محمد قاسم مشوری
| محمد قاسم مشوری | |
|---|---|
| جم | 1 اگست 1898 |
| وفات | 28 مارچ 1990 (92 سال)
|
| عملی زندگی | |
| پیشہ | عالم |
ترمیم  | |
مفتی پیر خواجہ محمد قاسم مشوری سندھ دے مشہور سجادہ نشین تے روحانی پیشوا نيں۔
پیدائش
سودھوخواجہ محمد قاسم مشوری دی ولادت درگاہ عالیہ مشوری شریف (پرانا ناں گوٹھ صاحب خان مشوری ) لاڑکانہ سند ھ وچ 12، ربیع الاول شریف 1316ھ بمطابق 1896ء بروز پیر بوقت سحر ہوئی ۔
حسب و نسب
سودھوخواجہ محمد قاسم مشوری بن حاجی محمد عثمان بن نہال خان بن اللہ بخش بن یار محمد بن پیار و خان بن شاہ محمد مشوری۔آپ نسب دے لحاظ توں ’’رند بلوچ ‘‘قبیلہ دی شاخ ’’مشوری ‘‘نال تعلق رکھدے سن ۔
عہد طفلی
سودھوحضور قبلہ عالم مادر زادو لی اللہ سن، بچپن وچ وی بچےآں دے نال نہ کھیلے۔ آپ دے والد ماجد فرماندے سن کہ انہاں دا بچپن نہایت پاکیزہ تھا،ہور بچےآں توں بالکل مختلف سی کدی کِسے چیز دی فرمائش نئيں کيتی ہمیشہ سنجیدہ ، خاموش طبع ، دکھ سکھ وچ صابر و شاکر سن ۔ بچپن توں پڑھنے تے لکھنے دا بہت شوق سی ۔ وقت دی بہت ہی قدر سی فضول گلاں کھیل کود وچ وقت ضائع نئيں کردے سن ۔ لکھنے دی مشق کردے جس دے سبب آپ دی تحریر دیدنی ہُندی خوش خطی ایسی دلکش ہُندی جداں موندی دل نوں بھاندے نيں ۔
تحصیل علم
سودھوآپ نہایت ہی زہین سن تعلیم دا دور شروع ہوئے ا تاں اپنی والدہ ماجدہ دے ہاں قرآن مجید ناظرہ ختم کیتا۔ جو نہایت عابدہ ، زاہدہ تے شب خیز تے قرآن مجید دی عاملہ خاتون سن ۔ اس دے بعد نیڑے ہی کل’’گوٹھ ملیا ابڑا‘‘ وچ صوفی باصفا مولانا محمد عالم ابڑو ؒ توں فارسی دی تعلیم ’’بہار دانش ‘‘تک حاصل کيتی۔ آپ دی والد ماجد دی مالی حالت نہایت کمزور سی اوہ کھیتی باڑی دا کم کردے سن اس لئی ہتھ بٹانے دے لئی اپنے صاحبزادے نوں وی لے جاندے سن ۔ اس طرح بچپن وچ دو کم سر انجام دیندے سن ۔ بعد نماز فجر زمین اُتے کم کردے سخت تھکاوٹ دے باوجود دوپہر نوں گھر توں کتاباں اٹھا کے استاد صاحب دی خدمت وچ حاضر ہُندے ، دن بھر پڑھائی ہُندی ، مطالعہ دا شوق رات نوں سونے نہ دیندا تاں رات گئے تک مطالعہ جاری رہندا،پھرصبح نوں اوہی سارے کم ہُندے ۔ جدوں آپ نے فارسی مکمل دی تاں آپ دے والد ماجد حاجی محمد عثمان مشوری ؒ اپنے صاحبزادے نوں اپنے خاندانی مرشد ، عارف باللہ ، سراج العارفین خواجہ سید امام الدین شاہ راشدی دے حضور دعا دے واسطے لے آئے تے عرض کيتی کہ حضرت قبلہ !ماں اپنے بچے نوں عالم دین بنانا چاہندا ہاں آپ اجازت وی عنایت فرمائاں تے دعا بھی۔ حضرت قبلہ نے آپ دی طرف نظر کرم فرماندے ہوئے ارشاد فرمایا: ’’بیٹا! علم دین پڑھ ، لیکن خشک ملیا نہ ہونا ‘‘یعنی علم دین دے نال نال راہ سلوک وی طے کرنا ۔ آپ دی عمر تقریباً 12سال سی کہ 1327ھ؍1908ء وچ آپ نوں وقت سندھ دی مشہور و معروف دینی درسگاہ ’’مدرسہ دارالفیض ‘‘ گوٹھ سونہ جتوئی ( تحصیل ڈوکری ضلع لاڑکانہ ) وچ داخل کر وایا۔ اس درسگاہ توں سندھ بلوچستان ، پنجاب ، افغانستان و ایران دے سینکڑاں علما نے علم دی تحصیل دی ۔ آپ نے مدرسہ دارالفیض دارالا فتاء شرعی وچ علامہ مفتی غلام محمد جتوئی تے سراج الفقہاء استاد الاستاداں عارف باللہ علامہ مولانا مفتی ابوالفیض غلام عمر جتوئی توں 1339ھ؍ 1920ء وچ تحصیل علم کيتی۔
مدرسہ جامعہ عربیہ قاسم العلوم دا قیام
سودھوآپ نے آستانہ عالیہ قاسمیہ درگاہ عالیہ حضرت مشوری شریف اُتے 1340ھ 1921ء نوں اپنے استاد مکرم دے حکم و ارشاد توں ’’مدرسہ جامعہ عربیہ قاسم العلوم دارالافتاء الشرعی ‘‘قائم کیتا۔ جس دا سنگ بنیاد اپنے استاد مکرم سراج الفقہاء علامہ ابوالفیض غلام عمر جتوئی توں رکھوایا۔
ہور مدارس دے برعکس آپ دا طریقہ کاریکسر منفرد سی ۔ آپ دے ہاں طلبہ دے داخلے دا رجسٹر تھانہ ہی روزانہ حاضری دا معمول ، طلبہ کاششماہی یا سالانہ امتحان ہُندا سی تے فارغ ہونے والے فضلاء نوں سند وی نئيں دتی جاندی سی اس دے باوجود نتیجہ سو فیصد ہُندا، اوتھے توں فارغ ہونے والا ہر فاضل تدریس دے قابل ہُندا۔ سندھ دے اکثر علما بالواسطہ تے بلا واسطہ آپ دے شاگرد نيں ۔ ايسے طرح آپ اپنے خلفاء نوں وی سند ( سر ٹیفیکٹ ) نئيں دیندے سن ۔ آپ دا معمول سی کہ داخلہ لینے والے نويں شاگرد کاسبق بدھ والے روز شروع کرواندے سن ۔ کیوں کہ بدھ دے روز ہر چنگا کم شروع کرنے توں جلدی تکمیل نوں پہنچ جاندا اے ايسے لئی بعض مدارس وچ نويں کلاس یانويں کتاب دا آغاز بدھ دے روز کیتا جاندا اے۔
اس درسگاہ توں اج تک علم و عرفان دی نہراں جاری نيں جس توں بے شمار تشنگان علم ظاہری و باطنی اپنی پیاس بجھا رہے نيں ۔ بے شمار علما فارغ التحصیل ہوئے تے اس جامعہ دی سندھ ، بلوچستان تے پنجاب وچ کئی شاخاں سرگرم نيں ۔
بیعت و خلافت
سودھوامام العارفین ، غوث العالمین ، محی السنۃ ، تیرہويں صدی دے مجدد بر حق، آفتاب ولایت ۔ سندھ وچ سلسلہ قادریہ دے علم بردار ، شیخ المشائخ خواجہ سید محمد راشد المعروف پیر سائاں روضے دہنی وفات 1234ھ مزار اُتے انوار درگاہ عالیہ راشدیہ پیران پا گارہ پیر جو گوٹھ ضلع خیر پور میرس سندھ ) دے ملفوظات شریف فارسی مسمی ’’مجمع الفیوضات ‘‘ قلمی دے مطالعہ توں (جو شریعت ، طریقت ، معرفت تے حقیقت دا خزینہ اے ) آپ نوں حضرت قبلہ عالم نال محبت پیدا ہوئی اس جذبہ دے تحت آپ نے اس نسخہ کیمیا دی تلاش و تحقیق دے بعد صحیح نسخہ نوں سندھی سلیس بولی وچ منتقل کیتا۔ تے ايسے شوق و ذوق دی تکمیل دے لئی خاندانی مرشد کریم دا انتخاب کیتا جنہاں دی نظر کرم آپ اُتے بچپن توں سی یعنی فیض گنجور، قطب الاقطاب، شمس العارفین ، عارف باللہ ، حضرت خواجہ سید محمد امام الدین شاہ راشدی قدس اللہ سرہ الاقدس ( درگاہ شریف پیر جو گوٹھ المعروف ٹھلاء شریف متصل با قرانی اسٹیشن ، لاڑکانہ ) دے دست اقدس اُتے ’’سلسلہ عالیہ قادریہ راشدیہ ‘‘ وچ بیعت ہوئے ۔ فیر سلوک دی منازل طے دی تے صراط الطالبین فارسی قلمی ( جو سلوک و معرفت دے موضوع اُتے سراج العارفین ، عارف باللہ ، سند الاصفیاء ، سید الاتقیاء حضرت خواجہ سید محمد یسین شاہ راشدی قدس سرہ الاقدس المعروف ’’پیر سائاں جھنڈے دھنی اول ‘‘بن پیر سائاں روضے دہنی دی بے مثال تصنیف اے ) مرشد مربی توں حرفا حرفا پڑھی ۔ مرشد مربی حضرت خواجہ سید محمد امام الدین شاہ راشدی ؒ نے 1350ھ؍ 1931ء وچ آپ نوں خلافت مع ہور تبرکات توں سر فراز فرمایا تے ايسے سال آپ نے رحلت فرمائی ۔
درس و تدریس
سودھوقبلہ عالم تاج العارفین دی ذہانت فطانت لیاقت صلاحیت تے تواضع نوں دیکھ کے سراج الفقہاء نے آپ نوں ا پنا معمتد خاص تے نائب بنالیا۔ مدرسہ دارالفیض سونہ جتوئی وچ درس دے دوران وچ ابتدائی کتاباں مبتدی طلبہ نوں باآسانی پڑھاندے سن ۔ اس طرح پڑھنے والے زمانے وچ تعلیم و تدریس دا ذاتی تجربہ خوب حاصل ہوئے گیا سی ۔ دستار فضیلت دے بعد تقریباً اک سال مدرسہ دارالفیض وچ استاد مکرم دی نگرانی وچ درس و تدریس دے نال دارالافتاء دا کم وی انہاں دے سپرد سی ۔ اس دے بعد استاد مکرم سراج الفقہاء دے حکم خاص توں اپنے آستانہ عالیہ اُتے مدرسہ قائم فرما لیا تے ستر سال دا عرصہ طویل درس و تدریس قال اللہ وقال رسول اللہصلی اللہ علیہ و آلہ وسلم ،تصنیف و تحقیق ، تلقین و ارشاد، خطابت و امامت وچ بسر کیتا۔ وعظ نصیحت ، درس و تدریس ، فتویٰ نویسی ، دعا و تعویذ، تلقین و ارشاد ، و ردو وظائف تے شب بیداری وغیرہ مشاغل اپنے ہاں نہایت وسیع وسعت رکھدے نيں
تلامذہ
سودھویاں تاں آپ دے تلامذہ دی لسٹ بہت طویل اے لیکن ایتھے چند نامور شاگرداں دے اسمائے گرامی درج کیتے جاندے نيں ۔
- 1۔ صاحبزادہ اکبر علامہ میاں علی محمد صاحب مشوری ؒ
- 2۔ صاحبزادہ اصغر حافظ ’’محمد ‘‘المعروف ’’نالے مٹھا‘‘ صاحب مشوری ؒ
- 3۔ مولانا مفتی عبید اللہ مشوری ؒ
- 4۔ مولانا مفتی نور محمد قاسمی باکرانی ؒ
- 5۔ مولانا مفتی محمد قاسم جتوئی مہتمم مدرسہ فیض القرآن لاڑکانہ
- 6۔ مولانا مفتی حافظ عبدالقادر کلہوڑو سابق خطیب مرکزی جامع مسجد قاسمیہ لاڑکانہ
- 7۔ مولانا مفتی غلام محمد قاسمی بگھیو صدر مدرس درگاہ مشوری شریف
- 8۔ مولانا مفتی غلام محمد قاسمی لغاری صدر مدرس مدرسہ عربیہ خیر العلوم خیر پور ناتھن شاہ
- 9۔ مولانا مفتی علی بخش قاسمی مہتمم مدرسہ انوار الاسلام قاسمیہ نورانی مسجد دادو
- 10۔ خطیب اسلام شیر اہل سنت مولانا محمد صدیق قاسمی جتوئی لاڑکانہ
- 11۔ خطیب اہل سنت مولانا قادر بخش قاسمی خطیب جامع مسجد غوثیہ رحمانی نگر ضلع دادو
- 12۔ مولانا مفتی عبدالرحمن قاسمی پھنور لاڑکانہ
- 13۔ مولانا مفتی محمد صدیق قاسمی چنہ لاڑکانہ
- 14۔ مولانا مفتی محمد صالح نعیمی لاڑکانہ
تصنیف و تالیف
سودھومشاغل کثیرہ دے باوجود آپ نے درج ذیل عظیم دینی تحقیقی و ادبی لکھتاں تحریر فرمائاں جو اسلام دا عظیم سرمایہ نيں ایہ آپ دی نگرانی وچ درگاہ عالیہ مشوری شریف دے شعبہ نشر و اشاعت دی جانب توں اکثر شائع ہوئیاں۔
- 1۔ فتاویٰ قاسمیہ 2جلد ( عربی ، فارسی ، سندھی ، اردو ) فتاویٰ دا عظیم مجموعہ
- 2۔ معلم الفرائض طبع اول 1352ھ؍ 1933ء
- 3۔ مجموعہ رسالے قاسمیہ 2 جلداں
- 4۔ مواعظ قاسمیہ
- 5۔ ھدیۃ الابرار فی تحقیق انہاں المصطفٰی نور الانوار طب عاول 1374ھ؍1954ء
- 6۔ البشریٰ لمن احتفل بمیلاد مصطفیﷺ طبع اول 1384ھ
- 7۔ ھدایۃ الناس فی جواز المیلاد و الاعراس
- 8۔ اشباع الکلام فی تحقیق مدۃ الرضاع والعظام طبع اول 1401ھ
- 9۔ الحجۃ البیضاء فی حرمۃ الصدقات الواجبۃ علی الشرفاء طبع او ل 1384ھ
- 10۔ فتح الودود فی تحقیق المراۃ والمفقود
- 11۔ ارشاد العباد الی تصحیح النطق بالضاد طبع اول
- 12۔ تقصیص اللحیۃ و تسوید اللحیۃ طبع اول
- 13۔ فصل الخطاب فی لزوم الستروالحجاب محررہ 1947ء طبع اول 1990ء
- 14۔ البینات الواضحات فی استجاب الجھر بالذکر بعد المکتوبات طبع اول
- 15۔ اتحاف الاشراف فی احکام تبدیل الارقاف طبع اول 1959ء
- 16۔ نفحات الکرامات ترجمہ ملفوظات پیر سائاں روضے دہنی جدید ایڈیشن مطبوعہ درگاہ راشدیہ پیر جو گوٹھ
- 17۔ مسائل زکوٰۃ وچ جسٹس ڈاکٹر تنزیل الرحمن صاحب ( سابق صدر اسلامی نظریاتی کونسل پاکستان ) دی تحریر تے تحقیقات اُتے اک نظر ( اردو)
- 18۔ رحمتی رات شب برات
- 19۔ ارشاد طریقت (شاہ عبداللطیف بھٹائی دے اک روحانی شعر دی روحانی و نورانی شرح ) طبع دوم 1385ھ
- 20۔ شمس الھدیٰ لعیون الاعمیٰ (ردشیعت ) طبع اول 1371ھ؍1952ء
- 21۔ ضیاء الھدی فی جواب نور الضحیٰ(رد شیعت)
- 22۔ اوضح البیان فی انہاں الشیعۃ اعداء القرآن
- 23۔ کتاب الناسخ والمنسوخ
- 24۔ الدلیل المنقول فی تحریم الطبول
- 25۔ نھج الصواب فی تحقیق الغراب ( اردو) مطبوعہ ہفت روزہ الفقیہ امر تسر 1932ء
- 26۔ تحفۃ الاخوان فی منع شرب الدخان (سندھی وچ ترجمہ کیتا )
- 27۔ نھج السداد فی منع الخضاب بالسواد
- 28۔ رسالہ الرضاء
- 29۔ خطبات سائین بادشاہ
- 30۔ خطبات قاسمیہ
- 31۔ نفحات الانس فی حضیرۃ العدس ( آپ دی ملفوظات شریف ) مفتی غلام محمد قاسمی
وفات
سودھوحضور قبلہ عالم ، تاج العارفین ، قاسم ولایت ، سرتاج الفقہاء خواجہ محمد قاسم مشوری وصال توں چند برس پہلے مخلوق توں بے نیاز و بے تعلق ہوئے کے واصل باللہ تے باقی باللہ ہوئے چکے سن یکم رمضان المبارک 1410ھ؍ 28 مارچ 1990ء بدھ دے روز 94 سال دی عمر مبارک وچ رب العالمین دے اسم ذات ’’اللہ اللہ اللہ ‘‘ دی ضرب لگاندے ہوئے علم و عرفان دا ایہ آفتاب درخشاں غروب ہوئے گیا۔ [۱][۲]