دلت ادب
دلت ادب، توں مراد دلت زِندگی تے اوہدے مسائل اُتے مرکُوز تحرِیراں تے اوہدی ادبی تحرِیک اے۔ دلتاں نوں ہندو سماجّی نظام وچ سَبھ توں تھللے درجے اُتے رکھے جاݨ دی وجہ توں اِنصاف، تعلیم، مساوات تے آزادی وغیرہ بنیادی حقُوق توں وی محرُوم رکھیا گیا تے اوہناں نوں اپنے ہی مذہب وچ اچھوت سمجھیا گیا۔ خیال اے کہ دلت ادب دا آغاز مراٹھی زبان وچ 1960ء دی دہائی توں ہويا جدوں دلت پینتھر نامی تحریک دے زیر سایہ وڈی تعداد وچ دلت ذاتاں نال تعلق رکھݨ والے تخلیق کاراں نے عوام تک اپنے جذبات، احساسات تے دکھ درد نوں مضامین، نظماں، مقالےآں، سوانح نگاری تے کہاݨیاں وغیرہ دی شکل وچ پہن٘چایا۔ لیکن جلد ہی ہندی، تیلگو، تمل تے کنڑ زباناں وچ وی دلت ادب اُتے مُشتمل تحریراں شائع ہوݨ لَگ گئياں تے دلت ادب نے ہندوستانی ادب وچ نمایاں مقام حاصل کر ليا۔
تصوّر
سودھودلت ادب دے تصوّر اُتے طویل بحثاں ہوئیاں۔ ایہ سوال دلت ادب وچ نمایاں طور اُتے نظر آؤندا اے کہ دلت ادب کوݨ لکھ سکدا اے، یعݨی ذاتی تجربات ہی مستند ہوݨ گے یا دلتاں دے تئیں اظہار ہمدردی اُتے مشتمل تحریراں نوں وی دلت ادب وچ جگہ ملے گی۔ معرُوف دلت ادیباں دے نزدیک چونکہ اعلا ذات نے دلتاں دے درد نوں نئيں سمجھیا، اس لئی اوہ دلت ادب نئيں لکھ سکدے۔ بھاويں ایہ رائے وَدھ دناں تک قائم نئيں رہی، لیکن شُرُوع وچ ایہ موضُوع بحث سی ایہ سوال مراٹھی زبان دے برخلاف ہندی وچ وَدھ اُٹھیا۔ آخر وچ اس گَل اُتے اتفاق ہُندا نظر آیا کہ دلت ادب اسّی تے نوّے دی دہائی وچ اُبّھر کے سامݨے آؤݨ والی اک ادبی تحریک اے جس وچ دلت سماج وچ پیدا ہوݨ والے نمایاں تخلیق کاراں نے حِصہ لیا تے اوہنوں ادب دی وَکھ وَکھ رو باور کراؤݨ دی کوشش کيتی۔[۱]
تریخ
سودھواگرچہ ادب دے میدان وچ دلت طبقے دی موجودگی بدھ مت دے دور توں نظر آؤندی اے لیکن ہدف بݨا کے انسانی حقُوق دی تحرِیک دے شکل وچ دلت ادب وِیہويں صدی عِیسوی وچ سامݨے آیا۔[۲] رویندر پربھات نے اپنے ناول "تاکہ بچا رہے لوک تانتر" وچ دلتاں دی سماجّی حیثیت اُتے مبسوط بحث کيتی اے۔ ہور ڈی این سنگھ نے اپنی کتاب "دلت ساہتیہ دے پرتیمان" وچ ہندی دلت ادب دی تریخ نوں مفصّل بیان کيتا اے۔
ہندی دے معرُوف دلت ادیب
سودھو- وپن بہاری
- کیلاش وانکھیڑے
- سوہن پال سمناكشر
- اونیش راہی
- کیلاش چند چوہان
- بہاری لال ہریت
- آنند سوروپ بودھ
- مہاشے نتھو رام تامر میلی
- پروفیسر شتروگھن کمار
- اوم پرکاش والمیکی
- دھرم ویر
- موہن نے مشرائے
- کنول بھارتی
- سنجیو خدشاه
- شيوراج سنگھ بے چین
- تیج سنگھ
- سورجپال چوہان
- جے پرکاش كردم
- تلسی رام
- چمن لال
- ومل تھورات
- بدھ شرن ہنس
- دیانند بٹاوہی
- كوشليا بیشنتری
- ماندا پرساد
- چدربھان پرساد
- سی بی بھارتی
- امراؤ سنگھ جاٹو
- اجے ناوريا
- روپ ناراین سونکر
- رتن کمار سامبھريا
- راجیش کمار بودھ
- رجت رانی مینو
- ڈی این سنگھ
- ایش کمار گنگانی
- دلیپ کٹھیریا
- اروند بھارتی
- مسافر بیٹھیا
- جگدیش پنکج
- اسنگ گھوش
- اجے يتيش
- رما شنکر آریہ
- کاویری
- دیو ناراین پاسوان دیو
- ویر چندر داس
- تیج پال سنگھ تیج
- سدیش تنور
- سنیل کمار سمن
- رجنی تلک
- ہیم لیا مہیشور
- پریم كپاڈيا
- نریندر کمار آریہ
- اجے چودھری
- ڈاکٹر وجے بھارتی