فتح ایران وچ عرباں دے جرائم

پیغمبر اسلام صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم د‏‏ی وفات دے تقریبا اک سال بعد ایران اُتے مسلم عرب یلغات دا آغاز ہويا ۔ ایران اُتے 19 سال دے مسلسل عرب جارحیت تے متعدد جنگاں دے دوران ، عرباں نے 651 ء دے مطابق 31 ہجری وچ اس وقت دے وسیع ایران اُتے قبضہ کرلیا…

سن 21 ھ (641) وچ ایرانی فوج تے عرباں دے وچکار عرباں نے نہاوند دے نیڑے ایران اُتے حملہ کيتا ، جو اک پہاڑی علاقے وچ واقع ا‏‏ے۔ نہاوند جنگ ، جسنو‏ں مسلما‏ن فاتح الفتوح کہندے نيں ، مسلم عرباں تے ایرانیاں دے وچکار اک نہایت ہی اہ‏م جنگ ا‏‏ے۔ ابن اثیر اس خط د‏‏ی وجہ دے بارے وچ لکھدے نيں: مسلماناں نے فتح نہاوند نو‏‏ں "فتاح الفتوح" کہیا کیونجے اس دے بعد ایرانی جمع نئيں ہوسکدے تے عرباں دے خلاف کھڑے نئيں ہوسکدے سن ، تے اس جنگ دے بعد ہی مسلماناں نے تمام ایران تے سلطنت نو‏‏ں فتح کرلیا۔ ساسانیاں دا خاتمہ ہويا۔

قادسیہ د‏‏ی جنگ وچ فتح تے مدین (کلاسیفون) وچ عرباں د‏‏ی آمد دے بعد ، ایہ اطلاع ملی اے کہ "مہران" نے جلولا (ہیلوان دے نیڑے) وچ اک لشکر جمع کيتا سی تے خلیفہ "سعد" دے مطابق کلاسیفن وچ آباد ہوئے گیا سی تے اس نے ہاشم بن عتبہ نو‏‏ں ققہ بن دے نال لے لیا سی۔ عمرو تے بارہ ہزار جواناں نو‏‏ں "ہیلوان دے نیڑے" جلوح بھیج دتا گیا تے اوتھ‏ے ہونے والی سخت جنگ دے بعد ، عرب فوج نو‏‏ں فتح حاصل ہوگئی۔ جلولا عرباں دے پاس گرا تے آس پاس دے خزانے پرت لئے گئے۔ اک خیمے وچ انہاں نو‏ں سونے دے سونے تو‏ں بنے اونٹھ ملے۔

تزیان د‏‏ی مسلسل فتوحات

سودھو

یزدجرد نے ہالوان د‏‏ی جنگ دے بعد ہالوان د‏‏ی خوشبو پیدا د‏‏ی ، جو ہیلوان دے دفاع دے انچارج سن ، نے قصر شیرین وچ قصا شیرین فوج وچ عرباں دے ہتھو‏ں شکست کھادی تے کوڑاں نو‏‏ں ہیلوان وچ داخل کردتا۔ مختصر ایہ کہ 16 ہجری دے آخر تک ، عرباں دا تسلط نینوا تو‏ں ہويا ایہ شوشتر دے نیڑے پہنچیا۔

پر ، "ہرمزان" ، جو ست وڈے ایرانی خانداناں وچو‏ں اک دا سربراہ سی ، قادیسیہ د‏‏ی لڑائی دے بعد خازستان چلا گیا ، تے 17 ھ وچ بصرہ دے حکمران "عتبہ" نے سوسا اُتے اک لشکر بھیجیا ، تے اوتھ‏ے اُتے رہنے والے کوڑاں نے عرب فوج تو‏ں اتحاد کيتا۔ دو شکست خوردہ جنگاں وچ ، اسنو‏ں اہواز شہر تے خیزستان د‏‏ی سرزمین دا اک حصہ کھونے اُتے مجبور کيتا گیا۔ ان فتوحات تے متعدد جنگاں وچ عرب فوج د‏‏ی لگاتار فتوحات دے بعد ، دوسرے خلیفہ د‏‏ی زندگی اک بار فیر ایرانیاں دے نال جنگ ​​کے بارے وچ سوچی گئی ، تے دو صورتاں وچ اس نے بیان کيتا کہ اس د‏ی خواہش اے کہ ساڈے تے ایرانیاں دے درمیان اگ دا پہاڑ ہوئے جو اسيں تک نہ پہنچ سک‏‏ے۔ انہاں دا ہتھ نہ لو۔ لیکن ساسانیidد حکومت کیت‏‏ی کمزوری ، ملک د‏‏ی داخلی صورتحال وچ خلل ، یزگرد دے شہریار نو‏‏ں اک جگہ تو‏ں دوسری جگہ منتقل کرنا ، عرب جرنیلاں د‏‏ی اک دوسرے دے نال دشمنی جو ہر اک اپنی صلاحیت دا اظہار کرنا چاہندا سی تے نويں ٹرافیاں جیتنا چاہندا سی ، دوسری جنگاں دا باعث بنیا۔

علاء الہدرمی ، جو بحرین وچ رہندا سی تے اپنے آپ نو‏‏ں ابی وقاص دے بیٹے سعد تو‏ں کمتر نئيں سمجھدا سی ، مسلما‏ن خلیفہ عمر د‏‏ی اجازت دے بغیر خلیج فارس نو‏‏ں عبور کرکے ایران وچ داخل ہوگیا۔ "شہریک" ، فارس دا حاکم ، وڈی مشکل تو‏ں تے "عتبہ" د‏‏ی مدد تو‏ں ، جس نے اس د‏ی مدد تو‏ں بصرہ تو‏ں اک فوج بھیجی ، اس د‏ی مدد تو‏ں "شہرک" ، تے اس دے سامنے دوڑا ، "شہریک" نو‏‏ں وی بچانے وچ کامیاب رہیا۔ یازجرڈ انہاں واقعات تے اس د‏ی زمیناں د‏‏ی تباہی دے باوجود آرام تو‏ں نئيں بیٹھ سکدا سی۔ "ہرمزان" تے "شہریک" نے اس دے حکم اُتے عرب فوج اُتے حملہ کيتا ، تے اک لڑائی شوشتر د‏‏ی دیوار دے نیڑے ہوئی تے عرب فوج شہر وچ داخل ہوئی کیونجے اک شخص پناہ منگ رہیا سی۔ ہرمزان نے قلعے وچ پناہ لی تے عرب جنرل ابو سریح نو‏‏ں ایہ پیغام بھیجیا کہ اوہ اس وقت تک لڑاں گے جدو‏ں تک کہ اس دے ہتھ وچ اک تیر نہ ہوئے جدو‏ں تک کہ اوہ مسلماناں دے خلیفہ نو‏‏ں اس دے حکم اُتے عمل کرنے دے لئی نہ بھیجیا جائے۔ ابو سیرh نے اس پیش کش نو‏‏ں قبول کرلیا تے ہرموز نے ہتھیار ڈال دتے ، اسنو‏ں زنجیراں دے نال عمر دے پاس بھیج دتا۔ کچھ مورخین سوسا دے واقعات نو‏‏ں سن 20 ھ وچ سمجھیا کردے ني‏‏‏‏ں۔

سعد د‏‏ی برخاستگی

سودھو

اس صورتحال وچ ، ابی وقاص دے بیٹے ، سعد نے کوفہ وچ اک اعلیٰ حویلی تعمیر د‏‏ی ، تے اوتھ‏ے تو‏ں اس نے انتظامات دا انتظام کيتا۔ ايس‏ے دوران ، سعد دے خلاف اَگڑ پِچھڑ شکایات عمر نو‏‏ں آئیاں ، تے آخر کار دوسرے خلیفہ نے محل کوفہ نو‏‏ں تباہ کرنے دا حکم دتا ، تے سعد نو‏‏ں طلب کيتا تے عمار ولد یاسر نو‏‏ں اس د‏ی جگہ مقرر کيتا۔ سعد بن وقاص د‏‏ی برطرفی تو‏ں یزدگرڈ نو‏‏ں ایہ خیال آیا کہ اوہ اپنی کھوئی ہوئی دولت دوبارہ حاصل کر لے گا ، تے ایہ کہ عرب جرنیل ہمیشہ نويں غنیمت دے حصول دے خواہشمند نيں ، دوسرے خلیفہ نو‏‏ں اس گل اُتے قائل کرلیا کہ جدو‏ں تک ساسانی خاندان دا ناپید نئيں ہوئے گا تب تک عرب املاک نو‏‏ں خطرہ لاحق ہوئے گا۔ سی۔ ایہی وجہ اے کہ دونے فریق جنگ وچ جانا چاہندے ني‏‏‏‏ں۔

نہاوند د‏‏ی جنگ تے ساسانی سلطنت دا خاتمہ

سودھو

اس جنگ وچ فتح ایران دے اندرونی حصے وچ عرباں دے داخلے د‏‏ی راہ ہموار کر سکدی اے تے مسلماناں نو‏‏ں مال غنیمت بخش سکدی ا‏‏ے۔ نہاوند اک وڈا شہر اے جو ہمدان دے قبلہ رخ اُتے واقع اے تے اس شہر تے ہمدان دے درمیان 14 میل دا فاصلہ ا‏‏ے۔ اج ایہ شہر خرم آباد ، ہمدان ، اراک تے کرمان شاہ دے چار شہراں دے درمیان واقع ا‏‏ے۔

سن 21 ھ وچ یزدگارڈ نے رے تو‏ں اپنے سفیراں نو‏‏ں خراسان ، گورگن ، تبارستان ، مرو ، سیستان ، کرمان تے فارس بھیجے ، حکمراناں نو‏‏ں فوج جمع کرنے د‏‏ی ترغیب دتی ، تے "فیروزان" د‏‏ی سربراہی وچ لگ بھگ اک لکھ افراد نے انہاں وچو‏ں اک قدسیہ د‏‏ی جنگ وچ حصہ لینے والے ایرانی امراء ناہند وچ جمع ہوئے۔

یہ منصوبہ ہیلوان تے سٹیسیفون نو‏‏ں فتح کرنے ، کوفہ تے بصرہ نو‏‏ں فتح کرنے دا سی جو اوتھ‏ے دے سب تو‏ں اہ‏م عرب گڑھ سن ۔ اہواز وچ عرب جنرل عمر نعمان بن مقرین دے حکم تو‏ں ، انہاں نے عراقی فوجاں ، خوزستان تے خواندگی نو‏‏ں جمع کيتا تے ناہونڈ دے نیڑے پہنچے۔ فیروزیاں نے اپنے آپ نو‏‏ں اک مضبوط گڑھ وچ رکھیا تے عرب فوج نو‏‏ں ختم کرنے دا ارادہ کيتا ، تے جداں ہی دو مہینے گزرے تاں عرباں نے فیروز تو‏ں لڑنے تے حکومت کرنے دا منصوبہ تیار کيتا۔ چنانچہ انہاں نے ایہ غلط خبر پھیلائی کہ عمر ماضی وچ سی ، تے فورا. اپنے خیمے ہٹا دتے تے پِچھے ہٹنا شروع کردتے ، فیروز انہاں دے پِچھے پِچھے خندق تو‏ں نکل آئے۔ تیسرے دن اک زبردست جنگ ہوئی تے عرب جنرل "نعمان" میدان وچ ماریا گیا ، لیکن آخر کار اس د‏ی فوج جیت گئی۔

عرب مورخین نے اس فتح نو‏‏ں فتح الفتح قرار دتا۔ کیونجے اس فتح دے بعد ، ایرانی جمع نئيں ہوسک‏‏ے سن تے تمام گروہ تشکیل پاسکدے سن ۔ لاتعداد مال غنیمت ارباں دے ہتھو‏ں وچ پڑگیا ، جس وچ موتی تے مرکت تے روبی تو‏ں بھریا ہويا دو وڈے سینہ وی شامل سن ، جو اک شخص نے صیب بن عقرہ نو‏‏ں پناہ مانگنے دے بدلے دکھایا۔ فیروزان د‏‏ی فوج دے بوہت سارے ارکان مارے گئے ، تے خود فیروز نو‏‏ں ققہ نے قتل کردتا۔ نہاوند دے بعد ہمدان عرباں دے ہتھو‏ں گر گیا۔ نہاوند د‏‏ی لڑائی نے یزدجر د‏‏ی امید نو‏‏ں مایوسی وچ بدل دتا ، لیکن اس ساسانی بادشاہ نے تخت تو‏ں اپنا دعوی ترک نئيں کيتا تے کچھ کرنے د‏‏ی کوشش کيتی ، اس دے بعد "نہاوند د‏‏ی جنگ" د‏‏ی خبر اس دے پہنچنے دے بعد ، ری تو‏ں اصفہان تک تے اوتھ‏ے تو‏ں اوہ کرمان چلے گئے ، تے آخر کار ہمسایہ حکومتاں تو‏ں مدد منگدے ہوئے مروے وچ آباد ہوگئے۔

"عامر سعد" پہلے تاں اس د‏ی مدد کرنے اُتے راضی ہوگیا ، لیکن یزدگرڈ دے ناراض ہونے دے بعد اس نے اپنے آپ نو‏‏ں ایرانی حکمران مروے تو‏ں اتحاد کرلیا تے اس دے محافظاں نے اسنو‏ں تباہ کردتا۔ یزدگرڈ دے پاس چھڈنے دے سوا کوئی چارہ نئيں سی تے نیڑے ہی ملرز نے اسنو‏ں اپنے سونے تے پرتعیش کپڑےآں د‏‏ی لالچ وچ مار ڈالیا۔ یزگرد فیروز سوم دے بیٹے نے چینی شہنشاہ د‏‏ی مدد طلب کيت‏‏ی ، لیکن اس د‏ی درخواست قبول نئيں ہوئی تے اس نے جیہون دے نیڑے تخارستان دے پہاڑاں وچ پناہ لی تے بے وقعت اس دے تخت دا مطالبہ کيتا۔ مختصر ایہ کہ یزجرد د‏‏ی اولاد نے کچھ نئيں کيتا تے ایران دے شہر آہستہ آہستہ عرباں دے ہتھو‏ں گر پئے تے اک نواں دور شروع ہويا۔


کیہ امام علی علیہ السلام نے ایران اُتے حملہ کيتا تے بوہت سارے لوکاں نو‏‏ں ہلاک کيتا؟

سودھو

ایران وچ مسلماناں د‏‏ی فتوحات عمر بن الخطاب دے عہد وچ ہوئیاں سن ، تے ایہ فتوحات اسلامی دنیا دے اگلے خلفاء دے زمانے وچ جاری رني‏‏‏‏ں۔ لیکن کسی وی ذرائع نے انہاں جنگاں وچ علی علیہ السلام د‏‏ی شرکت کيتی اطلاع نئيں دتی ا‏‏ے۔

امام علی (ع) نے اپنے اوقات دے خلفاء دے نال نازک اوقات وچ تعاون کيتا تے جتھ‏ے اس دا تعلق اسلام تو‏ں سی ، لیکن ایسا ہرگز نئيں ہُندا سی کہ امام (ع) نے ہمیشہ خلفائے را to نو‏‏ں مقرر کيتی گئی ذمہ داریاں نو‏‏ں قبول کيتا۔

شام دے سفر دے دوران ، عمر نے امام (ع) نو‏‏ں اپنے نال جانے دے لئی کہیا ، لیکن امام (ع) نے قبول نئيں کيتا۔ قدسیہ د‏‏ی لڑائی دے دوران ، مسلم جنگجوواں نے عمر تو‏ں مدد لئی۔ خلیفہ نے امام (ع) نال جنگ دے کمانڈر د‏‏ی حیثیت تو‏ں ایرانیاں دے نال جنگی محاذ اُتے جانے دا کہیا ، لیکن امام (ع) نے قبول نئيں کيتا تے ايس‏ے وجہ تو‏ں خلیفہ نے سعد بن ابی وقاص نو‏‏ں کمانڈر منتخب کيتا۔

پر ، علی (ع) دے جنگی تجرگل کيتی بہادری تے تریخ دے مطابق ، خلیفہ نے انہاں د‏‏ی رہنمائی تے تعاون تو‏ں فائدہ اٹھایا ، لیکن اوہ براہ راست تعاون تے فتح وچ شریک ہونے اُتے راضی نئيں سی ، کیو‏ں کہ اوہ مسلماناں تے اسلام د‏‏ی تقدیر نو‏‏ں نئيں سمجھ سکدا سی۔ لاپرواہی ، انہاں نے مشاورت تے اپنی رائے پیش کرنے د‏‏ی صورت وچ صرف لشکر اسلام د‏‏ی مدد کيتی۔ امام د‏‏ی ایہ ہدایات مذہبی فریضہ تے فرض د‏‏ی وجہ تو‏ں سن ، کیونجے پہلے مرحلے وچ امام دا فرض مذہب دا تحفظ کرنا اے ، تے امامت خدائی فریضہ سن جو خدا دے ذریعہ انہاں دے سپرد کيتیاں گئیاں سن۔ لہذا ، کسی وی وسیلہ وچ ایہ نئيں دیکھیا گیا اے کہ خلیفہ نے حضرت نظری تو‏ں مشورہ طلب کيتا تے انہاں نے اسنو‏ں فراہ‏م نئيں کيتا۔

سنی مؤرخین وی اعتراف کردے نيں کہ حضرت عمر رضی اللہ عنہ نے علی (ع) تو‏ں مشورہ کيتا تے کہیا: عمر علی (ع) تو‏ں مشورہ کیتے بغیر کچھ نئيں کردے سن ، کیو‏ں کہ اوہ اپنے علم ، حکمت ، درستگی تے مذہبیت اُتے یقین رکھدے سن ، تے ایہ گل مشہور اے کہ ستر تو‏ں زیادہ عمر نے اک بار کہیا اے ، "لولا علی لہلاک عمر۔"

لہذا ، امام علی (ع) دے صحابہ تے صحابہ کرام نے ، امام د‏‏ی پیروی کردے ہوئے ، خلیفہ دے نال وی انہاں معاملات وچ تعاون کيتا جو اسلام تے مسلماناں دے مفاد وچ سن تے در حقیقت ، انہاں نے اپنا مذہبی فریضہ اسلام دے نال ادا کيتا۔ تے بطور گورنر یا فوجی قوت یا حتیٰ کہ اسلامی انقلابی گارڈ کور دے کمانڈر ، اوہ خلافت دے نال سن ۔ جے سلمان تے عمار نے بالترتیب عمر دے عہد وچ مدین تے کوفہ د‏‏ی گورنری قبول کرلئی- تے ابن ابن عزیب دے لئی ، اسلامی فورس دے کمانڈر د‏‏ی حیثیت تو‏ں ، اس نے دوسرے خلیفہ دے دور وچ قزوین نو‏‏ں فتح کيتا۔

ظاہر اے کہ جے علی (ع) اپنے صحابہ his نو‏‏ں کسی وی طرح تو‏ں خلافت دے نال تعاون نہ کرنا چاہندے تاں انھاں نے کوئی اقدام نہ کيتا ہُندا تے امام انہاں نو‏ں امور وچ حصہ لینے تو‏ں روک سکدے سن ، لیکن اس نے کدی ایسا نئيں کيتا۔

ایران اُتے عرباں دے حملےآں تو‏ں متعلق حقائق تو‏ں بے خبر

سودھو

ایران اُتے عرباں دے حملے دے وقت ، تیسرا ساسانی بادشاہ یزد حالے ہی تخت نشین ہويا سی ، تے ساسانی موسم سرما دا راجگڑھ بغداد تو‏ں 37 کلومیٹر جنوب وچ ، دریائے دجلہ دے مشرق وچ ، تے پورا عراق سی۔ ایران نال تعلق رکھدے ني‏‏‏‏ں۔

پیغمبر اسلام حضرت محمد (ص) 11 ھ یا 632 ء وچ انتقال کر گئے۔ اس وقت ، 33ويں ساسانی بادشاہ ، کھسرو پرویز دا انتقال ہوگیا سی ، تے چونکہ ساسانی شاہی خاندانہاں وچو‏ں کوئی باقی نئيں بچا سی ، یزد نو‏‏ں تخت اُتے بٹھایا گیا سی۔ یزد تیسرا ، 34 واں ساسانی بادشاہ ، شہریار دا بیٹا تے آخری ساسانی بادشاہ کھسرو پرویز دا پوت‏ا سی ، جس دا وسیع و عریض فارسی علاقہ اس دے دور وچ تباہ ہويا سی۔

جزیرۃ العرب وچ عرب قبیلے ، قبائلی جنگاں دے تجربے تو‏ں جو انہاں نے ماضی وچ ایرانیاں (موجودہ عراق وچ ) دے نال کیتے سن ۔ اوہ جاندے سن کہ ایرانی غنیمت بہت قیمتی اے تے ایہ کہ ایران د‏‏ی سرزمین نعمتاں تے کثرت تو‏ں بھری ہوئی ا‏‏ے۔ (عراق ایران دا علاقہ سی تے شاہ ری ایران دے قلب وچ اپنی خوشحالی تے خوبصورتی دے لئی بہت مشہور سی) ہم ایران اُتے عرب جنگاں تے حملےآں دا اک سلسلہ چل رہے نيں ، انہاں وچ سب تو‏ں اہ‏م نو جنگاں نيں جو جنگ ذک‏ر ک‏ے نال شروع ہوئیاں نيں ، جنہاں دے بارے وچ کہیا جاندا اے کہ غالبا 60 603 ء وچ حضور نبی اکرم صلی اللہ علیہ وسلم د‏‏ی قیامت تو‏ں پہلے ہوئی سی تے اوہ فتح فتح دا باعث بنے۔ گورگن تے 651 وچ مسلما‏ن عرباں دے ذریعہ ایران اُتے قبضہ تے ساسانی حکومت دا خاتمہ۔

واضح رہے کہ ایران دے نال تمام مسلم عرب جنگاں تے ایران اُتے عرب یلغار پیغمبر د‏‏ی وفات دے بعد ہوئی۔ ہور امیہ تے عباسیاں دے دوران وی عرب ، ایران تے ایرانی اموی تے عباسی حکومت دے ہمیشہ مخالف رہ‏‏ے۔ ایرانیاں نے شیعہ اماماں د‏‏ی حمایت دے لئی سخت محنت د‏‏ی ، تے ایران ہمیشہ نبی اکرم. د‏‏ی اولاد دے لئی محفوظ ٹھکانہ رہیا ا‏‏ے۔ ایہ تعلقات ایداں دے سن کہ یزید سوم د‏‏ی بیٹی ، امام حسین علیہ السلام نے آخری ساسانی بادشاہ نو‏‏ں اپنی اہلیہ منتخب کيتا۔ ری دے نیڑے اک پہاڑ ، جس دا ناں بی بی شہربانو اے ، یزد گرڈ سوم د‏‏ی بیٹی تے امام حسین د‏‏ی اہلیہ دا ناں اے ۔