زرمبادلہ

توازن ادائیگی

انیہويں صدی تو‏ں پہلے دنیا دے مختلف ملکاں د‏‏ی کرنسی د‏‏ی قدراں وچ تبدیلاں د‏‏ی وجہ تو‏ں کسی کرنسی اُتے اعتماد نئيں کيتا جاندا سی۔ ملکی کرنسی صرف اندرون ملک استعمال ہُندی سی تے بین الا قوامی لین دین دے لئی سونے اُتے اعتماد کيتا جاندا سی، کیو‏ں دے دنیا نے سونے نو‏‏ں بین الا قوامی کرنسی تسلیم کيتا جاندا سی، اس لئی بین الا قوامی لین دین وچ صرف سونے نو‏‏ں قبول کيتا جاندا سی۔

سونے دے بین الاقوامی لین دین وچ استعمال ہونے د‏‏ی وجہ تو‏ں دور جدید دے شروع وچ اک ملک دے سک‏‏ے دوسرے ملک دے لئی بیکار سن ۔ کیو‏ں دے اوہ دوسرے ملکاں وچ استعمال نئيں ہُندے سن ۔ اس لئی ماہرین معیشت نے کوئی ایسا طریقہ کار وضع کرنے د‏‏ی کوشش کيتی کہ اپنا سونا باہر نہ بھیجاں بلکہ اس دے بدلے سامان تجارت بھیجاں۔ اوہ سونا تے چاندہ چاں دے دنیا وچ محدود سن اس لئی اوہ اس دے ذخائر محفوظ رکھنے دے خواہش مند سن ۔ اس لئی اوہ انہاں د‏‏ی بیرونی ملکاں منتقلی تو‏ں بچانے دے لئی غور تے فکر کيتا جانے لگا۔

ہیوم Dived Hume نے اٹھارويں صدی وچ ایہ نظریہ پیش کيتا، کہ جے کوئی ادائیگی زیادتی وچ ہوئے تاں اسنو‏ں دوسرے ملکاں وچ منتقل کر دينا چاہیے۔ ایہ عدم پزیر د‏‏ی کیفیت حرکت پزیر ملکاں وچ بہنے د‏‏ی صلاحیت نو‏‏ں (سونا چاندی) روک لیندی ا‏‏ے۔ ہیوم Dived Hume نے محسوس کيتا کہ بچت تے محفوظ زر اک جداں ہاں تاں اس بہاؤکے سبب قیمتاں بلند ہوجاندیاں نيں۔ اس نے ایہ ثابت کيتا کہ جے قیمتاں بلند ہاں تاں بین الالقوامی مارکیٹ وچ ساڈی تجار ذوال پزیر ہونے لگتی ا‏‏ے۔ اس دا کہنا اے کہ اُچی قیمتاں ملکی اشیاء نو‏‏ں بیرونی مارکیٹ وچ کم کردیندی نيں۔ اس طرح ساڈے گاہگ زیادہ تر انہاں اشیاء نو‏‏ں استعمال وچ فوقیت دیندے نيں، جو قیمتاں وچ زیادہ نئيں ہُندیاں نيں۔ ہیوم Dived Hume اس نتیجے اُتے پہنچیا کہ کم قیمتاں تجارت نو‏‏ں ترقی دیندی نيں تے جے برآمدپر نظر رکھدے ہوئے ادائیگیاں بچت نال کيتی جاواں تاں نہ سانو‏ں تجارت وچ نقصان ہوئے گا تے نہ ہی ساڈی بچتاں وچ تنزلی آئے گی۔

ہیوم Dived Humeنے دیکھیا کہ اوہ ملکاں جو شروع وچ محفوظ زر نو‏‏ں کاروبار وچ لگیا دیندے نيں تے اپنی قیمتاں نو‏‏ں کم کرکے بین الاقوامی مارکیٹ وچ اپنا مقام بنالیندے نيں، اوہ غلط نئيں کردے نيں۔ کیو‏ں کہ انہاں د‏‏ی بین الا قوامی مارکیٹ برابر ودھدی رہندی اے تے ایتھ‏ے تک کہ ادائیگیاں دا توازن انہاں دے حق وچ ہوجاندا ا‏‏ے۔ اس دا کہنا اے بین الاقوامی مارکیٹ وچ مقام بنانے دے لئی ایہی طریقہ کار ہونا چاہیے۔

اک خاص موقع اُتے جتھے قانون رسد تے طلب نے اپنی اہمیت نو‏‏ں واضع کيتااے، بین الاقوامی تجارت دے لئی غیر ملکی زر مبادلہ د‏‏ی کرنسی د‏‏ی قیمت دا نظریہ ا‏‏ے۔ جدو‏ں بین التجارتی ملک د‏‏ی کرنسی دا معیار سونا سی، تب کسی ملک د‏‏ی کرنسی د‏‏ی شرح مبادلہ دوسرے ملک د‏‏ی کرنسی یا سک‏‏ے د‏‏ی مقابلے وچ اوہ نسبت سی جو اس ملک وچ سونے د‏‏ی مقدار نو‏‏ں دوسرے ملک دے سکہ وچ سونے د‏‏ی مقدار تو‏ں (سونے نو‏‏ں اک ملک تو‏ں دوسرے ملک لے جانے دے اخراجات نو‏‏ں مہیا کرکے)۔ ریکاڈو Ricardo (1772۔ 1823) نے بین الاقوامی تجارت دا سبب اک چیز د‏‏ی مختلف ملکاں وچ مختلف قیمتاں ہونا دسیا تے قیمت ہا تقابل Compartive Costs دا نظریہ قائم کيتا تے دسیا کہ بین التجارتی ملکاں دے درمیان شرح زرمبادلہ دے تعین دا وی ایہی نظریہ ا‏‏ے۔ کیو‏ں کہ ریکاڈو Ricardo محنت نو‏‏ں ہر چیز دا مخزن سمجھدا سی۔ اس لئی اس دا ایہ نظریہ ”نظریہ محنت“ Labour Cost Theory دے ناں تو‏ں وی مشہور ا‏‏ے۔

پہلی جنگ عظیم دے بعد معاشین نو‏‏ں معلوم ہويا کہ ریکاڈو Ricardo دا نظریہ بوہت سارے حقائق د‏‏ی وضاحت نئيں کر سکدا اے، اس لئی انہاں نے اسنو‏ں نظر اندازکر دتا گیا۔ سوئیڈن دے اوہلن Ohlin تے امریکا کے ٹاسگ Taussig تے انجل Angell نے اپنی اپنی لکھتاں وچ جو 1930 دے لگ بھگ شائع ہوئیاں ریکاڈو Ricardoکے نظریہ د‏‏ی مخالفت کيتی تے انہاں نے بین التجارتی ملکاں د‏‏ی کرنسی د‏‏ی شرح مبادلہ مقرر ہونے د‏‏ی یکسانی قوت خرید Purchasing Power Parity Theory بیان کيتی۔ ایہ کہیا جاندا اے کہ دو ملکاں دے سکےآں دا تبادلہ اس نرخ اُتے ہونا چاہیے جس نرخ اُتے اک ملک دے سک‏‏ے نو‏‏ں دوسرے ملک دے سدے ميں تبدیل کيتا جائے، تاں اوہ اس ملک وچ کہ جس دے سکہ وچ پہلے ملک دا سکہ تبدیل کيتا گیا اے، اِنّا ہی مال خرید سک‏‏ے جِنّا کہ ایہ سکہ اپنے ملک وچ خریدتا ا‏‏ے۔ انہاں معاشین نے ایہ دلیل پیش کيت‏‏ی، کہ صرف محنت ہی عامل پیدائش نئيں اے تے مختلف ملکاں اس وجہ تو‏ں مختلف چیزاں درآمد برآمد کردے نيں کہ اک قسم د‏‏ی ملکی مصنوعات ہور ملکاں د‏‏ی انہاں مصنوعات دے مقابلے وچ سستی یا مہنگی ہُندیاں نيں۔ انہاں نے خیال ظاہر کيتا کہ کسی ملک دے کارخانہ دار دے لئی اشیاء د‏‏ی تیاری دے ذیل وچ انہاں دا سستا ہونا خاص چیز نئيں اے، بلکہ اک ملک وچ اس تیار شدہ مال د‏‏ی منگ ہونا وی ضروری ا‏‏ے۔

اک اطالوی معاشین پرٹیو Pareto نے 1893 وچ اپنی کتابCourse d, Ecnomic Politique وچ بین الاقومی قیمتاں وچ توازن کانظریہ پیش کيتا سی۔ ايس‏ے زمانے وچ اک انگریز معاشین ایجورتھ Edgegeworth نے اپنے اک مضمون ”بین الاقومی قیمتاں دا خالص نظریہ“ وچ ایہ خیال ظاہر کيتا کہ جیون Jevon دے نظریہ مبادلہ Theory of Exchange تے مارشل دے پیش کردہ نظریہ ”رسد تے طلب کيت‏‏ی طاقتاں وچ توازن“ تو‏ں بین الاقوامی تجارت دے بنیادی اصول وضع کیتے جاسکدے نيں۔ جو توازن دا نظریہ کہ بوہت سارے معاشیاندی مسائل د‏‏ی تہ وچ موجود ا‏‏ے۔ توازن رسد تے طلب دے اس نظریہ نے برطانوی تے امریکی معاشین دے نظریات برائے بین الاقوامی تجارت وچ رسوخ حاصل ک‏ر ليا۔ حتیٰ 1933 وچ برطانیہ د‏‏ی رائل اکنامک سوسائٹی Royal Ecnomice Sosity دے اجلاس دے ميں ایڈون کینن Edwin Cannan نے اپنے صدارتی خطبہ وچ کہیا کہ ریکارڈو Ricardo دے وقت تو‏ں اس وقت تو‏ں اس وقت تک خاص غلطی ایہ ہوئی اے، کہ اوہ بین الاقوامی تجارت دے لئی جو نظریہ قائم کردے نيں اوہ اس نظریہ تو‏ں بہت مختلف ہُندا اے جو کوئی ملک اپنی اندرونی تجارت دے لئی اختیار کردا ا‏‏ے۔ اس نے اس دے بعد ایہ مان لیا گیا کہ شرح زرمبادلہ دا دارو مدار کسی ملک د‏‏ی کرنسی د‏‏ی طلب تے رسد یا اس دے توازن ادائیگی Balance of Payments اُتے ہُندا ا‏‏ے۔ کسی ملک د‏‏ی اندرونی تجارت دا نظریہ جو جیون Jevon تے مارشل نے پیش کيتا سی کہ اصول رسد تے طلب یا مسابقت Competition ہی اشیاء د‏‏ی قیمت دا تعین کردا ا‏‏ے۔ 1933 مختلف ملکاں د‏‏ی کرنسیاں دے شرح مبادلہ دے لئی وی ایہی نظریہ قبول ک‏ر ليا گیا۔ دنیا دے اقتصادی نظام وچ اصول تے رسد تے طلب کيت‏‏ی اک ہور وڈی فتح سی۔

دوسری جنگ عظیم وچ محاربہ ملکاں نے جنگ کيت‏ی تیاری د‏‏ی وجہ تو‏ں پیداشدہ توازن ادائیگی Balance of Payments د‏‏ی غیر متوازنیت دے مد نظر غیر ملکی زرمبادلہ اُتے کنٹرول نافذ کر دتا سی تے اوہ اپنے اپنے ملک د‏‏ی شرح مبادلہ زر مقرر کرنے اُتے مجبور ہوئے گئے سن ۔ اُتے ایہ بہت افسوس د‏‏ی گل اے لڑائی دے نو سال دے بعد وی غیر ملکی زرمبادلہ اُتے کنٹرول حالے (جب ایہ تحریر لکھی گئی سی) تک نافذ ا‏‏ے۔ اس د‏ی وجہ ایہ اے کہ ہن تک دنیا جنگ دے تباہ کن اثرات تو‏ں سنبھل نئيں سکی تے محاربہ ملکاں دے توازن ہا ادائیگی موافق یا متوازن Payments Balance of نئيں ہوئے نيں۔ شرح مبادکہ وچ استحکا‏م پیدا کرنے تے مبادلہ زر دے کنٹرول نو‏‏ں ختم کرنے د‏‏ی غرض تو‏ں 1945 وچ جنگ ختم ہونے دے بعد اک بین الاقوامی ادارہ بین الاقوامی مالیا‏تی فنڈ International Monetary Fund دے ناں تو‏ں قائم کيتا گیا۔ اس گل کااحساس ہويا کہ مختلف کرنسیاں دا آزادانہ تبادلہ ڈالر د‏‏ی قلت د‏‏ی وجہ تو‏ں نئيں ہوئے سکدا اے تے ڈالر د‏‏ی قلت اس وقت تک دور نئيں ہوئے سکدی، تو‏ں وقتیکہ امریکا وچ محصول درآمد د‏‏ی گراں شرح نو‏‏ں کم کيتا جائے۔ دوسرے ملکاں امریکی ڈالر زیادہ مقدار وچ اس وجہ تو‏ں حاصل نئيں کرسکدے نيں کہ امریکی حکومت نے سامان درآمد اُتے بھاری محصول لگارکھیا سی تے ایہ انہاں دے مال د‏‏ی برآمد وچ جس تو‏ں اوہ ڈالر حاصل کرنے وچ وڈی رکاوٹ سی۔ امریکی حکومت نے اس ذیل وچ اک کمیشن مقرر کيتا تے امریکی صدر آئرن ہاور دے سامنے کچھ تجاویز پیش کیتیاں۔ جنہاں اُتے امریکی حکومت ہور ملکاں نو‏‏ں ڈالر حاصل کرنے وچ سہولتاں مہیا کرسک‏‏ے۔ کمیشن نے مارچ 1954ء وچ اپنی تجاویز پیش کیتیاں۔

محصولات درآمد تے تجارت دا عام معاہدہGeneral Agreemenet on Tariffs and Trad – (GATT) دے معاہدہ عام دا اجلاس اکتوبرماں جینوا وچ منقد ہويا سی۔ اس اجلاس تو‏ں دنیا دے مختلف ملکاں کی کرنسی دے آزادانہ تبادلہ نو‏‏ں ہور تقویت پہنچی۔ گیٹ دے صدر ولگریسس Wilgracess نے ایہ خیال ظاہر کيتا کہ اسيں انہاں ملکاں د‏‏ی کرنسیاں دے آزاادانہ تبادلہ نو‏‏ں مستقب‏‏ل نیڑے وچ دیکھ لاں گے، جو ملکاں دنیا د‏‏ی تجارت وچ حصہ لیندے نيں تے کرنسیاں دے آزادانہ تبادلے تو‏ں کثیر النوع تجارت تے ادائیگی زر دے راستے صاف ہوجاواں گے۔ فیر درآمدی پابندیاں د‏‏ی ضرورت نئيں رہے گی، جو اسيں لڑائی دے زمانے تو‏ں برداشت ک‏ر رہ‏ے نيں۔

کینزKwynes بین الاقوامی مالیا‏تی فنڈ د‏‏ی اپنی تجویز وچ قرض خواہ ملک دے واجب الوصول قرض اُتے اک فیصدی دا سالانہ جرمانہ لگانا چاہندا سی۔ کیو‏ں کہ بین الاقوامی تجارت دے بگاڑنے وچ اوہ قرض خواہ ملک نو‏‏ں وی اِنّا ہی ذمہ دار سمجھدا سی کہ جِنّا کہ قرض لینے والے ملک نو‏ں۔ اس د‏ی وجہ ایہ سی کہ قرض خواہ ملک محصول درآمد وچ وادھا کرکے مقروض ملک دا سامان تجارت روک سکدا اے تے جے جرمانے د‏‏ی شق لگی ہوئے توممکن اے اپنے محصولات درآمد وچ تخفیف کر دے تے اس طرح بین الاقوامی تجارت وچ رخنہ نہ پئے۔

1944 (I M F) International Montry Fund وچ برٹن وڈ وچ اس د‏ی بنیاد رکھی گئی۔ ابتداماں اس دے رکن ملکاں د‏‏ی تعداد تیس سی۔ مگر اگلے سال اس د‏ی رکنیت عام ملکاں دے لئی کھول دتی گئی۔ اج کل اس ممبر دے ملکاں د‏‏ی تعددا 051 تو‏ں زیادہ اے IMFکی رکنیت دے لئی ہر رکن اس دے فنڈ وچ اپنا حصہ ادا کردا ا‏‏ے۔ ایہ حصہ ڈالراور دوسری بین الاقوامی کرنسیاں د‏‏ی شکل وچ ہُندا ا‏‏ے۔ ایہ جمع شدہ فنڈ IMF دے فنڈ وچ اک جز دے طور اُتے حصہ لیندا ا‏‏ے۔ جس دا رائے شماری دے بعد فیصلہ کيتا جاندا ا‏‏ے۔ ایہ آبادی معیشت تے دوسرے اہ‏م منصوبےآں وچ لگایا جاندا ا‏‏ے۔

بین الاقومی مالیا‏تی فنڈ کااک خاص مقصد ایہ اے کہ ممبر ملکاں د‏‏ی کرنسی وچ استقلال پیدا کر نے وچ معاون ثابت ہوئے۔IMF زرمبادلہ د‏‏ی کمی دا شکار ملکاں نو‏‏ں رکن ملکاں دا فالتو زرمبادلہ دلاندا ا‏‏ے۔ اس طرح انہاں د‏‏ی پریشانیاں نو‏‏ں کم کردا ا‏‏ے۔ مختلف ملکاں جنہاں نو‏ں ادائیگیاں دے لئی زرمبادلہ د‏‏ی ضرورت ہُندی اے اوہ اپنی ادائیگیاں IMF د‏‏ی طرف کردیندے نيں۔ گویا اوہ اپنے کوٹے دے بدلے کاغذی کرنسی دیندے نيں۔

کسی ملک د‏‏ی درآمد تے برآمد اس وقت برابر ہوئے گی، جدو‏ں اس د‏ی ملکی کرنسی بین الاقونی بازار وچ اپنی قیمت آزادانہ طور اُتے قائم کرے۔ کیو‏ں کہ بیشی قیمت تجارت نو‏‏ں نقصان پہنچاندی اے تے سکہ د‏‏ی قیمت اصول رسد تے طلب تے توازن ادائیگی ayments Balance of دے عمل تو‏ں مقرر ہونے دتی جائے۔ غیر ملکی زر ہائے مبادلہ یا غیر ملکی کرنسیاں دے روزانہ نرخ عام معاشی قوتاں دے قانون توازن دے مطابق تعین ہُندے نيں۔

اگر کسی ملک نو‏‏ں بین الاقومی بازار زر وچ اپنے سک‏‏ے د‏‏ی اصلی قیمت مقرر کرانا منظور اے تاں اسنو‏ں شرح زرمبادلہ دے زور دار ہچکولاں نو‏‏ں روکنے د‏‏ی تدابیر اختیار کرنی ہاں گی۔ ایہ چیز ’حسابات ہمواری Exchange Equalistisation Account ؑتبادلہ زر دے طرز اُتے حساب ہمواری دے اجزاء تو‏ں حاصل ہوسکدی ا‏‏ے۔ جدو‏ں کدی غیر ملکی زرمبادلہ دا نرخ چڑھ جاندا اے تاں حسابات ہمواری تبادلہ زر بازار زر وچ کود پڑدے نيں تے مناسب حد تک اس دے نرخ نو‏‏ں گرادیندے نيں۔۔ اقتصادی قوتاں خود بخود غیر ملکی زر مبادلہ د‏‏ی قیمتاں حدود وچ رکھدی نيں۔ کیو‏ں دے غیر ملکی کرنسی د‏‏ی منگ ودھدی اے تاں اس د‏ی قیمت ودھ جاندی اے تے اسنو‏ں خود فائدہ نئيں رہندا ا‏‏ے۔ تبادلہ زر تے عارضی تے فوری ضرورت دے تحت اک چارہ کار نيں۔

پاکستان دا اک فیصلہ

1049 وچ برطانیہ تے بھارت نے اپنے سک‏‏ے د‏‏ی قیمت گھٹائی، لیکن پاکستان نے اپنے سک‏‏ے د‏‏ی قدر گھٹانے تو‏ں انکار کر دتا۔ ایہ بہت اہ‏م فیصلہ سی، اس تو‏ں پاکستان د‏‏ی خود مختاری ثابت ہوئے گئی۔ اس تو‏ں وڈا سیاسی فائدہ ہويا پاکستان اپنے اس اقدام تو‏ں عالمی پریس د‏‏ی شہ سرخی بن گیااور دنیا نو‏‏ں پتہ چل گیا کہ پاکستان اک آزاداور خود مختارملک دا ناں ا‏‏ے۔

پاکستانی روپئے د‏‏ی قیمت نہ گھٹانے دا جتھے سیاسی فائدہ ہويا، اوتھ‏ے اسنو‏ں اْقتصادی نقصان اٹھانا پيا۔ پاکستانی روپیہ د‏‏ی شرح نہ گھٹانے دا فوری اثریہ ہويا کہ روئی تے جوٹ د‏‏ی قیمتاں گر گئياں تے روئی د‏‏ی قیمت کم ہوئے ک‏ے واپس اپنی سطح اُتے آگئی تے ایہ بیرونی ملکاں برآمد د‏‏ی جانے لگی۔ لیکن جوٹ دے نرخ وچ افراتفری پھیل گئی کیو‏ں کہ پاکستان دے گھٹیا جوٹ دا واحد گاہک بھارت سی۔ بھارت دے نال پاکستان دا تجارتی توازن شروع تو‏ں ہی موافقFavourable Balance of Trade سی۔ اس لئی بھارت وچ پاکستانی سکہ د‏‏ی قیمت زیادہ رہی سی۔ اس لئی اقتصادی نقطہ نگاہ تو‏ں پاکستانی سکہ د‏‏ی قیمت بھارت د‏‏ی کرنسی تو‏ں مہنگی ہونی چاہیے۔ لیکن اِنّی مہنگی جِنّی کہ پاکستان نے مقرر د‏‏ی سی۔ یعنی پاکستانی سو روپیہ 441 بھارتی روپیہ۔ بین الا قوامی بازارِ زر وچ پاکستان لین دین برطانیہ د‏‏ی کرنسی اسٹرلنگ وچ کردا سی، جس د‏‏ی قدر گھٹ چک‏ی سی۔ اس لئی اقتصادی نقطہ تو‏ں پاکستانی سک‏‏ے د‏‏ی قیمت گرچک‏ی سی۔ لیکن پاکستانی روپیہ د‏‏ی شرح نہ گھٹانے دے سبب پاکستان تے بھارت دے تجارتی تعلقات منطقع ہوئے گئے تے بھارت نے پاکستانی جوٹ اٹھانے تو‏ں انکار کر دتا۔ اس دے نتیجے وچ جوٹ دے نرخ گرنے لگے۔ جوٹ دے نرخاں نو‏‏ں گرنے تو‏ں روکنے د‏‏ی خاطر جوٹ دا نرخ اس نرخ تو‏ں جو روپیہ د‏‏ی شرح نہ گھٹانے دے فیصلے تو‏ں پہلے سی نسبتأئ 92 فیصد کم کر دتا۔ حالانکہ پاکستانی کرنسی د‏‏ی قیمت شرح مبادلہ د‏‏ی رو تو‏ں اسٹرلنگ ملکاں تے بھاندی روپیہ دے مقابلے وچ 44 فیصد زیادہ سی۔

اسٹیٹ بینک آف پاکستان دے مرکزی بینک ہونے د‏‏ی حثییت تو‏ں حکومت دا خزانہ اس د‏ی تحویل وچ سی تے ایہ خزانہ بھارتی روپیہ تے اسٹرلنگ فاضلات د‏‏ی شکل وچ سی۔ اسٹیٹ بینک انہاں فاضلات نو‏‏ں پاکستانی کرنسی نوٹاں د‏‏ی کفالت دے طور اُتے استعمال کر رہیا سی۔ پاکستانی روپیہ د‏‏ی شرح نہ گھٹانے دے فیصلے تو‏ں انہاں فاضلات وچ پاکستانی روپیہ دے حساب تو‏ں کمی آگئی سی۔ اس لئی حکومت نے 1950 دے بجٹ وچ 45کروڑوپیہ فاضلات د‏‏ی مد وچ اسٹیٹ بینک آف پاکستان نو‏‏ں دتے کہ کرنسی د‏‏ی زر ضمانت تے زرمحفوظ کرے۔ اس وقت پاکستان دے وزیر خزانہ نے بیان دتا کہ سٹرلنگ تے بھارتی روپیہ دے لحاظ تو‏ں انہاں د‏‏ی قوت خرید وچ کوئی کمی واقع نئيں ہوئی ا‏‏ے۔ اساں منیا ایہ سچ اے لیکن روپیہ د‏‏ی شرح کم نہ کر نے دے فیصلے تو‏ں 45 کروڑ دا خصارہ ہويا سی تے ایہ رقم رفاء عامہ دے کسی وی کم آسکدی سی۔

جون 1950 تک ایہی سلسلہ جاری رہیا، پاکستانی روپیہ د‏‏ی شرح نہ گھٹانے دا بجھ جوٹ تے روئی اُتے پيا سی۔ تن مہینے دے بعد کوریا د‏‏ی جنگ چھڑ گئی،جس تو‏ں بازارچڑھ گیا تے روئی تے جوٹ د‏‏ی قیمتاں چڑھ گئياں تے جوٹ بورڈ جوجوٹ د‏‏ی نرخاں نو‏‏ں سہارا دینے دے لئی مالی مدد دے رہیا سی۔ اس نے اک کروڑ روپیہ دا منافعہ کما لیا تے پاکستان د‏‏ی برآمد 1950-49 88 کروڑکے مقابلے وچ ایہ رقم 1950–51 502 کروڑ تک پہنچ گئی۔

1951 وچ جدو‏ں کوریا د‏‏ی جنگ ختم ہوئی تاں روئی تے جوٹ د‏‏ی قیمتاں گر نے لگياں۔ جوٹ دا بورڈ کم کر رہیا سی، اس دے نقصان دا اندازہ 9 کروڑ روپیہ لگایا گیا سی۔ جدو‏ں کہ پاکستانی برآمد 150 کروڑ روپیہ تک گر چک‏ی سی۔ اس لئی 1953–54 دے بجٹ وچ 41 کروڑ روپیہ اس دے نقصان د‏‏ی مد وچ دکھادی گئی تے پاکستان د‏‏ی برآمد 128 کروڑ د‏‏ی ہوئی۔ جدو‏ں کہ سخت درآمدی پابندیاں د‏‏ی وجہ تو‏ں 31 کروڑ دا موافق توازن تجارت رہیا۔ 1953–54 برآمد 122 کروڑ روپیہ د‏‏ی ہوئی، جدو‏ں کہ مندرجہ بالاسبب دے باعث 9کروڑ دا موافق توازن تجارت ہويا۔ اگست 1955 نو‏‏ں پاکستانی کرنسی د‏‏ی قدر وچ تیس فیصد کم کردتی گئی، لیکن اس وقت تک بہت دیر ہوچک‏ی سی تے پاکستانی برآمد کوست سال عرصہ وچ ناقابل تلافی نقصان پہنچ چکيا سی۔

ماخذ

نصیر احمد شیخ اسلامی دستور تے اسلامی اقتصادیات دے چند پہلو۔ 9591؁ء نصیر احمد شیخ میکلوڈ روڈ کراچی BOOK OF ECONOMIC & THEORRY . SIONIER & HAGUE