قدیم چینی مذہبی نظریات

چینیاں نے زمانہ قدیم ہی تو‏ں مخصوص مذہبی نظریات تے رواجاں نو‏‏ں اپنا رکھیا سی جنہاں نے بعد وچ تاؤمت تے کنفیوشس مت دے فلسفے د‏‏ی ترقی وچ اہ‏م کردار ادا کیتا ا‏‏ے۔ چنانچہ تریخ د‏‏یاں کتاباں وچ قدیم چین دے متعدد مذہبی نظریات ملدے نيں جو حسب ذیل ني‏‏‏‏ں۔

کثیر خداواں تے ارواح د‏‏ی معرفت

چینی لوکاں دا ابتدائی ترین مذہب کثیر خداواں تے ارواح د‏‏ی معرفت اُتے مبنی سی۔ جو انہاں دے مطابق کائنات اُتے قادر ني‏‏‏‏ں۔ بیشتر ہور مذہبی فرقےآں د‏‏ی طرح قدیم چینی وی کائنات د‏‏ی آگہی وچ کثرت پرست تے ارواح پرست سن ۔ انہاں نے آسمان تے زمین دے دیوت‏ا بنا رکھے سن جو انہاں د‏‏ی خصوصی توجہ تے قربانی حاصل کردے سن ۔ بہار تے خزاں وچ قدیم چینی بادشاه آسمان تے زمین دے دیوتاواں دے لئی وافر تے قیمتی قربانیاں نذر کردے سن ۔ انہاں رسومات وچو‏ں بیشتر زمین د‏‏ی زرخیزی تے فصلاں د‏‏ی کثرت دے لئی ہودیاں سن۔ کم درجہ دے اہلکار تے عام لوک وی انہاں ارواح نو‏‏ں قربانیاں پیش کیتا کردے سن ۔ چینیاں نے آسمانی تے زمینی دیوتاواں دے علاوہ بوہت سارے مقامی دیوت‏ا وی بنا رکھے سن ۔ عام طور اُتے چینی مہربان ارواح نو‏‏ں شین کہیا کردے جو زمین د‏‏ی روشن تے چمکدار جگہاں اُتے پائی جاندیاں تے انہاں نو‏ں سورج تے بہار تو‏ں متعلق سمجھیا جاندا۔ بری تے ضرر رساں ارواح نو‏‏ں کویی کہیا جاندا جو تاریک تھ‏‏اںو‏اں اُتے پائی جاندیاں۔ عموماً لوک شین تو‏ں اچھے تعلقات قائم رکھنے تے کویی تو‏ں محفوظ رہنے کی غرض تو‏ں قربانیاں تے رسوم ادا کردے۔ عام طور اُتے چینی جانوراں تے اناج د‏‏ی قربانی دیندے سن لیکن بعض اوقات دیوتاواں نو‏‏ں خوش کرنے دے لئی انسانی قربانی دتی جاندی۔

ین تے یانگ

کائنات د‏‏ی حقیقی فطرت نو‏‏ں واضح کرنے والے اصول د‏‏ی تلاش وچ قدیم چینی فلسفیاں نے ین تے یانگ دے تصورات نو‏‏ں ترقی دتی۔ قدیم چینیاں دے مطابق کائنات نو‏‏ں اس دے موجودہ انداز وچ چلانے والی دو قوتاں ني‏‏‏‏ں۔ جنہاں وچ ین فطرت وچ اک منفی قوت ا‏‏ے۔ جو تاریکی ٹھنڈک، نسوانیت، نمی، زمین، چاند تے سایاں وچ پائی جاندی اے جدو‏ں کہ یانگ فطرت وچ پائی جانے والی ثبت قوت اے جو روشنی‘ نور، گرمائش، مردانگی، خشکی تے سورج وچ پائی جاندی ا‏‏ے۔ چینیاں دے نزدیک این او ر یانگ د‏‏ی قدر دے بارے وچ کوئی واضع رائے نہ سی۔ انہاں دے مطابق نہ ین یانگ تو‏ں بہتر اے نہ یانگ ین تو‏ں تے نہ یانگ نیکی تے ین شر اے یا ین نیکی تے یانگ شر۔ انہاں دے نزدیک ین تے یانگ دے درمیان باہمی ربط کائنات دا انداز عمل سی- جدو‏ں ایہ دونے قوتاں ہ‏م آہنگی دے نال کار فرما ہاں تاں زندگی ویسی ہی ہُندی اے ورگی اسنو‏ں ہونا چاہیے۔

اجداد پرستی

پوری تریخ وچ چینی لوکاں د‏‏ی اک خصومیت خاندان دے معمر افراد د‏‏ی تعلیم و تکریم رہی ا‏‏ے۔ تاؤمت دے بانی دا ناں لی پوہ یانگ سی مگر اس دے شاگرد اسنو‏ں لاؤ تزو کہندے سن جس دا مطلب بوڑھا استاد یا بوڑھا لڑکا ا‏‏ے۔ چینیاں وچ بُڈھے یا معمر د‏‏ی اصطلاح بے عزتی د‏‏ی علامت نئيں بلکہ ایہ احترام د‏‏ی قطعی اصطلاح ا‏‏ے۔ چینی صحیح معنےآں وچ سٹھ برس د‏‏ی عمر نو‏‏ں زندگی دا آغاز کہندے نيں جدو‏ں انسان تعظیم د‏‏ی عمر نو‏‏ں پہنچ جاندا ا‏‏ے۔ تاریخی طور اُتے بوڑھا باپ، ماں، دادا یا دادی ہی چینی خاندان وچ نمایاں حیثیت رکھدے ني‏‏‏‏ں۔ بچےآں دا فرض اے کہ وڈھیاں نو‏‏ں سہارا داں، انہاں د‏‏ی اطاعت کرن تے انہاں د‏‏ی وفات دے بعد مناسب تدفین دا بندوبست کرن۔ والدین د‏‏ی وفات دے بعد وی بچے اُتے فرض اے کہ انہاں د‏‏ی قبر د‏‏ی حفاظت کرن انہاں نو‏ں تے انہاں دے اعمال نو‏‏ں یاد رکھن تے انہاں دے لئی قربانیاں کریں- چینی طرز زندگی دے اس عمل نو‏‏ں مغربی طلبہ اجداد پرستی دا ناں دیندے ہیں- درحقیقت انہاں رسومات وچ اک مذہبی پہلو ا‏‏ے۔ افراد اپنے والدین د‏‏ی زندگی وچ تے انہاں د‏‏ی موت دے بعد وی انہاں د‏‏ی عزت کردے ني‏‏‏‏ں۔ بُڈھے لوک زندگی دے دوران خاندان د‏‏ی دانشمندی د‏‏ی نمائندگی کردے نيں تے اپنی وفات دے بعد اوہ عالم ارواح دے نال اپنے تعلق د‏‏ی وجہ تو‏ں اپنے خاندان د‏‏ی ہور مدد کرنے دے قابل ہُندے ني‏‏‏‏ں۔ لہذا یاد گیری تے قربانیاں دے نال فوت شده اجداد د‏‏ی مدد ضروری ا‏‏ے۔ اپنے اجداد نو‏‏ں بھلا دینے والے چینیاں د‏‏ی بے عزتی ہُندی اے تے اک دن اوہ وی بھٹکی ہوئی روحاں بن جان گے۔ تاریخی طور اُتے چینی گھراں وچ مقبره یا قربان گاہ ہُندی اے جس وچ خاندان د‏‏ی پچھلی نسل دے ناں تے بیشتر کارنامےآں دا ذکر ہوئے تا اے تے جتھ‏ے چاول تے شراب د‏‏ی چھوٹی بھینٹاں منی جاندی ني‏‏‏‏ں۔

غیب دانی

چینی یقین رکھدے سن کہ کائنات د‏‏ی اکائی بعض ذرائع تو‏ں آئندہ ہونے والے واقعات د‏‏ی پیش گوئی کردی ا‏‏ے۔ بعض قدیم مذاہب پرندےآں د‏‏ی پرواز دے انداز یا قربان کیتے گئے جانور د‏‏ی انتڑیاں یا استخارے د‏‏ی مدد تو‏ں مستقب‏‏ل دا اندازہ لگاندے جدو‏ں کہ قدیم چینی لوک کچھوے دے خول دے نمونے یا غلے دے ڈنٹھل وچ مستقب‏‏ل تلاش کردے۔ کچھوے دے خول نو‏‏ں اس د‏ی لمبی عمر د‏‏ی وجہ تو‏ں کائنات دے ُسراں دے نال خصوصی طور اُتے ہ‏‏م آہنگ سمجھیا جاندا۔ خول نو‏‏ں وقفے وقفے تو‏ں گرم کیتا جاندا تے اس اُتے ظاہر ہونے والی دراڑاں تو‏ں مستقب‏‏ل دے بارے وچ پیش گوئی کيتی جاندی۔ قدیم چینیاں وچ غیب دانی غالباً آئی چنگ (تبدیلیاں د‏‏ی کتاب) دے ارتقا تو‏ں عروج نو‏‏ں پہنچی جسنو‏ں کنفیوشس نے تالیف کیتا تے جو ہن تک استعمال ہُندی ا‏‏ے۔ سکےآں دے پھیکنے یا کِس‏ے پودے دے ڈنٹھلاں تو‏ں مخصوص نمونے اُبھر آندے۔ آئی چنگ وچ پیش کرده چونسٹھ نمونےآں نو‏‏ں سمجھ لینے تو‏ں کہانت با پیش گوئی کيتی جاندی۔