محمد سومار شیخ
| محمد سومار شیخ | |
|---|---|
| جم |
|
| وفات |
|
ترمیم  | |
محمد سومار شیخ یکم جنوری 1935 نوں پنہجی دے آبائی پنڈ قرہائی بھنڈاری، سندھ وچ پیدا ہوئے۔
سوانح حیات
سودھومحمد سومار دے والد دا ناں الهه بچايو شيخ سی۔ گڑھیو بھنڈاری بدین توں تقریباً ۵۵ کلومیٹر جنوب وچ سمندر دے کنارے واقع اک پنڈ اے۔ محمد سومار شیخ دے والد شیخ الهه بچايو وی شاعر سن ۔ اسنوں صوفیانہ رنگاں دا شوق سی۔ آپ درگاہ پیر شیخ قریشی بھنڈاری دے عقیدت مند سن ۔ محمد سومار شیخ نے شیخ الٰہی سچکی دی کتاب ’’کلياب الهه بچايو‘‘ دے ناں توں ایڈٹ کرکے شائع کيتی، اس دے علاوہ شیخ الهه بچايو دی دو تے کتاباں ’’روحانی ابیات‘‘ تے ’’قصو قرحی بھنڈاری پیر جو‘‘ دی تدوین وی کيتی۔ محمد سومار شیخ نے شائع کيتا۔
لکھݨ دا شوق
سودھومحمد سومار شیخ نوں شروع توں ہی لکھݨ دا جنون سی۔ پہلے میری توجہ شاعری تے افسانے اُتے سی لیکن فیر ميں نے سبھیاچار تے تریخ اُتے توجہ دتی تے ميں نے اس میدان وچ تحقیق دا بہت سفر کيتا تے اپنی تحقیق و تالیف دے جوہر دکھائے۔ محمد سومار شیخ پہلے ابن اللہ محفوظ دے ناں توں لکھدے سن فیر محمد سومار شیخ دے ناں توں لکھݨ لگے۔ محمد سومار شیخ دی جوانی دا دور انہاں دی ادبی جوانی دا دور سی۔ اوہ ۱۹۵۲ توں پرائمری ٹیچر سن تے اس سارے عرصے وچ بہت تیز رفتاری توں لکھ رہے سن ۔ اوہ اک دن وچ پنجاہ سٹھ صفحات دی چھوٹی کتاباں لکھدے سن ۔ اوہ نہ صرف لکھݨ وچ تیز سن ۔ لیکن بدین وچ ہر ادبی تقریب وچ بھرپور حصہ لیا۔ انہاں نے اک ادبی ادارہ وی قائم کيتا جو لطیف پبلی کیشنز، جیلانی پبلی کیشنز، بدین پبلی کیشنز، ساگر پبلی کیشنز جداں وکھ وکھ ناواں توں آیا۔ انہاں نوں ادب تے کتاباں دا اس قدر جنون سی کہ جدوں محمد سومار شیخ مسعودی سودھو حیدرآباد دے پریس وچ سن تاں انہاں دے ہتھ وچ ۵۰-۱۰۰ روپے ہُندے سن ۔ تن چار دن کتاب چھاپنے دے بعد اوہ بدین آندے سن تے اس طرح انہاں نے بہت ساریاں کتاباں شائع کیتیاں۔ محمد سومار شیخ ادبی زندگی دی دوڑ وچ بہت تیز سن ۔ زندگی دی حقیقی دوڑ وچ وی اوہ آرام دہ نئيں سی۔ محمد سومار شیخ بدین دے وڈے ادیب سن انہاں نے ادب دے بھَو توں گھر نوں اگ لگیا دتی۔
محمد سومار شیخ نے ۱۹۵۲ توں لکھنا شروع کیتا، جدوں انہاں دی عمر ۱۷-۱۸ سال سی۔ انہاں دی لکھی ہوئی پہلی کتاب ’’دین کيتا اے ؟‘‘ اے جس دے ۲۵ صفحات نيں۔ اس طرح انہاں نے اپنی وفات تک تقریباً ۳۲۲ کتاباں لکھياں جنہاں وچوں بعض دی تدوین وی ہو چکی اے۔ باقی تمام کتاباں انہاں دی محنت تے تحقیق دا نچوڑ نئيں نيں لیکن بدقسمتی توں انہاں دی شائع شدہ کتاباں دی تعداد صرف ۴۷ اے تے باقی سب حالے تک انہاں دے ورثاء تے بعض ادارےآں دے پاس غیر مطبوعہ حالت وچ موجود نيں۔ محمد سومار شیخ دے کم نوں موضوعات وچ تقسیم کيتا گیا اے، انہاں نے قدیم یادگاراں، تریخ، لوک ادب، سوانح عمری، افسانہ، شاعری تے سبھیاچار دے بارے وچ لکھیا۔ موضوعات نوں تفصیل توں شمار کرنا مشکل اے۔ اس نے لاڑ دے بارے وچ زیورات، سانپاں، پرندےآں، درختاں، پودےآں، کاریگراں تے ہور معلومات دے بارے وچ وی لکھیا۔ انہاں نے دوسرے شاعر دے شعری مجموعےآں دی تدوین دی تے سوانح عمری وی شائع کيتی۔ مرزا قلیچ بیگ دے بعد صرف محمد سومار شیخ ہی نيں جنہاں نے بہت کچھ لکھیا اے۔ پر قلیچ بیگ تے شیخ صاحب وچ فرق ایہ اے کہ قلیچ بیگ دی اکثر کتاباں تراجم اُتے مشتمل نيں، ایہ نئيں کہ سندھ دے انہاں دونے ادیباں نے کوئی موضوع نئيں چھڈیا تے انہاں اُتے لکھیا اے۔
محمد سومار شیخ دی ادبی صلاحیت انہاں دیاں کتاباں دی شائع شدہ لسٹ توں ظاہر ہُندی اے "قلم اوہ ویو نہاراں" (حصہ اول) جو ۱۹۶۹ وچ شائع ہوئی سی۔ اس لسٹ وچ ہر کتاب دے بارے وچ چند سطراں وچ معیار بیان کيتا گیا اے جس وچ تحریر دا سال تے صفحات دی تعداد شامل اے۔ انہاں دی پہلی شائع شدہ کتاب "ادھی رات" اے جو ۱۹۵۵ دے آس پاس آر ایچ احمد حیدرآباد نے شائع کيتی سی۔
۱۹۷۵ وچ جدوں ضلع بدین دا قیام عمل وچ آیا تاں محمد سومار شیخ نوں اس توں وی ودھ کم کرنے دا موقع ملیا تے حکومت دی دلچسپی تے تعاون توں بدین وچ پہلا ثقافتی میلہ منانے دا اعلان کيتا گیا۔ محمد سومار شیخ نے نہ صرف اس وچ بہت وڈا کردار ادا کيتا بلکہ اپنی کتاب ’’بیدین دی ثقافتی تاریخ‘‘ وی لکھی۔اس دے علاوہ ضلع بدین اُتے انہاں دی کچھ تے کتاباں وی نيں جنہاں وچ ’’ضلع بدین دا مطالعہ‘‘ بہت اہم اے۔
محمد سومار شیخ نوں کتاباں لکھݨ تے مواد اکٹھا کرنے دا شوق سی تے اوہ اس سلسلے وچ دیوانہ ہو جاندا سی۔ اک دفعہ اوہ کچھ توں نکلیا تے شاہ دے گھر واپس آیا۔ ۱۹۵۶ وچ انہاں نے ’’سر میری جا بیت‘‘ وی شائع کيتی۔ ڈاکٹر عمر محمد داؤد پوٹی نوں انہاں دا کم پسند نئيں آیا۔ اس نے اس اُتے کڑی تنقید دی تے اسنوں اک عام آقا ہوݨ دا طعنہ وی دتا لیکن شیخ اپنا کم کردے رہے۔ جے اج ڈاکٹر داؤد پوٹو زندہ ہُندے تاں شیخ صاحب نوں شاباش دیندے جنہاں نے اپنی محنت دی کمائی شاہ اُتے خرچ دی تے شاہ دے ناں اُتے عندل بیت وڈی قیمت اُتے پایا۔
محمد سومار شیخ اک غریب استاد سی، اپنی خراب مالی حالت دی وجہ توں اس نے اپنی لائبریری توں ست کتاباں چودہ سو روپے وچ فروخت کیتیاں۔ ریٹائر ہوݨ دے بعد ملازمت دے لئی بدین وچ پریس قائم کيتا۔ اوہ سادہ تے ٹوٹی پھوٹی قسم دیاں کتاباں چھاپتا رہیا، آخر پریس فروخت ہو گیا، تے فیر اوہ اک مکمل کارکن بن گیا تے سبھیاچار، تریخ تے ادب توں متعلق ہر چیز نوں جمع کر کے اپنے ذہن وچ اک عجائب گھر بنانے لگا۔ آخر وچ ضلع کونسل دی حوصلہ افزائی توں میوزیم دا قیام عمل وچ آیا۔ اس نے پہلے ہی بوہت سارے نوادرات اکٹھے کر لئی تے میونسپل کمیٹی دی طرف توں دتے گئے اک کمرے نوں میوزیم بنا کے سب کچھ اوتھے رکھ دتا تے میوزیم نوں وسعت دینے دے لئی کم شروع کر دتا۔ دوسرے مرحلے وچ میوزیم دے لئی منصوبہ بندی کيتی گئی عمارت دے دو کمرے بدین دے نويں شہر ’’اگروال‘‘ وچ بنائے گئے تاں اس نے سامان لے کے انہاں کمرےآں وچ منتقل کردتا۔ ہن اس میوزیم دا ناں 'محمد سومار شیخ لاڑ میوزیم' اے۔ انہاں چند صفحات وچ محمد سومار شیخ دے ادبی، تحقیقی تے ثقافتی کم دا جائزہ لینا ممکن نئيں۔ پر جس نوں ہور جاننے دا شوق ہو اوہ لاڈ لٹریری سوسائٹی بدین دی ڈاکٹر عبدالجبار جونیجو دی کتاب "محمد سومار شیخ، اک مطالعہ" دا مطالعہ کرے۔
محمد سومار شیخ دی شائع شدہ کتاباں۔ (۱) ادھی رات (۲) اک دریا دے دو کنارے (۳) کلیات شیخ اللہ نے بچائی (۴) کلیات فاروقی (۵) تریخ الشاعر لاار (حصہ اول) (۶) آیات روحانی (۷) گھوگھو چوہان (۸) چھولیون (۹) (۱۰) سندھی آوازاں دا تبادلہ (۱۰) بولی قلندر (۱۱) کلام مرکان شیخاں (۱۲) روپ ماڑی (۱۳) دوہا تے دھناں (۱۴) کلام پیر بھون علی شاہ ساقی (۱۵) جراتِ جری (۱۶) بیت ورندو (۱۷) پیرو اک غریب آدمی دی نظم (۱۸) عبرانی (۱۹) شاعر شیخ قرہائی بھنڈاری نوں گاندے ہوئے (۲۰) بدین (۲۱) واہ بدین تیرے حصے (۲۲) ضلع بدین دے ادیباں، شاعراں تے فنکاراں دی تعریف ( ۲۳) رئیس عالم خان نظامانی دی منتخب نظم (۲۴) ضلع بدین دی مشہور شخصیتاں (۲۵) ضلع بدین دی ثقافتی تریخ (۲۶) کچھوواں دے اقوال (۲۷) ضلع بدین دا مطالعہ (۲۸) لطیف ساواں دے گیت (۲۹) زیورات دے سندھ (۳۰) بدین ضلع دا تعارف (۳۱) بدین ثقافتی میلے دی کہانی (۳۲) سندھ دی سرمئیاں (۳۳) شفا بخش پانی (۳۴) تیردو ابھاٹا (۳۵) غیر متغیر نقش (۳۶) جناب ججی (۳۷) کلام جد عباسی (۳۸) کلام اللہ محفوظ کرن شیخ (۳۹) پارشاہ قادری (۴۰) ذوالحج دا مہینہ (۴۱) مناجات ساقی (۴۲) شاہ دا گمشدہ گھر-میری (۴۳) شاہ دا گمشدہ گھر-ست سور (۴۴) پارس (۴۵) برجا بکا دی گرامر (یہ کتاب مہران میگزین وچ شائع ہوئی) (۴۶) کپرو چور (۴۷) غیر ملکیوں دے لئی پیغام۔ مندرجہ بالا شائع شدہ کتاباں دے علاوہ شیخ صاحب دی چند غیر مطبوعہ کتاباں دی لسٹ کچھ ایويں اے: (۱) میرے افسانے (خود نوشت ۲۶ جلداں) (۲) حسین (۳) سنون فقیر (۴) مولی جا مت والا (۵) سلمان فارسی۔ (۶) رحمت عالم (۷) قدیم فنون (۸) ۱۹۴۷ دے چند مناظر (۹) بدین دی قدیم یاداں (۱۰) لاڑ دی تریخ (۱۱) ریلوے بھکاری (۱۲) سندھ دی ادبی تریخ (جلداں وچ ) (۱۳) سندھی تے پراکرت (اردو) (۱۴) سندھ دی قدیم قوماں (۱۵) مصری ناں (۱۶) سندھی بولی ۵ ہزار سال پہلے (۱۷) میرا پنڈ (۱۸) لاڑ دی نیم تاریخی کہانیاں (۱۹) لاڑ دے لوک گیت (۲۰) گل گامش سومارو (۲۱) لاڈ وچ ملکانی میراں دا پہلا تخت (۲۲) سندھی تے سنسکرت (۲۳) فن لغت (۲۴) سندھی تے اردو (۲۵) شاہ دا رسالہ (چند ودتا دے مطابق ترمیم شدہ - تن جلداں) ( ۲۶) لاڈ دیاں تھانواں تے لوک (۲۷) سندھ وچ پیدائش تے موت دی کچھ رسومات (۲۸) لارڈ دے چوراں دی کہانیاں (حصہ ۲) (۲۹) لارڈ دے بھکاریاں دی کہانیاں (حصہ ۳) (۳۰) میرے لکھے ہوئے خط ( حصہ ۲) (۳۱) ضلع بدین دے اسلامی مبلغین (۳۲) نورنگزاداں دی علمی و ادبی خدمات (۳۳) سندھی غیر ملکی شاعر (۳۴) لاڈ دے لوک گیت (۳۵) سندھ دے سپ (۳۶) لاڈ دے قدیم نمونے وغیرہ۔ آخر وچ ایتھے اک گل لکھنا ضروری سمجھدا ہاں کہ انہاں دے اک ساتھی محمد کمال نے سمن سرکار اُتے محمد سومار شیخ دی تیار کردہ کتاب ’’سید سمن شاہ‘‘ اُتے اپنا ناں رکھیا۔ کیونجے اس نے پرنٹنگ دا خرچہ ادا کيتا۔ (دیکھئے عبدالجبار جونجی دی کتاب: محمد سومار شیخ: مطالعہ)
انتقال
سودھووہ ۲۴ اکتوبر ۱۹۸۶ نوں ۵۱ سال دی عمر وچ جگر دی بیماری دے باعث انتقال کر گئے۔ [۱][۲]
حوالے
سودھو- ↑ زير ترميم: محمد سومار شيخ - وڪيپيڊيا
- ↑ ڪتاب: : هڪ سئو سنڌي اديب، ليکڪ: يوسف سنڌي