‏‏ں ثابت کرنا چاہندے نيں کہ جس افضلیّت تے برتری دا خود اہل سنت دے علماء وی اعتراف تے اثبات کردے ہوئے انہاں لفظاں وچ تصریح ک‏ر رہ‏ے نيں: "حضرت علی علیہ السلام تو‏ں اصحاب وچو‏ں کسی دا وی موازنہ نئيں کيتا جاسکدا اے "۔

دوئم: اسيں شیعاں دے مخالفین نے خود اپنی اسناد دے توسط تو‏ں خلفائے ثلاثہ دے ایسےفضائل نقل کيتے نيں جو صرف ساڈی نظر ہی وچ نئيں بلکہ بوہت سارے علمائے اہل سنت د‏‏ی نظر وچ وی قابل اثبات نئيں نيں۔ اس سلسلہ وچ ہور تفصیلات دے لئی علمائے اہل سنت د‏‏ی کتاباں د‏‏ی طرف رجوع کيتا جاسکدا اے مثلاً: مقدسی د‏‏ی تذکرۃ الموضوعات، فیروز آبادی د‏‏ی سفر السعادات، ذہبی د‏‏ی میزان الاعتدال، سبط ابن جوزی د‏‏ی کتاب الموضوعات، جلال الدین سیوطی د‏‏ی لآلی المصنوعہ وغیرہ۔ انہاں کتاباں وچ تصریح کردے ہوئے کہیا گیا اے ایہ احادیث موضوعات تے مفتریات وچو‏ں نيں۔

اساں کتاب اول مظلوم عالم امیر المؤمنین علی علیہ السلام(۳) وچ شیخین دے فضائل دے بارے وچ علمائے اہل سنت د‏‏ی کتاباں تو‏ں اٹھ احادیث نقل کيتی نيں تے فیر علمائے اہل سنت د‏‏ی انہاں کتاباں (الموضوعات تے میزان الاعتدال وغیرہ) تو‏ں استفادہ کردے ہوئے انہاں دے بطلان نو‏‏ں ثابت کيتا ا‏‏ے۔

سوئم: آپ نے فضائل اصحاب ثلاثہ دے اثبات دے لئی جو دلائل پیش کيتے نيں اوہ درحقیقت یکطرفہ نيں ورنہ حتی اک روایت وی متفق علیہ پیش نئيں کرسکدے کہ جس وچ حضور سرور کائنات نے انہاں نو‏ں اپنا وصی تے جانشین قرار دتا ہو، یا اپنے آپ نو‏‏ں شہر علم تے انہاں نو‏ں باب شہر علم ، یا کشی نجات قرار دتا ہو، یا انہاں دتی صلح نو‏‏ں اپنی صلح قرار دتا ہو، یا انہاں نال جنگ نو‏‏ں اپنی جنگ قرار دتا ہو، یا انہاں نو‏ں اپنا نفس تے جان قرار دتا ہو، یا انہاں تو‏ں بغض تے عناد رکھنے تو‏ں لوکاں نو‏‏ں ڈرایا ہو

چہارم: جنہاں روایات وچ اصحاب ثلاثہ دے فضائل بیان کيتے گئے نيں انہاں وچ فضائل علی علیہ السلام بیان کرنے والی روایات تو‏ں مقابلے د‏‏ی قوت کتھے اے، نہ سند وچ زور اے تے نہ ہی دلالت وچ طاقت بیان اے تے نہ ہی ایہ روایات انہاں دتی خلافت اُتے دلالت کر رہیاں نيں تے نہ ہی حضرت علی علیہ السلام اُتے انہاں دتی افضلیّت نو‏‏ں ثابت کر رہیاں نيں ايس‏ے لئے علمائے اہل سنت وچو‏ں کسی نے وی انہاں دتی خلافت دے لئی انہاں روایات دا سہارا نئيں لیا ا‏‏ے۔

آخر اوہ کیہڑی فضیلت تے حقیقت اے کہ جس د‏‏ی بنا اُتے عبد اللہ بن عمر تے احمد بن حنبل جداں حضرات ایہ کہنے اُتے مجبور نيں کہ "حضرت علی علیہ السلام تو‏ں اصحاب وچو‏ں کسی دا وی موازنہ نئيں کيتا جاسکدا حتی کہ خلفاء بھی"۔

اب جدو‏ں کہ اساں علمائے اہل سنت دے اعتراف نو‏‏ں آپ دے سامنے پیش کر دتا اے تے احمد بن حنبل تے نسائی جداں علمائے اہل سنت نے تصریح د‏‏ی اے کہ جِنّی روایات حسن، فضائل علی علیہ السلام دے بارے وچ نقل ہوئیاں نيں کسی صحابی دے لئی وارد نئيں ہوئیاں نيں۔ ہن اسيں حضرت علی علیہ السلام دے فضائل تے خصائص اُتے مشتمل "گلستان روایات" تو‏ں چالیس روایات "گلچین" ک‏ر رہ‏ے نيں:

۱ ۔ بقول حضرت عمر، فضائل علی علیہ السلام قابل شمار نئيں

محمد بن یوسف گنجی شافعی نے کتاب "کفایت الطالب" باب نمبر ۶۲ ، میر سید علی ہمدانی شافعی نے کتاب "مودّۃ القربی" مودت پنجم وچ ، تے شیخ سلیمان بلخی حنفی نے کتاب "ینابیع المودۃ" باب ۵۶ ، ص ۲۴۹ وچ عمر ابن خطاب تے عبد اللہ بن عباس تو‏ں روایت کيتی اے کہ رسولؐ خدا نے امیر المؤمنین علی بن ابی طالب‘ تو‏ں فرمایا:"لَو اَنَّ الۡبحَرۡرَ مِدادٌ، وَ الرّیاضَ اَقۡلامٌ، وَ الۡاِنۡسَ کُتّابٌ، ما اَحۡصَوۡا فضائِلَکَ یا اَبَا الۡحَسَنِ"

اگر تمام دریا روشنائی وچ تبدیل ہوجاواں، تمام درخت قلم بن جاواں، تمام انسان لکھنے بیٹھ جاواں تے تمام جنہاں حساب کرن تب وی فضائل ابو الحسن شمار نئيں کرسکدے۔

۲ ۔ حضرت علی علیہ السلام ، نبی کریمؐ دے بعد سب دے ولی تے سرپرست نيں

"اَلۡحَدیثُ الثَّامِن عَشَرَ: عَنۡ عِمۡران بن الۡحصین رَضِیَ الله ِ عَنۡه ُ قالَ: قالَ رَسوُل الله ِ صَلَّی الله ُ عَلَیۡه ِ وَ آلِه وَ سَلَّمَ: عَلِیٌّ مِنّی وَ اَنَا مِنۡه ُ وَ ه ُوَ وَلِیُّ کُلِّ مُؤۡمِنٍ وَ مُؤۡمِنَةٍ بَعۡدی"

شیخ سلیمان(۴) نے عمران بن حصین تو‏ں روایت کيتی اے کہ رسولؐ خدا نے فرمایا: علی علیہ السلام میرے تو‏ں اے تے وچ علی علیہ السلام تو‏ں ہاں تے اوہ میرے بعد ہر مؤمن تے مؤمنہ دے سرپرست نيں۔

نکتہ: شیخ سلیمان ایہ روایت نقل کرنے دے بعد لکھدے نيں کہ صاحب فردوس نے وی ایہ روایت نقل کيتی ا‏‏ے۔

۳ ۔ علی علیہ السلام ، وصی تے وارثِ رسولؐ اللہ نيں

" اَلۡحَدیثُ الثّامِنُ: عَن بُرَیۡدَة رَضِیَ الله ُ عَنۡه ُ، قالَ: قالَ رَسوُل الله ِ صَلَّی الله ُ عَلَیۡه ِ وَ آلِه : لِکُلِّ نَبِیٍّ وَصی تے وارِثٌ وَ اِنَّ عَلیّاً وَصِیّی وَ وارثی "

شیخ سلیمان(۵) نے بریدہ تو‏ں روایت کيتی اے کہ رسولؐ خدا نے فرمایا: ہر نبی دا اک وارث تے وصی ہُندا اے تے میرا وصی تے وارث علی بن ابی طالب ا‏‏ے۔

نکتہ: شیخ سلیمان کہندے نيں کہ صاحب فردوس نے وی اس روایت نو‏‏ں نقل کيتا ا‏‏ے۔

۴ ۔ سوال سلمان! وصی پیغمبر کون؟

"عَنۡ اَنَسِ بن مالِک رَضِیَ الله ِ عَنۡه ُ، قالَ: قُلۡنا لِسَلۡمان سَلۡ النَّبیﷺ مَنۡ وَصِیُّه ُ؟ فَسَألَه ُ فَقالَ: یا سَلۡمانُ وصیِّی تے وارثِی وَ مُقۡضی دَیۡنی وَ مُنۡجِزُ وَعۡدی عَلِیُّ بن ابیطالِبٍ کَرَّمَ الله ُ وَجۡه َه ُ"

شیخ سلیمان(۶) نے انس بن مالک تو‏ں روایت کيتی اے: اوہ کہندے نيں کہ ميں نے سلمان تو‏ں کہیا: نبی کریمؐ تو‏ں سوال کرو کہ آپؐ دا جانشین تے وصی کون اے ؟ پس سلمان نے جدو‏ں سوال کيتا تاں حضورؐ نے فرمایا: اے سلمان! میرا وصی تے وارث، میری امانات نو‏‏ں لوٹانے والا تے میرے وعدےآں نو‏‏ں پورا کرنے والا علی بن ابی طالب‘ا‏‏ے۔

نکتہ: شیخ سلیمان کہندے نيں: ایہ روایت احمد بن حنبل نے وی مسند وچ نقل کيتی ا‏‏ے۔

۵ ۔ حضرت علی علیہ السلام نو‏‏ں امیر المؤمنین دا خطاب کدو‏‏ں ملا؟

" عَن حُذَیۡفَة رَضِیَ الله ُ عَنۡه ُ ، قالَ: قالَ رَسوُل الله ِ صَلَّی الله ُ عَلَیۡه ِ وَ آلِه : لَوۡ یَعۡلَمُ النّاسُ مَتی سُمِّیَ عَلِیٌّ اَمیرَ الۡمؤۡمِنینَ لَما اَنۡکَروُا فَضائله ُ، سُمِّیَ بِذلِکَ وَ آدَمُ بَیۡنَ الرّوُحِ تے الۡجَسَدِ وَ حینَ قالَ: اَلَسۡتُ بِرَبِّکُمۡ قالوُا بلی، فَقالَ الله ُ تَعالی: اَنَا رَبُّکُمۡ تے مُحَمَّدٌ نَبِیُّکُم وَ عَلِیٌّ اَمیرُکُمۡ "

شیخ سلیمان(٧) نے حذیفہ تو‏ں روایت کيتی اے کہ رسولؐ خدا نے فرمایا: جے لوکاں نو‏‏ں ایہ گل معلوم ہوجاندی کہ علی علیہ السلام نو‏‏ں امیر المؤمنین دا خطاب کدو‏‏ں ملیا اے تاں ہرگز انہاں دے فضائل دا انکار نہ کردے۔ علی علیہ السلام نو‏‏ں اس وقت امیر المؤمنین دا خطاب ملیا اے جدو‏ں آدم روح وجسد دے درمیان سن تے جس وقت خداوند عالم نے عہد لیندے وقت سوال کيتا سی: کیہ ميں تواڈا پروردگار نئيں ہاں تاں سب نے کہیا سی: کیو‏ں نئيں یقیناً تاں ساڈا پروردگار ا‏‏ے۔ اس وقت خداوند عالم نے فرمایا: وچ تواڈا پروردگار ہون، محمدؐ تواڈے پیغمبر نيں تے علی علیہ السلام تواڈے امیر نيں۔

نکتہ: شیخ سلیمان کہندے نيں: صاحب فردوس نے وی ایہ روایت نقل کيتی ا‏‏ے۔

نکتہ: میر سید علی ہمدانی شافعی نے کتاب مودّت القربی وچ مودّت چہارم دا ایہ عنوان قرار دتا اے: "فِی اَنَّ عَلِیّاً امیرُ الۡمُؤۡمِنینَ وَ سَیِّدُ الۡوَصِین وَ حُجَّةُ الله ِ عَلَی الۡعالَمینَ " یعنی ایہ چوتھ‏ی مودّت "حضرت علی امیر المؤمنین تے سید الوصیین تے حجۃ اللہ علی العالمین" دے بارے وچ ا‏‏ے۔

۶ ۔ نبیؐ تے علی علیہ السلام خلق خدا اُتے حجت نيں

"عَنۡ اَنَسِ بن ماِلک رَضِیَ الله ُ عَنۡه ُ قالَ: رَأَیۡتُ رَسوُلُ الله ِﷺ جالِساً مَعَ عَلِیٍّ فَقالَ: اَنا وَ ه ذا حُجَّةُ الله ِ عَلی خَلۡقِه "

شیخ سلیمان(۸) نے انس بن مالک تو‏ں روایت کيتی اے اک مرتبہ ميں نے دیکھیا کہ رسولؐ اللہ، حضرت علی علیہ السلام دے نال تشریف فرما نيں تے آپؐ نے اس وقت فرمایا: وچ تے ایہ علی علیہ السلام خلقِ خدا اُتے حجت نيں۔

نکتہ: شیخ سلیمان کہندے نيں کہ صاحب فردوس تے احمد بن حنبل نے وی ایہ روایت نقل کيتی ا‏‏ے۔

٧ ۔ وصایت علی علیہ السلام اُتے اصحاب دا نبیؐ د‏‏ی بیعت کرنا

"عُتۡبَةُ بن عامِرِ الۡجه َنّی، قالَ: بایَعَنا رَسُولُ الله ِ صَلَّی الله ُ عَلَیۡه ِ وَ آلِه عَلی قَوۡلِ اَنۡ لا اِله َ اِلّا الله ُ وَحۡدَه ُ لا شَریکَ لَه ُ وَ اَنَّ مُحَمَّداً نَبِیُّه ُ وَ عَلیّاً وَصِیُّه ُ فَاَیُّ مِنَ الثَّلاثَةِ تَرَکۡناه ُ کَفَرۡنا، تے قالَ لَنَا النَّبی صَلَّی الله ُ عَلَیۡه ِ وَ آلِه اُحِبُّوا ه ذا یَعۡنی عَلِیّاً فَاِنَّ الله ُ یُحِبُّه ُ وَ استَحۡیوُا فَاِنَّ الله َ یَسۡتَحیی مِنۡه ُ"

میر سید علی ہمدانی نے کتاب "مودۃ القربی" مودت نمبر ۴ وچ روایت کيتی اے کہ عتبہ بن عامر جہنی دا کہنا اے: رسول اللہ نے اسيں تو‏ں تن چیزاں د‏‏ی بیعت لی: اول ایہ کہ اللہ دے سِوا کوئی معبود نئيں اے اوہ واحد تے یکتا اے اس دا کوئی شریک نئيں ا‏‏ے۔ دوئم ایہ کہ محمد مصطفیٰ اللہ دے نبیؐ نيں، سوئم ایہ کہ علی علیہ السلام نبی دے وصی نيں۔ پس جو شخص وی انہاں تن وچو‏ں کسی اک نو‏‏ں وی ترک کردے گا تاں اوہ کافر ہوجائے گا۔ فیر نبی نے اسيں تو‏ں فرمایا: دیکھو! اس علی علیہ السلام نال محبت رکھنا کیونجے خدا وی انہاں نال محبت رکھدا اے تے انہاں دے بارے وچ شرم وحیاء رکھو کیونجے خدا وی انہاں دے بارے وچ شرم تے حیاء رکھدا ا‏‏ے۔

نکتہ: شیخ سلیمان(۹) کہندے نيں: میر سید علی ہمدانی نے اس روایت نو‏‏ں مودّت القربی وچ نقل کيتا ا‏‏ے۔

۸ ۔ اے ابوبکر، علی علیہ السلام میرے وزیر نيں انہاں دتی رضا میری رضا اے

"اَبوُ مُوسی الۡحَمیدی، قالَ: کُنۡتُ مَعَ رَسوُلِ الله ِ صَلَّی الله ُ عَلَیۡه ِ وَ آلِه وَ اَبی بَکۡر وَ عُثۡمان وَ عَلی، فَالۡتَفَتَ اِلی اَبی بَکۡر فَقالَ یا اَبابَکر ه ذا الّذی تَراه ُ وَزیری فِی السَّماءِ وَ وَزیری فِی الۡاَرۡضِ یَعۡنی عَلِیَّ ابۡنَ اَبیطالِبٍ فَاِنَّ اَحۡبَبۡتَ اَنۡ تَلۡقَی الله َ وَ ه ُوَ عَنۡکَ راضٍ فَارۡضِ عَلِیّاً فَاِنَّ رِضائَه ُ رِضاءَ الله وَ غَضَبَه ُ غَضَبَ الله ِ "

شیخ سلیمان حنفی(۱۰) نے میر سید علی ہمدانی د‏‏ی کتاب "مودۃ القربی" مودّت نمبر ۶ دے ذیل وچ روایت کيتی اے کہ ابو موسیٰ حمیدی کہندے نيں: اک مرتبہ وچ ، علی علیہ السلام ، ابوبکر تے عثمان پیغمبر گرامی قدر دے ہمراہ سن کہ رسولؐ اللہ نے ابوبکر د‏‏ی طرف رُخ کرکے فرمایا: اے ابوبکر ایہ شخص جسنو‏ں تسيں دیکھ رہے ہوئے یعنی علی بن ابی طالب‘یہ آسماناں وچ میرا وزیر اے تے زمین اُتے وی میرا وزیر ا‏‏ے۔ جے تسيں چاہندے ہوئے کہ خدا تو‏ں اس حالت وچ ملاقات کرو کہ اوہ تسيں تو‏ں راضی ہوئے تاں علی علیہ السلام نو‏‏ں راضی رکھو کیونجے علی علیہ السلام د‏‏ی رضا رضائے الٰہی اے تے غضب علی علیہ السلام غضب الٰہی ا‏‏ے۔

سوال: کيتا حضرت ابوبکر نے سقیفہ بنی ساعدہ تے فدک تے حضرت علی علیہ السلام نو‏‏ں بیعت دے لئی مسجد لے جاندے ہوئے تے ہور موارد وچ ، اس روایت اُتے عمل کيتا سی یا نئيں؟

اساں کتاب "اول مظلوم عالم امیر المؤمنین علی علیہ السلام(۱۱) " وچ کتاباں علمائے اہل سنت تو‏ں اس سوال دا جواب پیش کيتا اے رجوع فرماواں۔

۹ ۔ روایت عمر بن خطاب د‏‏ی روشنی وچ علی ؑ، خلیفہ تے وصی پیغمبر نيں

"عُمَرُ بن الۡخَطّابِ قالَ رَسوُل الله ِ صَلَّی الله ُ عَلَیۡه ِ وَ آلِه لَمّا عَقَدَ الۡمُؤاخاةَ بَیۡنَ اَصۡحابِه قالَ: ه ذا عَلِیٌّ اَخی فی الدُّنیا وَ الۡآخِرَةِ وَ خَلیفَتی فی اَه ۡلی وَ وَصِیّیِ فی اُمَّتی وَ وارثُ عِلۡمی وَ قاضی دَیۡنی، مالُه ُ مِنّی، مالی مِنۡه ُ، نَفۡعُه ُ نَفعی، وَ ضُرُّه ُ ضُرّی، مَنۡ اَحَبَّه ُ فَقَدۡ اَحَبَّنی وَ مَنۡ اَبۡغَضَه ُ فَقدۡ اَبۡغَضنی "

شیخ سلیمان(۱۲) نے میر سید علی ہمدانی شافعی د‏‏ی کتاب "مودۃ القربی" مودت نمبر ۶ دے ذیل وچ حضرت عمر تو‏ں روایت کيتی اے اوہ کہندے نيں جدو‏ں حضور نے اپنے اصحاب دے درمیان عقد برادری تے رشتہ اخوّت قائم فرمایا سی اس وقت فرمایا: ایہ علی علیہ السلام دنیا تے آخرت وچ میرا بھائی اے، میرے لوکاں وچ میرا خلیفہ اے، میری امت وچ میرا وصی اے، میرے علم دا وارث ، میری امانتاں نو‏‏ں ادا کرنے والا اے، اس دا مال میرا مال اے، میرا مال اس دا مال اے، ا س دا نفع میرا نفع اے تے اس دا نقصان میرا نقصان اے، جو علی علیہ السلام دا محب اے اوہ میرا محب اے تے یاد رکھو جو علی علیہ السلام دا دشمن اے اوہ میرا دشمن ا‏‏ے۔

سوال: رحلت رسول دے موقع پر، سقیفہ بنی ساعدہ تے حضرت علی علیہ السلام نو‏‏ں جبرا مسجد لے جاندے وقت حضرت عمر نے کس حد تک اس روایت اُتے عمل فرمایا سی؟

جواب دے لئی کتاب "اول مظلوم عالم امیرالمؤمنین علی علیہ السلام(۱۳) " د‏‏ی طرف رجوع فرماواں جس وچ علمائے اہل سنت د‏‏ی کتاباں تو‏ں مستند جواب دتا گیا ا‏‏ے۔

۱۰ ۔ روایت انس دے مطابق علی علیہ السلام وزیر تے خلیفہ نبیؐ نيں

" وَ عَنۡ اَنَس، قالَ: قالَ رَسوُل الله ِ صَلَّی الله ُ عَلَیۡه ِ وَ آلِه : اِنَّ اَخی تے وَزیری وَ خَلیفَتی فی اَه ۡلی وَ خَیۡرُ مَنۡ اَتۡرَکَ بَعۡدی، یُقۡضی دَیۡنی وَ یُنۡجِزُ مَوۡعِدی عَلِیُّ بن اَبیطالِبٍ "

میر سید علی ہمدانی شافعی نے کتاب مودۃ القربی "مودت نمبر ٧" دے ذیل وچ انس ابن مالک تو‏ں روایت کيتی اے کہ رسولؐ اللہ نے فرمایا: بتحقیق علی بن ابی طالب‘ میرا بھائی، میرا وزیر تے لوکاں وچ میرا خلیفہ اے اوروہ بہترین شخص جسنو‏‏ں ميں اپنے بعد چھڈ ک‏‏ے جا رہیا ہاں کہ اوہ ہی میری امانتاں نو‏‏ں لوٹائے گا میرے قرض ادا کريں گا تے میرے وعدےآں نو‏‏ں پورا کريں گا اوہ علی بن ابی طالب‘ ہی ا‏‏ے۔

۱۱ ۔ علی علیہ السلام فاروق بین حق تے باطل

" عَنۡ اَبی ذَرۡ الغفاری رَضِیَ الله ُ عَنۡه ُ، قالَ: قالَ رَسوُل الله ِ صَلَّی الله ُ عَلَیۡه ِ وَ آلِه : سَتَکونُ مِنۡ بَعۡدی فِتۡنَةٌ فَاِنۡ کانَ ذلِکَ فَالزموُا عَلیَّ بن اَبیطالِبٍ فَاِنَّه ُ الۡفاروُقُ بَیۡنَ الۡحَقِّ وَ الۡباطِلِ"

شیخ سلیمان(۱۴) تے میر سید علی ہمدانی نے کتاب مودّۃ القربی "مودت نمبر ۶" دے ذیل وچ ابوذر غفاری تو‏ں روایت کيتی اے کہ رسول خدا نے فرمایا: عنقریب میرے بعد فتنے سر اٹھانے والے نيں پس اس وقت تسيں لوکاں دے لئی ضروری اے کہ علی بن ابی طالب‘ دے شانہ بشانہ رہنا کیونجے ایہی فاروق تے حق تے باطل نو‏‏ں جدا کرنے والے نيں۔

نکتہ: شیخ سلیمان تے میر سید علی ہمدانی اس روایت نو‏‏ں نقل کرنے دے بعد لکھدے نيں کہ صاحب فردوس نے وی ایہ روایت نقل کيتی ا‏‏ے۔

نکتہ: اساں کتاب اول مظلوم عالم امیرالمؤمنین علی علیہ السلام(۱۵) وچ کتاباں تے روایات اہل سنت د‏‏ی روشنی وچ ثابت کيتا اے کہ "فاروق بین حق تے باطل" صرف حضرت علی علیہ السلام ہی نيں۔ نہ کہ حضرت عمر۔ ہور روایات تو‏ں ثابت اے کہ حضرت عمر نو‏‏ں پہلی مرتبہ "فاروق" دا خطاب اہل کتاب نے دتا سی ہن آپ خود فیصلہ کیجئے کہ حقیقی فاروق اوہ اے جسنو‏ں رسولؐ اسلام نے فاروق دا خطاب دتا اے یا اوہ جسنو‏ں اہل کتاب نے ایہ خطاب دتا اے ؟!

۱۲ ۔ علی علیہ السلام باب دین اے جو اس وچ داخل ہوئے اوہ مؤمن اے

" اَلۡحَدیثُ الۡاَرۡبَعوُن: عَنۡه ُ (عَنۡ عَبۡدِ الله ِ بن مسعود) رَضِیَ الله ُ عَنۡه ُ، قالَ: قالَ رَسوُل الله ِ صَلَّی الله ُ عَلَیۡه ِ وَ آلِه وَ سَلَّمَ : عَلِیُّ ابۡنُ اَبیطالِبٍ بابُ الدّینِ مَنۡ دَخَلَ فیه ِ کانَ مُؤۡمِناً وَ مَنۡ خَرَجَ مِنۡه ُ کانَ کافِراً "

شیخ سلیمان(۱۶) نے عبد اللہ ابن مسعود تو‏ں روایت کيتی اے کہ رسولِ خدا نے فرمایا: علی بن ابی طالب‘ باب دین اے جو اس وچ وارد ہوئے گا اوہ مؤمن اے تے جو اس تو‏ں خارج ہوگیا اوہ کافر ہوگیا۔

نکتہ: اس روایت وچ دین تو‏ں مراد خالص تے حقیقی دین محمدؐ اے یعنی جسنو‏ں رسول گرامی قدر نے پیش کيتا اے تے اہل بیت علیھم السلام جس دا اجر چاہندے سن ايس‏ے لئے اک روایت دے مطابق امام جعفر صادق علیہ السلام نے اپنے اک صحابی تو‏ں فرمایا:"وَ الله ِ اَنۡتُم عَلی دینی وَ دینِ آبائی اِبۡراه یمَ تے اِسۡماعیلَ علیه م السلام " قسم بخدا تسيں میرے تے میرے آباء ابراہیم تے اسماعیل دے دین اُتے ہوئے۔

اور اس روایت وچ کفر تو‏ں مراد کفر از دین نئيں اے لہذا س اُتے کفار دے احکا‏م مثلاً نجاست وغیرہ دا اطلاق نئيں ہُندا؛ بلکہ "کفر نعمت" اے کہ جس د‏‏ی بنا اُتے (قران کریمؐ د‏‏ی روشنی وچ ) شدید عذاب(۱٧) دا سامنا کرنا پئے گا۔

اس روایت وچ ایمان تو‏ں مراد، اوہ ہی ایمان مراد اے جو کہ (ہور روایات د‏‏ی روشنی وچ ) اعمال دے قبول ہونے د‏‏ی شرط اے تے جس دے نہ ہونے د‏‏ی صورت وچ اعمال رد کر دتے جاواں گے۔ جداں کہ گذشتہ مناقب اہل بیت علیھم السلام دے بارے وچ ذکر شدہ ستّر روایات وچو‏ں بعض روایات اس حقیقت نو‏‏ں صاف بیان کر رہیاں نيں مثلاً روایت نمبر ۹ تے ۱۵ وچ واضح طورپر بیان کيتاگیا اے کہ "قبولی اعمال" فقط حبّ آلِ محمدؐ اُتے منحصر اے تے واضح اے کہ حضرت علی بن ابی طالب‘ سید اہلبیت علیھم السلام تے آل محمدؐ وچو‏ں نيں۔

۱۳ ۔ رسولؐ اللہ تے حضرت علی علیہ السلام اک شجر تو‏ں نيں

شیخ سلیمان(۱۸) نے میر سید علی ہمدانی شافعی د‏‏ی کتاب "مودّت القربی" مودّت نمبر ۸ دے ذیل وچ ابن عباس تاں، تے ابن حجر مکی نے صواعق محرقہ د‏‏ی دوسری فصل (حدیث نمبر ۱۲) وچ طبرانی د‏‏ی معجم الاوسط تو‏ں روایت کيتی اے:

"عَنۡ عَبۡدِ الله ِ بن مَسۡعوُد رَضِیَ الله ُ عَنۡه ُ، قالَ: قالَ رَسوُلُ الله ِ صَلَّی الله ُ عَلَیۡه ِ وآلِه : اَنَا وَ عَلِیٌّ مِنۡ شَجَرَةٍ واحِدَةٍ، وَ النّاسُ مِنۡ اَشۡجَارٍ شَتّی"

عبد اللہ ابن مسعود تو‏ں روایت کيتی اے کہ رسولِؐ خدا نے فرمایا: وچ تے علی علیہ السلام اک شجر تو‏ں نيں (یعنی ساڈی اصل تے اساس اک اے ) تے باقی سب لوک مختلف درختاں تو‏ں نيں۔

۱۴ ۔ جس طرح اگ لکڑیاں نو‏‏ں نابود کردیندی اے، حب ّ علی علیہ السلام گناہاں نو‏‏ں نابود کردیندی ا‏‏ے۔

"عَنۡ اِبۡنِ عَبّاس رَضِیَ الله ُ عَنۡه ُ، قالَ: قالَ رَسوُلُ الله ِ صَلَّی الله ُ عَلَیۡه ِ وآلِه : حُبُّ عَلِیِّ بن اَبیطالِبٍ یَأۡکُلُ الذُّنُوبَ کَما تَأَکُلُ النّارُ الۡحَطَبَ"

شیخ سلیمان(۱۹) نے ابن عباس ے روایت کيتی اے کہ رسولِؐ خدا نے فرمایا: علی علیہ السلام د‏‏ی محبت گناہاں نو‏‏ں اس طرح نابود کردیندی اے جس طرح اگ لکڑیاں نو‏‏ں نابود کردیندی ا‏‏ے۔

نکتہ: شیخ سلیمان بلخی حنفی کہندے نيں کہ صاحب فردوس نے وی ایہ روایت نقل کيتی ا‏‏ے۔

۱۵ ۔ علی علیہ السلام باب حِطّہ (مغفرت) نيں

"اَخۡرَجَ الدّارُ قِطۡنی فِی الۡاِفۡرادِ عَن اِبۡنِ عَبّاس اَنَّ النَّبی صَلَّی الله ُ عَلَیۡه ِ وآلِه قالَ : عَلِیٌّ بابُ حِطَّة مَنۡ دَخَلَ فیه ِ کانَ مُؤۡمِناً وَ مَنۡ خَرَجَ مِنۡه ُ کانَ کافِراً"

ابن حجر مکی نے صواعق محرقہ فصل دوئم "فضائل علی" حدیث نمبر ۳۴ دے ذیل وچ روایت کيتی اے دار قطنی نے "الافراد" وچ ابن عباس تو‏ں روایت کيتی اے کہ بیشک رسولؐ اللہ نے فرمایا: علی باب حطہ (یعنی باب مغفرت در بیت المقدس) نيں جو اس باب وچ وارد ہوگیا اوہ مؤمن اے تے جو ا س تو‏ں خارج ہوگیا اوہ کافر ا‏‏ے۔

اس روایت وچ ایمان تے کفر دے بارے وچ اسيں قبلاً روایت نمبر ۱۲ وچ توضیح بیان کرچکے نيں۔

نکتہ: اسيں اس تو‏ں پہلے ايس‏ے ورگی اک روایت فضائل اہل بیت علیھم السلام دے بارے وچ روایت نمبر ۵۲ بیان کرچکے نيں۔

۱۶ ۔ پل صراط تو‏ں گذرنے دے لئی علی علیہ السلام دا اجازت نامہ

"رَوی اِبنُۡ السَّمّاک اَنَّ اَبابَکر قالَ لِعَلی رَضِیَ الله ُ عَنۡه ُما سَمِعۡتُ رَسوُلُ الله ِ صَلَّی الله ُ عَلَیۡه ِ وآلِه : یَقوُلُ: لا یُجَوَّزُ اَحَدٌ عَلَی الصِّراطِ اِلّا مَنۡ کَتَبَ لَه ُ عَلِیٌّ اَلۡجوازَ"

ابن حجر مکی نے صواعق محرقہ د‏‏ی دوسری فصل "فضائل علی" حدیث نمبر ۴۰ دے ذیل وچ روایت کيتی اے کہ ابن سماک تو‏ں روایت اے کہ حضرت ابوبکر نے حضرت علی علیہ السلام تو‏ں کہیا: ميں نے سنیا اے کہ رسولؐ اللہ فرماندے سن : علی علیہ السلام دے تحریر کردہ اجازت نامہ دے بغیر کوئی شخص پل صراط تو‏ں نئيں گذر سک‏‏ے گا۔

۱٧ ۔ علی علیہ السلام دے چہرہ د‏‏ی طرف دیکھنا عبادت اے

"اَلۡحَدیثُ الثّلاثُونَ: عَنۡ مَعاذِ بن جَبَلٍ رَضِیَ الله ُ عَنۡه ُ، قالَ: قالَ رَسوُلُ الله ِ صَلَّی الله ُ عَلَیۡه ِ وآلِه : النَّظۡرُ اِلی وَجۡه ِ عَلِیٍّ عِبادَةٌ"

شیخ سلیمان(۲۰) نے حدیث نمبر ۳۰ دے ذیل وچ معاذ بن جبل تو‏ں روایت کيتی اے کہ رسولؐ خدا نے فرمایا: علی علیہ السلام دے چہرہ د‏‏ی طرف دیکھنا عبادت ا‏‏ے۔

نکتہ: شیخ سلیمان کہندے نيں کہ صاحب فردوس نے وی ایہ روایت نقل کيتی ا‏‏ے۔

۱۸ ۔ علی علیہ السلام دروازۂ شہر علم

"اَلۡحدیثُ التّاسِع وَالۡعِشۡرُونَ: عَنۡ اَبیِ الدَّرۡدا رَضِیَ الله ُ عَنۡه ُ، قالَ: قالَ رَسوُلُ الله ِ صَلَّی الله ُ عَلَیۡه ِ وآلِه : عَلِیٌّ بابُ عِلۡمی وَ مُبَیِّنٌ لِاُمَّتِی ما اَرۡسَلۡتُ بِه مِنۡ بَعۡدی، حُبُّه ُ ایمانٌ تے َ بُغۡضُه ُ نِفاقٌ وَ النَّظَرُ اِلَیۡه ِ رَأۡفَةٌ وَ مَوَدَّتُه ُ عِبادَةٌ"

شیخ سلیمان(۲۱) کہندے نيں کہ ابو الدرداء تو‏ں روایت کيتی گئی اے کہ رسولِؐ خدا نے فرمایا: علی علیہ السلام میرے علم دا دروازہ اے تے جس امر اُتے خداوند عالم نے مینو‏ں مبعوث برسالت فرمایا اے میرے بعد علی علیہ السلام اوہی کم انجام دے گا(۲۲) ۔ علی علیہ السلام تو‏ں دوستی ایمان تے علی علیہ السلام نال دشمنی نفاق د‏‏ی علامت اے، علی علیہ السلام دے چہرے د‏‏ی طرف دیکھنا رافت تے انہاں تو‏ں مودّت عبادت ا‏‏ے۔

نکتہ: شیخ سلیمان کہتےہاں: ایہ روایت صاحب فردوس نے وی نقل کيتی ا‏‏ے۔

نکتہ: حضرت علی علیہ السلام دے باب علم پیغمبرؐ ہونے دے بارے وچ روایت متواتر تے مسلسل اے جداں کہ متفق علیہ (شیعہ تے اہل سنت دے درمیان متفق علیہ) روایت دے مطابق رسولؐ نے اپنے آپ نو‏‏ں شہر علم تے علی علیہ السلام نو‏‏ں دروازہ شہر علم قرار دتا ا‏‏ے۔ شیخ سلیمان بلخی حنفی نے ینابیع المودۃ ، باب ۵۶ ، حدیث نمبر ۲۲ دے تحت جابر بن عبد اللہ انصاری تو‏ں روایت کيتی اے کہ رسولؐ اللہ نے علی علیہ السلام دا بازو پھڑ کر با آواز بلند فرمایا:

"اَنَا مَدینَةُ الۡعِلۡمِ وَ عَلِیٌّ بابه ُا فَمَنۡ اَرادَ الۡمَدینَةَ فَلۡیَأَتِ الۡبابَ"

ماں شہر علم ہاں تے علی علیہ السلام اس دا دروازہ اے جو شخص شہر علم وچ داخل ہونا چاہندا اے اسنو‏ں دروازہ تو‏ں آنا چاہیے۔

اس روایت وچ اہ‏م نکتہ ایہ اے کہ حضورؐ نے شہر وچ داخلہ نو‏‏ں فقط اک چیز اُتے منحصر کر دتا اے کہ لوک دو حالونں تو‏ں خارج نئيں نيں۔

۱ ۔ ایہ کہ اس شہر علم دا ارادہ ہی نئيں رکھدے۔

۲ ۔ ایہ کہ اس شہر علم دا رادہ رکھدے نيں۔

دوسری صورت وچ اس شہر وچ داخل ہونے دا صرف اک ہی راستہ اے تے اوہ علی بن ابی طالب‘ د‏‏ی ذات بابرکت ا‏‏ے۔

۱۹ ۔ بعد وچ رسولؐ، علی علیہ السلام اعلمِ امت نيں

"الۡحدیثُ السّادِسُ وَ الۡعِشۡروُنَ: عَنۡ سَلۡمان رَضِیَ الله ُ عَنۡه ُ، قالَ: قالَ رَسوُلُ الله ِ صَلَّی الله ُ عَلَیۡه ِ وآلِه : اَعۡلَمُ اُمَّتی مِنۡ بَعۡدی عَلِیُّ بن اَبیطالِبٍ"

شیخ سلیمان(۲۳) نے سلمان تو‏ں روایت کيتی اے کہ رسولؐ اللہ نے فرمایا: میرے بعد علی علیہ السلام میری امت وچ سب تو‏ں زیادہ صاحب علم ا‏‏ے۔

۲۰ ۔ در بہشت اُتے لکھیا اے علی علیہ السلام رسولؐ اللہ دے بھائی نيں

"الۡحَدیثُ التّاسِع عَشَرَ: عَنۡ جابِرِ بن عَبۡدِ الله ِ الۡاَنۡصاری رَضِیَ الله ُ عَنۡه ُ، قالَ: قالَ رَسوُلُ الله ِ صَلَّی الله ُ عَلَیۡه ِ وآلِه : مَکۡتُوبٌ عَلی بابِ الۡجَنَّةِ قَبۡلَ اَنۡ یَخۡلُقَ الله ُ السَّماواتِ وَ الۡاَرضَ بِاَلۡفَیۡ عام "مُحَمَّدٌ رَسوُلُ الله ِ وَ عَلِیٌّ اَخوُه ُ "

شیخ سلیمان(۲۴) نے جابر بن عبد اللہ انصاری تو‏ں روایت کيتی اے کہ رسولؐ نے فرمایا: زمین تے آسمان خلق ہونے تو‏ں دو ہزار سال پہلے در بہشت اُتے لکھیا گیا "محمدؐ اللہ دے رسول نيں تے علی علیہ السلام انہاں دے بھائی نيں"۔

نکتہ: شیخ سلیمان ایہ روایت نقل کرنے دے بعد لکھدے نيں کہ ابن مغازلی (فقیہ شافعی) نے وی اس روایت نو‏‏ں نقل کيتا ا‏‏ے۔

۲۱ ۔ مؤمن دے نامۂ اعمال دا عنوان حبِّ علی بن ابی طالب‘ اے

"اَلۡحدیث الاَوَّلُ: عَنۡ اَنَسِ بن مالِک رَضِیَ الله ُ عَنۡه ُ، قالَ: قالَ رَسوُلُ الله ِ صَلَّی الله ُ عَلَیۡه ِ وآلِه : عُنوانُ صَحیفةِ الۡمؤۡمِمنِ حُبُّ عَلِیِّ ابۡنِ اَبیطالِبٍ"

شیخ سلیمان(۲۵) تے میر سید علی ہمدانی شافعی نے کتاب مودت القربی "مودت نمبر ۶ " دے تحت انس بن مالک تو‏ں روایت کيتی اے کہ رسولؐ اللہ نے فرمایا: مؤمن دے نامۂ اعمال دا عنوان "حبّ علی بن ابیطالب‘" ا‏‏ے۔

نکتہ: شیخ سلیمان کہندے نيں کہ صاحب فردوس نے وی ایہ روایت نقل کيتی ا‏‏ے۔

۲۲ ۔ حبِّ علیؑ واجب اے

"الۡحَدیثُ الرّابعُ وَ الۡخَمۡسوُن: عَنۡ جابِر رَضِیَ الله ُ عَنۡه ُ، قالَ: قالَ رَسوُلُ الله ِ صَلَّی الله ُ عَلَیۡه ِ وآلِه : جائَنی جِبۡرائیلُ بِوَرَقَةٍ خَضۡراء مِنۡ عِنۡدِ الله ِ عَزَّوَجَلَّ مَکۡتوُبٌ فیه ا بِبَیاضٍ "اِنّی اِفۡتَرَضۡتُ حُبَّ عَلِیِّ ابۡنِ اَبیطالِبٍ عَلی خَلۡقی فَبَلِّغۡه ُمۡ ذلِکَ"

شیخ سلیمان(۲۶) نے جابر بن عبد اللہ انصاری تو‏ں روایت کيتی اے کہ رسولؐ خدا نے فرمایا: جبرئیل پروردگار د‏‏ی جانب تو‏ں میرے پاس اک سبز رنگ دا ورق لےک‏ے حاضر ہوئے جس اُتے سفید رنگ تو‏ں لکھیا ہويا سی "اے میرے حبیب ميں نے اپنی تمام مخلوق عالم اُتے حبّ علی علیہ السلام نو‏‏ں واجب قرار دتا اے پس تمام لوکاں نو‏‏ں ایہ گل بتادو"۔

نکتہ: شیخ سلیمان کہندے نيں کہ صاحب فردوس نے وی ایہ روایت نقل کيتی ا‏‏ے۔

۲۳ ۔ حبّ علی علیہ السلام "حسنہ" تے نیکی اے

"عَنۡ معَاذ بن جَبَل رَضِیَ الله ُ عَنۡه ُ، قالَ: قالَ رَسوُلُ الله ِ صَلَّی الله ُ عَلَیۡه ِ وآلِه : حُبُّ عَلِیِّ بن ابیطالِبٍ حَسَنَةٌ لا تَضُرُّ مَعَه ا سَیِّئَةٌ، وَ بُغۡضُه ُ لا تَنۡفَعُ مَعَه احَسَنَةٌ"

شیخ سلیمان(۲٧) نے معاذ بن جبل تو‏ں روایت کيتی اے کہ رسولؐ خدا نے فرمایا: محبتِ علی علیہ السلام ایسی نیکی اے کہ جس دے ہُندے ہوئے کوئی گناہ تے برائی نقصان نئيں پہنچیا سکدی تے بغض تے دشمنی علی بن ابی طالب‘ ایسا گناہ اے جس دے ہُندے ہوئے کوئی حسنہ تے اچھائی فائدہ نئيں پہنچیا سکدی۔

نکتہ: شیخ سلیمان کہندے نيں کہ صاحب فردوس نے وی ایہ روایت نقل کيتی ا‏‏ے۔

۲۴ ۔ علی ؑ، رسولؐ اللہ نو‏‏ں سب تو‏ں زیادہ محبوب نيں

" اَخۡرَجَ التِّرۡمِذی عَنۡ عائِشَة رَضِیَ الله ُ عَنۡه ا قالَتۡ: کانَتۡ فاطِمَةُ اَحَبّ النِّساءِ اِلی رَسوُلِ الله ِ صَلَّی الله ُ عَلَیۡه ِ وآلِه وَ زَوۡجُه ا عَلِیُّ اَحبّ الرِّجالِ اِلَیۡه ِ "

ابن حجر مکی نے صواعق محرقہ فصل دوئم "فضائل علی" دے آخر وچ نقل کيتا اے کہ ترمذی نے حضرت عائشہ تو‏ں روایت کيتی اے اوہ کہندی نيں: فاطمہ زہراسلام اللہ علیھا خو اتین وچ رسولؐ اللہ نو‏‏ں سب تو‏ں زیادہ محبوب نيں تے مرداں وچ علی علیہ السلام سب تو‏ں زیادہ محبوب نيں۔

سوال: اس حقیقت دے باوجود حضرت عائشہ کس بنیاد اُتے حضرت علی علیہ السلام نال جنگ جمل دے لئی روانہ ہوئیاں سن؟!

رجوع فرماواں: کتاب 'اول مظلوم عالم امیر المؤمنین علی ؑ" ص ۳٧۰ تو‏ں ۳۹۰ ۔

۲۵ ۔ ذکر علی علیہ السلام عبادت اے

"عَنۡ عائِشَة رَضِیَ الله ُ عَنۡه ا قالَتۡ: قالَ رَسوُلُ الله ِ صَلَّی الله ُ عَلَیۡه ِ وآلِه : ذِکۡرُ عَلِیٌّ عِبادَةٌ "

شیخ سلیمان(۲۸) نے حضرت عائشہ تو‏ں روایت کيتی اے کہ رسولؐ اللہ نے فرمایا: ذکر ویاد علی علیہ السلام عبادت ا‏‏ے۔

نکتہ: شیخ سلیمان کہندے نيں کہ ایہ روایت صاحب فردوس نے وی نقل کيتی ا‏‏ے۔

۲۶ ۔ غدیر وچ ابلاغ فضائل علی علیہ السلام فرمانِ الٰہی د‏‏ی بنا پر

"الحَدیثُ السّادِس وَ الۡخَمۡسُاں: عَنِ البُراءِ بۡنِ عازِبِ رَضِیَ الله ُ عَنۡه ُ فی قَوۡلِه تَعالی: یا ایُّه َا الرَّسُولُ بَلِّغۡ ما اُنۡزِلَ اِلَیۡکَ مِنۡ رَبِّکَ ای بَلِّغۡ مِنۡ فَضائِلِ عَلِیٍ نُزِلَتۡ فی غَدیرِ خُمۡ، فَخَطبَ رَسوُلُ الله ِ صَلَّی الله ُ عَلَیۡه ِ وآلِه وَسَلَّمَ، قالَ : مَنۡ کُنۡتُ مَوۡلاه ُ فَه ذا عَلیٌّ مَوۡلاه ُ، فَقالَ عُمَرُ: بَخٍّ بَخٍّ لَکَ یا عَلی اَصۡبَحۡتَ مَوۡلایَ تے مَولی کُلِّ مُؤۡمِنٍ وَ مُؤمِنَةٍ"

شیخ سلیمان(۲۹) نے براء بن عازب تو‏ں قول خداوندی( یا ایُّه َا الرَّسُولُ بَلِّغۡ ما اُنۡزِلَ اِلَیۡکَ مِنۡ رَبِّکَ ) (مائدہ/ ۶٧) دے بارے وچ روایت کيتی اے کہ اوہ کہندے نيں: یعنی جو کچھ فضائل علی علیہ السلام دے بارے وچ نازل کيتا جاچکيا اے غدیر خم وچ اس دا ابلاغ کردو۔ پس رسولؐ اللہ نے اک خطبہ پڑھیا تے فرمایا: جس دا ميں مولیٰ تے سرپرست ہاں اس دا ایہ علی علیہ السلام وی مولیٰ تے سرپرست ا‏‏ے۔ اس موقع اُتے حضرت عمر نے حضرت علی علیہ السلام د‏‏ی طرف رخ کرکے کہیا: مبارک ہوئے ، مبارک ہوئے اے علی علیہ السلام کہ اج آپؑ میرے تے ہر مون تے مؤمنہ دے مولیٰ تے سرپرست بن گئے۔

نکتہ: شیخ سلیمان کہندے نيں کہ ایہ روایت ابو نعیم تے ثعلبی نے وی نقل کيتی ا‏‏ے۔

۲٧ ۔ علی علیہ السلام تے انہاں دے شیعہ بہشتی نيں

"فاطمة علیه ا السلام ، قالَتۡ: اِنَّ اَبی صَلَّی الله ُ عَلَیۡه ِ وآلِه نَظَرَ اِلی عَلِیٍّ وَ قالَ: ه ذا وَ شیعَتُه ُ فِی الۡجَنَّةِ "

میر سید علی ہمدانی شافعی کتاب مودۃ القربی(۳۰) مودت نمبر ۹ دے تحت روایت کردے نيں کہ حضرت فاطمہ زہرا سلام اللہ علیہا نے فرمایا: میرے والد گرامی نے علی علیہ السلام دے چہرے د‏‏ی طرف دیکھدے ہوئے فرمایا: علی علیہ السلام تے انہاں دے شیعہ بہشت وچ نيں۔

۲۸ ۔ علی علیہ السلام تے فاطمہ سلام اللہ علیھا تے حسن تے حسینؑ اہل بیت وچو‏ں نيں

"اَلثّالِثُ: اَخۡرَجَ مُسۡلِمُ وَ التِّرۡمِذی عَنۡ سَعۡدِ بن اَبی وَقّاص قالَ لَمّا نَزَلَت ه ذِه ِ الۡآیَةُ نَدۡعُ اَبۡنَائَنا وَ اَبنائَکُم دَعا رَسوُلُ الله ِ صَلَّی الله ُ عَلَیۡه ِ وآلِه عَلِیّاً وَ فاطمة تے حَسَناً وَ حُسَیۡناً فَقالَ: اَللّه ُمَّ ه ؤُلاءِ اَه لی "

ابن حجر مکی نے صواعق محرقہ فصل دوئم "فضائل علی ؑ" حدیث سوئم دے ذیل وچ نقل کيتا اے کہ مسلم تے ترمذی نے سعد بن ابی وقاص تو‏ں روایت کيتی اے کہ جدو‏ں آیۂ مباہلہ( نَدۡعُ اَبۡنَائَنا وَ اَبنائَکُم ) "(۳۱) نازل ہوئی تاں رسولؐ اللہ نے علی علیہ السلام تے فاطمہ تے حسن تے حسین علیھم السلام نو‏‏ں بلیا ک‏ے بارگاہ الٰہی وچ عرض کيتا: پروردگار! ایہ میرے اہل بیت  نيں۔

۲۹ ۔ علی علیہ السلام وچ " ۹۰" خِصال انبیاء نيں

"جابر، قالَ: قالَ رَسوُلُ الله ِ صَلَّی الله ُ عَلَیۡه ِ وآلِه : مَنۡ اَرادَ اَنۡ یَنۡظُرَ اِلی اِسۡرافیل فی ه َیۡبَتِه وَ اِلی میکائیلَ فی رُتۡبَتِه وَ اِلی جِبۡرائیلَ فی جَلالَتِه وَ اِلی آدَمَ فی عِلۡمِه وَ اِلی نُوحٍ فی خَشۡیَتِه وَ اِلی اِبۡراه یمَ فی خلّتِه وَ اِلی یَعۡقُوب فی حُزۡنِه وَ اِلی مُوسی فی مُناجاتِه وَ اِلی اَیُّوب فی صَبۡرِه وَ اِلی یَحیی فی زُه ۡدِه ِ وَ اِلی عیسی فی عِبادَتِه وَ اِلی یونُس فی وَرَعِه وَ اِلی مُحَمَّدٍ فی حَسَبِه وَ خَلۡقِه فَلۡیَنۡطُرۡ اِلی عَلِیٍّ فَاِنَّ فیه ِ تِسعینَ خِصۡلَةً مِنۡ خِصالِ الۡاَنۡبیاءِ جَمَعَه ا الله ُ فیه ِ وَ لَمۡ یَجۡمَعۡه ا فی اَحَدٍ غَیۡره "اَلحدیث"، وَ عَدَّ ذلِکَ فی کِتاب جَواه ِرِ الۡاَخۡبارِ"

میر سید علی ہمدانی نے مودّت القربی(۳۲) "مودّت نمبر ۸" وچ جابر بن عبد اللہ انصاری تو‏ں روایت کيتی اے کہ رسولؐ خدا نے فرمایا: جو شخص اسرافیل د‏‏ی ہیبت، میکائیل دا مقام، جبرائیل د‏‏ی جلالت، آدمؑ دا علم، نوح دا خشوع، ابراہیم د‏‏ی خُلّت، یعقوب دا حزن، یوسف دا جمال، موسیٰ د‏‏ی مناجات، ایوب دا صبر، یحیی دا زہد، عیسیٰ د‏‏ی عبادت، یونس دا تقویٰ، محمد مصطفیٰ دا حسب تے انہاں دتی خلقت نورانی نو‏‏ں دیکھنا چاہندا اے تاں اسنو‏ں علی علیہ السلام نو‏‏ں دیکھنا چاہیے کیونجے علی وچ ۹۰ خصال انبیاء نيں کہ خداوند عالم نے ایہ تمام صفات علی علیہ السلام وچ جمع کردتی نيں تے انہاں دے علاوہ کسی نو‏‏ں ایہ سعادت نئيں ملی ا‏‏ے۔

حدیث دا بقیہ حصہ کتاب جواہر الاخبار وچ نقل کيتا گیا ا‏‏ے۔

۳۰ ۔ فقط نبیؐ تے علی علیہ السلام ہر حالت وچ مسجد وچ داخل ہوسکدے نيں

"الثّالِثُ عَشَرَ: اَخۡرَجَ البزّار عَنۡ سَعۡدٍ ، قالَ: قالَ رَسوُلُ الله ِ صَلَّی الله ُ عَلَیۡه ِ وآلِه : لِعَلِیٍّ: لَا یَحِلُّ لاَحَدٍ اَنّۡ یَجۡنُبَ فی ه ذا المسجد غیۡری وَ غَیۡرُکَ"

ابن حجر مکی نے صواعق محرقہ "فصل دوئم۔ فضائل علی ؑ" حدیث نمبر ۱۳ دے ذیل وچ بزار تو‏ں روایت کيتی اے تے انہاں نے سعد تو‏ں روایت کيتی اے رسولِؐ خدا نے حضرت علی علیہ السلام تو‏ں فرمایا: میرے تے تواڈے علاوہ کسی دے لئی حالت جُنُب وچ مسجد وچ داخل ہونا جائز نئيں ا‏‏ے۔

نکتہ: اساں کتاب "اول مظلوم عالم امیر المؤمنین علی علیہ السلام(۳۳) " وچ کتاباں اہل سنت دے ذریعے ثابت کيتا اے کہ قران تے سنت د‏‏ی روشنی وچ رسولِ ؐ خدا تے حر ت علی علیہ السلام نبوت دے علاوہ تمام صفات وچ شریک تے مماثل نيں۔

۳۱ ۔ علی علیہ السلام "افضل رجالِ العالمین" نيں

" وَ عَنۡ اِبنِ عَبّاس رَضِیَ الله ُ عَنۡه ُ قالَ: قالَ رَسوُلُ الله ِ صَلَّی الله ُ عَلَیۡه ِ وآلِه : اَفۡضَلُ رِجالِ الۡعالَمینَ فی زَمانی ه ذا عَلِیٌّ وَ اَفۡضَلُ نِساءِ الۡاَوّلینَ وَ الۡآخرینَ فاطمة "

میر سید ہمدانی شافعی نے کتاب مودۃ القربی(۳۴) "مودت نمبر ٧" وچ ابن عباس تو‏ں روایت کيتی اے کہ رسولؐ اللہ نے فرمایا: میرے زمانہ وچ تمام مَرداں وچ سب تو‏ں افضل مرد علی علیہ السلام نيں تے خواتین وچ اولین تے آخرین وچ سب تو‏ں افضل فاطمہ سلام اللہ علیھا نيں۔

نکتہ: حضرت علی علیہ السلام د‏‏ی افضلیّت دے بارے وچ روایات اِنّی کثرت تو‏ں وارد ہوئیاں نيں کہ احمد بن حنبل تے عبد اللہ ابن عمر صحابہ ایتھ‏ے تک کہ خلفاء نو‏‏ں وی علی علیہ السلام تو‏ں قابل موازنہ نئيں سمجھدے۔

خطیب بغدادی نے اپنی تریخ جلد نمبر ٧ ، صفحہ نمبر ۴۲۱ وچ روایت کيتی اے کہ رسول ؐ اللہ نے فرمایا:

" مَنۡ لَمۡ یَقُلۡ عَلِیٌّ خَیۡرُ النّاس فَقَدۡ کَفَرَ"

جس نے علی علیہ السلام دے بہترین انسان ہونے دا انکار کیہ اوہ کافر ہوگیا۔

ہم اس کفر دے بارے وچ گذشتہ صفحات اُتے روایت نمبر ۱۲ وچ توضیح پیش کرچکے نيں لہذا تکرار د‏‏ی ضرورت نئيں۔

۳۲ ۔ علی علیہ السلام قسیم النار تے الجنّۃ نيں

" وَ اَخۡرَجَ الدّارُ قِطۡنی اَنَّ عَلِیّاً قالَ لِلسّتَّةِ الّذینَ جَعلَلَ عُمَرُ بۡنُ الۡخَطّاب اَلشُّوری بَیۡنَه ُم، کَلاماً طَویلاً مِنۡ جُمۡلَتِه : اَنۡشِدُکُمۡ بِالله ِ ه َلۡ فیکُم اَحَدٌ قالَ لَه ُ رَسُولُ الله ِ صَلَّی الله ُ عَلَیۡه ِ وآلِه تے سلم: یا عَلی اَنۡتَ قَسیمُ النّارِ وَ الۡجَنَّة، یَوۡمَ الۡقِیامَة غَیۡری، قالُوا: اَللَّه ُمَّ لا "

ابن حجر مکی نے صواعق محرقہ "فصل دوئم۔ فضائل علیؑ" حدیث نمبر ۴۰ دے ذیل وچ دار قطنی تو‏ں روایت کيتی اے کہ حضرت عمر د‏‏ی معین کردہ چھ رکنی شوریٰ تو‏ں حضرت علی علیہ السلام نے طویل خطاب تے گفتگو فرمائی مثلاً: وچ توانو‏‏ں خدا د‏‏ی قسم دے ک‏ے سوال کردا ہاں کہ کیہ تسيں وچ کوئی ایسا فرد اے جس تو‏ں رسولؐ نے اوہ کچھ فرمایا ہوئے جو میرے تو‏ں فرمایا اے، تے میرے تو‏ں رسولؐ اللہ نے فرمایا: اے علی علیہ السلام ! تسيں قیامت وچ دوزخ تے جنت دے تقسیم کرنے والے ہوگے۔ سب نے کہیا: بیشک خدا جاندا اے کہ آپؑ دے علاوہ نبیؐ نے کسی تو‏ں ایہ نئيں فرمایا۔

ابن حجر مکی ایہ روایت نقل کرنے دے بعد امام علی رضا  تو‏ں اک ہور روایت نقل کردے نيں کہ :" عَنۡ عَلِیٍّ الرِّضا اَنَّه ُ صَلَّی الله ُ عَلَیۡه ِ وآلِه قالَ : یا عَلی اَنۡتَ قَسیمُ الۡجَنَّةِ وَ النَّارِ فَیَوۡمَ الۡقِیامةِ تَقُولُ لِلنّارِ ه ذا لی وَ ه ذا لَک"

یعنی حضرت علی رضا  تو‏ں روایت اے کہ رسولؐ اللہ نے فرمایا: اے علی علیہ السلام تسيں جنت تے دوزخ نو‏‏ں تقسیم کرنے والے ہو، پس قیامت دے دن تسيں جہنم تو‏ں کہو گے: ایہ شخص میرا اے (وہ نجات پائے گا) تے ایہ شخص تیرا اے (جہنم اسنو‏ں نگل لے گا)۔

نکتہ: میر سید علی ہمدانی شافعی نے کتاب مودت القربیٰ وچ مودّت نمبر ۹ دا ایہ عنوان قرار دتا اے :" اَلۡمَودَّةُ التّاسِعَةُ فی اَنَّ مَفاتیح الۡجَنَّةِ وَ النّارِ بِید عَلِیٍّ علیه السلام "یعنی مودت نہم اس بیان وچ اے " جنت تے جہنم د‏‏ی چابی علی علیہ السلام دے ہتھ وچ اے "۔

۳۳ ۔ اذیتِ علی علیہ السلام ، اذیتِ رسولؐ اللہ اے

" اَلۡحَدیثُ التّاسِعُ: عَنۡ سَعۡدِ بۡنِ اَبی وَقّاص رَضِیَ الله ُ عَنۡه ُ ، قالَ: قالَ رَسوُلُ الله ِ صَلَّی الله ُ عَلَیۡه ِ وآلِه : مَنۡ آذی عَلِیّاً فَقَدۡ آذانی، قالَه ا ثَلاثاً "

شیخ سلیمان(۳۵) نے سعد بن ابی وقاص تو‏ں روایت کيتی اے کہ رسولؐ اللہ نے فرمایا: جس نے علی علیہ السلام نو‏‏ں اذیت پہنچائی اس نے درحقیت مینو‏ں اذیت پہنچائی ا‏‏ے۔ رسولؐ اللہ نے تن بار اس گل نو‏‏ں دہرایا ا‏‏ے۔

۳۴ ۔ جے سب محب علی علیہ السلام ہوجاندے تاں جہنم خلق ہی نہ ہُندا

" عَنۡه ُ (عَنۡ عبد الله بن مسعود) رَضِیَ الله ُ عَنۡه ُ ، قالَ: قالَ رَسوُلُ الله ِ صَلَّی الله ُ عَلَیۡه ِ وآلِه : اِذَا اجۡتَمَعَ النّاسُ عَلی حُبِّ عَلِیِّ بن اَبیطالِبٍ ما خَلَقَ الله ُ النّارَ "

شیخ سلیمان(۳۶) نے عبد اللہ ابن مسعود تو‏ں تے میر سید علی ہمدانی شافعی نے مودۃ القربی "مودت نمبر ۶" وچ امیر المؤمنین تو‏ں تے اک دوسری روایت وچ عمر بن خطاب تو‏ں روایت کيتی اے کہ عبد اللہ ابن مسعود تو‏ں روایت کيتی اے کہ رسولؐ نے فرمایا: جے تمام لوک محبت علی علیہ السلام اُتے جمع ہوجاندے تاں خداوند عالم آتش جہنم نو‏‏ں خلق ہی نہ کردا۔

نکتہ: شیخ سلیمان کہندے نيں کہ صاحب فردوس نے وی اس روایت نو‏‏ں نقل کيتا ا‏‏ے۔

۳۵ ۔ وائے بر دشمنِ علی ؑ

"اِبنِ عَبّاس رَضِیَ الله ُ عَنۡه ُ قالَ: نَظَرَ النَّبی صَلَّی الله ُ عَلَیۡه ِ وآلِه اِلی عَلِیٍّ فَقالَ: اَنۡتَ سَیِّدٌ فِی الدُّنۡیا وَ سَیِّدٌ فِی الۡآخرةِ، مَنۡ اَحَبَّکَ فَقَدۡ اَحَبَّنی، حَبیبُکَ حَبیبی وَ حَبیبُ الله ، وَ عَدُوُّکَ عَدُوّی وَ عَدُوأُ الله ِ ، وَ الۡوَیۡل لِمَنۡ اَبۡغَضَکَ مِنۡ بَعۡدی"

میر سید علی ہمدانی نے مودۃ القربیٰ(۳٧) "مودت نمبر ۴" وچ ابن عباس تو‏ں روایت کيتی اے کہ رسول اللہؐ نے علی علیہ السلام دے چہرے د‏‏ی طرف دیکھدے ہوئے فرمایا: تسيں دنیا تے آخرت وچ سید تے سردار ہوئے۔ جو تسيں نال محبت رکھدا اے اوہ درحقیقت مجھ نال محبت رکھدا اے تے جو تواڈا دشمن اے اوہ درحقیقت میرا تے خدا دا دشمن اے تے میرے بعد تسيں نال دشمنی کرنے والے اُتے وائے ہوئے۔

سوال: رحلت رسولؐ دے بعد سقیفہ تے فدک دے موقع اُتے تے علی علیہ السلام نو‏‏ں جبرا مسجد لے جاندے ہوئے، در خانہ علی علیہ السلام نو‏‏ں اگ لگاندے وقت کن لوکاں نے علی علیہ السلام تو‏ں اپنی دشمنی نو‏‏ں علنی کردتا سی؟

جواب دے لئی رجوع فرماواں "اول مظلوم عالم امیر المؤمنین علیؑ(۳۸) " جس وچ علمائے اہل سنت د‏‏ی مستند کتاباں تو‏ں جواب مہیا کيتا گیا ا‏‏ے۔

۳۶ ۔ محبت علی ؑ، خدا تے رسولؐ نال محبت اے

" اَلسّابِع عَشَرَ: اَخۡرَجَ الطَّبَرانی بِسَنَدٍ حَسَنٍ عَنۡ اُمّ سَلَمة عَنۡ رَسوُلُ الله ِ صَلَّی الله ُ عَلَیۡه ِ وآلِه ، قالَ: مَنۡ اَحَبَّ عَلِیّاً فَقدۡ اَحَبَّنی وَ مَنۡ اَحَبَّنی فَقَدۡ اَحَبَّ الله َ، وَ مَنۡ اَبۡغَضَ عَلِیّاً فَقدۡ اَبۡغَضَنی وَ مَنۡ اَبۡغَضَنی فَقدۡ اَبۡغَضَ الله َ "

ابن حجر مکی نے صواعق محرقہ "فصل دوئم ۔فضائل علی" حدیث نمبر ۱٧ دے ذیل وچ روایت کيتی اے کہ طبرانی نے سندِ حسن تو‏ں ام سلمہ تو‏ں انہاں نے رسولؐ اللہ تو‏ں روایت کيتی اے کہ آپؐ نے فرمایا: جس نے علی علیہ السلام نال محبت د‏‏ی اس نے مجھ نال محبت د‏‏ی تے جس نے مجھ نال محبت د‏‏ی اس نے خدا نال محبت د‏‏ی (پس علی علیہ السلام نال محبت، خدا تے رسولؐ نال محبت اے ) ہور جس نے علی علیہ السلام نال دشمنی د‏‏ی اس نے مجھ نال دشمنی د‏‏ی تے جس نے مجھ نال دشمنی د‏‏ی اس نے خدا نال دشمنی د‏‏ی (لہذا دشمن علی ؑ۔ دشمن خدا تے رسولؐ اے )۔

۳٧ ۔ علی علیہ السلام اُتے سبّ نبیؐ اُتے سبّ تے شتم اے

" اَلثّامِن عَشَرَ: اَخۡرَجَ اَحۡمَدُ وَ الۡحاکِمُ بِسَنَدٍ صَحیح عَنۡ اُمّ سَلَمة، قالَتۡ: سَمِعۡتُ رَسوُلُ الله ِ صَلَّی الله ُ عَلَیۡه ِ وآلِه یَقُولُ: مَنۡ سَبّ عَلِیّاً فَقَدۡ سَبَّنی "

ابن حجر نے صواعق محرقہ وچ "فصل دوم۔ فضائل علی ؑ" روایت نمبر ۱۸ دے ذیل وچ احمد بن حنبل تے حاکم نیشاپوری تو‏ں سند صحیح دے مطابق ام سلمہ تو‏ں روایت کيتی اے کہ رسولِ ؐ خدا نے فرمایا: جس نے علی علیہ السلام نو‏‏ں دشنام تے گالی دتی اس نے بتحقیق مینو‏ں دشنام تے گالی دتی ا‏‏ے۔

سوال: اس صحیح السند دے ہُندے ہوئے کہ جس وچ تصریح موجود اے کہ علی علیہ السلام نو‏‏ں گالی دینا گویا نبی نو‏‏ں گالی دینا اے ؛ تاں معاویہ جو کہ دشنام دہندۂ علی علیہ السلام اے بلکہ تمام ملکاں اسلامی وچ اس سبّ علی دا حکم جاری کرنے والا اے ؛ آخر (بعض علماء) اہل سنت اس معاویہ دا احترام کیو‏ں کردے نيں؟!

کتاب "اول مظلوم عالم امیر المؤمنین علی ؑ(۳۹) " ص ۴۱۶ تو‏ں ۴۳٧ کتاباں اہل سنت تو‏ں استناد کردے ہوئے اس سلسلہ وچ چند عرائض پیش کيتے گئے نيں۔

۳۸ ۔ علی علیہ السلام تے قران اک دوسرے تو‏ں جدا نئيں ہوسکدے

" اَلۡحادی وَ الۡعشۡرُونَ: اَخۡرَجَ الطَّبَرانی فیِ الاَوۡسَطِ عَنۡ اُمِّ سَلَمة قالَتۡ: سَمِعۡتُ رَسوُلُ الله ِ صَلَّی الله ُ عَلَیۡه ِ وآلِه یقُولُ: عَلِیٌّ مَعَ القُرۡآنِ وَ الۡقُرآنُ مَعَ عَلِیٍّ لا یَفۡتَرِقان حَتّی یَرِدا عَلَیَّ الۡحَوضَ "

ابن حجر مکی نے صواعق محرقہ فصل دوئم۔ فضائل علی ؑ" حدیث نمبر ۲۱ دے ذیل وچ نقل کيتا اے کہ طبرانی نے معجم الاوسط وچ ام سلمہ تو‏ں روایت کيتی اے کہ رسولؐ اللہ نے ارشاد فرمایا: علی علیہ السلام قران دے نال نيں تے قران علی علیہ السلام دے نال اے ایہ دونے ہرگز اک دوسرے تو‏ں جدا نہ ہون گے ایتھ‏ے تک کہ حوض کوثر اُتے میرے پاس پہنچ جاواں گے۔

۳۹ ۔ علی ؑ، صاحب منزلت ہارونی

" اَلۡحَدیثُ الاوَّل: اَخۡرَجَ الشیۡخان عَن سَعۡد بن اَبی وقّاص، وَ اَحۡمَدُ وَ البَزّازُ عَنۡ اَبی سعیدٍ الۡخُدۡری، وَ الطَّبَرانی عَنۡ اَسۡماء بِنۡتِ قیس وَ عنۡ امّ سلمة وَ حَبَشِ بن جُنادة وَ اِبۡنِ عُمَر وَ اِبنِ عَبّاسِ وَ جابِرِ بۡن سَمُرَةِ وَ عَلیٍ وَ براءِ بن عازِبِ وَ زیۡد بۡنِ اَرۡقَم، قالوُا جَمیعاً: اِنَّ رَسوُلُ الله ِ صَلَّی الله ُ عَلَیۡه ِ وآلِه خَلَّفَ عَلیّ بن ابیطالِبٍ فی غَزۡوَة تَبُوک، فقالَ: یا رَسُولَ الله تُخَلِّفُنی فی النِّساءِ وَ الصِّبۡیان؟ فَقالَ: اَما تَرۡضی اَنۡ تَکُونَ مِنّی بِمَنۡزلةِ ه اروُنَ مِنۡ مُوسی غَیۡرُ اَنَّه ُ لا نَبِیَّ بَعدی؟ "

ابن حجر مکی نے صواعق محرقہ "فصل دوئم۔ فضائل علی ؑ" حدیث نمبر ۱ دے ذیل وچ نقل کيتا اے مذکورہ راویاں نے رسولؐ اللہ دے گیارہ اصحاب کرام تو‏ں روایت کيتی اے کہ رسول خدا نے جنگ تبوک دے موقع اُتے علی علیہ السلام نو‏‏ں مدینہ وچ بطور جانشین چھڈ دتا۔ اس وقت علی علیہ السلام نے عرض کيتا: یا رسولؐ اللہ ! کیہ تسيں مینو‏ں خواتین تے بچےآں دے درمیان چھڈ ک‏‏ے جا رہے نيں؟ رسولؐ اللہ نے فرمایا: اے علیؑ کیہ تسيں اس گل اُتے راضی نئيں ہوئے کہ توانو‏‏ں میرے تو‏ں اوہی منزلت حاصل ہوئے جو ہارون نو‏‏ں موسیٰ تو‏ں سی بس ایہ اے کہ میرے بعد کوئی نبی نئيں ا‏‏ے۔

نکتہ: حدیث منزلت شیعہ تے اہل سنت دونے دے نزدیک "متواتر" اے ايس‏ے لئے بوہت سارے علمائے اہل سنت مثلاً ابن حجر مکی وغیرہ نے اس حدیث شریف نو‏‏ں مختلف طرق تے اسناد دے نال نقل کيتا ا‏‏ے۔

قابل توجہ اے ایہ گل کہ میر سید علی ہمدانی نے "مودۃ القربیٰ" مودت نمبر ٧ وچ امام جعفر صادق تے انہاں دے آباء طاہرین دے سلسلہ سند تو‏ں نقل کيتا اے کہ رسولؐ اللہ نے دس اشیاء وچ فرمایا اے کہ "توانو‏‏ں میرے تو‏ں اوہی نسبت حاصل اے جو ہارون نو‏‏ں موسیٰ تو‏ں اے "۔

۴۰ ۔ علی علیہ السلام اُتے خدا فخر تے مباہات کردا اے

" اَلۡحَدیثُ الثّانی: عَنۡ جاِبر بۡنِ عَبۡدِ الله الانۡصاری رَضِیَ الله ُ عَنۡه ُ ، قالَ: قالَ رَسوُلُ الله ِ صَلَّی الله ُ عَلَیۡه ِ وآلِه : اِنّ الله َ عَزَّ وَجَلَّ یُباه ی بِعَلیّ بن اَبیطالِبٍ کُلَّ یَوۡمٍ عَلَی الۡمَلائِکَةِ المُقَرَّبینَ حَتّی یَقُولَ بَخٍّ بَخٍّ ه َنیئاً لَکَ یا عَلی"

شیخ سلیمان(۴۰) نےجابر بن عبد اللہ انصاری تو‏ں روایت کيتی اے کہ رسولؐ اکرم نے فرمایا: خداوند عالم ہر روز اپنے مقرب ملائکہ دے سامنے علی علیہ السلام اُتے فخر تے مباہات کردا ا‏‏ے۔ تے کہندا اے : خوشبحال ہوئے اے علی ؑ!

نکتہ: شیخ سلیمان کہندے نيں کہ صاحب فردوس نے وی ایہ روایت نقل کيتی ا‏‏ے۔

تتمہ:

اساں کتاب دے اس تیسرے باب وچ موضوع د‏‏ی مناسبت د‏‏ی بناء اُتے فضائل اہل بیت علیھم السلام دے بارے وچ ستّر روایات تے امیر المؤمنین حضرت علی بن ابی طالب سیّد اہل بیت علیھم السلام دے بارے وچ چالیس روایات پیش کيت‏‏ی نيں جنہاں نو‏ں کتاباں اہل سنت تو‏ں نقل کيتا گیا ا‏‏ے۔ درحقیقت اس باب وچ فضائل تے مناقب تے خصائص اہل بیت علیھم السلام دے بارے وچ جو کچھ بیان کيتا گیا اے "قطرہ ای از بحر بیکراں تے مشتی از خروار" د‏‏ی مانند اے ورنہ حقیقت تاں ایہ اے کہ سارے دریا روشنائی بن جاواں، سارے درخت قلم بن جاواں، بنی آدم لکھنے بیٹھ جاواں تے تمام جنہاں حساب کرنے بیٹھ جاواں تب وی علی بن ابیطالب‘کے فضائل دا احصاء نئيں ہوسکدا۔

بیشک اہل تحقیق اُتے ایہ گل پوشیدہ نئيں اے کہ حضرت محمد مصطفیؐ نے علی بن ابی طالب‘ نو‏‏ں اپنے علم تے حکمت دا وارث قرار دتا، صرف حضرت علی علیہ السلام نو‏‏ں وصیت کيتی کہ اوہی انہاں نو‏ں غسل تے کفن داں تے اوہی دفن کرن، انہاں دتی امانات نو‏‏ں لُٹیا ئاں، انہاں دے وعدےآں نو‏‏ں پورا کرن۔ نبیؐ دے بعد جس چیز وچ لوکاں وچ اختلاف ہوئے اسنو‏ں بیان کرن۔

اور امت نو‏‏ں ایہ وصیت فرمائی کہ میرے بعد امت دے ولی تے سرپرست علی علیہ السلام ہون گے علیؑ، میرے بھائی، میرے فرزنداں دے والد تے میرے وزیر نيں۔ علی علیہ السلام تنہا صاحب نجوا نيں، علی علیہ السلام نبی دے علم دا دروازہ نيں، باب مدینۃ الحکمۃ نيں، انہاں دتی اطاعت نبی د‏‏ی اطاعت د‏‏ی طرح امت اُتے واجب اے، انہاں دتی نافرمانی معصیت تے گناہ کبیرہ اے جس طرح نبی د‏‏ی نافرمانی گناہ ا‏‏ے۔ علی ؑسے مفارقت تے جدائی نبی تو‏ں مفارقت تے جدائی اے جس تو‏ں علی علیہ السلام د‏‏ی صلح اے اس تو‏ں نبیؐ د‏‏ی صلح اے، جس تو‏ں علی علیہ السلام د‏‏ی جنگ اے، اس تو‏ں نبیؐ د‏‏ی جنگ اے، جس نے علی علیہ السلام نو‏‏ں اذیت دتی اس نے خدا تے رسولؐ نو‏‏ں اذیت دی، جس نے علی علیہ السلام نو‏‏ں گالی دتی اس نے خدا تے رسولؐ نو‏‏ں گالی دی۔ علی علیہ السلام امام المتقین تے قاتل فُجّار نيں، روشن پیشانی والےآں دے رہبر نيں، علی علیہ السلام پرچم ہدایت، صدیق اکبر، فاروق اعظم، یعسوب المؤمنین نيں، علیؑ بمنزلۂ فرمان عظیم تے ذکر حکیم نيں، علی علیہ السلام نبی دے لئی اوداں ہی نيں جداں ہارون موسیٰ دے لئی ، علی علیہ السلام جان نبی نيں، خداوند عالم نے زمین اُتے دیکھیا تاں نبیؐ تے علی علیہ السلام دا انتخاب کيتا، انہاں دے بارے وچ فرمایا اے کہ سورہ برائت د‏‏ی تبلیغ اے نبیؐ یا آپ کیجئے یا آپ جداں ایہ کم انجام دے تے ہور بوہت سارے بیشمار فضائل دے حامل نيں جداں کہ روایت نے خود ہی اشارہ کردتا اے "لا تعدّ تے لا تحصی" یعنی علی علیہ السلام دے فضائل نہ شمار ہوسکدے نيں نہ انکا احصاء کيتا جاسکدا ا‏‏ے۔

اب ایہ سوال پیش آندا اے کہ ایہ کیسےممکن اے کہ اک عاقل انسان تے صاحب بصیرت شیعہ تے اہل سنت تو‏ں منقول روایات وچ مختصر تدبّر تے غور تے فکر کرکے تمام صحابہ اُتے حضرت علی علیہ السلام د‏‏ی افضلیّت تے برتری نو‏‏ں محسوس نہ کرے یا تغافل تے تجاہل تو‏ں کم لیندے ہوئے انکا انکار کر بیٹھے؟!

یہ کِداں ممکن اے کہ اہل بیت علیھم السلام دے بارے وچ نبی کریمؐ د‏‏ی اِنّی تاکید تے وصیت تے روایات دے باوجود اوہ ایہ حکم صادر کرن کہ سید اہل بیت علیھم السلام یعنی امیر المؤمنین علی علیہ السلام خانہ نشین ہوجاواں تے حکومت اسلامی ایداں دے افراد نو‏‏ں سونپ دتی جائے جو بقول عبد اللہ ابن عمر تے احمد بن حنبل کسی صورت علی علیہ السلام تو‏ں قابل موازنہ تے قابل قیاس نئيں نيں، ہور ایداں دے ہور افراد دے سپرد کردتی جائے جو کہ نيں پس" علیھم السلام اول مظلوم عالم امیر المؤمنین علی بن ابی طالب‘" نيں۔

وَ الۡحَمۡدُ لِله ِ اَوَّلاً وَ آخِراً وَ ظاهِراً وَ باطناً

وَ السَّلامُ عَلی مَنِ اتَّبَعَ الۡهُدی وَ السَّلامُ عَلَیۡکُمۡ وَ رَحۡمَتُ الله ِ وَ

بَرَکاتُهُ

شہر مقدس قم

ہادی عامری ۲۶/ ۶/ ۱۳۸۵ ،

شعبان المعظم ۱۴۲٧ ھ

سید بہادر علی زیدی قمی

اختتام ترجمہ

۲۹ رمضان المبارک ۱۴۳۴ ھ بروز بدھ بمطابق ٧ اگست ۲۰۱۳

____________________

۱ ۔ینابیع المودۃ، باب ۵۹، ص ۲٧۹، دار الکتب العراقیہ، ۱۳۸۵ ھ۔

۲ ۔شرح نہج البلاغہ، جلد اول، ص ۱۸، طبع اسماعیلیان۔

۳ ۔اول مظلوم عالم امیر المؤمنین، ص ۱۹۳۔

۴ ۔ینابیع المودۃ، باب ۵۶، ص ۲۳۴، حدیث ۱۸۔

۵ ۔ینابیع المودۃ، باب ۵۶، ص ۲۳۲، حدیث ۸۔

۶ ۔ینابیع المودۃ، باب ۵۶، ص ۲۳۱، حدیث نمبر ۳۔

٧ ۔ینابیع المودۃ، باب ۵۶، ص ۲۳۸۔

۸ ۔ینابیع المودۃ، باب ۵۶، ص ۲۳۹۔

۹ ۔ینابیع المودۃ، باب ۵۶، ص ۲۵۱۔

۱۰ ۔ینابیع المودۃ، باب ۵۶، ص ۲۴۸۔

۱۱ ۔ہادی عامری، طبع ا ول، انتشارات پیام، سال ۱۳۸۳ ھ، ش۔

۱۲ ۔ینابیع المودۃ، باب ۵۶، ص ۲۵۱۔

۱۳ ۔انتشارات پیام حجت، تالیف ہادی عامری۔

۱۴ ۔ینابیع المودۃ، باب ۵۶، ص ۲۳۳۔

۱۵ ۔انتشارات پیام حجت، تالیف ہادی عامری۔

۱۶ ۔ینابیع المودۃ، باب ۵۶، ص ۲۳۶۔

۱٧ ۔سورہ ابراہیم (۱۴) آیت ٧۔

۱۸ ۔ینابیع المودۃ، باب ۵۶، ص ۲۳۶۔

۱۹ ۔ینابیع المودۃ، حدیث نمبر ۳۳ احادیث در فضائل اہل بیت ؑ۔

۲۰ ۔ینابیع المودۃ، باب ۵۶، ص ۲۳۵، حدیث نمبر ۳۰ در فضائل اہل بیت ؑ۔

۲۱ ۔ینابیع المودۃ، باب ۵۶، ص ۲۳۵، حدیث نمبر ۲۹۔

۲۲ ۔شیعہ اثنا عشری دا ایہی عقیدہ اے کہ نبیؐ جس کم اُتے مبعوث برسالت سن امام وی اوہی کم انجام دیندا اے ايس‏ے لئے امامت ، رسالت دا تتمہ ا‏‏ے۔

۲۳ ۔ینابیع المودۃ، باب ۵۶، ص ۲۳۴۔

۲۴ ۔ینابیع المودۃ، باب ۵۶، ص ۲۳۴۔

۲۵ ۔ینابیع المودۃ، باب ۵۶، ص ۲۳۱۔

۲۶ ۔ینابیع المودۃ، باب ۵۶، ص ۲۳۸، حدیث نمبر ۵۴۔

۲٧ ۔ینابیع المودۃ، باب ۵۶، ص ۲۳۹۔

۲۸ ۔ینابیع المودۃ، باب ۵۶، ص ۲٧۳۔

۲۹ ۔ینابیع المودۃ، باب ۵۶، ص ۲۳۹، حدیث ۵۶۔

۳۰ ۔شیخ سلیمان نے وی ینابیع المودۃ، باب ۵۶، ص ۲۵٧ اُتے مودۃ القربیٰ تو‏ں ایہ روایت نقل کيتی ا‏‏ے۔

۳۱ ۔آل عمران (۳) آیت ۶۱۔

۳۲ ۔ینابیع المودۃ، باب ۵۶، ص ۲۵۵ماں وی روایت نقل کيتی گئی ا‏‏ے۔

۳۳ ۔اول مظلوم عالم امیر المؤمنین علی ؑ، ص ۵۴۹ تو‏ں ۴۴۶۔

۳۴ ۔ینابیع المودۃ، باب ۵۶، ص ۲۵۳ وچ وی مودۃ القربی تو‏ں ایہ روایت نقل کيتی گئی ا‏‏ے۔ ۔

۳۵ ۔ینابیع المودۃ، باب ۵۶، ص ۲۳۲، حدیث ۹۔

۳۶ ۔ینابیع المودۃ، باب ۵۶، ص ۲۳٧، حدیث ۹۔

۳٧ ۔ینابیع المودۃ، باب ۵۶، ص ۲۲۸ وچ وی مودۃ القربیٰ تو‏ں اس روایت نو‏‏ں نقل کيتا گیا ا‏‏ے۔

۳۸ ۔تالیف ہادی عامری، انتشارات پیام حجت۔

۳۹ ۔ہادی عامری، انتشارات پیام حجت۔

۴۰ ۔ینابیع المودۃ، باب ۵۶، ص ۲۳۱، حدیث ۲۔

منابع تے ماخذ

۱. اثبات الوصیۃّ، ابو الحسن علی بن حسین مسعودی۔

۲. احجاج، طبرسی۔

۳. احیاء المیت بفضائل اہل البیت علیہم السلام، جلال الدین سیوطی۔

۴. اربعین حدیث فی المہدی (عج) ابو نعیم اصفہانی۔

۵. اربعن، ابو الخیر۔

۶. ارشاد المستہدی، محمد علی حسین البکری المدنی۔

٧. استیعاب فی اسماء الآصحاب، ابن عبد البر مالکی۔

۸. اُسدُ الغابۂ، ابن اثیر۔

۹. اسعاف الراغبین، شیخ محمد بن علی صبّان۔

۱۰. الاصابہ، ابن حجر عسقلانی۔

۱۱. اَلاِفراد، دارقطنی۔

۱۲. الاِمامۃ تے السیاسۃ، ابن قُتَیبۃ دینوری۔

۱۳. امامت تے عصمت امامان در قران، رضا کاردان۔

۱۴. الاوائل، طبرانی۔

۱۵. الاَوسط، طبرانی۔

۱۶. اول مظلوم عالم امیر المؤمنین علی علیہ السلام، ہادی عامری۔

۱٧. بحار الانوار، علامہ مجلسی۔

۱۸. البرہان فی علامات مہدی آخر الزمان، متّقی ہندی۔

۱۹. البعث تے النّشور، ابوبکر بیہقی۔

۲۰. البیان فی اخبار صاحب الزمان، محمد بن یوسف گنجی شافعی۔

۲۱. پاسخ بہ شبہات، علی کورانی۔

۲۲. التاج الجامع للاُصول، شیخ منصور علی ناصف۔

۲۳. تاج العروس، زبیدی حنفی۔

۲۴. تریخ الخلفاء، جلال الدین سیوطی۔

۲۵. تریخ المدینہ، سمہودی۔

۲۶. تریخ بغداد، ابو الفضل احمد بن ابو طاہر معروف بہ خطیب بغدادی۔

۲٧. تریخ مدینہ دمشق، ابن عساکر۔

۲۸. تریخ، ابن ابی خیثمہ۔

۲۹. تریخ، ابن اثیر۔

۳۰. تریخ، ابن عساکر۔

۳۱. تریخ، حاکم۔

۳۲. تریخ، یعقوبی۔

۳۳. تاویل الآیات، شرف الدین حسینی۔

۳۴. تاویل مُختلف الحدیث، ابن قتیبہ دینوری۔

۳۵. تجرید الاعتقاد، خواجہ نصیر الدین طوسی۔

۳۶. تذکرۃ الخواص، سبط بن جوزی۔

۳٧. تذکرۃ الموضوعات، مقدسی۔

۳۸. تفسیر القران العظیم، ابن کثیر۔

۳۹. تفسیر جامع البیان، ابن جریر طبری۔

۴۰. تفسیر درّ المنثور، جلال الدین سیوطی۔

۴۱. تفسیر صافی ونفحات الرحمن، ملیا محسن فیض کاشانی۔

۴۲. تفسیر قران، ابن ابی حاتم۔

۴۳. تفسیر قران، ابن مردویہ۔

۴۴. تفسیر قران، ابن منذر۔

۴۵. تفسیر قران، ابوبکر رازی۔

۴۶. تفسیر کبیر، فخر رازی۔

۴٧. تفسیر کشاف، جار اللہ زمخشری۔

۴۸. تفسیر کشف البیان، ثعلبی۔

۴۹. تقریب الرہتل، ابن حجر عسقلانی۔

۵۰. تلخیص المستدرک، ذہبی۔

۵۱. تلخیص، ذہبی۔

۵۲. التنبیہ الکبیر، ابو الشیخ بن حبان۔

۵۳. رہتل الرہتل، ابن حجر عسقلانی۔

۵۴. رہتل الکمال، المزی۔

۵۵. التوضیح فی تواتر ما جاء فی المنتظر تے الدجّال تے المسیح، شوکانی۔

۵۶. جامع البیان، طبری۔

۵٧. جامع الصغیر، سیوطی۔

۵۸. الجامع، ترمذی۔

۵۹. الجامع، عبد الرزاق۔

۶۰. جلاء العیون، علامہ ملیا محمد باقر مجلسی۔

۶۱. جمع الجوامع۔

۶۲. جواہر الاخبار۔

۶۳. جواہر العقدین، سمہودی۔

۶۴. حلیۃ الاولیاء، حافظ ابو نعیم اصفہانی۔

۶۵. خصائص العلویہ، نسائی۔

۶۶. خلاصۃ الکلام۔

۶٧. الدّر المنظم، محمد بن طلحۃ شافعی۔

۶۸. دُرَر السمطین، جمال الدین زرندی مدنی۔

۶۹. دلائل الامامہ، نعیم بن حماد مروزی۔

٧۰. دلائل النبوۃ، بیہقی۔

٧۱. دیوان حسّان، حسّان بن ثابت اَنصاری۔

٧۲. ذخائر العقبی، محب الدین احمد بن عبد اللہ طبری شافعی۔

٧۳. ربیع الابرار، زمخشری۔

٧۴. رسالہ شعر، سیوطی۔

٧۵. رشفۃ الصّادی، ابوبکر بن شہاب الدین علوی۔

٧۶. روضۃ المناظر، ابو الولید محمد بن شحنۃ حنفی۔

٧٧. زوائد المسند، عبد اللہ بن احمد۔

٧۸. زیارتنامۂ امام حسین علیہ السلام (نسخۂ قدیمی)۔

٧۹. سفر السعادات، فیروز آبادی۔

۸۰. سنن، ابو عمرو الدّانی۔

۸۱. سنن، ابو داود۔

۸۲. سنن، ترمذی۔

۸۳. سنن، عثمان بن سعید المقری۔

۸۴. سِیَرُ اَعلامِ النُّبَلاء، ذہبی

۸۵. سیرَۃ الحلبیّہ، علی بن برہان الدین حلبی شافعی۔

۸۶. سیرۂ پیشوایان، مہدی پیشوایی۔

۸٧. شبہای پیشاور، سلطان الواعظین شیرازی۔

۸۸. شرح نہج البلاغہ، ابن ابی الحدید معتزلی۔

۸۹. شرح نہج البلاغہ، ابن میثم بحرانی۔

۹۰. شرح السنُّۃ، قاضی ابو محمد حسین بَغوی۔

۹۱. شرف المؤیّد، نبہانی۔

۹۲. شرف المصطفیٰ، ابو سعید خرکوشی۔

۹۳. شعب الایمان، بیہقی۔

۹۴. شواہد التنزیل، حاکم حسکانی۔

۹۵. صحاح اللّغۃ، جوہری۔

۹۶. صحیح، ابن ماجۂ قزوینی۔

۹٧. صحیح، ابو الشیخ ابن حبان۔

۹۸. صحیح، ابو داود۔

۹۹. صحیح، بخاری۔

۱۰۰. صحیح، ترمذی۔

۱۰۱. صحیح، مسلم بن حجاج۔

۱۰۲. صحیح، نسائی۔

۱۰۳. صفت المہدی (عج) حافظ ابو نعیم اصفہانی۔

۱۰۴. صواعق مُحرقہ، ابن حجر مکّی۔

۱۰۵. طبقات، ابن سعد۔

۱۰۶. الطّالبین، حافظ اَلجعابی۔

۱۰٧. عقد الفرید، ابن عبد رّبہ۔

۱۰۸. عِقدُ الدُّرر فی اَخبار المنتظر، یوسف بن یحیای مقدسی شافعی۔

۱۰۹. علم الحدیث، کاظم مدیر شانہ چی۔

۱۱۰. عمدہ، یحیی بن حسن۔

۱۱۱. عوالم، شیخ عبد اللہ بن نور اللہ بحرانی۔

۱۱۲. عوالی، ابو نعیم اصفہانی۔

۱۱۳. عیونُ اخبار الرضا علیہ السلام، شیخ صدوق، ابن بابویہ قمی۔

۱۱۴.غایة المأمول فی شرح التاج الجامعِ للۡاُصول ، شیخ مںصور علی ناصف۔

۱۱۵. غایۃ المرام، سید ہاشم بن سید سلیمان بحرانی۔

۱۱۶. الغدیر، علامہ امینی۔

۱۱٧. غریب الحدیث، حربی۔

۱۱۸. فاطمۃُ الزَّہرا، بَہجَۃُ قلب المصطفیٰ، رحمانی ہمدانی۔

۱۱۹. فتاوی الحدیثیّۃ، ابن حجر۔

۱۲۰. فتح الکبیر، نبہانی۔

۱۲۱. فتح الباری (در شرح صحیح بخاری)، ابن حجر عسقلانی۔

۱۲۲. الفتن تے الملاحم، نعیم بن حماد مروزی۔

۱۲۳. الفتن، ابن ماجہ۔

۱۲۴. الفتوح، ابن اعثم۔

۱۲۵. فرائد السمطین، حموینی۔

۱۲۶. فردوس الاخبار، دیلمی۔

۱۲٧. فرہنگ عربی، فارسی (ترجمۂ منجد الطالب علماں)، محمد بندر بیگی۔

۱۲۸. فرہنگ فارسی صبا، محمد بہشتی۔

۱۲۹. فصل الخطاب، خواجہ محمد پارسا۔

۱۳۰. فصول المہمہ، ابن صباغ مالکی۔

۱۳۱. فضائل الصحابہ، سمعانی۔

۱۳۲. فائدے الاخبار، ابوبکر اسکافی۔

۱۳۳. فائدے، ابو نعیم اصفہانی۔

۱۳۴. قاموس اللّغۃ، فیروز آبادی۔

۱۳۵. قران کریم۔

۱۳۶.قَوۡلُ الفصل ، حضرمی۔

۱۳٧. کامل، ابن عدی۔

۱۳۸. کتاب السیرہ، مُلّا۔

۱۳۹. کتاب العین، خلیل بن احمد فراہیدی۔

۱۴۰. کشف الغُمّۃ، اربلی۔

۱۴۱. کشف المراد، علامہ حلی۔

۱۴۲. کفایۃ الاثر، ابو القاسم علی بن محمد بن خزّاز شاگرد شیخ صدوق۔

۱۴۳. کفایۃ الطالب، محمد بن یوسف گنجی شافعی۔

۱۴۴. کمال الدین تے تمام النعمہ، شیخ صدوق۔

۱۴۵. کنز العمال فی سُنن الاَقوال تے الاَفعال، متقی ہندی۔

۱۴۶. کنوز الحقائق، عبد الرئوف مناوی۔

۱۴٧. کنوز الدقائق، عبد الرئوف مناوی مصری۔

۱۴۸. کنوز المطالب فی مناقب بنی ابی طالب۔

۱۴۹. لَآلیِ المصنوعہ، جلال الدین سیوطی۔

۱۵۰. لسان العرب، ابن منظور۔

۱۵۱. لسان المیزان، ابن حجر۔

۱۵۲. ما نُزِلَ مِنَ القُران فی علیٍّ علیہ السلام، ابو نعیم اصفہانی۔

۱۵۳. مجمع الزوائد، ہیثمی۔

۱۵۴. المُراجعات، سید عبد الحسین شرف الدین، ترجمۂ محمد جعفر امامی۔

۱۵۵. مرقاۃ الشعر، محمد بن عمران خراسانی۔

۱۵۶. مروج الذہب، مسعودی۔

۱۵٧. مستدرک الوسائل، مرحوم میرزای نوری۔

۱۵۸. مستدرک عَلَی الصَّحیحین، حاکم نیشابوری۔

۱۵۹. مسند، احمد حنبل۔

۱۶۰. مسند، دیلمی۔

۱۶۱. مسند، عبد بن حمید۔

۱۶۲. مشکل الآثار، طحاوی۔

۱۶۳. مصابیح السنّۃ، ابو محمد حسین بغوی۔

۱۶۴. مطالب السئول، محمد بن طلحۃ شافعی۔

۱۶۵. معالم العترۃ النبویَّہ، حافظ عبد العزیز بن اخضر۔

۱۶۶. معجم البُلدان، یاقوت حموی۔

۱۶٧. المعجم المفہرس لاَلفاظ القران الکریم، محمد فؤاد عبد الباقی۔

۱۶۸. معجم کبیر، طبرانی۔

۱۶۹. معجم، غسانی۔

۱٧۰. معرفۃ الصحابہ، ابو نعیم اصفہانی۔

۱٧۱. معرفۃ ُ علوم الحدیث، حاکم نیشابوری۔

۱٧۲. مقالات الاسلامیین، ابو الحسن اشعری۔

۱٧۳. مقتل الحسین علیہ السلام، خوارزمی۔

۱٧۴. الملاحم، ابو الحسین احمد بن جعفر منادی۔

۱٧۵. مناقب المہدی، ابو نعیم اصفہانی۔

۱٧۶. مناقب شافعی، اسنوی۔

۱٧٧. مناقب، ابن مغازلی فقیہ شافعی۔

۱٧۸. مناقب، ابو المؤیّد احمد خوارزمی معروف بہ خطیب خوارزمی۔

۱٧۹. مناقب، احمد حنبل۔

۱۸۰. مناقب، بیہقی۔

۱۸۱. مناقب، حاکم۔

۱۸۲. منتخب الاثر، آیت اللہ شیخ لطف اللہ صافی گلپایگانی۔

۱۸۳. منتخب کنز العمال، متقی ہندی۔

۱۸۴. منتقم حقیقی (مہدی قائم (عج)) عماد زادہ۔

۱۸۵. منتہی الآمال، شیخ عباس قمی۔

۱۸۶.منهج فی الۡاِنۡتِماء المذهبی ، صائب عبد الحمید۔

۱۸٧. الموالات، ابن عقدہ۔

۱۸۸. مودَّتُ القربی، میر سید علی ہمدانی شافعی۔

۱۸۹. الموضوعات، سب بن جوزی۔

۱۹۰. میزان الاعتدال، ذہبی۔

۱۹۱. مفاتیح الجنان، محدث قمی۔

۱۹۲. نظرۃ عابرۃ، شیخ محمد زاہد کوثری۔

۱۹۳. نظم المتناثر، محمد بن جعفر الکتانی۔

۱۹۴. نقد عین المیزان، ابن بیطار دمشقی۔

۱۹۵. النّہایۃ فی غریب الحدیث، ابن اثیر۔

۱۹۶. نوادر الاصول، ترمذی۔

۱۹٧. نور الابصار، مؤمن شبلنجی مصری۔

۱۹۸. نوید امن تے امان، آیت اللہ شیخ لطف اللہ صافی گلپایگانی۔

۱۹۹. وافی بالوفیات، صلاح الدین صفدی۔

۲۰۰. الوسیط، واحدی۔

۲۰۱. وفیات الاَعیان، ابن خلّکان۔

۲۰۲. الولایۃ، حافظ ابو جعفر محمد بن جریر طبری۔

۲۰۳. الولایہ، سجستانی۔

۲۰۴. ینابیع المودۃ، شیخ سلیمان بلخی حنفی قندوز۔

لسٹ

مشخصات۴ تقدیم۵

عرض ناشر۶

گفتار مقدم٧

مُقدمۂ مؤلف۹

مقدمات۱۱

اہلِ سُنّت دے کيتامعنی نيں تے حقیقی اہلِ سُنّت کون نيں ؟۱۲

اہلِ سُنّت تو‏ں کيتا مراد اے ؟۱۲

گُفتار ابنِ أبی الحدیدسے حاصل شُدہ نتائج۱۴

امام جعفرصادق علیہ السلام د‏‏ی اعلمیت وافضلیت دے بارے وچ ابوحنیفہ تے علمائے عامّہ دا اعتراف۱۵

شیعہ دے معنی تے حقیقت ِ تشیّع۱۸

گفُتارِ باطل تے اس دا دندان شکن جواب۱۹

مذکورہ ست روایات وچ اک اہ‏م نکتہ۲۱

نہایت حیرت تے تعجُب کامقام!۲۲

اک اہ‏م سوال :۲۳

نُکتہ :۲۵

تِلکَ عَشَرَة کَامِلَة۲۶

اس روایت وچ چند اہ‏م نُکات۲٧

شیعت دا آغاز۳۱

حقانیت شیعہ اُتے اہل ِ سُنّت د‏‏ی روایات۳۱

نتیجہ:۳۳

مہدی منتظر دے بارے وچ تمام مسلماناں دا عقیدہ۳۳

اہلِ سُنّت دے نزدیک موضوع "مہدی موعود" د‏‏ی اَصالت تے اہمیت۳۴

حصۂ اوّل : اہلِ سُنّت محدثین تے ناقلین روایات مہدی موعودؑ۳۴

حصۂ دوم : روایات مہدی موعود دے مصادر تے کتاباں اہلِ سُنّت۴۴

حصۂ سوم : اصحاب پیغمبر تے روّات روایاتِ مہدی موعود نزد اہل ِ سُنّت۵۳

دو ضروری نکات :۵۵

پہلا باب۶۰

کتب اہل سنت وچ ظہور مہدی موعود (عج) د‏‏ی بشارتیں۶۰

پہلی فصل۶۰

ظہور تے قیام حضرت مہدی موعود اُتے رسول اللہ د‏‏ی بشارتیں۶۰

قیام مہدی تک علی علیہ السلام اُتے ظلم دا سلسلہ۔۔۔۶۰

دنیا اس وقت تک اپنے انجام نو‏‏ں نہ پہنچے گی جدو‏ں تک کہ میرے اہل بیت وچو‏ں اک مرد د‏‏ی سلطنت قائم نہ ہوجائے۶۳

مہدی دے آنے تک زمانہ ختم نہ ہوگا۶۴

میرے اہل بیت وچو‏ں اک مرد ولی تے سرپرست بن جائے گا۶۴

قیامت برپا نہ ہوئے گی جدو‏ں تک کہ میرے اہل بیت وچو‏ں اک مرد ولی تے سرپرست نہ بن جائے۶۴

مہدی میری امت وچ نيں۶۵

میرے اہل بیت علیھم السلام وچو‏ں اک فرد مبعوث ہوگا۶۵

مہدی حاکم تے خلیفہ عرب، میرا ہمنام اے ۶۵

مہدی موعود میرے تو‏ں اے ۶۶

تواڈا امام تواڈے درمیان۶۶

خداوند اک رات وچ مہدی دے لئی راہ ہموار کردے گا۶٧

اک فرقہ نجات پائے گا۶٧

زمین ظلم تے ستم تو‏ں بھر جائے گی۶٧

آخر الزمان وچ بلائے شدید۶۸

بیت المال د‏‏ی مساوی تے عادلانہ تقسیم۶۸

زمین نو‏‏ں عدل تو‏ں بھر دین گے جس طرح ظلم تو‏ں بھری ہوگی۶۹

جب زمین دشمنیاں تو‏ں بھر جائے گی تاں مہدی خروج کرن گے۶۹

منکر مہدی، منکر رسالت اے ۶۹

حضرت مہدی د‏‏ی تکذیب کرنے والا کافر اے ٧۰

حقیقی اسلام مہدی دے ذریعہ ظاہر ہوگا٧۰

مہدی اسيں تو‏ں نيں تے دین اسيں اُتے تمام ہوگا٧۰

مہدی موعود (عج)، سلطان جبل الدیلم تے قسطنطنیہ٧۱

مہدی موعود (عج) اہل بیت وچو‏ں نيں٧۲

قتل علی علیہ السلام تو‏ں دین فاسد ہوجائے گا ایتھ‏ے تک کہ مہدی اصلاح کریں٧۲

مہدی، فرزند حسین نيں٧۲

سلمان فارسی دا سوال، مہدی کس دے فرزند نيں؟٧۳

یہ امت کِداں ہلاک ہوسکدی اے جدو‏ں کہ مہدی انہاں دے درمیان ہوں٧۳

"مہدیؑ" پروردگار د‏‏ی جانب تو‏ں سانو‏ں عطا کردہ ست خصال وچو‏ں نيں٧۴

بیان حقائق:٧۹

میرے اہل بیت علیھم السلام وچو‏ں اک شخص خروج کرے گا٧۹

مہدی موعود (عج) معصوم نيں، وائے ہوئے انہاں تو‏ں بغض رکھنے والے پر٧۹

بیان حقائق روایت "قسیم الجَنَّۃِ وَ النَّارِ"۸۰

مہدی (عج) میری عترت وچو‏ں ہون گے تے اوہ میری سنت د‏‏ی خاطر جنگ کرن گے۸۱

اخلاق مہدی(عج)، اخلاق پیغمبر اکرم د‏‏ی مانند اے ۸۱

حضرت مہدی (عج اللہ فرجہ الشریف) دے سجے رخسار اُتے تِل ہوگا۸۲

حضرت مہدی (عج اللہ فرجہ الشریف) دا چہرہ درخشاں ستارے د‏‏ی مانند ہوگا۸۲

زمانۂ غیبت وچ امامت مہدی (عج) اُتے ثابت قدم رہنے والے یاقوت سرخ د‏‏ی مانند نيں۸۳

مذکورہ روایت دے مہم نکات۸۴

حضرت فاطمہ زہراسلام اللہ علیھا نو‏‏ں مہدی موعود د‏‏ی بشارت۸۵

نکتہ مہم۸۶

مہدی (عج) خوبصورت جوان اے ۸۶

چاہے دنیا دے خاتمہ وچ اک ہی دن بچے، مہدی (عج) ضرور آئے گا۸۶

حضرت مہدی (عج) دے لئی آسمان تو‏ں نزول برکات۸۶

نتائج:۸٧

مظلومیت علی علیہ السلام تے روایات مہدی (عج) شیعہ مذہب د‏‏ی حقانیت۸۸

جعلی روایتِ "عدم اجتماع نبوت تے سلطنت" دے جوابات۹۰

جوابات:۹۰

نکتہ:۹۱

دوسری فصل۹۶

ظہور تے قیام حضرت مہدی (عج) دے بارے وچ ائمہ اطہار علیھم السلام د‏‏ی بشارتیں۹۶

صاحب پرچم تے حکومت محمدیؐ ضرور ظاہر ہوگا۹٧

اگر مہدی (عج) نو‏‏ں درک کرلاں تاں پوری زندگی انہاں د‏‏ی خدمت وچ گزار دوں۹٧

مہدی موعود (عج) دا سایہ نئيں اے، منادیِ آسمان ندا دے گا حجت خدا دا ظہور ہوگیا اے ۹٧

مہدی موعود (عج) اہل بیت تو‏ں نيں، خدا شب وچ انہاں د‏‏ی راہ ہموار کردے گا۹۸

نکات:۹۸

جوان سال ہونے د‏‏ی وجہ تو‏ں مہدی دا انکار کرن گے۹۸

مہدی موعود (عج) آخری امام تے نجات دہندہ ہاں گے۹۹

مہدی (عج) موعود صاحب الزمان نيں۹۹

نام مہدی (عج) (م، ح، م، د) اے کنیت ابو القاسم تے والدہ دا ناں نرجس اے ۹۹

اصحاب مہدی (عج) معرفت خداوند رکھدے نيں "حَقَّ مَعرِفَتِہِ"۱۰۰

امام حسین  نے نويں فرزند "قائم آلؑ محمدؐ" نيں۱۰۰

بعد وچ پیغمبرؐ بارہ امام ہون گے جنہاں وچ اول علی علیہ السلام تے آخری قائم ہاں گے۱۰۱

مہدی موعود (عج) خَلق تے خُلق وچ سب تو‏ں زیادہ پیغمبرؐ تو‏ں مشابہ ہاں گے۱۰۱

مہدی موعود (عج) دے لئی دو غیبتاں واقع ہاں گی۱۰۲

منادیِ آسمان ندا دے گا "حق آل محمد" وچ اے ۱۰۲

مشرق تے مغرب والے ناں مہدی (عج) آسمان تو‏ں سناں گے۱۰۲

پرچم، لباس تے شمشیر رسول اللہؐ مہدی (عج) دے ہمراہ۱۰۳

حضرت مہدی (عج) اپنی پہچان دے لئی نشانیاں دکھاواں گے۱۰۳

حضرت مہدی (عج ) دا زمانہ۱۰۴

مہدی موعود (عج)، قائم آل محمدؐ تے ذریت احمدؐ مختار نيں۱۰۵

مہدی موعود (عج) بدعتاں دے نابود تے سنتاں نو‏‏ں قائم کرن گے۱۰۵

علی علیہ السلام "واجب امر خدا" دے حق وچ کوتاہی۱۰۵

سیرت مہدی (عج) بوقت خروج۱۰۶

بیت المقدس وچ ورود مہدی (عج) تے نزول حضرت عیسیٰ ۱۰۶

مہدی موعود (عج) از فرزندان امام حسنؑ مجتبیٰ۱۰٧

دین حضرت مہدی (عج ) اُتے اختتام پذیر ہوئے گا جس طرح اسيں تو‏ں شروع ہوا۱۰٧

مہدی (عج) موعود بیت المقدس ہجرت کرن گے تے تن ہزار فرشتے انہاں د‏‏ی مدد کرن گے۱۰۸

خروج مہدی (عج) دے وقت اہل آسمان خوشحال ہاں گے۱۰۹

مہدی (عج) خوبصورت تے نورانی ہاں گے۱۰۹

تمام لوکاں مہدی موعود (عج) دے محتاج نيں۱۰۹

مہدی موعود عج اللہ فرجہ الشریف ائمہ وچ فاصلہ زمانی دے نال آئیاں گے۱۱۰

حضرت مہدی (عج اللہ فرجہ الشریف) دے زمانے وچ تمام خوبیاں ظاہر ہوجاواں گی۱۱۱

ظہور حضرت مہدی (عج) تو‏ں پہلے لوکاں وچ شدید اختلافات تے مصائب۱۱۱

زمانہ مہدی (عج اللہ فرجہ الشریف) وچ سرخ تے سفید موت۱۱۲

ظہور مہدی (عج اللہ فرجہ الشریف) تو‏ں پہلے سورج تے چاند گہن۱۱۲

مہدی موعود عج اللہ فرجہ الشریف دا ظہور روز عاشورا ہوگا۱۱۲

پہلے از فَرج آل محمدؐ مشرق تو‏ں اگ نمودار ہوگی۱۱۳

خروج مہدی (عج اللہ فرجہ الشریف) د‏‏ی پنج علامات نيں۱۱۴

اصحاب المہدی (عج اللہ فرجہ الشریف) ۳۱۳ نيں جو رکن تے مقام دے وچکار انہاں د‏‏ی بیعت کرن گے۱۱۴

کتب اہل سنت وچ شیعہ اثنا عشری د‏‏ی حقانیت د‏‏ی تصریح۱۱۵

اس روایت وچ موجود حقائق۱۱۸

لشکر سفیانی اُتے خدا تے ہور مخلوقات دا غضب۱۲۰

مذکورہ بشارات دے نتائج۱۲۳

اول مظلوم عالم امیرالمؤمنین علی علیہ السلام۱۲۴

حضرت علی علیہ السلام د‏‏ی بلافصل خلافت اُتے لفظ "بعدی" دے ذریعے پیغمبر اسلامﷺ د‏‏ی دس تصریحات۱۲۶

نکات:۱۲۶

نکات:۱۲٧

نکات:۱۲۹

نکات:۱۳۴

بیان رسالت وچ حضرت علی علیہ السلام دے حیرت انگیز فضائل۱۳۶

نکات:۱۳۸

غدیر وچ حسان بن ثابت دے اشعار۱۴۴

لفظ "بعدی" اُتے اشکال تے اس دے جوابات۱۴۵

اشکال:۱۴۵

جواب:۱۴۵

حضرت علی علیہ السلام یا ہور اہل بیت علیھم السلام دے اسماء قران کریم وچ کیو‏ں نئيں آئے نيں؟۱۵۵

تیسری فصل۱۶۵

مہدی موعود (عج) دے ظہور دے بارے وچ اصحاب کرام تے تابعین ذوی الاحترام د‏‏ی بشارتیں۱۶۵

حضرت مہدی (عج) دے بارے وچ روایات اہل سنت د‏‏ی تیسری قسم۱۶۵

حضرت مہدی (عج)، حضرت فاطمہ زہراسلام اللہ علیھا د‏‏ی اولاد تو‏ں نيں۱۶۵

آسمان تو‏ں منادی ندا دیندا اے کہ تواڈے امیر مہدی ہاں گے۱۶۶

ماہ رمضان وچ آسمانی ندا۱۶۶

نکات:۱۶٧

حضرت مہدی (عج اللہ فرجہ الشریف)، لشکر سفیانی دے روبرو تے ندائے آسمانی۱۶٧

ظہور مہدی (عج) تے طلوع خورشید دے وقت عجیب نشانی۱۶٧

خروج مہدی (عج) تو‏ں پہلے مشرق تو‏ں اک ستارہ دا نمودار ہونا۱۶۸

لوکاں د‏‏ی مایوسی دے وقت ظہور مہدی (عج)۱۶۸

اولاد حسین  تو‏ں اک خروج کرے گا۱۶۸

اسفار انبیاء وچ ناں مہدی (عج)۱۶۹

نکات:۱۶۹

رکن تے مقام دے وچکار حضرت مہدی (عج اللہ فرجہ الشریف) د‏‏ی بیعت کيت‏ی جائے گی۔۱٧۰

پرچم مہدی اُتے البیعۃ لِلہ لکھیا اے ۱٧۱

حضرت مہدی (عج) دا بَلَنجر وجبل دیلم نو‏‏ں فتح کرنا۱٧۱

حضرت عیسیٰ  دا آسمان تو‏ں نزول تے حضرت مہدی (عج) د‏‏ی اقتداء وچ نماز جماعت۱٧۱

مہدی (عج اللہ فرجہ الشریف)کو مہدی کیو‏ں کہندے نيں؟۱٧۲

بیت المقدس وچ بنی ہاشم دے اک خلیفہ دا نازل ہونا تے زمین نو‏‏ں عدل تے انصاف تو‏ں پُر کرنا۱٧۲

حضرت مہدی (عج اللہ فرجہ الشریف) دا ہندوستان د‏‏ی جانب لشکر بھیجنا۱٧۲

خداوند عالم دے لئی حضرت مہدی (عج) دا خشوع تے خضوع۱٧۳

حضرت مہدی (عج) دے زمانے وچ زمین اپنے خزانے اُبل دے گی۱٧۳

حضرت مہدی (عج اللہ فرجہ الشریف) بہترین انسان تے محبوب خلائق ہاں گے۱٧۴

مذکورہ روایات دا نتیجہ۱٧۴

حصہ اوّل دا نتیجہ۱٧۵

حصۂ دوم دا نتیجہ۱٧۵

ابوہریرہ تے کعب الاحبار د‏‏ی روایات ناقابل قبول نيں۱٧۵

کعب الاحبار۱٧۹

روایات حضرت مہدی (عج) دے متواتر(۶٧) ہونے اُتے متعدد علمائے اہل سنت د‏‏ی تصریح۱۸۰

وضاحت:۱۸۰

نتیجہ:۱۸۵

روایات حضرت مہدی (عج اللہ فرجہ الشریف) دے بارے وچ ابن ابی الحدید دا بیان۱۸۶

عقیدہ مہدویت اُتے عامۃ المسلمین تے وہابیت د‏‏ی زندہ دلیل:۱۸۶

رابطہ العالم الاسلامی دا بیان۱۸۶

دوسرا باب۱۹۴

اسم، کنیت تے لقب حضرت مہدی (عج اللہ فرجہ الشریف)۱۹۴

پہلی فصل۱۹۴

روایات رسول خدا ﷺ وچ مہدی موعود عج اللہ فرجہ الشریف دا نام، کنیت تے لقب۱۹۴

اسم مہدی (  )، اسم رسول اللہ (ﷺ)ہے۱۹۴

حضرت مہدی (عج اللہ فرجہ الشریف) دا ناں تے کنیت، پیغمبر اسلامﷺ دے ناں تے کنیت جداں اے ۱۹۵

حضرت مہدی (عج اللہ فرجہ الشریف) دا ناں نبی کریمﷺ دے ناں جداں اے ۱۹۵

میرے اہل بیت علیھم السلام وچو‏ں اک شخص میرا اسيں ناں ہوئے گا جو بہرحال حاکم بنے گا۱۹۵

میرے اہل وچو‏ں تو‏ں میرا ہمنام اک شخص ولی تے سرپرست بنے گا۱۹۵

حاکم تے خلیفۂ عرب میرا ہمنام ہوگا۱۹۶

اسنو‏ں مہدی (عج) کہندے نيں۱۹۶

میری اولاد وچو‏ں میرا ہمنام اک شخص مبعوث ہوگا۱۹٧

حضرت مہدی (عج اللہ فرجہ الشریف)، ناں تے اخلاق وچ نبی کریم جداں ہاں گے۱۹٧

"قائم" تے "منتظر" ہی مہدی (عج اللہ فرجہ الشریف) موعود نيں۱۹٧

اس روایت دے قابل توجہ نکات:۱۹۸

امام مہدی (عج اللہ فرجہ الشریف) دا ناں تے اخلاق، نبیؐ دے ناں تے اخلاق جداں اے تے کنیت ابا عبد اللہ اے ۱۹۹

آخر زمانہ وچ میری اولاد وچو‏ں میرا ہمنام اک شخص خروج کرے گا۲۰۰

مہدی (عج اللہ فرجہ الشریف) موعود زمین اُتے حاکم تے سرپرست ہاں گے۲۰۰

۱۵ ۔ یوسف بن یحیی مقدسی شافعی(۲۹) نے عبد اللہ ابن عمر تو‏ں روایت نقل کيتی اے :۲۰۱

مہدی (عج اللہ فرجہ الشریف) موعود شہاب ثاقب د‏‏ی مانند نمودار ہاں گے۲۰۱

مہدی خلیفۃ اللہ نيں تے اوہ حتماً آئیاں گے۲۰۲

وہ شخص جسنو‏ں "مہدیؑ" کہندے نيں۲۰۲

مہدیؑ ہی بارہويں امام تے "قائم" نيں۲۰۳

امت محمد ﷺ وچ بہترین شخص "مہدیؑ" اے تے انہاں دا ناں احمد اے ۲۰۳

میر ی امت تے اہل بیت علیھم السلام وچو‏ں اک شخص مبعوث ہوگا۲۰۴

جب مہدی خروج کرن گے تاں بادل انہاں دے سر اُتے سایہ فگن ہوگا۲۰۴

جب مہدی خروج کرن گے تاں فرشتہ انہاں دے سر اُتے سایہ فگن ہوگا۲۰۵

عسکری علیہ السلام دے بعد انہاں دے فرزند (م ۔ ح۔ م۔ د) نيں اوہی مہدی، قائم تے حجت نيں۲۰۵

مناقب د‏‏ی روایت تو‏ں حاصل شدہ دس نکات۲۰۸

حسن بن علی ‘ دے بعد امام "قائم" نيں اوہ میرے ہمنام تے اسيں کنیت ہاں گے۲۱۰

اس دوسری روایت مناقب وچ موجود بارہ حقائق۲۱۲

باب دوم د‏‏ی پہلی فصل د‏‏ی روایات دا نتیجہ۲۱۶

روایات وچ اسم محمدؐ دے بارے وچ دو گلاں دا ممنوع ہونا۲۱٧

کیا حضرت مہدی (عج اللہ فرجہ الشریف) دے والد دا ناں عبد اللہ اے ؟۲۱۸

دوسری فصل۲۲۴

اسم، کنیت تے لقب حضرت مہدی موعود (عج) روایات اہل بیت علیھم السلام د‏‏ی روشنی وچ ۲۲۴

اسم مہدی (عج) "م، ح، م، د(۱) " اے ۲۲۴

مہدی موعود " خاتم الأئمة " تے " منقذ الاُمّة " نيں۲۲۴

مہدی اوہی خَلَف المنتظر "م، ح، م، د" نيں۲۲۵

مہدی موعود (عج)، خلف صالح تے صاحب الزمان نيں۲۲۵

مہدی موعود (عج)، امام حسن  د‏‏ی اولاد وچو‏ں نيں۲۲۶

حضرت مہدی (عج اللہ فرجہ الشریف)، پیغمبرؐ دے ہمنام نيں تے تن ہزار فرشتے انہاں د‏‏ی مدد کرن گے۲۲٧

صلبِ حسن  تو‏ں اک شخص آئے گا جو پیغمبرؐ دا ہمنام ہوگا۲۲٧

بہشت وچ پیغمبرؐ دے ہمراہ بارہ امام ہون گے انہاں وچ اول وچ ہاں تے آخری قائم نيں۲۲۸

ناقابل انکار حقائق۲۳۱

اسم مہدی، اسم پیغمبر اسلام اے تے اوہ اولاد فاطمہ زہرا تو‏ں ہاں گے۲۳۳

حضرت مہدی (عج) نو‏‏ں مہدی (عج) کیو‏ں کہندے نيں؟۲۳۶

یاد رکھو "حجۃ اللہ"، بیت اللہ دے نزدیک ظہور فرماواں گے۲۳۶

مہدی موعود (عج)۔ خلف صالح نيں تے انہاں دا ناں "م، ح، م، د" اے ۲۳٧

حجت آل ؑمحمدؐ، مہدی تے قائم اہل بیت علیھم السلام۲۳٧

مہدی موعود (عج) خلف زکی فرزند حسن بن علی‘ اے ۲۳۸

نتیجہ:۲۴۰

حضرت مہدی (عج) دے اسم، کنیت تے لقب دے بارے وچ علمائے اہل سنت د‏‏ی تصریحات۲۴۰

نکات:۲۴۳

تتمۂ باب دوم۲۴۹

رسول خداﷺ تے حضرت مہدی موعود (عج) وچ ویہہ شباہتیں۲۴۹

۱ ۔ ناں وچ شباہت۲۴۹

۲ ۔ کنیت وچ شباہت۲۴۹

۳ ۔ عمل وچ شباہت۲۴۹

۴ ۔ خاتمیت وچ شباہت۲۵۰

۵ ۔ سایہ نہ ہونے وچ شباہت۲۵۱

۶ ۔ اخلا ق وچ شباہت۲۵۱

٧ ۔ طہارت وچ شباہت۲۵۱

۸ ۔ خلقت نورانی وچ شباہت۲۵۱

۹ ۔ ولایت تے سرپرستی وچ شباہت۲۵۳

۱۰ ۔ فرشتےآں د‏‏ی مدد وچ شباہت۲۵۴

۱۱ ۔ حکم مخالفین وچ شباہت۲۵۴

۱۲ ۔ چالیس سال عمر وچ شباہت۲۵۵

۱۳ ۔ نجات دینے وچ شباہت۲۵۵

۱۴ ۔ ولایت تکوینی وچ شباہت۲۵۶

۱۵ ۔ شب قدر وچ شباہت۲۵٧

۱۶ ۔ خلقت وچ شباہت۲۵٧

۱٧ ۔ پرچم وچ شباہت۲۵۸

۱۸ تے ۱۹ ۔ تلوار تے پیراہن وچ شباہت۲۵۹

۲۰ ۔ محل ظہور وچ شباہت۲۵۹

نتیجہ:۲۶۰

تیسرا باب۲۶۲

مہدی موعود (عج)، اہل بیت رسولﷺ تو‏ں نيں۲۶۲

پہلی فصل۲۶۲

اہل بیت رسول خداﷺ کون نيں؟۲۶۲

پنج حصےآں اُتے مشتمل روایات خمسہ طیبہ۲۶۳

پہلا حصہ: (امّ المؤمنین) جناب امّ سلمہ تے عائشہ تو‏ں ۲۲ روایات۲۶۳

دوسرا حصہ: آیت تطہیر دے بارے وچ بیانات۲٧۴

تیسرا حصہ: رسول خدا ﷺ، در خانۂ اہل بیت علیھم السلام پر۲٧۹

دو اہ‏م نکات:۲۸۰

چوتھا حصہ: خمسہ طیبہ دے بارے وچ مختلف تے کثیر روایات۲۸۱

آیت مباہلہ دے ذیل وچ اہل بیت علیھم السلام دے بارے وچ روایات۲۸۱

اہل بیت علیھم السلام تے مناشدۂ یوم الشوریٰ۲۸۴

آیہ مؤدت اہل بیت علیھم السلام د‏‏ی شان اے ۲۸٧

ذرّیت نبیؐ، صلبِ علی علیہ السلام وچ ۲۸۸

خلافت عثمان وچ مسجد نبوی وچ حضرت علی علیہ السلام د‏‏ی تقریر۲۸۹

پنجواں حصہ: خمسہ طیبہ دے بارے وچ علمائے اہل سنت دے بیانات۲۹۹

سوئم: خیبر دے دن رسول اللہﷺ نے علی علیہ السلام نو‏‏ں علم عطا کيتا۔۳۰۱

احمد بن حنبل تے عبد اللہ ابن عمر، خلفاء تک نو‏‏ں حضرت علی علیہ السلام دا ہمطراز نئيں سمجھدے!!۳۰۱

کیا امّھات المؤمنین، اہل بیت وچ نيں؟۳۰۳

بلفظاں ہور:۳۰۶

ائمہ اہل بیت علیھم السلام دے بارے وچ روایات اثنا عشریہ۳۰٧

اولاد فاطمہ زہراسلام اللہ علیھا دے بارے وچ اشکال دا دندان شکن جواب۳۱۲

قران کریم وچ اہل بیت علیھم السلام دے ناں کیو‏ں نئيں آئے نيں؟۳۱٧

خاتمہ فصل اول:۳۱٧

ذکر فاطمہ تے ابیھا تے بَعلِہا وَ بَنیہا۳۱۸

نتیجہ:۳۱۹

دوسری فصل۳۲۳

مہدی موعود (عج) اہل بیتؑ نبیؐ تو‏ں نيں۳۲۳

حضرت مہدی (عج اللہ فرجہ الشریف) دے اہل بیت علیھم السلام وچو‏ں ہونے اُتے چالیس واضح روایات۳۲۴

نکتہ:۳۲۶

نتیجہ:۳۲۶

تیسری فصل۳۲۹

کتب اہل سنت وچ مناقب اہل بیت علیھم السلام۳۲۹

آلؑ محمدؐ اُتے ترک صلوات کیو‏ں؟!۳۲۹

اشکال:۳۲۹

جواب اشکال:۳۳۰

فضائل اہل بیت علیھم السلام تے علی بن ابی طالب‘ دے بارے وچ کتاباں اہل سنت وچ روایات دا اک سلسلہ۳۳۵

نکات:۳۴۵

نکات:۳۵۵

نکات:۳۶۱

٧۰ ۔ حدیث ثقلین۳٧۰

تِلکَ عشرۃٌ کاملۃ۳٧۱

روایات ثقلین وچ اہل بیت علیھم السلام تو‏ں مراد۳٧۶

حدیث ثقلین دے بارے وچ اک اہ‏م نکتہ۳٧٧

اہل بیت علیھم السلام دے بارے وچ مذکورہ ستّر روایات دا نتیجہ۳٧٧

مناقب تے خصائص امیر المؤمنین علی علیہ السلام دے بارے وچ کتاباں اہل سنت تو‏ں چالیس روایات۳۸۶

حضرت علی علیہ السلام دے بارے وچ کثرت روایات اُتے علمائے اہل سنت دا اقرار۳۸۶

حضرت علی علیہ السلام تو‏ں کسی دا موازنہ نئيں کيتا جاسکتا۳۸٧

افضلیت علی علیہ السلام دے بارے وچ ابن ابی الحدید دا بیان۳۸٧

اک اعتراض تے اس دا دندان شکن جواب!۳۸۸

جواب:۳۸۹

۱ ۔ بقول حضرت عمر، فضائل علی علیہ السلام قابل شمار نہیں۳۹۰

۲ ۔ حضرت علی علیہ السلام ، نبی کریمؐ دے بعد سب دے ولی تے سرپرست نيں۳۹۰

۳ ۔ علی علیہ السلام ، وصی تے وارثِ رسولؐ اللہ نيں۳۹۰

۴ ۔ سوال سلمان! وصی پیغمبر کون؟۳۹۱

۵ ۔ حضرت علی علیہ السلام نو‏‏ں امیر المؤمنین دا خطاب کدو‏‏ں ملا؟۳۹۱

۶ ۔ نبیؐ تے علی علیہ السلام خلق خدا اُتے حجت نيں۳۹۲

٧ ۔ وصایت علی علیہ السلام اُتے اصحاب دا نبیؐ د‏‏ی بیعت کرنا۳۹۲

۸ ۔ اے ابوبکر، علی علیہ السلام میرے وزیر نيں انہاں دتی رضا میری رضا اے ۳۹۲

۹ ۔ روایت عمر بن خطاب د‏‏ی روشنی وچ علی ؑ، خلیفہ تے وصی پیغمبر نيں۳۹۳

۱۰ ۔ روایت انس دے مطابق علی علیہ السلام وزیر تے خلیفہ نبیؐ نيں۳۹۴

۱۱ ۔ علی علیہ السلام فاروق بین حق تے باطل۳۹۴

۱۲ ۔ علی علیہ السلام باب دین اے جو اس وچ داخل ہوئے اوہ مؤمن اے ۳۹۵

۱۳ ۔ رسولؐ اللہ تے حضرت علی علیہ السلام اک شجر تو‏ں نيں۳۹۵

۱۴ ۔ جس طرح اگ لکڑیاں نو‏‏ں نابود کردیندی اے، حب ّ علی علیہ السلام گناہاں نو‏‏ں نابود کردیندی اے ۔۳۹۶

۱۵ ۔ علی علیہ السلام باب حِطّہ (مغفرت) نيں۳۹۶

۱۶ ۔ پل صراط تو‏ں گذرنے دے لئی علی علیہ السلام دا اجازت نامہ۳۹۶

۱٧ ۔ علی علیہ السلام دے چہرہ د‏‏ی طرف دیکھنا عبادت اے ۳۹٧

۱۸ ۔ علی علیہ السلام دروازۂ شہر علم۳۹٧

۱۹ ۔ بعد وچ رسولؐ، علی علیہ السلام اعلمِ امت نيں۳۹۸

۲۰ ۔ در بہشت اُتے لکھیا اے علی علیہ السلام رسولؐ اللہ دے بھائی نيں۳۹۸

۲۱ ۔ مؤمن دے نامۂ اعمال دا عنوان حبِّ علی بن ابی طالب‘ اے ۳۹۸

۲۲ ۔ حبِّ علیؑ واجب اے ۳۹۹

۲۳ ۔ حبّ علی علیہ السلام "حسنہ" تے نیکی اے ۳۹۹

۲۴ ۔ علی ؑ، رسولؐ اللہ نو‏‏ں سب تو‏ں زیادہ محبوب نيں۳۹۹

۲۵ ۔ ذکر علی علیہ السلام عبادت اے ۴۰۰

۲۶ ۔ غدیر وچ ابلاغ فضائل علی علیہ السلام فرمانِ الٰہی د‏‏ی بنا پر۴۰۰

۲٧ ۔ علی علیہ السلام تے انہاں دے شیعہ بہشتی نيں۴۰۰

۲۸ ۔ علی علیہ السلام تے فاطمہ سلام اللہ علیھا تے حسن تے حسینؑ اہل بیت وچو‏ں نيں۴۰۱

۲۹ ۔ علی علیہ السلام وچ " ۹۰" خِصال انبیاء نيں۴۰۱

۳۰ ۔ فقط نبیؐ تے علی علیہ السلام ہر حالت وچ مسجد وچ داخل ہوسکدے نيں۴۰۲

۳۱ ۔ علی علیہ السلام "افضل رجالِ العالمین" نيں۴۰۲

۳۲ ۔ علی علیہ السلام قسیم النار تے الجنّۃ نيں۴۰۳

۳۳ ۔ اذیتِ علی علیہ السلام ، اذیتِ رسولؐ اللہ اے ۴۰۳

۳۴ ۔ جے سب محب علی علیہ السلام ہوجاندے تاں جہنم خلق ہی نہ ہوتا۴۰۴

۳۵ ۔ وائے بر دشمنِ علی ؑ۴۰۴

۳۶ ۔ محبت علی ؑ، خدا تے رسولؐ نال محبت اے ۴۰۴

۳٧ ۔ علی علیہ السلام اُتے سبّ نبیؐ اُتے سبّ تے شتم اے ۴۰۵

۳۸ ۔ علی علیہ السلام تے قران اک دوسرے تو‏ں جدا نئيں ہوسکتے۴۰۵

۳۹ ۔ علی ؑ، صاحب منزلت ہارونی۴۰۶

۴۰ ۔ علی علیہ السلام اُتے خدا فخر تے مباہات کردا اے ۴۰۶

تتمہ:۴۰٧

منابع تے ماخذ۴۱۲