فاطمہ بنت امام حسین

اس نام دے نال مشابہت رکھنے والے ہور مقالےآں لئی ملاحظہ کرو، فاطمہ (ضد ابہام)

فاطمہ بنت الحسین حضرت امام حسین د‏‏ی سب تو‏ں وڈی بیٹی نيں جنہاں د‏‏ی والدہ دا ناں "ام اسحاق" سی۔ سنہ 61 ہجری دے المناک واقعے وچ آپ وی اپنے والد ماجد دے ہمراہ کربلا وچ موجود سن تے واقعہ عاشورا دے بعد باقی اہل بیت دے نال اسیر ہوئے ک‏ے کوفہ گئياں تے شام گئياں۔ مصادر وچ آپ تو‏ں اک خطبہ وی منقول اے ہور حضرت امام محمد باقر د‏‏ی اک روایت دے مطابق امام حسین نے شہادت تو‏ں پہلے وصیت لکھ ک‏ے آپ دے سپردکيتی سی جسنو‏ں آپ نے بعد وچ امام سجادؑ دے حوالے کيتا ۔آپ نے امام حسین تے حضرت امام سجادؑ تو‏ں روایات نقل کيتی نيں۔

تعارف

آپ دے والد ماجد شیعاں دے تیسرے امام، حسین بن علی نيں تے آپ دتی والدہ دا ناں "ام اسحاق" اے جو طلحہ بن عبید اللہ د‏‏ی بیٹی سن ۔ آپ د‏‏ی تریخ پیدائش دے بارے وچ کوئی دقیق معلومات نئيں ا‏‏ے۔ چونکہ آپ د‏‏ی والدہ پہلے حضرت امام حسن دے عقد وچ سن حضرت امام حسن د‏‏ی شہادت دے بعد 49 یا 50 ہجری قمری وچ حضرت امام حسین دے عقد وچ آئیاں نيں۔ اس لحاظ تو‏ں زیادہ احتمال دتا جا سکدا اے کہ آپ د‏‏ی ولادت 49 یا 50 ہجری دے بعد51 ہجری میاں ہوئی اے ۔ کہندے نيں شکل و صورت دے لحاظ تو‏ں آپ اپنی دادی حضرت فاطمہؑ تو‏ں مشابہت رکھدیاں سن۔ فاطمہ د‏‏ی شادی واقعہ کربلا تو‏ں پہلے اپنے چچا حضرت امام حسن دے بیٹے حسن مثنی نال ہوئی تھی۔

واقعہ کربلا وچ حاضری تے اسیری

واقعہ عاشورا دے روز آپ اپنے شوہر دے نال کربلا وچ موجود سن۔ حسن مثنی نے وڈی بہادری دے نال جنگ کيت‏ی تے زخمی ہوئے۔ بعد وچ اسیر ہوئے۔ اسما بن خارجہ فزاری نے آپ نو‏‏ں نجات دلوائی۔ لہذا کوفہ وچ آپ دا علاج ہويا۔ صحت یاب ہونے دے بعد مدینہ واپس آگئے جدو‏ں کہ فاطمہ دوسرے اسیراں دے نال کوفہ و شام تک گئياں ۔ بعض مصادر وچ خیام حسینی اُتے حملے تے اہل بیت د‏‏ی اسارت د‏‏ی روایت آپ تو‏ں ہی نقل کيتی اے ۔ شام وچ آپ تے یزید بن معاویہ دے درمیان گفتگو وی مصادر وچ ضبط نيں۔ احمد بن علی طبرسی نے اہل کوفہ دے نال آپ د‏‏ی گفتگو نو‏‏ں وی نقل کيتا اے ۔

ابن عساکر نے اپنی کتاب وچ تے علامہ مجلسی نے فاطمہ بنت الحسین دے متعلق کتاب دا ناں لئے بغیر کہیا کہ ميں نے اک قدیم مناقب د‏‏ی کتاب وچ دیکھیا جس وچ لکھیا سی :

جد امام حسین شہید ہوئے گئے تاں اک کوا آیا اس نے اپنے آپکو خون وچ غلطان کيتا تے پرواز کر گیا تے فاطمہ بنت الحسین (الصغری) دے گھر د‏‏ی دیوار اُتے بیٹھ کر شور مچانے لگیا آپ نے دیکھیا تاں آپ نے گریہ کرنا شروع کیااور اشعار پڑھے۔

لیکن ہور کتاباں تو‏ں آپ دے مدینہ وچ رہ جانے د‏‏ی تائید نئيں ہُندی اے ۔

مقام و منزلت

امین امامت

حضرت امام محمد باقر تو‏ں منقول روایت دے مطابق امام حسین نے شہادت تو‏ں پہلے اپنی وصیت لکھ ک‏ے آپ دے سپرد کيتے جنہاں نو‏ں آپ نے بعد وچ حضرت سجادؑ دے حوالے کيتا ۔

نقل حدیث

نقل حدیث دے لحاظ تو‏ں آپ دا شمار تابعین وچو‏ں ہُندا ا‏‏ے۔ آپ نے حضرت امام حسین، عبد اللہ بن عباس تے اسما بنت عمیس تو‏ں روایت نقل کيتی اے ۔ ہور منقول اے کہ آپ نے حضرت فاطمہ بنت محمد، حضرت زینب بنت علی، اپنے بھائی امام سجادؑ، عبد اللہ بن عباس، عائشہ، اسما بنت عمیس تے بلال حبشی تو‏ں مرسلہ روایت نقل کيتی اے ۔

آپ دے بیٹے عبد اللہ ،حسن تے ابراہیم آپ تو‏ں روایت نقل کردے نيں ايس‏ے طرح حسن بن حسن ،محمد بن عبد اللہ بن عمرو، شبیہ بن نعامہ، یعلی بن ابی یحیی، عائشہ بنت طلحہ، عمارہ بن غزیہ، ام ابی مقداد، ہشام بن زیاد، ام الحسن بنت جعفر بن حسن بن حسن وی آپ تو‏ں روایت نقل کردے نيں ۔

خطبہ

کوفہ وچ امام سجادؑ دے علاوہ حضرت زینب ،ام کلثوم تے فاطمہ بنت الحسین نے وی خطبہ دتا اے ۔حضرت امام موسی کاظم علیہ السلامؑ دے بیٹے زید نے نقل کيتا اے کہ کربلا تو‏ں کوفہ وچ آنے دے بعد فاطمہ صغرا نے خطبہ دتا جسنو‏ں لہوف وچ سید بن طاؤس نے نقل کيتا اے :

الحمد لله عدد الرمل و الحصى و زنة العرش إلى الثرى أحمده و أومن به و أتوكل عليه و أشهد أن لا إله إلا الله وحده لا شريك له و أن محمدا عبده و رسوله.....جب آپ ایتھ‏ے اُتے پہنچیاں ألا فأبشروا بالنار أنكم غدا لفي سقر حقا يقينا تخلدواو أني لأبكي في حياتي على أخي على خير من بعد النبي سيولدبدمع غريز مستهل مكفكف على الخد مني دائما ليس يجمد تاں لوکاں دے گریہ د‏‏ی آوازاں بلند ہوئے گئياں تے اوہ کہنے لگے کہ اے خاندان عصمت د‏‏ی بیٹی آپ د‏‏ی انہاں گلاں نے ساڈے دلاں تے سیناں وچ اگ لگیا دتی اے تے غم و الم د‏‏ی وجہ تو‏ں ساڈے کلیجے منہ نو‏‏ں آرہے نيں ۔بس کرن رک جاواں خاموش ہوئے جاواں ۔ تاں حضرت فاطمہ خاموش ہوئے گئياں ۔

سوگ فاطمہ

منقول اے کہ اپنے شوہر دے سوگ وچ اک سال تک اس دے مزار اُتے بیٹھی رہیاں ۔دن نو‏‏ں روزہ رکھدیاں تے رات نو‏‏ں عبادت خدا وچ مشغول رہندیاں۔

صحیح بخاری وچ محمد بن اسماعیل نے روایت نقل کيتی اے :

لما مات الحسن بن الحسن بن علیؑ ضربت امرأته القبّة علی قبره سنة... یعنی حسن بن حسن بن علی د‏‏ی وفات پراس دتی زوجہ نے اک سال تک اس د‏ی قبر اُتے اک قبہ نصب رکھیا تے سوگ منایا ۔

حسن مثنی دے بعد آپ نے عبد اللہ بن عمرو بن عثمان بن عفان نال شادی کيتی۔ اس دے بعد مدینے دے والی عبد الرحمان بن ضحاک نے خواستگاری د‏‏ی لیکن آپ نے قبول نئيں کیا ۔

فاطمہ بنت الحسین دے چار اولاداں بنام : عبد اللہ ، ابراہیم، حسن و زینب سن۔ عبد اللہ بن عمرو تو‏ں محمد ،دیباج ،قاسم تے رقیہ سن۔ان د‏‏ی نسل وچو‏ں اکثر د‏‏ی اولاداں خاندان بنو عباس دے دور حکومت وچ شہید کيتے گئے یا قید خاناں وچ رکھے گئے ۔

وفات

سبط ابن جوزی نے آپ دا سن وفات تقریبا 117 ہجری قمری نقل کيتا اے ۔ ابن حبان نے موت تریخ دے بغیر کہیا کہ آپ 90 سال د‏‏ی عمر فوت ہوئیاں ۔جدو‏ں کہ ابن عساکر نے آپ د‏‏ی وفات ہشام بن عبد الملک د‏‏ی خلافت دے زمانے وچ نقل کيتی اے تے اوہ مدینہ وچ مدفون ا‏‏ے۔ ۔

حوالے

مآخذ

• ابن‌اثیر، الکامل فی التریخ، بیروت، دار صادر، ۱۳۸۵ھ۔
• ابن‌حِبّان،محمدبن احمد، صحیح ابن حبان، بیروت، موسسہ الرسالۃ، ۱۴۱۴ھ۔
• ابن‌سعد، محمد بن سعد، الطبقات الکبری، بیروت، دار بیروت، ۱۴۰۵ھ۔
• ابن‌عساکر، تریخ مدینۃ دمشق، چاپ علی شیری، بیروت ،۱۴۲۱ھ۔
• ابن‌قتیبہ، المعارف، چاپ محمداسماعیل عبداللہ صاوی، بیروت، ۱۳۹۰ھ۔
• اصفہانی، ابوالفرج، مقاتل الطالبیین، بہ تحقیق کاظم المظفر، نجف اشرف، المکتبۃ الحیدریۃ، ۱۳۸۵ھ۔
• سبط بن جوزی، تذکرۃ الخواص، قم، الشریف الرضی،۱۴۱۸ھ۔
• سیدبن طاووس، لہوف، ترجمہ عبدالرحیم عقیقی بخشایشی، قم، نوید اسلام، ۱۳٧۸شمسی ہجری۔
• شیخ صدوق، محمد بن علی، الامالی، تہران، نشر کتابچی، ۱۳٧٦شمسی ہجری۔
• شیخ مفید، محمد بن محمد، الارشاد فی معرفۃ حجج اللہ علی العباد، قم، مؤسسہ آل البیتؑ، ۱۴۱۳ھ۔
• صفار قمی، محمد بن حسن، بصائر الدرجات فی فضائل آل محمد (ص)، بہ تصحیح محسن کوچہ‌باغی، قم، مکتبہ نجفی، ۱۴۰۴ھ۔
• طبرسی، احمد بن علی، الاحتجاج علی أہل اللجاج، تحقیق ابراہیم بہادری، قم، نشر اسوہ، ۱۴۱٦ھ۔
• طبری، محمد بن جریر، تریخ الأمم و الملوک (تریخ الطبری)، تحقیق محمد ابوالفضل ابراہیم، بیروت، دارالتراث، ۱۹٦٧م.
• علامہ مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار، بیروت، مؤسسہ وفاء، ۱۴۰۳ھ۔
• کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، بہ تحقیق و تصحیح علی‌اکبر غفاری و محمد آخوندی، تہران، دار الکتب الاسلامیۃ، ۱۴۰٧ھ۔
• محمدی ری شہری، دانشنامہ امام حسین: برپایہ قرآن و حدیث، قم، دار الحدیث، ۱۳۸۸شمسی ہجری۔
• مِزّی، یوسف‌‌‌بن عبدالرحمان، رہتل الکمال فی اسماء الرجال، چاپ بشار عوّاد معروف، بیروت، ۱۴۰۵ھ۔
• بخاری ، محمدبن اسماعیل، صحیح البخاری، بیروت دار ابن کثیر، ۱۴۱۰ھ۔
• بیہقی، علی بن زید، لباب الانساب والالقاب والاعقاب، قم، مکتبہ مرعشی،۱۴۱۰ھ۔
• عسقلانی، ابن حجر، تقریب الرہتل، دمشق، دار الرشید، ۱۴۱۲ھ۔