سوانحی لغت
سوانحی لغت وچ تریخ وچ معروف شخصیتاں دی زندگی دا مختصر خاکہ پیش کيتا جاندا اے، جس وچ انہاں دا مکمل نام، خاندانی تے خانگی تفصیلات، تعلیم، پیشہ و ہنرمندی، کارنامے، لکھتاں، ملازمت وغیرہ دی تفصیل دے نال تاریخِ ولادت تے تاریخِ وفات وغیرہ درج ہُندیاں نيں۔ سوانحی معلومات حاصل کرنے دے کئی ذرائع نيں جنہاں وچ لغت، ڈائریکٹری، انسائیکلوپیڈیا،ا دب دی دستی کتاب تے اخبارات دے صفحہ وفیات قابلِ ذکر نيں۔ لیکن جس ماخذ نوں سب توں زیادہ اہمیت حاصل اے اوہ سوانحی لغات نيں۔دوسرے ماخذ دے لئی سوانحی اندراج دوسرے معلوماتی اندراجات دا محض اک حصہ ہُندا اے، جدوں کہ سوانحی لغات وچ سوانحی خاکے ہی ہُندے نيں۔ عام طور اُتے انہاں دی ترتیب ناواں دے حروف دی مدد توں حروف تہجی دے اعتبار نال کيتی جاندی اے۔[۱]
تریخ
سودھوسوانحی لغات دی روایت عربی بولی وچ بہت قدیم اے۔ابن خلکان دی وفیات الاعیان، البلاذری دی انساب الاشراف، نور اللہ شوستری دی مجالس المومنین وغیرہ ایسی بہت ساریاں کتاباں تصنیف ہوئیاں جنہاں وچ معروف مصنفاں، علما و صوفیا دی سوانح موجود نيں۔ یورپی زباناں وچ ایہ سلسلہ اٹھارويں تے انیہويں صدی توں شروع ہُندا اے، بھانويں عصری طرز اُتے لکھی گئی سوانحی لغت ویہويں صدی دے ابتدائی دو توں ملدی نيں۔[۱]
سوانحی لغات نوں اندراجات دے مطابق دو مختلف لغات قومی تے عالمی لغت وچ تقسیم کيتا گیا جاندا اے۔
- قومی لغت : ابتدائے زمانہ توں عصرِ حاضر / عصرِ حاضر دے کسی اک ملک دے معروف افراد دے سوانحی خاکے: جملہ علوم و فنون دے افراد، مخصوص علم و فن کے
- عالمی لغت : ابتدائے زمانہ توں عصرِ حاضر / عصرِ حاضر دے معروف افراد دے سوانحی خاکے: جملہ علوم و فنون دے افراد، مخصوص علم و فن دے افراد
قومی سوانحی لغت وچ انگلینڈ دی ڈکشنری آف نیشنل بائیگرافی (لندن ۱۹۰۰-۱۸۸۵) نوں معیاری سوانحی لغت تسلیم کيتا گیا۔ اس دا بنیادی سیٹ ۲۱ جلداں وچ شائع ہويا، اس دے بعد ہر دوس سال اُتے اک تکمیلی جلد شائع ہُندی اے۔ ابتدائی بنیادی سیٹ وچ ۲۹٬۰۰۰ افراد دا سوانحی خاکہ دتا گیا سی۔ہندوستان وچ انسٹی ٹیوٹ آف ہسٹاریکل اسٹذیز کلکتہ دی جانب توں ڈکشنری آف نیشنل بائیوگرافی چار جلداں وچ شائع ہوئی۔ اس وچ ۱۸۰۰ء توں ۱۹۴۷ء تک ۱۴۰۰ افراد دا سوانحی خاکہ موجود اے۔ ہن تک اس دی کئی اک تکمیلی جلداں وی شائع ہو چکیاں نيں۔ اس دے علاوہ عصری سوانحی لغت جو عموماً سالانہ وقفہ توں شائع ہُندیاں نيں۔ ہو از ہو (Who's Who)کے ناں توں معروف نيں۔ اس قسم دی سوانحی لغات ہن دنیا دے تقریباً تمام وڈے ملک شائع کردے نيں۔ [۱]
عالمی سوانحی لغات وچ جس وچ زمانہ قدیم توں دور جدید تک دے معروف افراد دا تذکرہ اے کیمبرج بائیگرافیکل ڈکشنری (۱۹۰۰ء) جو ۱۸۹۷ء توں چیمبرس بائیوگرافیکل ڈکشنری دے ناں توں شائع ہو رہی سی، میکگرا ہل انسائیکلوپیڈیا آف ورلڈبائیوگرافی (۱۹۷۳ء) تے ویبسٹرز نیو بائیوگرافیکل ڈکشنری (۱۹۸۸ء) معروف اشاعتاں نيں۔ سوانحی حوالہ دے لئی اک ہور قسم ماخذ دی ہن دستاب اے جسنوں سوانحی اشاریہ دا ناں دتا گیا اے۔ ۱۹۴۷ء توں نیویارک توں ولسن نامی فرم بائیوگرافیکل انڈکس شائع کر رہئ اے، جس وچ رسالے تے کتاباں وچ شائع سوانحی خاکےآں دی نشاندہی کيتی جاندی اے۔ سہ ماہی وقفہ توں شائع اس اشاعت دی سی ڈی وی دستیاب اے تے ایہ انڈکس کمپیوٹر دے واسطے توں ہمہ وقت دستیاب اے ۔اشاریہ دے خطوط اُتے یکجا ۹ ملین سوانحی خاکےآں دی نشاندہی بئیگرافیکل اینڈ جنیالوجی ماسٹر انڈکس (Biography and Genology Master Index) نال ہُندی اے۔ ایہ ریکارڈ کتاباں، رسالے تے سوانحی لغات دے تقریباً ۷۰۰ وسائل توں تلاش کر کے تیار کيتا گیا اے۔[۱]