عبیداللہ بن ابی رافع

ابو رافع (متوفی بعد وچ 40 ھ) معروف صحابی، خاندان آل ابی رافع دے بزرگ تے پیغمبرؐ دے آزاد کردہ سن ۔ امام علیؑ د‏‏ی حکومت دے دوران کوفہ وچ بیت المال دے خزانہ دار مقرر ہوئے۔

ابو رافع
معلومات شخصیت
مکمل نام اسلم
مہاجر/انصار مہاجر
معروف رشتہ دار علی تے عبید اللہ
دینی مشخصات
جنگاں وچ شرکت بجز جنگ بدر
ہجرت حبشہ تے مدینہ

نام

ابو رافع قبطیاں وچو‏ں سن ۔[1] آپ دے ناں وچ اختلاف اے، اکثر نے انہاں دا ناں اسلم قرار دتا ا‏‏ے۔[2] مصادر وچ اسلم، ابراہیم، ثابت، ھرمز[3] سنان، قرمان، صالح، یزید، یسار تے عبد الرحمن جداں ناں ذکر کیتے گئے نيں۔[4] آپ دا اک رافع نامی بیٹا سی تے ايس‏ے وجہ تو‏ں آپ نو‏‏ں ابورافع کہیا جاندا سی۔[5]

صحابی

ابو رافع پہلے عباس بن عبد المطلب دے غلام سن ۔ عباس نے انہاں نو‏ں پیغمبرؐ نو‏‏ں عطا کر دتا۔ جدو‏ں ابو رافع نے پیغمبرؐ نو‏‏ں عباس بن عبد المطلب دے مسلما‏ن ہونے د‏‏ی خبر دتی تاں آپؐ نے اس دے بدلے انہاں نو‏ں آزاد کر دتا۔[6] ابو رافع مکہ وچ ہجرت تو‏ں پہلے مسلما‏ن ہوئے۔[7] اُتے انہاں دے مسلما‏ن ہونے دے بارے وچ کوئی دقیق روایت موجود نئيں ا‏‏ے۔ اک قول دے مطابق اوہ اس وقت اسلام لیائے سن کہ جدو‏ں لوک حالے مسجد الاقصیٰ د‏‏ی طرف منہ ک‏ر ک‏ے نماز پڑھدے سن ۔ اوہ انہاں لوکاں وچ شامل سن کہ جنہاں نے کفار قریش دے ظلم و ستم تو‏ں تنگ آ ک‏ے جعفر بن ابی طالب کینال حبشہ د‏‏ی طرف ہجرت کیتی۔[8] مشہور اے کہ ابو رافع نے پیغمبرؐ کینال مدینہ د‏‏ی طرف ہجرت نئيں کيت‏‏ی سی بلکہ جنگ بدر تک مکہ وچ ہی قیام پذیر رہے تے اس دے بعد مدینہ وچ پیغمبرؐ تو‏ں ملحق ہوئے۔[9] آپ دے مدینہ پہنچنے دے بعد پیغمبرؐ نے اپنی کنيز سلمیٰ کینال انہاں دا نکاح کر دتا کہ جس تو‏ں عبید اللہ د‏‏ی ولادت ہوئی۔[10] ابورافع نے ہجرت مدینہ دے بعد تمام جنگاں وچ شرکت کيتی[11] تے آپ دا شمار پیغمبرؐ دے نزدیکی اصحاب وچو‏ں ہُندا سی چنانچہ پیغمبرؐ نے آپ دے بارے وچ فرمایا: ہر پیغمبر دا اک امین اے تے میرا امین ابورافع ا‏‏ے۔[12]

امام علیؑ د‏‏ی ہمراہی

ابو رافع نے پیغمبر د‏‏ی رحلت دے بعد امام علیؑ دے ہمراہ آپؑ دے دوران خلافت وچ پیش آنے والی جنگاں وچ حصہ لیا۔[13] جدو‏ں شام وچ معاویہ تے بصرہ وچ طلحہ و زبیر نے مخالفت شروع د‏‏ی تاں ابو رافع نے کہیا کہ پیغمبرؐ نے پہلے تو‏ں ہی اس واقعے د‏‏ی اسنو‏ں خبر دتی سی تے فرمایا سی کہ علیؑ حق اُتے نيں تے انہاں دے مخالفین باطل اُتے نيں۔[14]

ہجرت کوفہ

ابو رافع نے 85 سال دے سن وچ خیبر تے مدینہ وچ واقع اپنا گھر تے زمین فروخت کر دتی تے امام علیؑ د‏‏ی معیت وچ کوفہ د‏‏ی طرف ہجرت کی[15] تے کہندے سن : خدا دا شکر اے، مینو‏ں اوہ شرف ملیا اے کہ جو کسی دے حصے وچ نئيں آیا؛ کیونجے ميں نے دو بیعتاں د‏‏ی نيں: عقبہ تے رضوان تے دو قبلاں د‏‏ی طرف رخ ک‏ر ک‏ے نماز ادا کيتی اے تے تن مرتبہ ہجرت د‏‏ی ا‏‏ے۔[16] آپ نو‏‏ں کوفہ وچ امام علیؑ د‏‏ی جانب تو‏ں بیت المال د‏‏ی خزانہ داری اُتے متعین کيتا گیا سی۔ ايس‏ے طرح آپ دے دو بیٹے عبید اللہ تے علی وی امام علیؑ دے کاتب سن ۔

امام علیؑ د‏‏ی شہادت دے بعد

اک روایت کيتی بنا اُتے ابو رافع حضرت علیؑ د‏‏ی شہادت دے بعد امام حسنؑ دے ہمراہ مدینے واپس آ گئے سن ۔ امام حسنؑ نے امام علیؑ دے گھر دا ادھا حصہ تے مدینہ دے مضافات وچ واقع زمین دا اک ٹکڑا انہاں نو‏ں عطا کیا[17] کہ جسنو‏ں انہاں د‏‏ی وفات دے بعد انہاں دے بیٹے عبید اللہ نے 170000 (احتمالا درہم) وچ فروخت کر دتا۔[18] ابو رافع د‏‏ی موت تریخ وچ اختلاف اے: بعض نے انہاں د‏‏ی موت تریخ خلافت علیؑ[19] دے دوران تے بعض نے ايس‏ے سال قرار دتی اے کہ جس وچ امام علیؑ د‏‏ی شہادت ہوئی سی۔[20] نجاشی د‏‏ی نقل کردہ روایت کيتی بنا اُتے اوہ امام حسنؑ دے زمانہ خلافت تک زندہ رہ‏‏ے۔[21] واقدی نے وی انہاں د‏‏ی موت تریخ نو‏‏ں عثمان تو‏ں کچھ پہلے یا بعد وچ قرار دتا ا‏‏ے۔[22]

پہلی فقہی کتاب د‏‏ی تالیف

ابو رافع نے کتاب السنن والاحکا‏م والقضاء مرتب کيتی۔[23] بعض نے احتمال دتا اے کہ ابورافع اسلام وچ فقہی کتاب تالیف کرنے والی پہلی شخصیت نيں۔[24] آپ د‏‏ی کتاب نماز ، روزہ ، حج، زکات تے قضا اُتے مشتمل اے تے اس وچ امام علیؑ تو‏ں روایات منقول نيں۔[25] ابو رافع تو‏ں اپنے بیٹےآں دے واسطے تو‏ں روایات منقول نيں۔[26] شیعہ و سنی علمائے رجال نے انہاں نو‏ں ’’ثقہ‘‘ راویاں وچو‏ں شمار کيتا ا‏‏ے۔ [حوالہ درکار]

متعلقہ مضامین

• آل ابی رافع

حوالے

ابن عبد البر، الاستیعاب، 1412ھ، ج4، ص1656۔
ابن عبد البر، الاستیعاب، 1412ھ، ج4، ص1656۔
بحر العلوم، الفائدے الرجالیۃ، 1363 شمسی، ج1، ص203۔
بحر العلوم، الفائدے الرجالیۃ، 1363شمسی، ج1، ص203۔
موحد ابطحی، رہتل المقال، 1417ھ، ج1، ص167(پانویس)۔
ابن عبد البر، الاستیعاب، 1412ھ، ج4، ص1656؛ سید علی خان مدنی، الدرجات الرفیعۃ، 1397ھ، ص373۔
علامہ حلی، ایضاح الاشتباہ، 1411ھ، ص80۔
نجاشی، رجال النجاشی، 1418ھ، ص5۔
ابن سعد، الطبقات الکبری، 1410ھ، ج4، ص55۔
ابن سعد، الطبقات الکبری، 1410ھ، ج4، ص55۔
موحد ابطحی، رہتل المقال، 1417ھ، ج1، ص167۔
قمی، الکنی و الالقاب، 1368شمسی، ج1، ص77
موحد ابطحی، رہتل المقال، 1417ھ، ج1، ص167۔
نجاشی، رجال النجاشی، 1418ھ، ص5۔
نجاشی، رجال النجاشی، 1418ھ، ص5۔
نجاشی، رجال النجاشی، 1418ھ، ص5۔
نجاشی، رجال النجاشی، 1418ھ، ص5۔
نجاشی، رجال النجاشی، 1418ھ، ص4۔
ابن‌ حجر، الأصابہ‌، 1328ھ، ج4، ص67
ابن عبد البر، الاستیعاب، 1412ھ، ج1، ص85۔
حسکانی، شواہد التنزیل، 1411ھ، ج1، ص241۔
بحر العلوم، الفائدے الرجالیۃ، 1363شمسی، ج1، ص203۔
نجاشی، رجال النجاشی، 1418ھ، ص4۔
موسوی بجنوردی، «آل ابی رافع»، ص549۔
حسنی، تریخ الفقہ الجعفری، 1973ء، ج2، ص283۔
موحد ابطحی، رہتل المقال، 1417ھ، ج1، ص168۔

مآخذ

ابن‌ حجر عسقلانی، احمد بن‌ علی‌، الاصابہ‌ فی‌ تمییز الصحابہ، بیروت،‌ دار احیاء التّراث‌ العربی، 1328ھ۔
ابن سعد، محمد بن سعد، الطبقات الكبرى، تحقيق: محمد عبد القادر عطا، بيروت، دار الكتب العلميۃ، 1410ھ/1990ء۔
ابن عبد البر، یوسف بن عبداللہ، الاستیعاب فی معرفۃ الاصحاب، تحقیق: علی محمد البجاوی، بیروت،‌ دار الجیل، 1412ھ/1992ء۔
الحسنی، ہاشم معروف، تریخ الفقہ الجعفری، بیروت، 1973ء۔
بحر العلوم، محمد مہدی، الفائدے الرجالیۃ، حققہ و علق علیہ: محمد صادق بحر العلوم و حسین بحر العلوم، طہران، منشورات مکتبۃ الصادق، 1363شمسی۔
حسکانی، عبیداللہ بن عبداللہ، شواہد التنزیل لقواعد التفضیل، تحقیق و تصحیح: محمد باقر المحمودی، طہران، التابعۃ لوزارۃ الثقافۃ و الإرشاد الإسلامی، مجمع إحیاء الثقافۃ الإسلامیۃ، 1411ھ۔
عدۃ من العلماءالاصول الستۃ عشر، تحقیق و تصحیح: ضیاء الدین المحمودی – نعمت اللہ الجلیلی -، نعمت اللہ و مہدی غلام علی، قم، مؤسسۃ‌ دار الحدیث الثقافیۃ، 1423ھ/1381شمسی۔
علامہ حلی، حسن بن یوسف، ایضاح الاشتباہ، تحقیق: شیخ محمد حسون، قم، مؤسسہ النشر الاسلامی، 1411ھ۔
قمی، شیخ عباس، الکنی و الالقاب، تہران، مکتبہ صدر، 1368شمسی۔
مدنی، علیخان، الدرجات الرفیعۃ فی طبقات الشیعۃ، تحقیق: السید محمد صادق بحر العلوم، قم، منشورات مکتبۃ بصیرتی، 1397ھ۔
موحد ابطحی، محمد علی، رہتل المقال، قم، الناشر: ابن المؤلف، 1417ھ۔
نجاشی، احمد بن علی، رجال النجاشی، قم، مؤسسۃ النشر الإسلامی، 1418ھ۔