قرون وسطی کلا
مغربی دنیا دی مدھکالی کلا یورپ وچ 1000 سالاں توں ودھ دی کلا، اتے مغربی ایشیا اتے شمالی افریقہ وچ کجھ ویلے وچ ویلے اتے تھاں دے اکّ وڈا کھیتر نوں کور کردی اے۔ اس وچ پرمکھ کلا اندولناں اتے دور، قومی اتے علاقائی کلا، سٹائلاں، پنر-سرجیتی، کلاکاراں دے دست کاری اتے خود کلاکار شامل ہن۔
کلا اتہاسکار مدھکالی کلا نوں مکھ دور اتے سٹائلاں وچ شرینیبدھّ کرن دی کوشش کردے ہن، اکثر کجھ مشکل نال۔ اکّ عام طور اُتے قبول کیتی گئی سکیم وچ ارلی عیسائی کلا، مائیگریشن پیریئڈ آرٹ، بزنتینی کلا، انسلر آرٹ، پری-رومنیسک، رومنیسک کلا، اتے گوتھک کلا دے نال-نال ایہناں مرکزی سٹائلاں دے اندر کئی ہور دور شامل ہندے ہن۔ اس توں علاوہ، ہریک کھیتر، زیادہ تر راشٹر جاں سبھیاچار بنن دی عمل دے دوران، دی اپنی وکھری فنی سٹائل سی، جویں کہ اینگلو-سیکسن کلا جاں وائیکنگ کلا۔
مدھکالی کلا بہت سارے مادھئماں وچ پیدا کیتی گئی سی، اتے مورتیاں، پرکاشمان ہتھ-لکھتاں، رنگین شیشے، دھاتو دے کم اتے موزیک وچ کم وڈی گنتی وچ بچے ہن، ایہناں ساریاں وچ ہور مادھئماں جویں کہ پھریسکو کندھ-پینٹنگاں، قیمتی دھاتاں وچ کم کرن نالوں اچّ بچن دی در اے۔ جاں ٹیکسٹائیل، ٹیپیسٹری سمیت۔ خاص طور اُتے پیریئڈ دے شروعاتی حصے وچ، اکھوتی "معمولی قلعواں" جاں سجاوٹی قلعواں وچ کم، جویں کہ دھاتو دا کم، ہاتھی دند دی نقاشی، شیشے والا میناکاری اتے قیمتی دھاتاں دی ورتوں کردے ہوئے کڈھائی، شاید پینٹنگاں جاں یادگاری مورتی کلا نالوں ودھیرے قیمتی سن۔[۱]
یورپ وچ مدھکالی کلا رومن سامراج دی فنی وراثت اتے مڈھلے عیسائی چرچ دیاں مورتی-سائنسی پرمپراواں توں پیدا ہوئی۔ ایہناں سروتاں نوں اکّ شاندار فنی وراثت پیدا کرن لئی اتری یورپ دے زوردار "بربر" فنی سبھیاچار نال ملایا گیا سی۔ دراصل، مدھکالی کلا دے اتہاس نوں کلاسیکل، مڈھلے عیسائی اتے "بربریئن" کلا دے تتاں دے آپس وچ پرسپر اثر دے اتہاس وجوں دیکھیا جا سکدا اے۔[۲] کلاسکواد دے رسمی پہلوآں توں علاوہ، وستواں دے حقیقت پسند چترن دی اکّ جاری روایت سی جو بزنتینی کلا وچ پورے ویلے دوران بچی رہندی سی، جدوں کہ پچھم وچ ایہہ رک-رک کے ظاہر ہندی اے، مغربی یورپ اتے اتری وچ ترقی یافتہ نویاں پرگٹاویوادی سمبھاوناواں نال مقابلہ کردی اے۔ اورجاوان سجاوٹی تتاں دی وراثت۔ کلاسیکل کلا دے ہنراں اتے قدراں-قیمتاں دی سوے-انوبھوی پنرجاگرن رکوری دے نال ایہہ سماں سماپت ہویا، اتے مدھ یگ دی فنی وراثت نوں پھر کجھ صدیاں لئی بدنام کیتا گیا ۔ 19ویں صدی وچ دلچسپی اتے سمجھ دے مڑ سرجیت ہون توں بعد اس نوں بہت وڈی حصول دے دور وجوں دیکھیا گیا اے جو بعد وچ مغربی کلا دے ترقی نوں درساؤندا اے۔
یورپ وچ مدھ یگ دیاں پہلیاں کئی صدیاں - لگبھگ 800 عیسوی تک - خوش حالی، استحکام اتے آبادی وچ کمی دیکھی گئی، اس دے بعد 1350 دے آسپاس کالی موت دے وڈے جھٹکے تک کافی ستھر اتے عام وادھا ہویا، جسدا اندازا اے۔ یورپ وچ سمچی آبادی دا گھٹو-گھٹ اکّ تہائی ماریا گیا اے، عام طور اُتے دکھن وچ اچّ دراں اتے اتر وچ گھٹ۔ بہت سارے کھیتراں نے 17ویں صدی تک اپنے پرانے آبادی پدھر نوں مڑ حاصل نہیں کیتا۔ کالی موت توں ٹھیک پہلاں یورپ دی آبادی 650 وچ لگبھگ 18 ملیان دے ہیٹھلے پدھر تک پہنچن دا اندازا اے، جو کہ سال 1000 دے آس-پاس دگنی ہو گئی سی، اتے 1340 تک 70 ملیان توں ودھ تک پہنچ گئی سی۔ 1450 وچ ایہہ اجے وی صرف 50 ملیان سی۔ ایہناں انکڑیاں وچ، اتری یورپ، خاص کرکے برٹین، نے اج دے مقابلے اکّ گھٹ انوپات وچ یوگدان پایا، اتے فرانس سمیت دکھنی یورپ، اکّ اچا۔ خوش حالی وچ وادھا، اوہناں لئی جو بچ گئے سن، کالی موت توں بہت گھٹ متاثر ہوئے سن۔ لگبھگ 11ویں صدی تک یورپ دے زیادہ تر حصے وچ کھیتی مزدوراں دی گھاٹ سی، وڈی مقدار وچ انورتی زمین سی، اتے مدھکالی گرم دور نے لگبھگ 1315 تک کھیتی باڑی نوں لابھ پہنچایا[۳]
مدھیگی دور نے آخرکار کھیتر دے باہروں حملیاں اتے گھسپیٹھاں نوں ختم ہندا دیکھیا جو پہلی ہزار سال دی خاصیت سی۔ 7ویں اتے 8ویں صدی دیاں اسلامی جتاں نے اچانک اتے پکے طور اُتے سارے اتری افریقہ نوں مغربی دنیا توں ہٹا دتا، اتے باقی دے ویلے دوران اسلامی لوکاں نے مدھ یگ دے انت تک، ہولی-ہولی بزنتین سامراج تے قبضہ کر لیا، جدوں کیتھولک یورپ، دکھن-پچھم وچ آئیبیریئن جزیرہ نما نوں مڑ حاصل کیتا، اکّ وار پھر دکھن-مشرق توں مسلم خطرے وچ سی۔
قرون وسطی دور دے شروع وچ کلا دے سبھ توں اہم کم دھرم نرپکھّ کلین ورگ، مٹھاں جاں پرمکھ چرچاں نال جڑے بہت ہی نایاب اتے مہنگے وستواں سن اتے، جے مذہبی، وڈے پدھر اُتے بھکشوآں ولوں پیدا کیتے گئے سن۔ مدھ یگ دے انت تک کافی فنی دلچسپی والے کم چھوٹے پنڈاں اتے قصبیاں وچ وڈی گنتی وچ برزوآ گھراں وچ لبھے جا سکدے سن، اتے اوہناں دا پیداوار کئی تھاواں تے اکّ اہم مقامی صنعت سی، جس وچ پادریاں دے کلاکار ہن اپواد ہن۔ حالانکہ سینٹ بینیڈکٹ دے نیم نے مٹھاں ولوں کلا دیاں رچناواں دی وکری دی اجازت دتی، اتے ایہہ واضع اے کہ پورے ویلے دوران بھکشو کلا پیدا کر سکدے ہن، جس وچ دھرم نرپکھّ کم شامل ہن، وپاری طور اُتے اکّ عام بازار لئی، اتے مٹھّ سمان طور اُتے جتھے لوڑ ہووے، عام ماہراں نوں نامزد کرنگے۔[۴]
بچے ہوئے کماں ولوں ایہہ اثر چھڈیا جا سکدا اے کہ لگبھگ ساری مدھکالی کلا مذہبی سی۔ ایہہ کیس توں بہت دور اے؛ حالانکہ مدھ یگ وچ چرچ بہت امیر بن گیا سی اتے کئی وار کلا اُتے شاندار خرچ کرن لئی تیار سی، اتھے برابر دی گنوتا والی بہت ساری دھرم نرپکھّ کلا وی سی جو بہت زیادہ ٹٹن اتے اتھرو، نقصان اتے تباہی نال پیڑت اے۔ مدھ یگ وچ عام طور اُتے اوہناں دی فنی اہلیت لئی پرانیاں رچناواں نوں سرکھیت رکھن دی خیال دی گھاٹ سی، جویں کہ اوہناں دے کسے سنت جاں بانی شخصیت دے نال تعلق ہون دے الٹ، اتے پنرجاگرن اتے باروک دے اگلے دور مدھکالی کلا نوں بے عزت کرن لئی جھکدے سن۔ شروعاتی مدھ یگ دیاں بہہتیاں لگزری شائع ہتھ-لکھتاں وچ قیمتی دھات، ہاتھی دند اتے گہنیاں نال بندھن والیاں کتاباں-کوراناں دا خزانہ سی؛ کوراں لئی ری-باؤنڈ پنیاں اتے ہاتھی دند دیاں رامقصداں پورے کوراں نالوں کتے زیادہ آبادی وچ بچیاں ہن، جو کہ کسے ویلے اوہناں دیاں قیمتی سمگریاں لئی زیادہ تر کھوہ لئیاں گئیاں ہن۔
بہتے چرچاں نوں دوبارہ بنایا گیا اے، اکثر کئی وار، پر مدھیگی محلاں اتے وڈے گھر بہت زیادہ در اُتے گواچ گئے ہن، جو کہ اوہناں دیاں پھٹنگاں اتے سجاوٹ لئی وی سچ اے۔ انگلینڈ وچ، چرچ 7ویں صدی توں ہر صدی توں وڈے پدھر اُتے برقرار ہن، اتے بعد دے لوکاں لئی کافی آبادی وچ - اکلے ناروچ شہر وچ 40 مدھکالی چرچ ہن - پر درجناں شاہی محلاں وچوں کوئی وی 11ویں صدی توں پہلاں تک نہیں بچیا، اتے باقی اودھی وچوں صرف اکّ مٹھی بھر بچے ہوئے ہن۔[۵] زیادہ تر یورپ وچ حالت ایہو جہی اے، حالانکہ اوگنن وچ 14 ویں صدی دے پیلیس ڈیس پیپس کافی حدّ تک برقرار ہن۔ انفرادی رچناواں دی متی اتے اتپتی نوں لے کے لمبے ویلے توں چل رہے ودوتاپورن وواداں وچوں بہت سارے دھرم نرپکھّ ٹکڑیاں نال متعلق ہن، کیونکہ اوہ بہت نایاب ہن - اینگلو-سیکسن پھلر بروچ نوں بریٹیش میوزیم ولوں اکّ ناممکن جعلی، اتے چھوٹے پھری-سٹینڈنگ سیکولر وجوں انکار کر دتا گیا سی۔ کانسی دیاں مورتیاں انیاں نایاب ہن کہ دو سبھ توں ودھیا اداہرناں دی متی، مول اتے اتھوں تک کہ پرمانکتا وی دہاکیاں توں بحث کیتی جا رہی اے۔[۶]
مدھیگی کلا وچ قیمتی سامان دی ورتوں اکّ ستھر اے؛ معیاد دے انت تک، کلاکاراں نوں بھگتان کرن نالوں عام طور اُتے اوہناں نوں خریدن اُتے بہت زیادہ خرچ کیتا جاندا سی، بھاویں ایہہ اپنے فرض نبھا رہے بھکشو نہیں سن۔ سونے دی ورتوں چرچاں اتے محلاں دیاں وستواں، نجی گہنیاں اتے کپڑیاں دیاں پھٹنگاں لئی کیتی جاندی سی، اتے - کچّ دے ٹیسیرے دے پچھلے پاسے پھکس کیتی جاندی سی - موزیک لئی اکّ ٹھوس پچھوکڑ وجوں، جاں ہتھ-لکھتاں اتے پینل پینٹنگاں وچ مختصر چتراں لئی سونے دے پتے وجوں لاگوُ کیتا جاندا سی۔ قیمتی دھاتاں دی ورتوں کرن والیاں بہت ساریاں وستواں اس علم وچ بنائیاں گئیاں سن کہ اوہناں دے صرافہ ملّ نوں مستقبل دے نقطہ اُتے حاصل کیتا جا سکدا اے-صرف معیاد دے انت دے نیڑے پیسہ ریئل اسٹیٹ توں علاوہ ہور سرمایہ کاری کیتا جا سکدا اے، سوائے وڈے جوکھم جاں ویاج دے کے۔
نوٹس سودھو
- ↑ Heslop traces the beginning of the change to "around the twelfth century"، quoted, 54; Zarnecki, 234
- ↑ Kitzinger (throughout)، Hinks (especially Part 1) and Henderson (Chapters 1, 2 & 4) in particular are concerned with this perennial theme. Google books Archived 2022-10-27 at the وے بیک مشین
- ↑ Li, H.; Ku, T. (2002). "Little Ice Age and Medieval Warm Periods in Eastern China as Read from the Speleothem Records". AGU Fall Meeting Abstracts 2002. Bibcode: 2002AGUFMPP71C.۔09L.
- ↑ Dodwell (1982)، pp. 22–23, and Chapter III
- ↑ The White Tower (Tower of London) was started in 1078, and some later royal apartments in the Tower of London survive, as do the hall and parts of Eltham Palace، the most significant medieval remains from an unfortified royal palace. Royal apartments survive in some castles.
- ↑ the small Carolingian(?) Equestrian Statue of an Emperor in the Carnavalet Museum in Paris, Hinks, 125-7; and the 12th(?)-century bronze of a man wrestling with a lion, variously considered English, German or Sicilian in origin, discussed by Henderson (1977)، 135–139.