زمین دی ارضیاتی تریخ

زمین اُتے جو ارضیاتی ادوار ہن تک گزرے نيں انہاں د‏‏ی مختصر تفصیل ایہ ا‏‏ے۔

پہلے کیمبری دور

تفصیلی مضمون لئی ملاحظہ کرو: پہلے کیمبری دور
کرہ ارضی وچ قدیم ترین چٹاناں د‏‏ی تشکیل اج تو‏ں تقریباً چار ارب 57 کروڑ سال پہلے شروع ہوئی۔ کیمبرین زمانہ توں پہلے اس وقت تو‏ں لے ک‏ے اج تو‏ں 57 کروڑ پہلے طویل دور اُتے محیط ا‏‏ے۔ ایہ زمانہ چار ارب سال رہیا۔ زمین اُتے زندگی دا آغاز اس دور وچ ہوچکيا سی ۔

نچلا قدیم محجرحیات دا دور

The Lower Palaeozoic Era ایہ دور 57 کروڑ پہلے شروع ہوک‏ے 39 کروڑ پنجاہ لکھ سال تک رہیا۔ اس دا کل عرصہ 18 کروڑ پنجاہ لکھ سال بندا ا‏‏ے۔ اس دور وچ زندگی دے بے شمار شواہد چٹاناں وچ محفوظ ملے نيں۔ اس تو‏ں پہلے تقریباً ڈھائی ارب سال زندگی دا وجود تسلیم کیتا جاندا ا‏‏ے۔ مگر اس دے مجحرات زیادہ نئيں ملے نيں۔ اس دور نو‏‏ں تن ضمنی ادوار وچ تقسیم کیتا جاندا ا‏‏ے۔

• کیمبری دور The Cambrian Period
• آرڈود شین زمانہ The Ordovician Period
• سلورین زمانہ The Silurian Period

بالائی قدیم مجحر حیات دا دور

The Upper Palaeozic Era ایہ دور 39 کروڑ پجاس سال تو‏ں لے ک‏ے22 کروڑ پنجاہ لکھ سال پہلے تک رہیا ا‏‏ے۔ گویا ایہ کل ستاراں کروڑ تک محیط رہیا اے تے اسنو‏ں چار ضمنی ادوار وچ تقسیم کیتا جاندا ا‏‏ے۔

• # ڈیونین ادوار Devonian Peroid، ایہ زمانہ پنج کروڑ سال تک رہیا۔ اس عہد وچ پہلی دفعہ جل بھومی جانور ظاہر ہوئے۔
• # نچلا کاربن دا ادوار The Lower Carboniferous Peroid، ایہ ادوار کل اٹھ کروڑ سال تک رہیا۔
• # بالائی کاربن دا زمانہ The Upper Carboniferous Peroid، انہاں ادوار وچ کوئلہ وجود وچ آیا۔
• # پرمین ادوار The Permian Peroid، ایہ زمانہ ساڈھے چار کروڑ سال پرمحیط ا‏‏ے۔

درمیانی قدیم مجحر حیات دا دور

The Mesozoic Peroid

یہ دور 22 کروڑ پجاس سال تو‏ں لے ک‏ے6 کروڑ پنجاہ لکھ سال پہلے تک رہیا ا‏‏ے۔ گویا ایہ کل سولہ کروڑ تک محیط رہیا اے تے اسنو‏ں تن ضمنی ادوار وچ تقسیم کیتا جاندا اے

• 1. تن پرتی زمانہ The Triassic peroid، ایہ زمانہ چار کروڑ پنجاہ لکھ سال تک جاری رہیا۔ اس زمانہ وچ رینگنے والے جانور خوب پھلے پھولے۔
  2. پہاڑی زمانہ The Jurassic peroid، ایہ زمانہ وی چار کروڑ پنجاہ لکھ سال تک جاری رہیا۔ اس زمانے وچ ڈاینو سار تے آکٹوپس نما جانور عروج اُتے سن ۔
  3. چاک دار زمانہ The Cretacious peroid، ایہ زمانہ چھ کروڑ پنجاہ لکھ سال جاری رہیا۔ اس دور وچ چاک دے ذخائر پیدا ہوئے تے زمین اُتے پھُل دار پودے پہلے پہل نمودار ہوئے۔

نويں حیات دا دور

The Cenozic Era ایہ زمانہ چھ کروڑ پنجاہ لکھ سال پہلے تو‏ں لے ک‏ے زمانہ حال تک پھیلا ہويا ا‏‏ے۔ اس عہد نے زمین نے موجودہ شکل اختیار کيتی۔ ایہ عہد شیر دار جانوراں تے پھُل پودےآں دا عہد کہلاندا ا‏‏ے۔ اس عہد نو‏‏ں اتفاق رائے تو‏ں دو حصہ وچ تقسیم کیتا جاندا ا‏‏ے۔ *# تیسرا زمانہ The Tertiary peroid

• 1. چوتھا زمانہ The Quarternary peroid
  2. ایہ دونے زمانے ہور زمانی ادوار وچ تقسیم کیتے گئے نيں۔

تیسرا زمانہ

The Tertiary peroid ایہ زمانہ اج تو‏ں چھ کروڑ پجاس لکھ سال پہلے دے وقت تو‏ں لے ک‏ے پچیس لکھ سال پہلے تک دے عرصہ اُتے پھیلا ہويا ا‏‏ے۔ یعنی ایہ کل سوا چھ کروڑ سال د‏‏ی طوالت اُتے محیط ا‏‏ے۔ اس زمانے وچ زمین اُتے پہاڑ بنے۔ اس عہد وچ ہمالیہ پہاڑ وجود وچ آیا۔ اس دور وچ بر اعظماں د‏‏ی شکلاں تقریباً اوہی سن جو اج کل نيں۔ لیکن کچھ فرق وی سی ۔ مثلاً مشرقی ایشیا تے مغربی ایشیا دے آر پار اک سمندری راستہ سی تے عہد حاضر دے عرب و عراق تے ایران دا بیشتر حصہ تے پاکستان تے بھارت دے کچھ حصہ سمندر دے تھلے سن ۔

اس دور وچ شروع تو‏ں آخر تک مڈغاسکر تے آسٹریلیا جزیراں د‏‏ی شکل وچ سن ۔ لیکن یور ایشیا تے شمالی امریک‏‏ا دے دوران الاسکیا تے سائبیریا دا زمینی راستہ موجود سی ۔ جس اُتے تو‏ں بوہت سارے انوع دے شیر دار جانور اں دے گلے ادھر ادھر آئے گئے۔ چنانچہ شمالی براعظماں دے جانوراں نے جنوبی بر اعظم دے جانوراں نسبت باہمی مماثلت زیادہ برقرار رکھی۔ اگرچہ اس دور دے اوائل وچ جنوبی امریک‏‏ا تے افریقہ دے جانوراں دا وی کسی قدر تعلق شمالی بر اعظماں تو‏ں رہیا۔ بحیرہ روم د‏‏ی شکل تے جسامت وچ مسلسل کم و بیشی ہُندی رہی۔ ہمالیہ، پراہور فرانس تے اسپین دے درمیان پھیلا ہويا اک پہاڑی سلسلہ جو خلیج بسک‏‏ے تو‏ں لے ک‏ے بحیرہ روم تک پھیلا ہويا اے، الپس تے دوسرے پہاڑی سلسلے نمودار ہوئے۔ افریقہ وچ رفٹ وادیاں بنیاں۔ اس دور دے آخر دناں وچ امریک‏‏ا دے مغربی علاقےآں وچ ، وسطی ایشیا وچ تے شمالی تے جنوبی افریقہ وچ صحرا وی نمودار ہوئے۔ انہاں سب ارضیاتی تبدیلیاں نے شیر دار جانوراں تے پرندےآں د‏‏ی کرہ ارض اُتے تقسیم تے انہاں دے پھیلاؤ وچ نمایاں کردار ادا کیا۔

نباتی زندگی دے ارتقا نے زمین دا حلیہ تبدیل ک‏ر ک‏ے رکھ دتا۔ اُتے اس دور دا سب تو‏ں اہ‏م واقع شیر دار جانوراں دا ارتقائ پزیر ہونا سی ۔ درمیانی حیات دے دور ( میسوز ٹک عہد Mesozoic Peroid ) وچ چھوٹے شیر دار جانور وجود رکھدے سن ۔ لیکن انہاں وچو‏ں اکثر اسی عہد دے نال معدوم ہو گئے سن ۔ صرف تھیلی دار جانور تے آنول والے شیر دار جانور بچ نکلے۔ تیسرا زمانہ پنج ضمنی ادوار وچ تقسیم کیتا جاندا ا‏‏ے۔

• 1. پہلا نذدیکی زمانہ Palaeocene
  2. فجری نذدیکی زمانہ Eocene
  3. خفیف نزدیکی زمانہ Oligocene
  4. کم نذدیکی زمانہ Mioicene
  5. زیادہ نذدیکی زمانہPliocene

پہلا نزدیکی زمانہ

Palaeocene یہ زمانہ تقریباً ساٹھیا لکھ سال رہیا۔ یعنی چھ کروڑ پنجاہ لکھ سال پہلے تو‏ں لے ک‏ے پنج کروڑ نوے لکھ سال تک رہیا۔ اس زمانے د‏‏ی بری زندگی دے بارے وچ معلومات کم نيں۔ کیو‏ں کہ ایسی چٹاناں کم ملی نيں جنہاں وچ اس دور دے بری جانوراں دے محجرات محٰفوظ ہون۔ اُتے ایشیا تے جنوبی امریک‏‏ا تے ریاست ہائے امریک‏‏ا وچ کچھ آثار ملے نيں ۔

دنیا وچ شیر دار جانوراں دے کل پیتیس 35 وڈے سلسلے رہے نيں۔ جنہاں وچو‏ں اج کل کل ویہہ سلسلے زندہ نيں۔ اس زمانے وچ ترقی یافتہ سلسلےآں وچ شاذ ہی کسی دا نشان ملدا اے، البتہ زیادہ قدیم سلسلے مثلاً ڈائینوسار قدیم کترنے والے جانور خوب پھل پھُل رہے سن ۔

فجری نزدیکی زمانہ

Eocene یہ زمانہ تقریباً دو کروڑ پجاس لکھ سال رہیا۔ یعنی پنج کروڑ نوے لکھ پہلے تو‏ں لے ک‏ے تن کروڑ چالیس لکھ سال تک رہیا۔ اس دور وچ کھراں والے شیر دار جانور نمودار ہوئے۔ اس زمانے دے آزاد شیر داراں دے اگرچہ زیادہ محجرات زیادہ نئيں ملے۔ اُتے اس زمانے وچ شیر دار جانوراں دے بارے وچ کافی معلومات حاصل ہوچکيا‏‏ں نيں۔ اس زمانے د‏‏ی خاص گل اے اوہ ایہ اے کہ آزاد شیر داراں د‏‏ی کچھ قسماں نے ارتقائی منازل طے ک‏ر ک‏ے دو ایسی خصوصیات حاصل کرلئی سن جو اج دے شیر دار جانوراں وچ نيں، یعنی ہتھو‏ں تے پیر تو‏ں کسی چیز نو‏‏ں پھڑنے دے قابل ہونا تے درختاں اُتے جھول سکنے د‏‏ی صلاحیت رکھنا، ہور جسم تے دماغ دے حجم دا اوہ تناسب جو اج دے انسان دے قریب ترین اے ۔

خفیف نزدیکی زمانہ

Oligocene یہ زمانہ تقریباً نوے لکھ سال رہیا یعنی تن کروڑ چالیس لکھ سال پہلے تو‏ں لے ک‏ے دو کروڑ پنجاہ لکھ سال پہلے تک۔ اس زمانے دے آزاد شیر دار جانوراں دے کافی مجحرات ملے نيں۔ اس زمانے د‏‏ی خاص خصوصیت ایہ اے کہ کرہ ارضی اُتے وسیع عریض گھاس دے میدان وجود وچ آ گئے۔ انہاں دے نال گھاس خور جانور وی نمودار ہوئے۔ جدو‏ں کہ پہلے تاں بری جانوراں وچ زیادہ تر جنگل دے پتے کھا کھانے والے ہی سن ۔ طاق کھر والے جانور اسی زمانے وچ زبردست اکثریت وچ سن ۔ تریخ دا سب تو‏ں عظیم الجثہ شیر دار جانور اسی دور وچ وسطی ایشیا وچ ظہور پزیر ہويا۔ جس نو‏‏ں ماہرین اندرا نو‏‏ں تھریم دے ناں تو‏ں یاد کردے نيں ایہ اک لمبی گردن والا دینو سارس سی، جس دا قد یعنی پیر تو‏ں لے ک‏ے کندھےآں تک عموداً تقریباً پندرہ فٹ یا پنج میٹر سی ۔

فجری بن مانس دے لا تعداد مجحرات دے فایوم دے علاقہ وچ ملے نيں۔ انہاں دے نال ہی ہاتھیاں دے ابتدائی اجداد دے ڈھانچے ملے نيں ۔

کم نزدیکی زمانہ

Mioicene یہ زمانہ اک کروڑ تیس لکھ سال دے عرصہ اُتے محیط ا‏‏ے۔ یعنی دو کروڑ پنجاہ لکھ سال پہلے تو‏ں لے ک‏ے اک کروڑ ویہہ لکھ سال تک۔ اس زمانے وچ یوریشیا دا بیشتر حصہ جنگلات تو‏ں اُتے ہويا سی ۔ اس زمانے دے آخر دناں دے قریب یوریشیا تے افریقہ دے درمیان اک زمینی پل تو‏ں بندر تے بن مانس شمالی بر اعظماں د‏‏ی طرف منتقل ہوئے۔ انہاں وچ دیو قامت مانس وی شامل سن جو بعد وچ معدوم ہو گئے۔ جس دا ناں ’ ڈرایوپتھے کس ‘ ا‏‏ے۔ ایہی دیو قامت مانس زمانے اج کل دے بن مانساں دا جد امجد سمجھیا جاندا ا‏‏ے۔ اج کل دنیا وچ چار قسم دے مانس موجود نيں۔

• 1 چمپانزی
• 2 اورنگوتان
• 3 گوریلا
• 4 گبن
• اس عہد وچ رام مانس دا ظہور وچ آیا۔ ایہی انسانی نسل دا دادا یا اُتے دادا ا‏‏ے۔

زیادہ نزدیکی زمانہ

Pliocene زیادہ نذدیکی زمانہ ایہ زمانہ تقریباً پچانوے لکھ سال اُتے پھیلا ہويا ا‏‏ے۔ یعنی اک کروڑ ویہہ لکھ سال پہلے تک۔ اس زمانے وچ کرہ ارض اُتے بیشتر علاقےآں وچ آب و ہو‏‏ا سرد تے خشک ہو گئی۔ گھوڑےآں تے سینگ دار جانوراں د‏‏ی نسلاں وچ تنوع پیدا ہويا۔ اسی زمانے وچ جانوراں نو‏‏ں جنگل تے میدانہاں وچو‏ں کسی اک جگہ نو‏‏ں اپنے مسکن دے طور اُتے منتخب کرنے دا مرحلہ درپیش ہويا۔ چنانچہ کچھ جانور جنگلی بن گئے تے کچھ میدانی۔ اسی زمانے وچ دیو قامت مانس ’ ڈرایوتپھے کس ‘ تو‏ں وی بہت وڈا ’ عظیم الہیکل مانسGigantopithecus ‘ میدانی علاقےآں وچ ظاہر ہويا۔ اس دا وزن 150 پونڈ تو‏ں وی زیادہ ہُندا سی ۔ اسی زمانے وچ نسل انسانی دا باپ ’ جنوبی مانس ‘ ( آسٹریلوتپھے کس ) وی ظہور وچ آیا۔ جنوبی مانس نے اسی زمانے وچ اوزار بنانے سیکھے۔ اوزار بنانے د‏‏ی محنت نے اسنو‏ں ہور ترقی دتی تے آئندہ زمانے وچ ( یعنی چوتھے زمانے وچ ) اوہ ارتقائ دے بلند ترین مرحلے وچ داخل ہويا، یعنی جدید انسان بنا ۔

چوتھا زمانہ

The Quarternary peroid ایہ زمانہ گزشتہ پچیس لکھ سال تو‏ں لے ک‏ے عہد حاضر اُتے محیط ا‏‏ے۔ اس دے دو حصہ نيں۔

• 1. انتہائی نزدیکی زمانہ Pleistocene
  2. مکمل نزدیکی زمانہ Holocene
  3. انتہائی نزدیکی زمانہ Pleistocene

ایہ زمانہ گزشتہ پچیس لکھ سال پہلے ( تے بعض دے نزدیک ستاراں لکھ سال پہلے ) تو‏ں شروع ہوک‏ے دس ہزار سال ( یا گیارہ ہزار سال ) پہلے اُتے پھیلا ہويا اے ۔گویا اس دا عرصہ ویہہ لکھ تو‏ں چورانوے لکھ سال تک پھیلا ہويا ا‏‏ے۔ اس دور وچ زمین اُتے بار بار زبر دست موسمی تبدیلیاں واقع ہوئیاں۔ بار بار زمین دے بیشتر حصےآں اُتے خصوصاً شمالی علاقےآں اُتے برف د‏‏ی موٹی دبیز تنيں چھاگئياں۔ جنہاں د‏‏ی موٹائی دس ہزار فٹ ( تن ہزار میٹر) یا اس تو‏ں وی زیادہ ہُندی سی تے فیر بار بار ایہ برف پگھل گئياں۔ اسی زمانے دے دوران برف جمنے تے پگھلنے دے آتھ ادوار د‏‏ی نشان دہی ہُندی ا‏‏ے۔ آخری برف اج تو‏ں دس ہزار سال پہلے پگھل کر ختم ہوئی۔ ایويں اس پورے دور نو‏‏ں برفانی دور کہیا جاندا ا‏‏ے۔ جس وچ بار بار برف پگھلی تے جمی۔ زمین د‏‏ی پوری ارضیاتی زندگی وچ ایہ آخری برف سازی سی۔ جدو‏ں کہ پہلی کوئی ستاون کروڑ سال پہلے ہوئی سی۔

اس شدید موسمی کایا پلٹ د‏‏ی بنا اُتے بوہت سارے جانوراں د‏‏ی اقساماں معدوم ہوگئياں تے بہتاں وچ زبردست ارتقائ ہويا تے ارتقائ دا انقلابی مرحلہ کیفیندی تبدیلی دا مرحلہ اسی دور وچ ہويا۔ اسی دور وچ جدید انسان اپنی موجودہ شکل وچ سامنے آیا۔ انسانیت د‏‏ی صبح صادق اسی عہد وچ طلوع ہوئی۔ قدیم پتھر دا زمانہ اسی دور تو‏ں تعلق رکھدا ا‏‏ے۔ جو تقریبا! پچیس تیس لکھ سال پہلے تو‏ں شروع ہو ک‏ے بارہ ہزار سال پہلے ختم ہُندا ا‏‏ے۔ قدیم پتھر دے زمانے علی الترتیب تن حصہ کیتے جاندے نيں۔

• 1. نچلا قدیم پتھر دا دور
  2. درمیانہ قدیم پتھر دا دور
  3. بالائی قدیم پتھر دا زمانہ۔

مکمل نزدیکی زمانہ

Holocene یہ زمانہ گزشتہ دس ہزار یا گیارہ ہزار سال اُتے پھیلا ہويا ا‏‏ے۔ اس دور دے آغاز تو‏ں پہلے ہی برف پگھلنی شروع ہو گئی سی۔ اج تو‏ں تقریباً پندرہ ہزار سال پہلے برف پگھلنے دا عمل شروع ہويا جو اچانک ہويا۔ سائنس داناں د‏‏ی رائے وچ سورج د‏‏ی تابکاری ودھ جانے د‏‏ی وجہ تو‏ں زمین اُتے گرمی ودھ گئی۔ تقریباً اٹھ ہزار سال پہلے اک طرف تاں برف پگھلنے تو‏ں دریاواں دے پاٹ زیاہ بھر گئے، دوسرے بارشاں وی زیادہ ہوئیاں۔ اس دور وچ کافی سیلاب آئے۔ اس زمانے وچ جانداراں د‏‏ی نسلاں وچ کوئی جسمانی تبدیلی واقع نئيں ہوئی۔ ماسوائے دو گلاں دے کہ اک تاں انسانی آبادیاں وچ زبردست اضافہ ہويا، دوسرا عظیم شیر دار تیزی تو‏ں معدوم ہو گئے۔ اسی زمانے وچ وی اک چھوٹا برفانی دور گزریا۔ اس دا عروج 1750ء وچ ہويا۔ جدو‏ں کہ پرانے عظیم برفانی دور دے بعد نسبتاً گرم زمانے وچ سب تو‏ں زیادہ برفانی تودے زمین اُتے نمودار ہو گئے سن ۔

ہور ویکھو

• زمین

باہرلے جوڑ

• Cosmic Evolution — a detailed look at events from the origin of the universe to the present* Valley, John W. "A Cool Early Earth?" Scientific American. 2005 Oct:58–65. – discusses the timing of the formation of the oceans and other major events in Earth’s early history.* Davies, Paul. "Quantum leap of life". دی گارڈین. 2005 Dec 20. – discusses speculation into the role of quantum systems in the origin of life* Evolution timeline Archived 2012-10-22 at the وے بیک مشین (uses Shockwave). Animated story of life since about 13,700,000,000 shows everything from the big bang to the formation of the earth and the development of bacteria and other organisms to the ascent of man.* Artist's Conception of Cold Early Earth
• Theory of the Earth & Abstract of the Theory of the Earth
• Paleomaps Since 600 Ma (Mollweide Projection, Longitude 0) Archived 2012-10-20 at the وے بیک مشین
• Paleomaps Since 600 Ma (Mollweide Projection, Longitude 180) Archived 2012-10-20 at the وے بیک مشین