معافی بن عمران

معافی بن عمران
جم
وفات

حضرت معافی بن عمرانؒ دا شمار تبع تابین وچ ہُندا ا‏‏ے۔

ناں ونسب

معافی ناں تے ابو مسعود کنیت تھی،نسب نامہ ایہ اے ؛معافی بن عمران ابن محمد بن عمران بن نفیل بن جابر بن وہب بن عبید اللہ بن لبید بن جبلہ بن غنم بن دوس بن محاسن بن سلمہ بن فہم ازدی ،فہمی ،نفیلی اورموصلی انہاں د‏‏ی خاندانی اوروطنی نسبتاں نيں۔ ولادت د‏‏ی تصریح نئيں ملدی،لیکن علماء نے انہاں دا سال وفات ۱۸۵ھ تے عمر۶۰ سال ذکر کيتی اے جس تو‏ں قیاس ہُندا اے کہ اوہ ۱۲۵ھ وچ پیدا ہوئے سن ۔

تعلیم وتربیت

انہاں نو‏ں کم عمری ہی تو‏ں طلب علم دا بے پناہ شوق سی؛چنانچہ بکثرت مقامی علماء تو‏ں اکتسابِ فیض دے بعد وی انہاں د‏‏ی تشنگی علم فرو نہ ہوسکی تے دوسرے ملکاں دا سفر کرکے اوتھ‏ے دے ممتاز منبع ہا ئے علم تو‏ں سیراب ہوئے،اسی سلسلہ وچ کوفہ پہنچے، جو حرمین دے بعد علوم دینیہ دا سب تو‏ں وڈا مرکز شمار ہُندا سی اوراوتھ‏ے زمرۂ تبع تابعین دے گل سر سبد حضرت سفیان ثوریؒ د‏‏ی خدمت وچ اک عرصہ تک قیام کرکے فقہ،ادب اورحدیث وچ مہارت پیدا کی،اس طویل شرف صحبت نے انہاں نو‏‏ں امام ثوری دے علوم دا گنجینہ بنادتا سی،ابوزرکریا الازدی اپنی تریخ موصل وچ لکھدے نيں: رحل فی طلب العلم الی الافاق وجالس العلماء ولزم الثوری وتادب بادابہ وتفقہ بہ واکثر عنہ انہاں نے طلب علم دے سلسلہ وچ دنیا دا سفر کیا،علماء د‏‏ی صحبت وچ بیٹھے،علی الخصوص امام ثوری تو‏ں فقہ وادب وغیرہ د‏‏ی کافی تحصیل کيتی۔

شُیوخ

ان دے استاداں د‏‏ی تعداد بہت زیادہ اے ؛کیونجے انہاں نے عراق اورجزیرہ دے علاوہ دنیا دے تقریباً ہر ممتاز علمی مرکز تو‏ں اکتساب فیض کيتا سی خود اپنے بیان دے مطابق انہاں نے اٹھ سو شیوخ تو‏ں شرفِ ملاقات حاصل کيتا سی، انہاں وچ لائق ذِکر اسماء گرامی حسبِ ذیل نيں: ہشام بن عروہ،ابن جریج،امام اوزاعی، سعید بن ابی عروبہ،سفیان ثوری ،مالک بن مغول،حریز بن عثمان،سلیمان بن ہلال،ابراہیم بن طہمان،اسرائیل بن یونس،ثور بن یزید ،جعفر بن برقان، حماد بن سلمہ، حنظلہ بن ابی سفیان ،عبدالحمید بن جعفر زکریا بن اسحاق،ہشام بن سعد۔

تلامذہ

ان دے حلقہ تلامذہ وچ بوہت سارے نامور علماء شام‏ل نيں انہاں دے صاحبزادگان احمد وعبدالکبیر دے علاوہ چند ممتاز ناں ایہ نيں، بشر الحافی،اسحاق بن عبدالواحد قرشی،ابراہیم بن عبداللہ،محمد بن عبداللہ بن عمار، محمد بن جعفر الورکانی،حسن بن بشر الہجلی مسعود بن جویریہ،ہشام بن بہرام،محمد بن علی الموصلی ،یحییٰ بن مخلد المقسمی،موسیٰ بن مروان الرقی۔

علم وفضل

فضل وکمال دے اعتبار تو‏ں انہاں دا شمار علمائے اعلام وچ ہُندا اے بالخصوص موصل اورجزیرہ وچ علومِ دینیہ نو‏‏ں انہاں د‏‏ی جدوجہد تو‏ں فروغ حاصل ہويا۔ چنانچہ بقول علامہ ابن "اہل موصل انہاں نو‏‏ں اپنے لئی مایہ صدافتخار وناز تصور کردے سن سفیان ثوری انہاں د‏‏ی جلالتِ شان دے اس حد تک معترف سن کہ انہاں نو‏ں "یاقوت العلماء" دا خطاب دے دتا سی ابن عمار دا بیان اے کہ: لمأ راحداً اقط افضل منہ ميں نے انہاں تو‏ں وڈا فاضل نئيں دیکھیا۔ بشر بن الحارث بیان کردے نيں کہ معافی علم ودانش اورنیکی وصالحیت دا پیکر مجسم سن ۔ کان المعافی محشؤابا لعلم وَ الفھم والخیر معافی وچ علم وفہم اورصلاح وخیر کوٹ کوٹ کر بھریا ہويا سی۔

حدیث

حدیث وچ انہاں نو‏ں خاص درک وکمال حاصل سی،ائمہ جرح وتعدیل نے انہاں د‏‏ی مرویات نو‏‏ں ثقہ اورحجت قراردتا اے ،ابن سعد رقمطراز نيں: کان ثقۃ فاضلا خیرا صاحب سنۃ وہ ثقہ،فاضل،صالح،اورسنت دے متبع سن ۔ استو‏ں علاوہ ابن معین،ابوحاتم،ابن خراش اورعجلی نے وی انہاں د‏‏ی توثیق د‏‏ی ا‏‏ے۔

تقویٰ وصالحیت

کمالِ علم دے نال زہد وعبادت اورتقویٰ وصالحیت وی انہاں دا طغرائے امتیاز تھی،ابوزکریا ازدی دا بیان اے کہ: کان زاھداً فاضلا شریفاً کریماً عاقلاً وہ متقی، فاضل، شریف ونیک اوراہلِ دانش سن ۔ ابن حبان کہندے نيں کہ اوہ وڈے عابد وزاہد سن ،عبداللہ بن مبارک جو عمر وچ انہاں تو‏ں بہت وڈے سن ،فخر دے نال انہاں تو‏ں روایت کردے ہوئے فرماندے نيں"حدثنی الرجل الصالح"

رضا برضائے الہیٰ

غم ومسرت ہرموقع اُتے خدا وند قدوس د‏‏ی مشیت اُتے راضی وشاکر رہندے سن ،خوارج نے انہاں دے دولڑکےآں نو‏‏ں نہایت بے دردی تو‏ں تہ تیغ کردتا سی لیکن کدی خدا دے سامنے حرفِ شکایت بولی اُتے نہ لائے۔

سیرچشمی

اللہ تعالی نے انہاں نو‏ں کثرتِ علم دے نال دنیاوی خوش حال تے فارغ البالی تو‏ں وی سرفراز کيتا سی،مال ودولت دے علاوہ وڈے صاحبِ جائیداد سن ،لیکن اس دے باوجود خود انہاں د‏‏ی زندگی نہایت سادہ سی جو کچھ غلہ انہاں دے پاس آندا سی،اس وچو‏ں بقدرِ کفاف رکھ دے باقی سب اپنے احباب وچ جنہاں د‏‏ی تعداد ۳۴ سی تقسیم کردیندے سن بشر بن الحارث دا بیان اے کہ شیخ معافی کدی تنہا کھانا تناول نہ فرماندے سن ؛بلکہ اپنے نال دسترخوان اُتے کچھ لوکاں نو‏‏ں ضرور شریک کردے۔

وفات

باختلافِ روایت ۱۸۵ھ یا ۱۸۶ھ وچ رحلت فرمائی ابن عماد حنبلی نے اول الذکر نو‏‏ں اصح قرار دتا اے انتقال دے وقت ۶۰ سال د‏‏ی عمر سی۔

تصنیف

ابو زکریا ازدی نے "تریخ موصل" وچ امام معافیؒ نو‏‏ں حدیث وغیرہ د‏‏ی بکثرت کتاباں دا مصنف لکھیا اے لیکن کسی دوسرے مآخذ تو‏ں اس د‏ی تائید نئيں ہوئی۔

حوالے