عبدالعزیز بن عبداللہ ماجشون

عبدالعزیز بن عبداللہ ماجشون
تاریخ پیدائش	1 ہزاریہ
تاریخ وفات	سنہ 780 (79–80 سال)
مذہب	اسلام
مذہب	اسلام
عملی زندگی
پیشہ	محدث
پیشہ ورانہ زبان	عربی

ناں ونسب

عبدالعزیز ناں اورابو عبداللہ یا ابوالاصبح کنیت تھی،دادا تک سلسلہ نسب ایہ اے ،عبدالعزیز بن عبداللہ بن ابی سلمۃ المیمون ان دے دادا قبیلہ آل ہدیر دے غلام سن جنہاں د‏‏ی کنیت ابو سلمہ تھی،غالباً ایہ نسلاً ایرانی سن ،میمون دے زمانہ ہی تو‏ں ایہ خانوادہ مدینہ منورہ وچ آبادہوگیا سی، اورعبدالعزیز بن عبداللہ د‏‏ی پیدائش جوارِ نبوی ہی وچ ہوئی،اسی بنا اُتے عام اہلِ تذکرہ انہاں نو‏ں من اھل المدینہ لکھدے نيں، انہاں دے دادا ابو سلمہ قابلِ ذکر لوکاں وچ معلوم ہُندے نيں۔ چنانچہ احمد بن زہیر دا بیان اے کہ ميں نے یحییٰ بن معین تو‏ں پُچھیا کہ شیخ عبدالعزیز دے دادا دا ناں میمون تھا؟فرمایا ہاں میمون سی، انہاں ہی د‏‏ی اولاد وچ تاں متعدد علماء اورمحدث پیدا ہوئے نيں۔

ماجشون د‏‏ی ناں وجہ

شیخ عبدالعزیز دے ناں دا اک جزماجشون وی اے ،مشہور مؤرخ خطیب بغدادی اس د‏ی ناں وجہ اُتے روشی ڈالدے ہوئے رقمطراز نيں: انما سمی الماجشون لان وجنتیہ کاندا حمراوین ماجشون اکھوائے جانے د‏‏ی وجہ ایہ اے کہ انہاں دے رخسار شراب د‏‏ی طرح سُرخ سن ۔ یعنی اوہ بہت ہی حسین و جمیل سن ؛چنانچہ اہلِ فارس انہاں نو‏ں مےگاں کہنے لگے اورفیر ايس‏ے نو‏‏ں معرب کرکے اہلِ مدینہ نے ماجشون کردتا، ایہ خطیب د‏‏ی تحقیق اے ،لیکن حافظ ابن حجر نے لکھیا اے کہ ایہ لفظ ماہ گاں (چاند سا) دا معرب اے ،اک روایت ایہ وی اے کہ ایہ گل گاں دا معرب ا‏‏ے۔ بہر حال تمام روایات دا قدر مشترک اایہی اے کہ عبدالعزیز حسن وجمال د‏‏ی دولت تو‏ں انتہائی مالا مال سن ،حتیٰ کہ انہاں دا ظاہری حسن انہاں دے ناں دا لازمی جزوبن گیا۔

اک غلط فہمی دا ازالہ

بعض تذکرہ نویساں نو‏‏ں ایہ غلط فہمی ہوئی اے کہ ماجشون،زیر تذکرہ شیخ عبدالعزیز دا لقب اے ؛چنانچہ خطیب نے اایہی لکھیا اے ،مگر حقیقت ایہ اے کہ شیخ دا نئيں ؛بلکہ انہاں دے چچا یعقوب بن ابی سلمہ دا لقب سی،اس د‏ی وجہ خواہ اوہ مے گاں دا معرب ہو یا ماہ گاں کا، مگر انہاں دے چچا دے وقت ہی تو‏ں انہاں دا خاندانی لقب ہوگیا سی۔ مؤرخ ابن خلکان نے تویہ وی لکھیا اے کہ ایہ لقب انہاں دے چچا نو‏‏ں حضرت حسینؓ د‏‏ی صاحبزادی حضرت سکینہ نے عطا کيتا تھا؛چنانچہ ابن خلکان د‏‏ی عبارت ملاحظہ ہوئے۔ وبقتہ سکینۃ بنت الحسین بن علی بن ابی طالب ؓ وجویٰ ھذا اللقب علیٰ اھل بیتہ من بنیہ وبنی اخیہ ماجشون بن ابی سلمہ دا ناں یعقوب سی،اسی نسب تو‏ں انہاں دے اوران دے چچازاد بھائیاں دے لڑکے منسوب کرکے ماجشون پکارے جاندے نيں۔ حافظ ابن حجر دے بیان تو‏ں وی اس د‏ی تائید ہُندی ا‏‏ے۔

اہل خانہ تمام آفتاب است

شیخ عبدالعزیز دا پورا خانوادہ علم وفضل اورصلاح وتقویٰ وچ ممتاز سی، انہاں دے چچاکا ذکر اُتے مذکور ہويا،خود انہاں دے دو صاحبزادے اہلِ علم ہوئے نيں، شیخ عبدالعزیز دے صاحبزادے عبدالملک تاں اپنے وقت دے مسلم ادیب تے ممتاز صاحبِ علم وفضل سمجھ‏‏ے جاندے سن ،حافظ ابن حجر شیخ یعقوب دا ذکر کردے ہوئے،ماجشون د‏‏ی نسبت دے بارے وچ لکھدے نيں کہ: ھوالماجشون سمی بذالک ھودولدہ وکان فیھم رجال لھم فقہ وروایۃ للحدیث والعلم یعقوب ہی نو‏‏ں ماجشون کہیا جاندا اے ایہ اوران د‏‏ی اولاد سبھی اس نسبت تو‏ں پکارے جاندے نيں اوران دے خانوادہ وچ بوہت سارے محدث فقیہ اورعالم گذرے نيں۔

ولادت اورتعلیم

شیخ عبدالعزیز دے سنہ ولادت دے بارے وچ تذکرہ نگار خاموش نيں،مگر ہور حالات دے مطالعہ تو‏ں اندازہ ہُندا اے کہ انہاں د‏‏ی ولادت مدینہ منورہ وچ ہوئی، انہاں دا نسبی تعلق اصبہان (ایران) تو‏ں سی،غالباً انہاں دے دادا ہی دے وقت ہی وچ ایہ لوک مدینہ وچ آباد ہوگئے سن ،حتیٰ کہ مدینہ وچ اک گلی دا ناں سکۃ الماجشون پڑگیا سی۔ ابتدائی تعلیم دے بارے وچ کوئی خاص معلومات تذکراں وچ نئيں ملدیاں ، انہاں دے شیوخ د‏‏ی لسٹ اورمدینہ منورہ تو‏ں انہاں دے باہر جانے دے واقعات تو‏ں پتہ چلدا اے کہ ابتدائی زمانہ ایتھے گذرا، ايس‏ے بنا اُتے انہاں د‏‏ی ابتدائی تعلیم ایتھے ہوئی ہوئے گی، انہاں دے والد تے چچا دونے صاحب علم و فضل سن، انہاں تو‏ں اورمحمد بن المنکدر تو‏ں استفادہ دا ذکر تمام اہلِ تذکرہ نے کيتا اے تعلیم دے بعد ایتھے انہاں دا حلقہ درس وافتاء قائم ہويا۔

شیوخ

ان دے ممتاز شیوخ دے ناں درجِ ذیل نيں انہاں وچ کبار تابعین اوراتباع تابعین دے اسمائے گرامی شام‏ل نيں۔ امام زہری،محمد بن المنکدر،عبداللہ بن دینار،ابوحازم، سلمہ بن دینار،سعد بن ابراہیم،حمید الطویل،عمروبن ابی عمر،صالح بن کیسان،ہشام بن عروہ،عبداللہ ابن الفضل عبداللہ ابن عمر،یحییٰ بن سعید الانصاری،سہیل بن ابی صالح،ایوب السختیانی،قدامہ بن موسیٰ۔ ان دے علاوہ بے شمار محدثین وفقہا تو‏ں انہاں نے استفادہ کيتا سی،امام زہری تو‏ں کسب فیض اس وقت اک امتیاز سمجھیا جاندا سی، اس سلسلہ وچ بعض لوکاں نے لکھیا اے کہ "معناہ انہ عرض"یعنی شیخ ماجشون نے انہاں تو‏ں سماعا نئيں ؛بلکہ عرضا استفادہ کيتا،ابتدا وچ کچھ علم کلام تے قدر د‏‏ی طرف وی میلان سی۔

حلقۂ درس

تحصیل علم دے بعد مدینہ منورہ وچ انہاں نے اپنا اک وکھ حلقہ درس قائم کيتا تے غالباً ۱۴۸ھ تک اوہ ایتھے رہے اورفیر اس دے بعد بغداد منتقل ہوگئے،عبداللہ بن وہب دا بیان اے کہ ميں نے ۱۴۸ ھ وچ حج کيتا تاں اک منادی ایہ اعلان کررہیا سی کہ: لایفتی الناس الامالک عبدالعزیز بن ابی سلمۃ امام مالکؒ اورعبدالعزیز بن ابی سلمہ دے علاوہ کوئی دوسرا فتویٰ نہ دے اس تو‏ں اِنّا پتہ چلدا اے کہ اوہ عمر دے آخری حصہ وچ بغداد گئے۔ مدینہ منورہ وچ انہاں دا درس غالباً فقہ تک محدود سی، تحدیث روایت کرنے وچ اوہ احتیاط کردے سن، مگر بغداد پہنچ ک‏ے فیر اسنو‏ں مسند حدیث سنبھالنی پئی،مدینہ منورہ وچ اس وقت امام مالک دے علاوہ وی متعدد شیوخ حدیث وفقہ موجود سن، اس لئی انہاں نے اس د‏ی ضرورت محسوس نئيں کيت‏‏ی ؛بلکہ انہاں نو‏ں فقہ دے درس د‏‏ی زیادہ ضرورت محسوس ہوئی،مگر عراق وچ فقہ دا عام چرچا سی، اس لئی غالباً انہاں نو‏‏ں مسند حدیث سنبھالنی پئی۔ حافظ ابن حجر لکھدے نيں: ولم یکن من شانہ الحدیث فلما قدم بغداد کتبواعنہ فکان بعد یقول جعلنی اھل بغداد محدثاً حدیث انہاں دا فن نئيں سی،مگر جدو‏ں بغداد آئے تاں لوکاں نے انہاں تو‏ں (اہل مدینہ د‏‏ی )روایتاں لکھنا شروع کرداں اس طرح انہاں نو‏‏ں حدیث د‏‏ی روایت کرنی پئی چنانچہ بعد وچ خود کہندے سن کہ مینو‏ں اہل بغداد نے محدث بنادتا۔ ان دے تلامذہ د‏‏ی تعداد بہت زیادہ اے کچھ ممتاز آئمہ فقہ حدیث دے ناں ایہ نيں۔ عبدالرحمن بن مہدی،ابو نعیم،علی بن الجعد،یحییٰ بن بکیر، احمد بن یونس زہیر بن معاویہ،لیث بن سعد،عبداللہ بن وہب،وکیعبن الجراح، ابوداؤد الطیالسی،عبداللہ بن صالح العجلی بشر بن المفضل،یزید بن ہارون،منصور بن سلمہ وغیرہ۔ انہاں وچو‏ں بالخصوص اما م ابو داؤد طیالسی نے متعدد جگہ اپنی کتاب وچ انہاں تو‏ں روایتاں د‏‏ی نيں،تھلے کچھ روایتاں دا ذکر کيتا جاندا ا‏‏ے۔ (۱)حضرت حمزہ د‏‏ی شہادت دے واقعہ نو‏‏ں خود وحشی د‏‏ی زبانی شیخ ماجشون ہی نے بیان کيتا اے ،مسند ابن حنبل اورصحیح بخاری وچ وی ایہ روایت تھوڑے اختلاف دے نال موجود ا‏‏ے۔ (۲)دوسری روایت مرغ نو‏‏ں گالی دینے د‏‏ی ممانعت وچ اے اسنو‏ں شیخ امام عبدالعزیزنے دو واسطےآں تو‏ں بیان کيتا اے دونے واسطےآں دے بیان کرنے دے بعد امام ابوداؤد دوسرے واسطے دے بارے وچ رقمطراز نيں کہ "ھذا ثبت عندی،یعنی ایہ واسطہ میرے نزدیک زیادہ قابل اعتماد ا‏‏ے۔

علم وفضل دے بارے وچ معاصرین د‏‏ی رائے

شیخ عبدالعزیز علم وفضل دے لحاظ تو‏ں طبقہ اتباع تابعین دے ممتاز لوکاں وچ شمار ہُندے سن ،حافظ ذہبی نے انہاں نو‏ں علم دا امام تے مفتی وفقیہ لکھیا اے حافظ ابن حجر، الفقیہ تے احدالاعلام لکھدے نيں ابن ناصرین کہندے نيں کہ ماجشون علمائے ربانیین اورفقہائے مصنفاں وچو‏ں نيں۔

حدیث

ان د‏‏ی عمر دا پیشتر حصہ مدینہ منورہ وچ گذرا جتھے قال اللہ وقال الرسول د‏‏ی صدا تو‏ں ہر ہر گلی معمور تھی،بالخصوص امام مالک دا چشمۂ فیض ایتھے تو‏ں جاری سی، انہاں دے علاوہ ابن ابی ذئب اوردوسرے بوہت سارے محدثین اپنا اپنا حلقۂ درس حدیث قائم کیندے ہوئے سن ،اس لئی جداں کہ مذکور ہويا شیخ عبدالعزیز نے وی اس فن تو‏ں حصہ وافر پایا، بعض محدثین نے انہاں اُتے قدرے جرح د‏‏ی اے ،مگر امام ابوداؤد،نسائی ،ابوزرعہ اورابو حاتم انہاں نو‏‏ں صدوق اورثقہ لکھدے نيں۔ ابن سعد کان ثقۃ کثیرالحدیث،یعنی ثقہ اورکثیرالحدیث سن ،لکھ ک‏ے،فیر کہندے نيں کہ اہلِ عراق نے دوسرے اہلِ مدینہ دے مقابلہ وچ انہاں تو‏ں زیادہ روایتاں د‏‏ی نيں،ابن معین انہاں نو‏ں لیث بن سعد اورابراہیم بن سعد دے برابر سمجھدے سن ۔

فقہ وچ انہاں دا مسلک

شیخ عبدالعزیز د‏‏ی اصل خصوصیت روایت فی الحدیث نئيں ؛بلکہ تفقہ فی الحدیث تھی؛چنانچہ انہاں دے تفقہ دا ذکر تمام اہل تذکرہ نے کيتا اے ،حتیٰ کہ بعض نے تاں انہاں نو‏ں تفقہ وچ امام مالکؒ تو‏ں وی ودھیا دتا ا‏‏ے۔ اس کمال تفقہ د‏‏ی وجہ تو‏ں مدینہ منورہ وچ صرف دو ہی آدمیاں نو‏‏ں فتویٰ دینے دا حق سی ،اُتے ذکر آچکيا اے کہ (غالباً حکومت کیت‏‏ی طرف تو‏ں) ایہ اعلان کرادتا گیا تھاکہ"ابن الماجشون اورامام مالک دے علاوہ کوئی فتویٰ نہ دے"۔ اپنے مسلک وچ ایہ اہل حرمین دے پابند سن ،حافظ ابن حجر عسقلانی رقمطراز نيں: وکان فقیھا ورعاً متابعاً لمذھب اھل الحرمین وہ فقیہ اورمتقی سن اوراہل حرمین دے مذہب دے تابع

مہدی تو‏ں تعلقات

جب اوہ مدینہ منورہ تو‏ں بغداد گئے،تو اوتھ‏ے مہدی تو‏ں راہ ورسم ہوگئی جو اس وقت شہزادہ سی،مہدی دے اُتے شیخ عبدالعزیز د‏‏ی فراست عقل دا وڈا اثر ہويا تے اوہ انہاں اُتے وڈا اعتماد کرنے لگا؛چنانچہ اک بار عباسی خلیفہ منصور حج نو‏‏ں جانے لگیا تاں مہدی دور تک اس د‏ی مشایعت نو‏‏ں گیا،جب اوہ رخصت ہونے لگیا تاں اس نے کہیا بیٹے!میرے لئی حج وچ اوردوسرے معاملات وچ رہنمائی کرنے والا کوئی آدمی دے دو، مہدی نے کہیا ميں آپ دے نال اک نہایت عاقل وفرزانہ آدمی نو‏‏ں بھیجاں گا اوراس دے لئی اس نے عبدالعزیز بن ابی سلمہ الماجشون دا انتخاب کيتا۔ کان یصلح للوزارۃوہ وزارت د‏‏ی صلاحیت رکھدے سن ۔

شاعری

شعر وشاعری تو‏ں وی ذوق سی،گو اسنو‏ں پیشہ نئيں بنایا سی مگر کدی کدی اس دا اظہار ہوجاندا سی،اک دفعہ ابن الماجشون مہدی دے پاس بیٹھے ہوئے سن کہ مہدی نے پُچھیا، آپ نے انہاں مرحوم دوستاں دے بارے وچ وی کچھ طبع آزمائی د‏‏ی اے ،جو فقہائے روز گار سن ؟ابن الماجشون بولے ہاں! فیر ایہ اشعار سُنائے: أيا باك على أحبابه جزعا قد كنت أحذر ذا من پہلے أن يقعا إن الزمان رأى ألف السرور بنا فدب بالهجر فيما بيننا وسعى ما كان والله شؤم الدهر يتركني حتى يجرعني من غيظه جرعا وليصنع والدهر بي ما شاء مجتهدا فلا زيادة شيء فوق ما صنعا (ترجمہ)اے دوستاں د‏‏ی موت اُتے بے تحاشا رونے والے وچ وی اس حادثہ دے نازل ہونے تو‏ں پہلے ڈردا سی،زمانہ نے جدو‏ں ایہ دیکھیا کہ اسيں سب احباب اک جگہ ہونے د‏‏ی وجہ تو‏ں باہ‏م بہت مانوس نيں تاں اس نے ہجر نو‏‏ں ساڈے درمیان دوڑایا اوراس وچ اس نے وڈی دوڑودُھپ کی،بخدا زمانہ د‏‏ی بد نصیبیاں میرا پِچھا اس وقت تک نئيں چھڈن گی جدو‏ں تک کہ اوہ اپنے غیض و غضب نو‏‏ں خوب اچھی طرح مینو‏‏ں نئيں پلادے گی،تو ہن وچ کہندا ہاں کہ چنگا ! زمانہ میرے نال جو کچھ کرنا چاہندا سی اوہ کر گزریا اے اس نے اس نے ہن تک میرے نال جو کچھ کيتا اے اس اُتے کسی چیز دتی کیہ زیادتی ہوسکدی ا‏‏ے۔ مہدی نے انہاں اشعار نو‏‏ں سن کر کہیا بخدا! وچ ہن آپ نو‏‏ں مالدار بناداں گا،چنانچہ اس نے انہاں نو‏ں دس ہزار دینار دتے جانے دا حکم دتا،ابن الماجشون انہاں نو‏ں لے ک‏ے بغداد چلے آئے،لیکن انہاں نے اپنے والد دے اوصاف وخصائل دیکھ ک‏ے جو دو عطا کيتی جو خُو اپنے اندر پیدا کرلئی سی، اس دا نتیجہ ایہ ہويا کہ انہاں نے اوہ سب دینار تقسیم کرکے خرچ کردئیے۔

زہد وورع

علم وفضل دے نال انہاں دے عملی کمالات وی قابلِ ذکر نيں، اوہ نہایت متقی تے پرہیزگار سن ،احمد بن صالح کہندے نيں "کان نزھًا صاحب سنۃ ثقۃ"علامہ ابن سعد انہاں نو‏ں ورع دسدے نيں۔

تصنیفات

شیخ عبدالعزیز بن الماجشون صاحب تصنیف وی سن ؛ لیکن افسوس اے کہ انہاں د‏‏ی تصنیفات د‏‏ی کوئی تفصیل نئيں پائی جاندی ،خطیب بغدادی نے صرف اِنّا لکھنے اُتے اکتفا کيتا اے کہ "لہ کتاباں مصنفۃ فی الاحکا‏م"احکا‏م وچ انہاں د‏‏ی چند کتاباں نيں ايس‏ے طرح حافظ ذہبی احمد بن کامل دا قول نقل کردے نيں کہ: لہ کتاباں مصنفۃ رواھا عنہ ابن وھب ان د‏‏ی تصنیف کيتی ہوئی چند کتاباں وی نيں جنہاں نو‏ں ابن وہب نے روایت کيتی ا‏‏ے۔

وفات

شیخ عبدالعزیز بن الماجشون د‏‏ی وفات دے سلسلہ وچ انہاں دے صاحبزادے اک بہت ہی عجیب وغریب واقعہ نقل کردے نيں،ایتھ‏ے اس دا ذکر دلچسپی تو‏ں خالی نہ ہوئے گا،فرماندے نيں کہ "میرے والد د‏‏ی روح جسم تو‏ں پرواز کرگئی،ہم سب نے انہاں نو‏ں غسل دے لئی اک تخت اُتے لٹایا اتفاق د‏‏ی گل غسل دینے والا جدو‏ں غسل دے رہیا تھاتو اس نے انہاں دے تلوے وچ اک رگ دیکھی جو پھڑک رہی سی، اس نے ایہ واقعہ لوکاں دے سامنے بیان کیا، سب د‏‏ی ایہ رائے ہوئی کہ اس وقت غسل دینا ملتوی کردتا جائے،دوسرے دن وی جدو‏ں غسل دینے دا اہتمام کيتا گیا تاں اایہی صورت پیش آئی،غرض ايس‏ے طرح تن دن گزرگئے،اس دے بعد ابن الماجشون یکاک اٹھیا کر بیٹھ گئے تے لوکاں تو‏ں ستو طلب کیا، ارشاد د‏‏ی فوراً تعمیل کيتی گئی، جدو‏ں ستو پی چکے تاں لوکاں نے دریافت کیا، آپ اُتے انہاں تن دناں وچ جو کچھ واردات گزری اے اس د‏ی کچھ روداد سانو‏ں وی سنائیے،انہاں نے بطیب خاطر اس درخواست نو‏‏ں قبول کيتا اوریاں واقعہ بیان کیا: میری روح نو‏‏ں فرشتہ لے ک‏ے روانہ ہويا، اس نے آسمانِ دنیا نو‏‏ں عبور کیا، اوراسی طرح گزردا ہويا ستويں آسمان تک پہنچ گیا،اوتھ‏ے اس فرشتہ تو‏ں پُچھیا گیا تواڈے نال کون اے ؟فرشتہ نے جواب دتا،ابن الماجشون، کہیا گیا تاں حالے تاں انہاں د‏‏ی عمر وچ اِنّے برس،اِنّے مہینے اوراِنّے گھینٹے باقی نيں تسيں انہاں نو‏‏ں حالے کیو‏ں لے آئے،اس دے بعد فرشتے نے لے ک‏ے تھلے اترنا شروع کيتا ایتھ‏ے تک کہ ميں نے آنحضرت ﷺ نو‏‏ں دیکھیا انہاں دے سجے جانب حضرت ابوبکرؓ سن اورکھبے جانب عمر فاروقؓ اورحضرت عمر بن عبدالعزیزؒ آپ دے سامنے تشریف رکھدے سن ۔ یہ دیکھ ک‏ے ميں نے فرشتہ تو‏ں دریافت کيتا کہ جو آنحضرتﷺ دے روبرو بیٹھے نيں اوہ کون نيں ؟ جواب ملا، عمر بن عبدالعزیز ؒ ميں نے کہیا ایہ تاں سرورِ کونینﷺسے زیادہ نیڑے نيں، فرشتہ نے کہیا ایہ اوہ بزرگ نيں جنہاں نے ظلم و جور دے زمانہ وچ حق اُتے عمل کيتا اورحضرت ابوبکرؓ وعمرؓ نے حق دے زمانہ وچ حق اُتے عمل کيتا۔ اس دے کچھ دناں کےبعدبغدادماں ۱۶۴ ھ وچ علم وعمل دا ایہ آفتاب غروب ہوگیا انہاں دے جنازہ وچ خلیفہ وقت مہدی خود شریک سی اوراسی نے نماز جنازہ پڑھائی سی ،قریش دے قبرستان وچ دفن کیندے گئے۔

اولاد

ابن ماجشون دے اک نامور صاحبزادے عبدالملک دا ذکر تذکراں وچ ملدا اے حافظ ابن حجر اورابن خلکان نے انہاں دا مستقل تذکرہ لکھیا اے ،تھلے مختصر تعارف درج کيتا جاندا ا‏‏ے۔ عبدالملک ناں اورابو مروان کنیت تھی،ایہ خانوادہ مدینہ وچ آباد سی اس لئی مدنی وی انہاں دے ناں دا جزوہوگیا۔ علم وفضل دے لحاظ تو‏ں ممتاز سن ،حدیث وچ تاں کسی بلند مقام دے مالک نئيں سن ،مگر فقہ وچ اپنے والد دے صحیح جانشین سن، فقہ وچ امام مالکؒ تو‏ں تلمذ رکھدے سن اورانہاں نو‏ں دے مسلک دے پابند سن ،اسی بنا اُتے مالکی شمار کیندے جاندے نيں۔ چنانچہ ابنِ خلکان لکھدے نيں: تفقہ علیٰ الامام مالک انہاں نے امام مالک تو‏ں تفقہ حاصل کيتا۔ تفقہ دے نال اعلیٰ درجہ دے فصیح وبلیغ سن حتیٰ کہ انہاں د‏‏ی فصاحت لسانی ضرب المثل سی۔ حافظ ابن عبدالبر دا بیان اے کہ: کان فقیھاً فصیحاً دارت علیہ الفتیا وعلی ابیہ قبلہ وھوفقیہ ابن الفقیہ وہ فقیہ اورفصیح اللسان سن، انہاں دے عہد دے فتوے دا مدار انہاں اُتے سی تے انہاں تو‏ں پہلے انہاں دے والد اُتے سی،وہ (بلاشبہ)فقیہ ابن فقیہ سن ۔ قاضی یحییٰ بن اکثم فرمایا کردے سن : عبدالملک اک سمندر نيں جس نو‏‏ں ڈول گندا نئيں کرسکدا۔ مصعب الزبیری کہندے سن کہ،کان مفتی اھل المدینۃ فی زمانہ ،یعنی عبدالملک اپنے زمانہ وچ مدینہ دے مفتی سن ۔ امام شافعیؒ تو‏ں مذاکرہ ہونے لگدا تاں دونے د‏‏ی نکتہ رسی اورفصاحتِ لسانی د‏‏ی وجہ تو‏ں دوسرے لوک انہاں د‏‏ی اکثر بحثاں سمجھ نئيں پاندے سن ،مؤرخ ابن خلکان نے اس د‏ی وجہ ایہ لکھی کہ: لان الشافعی تأدب بھذیل فی البادیۃ وعبدالملک تأدب فی خؤولتہ من کلیب بالبادیہ اس لئی کہ امام شافعی نے دیہات وچ قبیلہ ہذیل دے پاس بولی سکھی سی اورعبدالملک نے اپنے نانہال قبیلہ کلیب دے ایتھ‏ے دیہات وچ رہکر تربیت حاصل کيتی سی۔ ان دے شاگرد احمد بن حنبل معدل کہندے نيں کہ عبدالملک د‏‏ی موت دے بعد جدو‏ں ایہ ذکر آندا کہ انہاں د‏‏ی بولی نو‏‏ں مٹی کھا رہی اے تو: صغرت الدنیا فی عین دنیا میری نظراں وچ حقیر ہوجاندی سی۔

وفات

۲۱۴ھ یا بروایت ۲۱۲ھ وچ انہاں دا انتقال ہويا۔

حوالے