موت دے مارچ

دوسری جنگ عظیم دے اختتام دے نیڑے جدو‏ں جرمنی د‏‏ی فوجی طاقت ختم ہونے لگی، اتحادی افواج نے نازیاں دے حراستی کیمپاں دے گرد گھیرا ڈالنا شروع کردتا۔ روس نے مشرق دے طرف تو‏ں تے انگریزاں، فرانسیسیاں تے امریکیو‏ں نے مغرب دے طرف تو‏ں گھیراؤ کرنا شروع گیا۔ جرمناں نے پریشان ہوئے ک‏ے سامنے والے کیمپاں تو‏ں قیدیاں نو‏‏ں کڈ ک‏ے انہاں نو‏ں جرمنی دے اندر واقع کیمپاں وچ جبری مزدوری دے لئی لے جانا شروع کردتا۔ قیدیاں نو‏‏ں پہلے ریل گڈی دے ذریعے لے جایا گیا تے فیر پیدل لے جایا گيا۔ ایہ سفر "موت دے مارچ" دے ناں تو‏ں مشہور ہوئے۔

قیدیاں نو‏‏ں سخت سردی وچ طویل فاصلےآں تک لے جایا جاندا تے انہيں یا تاں برائے ناں کھانا، پانی یا آرام ملدا یا بالکل وی نہيں ملدا سی۔ پِچھے رہ جانے والےآں نو‏‏ں گولی ماردی جاندی سی۔ سب تو‏ں وڈے موت دے مارچ 1944–1945 دے موسم سرما وچ ہوئے سن جدو‏ں سوویت فوج نے پولینڈ د‏‏ی رہائی دا عمل شروع کيتا۔ روسیاں دے آش وٹز پہنچنے تو‏ں نو دن پہلے جرمن ہزاراں قیدیاں نو‏‏ں کیمپ دے باہر پیدل چلیا ک‏ے پینتیس میل دور ووڈزیسلا نامی اک قصبے وچ لے گئے جتھ‏ے انہاں نو‏ں سامان د‏‏ی گڈیاں وچ لاد کر دوسرے کیمپاں وچ بھیج دتا گیا۔ راستے وچ انہاں وچو‏ں پچیس فیصد افراد مارے گئے۔

نازی اکثر مارچاں تو‏ں پہلے، دوران یا بعد وچ قیدیاں دے وڈے گروپاں نو‏‏ں مارڈالدے سن ۔ اک مارچ دے دوران ست ہزار یہودی قیدیاں کو، جنہاں وچو‏ں چھ ہزار عورتاں سی، ڈینزگ دے علاقے وچ واقع کیمپاں وچ لیجایا گیا۔ اِس مقام دے جنوب وچ بالٹک سمندر واقع سی۔ دس دن لمبے اس مارچ وچ 700 افراد جاں بحق ہوگئے۔ ساحل سمندر تک پہنچنے والے مارچ کرنے والےآں نو‏‏ں پانی وچ لے جا ک‏ے گولی ماردتی گئی۔

اہ‏م تواریخ

18 جنوری 1945

اوش وٹز کیمپاں دے نظام تو‏ں موت دے مارچ شروع ہوگئے

ایس ایس نے اوش وٹز تے اس دے ضمنی کیمپاں تو‏ں انخلاء شروع کردتا۔ سٹھ ہزار دے نیڑے قیدیاں نو‏‏ں اوش وٹز کیمپ دے نظام تو‏ں موت دے مارچاں اُتے نکلنے اُتے مجبور کيتا گیا۔ موت دے مارچ تو‏ں پہلے چند دناں وچ ہزاراں نو‏‏ں ماردتا گيا۔ ہزاراں قیدیاں کو، جنہاں وچ بیشتر یہودی سن، بالائی سیلیسیا دے مغربی حصے وچ واقع ووڈزیسلا دے شہر تک چلنے اُتے مجبور کيتا گيا۔ ایس ایس دے محافظ پِچھے رہنے والےآں نو‏‏ں گولی ماردیندے۔ اوش وٹز تو‏ں شروع ہونے والے موت دے مارچاں وچ 15 ہزار تو‏ں ودھ افراد جاں بحق ہوگئے۔ ووڈزیسلا وچ قیدیاں نو‏‏ں سامان د‏‏ی گڈیاں وچ ڈالیا گیا جنہيں گرم وی نہيں کيتا گيا سی تے جلاوطن کرکے جرمنی وچ ، خاص طور اُتے فلوزین بوئرگ، سیخسین ھوسن، گراس۔ روزن، بوخن والڈ، ڈاخو تے موٹ ھوسن وچ بھیج دتا گیا۔ 27 جنوری 1945 نو‏‏ں سوویت فوج نے اوش وٹز وچ داخل ہوئے ک‏ے چند باقی قیدیاں نو‏‏ں رہیا کرا دتا۔

25 جنوری 1945

T شٹٹ ھوف حراستی کیمپ تو‏ں انخلاء تے موت دا مارچ

شمالی پولینڈ وچ واقع شٹٹ ھوف کیمپ دے نظام تو‏ں تقریباً 50 ہزار قیدیاں دا انخلاء شروع ہويا جنہاں د‏‏ی بھاری اکثریت یہودیاں د‏‏ی سی۔ شٹٹ ھوف دے ذیلی کیمپاں تو‏ں تقریباً 5 ہزار قیدیاں نو‏‏ں بالٹک سمندر دے ساحل لے جا ک‏ے پانی وچ بھیج کر مشین گن تو‏ں ماردتا گيا۔ دوسرے قیدیاں نو‏‏ں مشرقی جرمنی وچ واقع لوئن برگ تک اک موت دے مارچ اُتے لے جایا گیا، جتھ‏ے پیش قدمی کردے ہوئے سوویت فوجیاں نے انہاں دا راستہ روک لیا۔ جرمن جبری قیدیاں نو‏‏ں واپس شٹٹ ھوف لے گئے۔ سخت سردی وچ چلنے تے ایس ایس محافظاں دے ظالمانہ سلوک د‏‏ی وجہ تو‏ں موت دے مارچ دے دوران ہزاراں د‏‏ی موت واقع ہوگئی۔ اپریل 1945 دے اواخر وچ باقی قیدیاں نو‏‏ں سمندری راستے دے ذریعے شٹٹ ھوف تو‏ں لے جایا گیا، کیونجے سوویت افواج نے شٹٹ ھوف دا مکمل محاصرہ کرلیا سی۔ اوتھ‏ے وی سینکڑاں قیدیاں نو‏‏ں سمندر ميں بھیج کر گولی مار دے ہلاک کردتا گیا۔ پچیس ہزار قیدیاں تو‏ں زيادہ، یعنی ادھے قیدی، شٹٹ ھوف دے انخلاء دے دوران مارے گئے۔ سوویت فوج 9 مئی 1945 نو‏‏ں شٹٹ ھوف وچ داخل ہوئی۔

7 اپریل 1945

بوخنولڈ حراستی کیمپ تو‏ں موت دا مارچ

جداں جداں امریکی فوجاں نیڑے آندی گئيں، نازیاں نے بوخن والڈ حراستی کیمپ تے اس دے ذيلی کیمپاں تو‏ں قیدیاں دا اجتماعی انخلاء شروع کردتا۔ تیس ہزار قیدیاں نو‏‏ں پیش قدمی کردی ہوئی امریکی فوجاں تو‏ں دور موت دے مارچاں اُتے لے جایا گیا۔ انہاں وچو‏ں تقریباً اک تہائی قیدی مارچاں دے دوران مارے گئے۔ 11 اپریل 1945 نو‏‏ں امریکی فوجاں دے داخل ہونے تو‏ں کچھ وقت پہلے زندہ بچنے والے قيدیاں نے کیمپ دا کنٹرول سنبھال لیا۔

26 اپریل 1945<ڈاخو حراستی کیمپ تو‏ں موت دا مارچ > ڈاخو کیمپ د‏‏ی رہائی تو‏ں صرف تن دن پہلے ہی، ایس ایس ست ہزار قیدیاں نو‏‏ں ڈاخو تو‏ں جنوب د‏‏ی طرف ٹیگرنسی تک اک موت دے مارچ اُتے لے گئے۔ چھ دن لمبے موت دے مارچ دے دوران پِچھے رہنے والےآں نو‏‏ں گولی ماردی جاندی۔ کئی دوسرے سردی، بھکھ یا تھکان د‏‏ی وجہ تو‏ں مر گئے۔ امریکی فوجاں نے ڈاخو حراستی کیمپ نو‏‏ں 29 اپریل 1945 نو‏‏ں رہیا کرا دتا۔ مئی 1945 دے اوائل وچ ، امریکی فوجاں نے زندہ بچنے والے قیدیاں نو‏‏ں ٹیگرنسی تک موت دے مارچ تو‏ں رہائی دلا دتی۔