رس نشیپتی دے اصول

رس نوں مانن دی عمل دے تعلق وچ سنسکرت شعری شاستر وچ کئی واد پرچلت ہن۔ ایہہ واد بھرت منی دے اسے سوتر اتے مشتمل ہن جو ایوں اے-

== "وبھانو بھاویابھیچاری سانیوگا درشنی شپتی" ==

رس اصول دا لگبھگ سارا ترقی بھرت منی دے ایسے سوتر نوں بنیاد منّ کے ہویا اے۔

1. بھٹّ لولٹ دا اتپتیواد
2. شنکک دا انمانواد
3. بھٹّ نایک دا بھوگواد
4. ابھنو خفیہ دا ابھوئکتیواد

بھٹّ لووولٹ دا اتپتیواد

رس سوتر دے پہلے ترجمان بھٹّ لولٹ سن۔ جووں نوویں صدی ای: وچ ہوئے۔ ایہناں دے مطابق سنیوگ دا مطلب اے کم تے کارن تعلق کر کے اتے 'نشپتی' دا مطلب 'اتپتی' اے۔

بھٹّ لولٹ میماشک اتے ابھدھاوادی ہوئے ہن۔ ایہناں دے مت مطابق شعری دا زریعہ ابھدھا طاقت اے جویں اکو بان کوچ نوں چیر کے سریر وچ جا کے پران لے لیندا اے، اویں ہی ابھدھا راہیں شبد سارے مطلب دندا اے۔

ڈیپارٹمنٹ ، انبھاو طرحاں سنچاری ایہناں تناں دے سنیوگ نال رس دی اتپتی ہندی اے۔ لولٹ نے 'نسپتی'دا مطلب اتپتی کیتا اے تے سنیوگ دا مطلب تعلق۔ جویں رام سیتا جاں ہیر رانجھا۔ اسے دی نقل نقل(ایکٹر) اپنی اہلیت تے قابلیت دے زور نال کردا اے۔ اس واسطے رام دیاں حالتاں دی نقل کرن دے کارن اسیں منّ لیندے ہاں کہ نٹ وچ رس اے۔ رام تے نٹ نوں وکھ جاندے ہوئے وی نٹ نوں رام جاں رانجھا جاں دشئنت منّ لیندے ہاں یعنی نٹ وچ رام آدی تریخی پاتراں دا آروپ کر لیندے ہاں اتے اوہناں دی ایکٹنگ توں رسک لوک چکت ہو کے رس دے آنند نوں ماندے ہن۔ بھٹّ لولٹ نے سنیوگ دا مطلب تعلق دس کے اس تعلق نوں تن طرحاں دا درسایا اے۔ وبھاواں نال رس اتپن ہندا اے۔ انبھاواں ولوں رس ڈریکٹ ہندا اے اتے سنچاریا راہیں پشٹ ہندا اے۔ اس طرحاں وبھاو، انبھاو تے سنچاری مطلب ایہہ تنے ہی رس دے متعلق تن طرحاں نال اتپن کرن دی گنجائش رکھدے ہن تے تناں دے سنیوگ نال رس دی اتپتی ہندی اے۔ کیوں جو بھٹّ لولٹ تریخی پاتراں وچ ہی رس دی اتپتی مندا اے، پاٹھکاں جاں ناظرین وچ نہیں، اس لئی اس مت نوں اتپتی واد کیہا جاندا اے۔

مستقل مطلب وبھاو آدی ولوں اتپن ہو کے اندازا آدی ولوں پشٹ ہو کے رس سمت نوں حاصل ہندا اے۔

سارانش

اس مت دا سارانش ایہہ اے :-

1. مستقل مطلب دا الیکھ سوتر وچ نہیں اے، پر اس مت وچ اس دا وکھرا الیکھ رس -مول روپ وچ ہویا اے۔ مستقل مطلب نال سنیوگ منّ لیا گیا اے۔
2. مستقل مطلب وبھاواں توں اتپن ہندا اے۔ سنچاری بھاواں نال پشٹ ہو کے تجربہ راہیں پرتیتی-یوگ ہو کے انکارج وچ رس دے روپ وچ رہندا اے۔
3. ایہہ مستقل مطلب نٹ (انکاری) وچ نہیں رہندا پر روپ دی برابری کرکے نٹ وچ اس دا آروپ ہندا اے۔اس کرکے اسنوں آروپ واد وی کہندے ہن۔
4. نٹ دی مہارت کرکے آروپت مستقل مطلب ناظرین -سروتیاں وچ چمتکار دا کارن بن جاندا اے۔دے نٹ نقل لاؤن وچ کامیاب ہو جائے تاں درشک دے من وچ چمتکار دے کارن آنند-روپ رس پیدا ہندا اے۔

الزام

اس مت وچ ہیٹھ لکھے کجھ الزام وی ہن:-

1. سوتر وچ مستقل دا ناں ہی نہیں لیا گیا ، ناں ہی بھرت منی نے رس توں ورا مستقل مطلب منیا ہیے۔
2. وبھاو آدی توں بناں مستقل مطلب ہو ہی نہیں سکدا پھیر تأئید دا پرشن شاعرں اٹھ سکدا اے؟
3. انکارج وچ رہن والا رس درشک وچ شاعرں محسوس کیتا جا سکدا اے؟

رس سوتر دی وضاحت دا مطلب اے کہ جویں 'سپی' 'چ چاندی دے ناں ہون تے وی درشک نوں اس دے نال ملدے جلدے روپ دے کارن چاندی دا شکّ ہو جاندا اے اتے اسنوں دیکھ کے اوہ بہت خوش ہندا اے۔ اسے طرحاں رام آدی پاتراں 'چ رہن والی 'رتی' کردار کرن والے نٹ 'چ نہ ہون تے وی اوہ 'رتی' درشک نوں اس نٹ 'چ پرتیت ہندی اے اتے اس سندیح توں درشک آنند دا تجربہ کردا اے۔

چاہے رس دی حالت مول روپ 'چ انکاری (رام) وچ ہی ہندی اے، مگر اداکار نپنتا پورن کردار دے کارن درشک اسے تے انکاری دا آروپ کر لیندا اے ائرتھات اسے نوں رام سمجھ لیندا اے۔ اسے کارن بھٹّ لولٹ دا مت آروپواد دے نام نال وی مشہور اے۔

بھٹّ لولٹ دی اکت رس سوتر دی وضاحت'چ بعد دے اچاریہ نوں گھاٹ محسوس ہوئی ۔

ایہناں نے رس دی حالت انکاری رام آدی پاتراں وچ منی اے کیونکہ کردار کرن والے نٹ 'چ رس دی حالت اصلی ناں ہو کے صرف رام آدی دی نقل اے۔

اس سمت وچ درشک دے دل 'چ رس دی انوبھوتی کسے طرحاں وی نہیں ہو سکیگی اتے اوہ رس دا آسوادن نہیں کر سکیگا۔ جے درشک وچ رس دی حالت نوں منّ وی لیا جاوے تاں اوہ صرف بھرانتی والی گل ہوویگی۔

اس لئی شعری جاں ناٹک دے رس آسوادن 'چ سندیح پیدا کرن والی بھٹّ لولٹ دی وضاحت نوں قبول نہیں کیتا جا سکدا۔

شنکک دا انمانواد

شنکک جہے آچاریہ نوں بھٹّ لولٹ دے پورووکت مت وچ اکائی (الزام)ملی۔ سبھ توں وڈی اکائی ایہہ اے کہ بھٹّ لولٹ ناظرین/پاٹھکاں وچ رس دی ہوند نہیں مندا تاں پھیر ناظرین نوں ناٹک ویکھن دی چاہنا کیوں ہندی اے؟جدوں نہ تاں رام ہی حاضر اے تے نہ سیتا ہی تاں رام وچ رس دے اتپن ہون دا سؤال ہی نہیں آ سکدا۔ ایہناں الزاماں تے ہندیاں شننکک نے اپنا مت پیش کیتا اے۔ اوہ مت اے انمانواد۔

شننکک نے نشپتی دا مطلب اندازا (انمتی)لیا اے تے سنیوگ دا مطلب اندازا-انماپک تعلق۔ اس دا وچار اے کہ نٹاں (ایکٹراں)وچ تریخی پاتراں دا آروپ نہیں کیتا جاندا بلکہ بچے دا چتر نوں سجیو گھوڑا منن وانگ درشک، تریخی پاتراں دا نٹاں وچ اندازا (Inference)کر لیندے ہن۔ درشک اداکاری (ایکٹنگ)وچ اتنے مست تے لین ہو جادے ہن کہ نٹاں نوں سچی-مچی تے صحیح سمجھ کہ رس دا تجربہ کردے ہن تے آنند حاصل کردے ہن۔ شنکک وی رس دی اتپتی رام آدک مول پاتراں وچ ہی مندا اے مگر درشک، اندازا ولوں اس رس نوں نٹاں وچ وی موجود ویکھدے ہن۔ ایوں آپ وی رس نوں ماندے ہن۔ اس دے مت وچ وبھاو آدک انماپک ہن یعنی اندازا کرواؤندے ہن۔ ایہو رس نال وبھاو آدکاں دا تعلق اے۔ ایہہ مت انمانواد (انمتواد)نام نال مشہور اے۔

اس مت وچ وی ایہو ترٹی منی گئی اے کہ جد تک ڈریکٹ طور تے کسے وستو دا گرہن جاں تجربہ نہ صرف اندازا جاں قیاس نال رس نوں مانیا نہیں جاں سکدا۔

شری وشوناتھ کویراج کرت :-

دے مطابق شری شنکک نیائے-مت والے سن۔ اوہناں نے وبھاواں آدی زریعاں وچ اندازا دے یوگ ہون دی اتے رس روپ آخری نشانے وچ انماپک ہوو دی سوچ کیتی اے۔ نٹ وچ رام ورگے تجربہ دیکھ کے درشک اس ناٹ وچ ٹکے ہوو رس دا اندازا لگاؤندے ہن۔جویں گھوڑے دی موورت نوں گھوڑا ہی سمجھیا جاندا اے، اوییں نٹ وی، دشئنت نہ ہندا ہویا وی،دشئنت سمجھیا جاندا اے۔ نٹ وچ نقلی مستقل مطلب اے اتے درشک اندازا راہیں اسدا سواد لییندے ہن۔

اندازا اصلیت نہیں، سوچ ہی اے۔ رس دا تعلق اندازا نال نہیں دل اندرلے بھاواں نال اے۔ اس کرکے ایہہ مت سدوش اے۔پاتر (بھانڈے)وچوں اسیں پانی پیندے ہاں، اویں ہی نٹ دیاں گلاں وچوں اتے ہاو-مطلب وچوں اسیں رس چکھدے ہاں۔ پر نٹ تاں پاتر (بھانڈا)ہون کرکے پاتر وانگ رس-رہت ہندا اے۔

بھٹّ شننکک دا انمتواد :-

بھٹّ شننکک دا مت 'اندازا 'تے مشتمل اے۔ اس مت مطابق 'نشپتی 'دا مطلب 'انمتی'(اندازا) اتے 'سنیوگ' دا مطلب انماپی -انماپک تعلق اے۔ اس مت دا الیکھ اداکاری بھارتی، دھنیالوک لوچن،کاوی پکاش، آدی گرنتھاں وچ ہویا اے۔ 'ابھنو بھارتی ' مطابق رس دے کارن روپ وبھاواں، اس دے کم روپ انبھاواں اتے سہچاری روپ وبھچاری بھاواں راہیں پریتن پوروک (سکھلائی، مشق کرکے) ارجت ہون کرکے بناوٹی ہون تے وی بناوٹی ن پرتیت ہون والے صنف دے بل نال انکرتا نٹ وچ واقع ہوو کے پرتیت ہندا اے اتے انکرن روپ ہون کرکے ہی اوہ مستقل مطلب توں بھنّ رس ناں نال یاد کیتا جاندا اے۔

دوجے شبداں وچ جویں اڈدی ہوئی دھوڑ نوں دھوآں سمجھ کے کوئی اگّ دا اندازا کر لوے، اسے طرحاں نٹ ایہہ ظاہر کردا اے کہ وبھاو آدی اسے دے ہی ہن، تاں سماجی (درشک) وبھاو آدی نیت رتِ آدی مطلب دا نٹ وچ ہی اندازا کر لیندے ہن، بھاویں ایہہ رتِ مطلب اوہناں وچ ہندا نہیں اے۔ ایہہ اندازا رتِ مطلب ناظرین دے سواد دا کارن ہون کرکے رس اکھواؤندا اے۔

ایہہ اصول اصلوں بھٹّ لولٹ دے اتپتیواد دا ہی ترقی یافتہ روپ اے۔ انتر ایہہ اے کہ لولٹ دیے اصول وچ ناظرین دے یوگدان اتے ناماتر وچار کیتا سی، پر شننکک نے درشک دے سواد نوں خاص طور تے وویچن دا موضوع بنیا اے۔

اس مت دے کجھ الزام وی ہن۔ پہلاں ایہہ کہ اس مت وچ ایہہ گل اکھوں پروکھے کر دتی گئی اے کہ ڈریکٹ علم ہی چمتکار دا کارن ہندا اے۔ جو چمتکار ڈریکٹ علم راہیں ہو سکدا اے اوہ اندازا ولوں حاصل کیتے علم راہیں ممکن نہیں۔ دوجا الزام ایہہ اے کہ اس مت وچ اس گل ول وی دھیان نہیں دتا گیا کہ جے درشک دا آلمبن نال کسے طرحاں دا کوئی تعلق اے ہی نہیں، تاں اس نوں رس دا سواد شاعرں آویگا؟

آچاریہ ممٹ مطابق  :-

وبھاو آدی راہیں انماپء-انماپکء روپ تعلق نال سنیوگ نال مستقل روپ رس دی نٹ وچ انمتی (نشپتی)ہندی اے۔ اس کارن اس مت نوں 'رس انمتواد' کیہا جاندا اے۔ ایہہ مت نیائسدھانت تے مشتمل اے۔ اس اصول دے مطابق سماجی دی رس انوبھوی وچ چار سٹیجاں منیاں جا سکدیاں ہن:

1. نٹ وچ رام دی پرتیتی ۔
2. کارن-کم سہکاری وچ وبھاو آدی دا وئپدیش ۔
3. وبھاو آدی راہیں نٹ وچ مستقل رتی آدی دا اندازا ۔
4. سماجکاں راہیں رس دی انوبھوتی

رس سوت دی وضاحت کردے ہوئے شری شننکک نے رس اتپتیواد دا کھنڈن کرکے رس انمتواد دا قیام کیتا۔ رس انمتیواد وچ ایہہ الزام اے کہ پہلے تاں اتھے انمتی دے کارن آدی سارے کلپت ہن اتے نٹ وچ مستقل مطلب دا امکان جہی اے۔ جے رتی آدی دی انمتی ہو وی جاوے تاں اوہ سماجی دے دل وچ چمتکار اتپن نہیں کر سکیگی۔ کیونک ڈریکٹ انوبھوتی ہی چمتکار والی ہندی اے۔ دوجی گل ایہہ اے کہ لوکاں وچ لوک روایت مطابق رس دی انوبھوتی ہی سدھ ہندی اے، انمتی نہیں، کیونکہ رس دا ساکھیاتکار کردا ہاں، اس طرحاں ہی کیہا جاندا اے۔

اسے لئی شنکک دے متّ مطابق رس دی انمتی ہی رس دی نشپتی اے۔

بھٹ نائک دا بھوگواد:-

رس-سوتر دے تیجے ترجمان بھٹّ ہیرو نوویں صدی ای: دے انت وچ ہوئے ہن۔ ایہناں دے مت نوں 'بھکتیواد' جاں 'بھوگواد' آکھدے ہن۔ایہناں نے اس سوتر دے 'سنیوگ' شبد دا مطلب بھوگن-یوگ اتے بھوگن والا تعلق کیتا اے۔ بھوگن-یوگ تاں رس اے اتے بھوجک وبھاو ہن۔ 'نشپتی' دا مطلب بھکتی جاں بھوگ کیتا گیا اے- اویں رس-اصول دی وضاحت کر کے اس دا بنیاد سادھارنیکرن منیا گیا اے۔

بھٹّ ہیرو دے مطابق شعری آدی راہیں رس دی نشپتی دیاں کریاوا ہن۔

1.ابھدھا، جس راہیں وبھاو آدی جانے جاندے ہن۔

2.بھاوکتا، جس راہیں وبھاو آدی اتے رتی آدی مطلب سانجھے بن کے رسکاں دے بھوگ دے موضوع بندے ہن۔

3.بھوگ (بھکتی)، یعنی پاٹھک جاں درشک دی بھوگن جاں سواد لین دی طاقت۔

بھٹّ ہیرو دے مطابق رس دل وچ وسدا اے۔ اوہناں نے دسیا سادھارنیکرن دا اصول بہملاّ اے۔

     بھٹّ ہیرو سانکھی-متنکھی نوں منن والے سن۔

آچاریہ بھٹّ ہیرو دا ایہہ وی مننا اے کہ 'رس' نہ تاں پرتیت، نہ اتپن اتے نہ ہی ابھویکت ہندا اے۔ اکت تناں مقصداں راہیں ایہناں نے آچاریہ بھٹّ لولٹ دے اتپتیواد، شکنک دے انمتواد اتے دھنوادیاں دے ابھوئکتیواد دا وی کھنڈن کر دتا اے۔ ایہناں دے مطابق جے بھٹّ لولٹ دے اتپتیواد نوں قبول کیتا جاوے تاں 'کرن' آدی دکھ دین والے رساں ول کسے وی درشک دی پروتی نہیں ہوویگی۔ دوجا، انمتِ اس مادہ دی ہندی اے، جسدا ڈریکٹ آدی ولوں پہلاں وی تجربہ ہو چکیا ہووے۔ تیجا،اسے طرحاں دھنوادیاں دے 'ابھوئکتیواد' نوں نہ مندے ہوئے کیہا اے کہ ابھویکتی اس مادہ دی ہندی اے جہڑا کہ پہلاں توں ودمان ہووے۔ بھٹّ ہیرو نے اکت آچاریہ دے اس مت نوں وی قبول نہیں کیتا کہ، "سہدیاں دے دل ' چ 'رس ' واسناروپ 'چ پہلاں توں ہی ودمان رہندا اے۔

بھٹّ ہیرو دے مطابق 'نشپتی' دا مطلب اے 'بھکتی' اتے 'سنجوگ' دا مطلب اے 'بھوجی-بھوجک تعلق'۔ اس مت دا الیکھ ابھنو بھارتی، دھونیالوک لوچن، شعری پرکاش آدی گرنتھاں وچ ہویا اے۔

اس مفکر نے پہلاں قائم کیتیاں جا چکیاں مانتاواں دا کھنڈن کردیاں، 'ابھنو بھارتی' مطابق دسیا اے کہ رس ن پرتیت ہندا اے، ن اتپن ہندا اے اتے ن ہی ابھویکت ہندا اے۔ اس دی پرتیتی درشک دی نجی وئکتیبدھّ مطلب انوبھوتی منن تے کرنا آدی وچ دکھ دی انوبھوتی مننی پویگی۔ اصل وچ ایہہ پرتیتی وئکتیبدھّ نہیں کیونکہ سیتا آدی دی سمرتی وی نہیں ہندی۔ اس توں چھٹ دیوتا آدی وبھاواں دے الوکک ہون کر کے اوہناں دے سمندر پار کرن ورگے ولکھن کماں نال سدھارنیکرن ممکن نہیں اے۔ ایہہ پرتیتی رام آدی دی سمرتی دے روپ وچ وی نہیں ہندی کیونکہ سمرتی پہلا حاصل جاں مہیا وستو دی نہیں ہندی اے،پر رتِ آدی نال یکت رام پہلاں مہیا نہیں اتے ناں ہی ایہہ پرتیتی شبد، اندازا آدی روپ ہوندی اے کیونکہ شبد، اندازا آدی وچ ڈریکٹ علم جہی سرلتا نہیں ہو سکدی۔ ایہہ پرتیتی ڈریکٹ تجربہ جاں پروکھ سمرتی روپ وی نہیں کیونکہ ہیرو-ہیروئن دے ڈریکٹ رتِ- فلسفہ نال ہی تاں ناظرین دے نجی سبھا دی تنقید مطابق ہی اس دے دل وچ لجا گھرنا اچھا آدی ہور چتورتیا پیدا گیا۔ اس توں چھٹّ لنتا دی گھاٹ کرکے رس-پرتیتی دا وی ابھاوَ رہے گا، اس لئی رس دی پرتیتی نہیں ہندی ۔

ابھنو خفیہ دا ابھوئکتیواد :-

ابھنو خفیہ بھرت دا رس سوتر دے چوتھے اتے مشہور ترجمان اے۔ مشرق-ورتی تناں ترجمان دا متاں دا بودھ وی ابھنو خفیہ نے کرایا اے۔ خفیہ نے اپنا نظریہ شیو-فلسفہ دے بنیاد تے پرستت کیتا اے۔ اس مطابق ' 'نشپتی' دا مطلب اے 'ابھویکتی' اتے 'سنیوگ' اے۔

ابھنو خفیہ مطابق رتِ آدی مستقل مطلب جم-ذات ہندے ہن اتے سہردا دے دل وچ واسنا روپ وجوں لکے رہندے ہن جیہناں نوں لوک وچ ہیروئن آدی کارناں ،کٹاکھ آدی کماں نروید آدی سہکاریاں دے آسرے کر کے مستقل مطلب دا تجربہ کرن دا مشق حاصل ہو چکیا اے۔ ایہناں مستقل بھاواں دی ابھویکتی کارناں،کارجا اتے سہکاریاں دے سنیوگ نال ہندی اے۔ شعری دے علاقہ وچ آؤن ویلے ایہہ اپنے مول ناں چھڈّ دیندے ہن اتے ایہناں لئی ترتیب وار وبھاو،انبھاو اتے وبھچاری مطلب شبداں دی ورتوں ہون لگدی اے جیہناں دا ووہار عام جیون وچ نہیں ہندا۔ ایہناں ناواں دا کارن ایہہ اے کہ ایہناں وچ اکّ پرکار دی الوککتا پیدا ہندی اے۔ پر شعری جاں ناٹکاں وچ ایہناں کارناں توں صرف آنند دی اتپتی ہندی اے۔

ابھنو خفیہ دا وئنجناواد دا سار :-

1.رس نشپتی (رس دا پرگٹاؤ) ناظرین جاں پاٹھکاں وچ ہندی اے۔

2.سہردیا،درشکا اتے پاٹھکاں دے دل 'چ 'رتی' آدی ستھائیبھاو واسناں جاں سنسکار-روپ وچ واقع رہندا اے۔ لوکک جیون 'چ چندرما دا ادت ہونا،نیچر دے سوہنے-سوہنے نظارہ،شریر دے ہور کئیاں انگاں دا چلاؤنا آدی ولوں جنھا نے 'رتی' آدی ستھائیبھاواں دا اندازا کرن 'چ جنی زیادہ نپنتا حاصل کر لئی اے، اوہناں 'چ ایہہ واسنا انی ہی زیادہ ترقی یافتہ روپ 'چ رہندی اے۔

3.رس دا آسوادن الوووووکک ہندا اے جہڑا کہ اپنے توں علاوہ دوجے سارے گیاناں نوں لپت کر دیندا اے۔ایہہ آننند برہم-علم توں حاصل ورگا ہندا اے۔

4.شعری آدی دا پاٹھ اتے ناٹک آدی دا کھیڈنا رسکاں وچ مستقل مطلب ظاہر کرن دے زریعہ ہن ۔ جد پاٹھک جاں درشک اپنے اندر جاگے ہوئے مستقل مطلب دے خالص روپ وچ لین ہو جاندے ہن، تد چتّ دی اکاگرتا کر کے اوہ پرم آنند ورگے اکھنڈ رس دا آنند ماندے ہن۔

5.پاٹھکاں جاں درشکانں وچ ٹکیا ہویا ( رتی آدی دا) مستقل مطلب، وبھاو آدی دے راہیں اویں ظاہر ہندا اے، جویں پانی دیاں کنیاں پین کرکے مٹی وچوں خوشبو۔ ئس حلات وچ رسک آنند انوبھو کردا اے۔ انسان دے راگ دویکھ مٹ جان کر کے اتے سانجھے ہون کر کے رس دا تجربہ ہندا اے۔

اس حالت وچ ٹکے رہن لئی ضروری اے کہ وبھاو آدی اپنے دو روپاں نوں چھڈ دین اتے پاٹھک جاں درشک وی انسان-مطلب توں رہت ہو جان۔اس ویلے دشئنت،شکنتلا آدی اپنے انسان-مطلب نوں چھڈّ کے نرے ہیرو-ہیروئن روپ وچ اساڈے ساہمنے آؤندے ہن اتے اسیں رس تجربہ کرن والے ہندے ہاں۔ اویں وبھاو آدی نرے موضوع اتے درشک نرے وشئی رہِ جاندے ہن۔ اسے نوں سانجھ پاؤنا کہندے ہن۔ اس دا جم داتا بھٹّ ہیرو ہویا اے -ایہہ گل پہلاں دسی گئی اے۔

بھنو-خفیہ وئنجناوادی(suggestionist) آچاریہ سن۔ ابھنو -خفیہ دے اس واد لئی دو گلاں اتے دھیان دینا چاہیدا اے۔ ہر درشک دے من وچ روز روز دے انوبھواں نال کرودھ، دئیا، پریم آدی مستقل مطلب ہندے ہن جہڑے ایہہ سنسکار بن کے جاں impression دی صورت وچ چھپے رہندے ہن۔ پر اجیہے مطلب ہر انسان وچ اکّ سمان نہیں جاگدے۔ درشک/سروتا جیہناں ودھیرے بھاوک ہووےگا اناں رس دا تجربہ ہووےگا۔ جیہناں لوکاں وچ مطلب نہیں رہندے اوہ نرجیوَ مورت وانگ جڑ indifferent بنے کھڑے رہندے ہن۔ ایہہ اک منو-سائنسی تے حقیقی گل اے۔

دوسری گل اے سرب-سانجھیوالتا دی، سادھارنیکرن دی ، Generalisation دی۔

شعری جاں ناٹک وچ ہر وستو سرب-سانجھی تے تعلق رہت پروان کیتی جاندی اے۔ باغ وچ گلاب دا پھلّ ویکھکے نہ تاں اسیں اس نوں اپنا سمجھیئے، نہ ہی دشمن دا تے نہ ہی اداسین(indifferent) انسان دا۔ جے ایوں سمجھیا جاوے تاں پھلّ نال ساڈی جاں اپرامتا وابستا ہو سکدی اے۔ اس لئی وستو-پھلّ نوں سرب-سادھارن ہی مننا ہووےگا۔ اسے سادھارنیکرن' دی سمت وچ ہی رس دی وئنجنا ہندی اے۔ تریخی پاتر، نٹ نٹی، درشک، سکھ-دکھ ساریاں دا سادھارنیکرن ہو جاندا اے۔ ایسے حالت وچ رس دا تجربہ ہندا اے اتے مانیا جاندا اے۔

پنڈت رامدہن مشر دے مطابق:

'رس' دے ظاہر کرن والے وبھاو وچ رس نوں ظاہر کرن لئی جہڑی طاقت اے اوہ نجی، انسان گت خاص سبندھا نوں دور کرکے رس دا احساس کراؤن والا 'سادھارنیکرن' اے۔ آچاریا ابھنو خفیہ دے اصول توں ایہہ مسئلہ سہجے ہی حل ہو جاندی اے کہ اسیں دوووجیاں دی کھش ہو سکدے ہاں۔ شعری دیے پڑھن تتھا ناٹک-سنیما دے ویییکھن توں یعنی شعری ناٹکاں دے دل وچ واقع 'پیار' آدی گووڑ واسنا اسیے طرحاں ظاہر ہو جاندی اے، فٹ پییندی اے جویں مٹی دے پکے ہووئے بھانڈے وچ پہلاں توں ہی موووجود مہک، پانی دیے چھٹیاں دیے سننجوگ نال ظاہر ہوو جاندی اے۔

حوالے