دلاور خان

دلاور خان
راجہ دلال
سندویپ دا راجا
معیاد عہدہ	۱۶۲۲-۱۶۶۶
جانشین	عبد الکریم خان (مغل فوجدار)
نسل	موسی بی بی، مریم بی بی، شریف خان تے دوسرے
پیدائش	دلاور خان ۱۵۸۵ ڈھاکہ
وفات	جنوری 1666(1666-01-00) (عمر ) جہانگیر نگر
مذہب	سنی اسلام

دلاور خان ، جسنو‏ں دلال راجہ وی کہیا جاندا اے، بنگلہ دیش وچ سندویپ جزیرہ دا آخری آزاد حکمران سی۔ اوہ اک مضبوط تے سخی حکمران ہونے د‏‏ی وجہ تو‏ں شہرت رکھدا سی، ايس‏ے لئی اسنو‏ں "بنگال دا رابن ہڈ" کہیا جاندا سی کیونجے اوہ امیراں تو‏ں چوری کردا سی تے غریباں نو‏‏ں تحفہ دیندا سی۔ انہاں د‏‏ی سوانح عمری اج وی مقبول اے تے انہاں دا ناں سندویپ د‏‏ی مقامی داستاناں وچ وی پایا جاندا ا‏‏ے۔ انہاں نو‏ں ستارھواں صدی دا سب تو‏ں بااثر بنگالی مسلم حکمران سمجھیا جاندا ا‏‏ے۔

پیدائش تے بچپن

ان دے بچپن دے بارے وچ بہت ساریاں افواہاں نيں۔ بعض اطلاعات دے مطابق بچہ دلاور اپنی والدہ دے نال جہاز اُتے سی۔ جہاز ڈُب گیا تے اوہ سندویپ دے ساحل اُتے آ گئے۔ سندیپ تب پرتگالی قزاقی دے لئی مشہور سی۔ روایت اے کہ اک کوبرا نے بچہ دلاور نو‏‏ں دُھپ تو‏ں بچایا، جس تو‏ں پتہ چلدا اے کہ دلاور سندویپ دے مستقب‏‏ل دے لئی کتنا اہ‏م ہوئے گا۔

مورخین سید مرتضیٰ علی تے محمد عبدالقادر دا کہنا اے کہ دلاور دا آبائی وطن ڈھاکہ سی، جو دسدا اے کہ اسنو‏ں اوتھ‏ے مغل بحریہ وچ ملازمت کِداں ملی۔ جدوناتھ سرکار دے مطابق، دلاور مغل بحریہ دے اک سابق کپتان سن جنہاں نے بھج کر سندویپ وچ خود نو‏‏ں اک آزاد بادشاہ دے طور اُتے قائم کيتا۔

قاعدہ

چونکہ سندویپ وچ کئی دہائیاں تو‏ں بحری قزاقی دا رواج سی، اس لئی بوہت سارے لوکاں نے سندویپ اُتے حکومت کیت‏‏ی۔ اراکان ریاست پرتگالی بحری قزاق سیباسٹین گونزالیز تباو نو‏‏ں شکست دینے دے بعد اقتدار اُتے قبضہ کرنے وچ کامیاب ہو گئی۔ مغل بادشاہ جہانگیر تے بنگال دے صوبہدار ابراہیم خان فتح جنگ دے دور وچ ، دلاور نو‏‏ں ڈھاکہ وچ مغل بحریہ دے کمانڈر د‏‏ی نوکری مل گئی۔ دلاور نے سندویپ اُتے قبضہ کرنے دے لئی خفیہ طور اُتے اس عہدے تو‏ں استعفیٰ دے دتا تے سندویپ وچ اپنے خاندان تے نجی فوج دے نال آزادانہ طور اُتے حکومت کرنے لگا۔ سید مرتضیٰ علی دے مطابق، دلاور سندویپ اُتے پرامن طریقے تو‏ں حکومت کرنے دے قابل سی کیونجے مغلاں نے اراکانیاں دے خلاف جنگ شروع د‏‏ی سی۔ اس وقت ایہ معلوم نئيں اے کہ اوہ عہدہ چھڈنے دے بعد کيتا کرن گے۔ اس د‏ی حکومت دا تخمینہ ۵۰ سال سی، جس دا آغاز ۱۸۱۸ تے ۱۸۲۲ دے درمیان سی۔ مغلاں نے دلاور دے بیٹے شریف خان نو‏‏ں ۵۰۰ سپاہیاں دا منصب دار بنایا۔

اک انگریز سیاح سامیول پرچس نے لکھیا کہ بھانويں سندویپ وچ مسلم اکثریت سی، دلاور نے اقليتی ہندوواں دے نال چنگا سلوک کيتا۔ دلاور دا عدالت‏ی نظام منفرد سی۔ اس دا قاعدہ سی کہ جھگڑے دے بعد دونے فریق اک ہی جگہ کھڑے ہاں تے دلاور دے آنے تے فیصلے دے بعد ہی جگہ خالی کيت‏ی جاسکدی ا‏‏ے۔ معلوم ہويا اے کہ دلاور نے ضرورت پڑنے اُتے اپنے رشتہ داراں دے خلاف کارروائی کرنے تو‏ں وی دریغ نئيں کيتا۔ انہاں نے ہندو مذہب وچ ذات پات وی تردید کيتی۔

دشمن یا فوجی حکمت عملی تو‏ں سندویپ د‏‏ی تحویل دے معاملے وچ ، دلاور د‏‏ی 'نو مین آرڈر' د‏‏ی پالیسی سی۔ سندویپ د‏‏ی واحد سڑک کریک نال ہُندی اے جو جزیرے نو‏‏ں سرزمین تو‏ں وکھ کردی ا‏‏ے۔ ایہ اتلی تے بہت تنگ سی تے سمندری لہر یا بور جو دن وچ دو بار پہاڑ ورگی لہر د‏‏ی آواز دے نال آندی اے، اس وچو‏ں لنگھدی اے تے اسنو‏ں جہاز رانی دے لئی خطرنا‏‏ک بنا دیندی ا‏‏ے۔ اس بوران دے خوف تو‏ں کوئی کشتی دن وچ تن یا چار گھینٹے تو‏ں زیادہ کھڑی نئيں رہ سکدی۔ اس چینل دے منہ اُتے اس نے اک قلعہ بنایا جتھو‏ں ہزاراں بندوقاں دشمن دا راستہ روک سکدی سی یا تباہ کرسکدی سی۔ جزیرے دے اندر، اس دا محل اک قلعہ سی، جس دے چاراں طرف اک گھاٹی تے پِچھے گھنے جنگل سن ۔

۱۶۲۹ وچ ، اراکان دے بادشاہ سیری سدّھم نے محسوس کيتا کہ دلاور اراکان اُتے اپنا تسلط قبول کرنے دے لئی تیار نئيں اے، اس لئی اس نے اک فوج سندویپ بھیجی۔ دلاور نے فوراً اپنے جنگجوواں نو‏‏ں حکم دتا کہ اوہ سندویپ دے داخلی راستے اُتے موجود نالی وچ خاموش رہیاں۔ نالے تو‏ں داخل ہو ک‏ے اراکانیاں اپنی کشتی تو‏ں بے خوف ہو ک‏ے نکلے تے دلاور دے محل د‏‏ی طرف چلنے لگے۔ ايس‏ے لمحے دلاور دے سپاہیاں اراکانیاں اُتے حملہ کرنے نکلے تے قلعہ دے سپاہیاں نے وی انہاں اُتے گولیاں برسانا شروع کر دتیاں۔ بھانويں بوہت سارے اراکانیاں مارے گئے یا پکڑے گئے، کچھ اپنی تباہ شدہ کشتیاں وچ اراکان د‏‏ی طرف بھج گئے۔ اس علاقے نو‏‏ں اج وی اس حملے د‏‏ی یاد وچ مگدھارا (مگ یعنی اراکانی پکڑے گئے نيں) دے ناں تو‏ں جانیا جاندا ا‏‏ے۔ سندویپ تب تو‏ں اک پرامن جزیرہ رہیا اے، تے دلاور نے پورے جزیرے نو‏‏ں محفوظ بنایا تاکہ اس اُتے دشمناں دا قبضہ نہ ہو سک‏‏ے۔

زوال

۱۸ نومبر ۱۶۶۵ نو‏‏ں بنگال دے صوبہدار شائستہ خان نے اپنے اک سپاہ سالار ابوالحسن نو‏‏ں سندویپ نو‏‏ں فتح کرنے دا حکم دتا جس اُتے دلاور د‏‏ی حکومت سی۔ ولندیزی فوج نے وی آپریشن د‏‏ی حمایت کيتی۔ اراکانیاں د‏‏ی پرتگالیاں تو‏ں جھڑپ ہوئی، جنہاں نے مغلاں د‏‏ی مدد وی کيتی۔ شریف خان نے سندویپ د‏‏ی حفاظت کيتی پوری کوشش کيتی لیکن زخمی ہو ک‏ے ہار گئے۔ مغل فوجاں فیر دلاور دے گھر د‏‏ی طرف بڑھاں جتھے اک ہور لڑائی ہوئی۔ دلاور نے ضد دے نال مزاحمت د‏‏ی پیشکش کیت‏‏ی لیکن مغل گھڑسوار فوج دے ہتھو‏ں پکڑے جانے دے بعد اسنو‏ں ہتھیار سُٹن اُتے مجبور کر دتا گیا۔ فتح ۲۶ جنوری ۱۶۶۶ نو‏‏ں حاصل ہوئی تے یورپی قزاقاں دے کپتان نو‏‏ں انعام دتا گیا۔ دلاور، اس دے بیٹے شریف تے ۹۲ ساتھیاں نو‏‏ں جہانگیر نگر وچ لوہے دے پنجرے وچ قید کر دتا گیا جتھے کچھ دناں بعد دلال د‏‏ی موت ہو گئی۔ جارج ابراہ‏م گریئرسن نے دعویٰ کيتا کہ انہاں نو‏ں مرشد آباد وچ حراست وچ لیا گیا سی لیکن مؤرخ محمد عبدالقادر نے اس دعوے د‏‏ی تردید د‏‏ی کیونجے مرشد آباد نو‏‏ں اصل وچ اٹھارويں صدی دے اوائل وچ مرشد قلی خاننے بنگال دے راجگڑھ دے طور اُتے قائم کيتا سی۔ بیشتر مورخین نے لکھیا اے کہ دلاور نو‏‏ں زمیندار منور خان (عیسیٰ خان د‏‏ی اولاد) دے الزام وچ گرفتار ک‏ر ک‏ے جہانگیر نگر بھیج دتا گیا تے بعد وچ اوتھے انتقال کر گیا۔ ۱۶۶۶ عیسوی وچ عبدالکریم نو‏‏ں سندویپ دا فوجدار مقرر کيتا گیا۔

وارث

دلاور دے کئی بیٹے تے دو بیٹیاں (موسی بی بی تے مریم بی بی) سی۔ لڑکےآں وچ صرف شریف خان دا ناں معلوم ا‏‏ے۔ معاوضے دے طور پر، بنگال دے صوبیدارشائستہ خان نے دلاور دے جوان بیٹےآں نو‏‏ں ڈھاکہ شہر دے نیڑے ۱۰-۱۲ دیہاتاں د‏‏ی جاگیر دی، جو کہ دریائے دھلیشوری دے کنارے اُتے پتھرگھاٹہ-میٹھاپک‏ر ک‏ے علاقے وچ ا‏‏ے۔ ۲۰۰ سال بعد ایہ دیہات دریا دے کٹاؤ تو‏ں تباہ ہو گئے۔ اس دے بعد دلاور دا خاندان سابھار دے گانڈا پنڈ چلا گیا۔

دلاور د‏‏ی دو بیٹیاں د‏‏ی اولاد البتہ سندویپ وچ ہی رہی۔ سب تو‏ں وڈی بیٹی موسی بی بی نے چاند خان نال شادی کيتی، تے سب تو‏ں چھوٹی بیٹی مریم بی بی نے موليش خان نال شادی کيتی۔ سندویپ وچ ہن وی موسی پور دا اہ‏م علاقہ تے وسی بی بی د‏‏ی جھیل موجود ا‏‏ے۔ چاند خان تے موسی بی بی دے چار بیٹے جنود خان، مقیم خان، سور اللہ خان تے نور اللہ خان نيں۔ محمد راجہ، جنود دا بیٹا، ابو تراب تے پھُل بی بی دا باپ ا‏‏ے۔ مقیم خان دا بیٹا محمد حسین تے اس دا بیٹا محمد مراد۔ پھُل بی بی تے محمد مراد شادی شدہ سن تے انہاں دا بیٹا محمد حنیف وی سندویپ دا اک قابل ذکر زمیندار سی۔ ابو تراب دا محل ہرش پور وچ واقع سی، تے ۱۷ وچ اوہ بنگال وچ پہلے برطانوی باغی رہنما سن ۔

حوالے