فتح ایران وچ عرباں دے جرائم
پیغمبر اسلام صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم دی وفات دے تقریبا اک سال بعد ایران اُتے مسلم عرب یلغات دا آغاز ہويا ۔ ایران اُتے 19 سال دے مسلسل عرب جارحیت تے متعدد جنگاں دے دوران ، عرباں نے 651 ء دے مطابق 31 ہجری وچ اس وقت دے وسیع ایران اُتے قبضہ کرلیا…
سن 21 ھ (641) وچ ایرانی فوج تے عرباں دے وچکار عرباں نے نہاوند دے نیڑے ایران اُتے حملہ کيتا ، جو اک پہاڑی علاقے وچ واقع اے۔ نہاوند جنگ ، جسنوں مسلمان فاتح الفتوح کہندے نيں ، مسلم عرباں تے ایرانیاں دے وچکار اک نہایت ہی اہم جنگ اے۔ ابن اثیر اس خط دی وجہ دے بارے وچ لکھدے نيں: مسلماناں نے فتح نہاوند نوں "فتاح الفتوح" کہیا کیونجے اس دے بعد ایرانی جمع نئيں ہوسکدے تے عرباں دے خلاف کھڑے نئيں ہوسکدے سن ، تے اس جنگ دے بعد ہی مسلماناں نے تمام ایران تے سلطنت نوں فتح کرلیا۔ ساسانیاں دا خاتمہ ہويا۔
قادسیہ دی جنگ وچ فتح تے مدین (کلاسیفون) وچ عرباں دی آمد دے بعد ، ایہ اطلاع ملی اے کہ "مہران" نے جلولا (ہیلوان دے نیڑے) وچ اک لشکر جمع کيتا سی تے خلیفہ "سعد" دے مطابق کلاسیفن وچ آباد ہوئے گیا سی تے اس نے ہاشم بن عتبہ نوں ققہ بن دے نال لے لیا سی۔ عمرو تے بارہ ہزار جواناں نوں "ہیلوان دے نیڑے" جلوح بھیج دتا گیا تے اوتھے ہونے والی سخت جنگ دے بعد ، عرب فوج نوں فتح حاصل ہوگئی۔ جلولا عرباں دے پاس گرا تے آس پاس دے خزانے پرت لئے گئے۔ اک خیمے وچ انہاں نوں سونے دے سونے توں بنے اونٹھ ملے۔
تزیان دی مسلسل فتوحات
سودھویزدجرد نے ہالوان دی جنگ دے بعد ہالوان دی خوشبو پیدا دی ، جو ہیلوان دے دفاع دے انچارج سن ، نے قصر شیرین وچ قصا شیرین فوج وچ عرباں دے ہتھوں شکست کھادی تے کوڑاں نوں ہیلوان وچ داخل کردتا۔ مختصر ایہ کہ 16 ہجری دے آخر تک ، عرباں دا تسلط نینوا توں ہويا ایہ شوشتر دے نیڑے پہنچیا۔
پر ، "ہرمزان" ، جو ست وڈے ایرانی خانداناں وچوں اک دا سربراہ سی ، قادیسیہ دی لڑائی دے بعد خازستان چلا گیا ، تے 17 ھ وچ بصرہ دے حکمران "عتبہ" نے سوسا اُتے اک لشکر بھیجیا ، تے اوتھے اُتے رہنے والے کوڑاں نے عرب فوج توں اتحاد کيتا۔ دو شکست خوردہ جنگاں وچ ، اسنوں اہواز شہر تے خیزستان دی سرزمین دا اک حصہ کھونے اُتے مجبور کيتا گیا۔ ان فتوحات تے متعدد جنگاں وچ عرب فوج دی لگاتار فتوحات دے بعد ، دوسرے خلیفہ دی زندگی اک بار فیر ایرانیاں دے نال جنگ کے بارے وچ سوچی گئی ، تے دو صورتاں وچ اس نے بیان کيتا کہ اس دی خواہش اے کہ ساڈے تے ایرانیاں دے درمیان اگ دا پہاڑ ہوئے جو اسيں تک نہ پہنچ سکے۔ انہاں دا ہتھ نہ لو۔ لیکن ساسانیidد حکومت کیتی کمزوری ، ملک دی داخلی صورتحال وچ خلل ، یزگرد دے شہریار نوں اک جگہ توں دوسری جگہ منتقل کرنا ، عرب جرنیلاں دی اک دوسرے دے نال دشمنی جو ہر اک اپنی صلاحیت دا اظہار کرنا چاہندا سی تے نويں ٹرافیاں جیتنا چاہندا سی ، دوسری جنگاں دا باعث بنیا۔
علاء الہدرمی ، جو بحرین وچ رہندا سی تے اپنے آپ نوں ابی وقاص دے بیٹے سعد توں کمتر نئيں سمجھدا سی ، مسلمان خلیفہ عمر دی اجازت دے بغیر خلیج فارس نوں عبور کرکے ایران وچ داخل ہوگیا۔ "شہریک" ، فارس دا حاکم ، وڈی مشکل توں تے "عتبہ" دی مدد توں ، جس نے اس دی مدد توں بصرہ توں اک فوج بھیجی ، اس دی مدد توں "شہرک" ، تے اس دے سامنے دوڑا ، "شہریک" نوں وی بچانے وچ کامیاب رہیا۔ یازجرڈ انہاں واقعات تے اس دی زمیناں دی تباہی دے باوجود آرام توں نئيں بیٹھ سکدا سی۔ "ہرمزان" تے "شہریک" نے اس دے حکم اُتے عرب فوج اُتے حملہ کيتا ، تے اک لڑائی شوشتر دی دیوار دے نیڑے ہوئی تے عرب فوج شہر وچ داخل ہوئی کیونجے اک شخص پناہ منگ رہیا سی۔ ہرمزان نے قلعے وچ پناہ لی تے عرب جنرل ابو سریح نوں ایہ پیغام بھیجیا کہ اوہ اس وقت تک لڑاں گے جدوں تک کہ اس دے ہتھ وچ اک تیر نہ ہوئے جدوں تک کہ اوہ مسلماناں دے خلیفہ نوں اس دے حکم اُتے عمل کرنے دے لئی نہ بھیجیا جائے۔ ابو سیرh نے اس پیش کش نوں قبول کرلیا تے ہرموز نے ہتھیار ڈال دتے ، اسنوں زنجیراں دے نال عمر دے پاس بھیج دتا۔ کچھ مورخین سوسا دے واقعات نوں سن 20 ھ وچ سمجھیا کردے نيں۔
سعد دی برخاستگی
سودھواس صورتحال وچ ، ابی وقاص دے بیٹے ، سعد نے کوفہ وچ اک اعلیٰ حویلی تعمیر دی ، تے اوتھے توں اس نے انتظامات دا انتظام کيتا۔ ايسے دوران ، سعد دے خلاف اَگڑ پِچھڑ شکایات عمر نوں آئیاں ، تے آخر کار دوسرے خلیفہ نے محل کوفہ نوں تباہ کرنے دا حکم دتا ، تے سعد نوں طلب کيتا تے عمار ولد یاسر نوں اس دی جگہ مقرر کيتا۔ سعد بن وقاص دی برطرفی توں یزدگرڈ نوں ایہ خیال آیا کہ اوہ اپنی کھوئی ہوئی دولت دوبارہ حاصل کر لے گا ، تے ایہ کہ عرب جرنیل ہمیشہ نويں غنیمت دے حصول دے خواہشمند نيں ، دوسرے خلیفہ نوں اس گل اُتے قائل کرلیا کہ جدوں تک ساسانی خاندان دا ناپید نئيں ہوئے گا تب تک عرب املاک نوں خطرہ لاحق ہوئے گا۔ سی۔ ایہی وجہ اے کہ دونے فریق جنگ وچ جانا چاہندے نيں۔
نہاوند دی جنگ تے ساسانی سلطنت دا خاتمہ
سودھواس جنگ وچ فتح ایران دے اندرونی حصے وچ عرباں دے داخلے دی راہ ہموار کر سکدی اے تے مسلماناں نوں مال غنیمت بخش سکدی اے۔ نہاوند اک وڈا شہر اے جو ہمدان دے قبلہ رخ اُتے واقع اے تے اس شہر تے ہمدان دے درمیان 14 میل دا فاصلہ اے۔ اج ایہ شہر خرم آباد ، ہمدان ، اراک تے کرمان شاہ دے چار شہراں دے درمیان واقع اے۔
سن 21 ھ وچ یزدگارڈ نے رے توں اپنے سفیراں نوں خراسان ، گورگن ، تبارستان ، مرو ، سیستان ، کرمان تے فارس بھیجے ، حکمراناں نوں فوج جمع کرنے دی ترغیب دتی ، تے "فیروزان" دی سربراہی وچ لگ بھگ اک لکھ افراد نے انہاں وچوں اک قدسیہ دی جنگ وچ حصہ لینے والے ایرانی امراء ناہند وچ جمع ہوئے۔
یہ منصوبہ ہیلوان تے سٹیسیفون نوں فتح کرنے ، کوفہ تے بصرہ نوں فتح کرنے دا سی جو اوتھے دے سب توں اہم عرب گڑھ سن ۔ اہواز وچ عرب جنرل عمر نعمان بن مقرین دے حکم توں ، انہاں نے عراقی فوجاں ، خوزستان تے خواندگی نوں جمع کيتا تے ناہونڈ دے نیڑے پہنچے۔ فیروزیاں نے اپنے آپ نوں اک مضبوط گڑھ وچ رکھیا تے عرب فوج نوں ختم کرنے دا ارادہ کيتا ، تے جداں ہی دو مہینے گزرے تاں عرباں نے فیروز توں لڑنے تے حکومت کرنے دا منصوبہ تیار کيتا۔ چنانچہ انہاں نے ایہ غلط خبر پھیلائی کہ عمر ماضی وچ سی ، تے فورا. اپنے خیمے ہٹا دتے تے پِچھے ہٹنا شروع کردتے ، فیروز انہاں دے پِچھے پِچھے خندق توں نکل آئے۔ تیسرے دن اک زبردست جنگ ہوئی تے عرب جنرل "نعمان" میدان وچ ماریا گیا ، لیکن آخر کار اس دی فوج جیت گئی۔
عرب مورخین نے اس فتح نوں فتح الفتح قرار دتا۔ کیونجے اس فتح دے بعد ، ایرانی جمع نئيں ہوسکے سن تے تمام گروہ تشکیل پاسکدے سن ۔ لاتعداد مال غنیمت ارباں دے ہتھوں وچ پڑگیا ، جس وچ موتی تے مرکت تے روبی توں بھریا ہويا دو وڈے سینہ وی شامل سن ، جو اک شخص نے صیب بن عقرہ نوں پناہ مانگنے دے بدلے دکھایا۔ فیروزان دی فوج دے بوہت سارے ارکان مارے گئے ، تے خود فیروز نوں ققہ نے قتل کردتا۔ نہاوند دے بعد ہمدان عرباں دے ہتھوں گر گیا۔ نہاوند دی لڑائی نے یزدجر دی امید نوں مایوسی وچ بدل دتا ، لیکن اس ساسانی بادشاہ نے تخت توں اپنا دعوی ترک نئيں کيتا تے کچھ کرنے دی کوشش کيتی ، اس دے بعد "نہاوند دی جنگ" دی خبر اس دے پہنچنے دے بعد ، ری توں اصفہان تک تے اوتھے توں اوہ کرمان چلے گئے ، تے آخر کار ہمسایہ حکومتاں توں مدد منگدے ہوئے مروے وچ آباد ہوگئے۔
"عامر سعد" پہلے تاں اس دی مدد کرنے اُتے راضی ہوگیا ، لیکن یزدگرڈ دے ناراض ہونے دے بعد اس نے اپنے آپ نوں ایرانی حکمران مروے توں اتحاد کرلیا تے اس دے محافظاں نے اسنوں تباہ کردتا۔ یزدگرڈ دے پاس چھڈنے دے سوا کوئی چارہ نئيں سی تے نیڑے ہی ملرز نے اسنوں اپنے سونے تے پرتعیش کپڑےآں دی لالچ وچ مار ڈالیا۔ یزگرد فیروز سوم دے بیٹے نے چینی شہنشاہ دی مدد طلب کيتی ، لیکن اس دی درخواست قبول نئيں ہوئی تے اس نے جیہون دے نیڑے تخارستان دے پہاڑاں وچ پناہ لی تے بے وقعت اس دے تخت دا مطالبہ کيتا۔ مختصر ایہ کہ یزجرد دی اولاد نے کچھ نئيں کيتا تے ایران دے شہر آہستہ آہستہ عرباں دے ہتھوں گر پئے تے اک نواں دور شروع ہويا۔
کیہ امام علی علیہ السلام نے ایران اُتے حملہ کيتا تے بوہت سارے لوکاں نوں ہلاک کيتا؟
سودھوایران وچ مسلماناں دی فتوحات عمر بن الخطاب دے عہد وچ ہوئیاں سن ، تے ایہ فتوحات اسلامی دنیا دے اگلے خلفاء دے زمانے وچ جاری رنيں۔ لیکن کسی وی ذرائع نے انہاں جنگاں وچ علی علیہ السلام دی شرکت کيتی اطلاع نئيں دتی اے۔
امام علی (ع) نے اپنے اوقات دے خلفاء دے نال نازک اوقات وچ تعاون کيتا تے جتھے اس دا تعلق اسلام توں سی ، لیکن ایسا ہرگز نئيں ہُندا سی کہ امام (ع) نے ہمیشہ خلفائے را to نوں مقرر کيتی گئی ذمہ داریاں نوں قبول کيتا۔
شام دے سفر دے دوران ، عمر نے امام (ع) نوں اپنے نال جانے دے لئی کہیا ، لیکن امام (ع) نے قبول نئيں کيتا۔ قدسیہ دی لڑائی دے دوران ، مسلم جنگجوواں نے عمر توں مدد لئی۔ خلیفہ نے امام (ع) نال جنگ دے کمانڈر دی حیثیت توں ایرانیاں دے نال جنگی محاذ اُتے جانے دا کہیا ، لیکن امام (ع) نے قبول نئيں کيتا تے ايسے وجہ توں خلیفہ نے سعد بن ابی وقاص نوں کمانڈر منتخب کيتا۔
پر ، علی (ع) دے جنگی تجرگل کيتی بہادری تے تریخ دے مطابق ، خلیفہ نے انہاں دی رہنمائی تے تعاون توں فائدہ اٹھایا ، لیکن اوہ براہ راست تعاون تے فتح وچ شریک ہونے اُتے راضی نئيں سی ، کیوں کہ اوہ مسلماناں تے اسلام دی تقدیر نوں نئيں سمجھ سکدا سی۔ لاپرواہی ، انہاں نے مشاورت تے اپنی رائے پیش کرنے دی صورت وچ صرف لشکر اسلام دی مدد کيتی۔ امام دی ایہ ہدایات مذہبی فریضہ تے فرض دی وجہ توں سن ، کیونجے پہلے مرحلے وچ امام دا فرض مذہب دا تحفظ کرنا اے ، تے امامت خدائی فریضہ سن جو خدا دے ذریعہ انہاں دے سپرد کيتیاں گئیاں سن۔ لہذا ، کسی وی وسیلہ وچ ایہ نئيں دیکھیا گیا اے کہ خلیفہ نے حضرت نظری توں مشورہ طلب کيتا تے انہاں نے اسنوں فراہم نئيں کيتا۔
سنی مؤرخین وی اعتراف کردے نيں کہ حضرت عمر رضی اللہ عنہ نے علی (ع) توں مشورہ کيتا تے کہیا: عمر علی (ع) توں مشورہ کیتے بغیر کچھ نئيں کردے سن ، کیوں کہ اوہ اپنے علم ، حکمت ، درستگی تے مذہبیت اُتے یقین رکھدے سن ، تے ایہ گل مشہور اے کہ ستر توں زیادہ عمر نے اک بار کہیا اے ، "لولا علی لہلاک عمر۔"
لہذا ، امام علی (ع) دے صحابہ تے صحابہ کرام نے ، امام دی پیروی کردے ہوئے ، خلیفہ دے نال وی انہاں معاملات وچ تعاون کيتا جو اسلام تے مسلماناں دے مفاد وچ سن تے در حقیقت ، انہاں نے اپنا مذہبی فریضہ اسلام دے نال ادا کيتا۔ تے بطور گورنر یا فوجی قوت یا حتیٰ کہ اسلامی انقلابی گارڈ کور دے کمانڈر ، اوہ خلافت دے نال سن ۔ جے سلمان تے عمار نے بالترتیب عمر دے عہد وچ مدین تے کوفہ دی گورنری قبول کرلئی- تے ابن ابن عزیب دے لئی ، اسلامی فورس دے کمانڈر دی حیثیت توں ، اس نے دوسرے خلیفہ دے دور وچ قزوین نوں فتح کيتا۔
ظاہر اے کہ جے علی (ع) اپنے صحابہ his نوں کسی وی طرح توں خلافت دے نال تعاون نہ کرنا چاہندے تاں انھاں نے کوئی اقدام نہ کيتا ہُندا تے امام انہاں نوں امور وچ حصہ لینے توں روک سکدے سن ، لیکن اس نے کدی ایسا نئيں کيتا۔
ایران اُتے عرباں دے حملےآں توں متعلق حقائق توں بے خبر
سودھوایران اُتے عرباں دے حملے دے وقت ، تیسرا ساسانی بادشاہ یزد حالے ہی تخت نشین ہويا سی ، تے ساسانی موسم سرما دا راجگڑھ بغداد توں 37 کلومیٹر جنوب وچ ، دریائے دجلہ دے مشرق وچ ، تے پورا عراق سی۔ ایران نال تعلق رکھدے نيں۔
پیغمبر اسلام حضرت محمد (ص) 11 ھ یا 632 ء وچ انتقال کر گئے۔ اس وقت ، 33ويں ساسانی بادشاہ ، کھسرو پرویز دا انتقال ہوگیا سی ، تے چونکہ ساسانی شاہی خاندانہاں وچوں کوئی باقی نئيں بچا سی ، یزد نوں تخت اُتے بٹھایا گیا سی۔ یزد تیسرا ، 34 واں ساسانی بادشاہ ، شہریار دا بیٹا تے آخری ساسانی بادشاہ کھسرو پرویز دا پوتا سی ، جس دا وسیع و عریض فارسی علاقہ اس دے دور وچ تباہ ہويا سی۔
جزیرۃ العرب وچ عرب قبیلے ، قبائلی جنگاں دے تجربے توں جو انہاں نے ماضی وچ ایرانیاں (موجودہ عراق وچ ) دے نال کیتے سن ۔ اوہ جاندے سن کہ ایرانی غنیمت بہت قیمتی اے تے ایہ کہ ایران دی سرزمین نعمتاں تے کثرت توں بھری ہوئی اے۔ (عراق ایران دا علاقہ سی تے شاہ ری ایران دے قلب وچ اپنی خوشحالی تے خوبصورتی دے لئی بہت مشہور سی) ہم ایران اُتے عرب جنگاں تے حملےآں دا اک سلسلہ چل رہے نيں ، انہاں وچ سب توں اہم نو جنگاں نيں جو جنگ ذکر کے نال شروع ہوئیاں نيں ، جنہاں دے بارے وچ کہیا جاندا اے کہ غالبا 60 603 ء وچ حضور نبی اکرم صلی اللہ علیہ وسلم دی قیامت توں پہلے ہوئی سی تے اوہ فتح فتح دا باعث بنے۔ گورگن تے 651 وچ مسلمان عرباں دے ذریعہ ایران اُتے قبضہ تے ساسانی حکومت دا خاتمہ۔
واضح رہے کہ ایران دے نال تمام مسلم عرب جنگاں تے ایران اُتے عرب یلغار پیغمبر دی وفات دے بعد ہوئی۔ ہور امیہ تے عباسیاں دے دوران وی عرب ، ایران تے ایرانی اموی تے عباسی حکومت دے ہمیشہ مخالف رہے۔ ایرانیاں نے شیعہ اماماں دی حمایت دے لئی سخت محنت دی ، تے ایران ہمیشہ نبی اکرم. دی اولاد دے لئی محفوظ ٹھکانہ رہیا اے۔ ایہ تعلقات ایداں دے سن کہ یزید سوم دی بیٹی ، امام حسین علیہ السلام نے آخری ساسانی بادشاہ نوں اپنی اہلیہ منتخب کيتا۔ ری دے نیڑے اک پہاڑ ، جس دا ناں بی بی شہربانو اے ، یزد گرڈ سوم دی بیٹی تے امام حسین دی اہلیہ دا ناں اے ۔