راجا مان سنگھ
| ||||
---|---|---|---|---|
جم | 21 دسمبر 1550 | |||
وفات | 6 جولائی 1614 (64 سال) | |||
والد | بھگونت داس | |||
ہور معلومات | ||||
پیشہ | شاہی حکمران | |||
ترمیم |
راجا مان سنگھ جلال الدین اکبر دے نو رتناں وچوں اک رتن۔
راجا مان سنگھ امبر (امبر) دا کچوہا راجپوت بادشاہ سی ۔ اوہ 'مان سنگھ اول' دے ناں توں وی جانیا جاندا اے۔ شاہ بھاگونت داس انہاں دے والد سن ۔
وہ اکبر دی فوج دا چیف کمانڈر سی ۔ اس نے عامر دا مرکزی محل تعمیر کيتا۔
عظیم مؤرخ کرنل جیمز ٹاڈ نے لکھیا اے کہ - " بھگوان داس دے وارث مانسنگھ نوں اکبر دے دربار وچ بہترین مقام دتا گیا سی۔ مانسنگھ نے اڑیسہ تے آسام نوں فتح کيتا تے اسنوں شہنشاہ اکبر دے ماتحت بنا دتا۔ خوفزدہ بادشاہ مانسنگھ نے وی کابل بنا لیا۔ اکبر دی محکومیت نوں قبول کرنا پيا۔ مانسنگھ نوں انہاں دے اقدامات دے نتیجے وچ بنگال ، بہار ، جنوبی تے کابل دا حکمران مقرر کيتا گیا۔ " [1] [2] [3]
مان سنگھ دی وجہ توں جگن ناتھ پوری دا مندر اج اک مسجد نئيں بن سکا۔ اڑیسہ دے پٹھان سلطان نے جگن ناتھ پوری دے مندر نوں مسمار کرکے مسجد بنانے دی کوشش کيتی ، جدوں راجہ مانسنگھ جی نوں اطلاع دتی گئی ، جدوں اس نے اپنے خصوصی کمانڈوز نوں اڑیسہ بھیج دتا ، لیکن بہت وڈی فوج دی وجہ توں ، تمام ہیرو نوں استقبال کيتا گیا۔ اس دے بعد بادشاہ مانسنگھ خود اڑیسہ گیا ، تے پٹھاناں تے انہاں دے اتحادی ہندو بادشاہاں نوں کچل ڈالیا۔ اس دے بعد پٹھان موجودہ بنگال دی طرف بھج گئے۔ جگن ناتھ مندر دا دفاع ہندو تریخ دی سنہری تریخ اے۔ ایہ ہندوواں دا سب توں نمایاں مندر اے۔ کنگ مانسنگ جی کرشنا دے بہت وڈے عقیدت مند سن ، انہاں نے ورینداون وچ ست منزلہ کرشن جی (گووند دیو) جی مندر تعمیر کيتا سی۔ بنارس دے گھاٹ ، پٹنہ دے گھاٹ تے ہریدوار دے گھاٹ عامر نریش مانسنگھ جی نے بنائے سن ۔ قرون وسطی توں پہلے مذہبی مسلماناں دے ذریعہ بنائے گئے تمام مندراں نوں مانسنگ جی نے توڑ دتا سی۔[ حوالہ دی ضرورت ]
مڈھلا جیون
سودھوراجا مان سنگھ راجستھان دے امبر علاقہ دا راجپوت راجا سی۔ امبر نوں موجودہ دور وچ جئے پور وی کہیا جاندا اے اوہ اکبر توں صرف8برس وڈا سی۔ اکبر نے اسنوں اپنی فوج دا سپہ سالار مقرر کيتا سی۔ خصوصاً مہارانا پرتاب سنگھ دے خلاف مان سنگھ نے کئی جنگاں وچ مغلاں دی قیادت کیتی۔
راجا مان سنگھ بطور رتن
سودھوراجا مان سنگھ برہمن ہندو سی۔ اُسدی وفاداری تے ملنساری اکبر بادشاہ دے دل اُتے نقش ہوئے گئی۔ جس دی رفاقت نے بادشاہ نوں اپنائیت تے محبت سکھائی۔ بلکہ کہیا جاندا اے کہ اُنہاں دتی وجہ توں اکبر بادشاہ نوں ہندوستان وچ پزیرائی حاصل ہوئی تے تیموری خاندان دی بنیاد وی مضبوط ہوئی۔ بہادری تے جوانمردی وچ اپنی مثال آپ سی لہذا سپہ سالار وی مقرر ہويا۔ اُسدی بہن دی شادی جہانگیر نال ہوئی تے فیر جہانگیر دے بیٹے خسرو دے اتالیق وی مقرر ہوئے۔ جدوں کہ اک روایت دے مطابق اکبر نے اپنی سلطنت نوں مضبوط کرنے دے لئی راجا مان سنگھ دی بہن مریم الزمانی نال شادی کيتی سی ایہ ملکہ ہوئے کے وی ہندو دھرم اُتے قائم سی۔
اکبر دے لئی خدمات
سودھو1580ء وچ اکبر دی انہاں سیکولر پالیسیاں دی مخالفت شروع ہوئے گئی سی۔ قاضی محمد یزدی نے مسلماناں نوں کھلے عام اکبر توں بغاوت دا مشورہ دیدتا سی۔ انہاں نے اکبر دے بھائی مرزا حکیم نوں کابل دا حکمراں مان لیا سی۔ انہاں دی سرکوبی دے لئی اکبر نے راجا مان سنگھ دی قیادت وچ ہی فوج بھیجی سی انہاں نے اکبر دے لئی کئی اک فتوحات حاصل کیتیاں۔ اکبر نے انہاں نوں بہار‘بنگال تے اڑیسہ دا گورنر وی مقرر کيتا سی۔ مان سنگھ نوں اکبر نے اک خاص ذمہ داری دتی سی۔
جہانگیر دی مخالفت
سودھواکبر دے دونے بیٹے مراد تے دانیال جوانی دی دہلیز نوں پہنچنے توں پہلے ہی فوت ہوئے گئے سن ۔ سلیم(جہانگیر) کافی منتاں تے مراداں دے بعد پیدا ہويا سی۔شہزادہ جہانگیر ماں‘ دی محبت وچ اِنّا بگڑ گیا سی کہ اس نے شراب نوشی شروع کردتی سی اوہ اکبر دے احکامات نوں مننے توں صاف انکار کردیندا۔ ابو الفضل دے قتل دا الزام وی جہانگیر دے سرلگایا جاندا اے۔ جہانگیر دی انہاں حرکتاں دی وجہ توں اکبر دے دربار وچ دو گروہ بن گئے سن اک سلیم نوں جانشین بنانے دے حق وچ سی تاں دوسرا گروہ اس دے خلاف سی تے اوہ سلیم دے وڈے بیٹے خسرو مرزا نوں بادشاہ بنانے چاہندے سن ۔ مان سنگھ وی خسرو دے حق وچ سن ۔ اس لئی اکبر دی موت دے بعد جہانگیر نے تخت و تاج سنبھالیا تاں مان سنگھ توں سپہ سالاری کھو لی تے اسنوں صوبہ دار بنا کے بنگال بھیجیا۔ جلد ہی اس توں اوہ عہدہب ھی لے کے قطب الدین خان نوں دا نوں دیدتا گیا۔مختصراً ایہ کہ جہانگیر نے مان سنگھ نوں اکبر دے دور وچ حاصل مراعات کھو لاں ۔
میواڑ اُتے فتح
سودھوجد اکبر دا جنرل مانسنگ سولاپور مہاراشٹر نوں فتح کرنے دے بعد واپس آرہیا سی تاں مانسنگھ نے پرتاپ نال ملن دا سوچیا۔ اس وقت پرتاپ کمبھل گڑھ وچ سن ۔ مہارانا پرتاپ نوں میواڑ (کسی حد تک ہچکچاہٹ دے نال) اپنی بادشاہی گزرنے دے بعد انہاں دے استقبال دا انتظام ادئی پور دے ادیاساگر دے جہازاں اُتے کرنا سی۔ استقبال تے باہمی تعامل دے بعد ، لنچ دا وقت آگیا۔ مہاراجہ مانسنگھ کھانے دے لئی آئے سن لیکن مہارانا نوں دیکھ کے حیرت زدہ ہوگئے۔ جدوں اس نے مہارانا دے بیٹے امرسنگھ توں اس دی وجہ پوچھی تاں اس نے دسیا کہ 'مہارانا صاحب نوں سر درد اے ، لہذا اوہ کھانے اُتے آپ دا نال دینے توں قاصر نيں'۔
کچھ مورخین دے مطابق ایہ واقعہ وادی ہلدی دی جنگ کيتی وجہ وی بن گیا۔ مہارانا پرتاپ دے اس طرز عمل دی وجہ توں اکبر ، میواڑحملہ کرنے دا اک ہور موقع ملا۔ 1576 ء وچ ، رانا پرتاپ نوں سزا دینے دی مہم اُتے گامزن ہويا۔ مغل فوج نے میواڑ دی طرف مارچ کيتا۔ اس وچ مغل ، راجپوت تے پٹھان جنگجوواں دے نال اکبر دا زبردست توپ خانہ وی سی ، اگرچہ پہاڑی علاقےآں وچ توپ کم نئيں کرسکدی سی تے اس جنگ وچ ٹوپو دا کوئی کردار نئيں سی۔ اکبر دے شہزادہ سلیم ، اکبر دے مشہور جرنیلاں مہاوت خان ، اسف خان تے مہاراجہ مانسنگھ دے نال مل کے مغل فوج چلا رہے سن ، جنہاں دی تعداد 5000 توں 10،000 دے درمیان سی۔ مغل فوج دا ادھا حصہ تن گھنٹےآں دی جنگ دے بعد ماریا گیا سی ، لیکن اس دا رنمایدن وچ پرتاپ وی زخمی ہوگیا سی جدوں اس دا کمانڈر جھالا مانہ نے اسنوں میدان جنگ توں بحفاظت بھیج دتا سی۔ خود جنگ لڑی۔ فتح دے بعد ، مانسنگھ نے مغل سلطنت دے تحت پورے میواڑ نوں اپنے ماتحت کردتا سی ، تے پرتاپ نوں اگلے 4 سال تک جنگل تے پہاڑاں وچ رہنا پيا۔
مانسنگھ تے خونی ہلدی وادی
سودھورانا پرتاپ نے اپنے مٹھی بھر (صرف بائیس ہزار) فوجیاں دے نال اس وڈی مغل فوج دا مقابلہ کيتا۔ وادی ہلدی دی زرد زمین خونی ہو گئی۔ 15 جون AD 1576 نوں ، گوگندا دے نیڑے وادی ہلدی وچ پرتاپ تے مغل فوج دے درمیان شدید لڑائی وچ 17،000 فوجی مارے گئے۔ ایتھے اُتے اک شدید لڑائی دو دے درمیان پھوٹ کہ رانا پرتاپ تے مانسنہ سامنا کر رہے سن، جدوں (بھارت دی پراتتو سیکشن دی شلالیھ طرف توں نازل طور اُتے اس صفحے اُتے لکھیا) - ، پرتاپ دی پشت اُتے سوار چیتک ، اکبر دے کمانڈر مان سنگھ دے ہاتھی دا سر سیاہ بھوری رنگ دے نیلے رنگ دا رنگ ، گھوڑا عربی نسل دا تھیلامساس نے اپنے پیر رکھے تے اپنے نیزہ توں براہ راست شاہ مانسنگھ اُتے تباہ کن حملہ کيتا ، لیکن فورا. ہی اس دا ہاتھی مضبوط ہول وچ پھنس گیا تے اس جنگ وچ اس دی جان بچ گئی - ہوڈا پرتاپ دی بد قسمتی توں بری طرح مڑا۔ بعدازاں جدوں رانا پرتاپ شدید زخمی ہونے دے بعد ہلدی گھاٹی دے میدان جنگ توں چلا گیا ، تاں شاہ مانسنگھ اپنے محل وچ پہنچیا تے پرتاب دے مشہور ہاتھی ہاتھی رامپرساد نوں دوسرے لُٹ مار دے نال آگرہ دربار بھیجیا۔ لیکن ایہ جان کے کہ مانسنگھ نے چتوڑ گڑھ شہر نوں پرتن دی اجازت نئيں دتی سی ، شہنشاہ اکبر انہاں اُتے سخت ناراض ہويا تے ایتھے تک کہ اس نے کچھ وقت دے لئی اس دے دربار وچ آمد اُتے پابندی عائد کردتی۔ [4]
جیمز ٹاڈ دے لفظاں وچ - "ان دناں وچ جدوں اکبر شدید بیمار سی تے اس دے مرنے دا خدشہ سی ، مانسنگ خسرو نے اسنوں مغل تخت اُتے رکھنے دی سازشاں دا جال بچھا دتا سی … ایہ اشارہ اس دے دربار وچ سی مشہور ہويا تے اسنوں بنگال دا حاکم بناکر بھیجیا گیا ۔اس دے جانے دے بعد خسرو نوں قید کيتا گیا تے اسنوں جیل وچ رکھیا گیا ، مانسنگ باصلاحیت تے وژن سی ۔اس نے خفیہ طور اُتے خسرو دی حمایت کیتی۔ مانسنگھ دے سجے طرف ویہہ ہزار راجپوتاں دی اک فوج سی ۔چنانچہ شہنشاہ اس نال دشمنی کردا ہويا نظر نئيں آیا۔ کچھ مورخین نے لکھیا اے - "اکبر نے مانسنگھ نوں دس کروڑ روپے دے کے دوست بنایا۔" []]
اکبر دے دور وچ ، جدوں بادشاہ بھونتداسنوں پنجاب دا گورنر مقرر کيتا گیا سی ، تاں سندھ بھر دا سرحدی صوبہ اس دے کنور مانسنگھ نوں دتا گیا سی۔ جدوں اکبر دے سوتیلے بھائی مرزا محمد حکیم (جو کابل دے حکمران سن ) 30 واں سال وچ فوت ہوگئے تاں ، مانسنگھ تیزی توں کابل پہنچ گیا تے اوتھے دے باشندےآں نوں حکمران تے اس دے بیٹے دی موت دے بعد پیدا ہونے والی لُٹ مار توں نجات دلانے دے لئی تیار ہوئے گیا۔ اوہ ریاست دے ہور سربراہاں دے نال ، مرزا افراسیاب تے مرزا کنکواڈ نوں لے کے عدالت وچ حاضر ہويا۔ اکبر نے کچھ دن دریائے سندھ اُتے قیام کيتا تے کنور مانسنگھ نوں کابل دا حکمران مقرر کيتا۔ انہاں نے بہادری توں انہاں ڈاکوواں دا صفایا کردتا جو خیبر دے گزر نوں بے رحمی توں روک رہے سن ۔ جدوں صوبہ سوارا وچ یوسف زئی دی لڑائی وچ شاہ بربل ماریا گیا سی تے زینخان کوکا تے حکیم ابوالفتح نوں عدالت وچ طلب کيتا گیا سی ، فیر ایہ کم مانسنگھ نوں سونپیا گیا۔ افغانستان وچ جبولستان دی حکمرانی پہلے انہاں دے والد بھگونت داس تے بعد وچ انہاں دے کنار مانسنگھ نے مقرر کيتا سی۔
مانسنگھ دے دور وچ امبر دی بلندی
سودھوبادشاہ بھگوانداس (اپنے گود لینے والے بیٹے) دی موت اُتے ، بادشاہ مانسنگھ جے پور دے تخت اُتے بیٹھیا سی۔ کرنل جیمز ٹڈ نے لکھیا اے کہ: " امبر بادشاہی نے مانسنگھ دے دور وچ بہت ترقی کیتی۔ مغل دربار وچ اعزاز دیندے ہوئے ، مانسنگھ نے اپنی سلطنت نوں ودھایا۔ اس نے بہت ساری سلطنتاں اُتے حملہ کيتا تے عامر دی غیر منقولہ جائداد نوں پرت لیا۔ طاقتور بنایا۔ دھولاریاعامر دے بعد ، جو اک معمولی ریاست سمجھیا جاندا سی ، مانسنگھ دے وقت ، ایہ اک طاقت ور تے وسیع ریاست بن گیا ۔بھارت دی تریخ وچ ، مانسہ دے زمانے وچ کچھوہو اک اہم مقام اُتے آندا اے۔ دی شہرت سی مانسنگھ یقینا Akbar اکبر دے ماتحت سی ، لیکن اس دے نال کم کرنے والی راجپوت فوج شہنشاہ دی فوج توں زیادہ طاقتور سمجھی جاندی سی ، کچھیاں نے ہندو مذہب دے حقیقی محافظ دی حیثیت توں خدمات انجام دتیاں تے ہندوستان تے اس دے لوکاں نوں بنیاد پرستی توں نجات دلائی۔ کہیا جاندا سی کہ اورنگ زیب دے زمانے وچ ، کچھوہ تے مغلاں دے تعلقات خراب ہوگئے سن تے اورنگزیب دے آخری وقت وچ ، کچھوہ مغلاں توں دوری بنیا ہویا سی []]۔
کچھ دوسرے مورخین کرنل جیمز ٹڈ دے اس توں اتفاق نئيں کردے نيں۔ انہاں دا بیان اے کہ مانسنگھ بھگوان داس دا اپنایا ہويا بیٹا نئيں سی ، بلکہ اوہ بھگونت داس دا بیٹا سی۔ بھگوانداس تے بھگونت داس دونے بھائی سن ۔ []] مغل تریخ دیاں کتاباں انکشاف کردیاں نيں کہ اکبر دے حکم اُتے ، اس دے تجربہ کار افسر مہاراجہ مانسنگھ ، مقامی صوبیدار قطب الدین خان تے آمیر دے بادشاہ بھگونت داس نے گوگندا تے میواڑ دے جنگلات وچ مہاراانا پرتاپ اُتے قبضہ کرنے دے لئی بہت تحقیق دی لیکن جدوں اوہ بالآخر ناکام ہوئے گیا تاں ، اکبر بہت ناراض ہويا - ایتھے تک کہ 1577 وچ ، انہاں دونے (قطب الدین خان تے راجہ بھاگونت داس) نوں دیوودی دے پاس 'لاک اپ' کردتا گیا! " [8]
موت
سودھومسلم مورخین نے لکھیا اے کہ "مانسنگھ 1024ہجری بمطابق 1615ء وچ بنگال وچ فوت ہويا" ، لیکن دوسرے مورخین دی تفصیل توں معلوم ہُندا اے کہ مانسنگھ خلجی بادشاہ دے نال لڑنے دے لئی شمال چلا گیا جتھے اوہ 1617 ء وچ ماریا گیا سی۔ مانسنگھ دی موت دے بعد ، اس دا بیٹا بھاؤسنگھ تخت اُتے بیٹھیا۔ " [9]
قلعہ روہتاس
سودھوقلعہ روہتاس وچ اک حویلی مان سنگھ دے ناں توں مشہور اے۔
وفات
سودھو1614ء وچ مان سنگھ دی موت ہوئے گئی۔[۱]
حوالے
سودھو- ↑ http://viqarehind.com/اکبر-کے Archived 2021-04-19 at the وے بیک مشین -نو-9-رتن قسط10/