مچھی پالݨ
مچھی پالݨ مچھیاں دا شکار ، سامبھ تے دیکھبھال اے ۔[۱]
مچھی پالݨ وچ روزگار دیاں سمبھاوناواں
سودھومچھی پالݨ اک صنعت
سودھومچھی پالݨ اک اہم پیشا اے ، جیہدے وچ روزگار دیاں بے حد سمبھاوناواں ہن۔ دیہی ترقی تے ارتھ انتظام وچ مچھی پالݨ دا اہم کردار اے۔ مچھی پالݨ راہیں روزگار سرجن اتے کمائی وچ وادھے دیاں بے حدّ سمبھاوناواں ہن، پینڈو پٹھّ زمین نال جڑے ہوئے لوکاں وچ عامَ طور تے معاشی اتے سماجی روپ نال پچھڑے، شیڈولڈ جاتی، شیڈولڈ جنجاتی اتے ہور کمزور طبقے دے ہن، جنہاں دا جیون-پدھر اس پیشے نوں ہلا شیریل دین نال اٹھ سکدا اے۔ مچھی پالن صنعت اک اہم صنعت دے دوران آؤندا اے اتے اس صنعت نوں شروع کرن لئی گھٹ پونجی دی لوڑ ہندی اے۔ اس کارن اس صنعت نوں سوکھ نال شروع کیتا جا سکدا اے۔ مچھی پالن صنعت دے ترقی نال جتھے اک پاسے کھادھ مسئلہ سدھریگی، اتھے ہی دوجے پاسے غیرملکی مدرا حاصل ہوویگی، جس دے نال مالی حالت وچ وی سدھار ہووےگا۔ آزادی دے بعد دیش وچ مچھی پالن وچ بھاری وادھا ہویا اے۔ سال 1950–51 وچ دیش وچ مچھی دا کل پیداوار 7.5 لکھ ٹن سی، جدوں کہ 2004-05 وچ ایہہ پیداوار 63.04 لکھ ٹن ہو گیا۔ بھارت دنیا وچ مچھی دا تیجا سبھ توں وڈا اتپادک اتے انتردیشی مچھی پالن دا دوجا سبھ توں وڈا اتپادک دیش اے۔ مچھی پالن کھیتر دیش وچ 11 لکھ توں زیادہ لوکاں نوں روزگار حاصل کردا اے۔
آسان، سستا اتے زیادہ کمائی دین والا
سودھوکیونکہ کھیتی باڑی زمین وچ کوئی وادھا نہیں ہو رہا اے اتے زیادہ تر کھیتی باڑی کم مشینری نال ہون لگے ہن، اس لئی راج دی غریبی دی حالت ہور وی بھیانک ہندی جا رہی اے، اس کارن پینڈو کھیتراں وچ مچھی پالن جاے لگھو صنعتاں نوں ہلا شیریل دینی ہوویگی، تدے ہی پینڈو کھیتر دے غریباں دا معاشی اتے سماجی پدھر سدھاریا جا سکیگا۔ سماجی ترقی لئی غریب، بے روزگار، ان پڑھ لوکاں دی مالی حالت عام اتے خاص دھیان دینا ہووےگا۔ اس دے لئی اک آسان، سستے اتے گھٹ ویلے وچ زیادہ کمائی دین والے مچھی پالن صنعت دھندے نوں اپناؤن لئی راغب کرن دی لوڑ ہوویگی۔
سوے-روزگار مہیا کراؤن دی اہم سکیم
سودھوبھارت دی زیادہ تر جن-آبادی پینڈو کھیتراں وچ نواس کردی اے، سماج دی اندیکھی اتے انتظام دے انانسانی وطیرے کارن خاص طور تے شیڈولڈ جاتی، شیڈولڈ جنجاتی اتے غریب طبقہ دے لوک سنکٹ دے دور وچوں گزردے راے ہن۔ پینڈو کھیتر وچ رہن والے سمپنّ سماج دے انسان شیڈولڈ جاتی اتے شیڈولڈ جنجاتی دے لوکاں نوں سماج وچ اپر نہیں اٹھن دندے سن اتے اوہناں دا بندھوا مزدور دے روپ وچ بھرپور استحصال کردے راے ہن۔ پینڈو کھیتر وچ اس طبقہ دے لوکاں وچ کافی سماجی کریتیاں ہن، جس دا پرمکھ کارن ایہناں دا ان پڑھ ہونا اتے ایہناں وچ اندھ-یعقین ہونا اے۔ بھارت سرکار نے ایہناں دی سماجی ترقی لئی اتے ایہناں دی مالی حالت وچ سدھار لیاؤن لئی ایہناں نوں تندرست رکھن اتے سوے-روزگار مہیا کراؤن لئی کئیاں یوجناواں شروع کیتیاں، جس وچوں مچھیپالن نوں اہم پیشے دے روپ وچ اپناؤن لئی راغب کیتا۔ پینڈو کھیتر وچ مچھی پالکاں نوں مچھی پالن صنعت وچ لگاؤن لئی اوہناں نوں تالاب پٹے اتے دواؤنا، انت قسم دا مچھی بیج حاصل کرواؤنا، اوہناں نوں مچھی پالن متعلق تکنیکی سکھلائی دینا شروع کیتا۔
متحد طریقے نال پیشے دی شروعات
سودھومچھیصنعت اک اجیہا پیشہ اے، جس نوں غریب توں غریب انسان اپنا سکدا اے اتے چنگی کمائی حاصل کر سکدا اے اتے سماج وچ انقلاب کاری تبدیلی لیائی جا سکدی اے۔ وکھو-وکھرے مادھئماں نالمچھیپالندھندے وچ لگ کے اپنی مالی حالت سدھاری اے اتے سماجی پدھر وچ وی کافی سدھار ہویا اے۔ اجمچھیوپار وچ لگیاں عورتاں پرشاں دے نال برابر دا ساتھ دے کے آپمچھیویچن بازار جاندیاں ہن، جس دے نال اوہناں دی اس پیشے نال جڑ رہن دی واضع رچی جھلکدی دکھائی دندی اے۔ عورتاں سوے-مدد گروہاں دا گٹھن کرکے مل کے معاشی پدھر عام دا کم کر رہیاں ہن، اتھے دوجے پاسے سماج نوں اک سوتر وچ بنھ کے اگے ودھاؤن دا چنگا کم کر رہیاں ہن۔ اج دے ماحول وچ سماج وچ اتم تھاں بناؤن لئی بچیاں دی سکھیا اتے بہتر دھیان دے کے اوہناں دے مستقبل نوں سنوارن اتے سماج وچ بہتر تھاں دواؤن لئی ایہہ اک تعریف یوگ قدم اے۔ سکھیا نوں سماج دا مکھ انگ منیا گیا اے کیونکہ سکھئت سماج ہی اک انت سماج دی رچنا کر سکدا اے اتے سماج دے نال-نال اپنے گھر، پنڈ، دیش دے ترقی وچ اپنا پورن یوگدان دے سکدا اے
مطابق قدرتی حالت
سودھوساڈے دیش وچ بھو-کھیترپھل دا اک وڈا حصہ اجیہا اے جو ندیاں، سمندر اتے ہور پانی سروتاں نال ڈھکیا ہویا اے اتے فصل دے پیداوار لئی مہیا نہیں اے، اتھےمچھیپالننوں ہلا شیریل دے کے چنگی کمائی حاصل کیتی جا سکدی اے۔ اس صنعت دے زریعہ نال ہور معاون صنعت نوں ترقی یافتہ کرکے لابھ حاصل کیتا جا سکدا اے۔ ایہہ صنعت غیرملکی مدرا حاصل کرن دا پرمکھ زریعہ اے۔ اج لوڑ اس گل دی اے کہ ایہناں نوںمچھیپالننال حاصل ہون والے دھن بارے جانو کرایا جاوے، ایہناں دی نفسیات وچ تبدیلی لیاؤن، ایہناں وچ یعقین جگاؤن، گھر اتے سماج دے بندھناں وچوں باہر نکل کے دھندے وچ لگاؤن لئی اوہناں نوں پورن تعاون دین دی لوڑ اے۔ ادوں ہی ایہہ باہری گھیرے وچ آ کے اپنا معاشی پدھر سدھار سکنگے اتے اک چنگے سماج دا اساری کرکے انقلاب کاری سماجی تبدیلی لیاؤن وچ اہل ہو سکنگے اتے نڈر بن سکنگے۔
پورے سماج دی بہتری
سودھوجس سماج دا معاشی پدھر بہت چنگا ہووےگا، ضرور ہی اس سماج دا سماجی پدھر اچّ راے گا۔ اوہناں دا رہن-سہن، کھان-پین، ماحول اچھا ہووےگا، اوہناں دا چال-چلن چرتروان ہووےگا۔ اس لئی پینڈو کھیتر وچ غریب طبقہ دے لوکاں نوں خاص طور تے شیڈولڈ جاتی / شیڈولڈ جنجاتی طبقہ دے لوکاں نوںمچھیپالندے دھندے وچ لا کے اوہناں دی مالی حالت سدھارنی ہوویگی، تد ہی اوہناں دا سماجی پدھر سدھریگا۔ اس پرکارمچھیپالندیش دی ارتھ-انتظام وچ بہت اہم یوگدان کر سکدا اے۔
لابھ کماؤن والے معاون صنعت
سودھواس صنعت اتے مشتمل ہور معاون صنعت وی ہن، جویں جال اساری صنعت، کشتی اساری صنعت، نائلون اساری، تار دا رسا صنعت، برف دے کارخانے آدی صنعت ویمچھیصنعت توں لابھ لے راے ہن۔ ایہہ صنعت بے روزگاری دور کرن وچ معاون اے۔ روزگار مولک ہون کارن اس صنعت دے زریعہ نال دیش دی پچھڑی سمت وچ سدھار کیتا جا سکدا اے۔ کیونکہ کھیتی باڑی زمین وچ کوئی وادھا نہیں ہو رہا اے اتے زیادہ تر کھیتی باڑی کم مشینری نال ہون لگے ہن، اس لئی دیش دی غریب دی حالت ہور وی بھیانک ہندی جا رہی اے۔ پینڈو کھیتر وچّمچھیپالنجاے اہم صنعتاں نوں ہلا شیریل دینا ہووےگا، تد ہی پینڈو سماجی پدھر سدھاریا جا سکیگا۔ سماجی ترقی لئی غریبی، بے روزگار ان پڑھ لوکاں دی معاشی حالت مضبوط کرن اتے خاص دھیان دینا ہووےگا۔ اس دے لئیمچھیپالنصنعت جو کہ اک آسان، سستا اتے گھٹ ویلے وچ زیادہ کمائی دین والا اے، پیشے نوں اپناؤن لئی راغب کرن دی لوڑ ہوویگی۔ مچھیپالنانتظام شروع کرن توں پہلاںمچھیپالکاں نوں انت تکنیک دی جانکاری دینی اتے سکھلائی دینی ہوویگی۔ جیکرمچھیپالنانت تکنیک نال کیتا جاویگا تاں یقینی طور تےمچھیاتپادکتا ودھیگی اتے جدوںمچھیاتپادکتا ودھیگی تاں کمائی وچ وادھا ہووےگا اتے کمائی وچ وادھا ہووےگا تاں مقررہ روپ نال سماجی پدھر سدھریگا کیونکہ معاشی انہوند وچ جتھے غریب ویکتیاں دا جیون-پدھر ڈگیا ہویا سی، اس وچ سدھار ہووےگا، پروار دے بچیاں نوں سکھئت کر سکنگے اتے جدوں بچے سکھئت ہو جانگے تاں سماج وچ اوہناں دا پدھر اچا ہووےگا اتے ہین بھاونا دی کنٹھا توں مکتی ملیگی اتے ایہی سکھئت بچے سماج دے ہور میبراں نوں اپنا سماجی پدھر عام وچ خاص یوگدان دے سکنگے۔ اس لئی ایہناں نوں سوے-روزگار وچ لگاؤنا ضروری اے۔
سہِ-کمائی دے ہور سروت
سودھومچھیپالنسہِ-کمائی دے ہور سروت - اس صنعت دے نال-نال ہور معاون صنعت وی کر سکدے ہاں، جنہاں وچ لاگت در گھٹ آؤندی اے اتے منافع زیادہ ملدا اے۔ مچھیپالندے نال-نال ہور اتپادک جیواں داپالنکیتا جا سکدا اے، جس دے نالمچھیپیداوار وچ ہون والے خرچ دی تکمیل کیتی جا سکے اتے ہور جیواں توں اتسرجت بے کار پدمعنےآں دی ورتوںمچھیپالنلئی ہو سکے اتے ہور جیواں دے پیداوار توں وادھو کمائی حاصل ہو سکے۔ حال وچّمچھیپالندے نال سور، بطخ اتے مرغیپالنکرنا کافی فائدہ مند ثابت ہویا اے۔ ایہناں پریوگاں توں حاصل نتیجے آشاجنک اتے اتشاہ پوروک ہن۔
مچھیپالندے نال جھونا پیداوار
سودھواس کھیتی وچ جھونے دیاں دو فصلاں (لمبے بوٹیاں دی فصل خریف وچ اتے زیادہ اناج دین والے جھونے دی فصل ربی وچ) اتے سال وچّمچھیدی اک فصل جھونے دیاں دوناں فصلاں دے نال لئی جا سکدی اے۔ جھونا اتےمچھیپالندی چون کردے ویلے اس دا دھیان رکھنا چاہیدا اے کہ زمین وچ زیادہ توں زیادہ پانی روکن دی صلاحیت ہونی چاہیدی اے، جو اس کھیتر وچ کنہار مڑھاسی اتے ڈورسا مٹی وچ پائی جاندی اے۔ کھیت وچ پانی دے آؤن-جان دی بہتر ووستھامچھیپالنلئی اتی ضروری اے۔ سنجائی دے زریعہ موجود ہونے چاہیدے ہن اتے اوسط ورکھا 800 ملیمیٹر توں زیادہ ہونی چاہیدی اے۔
مچھیپالندے نال بطخپالن
سودھومچھیپالنسہِ-بطخپالنلئی اک چنگے تالاب دی چون اتے انچاہیاںمچھیاں اتے بنسپتی دا چھٹائیمچھیپالنتوں پہلاں کرنی لازمی اے۔ جویں کہ پہلاں دسیا گیا اے کہمچھیوچ بھنڈار دی در نال اس وچ گھٹ رہندی اے۔ 6000 مچھیدے بچے/ہیکٹیئر دی در نال گھٹو-گھٹو 100 کلومیٹر سائز دا مجموعہ کرنا لازمی اے کیونکہ بطخاں چھوٹیاںمچھیاں نوں اپنا غذا بنا لیندیاں ہن۔ بطخاں نوںپالنلئی بطخاں دی قسم اتے دھیان دینا اتی ضروری اے۔ بھارتی سدھری ہوئی نسل دیاں بطخاں اپیکت پائیاں گئیاں ہن۔ خاکی کینپویل دیاں بطخاں وی ہن پالیاں جان لگیاں ہن۔ اک ہیکٹیئر پانی کھیتر وچّمچھیپالنلئی جو کھاد دی لوڑ پیندی اے، اس دی تکمیل 200-300 بطخاں/ہیکٹیئر مل کے پوری کیتی جا سکدی اے۔
مچھیدے نال مرغیپالن
سودھومچھیاتے مرغیپالندے دوران مرغی کیلٹر دا ورتوں سدھے تالاب وچ کیتا جاندا اے، جومچھیاں ولوں کھانے دے روپ وچ ورتوں کیتا جاندا اے اتے باقی بچیا ہویا کیلٹر تالاب وچ کھاد دے کم آ جاندا اے۔ مرغی دے گھر نوں آرامدائک اتے گرمیاں وچ ٹھنڈھا اتے سردیاں وچ گرم رکھن دی انتظام ہونی لازمی اے۔ نال ہی اس وچ ہریک پنچھی لئی ضروری جگہ، ہوا، روشنی اتے دھپّ آؤنی چاہیدی اے اتے اس نوں سکا رکھنا چاہیدا اے۔ مرغیاں دے آنڈے، مرغیاں دی پرجاتی اتے نسل اتے اوہناں دے رہن دی بہتر انتظام متوازن کھانا اتے اوہناں دی صحتَ رکھیا متعلق انتظام آدی اتے انحصار کردی اے۔
مچھیپالندے نال جھینگاپالن
سودھومچھیدے نال جھینگاپالنوچ سانوں تالاب دی تیاری اتے انتظام پہلاں وانگ ہی کرنی اے۔ تالاب دی ساری تیاری ہو جان دے بعد مٹھے پانی وچ جھینگا بھنڈار کردے ہاں۔ پالنوالی پرجاتی جس نوں اسیں ‘‘مہا جھینگا’’ وی کہندے ہاں اتے جو سبھ توں تیز ودھن والا ہندا اے ‘‘میکروبیکیئم روجنورگیی’’ اے۔ اس داپالنمچھیدے نال اتے صرف جھینگاپالندوناں ودھیاں نال کر سکدے ہاں۔ ایہہ تالاب دے تل وچ رہندا اے اتےمچھیاں ولوں نہ کھادھے گئے غذا، پانی وچ رہن والے کیڑے اتے کیٹ-پتنگاں دے لاروے آدی نوں کھاندا اے۔ جدوں اس دامچھیدے نالپالنکردے ہاں تاں تالاب دی بھنڈار کیتی جا رہی مگرلمچھیبیج دی گنتی گھٹ کر دتی جاندی اے۔ مچھیدے نال-نال جھینگاپالنوچ لگبھگ 15, 000 جھینگے دے بیج متعلق ہیکٹیئر دی در نال اکٹھے کیتے جاندے ہن۔ اس دے لئی کسے وادھو کھاد جاں غذا آدی نوں تالاب وچ پاؤن دی لوڑ نہیں رہندی۔ عامَ طور تے جھینگے دے بیج چھ مہینے وچ 70-80 گرام دے اتے سائز وچ 120-130 سینٹیمیٹر دے ہو جاندے ہن۔ ایہناں نوں بازار وچ ویچن تے چنگی قیمت حاصل کیتی جا سکدی اے۔
مچھیدے نال سورپالن
سودھوکھیتی کھیتر دے بے کار مادہ دا ورتوں کھیتی باڑی اتے ڈنگراں دےپالنوچ کیتا جاندا اے۔ اسے کرم وچّمچھیاتے سورپالننال-نال کرن دا ڈھنگ ترقی یافتہ کیتا گیا اے۔ سورپالنتالاب دے کنڈھے جاں اس دے کنارے اتے چھوٹا گھر بنا کے کیتا جاندا اے جس دے نال سورپالنوچ تیاگ کیتے گئے بے کار مادہ مل-موتر سدھے تلإ وچ روڑھ دتے جاندے ہن، جو کہمچھیدا آہار بن جاندا اے۔ نال ہی تلإ وچ کھاد دا کم وی کردا اے اتے تلإ دی اتپادکتا نوں ودھاؤندا اے، جس دے نالمچھیپیداوار ودھدا اے۔ اس پرکارمچھیپالنویلے سانوںمچھیاں نوں وادھو آہار نہیں دینا پیندا۔ نال ہی کھاد دا خرچ وی بچ جاندا اے۔ سورپالنوچ جو خرچ آؤندا اے اس دی تکمیل سور دا ماس ویچن نال ہو جاندی اے۔ مچھیدے نال سورپالنتکنیک بہت آسان اے اتے کسان اس نوں سوکھ نال کر سکدے ہن۔
مچھیپالندے نال سنگھاڑا پیداوار
سودھوچھوٹے تالاب جنہاں دی گہرائی 1-2 میٹر ہندی اے، جنہاں وچّمچھیپالنکیتا جاندا اے، اوہناں وچ سنگھاڑے دی اپج وی لئی جا سکدی اے۔ سنگھاڑا اک اتم کھادھ مادہ اے۔ تالاب وچ سنگھاڑا برسات وچ لگایا جاندا اے اتے اپج اکتوبر مہینے توں جنوری تک لئی جا سکدی اے۔ سنگھاڑا اتےمچھیپالننال جتھےمچھیاں نوں غذا حاصل ہندا اے، اتھا کھاد دی ورتوں سنگھاڑے دے وادھا وچ معاون ہندی اے۔ سنگھاڑے دیاں پتیاں اتے ٹاہنیاں جو سمیں-ویلے تے ٹٹدیاں ہن، مچھیاں دے غذا دا کم کردیاں ہن۔ اجیاے تالاباں وچ کالبسو اتے مگرل دی بہتات چنگی رہندی اے۔ پودیاں دے اوہ حصہ جنہاں نوںمچھیاں نہیں کھاندیاں، تالاب وچ کھاد دا کم کردے ہن، جس دے نال تالاب وچ پلوک دی بہتات زیادہ ہندی اے، جومچھیاں دا غذا اے۔
غیرملکی مدرا حصول دا زریعہ
سودھومچھینریات اج کئی دیساں وچ غیرملکی مدرا اکٹھا کرن دا اک مکھ زریعہ بن گیا اے۔ بھارت ورگے ہور کئی دیش جتھےمچھیدی کھپت گھٹ اے پر پیداوار زیادہ اے، اتھےمچھیدا نریات کرکے بھاری مقدار وچ غیرملکی مدرا اس توں حاصل کیتی جاندی اے۔ اج جاپان وچ دنیا دا سبھ توں زیادہمچھیپیداوار ہندا اے، جدوں کہ امریکہ، برٹین، کینیڈا آدی دیساں وچ اتھوں دی کھپت دے سامان پیداوار نہیں اے۔ جنہاں دیساں وچّمچھیکھپت توں زیادہ پیداوار ہندا اے، اوہ دیش اجیاے دیساں نوں جتھے کھپت توں گھٹ پیداوار ہووے، نوں بھاری مقدار وچّمچھیدا نریات کردے ہن۔ کئی دیساں وچ قومانتری بازار توں پیسہ حاصل کرن دا اکلوتا ذریعہمچھیپیداوار اتےمچھینریات اتے ٹکیا اے۔ مچھیپالنپیشے دا مہتومچھیقومانتری بازار وچ اپاہلیت، لوڑ اتے گھٹ پیداوار اتے تکمیل دی وجہ نال زیادہ توں زیادہ ہندا جا رہا اے۔ مچھیپالنکھیتر نریات دے ذریعے غیرملکی مدرا اکٹھا کرن والا اک پرمکھ سروت اے۔
مچھیاں وچ روگ اتے علاج
سودھومچھیاںوی ہور جیواں وانگ پرتیکول واتاوارنوچّروگگرست ہو جاندیاں ہن۔ روگپھیلدے ہی سنچتمچھیاںدے سبھاءوچّڈریکٹ انتر آ جاندا اے۔ پھر وی عامَ طور تےمچھیاںروگنال لڑنوچّپوری طرحاں سمررتھ ہندیاں ہن۔
روگگرستمچھیاںدے لچھن
سودھو- بیمار مچھی سموہوچّنہ رہِ کے کنڈھے اتے الگّ-تھلگ دکھائی دندی اے، اوہ ستھل ہو جاندی اے۔
- بے چیناتےانینترت تیردیاں ہن۔
- اپنے سریر نوں بندھان دے کنارے جاں پانیوچّگڈے بانس دے ٹھونٹھ نال بار-بار رگڑنا۔
- پانیوچّبار-بار کدّ کے پانی نوں چھلکاؤنا۔
- منہ کھولھ کے بار-بار ہوا اندر لین دی کوشش کرنپ۔
- پانیوچّبار-بار گول-گول گھمنا۔
- غذا نہیں کرنا۔
- پانیوچّسدھا ٹنگے رہنا۔ کدی-کدی الٹی وی ہو جاندی اے۔
- مچھی دے سریر دا رنگ پھکا پے جاندا اے۔ چمک گھٹ ہو جاندی ہےاتےسریر اتے شلیشمک دروَ دے رساء نال سریر چپچپا چکنا ہو جاندا اے۔
- کدی-کدی اکھ، سریراتےگلپھڑے پھلّ جاندے ہن۔
- سریر دی چمڑی پھٹ جاندی ہےاتےاس نال خون لگدا اے۔
- گلپھڑے (گلس) دی لالی گھٹ ہو جانی، اوہناںوچّسفید دھبیاں دا بننا۔
- سریروچّپرجیوی دا واس ہو جاندا اے۔
اپروکت کارناں نال مچھی دا ترقی رک جاندا ہےاتےسماں پا کے تالابوچّمچھی مرن وی لگدی اے۔
روگدے کارن
سودھو- ()کیمیائی پرورتن:-پانی دی گنوتا، تاپمان، پی۔ایچّ۔آکسیجن، کاربن ڈائی آکسائیڈ آدی دی امتوازن مقدار مچھی لئی گھاتک ہندی اے۔
- (ا)مچھی دے خراب مادہ پانیوچّاکٹھے ہندے جاندے ہناتےمچھی دے انگاں جویں گلپھڑے، چمڑی، مکھ گہا دے سمپرکوچّآ کے اوہناں نوں نقصان پہنچاؤندے ہن۔
- () کاربنک کھاد، کھاد جاں کھانا لوڑ توں زیادہ دتے جان نال زہریلیاں گیساں پیدا ہندیاں ہن، جو نقصان دائک ہندیاں ہن۔
- (س) بہت سارےروگجنک جیوانواتےوشانو پانیوچّرہندے ہن، جدوں مچھی پرتیکول حالتوچّکمزور ہو جاندی اے تاں اس اتے جیوانو/وشانو حملہ کرکےروگگرست کر دندے ہن۔
مکھ طور تےروگاں نوں چار حصیاںوچّونڈیا جا سکدا ہے-
1.پرجیوی جنتروگ
سودھواندرونی پرجیوی، مچھی دے اندرونی انگاں جویں کہ سریر گہی، لہو نالی، گردہ آدیوچّروگپھیلاؤندے ہن، جدوں کہ باہری پرجیوی مچھی دی چمڑی، گلپھڑے، کھنبھاں آدی نوںروگگرست کردے ہن۔ ٹرائکوڈنوسس لچھن- ایہہروگٹرائکوڈینا نامک پروٹوجوآ پرجیوی نال ہندا اے، جو مچھی دے گلپھڑےاتےسریر دے باہری حصے اتے رہندا اے۔ سنکرمت مچھیوچّستھلتا، بھاروچّکمیاتےمرن کنارے والی حالت ہو جاندی اے، گلپھڑے توں زیادہ شلیشم متاثر ہون نال ساہ لینوچّکٹھنائی ہندی اے
علاج
سودھوہیٹھ لکھے کیمیائی مادےآں دے گھولوچّسنکرمت مچھی نوں 1-2 منٹ ڈبا کے رکھیا جاندا اے۔ 1.5 فیصدی عام لون گھول 25 پی۔پی۔ایم۔پھارمیلن 10 پی۔پی۔ایم۔کاپرسلفٹ (نیلا تھوتھا) گھول
2. مائکرواتےمکسوسپوریڈئیسس
سودھولچھن-
مائکروسپاریڈئیسسروگچھوٹی اوستھاوچّزیادہ ہندا اے، ایہہ کوشکاواںوچّتنتومئی کرمیکوش بنا کے رہندے ہناتےاوتکاں نوں بھاری نقصان پہنچاؤندے ہن، مکسوسپوریڈئیسسروگمچھی دے گلپھڑیاںاتےچمڑی نوں سنکرمت کردا اے۔
علاج
سودھوایہناں دی روکتھام لئی کوئی طبی پوری طرحاں لابھکاری سدھ نہیں ہوئی اے۔ اس لئیروگگرست مچھی نوں باہر کڈھ دندے ہن، مچھی بیج اکتریکرن توں پہلاں چونا، بلیچنگ پاؤڈر نال پانی نوںروگانومکت کردے ہن۔
3.سفید دھبیدارروگ
سودھولچھن-
ایہہروگاکتھیوتھرس پروٹوجون ولوں ہندا اے، اسوچّمچھی دی چمڑی، کھنبھاتےگلپھڑیاں اتے چھوٹے سفید دھبے ہو جاندے ہن۔ ایہہ اوتکاںوچّرہِ کے اوتکاں نوں نشٹ کر دندے ہن۔
علاج
سودھو0.1 پی۔پی۔ایم۔ میلاکائٹ گرین + 50 پی۔پی۔ایم۔ پھارملنوچ1.2 منٹ تک مچھی نوں ڈباؤندے ہا۔
تالابوچ15 توں 25 پی۔پی۔ایم۔ پھارمیلن ہر دوجے دنروگختم ہون تک پاؤندے ہاں۔
4.ڈیکٹائلو گائروسساتےگائرو ڈیکٹائلوسس
سودھولچھن-
سودھوایہہ کارپاتےہنسکمچھیاںلئی خطرناک ہن۔ ڈیکٹائلوگائرس مچھی دے گلپھڑیاں نوں سنکرمت کردے ہن، اس توں ایہہ بدرنگ، سریر دے وادھاوچّکمیاتےبھاروچّکمی جاے لچھن درساؤندے ہن۔
گائروڈیکٹائلس چمڑی اتے سنکرمت حصہ دیاں کوشکاواںوچّزخم بنا دندا اے، جس دے نال شلکاں دا ڈگنا، زیادہ خشکیاتےچمڑی بدرنگ ہو سکدی اے۔
علاج-
سودھوپی۔پی۔ایم۔ پوٹاشیئم پرمیگنیٹ دے گھولوچ30 منٹ تک رکھدے ہاں۔
سودھو1:2000 دا ایسٹک ایسڈ دا گھولاتے2 پرتیدگات نمک گھولوچّواری-واری نال 2 منٹ لئی ڈباؤ۔ تالابوچّمیلاتھیان 0.25 پی۔پی۔ایم۔ ستّ دناں دے انتروچّتن وار چھڑکو۔
5.آرگلوسس
سودھولچھن-
ایہہروگآرگلس پرجیوی دے کارن ہندا اے۔ ایہہ مچھی دی چمڑی اتے ڈونگھے زخم کر دندے ہن، جس نال چمڑی اتے پھپھونداتےجیوانو حملہ کر دندے ہناتےمچھیاںمرن لگدیاں ہن۔
علاج
سودھو500 پی۔پی۔ایم۔ پوٹاشیئم پرمیگنیٹ دے گھولوچ1 منٹ لئی ڈباؤ۔
سودھو0.25 پی۔پی۔ایم۔ میلیتھیانرن نوں 1-2 ہفتے دے وقفےوچ3 وار ورتوں کرو ۔
6. جیوانو جنتروگ
سودھولچھن-
سودھوایہہ پھلیکسیبیکٹر کانلمنیرس نامک جیوانو دے سنکرمن نال ہندا اے، پہلاں سریر دے باہری حصے اتےاتےگلپھڑیاںوچّزخم ہونے شروع ہو جاندے ہن، پھر جیوانو چمڑی دے اوتکوچّپہنچ کے زخم کر دندے ہن۔
علاج-
سودھوسنکرمت بھاگوچّپوٹاشیئم پرمیگنیٹ دا لیپ لگاؤ۔ 1-2 پی۔پی۔ایم۔ کاپر سلفٹ دا گھول تالاباںوچّپاؤ۔
7.بیکٹیریئل ہماریجک سیپٹیسمیا
سودھولچھن-
سودھوایہہمچھیاںوچّایرومونانس ہائڈروپھلااتےسیوڈوموناس پھلرسینس نامک جیوانو توں ہندا اے، اسوچّسریر اتے پھوڑےاتےپھیلاء آؤندا اے، سریر اتے پھلے ہوئے زخم ہو جاندے اے جو چمڑیاتےماس پیشیاںوچّہوئے نقصان نوں درساؤندا اے، کھنبھاں دے بنیاد اتے زخم دکھائی دندے ہن۔
علاج-
تالاباںوچ2-3 پی۔پی۔ایم۔ پوٹاشیئم پرمیگنیٹ دا گھول پاؤنا چاہیدا اے۔ ٹیرامائیسین نوں غذا دے نال 65-80 ملیگرام متعلق کلوگرام بھار نال 10 دن تک لگاتار دیو۔
8.ڈرانپسی
سودھولچھن-
سودھوایہہ اوہناں تالاباںوچّہندا اے، جتھے بہتر غذا دی کمی ہندی اے۔ اسوچّمچھی دا دھڑ اس دے سر دے انوپاتوچّکافی پتلا ہو جاندا ہےاتےکمزور ہو جاندی اے۔ مچھی جدوں ہائڈروپھلا نامک جیوانو دے سمپرکوچّآؤندی اے تاں ایہہروگہندا اے۔ پرمکھ لچھن اپرلی پرط دا بہت زیادہ ماتراوچّڈگنااتیڈھڈّوچّپانی بھر جاندا اے۔
علاج-
سودھومچھیاںنوں ضروری غذا دینااتےپانی دی گنوتا بنائی رکھنا۔ تالابوچ15 دن دے وقفےوچ100 کلوگرام متعلق ہیکٹیئر دی در نال چونا پاؤ۔
9.ایڈورڈسلوسس
سودھولچھن-
سودھواس نوں سڑ کے گل جان والاروگوی کہندے ہن، ایہہ ایڈورڈسلا ٹارڈا نامک جیوانو توں ہندا اے۔ شروعاتی طور تے مچھی کمزور ہو جاندی اے، اپرلی پرط ڈگن لگدی اے، پھر پیشیاںوچّگیس نال پھوڑے بن جاندے ہن، خراب حالتوچّمچھیوچوں بدبو آؤن لگدی اے۔
علاج-
سودھوسبھ توں پہلاں پانی دی گنوتا دی جانچ کراؤنی چاہیدی اے۔
0.04 پی۔پی۔ایم۔ دے آئیوڈین دے گھولوچّدو گھنٹے لئی مچھی نوں رکھنا چاہیدا اے۔
10. وائبریوسس
سودھولچھن-
سودھوایہہروگوبریا پرجاتی دے جیوانوآں توں ہندا اے، اسوچّمچھی نوں غذا دے متعلق رچی نہ ہون دے نال-نال رنگ کالا پے جاندا اے، مچھی اچانک مرن وی لگدی اے۔ ایہہ مچھی دیاں اکھاں نوں زیادہ متاثر کردا ہےاتےسوج دے کارن اکھ باہر نکل آؤندی ہےاتےسفید دھبے پے جاندے ہن۔
علاج-
سودھوآنکسیٹیٹراسائیکلناتےسلپھونامائڈ نوں 8-12 گرام متعلق کلوگرام غذا دے نال ملا کے دینا چاہیدا اے۔
11.پھنرانٹاتےٹیلرانٹ
سودھولچھن-
سودھوایہہروگایرومونانس پھلؤریسینس، سیوڈومونانس پھلؤریسینساتےسیوڈومونانس پٹیپھیسینس نامک جیوانو دے سنکرمن نال ہندا اے، اسوچّمچھی دے کھنبھاتےپوچھ سڑ کے ڈگن لگدے ہن۔ بعدوچّمچھیاںمر جاندیاں ہن۔
علاج-
سودھوپانی دی صفائی ضروری اے۔
سودھوایمیکول طبی 10 ملیلیٹر متعلق سو لیٹر پانیوچّملا کے سنکرمت مچھی نوں 24 گھنٹے تک گھولوچّرکھنا چاہیدا اے۔ الی/پھپھوند جنتروگ نمی دے ودھن نال خاص طور اُتے ورکھا رتّ دے شروع ہندیاں ہی ماحولوچّپھپھوند دے جیوانو پھیلن لگدے ہن، مچھی دے آنڈے، سپاناتےنوجات بچےاتےزخمی وڈیاںمچھیاںپھپھوند نال چھیتی سنکرمت ہندیاں ہن۔ اصلوچّپھپھوند دوسراروگجنک اے، جو مطابق موسموچّسریر دے زخمی انگاں اتے آسرا پا کے ودھدے-پھلدے ہن۔
12.سیپرولگنیوسس
سودھوسیپرولگنیوسس پیرالسکا نامک پھپھوند توں ہندا اے، جال چلاؤناتےآواجائی دوران مچھی بیج دے زخمی ہو جان نال پھپھوند زخمی سریر اتے چپک کے پھیلن لگدا ہےاتےچمڑی اتے سفید جالیدار تہہ بناؤندا اے۔ ایہہ سبھ توں خطرناکروگاے۔
لچھن-
1. جباڑھے پھلّ جاندے ہن، انھاپن آؤن لگدا اے۔ 2. پیکٹورلپھناتےکانڈلپھن دے جوڑ اتے خون جمع ہو جاندا اے۔ 3. روگگرست حصہ اتے روئی ورگے گچھے ابھر آؤندے ہن۔ 4. مچھی کمزوراتےسست ہو جاندی اے۔
علاج-
سودھو3 فیصدی لون دا گھول جاں 1:1000 حصہ پوٹاش دے گھول جاں 1:2000 کیلشیئم سلفٹ دے گھولوچ5 منٹ تک ڈباؤناتےاسروگدے ختم ہون تک دہراؤن نال فائدہ ہندا اے۔
13.بریکیومائسس-
سودھواس دا حملہ گلپھڑیاں اتے ہندا اے، جس دے نال گلپھڑے رنگہین ہو جاندے ہن، جو کجھ ویلے بعد سڑ-گل کے ڈگّ جاندے ہن۔
علاج-
سودھو1. 250 پی۔پی۔ایم۔ دا پھارملن گھول بنا کے مچھی نوں نہلاؤ۔ 2. 3 فیصدی عام لون دے گھول نال مچھی نوں خاص طور اُتے گلپھڑیاں نوں دھونا چاہیدا اے۔ 3. پانی دا 1-2 پی۔پی۔ایم۔ کاپر سلفٹ (نیلا تھوتھا) نالعلاجکرنا چاہیدا اے۔ 4. تالابوچ15-25 پی۔پی۔ایم۔ دی در نال پھارملن پاؤ۔
14.ایپیجئیٹک السریٹو سنڈروم (ای۔یو۔ایسّ۔)
سودھوپچھلے 22 سالاں توں ایہہروگمہاماری دے روپوچّبھارتوچّپھیل رہا اے۔ سبھ توں پہلاں ایہہروگ1983 توں ترپرا راجوچّداخل ہویااتےاتھوں سارے بھارتوچّپھیل گیا۔ ورکھا دور دے بعد ٹھیک رتّ دے آرنبھوچّسبھ توں پہلاں تلوچّرہن والی سنول، مانگور، سندھی بانم، سندھاڑ، کٹرنگاتےمقامی چھوٹی چھلکے والیاںمچھیاںاسروگتوں متاثر ہندیاں ہن۔ کجھ ہی سمیںوچّپالن والیاں کارپمچھیاںجویں - کتلا، روہواتےمرگلمچھیاںوی اسروگدی چپیٹوچا جاندیاں ہن۔ اس مہاماری دے شروعوچّمچھی دی چمڑی اتے جگہ-جگہ خون دے دھبے ابھردے ہن، جو بعدوچّسٹّ دے ڈونگھے زخماںوچّتبدیل ہو جاندے ہناتیؤنھاںوچوں خون نکلن لگدا اے۔ خراب حالتوچّہرے لال دھبے ودھدے ہوئے پورے سریر اتے اتھے-اتھے ڈونگھے السروچّتبدیل ہو جاندے ہن۔ خاص کرکے سراتیپوچھ دے نال والے حصہ اتے۔ کھنبھاتےپوچھ گل جاندی ہےاتےسٹے وجوں چھیتی ہی مکمل پیمانے اتےمچھیاںمر کے کنڈھے دکھائی دین لگدیاں ہن۔
کارن-
ایہہروگٹوبھے، تالاباںاتےندیوچّرہن والیمچھیاںوچّپھیل سکدا اے، پر اسروگدی مار کھیتی دی زمین دے نیڑلے تالاباںوچّزیادہ دیکھیا گیا اے، جتھے مینہہ دے پانیوچّکھاد، کیٹناشک آدی گھل کے تالابوچّداخلہ کردے ہن۔ عامَ طور تے کیڑے مار دوائیاں دے اثر نال مچھی دیروگروکن دی صلاحیت گھٹ ہو جاندی اے۔ پانیوچّآلودگی زیادہ ہون اتے امونیا دا اثر ودھ جاندا ہےاتےپانیوچّآکسیجن دی مقدار گھٹ ہو جاندی اے۔ ایہہ حالت اسروگدے بیکٹیریا لئی مطابق ہندی اے، جس دے نال ایہہ تیزی نال ودھدے ہناتےشروعوچّچمڑی اتے دھبیاں دے روپوچّدسنیوگ ہندے ہن، جو بعدوچّڈونگھے السر دا روپ دھارن کر لیندے ہن۔ اسروگدے پھیلنوچّکئی کارک اپنا یوگدان دندے ہن، جسوچّوائرس، بیکٹیریااتےپھنگس (پھپھوند) پرمکھ ہن۔
بچاء دے اپاء-
سودھو1. پہلاں توں ہیروگگرست پرجنکاں، جو بعدوچّبھلے ہی صحت مند ہو جاندے ہن، اجیاے پرجنکاں توں مچھی بیج اتپادت نہیں کرنے چاہیدے۔ 2.تالاب دے کنڈھے جیکر کھیتی زمین اے تاں تالاب دے چارے پاسے بنھ بنا دینا چاہیدا اے، تاں کہ کھیتی زمین دا پانی سدھا تالابوچّداخلہ نہ کرے۔ 3. ورکھا دے بعد پانی دا پی۔ایچّ۔ دیکھ کے جاں گھٹو-گھٹو 200 کلو چونے دا ورتوں کرنا چاہیدا اے۔ 4.سرد رتّ دے شروعاتی کالوچّآکسیجن گھٹ ہون تے پمپ، بلوئر نال پانیوچّآکسیجن نوں پرواہت کرنا چاہیدا اے۔ متعلق ایکڑ 5 کلو موٹے دانے والا لون پاؤن نال کتلااتےہورمچھیاںنوں ورکھا دے بعد مچھیوچّہور ہون والےروگاں توں سرکھیا کیتی جا سکدی اے۔
علاج-
سودھو1. زیادہروگگرست مچھی نوں تالابوچوں وکھ کر دینا چاہیدا ہےاتےتالابوچّکلی دا چونا (کوک لائم) جو کہ ٹھوس ٹکڑیاںوچّہووے، 600 کلو متعلق ہیکٹیئر/میٹر دی در نال پانیوچّتن ہفتہ واری قشطاںوچّپاؤن نال تن ہفتےوچّنینترت ہو جاندی اے۔ 2. چونے دی ورتوں دے نال-نال بلیچنگ پاؤڈر 1 پی۔پی۔ایم۔ مطلب 10 کلو متعلق ہیکٹیئر/میٹر دی در نال تالابوچّپایا جانا کارگر سدھ ہندا اے۔ گھٹ ماتراوچّجاں چھوٹے تالابوچّمچھی گرست ہون تے پوٹاشیئم پرمیگنیٹ 0.5 توں 2.0 پی۔پی۔ایم۔ دے گھولوچ2 منٹ تک اشنان لگاتار 3-4 دناں تک کراؤن نال فائدہ ہندا اے۔ 3. سپھیکس- مرکزی سوچھ پانی سنوردھن ادارہ (سیپھا) بھونیشور دے سائنسداناں نے السریٹو سنڈروم دے انمولن لئی دوائی بنائی اے، جو ایکواویٹ لیبارٹریز رانچی ولوں ویچی جاندی اے۔ متعلق ہیکٹیئر/میٹر 1 لیٹر دی در نال پانی داعلاجلوڑ مطابق کیتا جا سکدا اے۔ متعلق لیٹر اس دا ملّ 950 روپئے دے لگبھگ اے۔
پی۔پی۔ایم۔ دی گنتی کویں کراںگے
پی۔پی۔ایم۔ مطلب پارٹس اتے ملیان یعنی حصہ متعلق دس لکھ 1 پی۔پی۔ایم۔ مطلب اک گھن فٹ پانیوچ0.283 گرام دوائی کل مقدار گراموچ= پانی کھیتر دی لمبائی (میٹروچ) X پانی کھیتر دی چوڑائی (میٹروچ) X پانی کھیتر دی گہرائی (میٹروچ) X ڈوز پی۔پی۔ایم نوٹ: اک ہیکٹیئر میٹر پانی کھیتر یعنی اک میٹر ڈونگھے اک ہیکٹیئر پانی کھیتروچ1 پی۔پی ایم۔ لئی 10 کلوگرام دوائی لگیگی۔ جاں 1 پی۔پی۔ایم۔ یعنی اک لیٹر پانیوچ0.0001 گرام دوائی جاں 1 پی۔پی۔ایم۔ یعنی اک گیلن پانیوچ0.0083 گرام دوائی سروت:مدھ پردیش حکمرانی، مچھوا کلیاناتےمچھی ترقی۔