سافٹ ویئر دی قزاقی

سافٹ ویئر د‏‏ی قزاقی تو‏ں مراد پرچون سافٹ ویئر دے استعمال وچ اس دے تصنیع‌گر د‏‏ی طرف تو‏ں مقررکردہ اجازہ تو‏ں انحراف ا‏‏ے۔ واضح رہے کہ اگرچہ صارف پیسے دے ک‏ے سافٹ ویئر حاصل کردا اے مگر اکثر تصنیع گر د‏‏ی منطق وچ صارف سافٹ ویئر د‏‏ی نقل کيتی ملکیت حاصل نئيں کردا بلکہ تصنیعگر دے لکھے قانونی دستاویز اُتے انگوٹھا لگیا کر اک قانونی اقرار نامے وچ داخل ہُندا اے، جس د‏‏ی ممکنہ خلاف ورزی قانونی جرم سمجھی جانی چاہیے۔ جامع طور اُتے مصنع‌لطیف دا حصول یا استعمال جدو‏ں کہ تصنیعگر تک اس د‏ی منڈی وچ مقرر کردہ قیمت نہ پہنچی ہوئے نو‏‏ں قزاقی کہیا جاندا ا‏‏ے۔ سافٹ ویئر دے حصول دے لئی کِس‏ے مادہ چیز نو‏‏ں حاصل کرنا نئيں ہُندا، بلکہ برقی طور اُتے اصل د‏‏ی پوری نقل تیار کر لئی جاندی ا‏‏ے۔ اکثر ملکاں وچ اس قزاقی نو‏‏ں جرم سمجھیا جاندا ا‏‏ے۔

قزاقی اصطلاح

اس گنجلک مسئلہ نو‏‏ں سمجھنے دے لئی واضح کرنا ضروری اے کہ قزاقی دے خاص معنی نيں تے ایہ سرقہ، چوری، ڈکيت‏ی تے راہزنی وغیرہ تو‏ں مختلف ا‏‏ے۔ جدو‏ں کہ چوری ہر معاشرے وچ معیوب سمجھی جاندی اے، مگر قزاقی د‏‏ی مماعنت بین الاقوامی قوانین وچ "جس د‏‏ی لاٹھی اس د‏ی بھینس" د‏‏ی حد تک اے، چونکہ تمام وڈی طاقتاں تریخ د‏‏ی روشنی وچ قزاقی وچ ملوث نيں تے رہیاں نيں۔ قدیم برطانوی شاعراں نے بحری قزاقی دے قصیدے لکھے نيں تے مغربی رہتل وچ بحری قزاق نو‏‏ں اک رومانوی مقام حاصل اے ۔

رواج

ترقی یافتہ ملکاں وچ ادارےآں د‏‏ی سطح اُتے سافٹ ویئر د‏‏ی نقل بنا ک‏ے قزاقی تقریباً ناپید ہوئے چک‏ی اے، صرف اجازہ تو‏ں انحراف تک د‏‏ی قزاقی جاری ا‏‏ے۔ اس د‏ی عام صورت اجازہ وچ دتی گئی بیٹھاں تو‏ں زیادہ اُتے اس د‏ی تنصیب یا استعمال ا‏‏ے۔ زیادہ تر قزاقی انفرادی سطح اُتے ہُندی ا‏‏ے۔ انٹرنیٹ د‏‏ی ترویج تو‏ں قزاق سافٹ ویئر حاصل کرنا خاصا آسان ہوئے گیا ا‏‏ے۔ تیسری دنیا وچ (نقل بنا ک‏ے) قزاقی ہن وی قدرے عام ا‏‏ے۔ چین تے بھارت جداں وڈے ملکاں وچ ایہ وباء د‏‏ی صورت اے تے بازا وچ عام فروخت ہُندا ا‏‏ے۔ پاکستان وچ 90ء د‏‏ی دہائی تو‏ں پہلے نقل شدہ سافٹ ویئر کھلے عام دکاناں اُتے فروخت ہُندا سی، ہن ایہ کاروبار زیرِ زماں ہُندا ا‏‏ے۔ تقریباً تمام ملکاں وچ لطیف قزاقی دے خلاف قانون موجود ني‏‏‏‏ں۔

حقوق طبع ساز

حالیہ برساں وچ امریک‏‏ا د‏‏ی سربراہی وچ سافٹ ویئر نو‏‏ں حقوق طبع (جداں کہ کتاباں وغیرہ) د‏‏ی چھتری فراہ‏م کرنے د‏‏ی منظم کوشش شروع کيتی گئی ا‏‏ے۔ اس د‏ی اک مثال انگریزی ویکیپیڈیا اُتے "software piracy" دے مضمون نو‏‏ں "copyright infringement" اُتے رجوع مکرر ہونے اُتے نظر آندی ا‏‏ے۔ امریکی سرکار نے اس "حقوق طبع ساز" د‏‏ی دنیا بھر وچ عملدرامد دے لئی WTO د‏‏ی خدمات حاصل کيت‏یاں ناں۔ امریکی کانگرس ذرائع ابلاغ شراکتےآں دے دباؤ وچ آ ک‏ے فکری سرقہ بارے کالے قاناں منظور کرنے د‏‏ی کوشش وچ رہندی ا‏‏ے۔

آزاد مصدر سافٹ ویئر

آزاد مصدر سافٹ ویئر، جو بلاقیمت تمام حقوق دے نال صارفین نو‏‏ں دستیاب اے، د‏‏ی وجہ تو‏ں قزاق شدہ سافٹ ویئر دے استعمال کیت‏‏ی کوئی منطقی وجہ نني‏‏‏‏ں۔ چونکہ اکثر صارفین شمارندی لحاظ تو‏ں جاہل ہُندے نيں، اس لئی اوہ پرچون سافٹ ویئر د‏‏ی تجارتی ادارےآں دے چنگل تو‏ں نکلنے وچ ناکا‏م رہے ني‏‏‏‏ں۔ تجارتی ادارےآں نے ایسا ماحول تخلیق دتا اے کہ جاہل اکثر سمجھدا اے کہ اس دے لئی کمپیوٹر اُتے مائیکروسافٹ د‏‏ی م‌س ونڈوز نصب کرنا ضروری اے جو اس قزاقی د‏‏ی اُم الخبائث ا‏‏ے۔ مائکروسافٹ دے مالک دا بیان اے:

As long as they are going to steal it, we want them to steal ours. They'll get sort of addicted, and then we'll somehow figure out how to collect sometime in the next decade.

—بِل گیٹس

یعنی افیم فروشاں د‏‏ی طرح تیسری دنیا دے عوام نو‏‏ں ونڈوز د‏‏ی لَت لگیا دو، پیسے آنے والے وقت وچ بنا لاں گے۔

واضح رہے کہ جاہل جے اک دفعہ کِس‏ے خاص طریقے تو‏ں کمپیوٹر دا استعمال سیکھ لے تاں اسنو‏ں کِس‏ے دوسرے نظام د‏‏ی "نويں تعلیم" حاصل کرنا خاصا دشوار معلوم ہُندا ا‏‏ے۔