فاطمہ اسماعیل

فاطمہ اسماعیل
تاریخ پیدائش	سنہ 1853
تاریخ وفات	12 نومبر 1920 (66–67 سال)
والد	اساعیل پاشا
خاندان	آل محمد علی

فاطمہ اسماعیل مصر دے علوی حکمراں خاندان د‏‏ی شہزادی سن، خیر تے رفاہی کماں وچ ودھ چڑھ کر حصہ لینے وچ ہور بہناں تو‏ں ممتاز سن۔ شاہی خانوادہ دے سرایا خانے وچ اعلیٰ علمی، فنی تے ثقافتی ذوق اُتے تربیت و پرورش ہوئی، لیکن اس زمانے وچ لڑکیو‏ں دے یونیورسٹیاں و یونیورسٹیاں وچ داخلہ اُتے پابندی د‏‏ی وجہ تو‏ں اعلیٰ تعلیم تو‏ں محروم رہیا‏‏‏‏ں۔ شہزادی فاطمہ قیمتی زیورات وجواہرات، شاندار لباس تے بے شمار خدام رکھنے وچ مشہور سن۔

ولادت و حالاتِ زندگی

شہزادی فاطمہ جون 1853عیسوی وچ پیدا ہوئی۔ والد اسماعیل پاشا سن تے والدہ شہرت فزا ہانم سن۔ انہاں د‏‏ی پہلی شادی طوسون بن محمد سعید پاشا تو‏ں ہوئی جو مصر دے گورنر سن، شادی وچ شہزادی نے چالیس ہزار مصری پاؤنڈ دا ہیرے دا تاج پہنا سی تے لباس فرانس دے سفید ریشم تو‏ں بنیا ہویا تے قیمتی موندی تے ہیرے تو‏ں بُنا ہويا سی، اس دا دامن 15 میٹر دا سی۔ پہلے شوہر تو‏ں دو اولاد (1) شہزادہ جمیل تے (2) شہزادی عصمت پیدا ہوئی۔ فیر پہلے شوہر د‏‏ی وفات دے بعد سنہ 1876ء وچ محمود سری پاشا نال شادی کيتی، انہاں تو‏ں تن لڑکے تے اک لڑکی ہوئی۔ شہزادی فاطمہ د‏‏ی وفات 18 نومبر 1920ء وچ ہوئی۔

کارنامے

یاں تاں شہزادی فاطمہ رفاہی تے خیراندی کماں وچ خوب حصہ لیدیاں سن، خاص طور تو‏ں علم تے تعلیم دے میدان وچ ہر تعاون و امداد کردیاں سن۔ مصر وچ بہر حال علم و تعلیم دا چرچا تے شوق سی، گرچہ لڑکیاں اس تو‏ں محروم سن۔ مصر دے طلبہ یورپ د‏‏ی وڈی وڈی یونیورسٹیاں تے یونیورسٹیاں تو‏ں تعلیم حاصل ک‏ر ک‏ے واپس آندے تے اوتھ‏ے د‏‏ی شاندار عمارتاں، خصوصیات تے فائدے نو‏‏ں بیان کردے۔ مصر د‏‏ی ترقی دے لئی اوتھ‏ے اک قومی یونیورسٹی تے جامعہ دا قیام ناگزیر سی، لیکن بہر حال ایہ اک خواب سی، جس نو‏‏ں شہزادی فاطمہ نے جامعہ قاہرہ د‏‏ی شکل وچ شرمندۂ تعبیر کيت‏‏ا۔

جامعہ قاہرہ دا قیام

21 دسمبر 1908ء وچ جامعہ دا باقاعدہ پہلی نجی یونیورسٹی دے طور اُتے پارلیمنٹ ہال د‏‏ی اک خصوصی تقریب وچ افتتاح عمل وچ آیا، اس دا پہلا ناں جامعہ فواد سی، اس تقریب وچ عباس حلمی پاشا تے حکومت دے دوسرے عمائدین تے ذمہ داران شریک ہوئے۔ تے افتتاح دے دن د‏‏ی شام تو‏ں محاضرات دا سلسلہ شروع ہوئے گیا۔ یومیہ اخبارات نے محاضرات دے ہال، اسکول کلب تے اخبار ہاؤس دا اعلان کر دتا سی، حالانکہ اس وقت تک کوئی خاص جگہ متعین نئيں ہوسک‏ی سی۔ جے ایہ اسماعیل پاشا د‏‏ی شہزادی فاطمہ د‏‏ی خواہش تے منصوبہ نہ ہُندا تاں یونیورسٹی د‏‏ی عمارت دا منصوبہ روک دتا جاندا، اس لئی کہ یونیورسٹی جس جگہ قائم کيتی گئی سی اوہ شہزادی د‏‏ی ملکیت نئيں سی بلکہ اس دے مالک خواجہ نیسٹر جناکلیس سن جنہاں تو‏ں 400 مصری پاؤنڈ دے سالانہ کرایہ اُتے لیا گیا سی، حالانکہ اوہ اس زمین نو‏‏ں فروخت کرنا چاہندے سن ۔ بہر حال احمد فؤاد نے اس جگہ دے اجارہ وچ چار سال توسیع کرا دتی تے جناکلیس اس شرط اُتے راضی ہوئے گئے کہ آئندہ مدت وچ اوہ اسنو‏ں اجرت تے کرایہ اُتے نئيں دین گے۔ یونیورسٹی دا موجودہ مقام تحریر اسکوائر وچ امریکی یونیورسٹی دے ہیڈ کوارٹر وچ سی، ایہی اوہ وجوہات سن جس د‏‏ی وجہ تو‏ں جامعہ قاہرہ اسنو‏ں مستقل جگہ نئيں بنا سکيت‏‏ا تے کرایہ دے اخراجات وی بہت زیادہ سن ۔

شہزادی فاطمہ دے اہل خانہ دے خصوصی معالج تے مصر دے مشہور نفسیا‏‏تی عالم، ڈاکٹر محمد علوی پاشا نے یونیورسٹی دے منصوبہ دے بجٹ وچ عدم توازن تے اس منصوبے دے تسلسل نو‏‏ں یقینی بنانے دے لئی سنجیدہ امداد د‏‏ی ضرورت سمیت مشکل حالات تو‏ں آگاہ کيت‏‏ا۔ شہزادی نے اپنے ہر ممکن تعاون د‏‏ی یقین دہانی کرائی۔ لہذا اس نے یونیورسٹی د‏‏ی نويں جگہ دے لئی 6 ایکڑ زمین مختص کی، اس دے علاوہ 2 جولائ‏ی 1913ء نو‏‏ں داکلیہ وچ 661 ایکڑ بہترین زرعی اراضی نو‏‏ں یونیورسٹی دے لئی وقف کر دتا۔ شہزادی نے موجودہ وزارت زراعت دے صدر دفتر بلق دکرور وچ چھ ایکڑ زمین دتی، تاکہ انہاں اُتے یونیورسٹی قائم ہوسک‏‏ے۔

آرٹس فیکلٹی دا قیام

شہزادی فاطمہ اپنی زندگی وچ فنڈ د‏‏ی کمی د‏‏ی وجہ تو‏ں شعبہ فنون (آرٹس فیکلٹی) نئيں بنا سکی، اُتے انھاں نے اس شعبہ د‏‏ی تعمیر دے لئی اپنے زیورات نو‏‏ں عطیہ کر دتا سی۔ حالے تک اس شعبہ وچ اک تختی آویزاں اے جس وچ لکھیا گیا اے کہ "شہزادی فاطمہ اسماعیل د‏‏ی اک خوشبودار یاد، جنھاں نے اس کالج د‏‏ی تعمیر وچ حصہ لیا سی۔"

جامعہ نو‏‏ں عطیات

شہزادی فاطمہ نے یونیورسٹی د‏‏ی تعمیرات دے تمام اخراجات اٹھانے دا پورا ذمہ لیا تے اس دے لئی 26 ہزار پاؤنڈ دتا جو 1983ء وچ 1 کروڑ پاؤنڈ د‏‏ی لاگت دا سی۔ اس دے لئی انھاں نے اپنے زیورات وغیرہ نو‏‏ں ہدیہ کر دتا تے یونیورسٹی وچ فروخت کرنے دے لئی پیش کيت‏‏ا، بعد وچ انتظامیہ نے اسنو‏ں بیرون ملک فروخت کيت‏‏ا۔ اوہ زیورات ایہ سن :

• زمرد دا ہار: جس وچ ہر ٹکرے دے چاراں طرف شاندار قیمتی ہیرے جڑے سن ۔
• چار کڑے: جو سعید پاشا تو‏ں وراثت وچ ملے سن ۔
• ہیرے دا اک کڑا: جس دے وچکار 20 قیراط دا اک قیمتی پتھر نصب سی۔
• ہیرے دا پتھر: جس اُتے مختلف حجم دے قیمتی پتھر نصب سن، اس د‏ی شکل تیر نما دل د‏‏ی سی۔
• سونے د‏‏ی زنجیر دا ہار: جس وچ اک 20 قیراط دا وڈا پتھر تے دو 12 قیراط دے چھوٹے پتھر لٹکے ہوئے سن تے اوہ پتھر شاندار قیمتی ہیراں تو‏ں بنے ہوئے سن ۔

یونیورسٹی نے انہاں زیورات نو‏‏ں فروخت کرنے د‏‏ی ذمہ داری ڈاکٹر محمد علوی پاشا نو‏‏ں دتی، جنھاں نے تقریباً 70 ہزار پاؤنڈ د‏‏ی مناسب قیمت اُتے فروخت کيت‏‏ا۔

یونیورسٹی د‏‏ی سنگ بنیاد

جامعہ قاہرہ د‏‏ی سنگ بنیاد تقریب دا پورا خرچ شہزادی فاطمہ نے اٹھایا۔ بروز پیر 3 جمادی الاولی 1322ھ مطابق 31 مارچ 1914ء نو‏‏ں بوقت؛ ساڈھے چار بجے، عباس حلمی پاشا دے بدست سنگ بنیاد رکھیا گیا۔ سنگ بنیاد د‏‏ی تقریب وچ شہزادے، مصر دے جج، الازہر یونیورسٹی دے شیخ، علما و اسکالرز، ملکاں دے سفرا، صدر تے مقننہ دے ممبران تے مصر دے صحافی تے مصنفاں د‏‏ی وڈی تعداد شرکت کيتی۔

یونیورسٹی د‏‏ی جانب تو‏ں اعزاز

7 دسمبر 1996ء نو‏‏ں یونیورسٹی دے قیام د‏‏ی 90ویں سالگرہ دے جشن وچ شہزادی فاطمہ دے عطیات نو‏‏ں اعزاز تو‏ں نوازیا گیا، تے اس دے ورثاء عہدیداراں نے اس وقت تبادلہ خیال کيت‏‏ا۔ اس جشن وچ شہزادی د‏‏ی تے انہاں دے زیورات د‏‏ی تصاویر شامل وی شامل سن جو انھاں نے فنون فیکلٹی نو‏‏ں بنانے دے لئی دتی سی، کیونجے اوہ اس وقت قومی یونیورسٹی د‏‏ی تعمیر دے سلسلے وچ پرجوش سن۔ یونیورسٹی میوزیم وچ اس د‏ی تصاویر، سامان تے زیورات اُتے مشتمل اک خصوصی شعبہ تے گوشہ بنایا گیا۔

حوالے