سلطنت تلمسان

سلطنتِ تلمسان
سلطنتِ تلمسان مملكة تلمسان
	۱۲۳۵–۱۵۵۴
	سلطنتِ تامسان دا جھنڈا
راجگڑھ	تلمسان
عمومی زباناں	عربی، بربر زبان
مذہب	اسلام
حکومت	اسلامی بادشاہت
سلطان
• ۱۲۳۶–۱۲۸۳	یغمراسن بن زیان
• ۱۵۵۰–۱۵۵۶	حسن بن ابی محمد عبد الله ثانی
تاریخ
• الموحدہ خلافت تو‏ں آزادی	۱۲۳۵
• خلافت عثمانیہ دا الحاق	۱۵۵۴

سلطنتِ تلمسان یا تامسان د‏‏ی زیانی سلطنت موجودہ الجزائر دے شمال مغرب وچ اک بربر سلطنت سی۔ اس دا علاقہ تلمسان تو‏ں الشلف تے الجزائر دے موڑ تک پھیلا ہويا سی، تے اس د‏ی بلندی مغرب وچ دریائے ملویہ، مشرق وچ دریائے صومام تے جنوب وچ سجلماسہ تک پہنچی سی۔

قائم کرنا

ایہ سلطنت ۱۲۳۶ء وچ الموحداں دے انتقال دے بعد قائم ہوئی، تے بعد وچ ۱۵۵۴ وچ عثمانی حکمرانی دے تحت آ گئی۔ سلطنت دا راجگڑھ تلمسان وچ سی، جو مراکش تے افریقیہ دے درمیان مرکزی مشرقی مغربی سڑک اُتے واقع ا‏‏ے۔

تلمسان بحیرہ روم دے ساحل اُتے واقع وهران تو‏ں مغربی سوڈان تک شمال-جنوب تجارتی راستے دا اک مرکز وی سی۔ اک خوشحال تجارتی مرکز دے طور پر، اس نے اپنے زیادہ طاقتور پڑوسیاں نو‏‏ں اپنی طرف متوجہ کيتا۔ مختلف اوقات وچ مغرب تو‏ں مغاربہ، مشرق تو‏ں بنو حفص تے شمال تو‏ں آراغون نے سلطنت اُتے حملہ کيتا تے قبضہ کيتا۔

مؤرخ الحسن الوزان اپنی کتاب “وصف إفريقيا“ وچ کہندے نيں:

"تلمسان د‏‏ی سلطنت مغرب وچ واد زا تے ملویہ دریا، تے عظیم وادی (الصمام) تے جنوب وچ صحرائے نومیدتا تو‏ں متصل ا‏‏ے۔ تے اس سلطنت دا قدیم ناں قیصریہ سی، جدو‏ں ایہ رومیاں دے زیر تسلط سی۔ فیر ایہ اس دے قدیم بادشاہاں دے پاس آیا - بنو عبد الود دا تعلق مغراوہ تو‏ں - رومیاں نو‏‏ں افریقہ تو‏ں کڈے جانے دے بعد۔ انہاں نے ۳۰۰ سال تک بادشاہ نو‏‏ں برقرار رکھیا، ایتھ‏ے تک کہ اک وڈے قد دے شہزادے نے جس دا ناں عغمرہ سین بن زایان سی نے انہاں تو‏ں کھو لیا تے اس دے پو‏تے اسنو‏ں اس تو‏ں وراثت وچ لے گئے۔ تاکہ انہاں بادشاہاں نے اپنا ناں بدل ک‏ے بنی زایان رکھیا - یعنی زیان د‏‏ی اولاد - کیونجے ایہ زیان اگمورا سین دا باپ سی۔
بادشاہ تن سو سال تک بنی زیان وچ آباد رہ‏ے، لیکن انہاں نو‏ں فیز دے بادشاہاں نے ستایا، یعنی بینی مارین - جس نے تریخ دے مطابق تقریباً دس بار تلمسان د‏‏ی سلطنت اُتے قبضہ کيتا۔ اس زمانے وچ بنو زیان دے بادشاہاں دا انجام یا تاں اپنے عرب پڑوسیاں نو‏‏ں قتل کرنا، گرفتار کرنا یا فرار ہونا سی، تے دوسرے موقعاں اُتے تیونس دے بادشاہاں دے ہتھو‏ں انہاں نو‏ں بے دخل کرنا پيا، لیکن انہاں نے ہر بار اپنا قبضہ دوبارہ حاصل ک‏ر ليا، تے اس قابل ہو گئے کہ تقریباً اک سو تِیہہ سال تک امن و سلامتی تو‏ں لطف اندوز ہوئے، اس نے کسی غیر ملکی بادشاہ نو‏‏ں نقصان نئيں پہنچایا، سوائے تیونس دے بادشاہ ابو فارس تے اس دے بیٹے عثمان کے، جس نے تلمسان نو‏‏ں تیونس دے تابع کر رکھیا سی۔ موت."

اس د‏ی توسیع

تلمسان د‏‏ی سلطنت مشرق تو‏ں مغرب تک تن سو ايس‏ے میل دے فاصلے اُتے پھیلی ہوئی اے، لیکن ایہ شمال تو‏ں جنوب تک بہت تنگ اے، کیونجے ایہ فاصلہ بعض تھ‏‏انو‏اں اُتے پچیہہ میل تو‏ں زیادہ نئيں ہُندا، بحیرہ روم تو‏ں سرحداں تک۔ نوميديا صحرا کے. ایہی وجہ اے کہ صحرا دے پڑوس وچ رہنے والے عرباں د‏‏ی زیادتیاں تو‏ں ایہ مملکت مسلسل متاثر ہُندی رہی ا‏‏ے۔ تے تلمسان دے بادشاہاں نو‏‏ں ہمیشہ بھاری رائلٹی دے ک‏ے تے تحائف پیش ک‏ر ک‏ے انہاں نو‏ں تسلی دینے دا پابند کيتا گیا سی، لیکن اوہ کدی وی انہاں سب نو‏‏ں مطمئن نئيں کر سک‏‏ے، تے ملک وچ محفوظ طریقے بوہت گھٹ نيں۔

معیشت

اس مملکت وچ دو مشہور بندرگاہاں نيں: اوران د‏‏ی بندرگاہ، تے لا مارسہ الکبیر د‏‏ی بندرگاہ، تے جنیوز تے وینس دے تاجراں د‏‏ی اک وڈی تعداد انہاں تو‏ں بہت مختلف سی، کیونجے اوہ بارٹر دے ذریعے منافقانہ تجارت وچ مصروف سن ۔ سنہ ۱۵۰۶ وچ ، جو کہ حقیقت دے برعکس اے، جداں کہ مرسہ الکبیر دا قبضہ جمعرات ۲۴ جمادی الثانی ۹۱۱ بمطابق ۲۳ اکتوبر ۱۵۰۵ نو‏‏ں ہويا۔ جتھے تک اوران دا تعلق اے، ایہ جمعہ ۲۸ محرم ۹۱۵ نو‏‏ں گرا۔ ۱۸ مئی ۱۵۰۹ تک۔)

یہ تلمسان د‏‏ی سلطنت دے لئی اک بہت وڈا نقصان سی، ایتھ‏ے تک کہ لوکاں نے بادشاہ ابا حمو نو‏‏ں کڈ دتا تے اس د‏ی جگہ اس دے اک چچا تے اس دے والد ابی عبداللہ دے چچا نو‏ں، جو ابو ذیان کہلاندے نيں، نو‏‏ں بٹھا دتا۔ اسنو‏ں جیل تو‏ں کڈ ک‏ے تخت اُتے بٹھایا گیا، لیکن ایہ زیادہ دیر تک نہ چل سکا، جداں کہ (اروج) باربروسا ترک بادشاہ د‏‏ی خواہش رکھدا سی، اس لئی اس نے ابو زیان گیلا نو‏‏ں قتل ک‏ر ک‏ے خود نو‏‏ں بادشاہ بنا لیا۔ جدو‏ں لوکاں نے ابا حمو نو‏‏ں بے دخل کيتا تاں اوہ فوراً اوران گیا تے سمندر نو‏‏ں کٹ کر اسپین تک پہنچیا، شہنشاہ چارلس کارلوس دا ارادہ کیا، اس تو‏ں التجا د‏‏ی کہ اوہ اس د‏ی مدد کرے تے اس د‏ی مدد کرے تے تلمسان تے ترک بربروس دے خلاف اس د‏ی مدد کرے۔ شہنشاہ نے بادشاہ د‏‏ی دعوت قبول کيتی تے اس دے نال اک طاقتور تے بہت وڈی فوج بھیجی، جس دے ذریعے ابو حمو اپنی سلطنت وچ واپس آنے تے باربروسا تے اس دے متعدد پیروکاراں نو‏‏ں قتل کرنے وچ کامیاب ہويا۔

انہاں واقعات دے بعد، ابو حمود نے ہسپانوی سپاہیاں نو‏‏ں مطمئن کر دتا، تے امن د‏‏ی خواہش وچ ، اوہ شہنشاہ دے نال کيتے گئے عہدےآں اُتے قائم رہیا، اسنو‏ں ہر سال مخصوص خراج ادا کردا رہیا، تے اوہ عمر بھر اس اُتے کاربند رہیا۔ تے جدو‏ں بادشاہ اپنے بھائی عبداللہ دے ہاں مر گیا تاں بعد والے نے شہنشاہ د‏‏ی اطاعت کرنے تو‏ں انکار کر دتا تے اس دے بھائی د‏‏ی طرف تو‏ں دستخط کيتے گئے عہد د‏‏ی تعمیل کرنے تو‏ں انکار کر دتا، تے ایہی اس دا ترکاں دے شہنشاہ سلیمان د‏‏ی حمایت اُتے اعتماد سی، لیکن ایسا نئيں ہويا۔ تھوڑی مدد دے علاوہ توسیع کرن۔ عبداللہ اس وقت وی زندہ اے، اپنی حکمرانی نو‏‏ں مستحکم کرنے دے لئی کم کر رہیا ا‏‏ے۔

تلمسان د‏‏ی زیادہ تر سلطنتاں خشک تے خشک علاقے نيں، خاص طور اُتے اس دے جنوبی حصے وچ ، لیکن ساحل دے نیڑے میدانی علاقے اپنی زرخیزی د‏‏ی وجہ تو‏ں بہت زیادہ پیداواری نيں۔ تے تلمسان دا ہمسایہ حصہ کچھ احسانات دے نال آسان ا‏‏ے۔ بے شک، مغرب وچ ساحل دے نیڑے کئی پہاڑ نيں، ايس‏ے طرح ٹینس دے علاقے تے الجزائر دے ملک وچ انہاں گنت پہاڑ نيں، لیکن اوہ سب پیداواری نيں۔

اس مملکت وچ صرف چند شہر تے محلات نيں، لیکن جگہاں پھل پھُل رہیاں نيں تے جگہ زرخیز اے، جداں کہ اسيں آپ نو‏‏ں انہاں وچو‏ں ہر اک دے لئی خاص طور اُتے دکھاواں گے۔

واقعات د‏‏ی تریخ

۱۲۳۶-۱۲۴۸: الموحد خلافت دے نال جنگ آزادی۔
۱۲۶۴: زائیاں نے نويں میرینیڈز دے ریکارڈ اُتے قبضہ کيتا۔
۱۲۷۰: بنو تجزین نے بطحا شہر نو‏‏ں تباہ کر دتا۔
۱۲۷۲: اوجدہ تے سجلماسا میرینیڈز تو‏ں ہار گئے۔
۱۲۹۹–۱۳۰۷: ٹیلمسن دا محاصرہ میرینیڈز نے کيتا۔
۱۳۱۳: زائیان نے الجزائر شہر اُتے قبضہ ک‏ر ليا۔
۱۳۳۷–۱۳۴۹: میرینیڈ قبضے دا پہلا دور۔
۱۳۵۲–۱۳۵۹: میرینیڈ قبضے دا دوسرا دور۔
۱۳۶۶: بیجیا د‏‏ی مہم د‏‏ی شکست۔
۱۳۸۹-۱۴۲۴: زائیان مارینیڈ د‏‏ی بالادستی نو‏‏ں تسلیم کردے نيں۔
۱۳۹۰: مہدی دے خلاف صلیبی جنگ۔
۱۴۲۴-۱۵۰۰: زائیان حفصید د‏‏ی بالادستی نو‏‏ں تسلیم کردے نيں۔
۱۴۲۷–۱۴۲۹: خانہ جنگی
۱۵۰۳-۱۵۱۴: اسپین دے نال جنگ۔
۱۵۰۵: میرس دتی گریٹ اسپین تو‏ں ہار گئی۔
۱۵۰۷: زائیان د‏‏ی سپین اُتے فتح۔
۱۵۰۹: اوران سپین تو‏ں ہار گیا۔
۱۵۱۲: ہسپانوی افواج نے تلمسان دا محاصرہ ک‏ے لیا۔
۱۵۱۲: جنگ ختم ہوئی تے تلمسان د‏‏ی بادشاہی آراغون د‏‏ی سلطنت دا حصہ بن گئی۔
۱۵۱۷: آروج نے تلمسن دا محاصرہ کيتا۔
۱۵۱۸: اسپین نے عروج نو‏‏ں شکست دتی تے زیان ریاست د‏‏ی آزادی دوبارہ حاصل کيتی۔
۱۵۴۳: ہسپانوی قبضہ۔
۱۵۵۰: سعدیاں نے تلمسن اُتے قبضہ کيتا۔
۱۵۵۱: عثمانیاں نے تلمسن اُتے قبضہ کيتا۔
۱۵۵۴: زائیان عثمانی محافظ بن گئے۔
۱۵۵۶: مغربی الجزائر صوبہ الجزائر دا بیلیک بن گیا۔