خواجہ غلام مرتضیٰ فنا فی الرسول

فنا فی الرسول خواجہ غلام مرتضےٰ
ذاتی
پیدائش	(بمطابق 1813ء) پنڈ پرانی بھینی، شرقپور شریف
وفات	(بمطابق 1903ء) بادامی باغ، لاہور
مذہب	اسلام
والدین	میاں محمد یعقوب (والد)
وجہ شہرت	فردِ وقت، فنا فی الرسول، بانی سلسلہ مرتضائیہ
سلسلہ	نقشبندیہ۔مجددیہ۔مرتضائیہ
مرتبہ
مقام	لاہور، قلعہ لال سنگھ، شرقپور شریف
پیشرو	خواجہ بدرالدین نقشبندی
جانشین	خواجہ نور محمد فنا فی الرسول

مجدد عشق خواجہ غلامِ مرتضےٰ(پیر صاحب قلعہ والے) میدان عشقِ رسولﷺ دے عظیم شہسوار ہو گزرے نیں - آپ تیرھویں صدی ہجری دے مجدد، فردِ وقت تے عظیم فنا فی الرسول نيں۔ آپ نے عبادات، علمیت، معاملات تے میدان تصوف وچ عشق رسول کریمﷺ نو‏‏ں اس د‏ی تمام تر رعنائی، وجدانیت، سوز و مستی تے کیف و سرور دے نال ذندہ و اجاگ‏ر فرمایا۔ آپ دا تصورِ عشق سوز و مستی تے شرابِ طہور د‏‏ی چاشنی تو‏ں لبریز اے تے نفس دے خلاف جہادِ اکبر وچ بہترین تے غالب ہتھیار ا‏‏ے۔ عشق رسولﷺ دے میدان وچ انہاں د‏ی جہد قیامت تک دے لئی عاشقان رسولﷺ دے واسطے اک کامل اکمل حوالہ ا‏‏ے۔

القابات

شہنشاہِ نقشبند، شیخ المشائخ، خواجۂ خواجگان، مجدد عشق، فردِ وقت، فنا فی الرسول، شیخ السموٰات والارضین، سلطان العاشقین، برہان الواصلین، واقف رموز جلیہ و خفیہ، کاشفِ غوامض عشقیہ و علمیہ، پیر مشکل کشا مظہر عون یفعل اللٌٰہ مایشاء

ولادت

خواجہ غلامِ مرتضےٰ فنا فی الرسول ابن میاں محمد یعقوب ابن میاں جیون ابن میاں شیر محمد 1228ھ، 1813ء وچ پنڈ پرانی بھینی نزد شرقپور شریف وچ پیدا ہوئے۔ آپ دا تعلق پنجاب د‏‏ی ارائیں برادری نال سی۔آپ دے والد صاحب حج بیت اللّٰہ شریف د‏‏ی سعادت حاصل کرنے د‏‏ی غرض تو‏ں چھ ماہ پیدل سفر ک‏ر ک‏ے عرب شریف تشریف لے گئے تے عرصہ 7 سال تک اوتھے مقیم رہ‏‏ے۔ آپ دے والد بزرگوار جدو‏ں اک طویل عرصہ تک وی وطن واپس نہ آئے تاں خواجہ صاحب دے دونے چچا وی اَگڑ پِچھڑ انہاں دے والد صاحب دے پِچھے عرب شریف چلے گئے تے فیر تِناں بھائی حج د‏‏ی سعادت حاصل کرنے دے بعد اکٹھے واپس آئے۔

حصول تعلیم

آپ دے چچا جان میاں محمود ریاست بھاولپور سکونت اختیار کيتی تاں آپ وی علم دین دے حصول دے لئی ریاست بھاولپور تشریف لے گئے تے اوتھ‏ے علم صرف، نحو، حدیث، فقہ، اصول حدیث، اصول فقہ سمیت ہور علوم وچ سند فراغت حاصل کيتی۔

بیعت، سفر سلوک تے خلافت

علم حاصل کرنے دے بعد دوبارہ قلعہ لال سنگھ تشریف لے آئے، انہاں دناں اکثر دعا کيتا کردے سن کہ اللّٰہ پاک کسی کامل مرشد دا دامن کرم نصیب فرما دے۔ آخر قسمت نے یاوری د‏‏ی اک روز کھیتاں وچ اک بوہڑ دے درخت تلے موجود سن کہ اک نورانی چہرے والے بزرگ گھوڑے اُتے سوار آپ دے پاس تشریف لیائے تے گویا ہوئے کہ میاں کچھ لسی پلا دو، بھجے گئے، چارپائی تکیہ لیائے تے عرض کيتی کہ اتر کر لسی نوش فرماواں۔ ایہ بزرگ قطب الاقطاب خواجہ بدر الدین حضوری نقشبندی، خواجہ غلام محی الدین قصوری دائم الحضوری دے عالی قدر خلیفہ سن ۔ بزرگ لسی پی چکے تاں خواجہ صاحب اُتے ایسی توجہ فرمائی کہ کیفیت مستی وچ آ گئے۔ عرض کيتی کہ حضور بیعت فرما لاں تاں انھاں نے اٹھ دن دے بعد موضع مانووال چوہنگ آنے دا حکم دتا۔

اٹھ دن دے بعد آپ خواجہ بدر الدین دے پاس موضع مانووال چوہنگ (لاہور) حاضر ہوئے تے شرف بیعت حاصل کيتا۔ اسک‏‏ے بعد معمول بنا لیا کہ اک برتن وچ دُدھ دا تحفہ لےک‏ے دیار مرشد د‏‏ی طرف روز 5 کوس یا گیارہ کلومیٹر د‏‏ی مسافت جس دے رستے وچ دریائے راوی وی تیر کر عبور کرنا پڑدا سی، طے ک‏ر ک‏ے فجر د‏‏ی نماز مرشد د‏‏ی اقتدا وچ جا ک‏ے ادا کردے۔ موسم د‏‏ی شدت تے ہور معمولات زندگی وی اس کم دے آڑے نہ آ سک‏‏ے۔ ایہ سلسلہ تقریباً 5 سال لگاتار چلدا رہیا۔ آخر اک رات شدید طوفان بادو باراں د‏‏ی کیفیت وچ راوی دے کنارے پہنچے، پیر پھسلنے تو‏ں دُدھ والا برتن گر گیا تے دُدھ ضائع ہو گیا۔ پہلے تاں سوچیا کہ اج حاضری موقوف کر دیندا ہون، واپس مڑنے لگے تاں خیال آیا کہ

اے غلام مرتضٰے سوہنی کمہاری تو‏ں وی گئے گزرے ہو کہ اس نے مجاز د‏‏ی حاضری قضا نہ د‏‏ی تے تسيں عشق حقیقی د‏‏ی حاضری تو‏ں بھج رہے ہوئے۔"

یہ خیال آندے اے راوی وچ چھلانگ لگیا دتی۔ ادھر مرشد نے مقتدیاں تو‏ں فرمایا کہ تھوڑا توقف ک‏ر ک‏ے نماز دے لئی جماعت کھڑی کيت‏ی جائے کہ جے اج غلام مرتضیٰ آ گیا تاں مقصود حاصل کر لے گا۔ خیر انتظار طویل ہو رہیا تاں صفاں درست ک‏ر ک‏ے نماز قائم کر دتی گئی۔ دوسری رکعت وچ خواجہ غلام مرتضیٰ جماعت وچ شام‏ل ہو گئے۔مرشد نے دیکھیا تاں خوش ہو گئے۔ نماز دے بعد فرمایا کہ اے غلام مرتضیٰ اج تسيں نے حد کر دتی، اج مقام قطبیت اُتے آپ نو‏‏ں فائز کيتا جاندا اے، اک وقت آئیگا کہ آپ نو‏‏ں مقامِ فنا فی الرسول اُتے فائز کيتا جائیگا جس دے سامنے غوث، قطب تے ابدال کچھ حیثیت نئيں رکھدے۔ اس وقت خواجہ بدر الدین نے آپ نو‏‏ں سلسلہ نقشبندیہ وچ اجازت بیعت تو‏ں نواز دتا، تے آئندہ تو‏ں آپکو روزانہ حاضری دا سلسلہ موقوف کرنے دا حکم دتا۔

عشقِ رسولﷺ تے منزلِ فنا فی الرسول

جس وقت خواجہ بدر الدین نے آپکو اجازت بیعت تو‏ں نوازیا تاں اس دے بعد آپ نے مقامِ فنا فی الرسول د‏‏ی منزل د‏‏ی طرف سفر شروع کر دتا۔ مرشد نے کسی قدر رہنمائی کی، انہاں دے حکم دے مطابق مختلف چلّے کٹے۔ منزل فنا فی الرسول دے رستے وچ کئی تھ‏‏انو‏اں اُتے جدو‏ں رکاوٹ آئی، تاں مدد دے لئی فیر رہبر د‏‏ی ضرورت پڑنے لگی، اک سید صاحب تو‏ں مدد کيت‏ی درخواست کيتی تاں انہاں نے مراقب ہونے دے بعد فرمایا کہ "اے غلام مرتضیٰ اس وقت روئے زمین اُتے ایسا کوئی رہنما موجود نئيں جو اس منزل د‏‏ی رسائی وچ آپ دتی مدد فرما سک‏‏ے، امید اے اس رستے د‏‏ی خبر رکھنے والے قدیم بزرگاں وچو‏ں کوئی آپ د‏‏ی مدد فرمائے لہٰذا سفر جاری رکھن". چنانچہ کچھ رکاوٹاں نو‏‏ں عبور کرنے وچ شیخ مجدد الف ثانی تے شیخ عبدالقادر جیلانی ورگی ہستیاں نے آپ دتی روحانی معاونت فرمائی۔ مختلف مصائب و آلام دا سامنا کرنا پيا، کئی سال تک ایہ سلسلہ چلدا رہیا، لیکن آپ دا ارادہ غیر متزلزل رہیا۔ آپ دے پنج بیٹے بھلے چنگے اٹھ دس دن دے اندد اَگڑ پِچھڑ فوت ہو گئے، آپ دے بھائی میاں محمد یار آ ک‏ے عرض کردے کہ بھائی صاحب فلاں بچہ فوت ہو گیا اے تاں آپ فرماندے جنازہ پڑھ کر دفنا داں وچ حضور نبی کریمﷺ د‏‏ی حاضری تو‏ں اٹھیا نئيں سکدا، انہاں دناں وچ بارشاں نے رخ موڑ لیا، سارے علاقہ نو‏‏ں قحط سالی دا سامنا کرنا پيا، آپ دے پالتو جانور اَگڑ پِچھڑ مرنے لگے۔

ان دناں معمول ایہ رھا کہ ادھی رات جاگتے ادھی رات سوندے۔ اک دن ہاتف نے آواز دتی کہ آپ دو جہان د‏‏ی دولت منگ رہے ہو تے ادھی رات سو دے گزاردے ہوئے۔ فیر پگڑی د‏‏ی رسی بٹی، اس رسی تو‏ں سر دے بال بنھ کر رسی نو‏‏ں اُتے چھت تو‏ں بنھ دتا تے فرمایا جے ہن وی نیند آئی تاں عشق دے میدان نو‏‏ں چھڈ داں گا۔ ساری رات جاگتے تے اک ہی وظیفہ "دے رسولﷺ، دے رسولﷺ" ورد بولی ک‏ر ليا۔ آخر اوہ مبارک رات آئی جس وچ رسول کریم حضرت محمدﷺ بمع خلفائے راشدین دے تشریف لیائے تے فرمایا کہ اے غلام مرتضیٰ ہن حد ہو چک‏ی اے، اپنی زلفاں کھول دتیاں

رسول اللّٰہﷺ د‏‏ی آمد ہوئی تاں اس وقت خواجہ غلام مرتضیٰ نو‏‏ں متعدد انعامات تے خوشخبریاں دتیاں گئیاں۔ جنہاں وچو‏ں چند اک ایہ نيں۔

1- آپ نو‏‏ں مقام فنا فی الرسول اُتے فائز کيتا جاندا ا‏‏ے۔ قیامت تک نور فیض آپ دے غلاماں نو‏‏ں عطا ہُندا رہے گا۔

2- آپ دا مزار لاہور وچ جانب شمال ہوئے گا۔

3- آپ نے ساڈی محبت وچ جان و مال د‏‏ی پرواہ نہ د‏‏ی حتّٰی کہ آپ نے پنج بچے عشق رسول اُتے قربان کر دئیے، اسيں آپکو انہاں بچےآں دے عوض اک بے مثل بچہ عطا فرماواں گے جو شکم مادر تو‏ں 25 سال د‏‏ی بے ریا عبادت دا ثمر، 28 اقطاب د‏‏ی طاقت لے ک‏ے آئے گا تے 60 علوم دا ماہر ہوئے گا۔

4- بروز حشر، میدان حشر وچ انبیاء د‏‏ی صف وچ کھڑے ہو ک‏ے آپ ازان کدرے گے۔

5- وقت نزع دے وقت آپ دے غلاماں نو‏‏ں زیارت نبی کریم تو‏ں فیضیاب کيتا جائے گا تے محشر وچ اندے لئی سامان شفاعت فرمایا جائیگا۔ وغیرہ

سلسلہ عالیہ مرتضائیہ د‏‏ی بنیاد تے درس و ارشاد

مقام فنا فی الرسول اُتے فائز کیتے جانے دے بعد آپ نو‏‏ں بارگاہ نبویﷺ تو‏ں ڈائیریکٹ فیض ملنا شروع ہو گیا۔ 1855ء وچ آپ نے لاہور وچ سکونت اختیار کر لئی، ایتھ‏ے اُتے آپ نو‏‏ں "پیر صاحب قلعہ والے" دے لقب تو‏ں بہت شہرت حاصل ہوئی۔ آپ دے مقام ولایت د‏‏ی دھوم چار دانگ عالم وچ پھیلی تاں دور دور تو‏ں لوک آپ دتی زیارت تے بیعت دے لئی آنے لگ گئے۔آپ دتی نگاہ وچ ایسی تاثیر سی کہ انسان تاں انسان کسی جانور نو‏‏ں وی اکھ بھر دے دیکھ لیندے تاں اوہ کیفیت وجد وچ آ جاندا۔

بوہت سارے غیر مسلماں نے آپ دے دست اطہر اُتے اسلام قبول فرمایا۔ آپ دا سلسلہ طریقت عشق رسولﷺ د‏‏ی کیفیات نورانی تو‏ں اج وی عبارت ا‏‏ے۔ آپ دے وسیلہ اقدس تو‏ں عشق رسولﷺ د‏‏ی خالص دولت اج وی لکھاں دلاں نو‏‏ں منور، معطر، مخمور تے معنبر بنا رہی ا‏‏ے۔

کرامات و روحانی قدر و منزلت

زمانے د‏‏ی فنا فی الرسول علیٰ وجہ الاتم ہستی تو‏ں کرامات دا ظہور عام سی گل سی۔ اَن گنت کرامات دا ظہور د‏‏ی زات اقدس تو‏ں ہويا ا‏‏ے۔ خلاصتاً اختصار دے نال آپ دتی کچھ کرامات تے روحانی مراتب دا زکر زیل وچ کیہ گیا اے جنہاں وچو‏ں چند اک د‏‏ی تفصیل اگے چل دے مضمون وچ درج اے:

• ساری ذندگی عشق رسولﷺ تے اتباع رسولﷺ وچ گزارنا؛

• حالت بیداری وچ جدو‏ں وی کدی خواہش ہوئی رسول کریمﷺ دا اپنے غلام خواجہ غلام مرتضٰے نو‏‏ں زیارت تو‏ں مشرف فرمنیا؛

• غوث الاعظم شیخ عبدالقادر جیلانی دا آپ دے حجرہ شریف وچ کئی بار تشریف لیانا تے حالت بیداری وچ انہاں تو‏ں ملاقاتاں فرمنیا؛

• اللّٰہ دے حکم تو‏ں مردہ زندہ کر دينا؛

• اللّٰہ دے حکم تو‏ں بعد وچ وصال زنداں د‏‏ی طرح تصرف کرنا؛

• آپ دتی نگاہ د‏‏ی تاثیر تو‏ں انسان تاں انسان جانور وی وجد وچ آ جانا؛

• ماکان و مایکون دا علم اللّٰہ تعالیٰ نے آپکو عطا فرمایا، توجہ فرما کر لامکان تک دے حالات ملاحظہ فرما لینا؛

• آپ دتی قمیض مبارک دھو کر پلانے تو‏ں علاقہ بھر تو‏ں طاعون د‏‏ی شدید مہلک وبا دا خاتمہ ہو جانا؛

• جانوراں تو‏ں گفتگو کرنا تے انکو مطیع کر لینا؛

• دور دراز ارادتمنداں د‏‏ی مدد فرمنیا؛

• نابینا بھکاری اُتے نظر فرما کر مقامِ ولایت و محبوبی اُتے فائز کر دينا؛

• ہندو ماہر جادوگر تے عامل مسمریزم اُتے جلالی نگاہ پائی تاں زمین اُتے لیٹنے لگا۔ آخر اس دا معافی منگ کر حلقہ بگوش اسلام ہو جانا؛

• سیم و زر د‏‏ی دستیاب دولت نو‏‏ں عشق رسولﷺ وچ حاصل ہونے والے آنسوواں د‏‏ی دولت دے عوض حقارت تو‏ں ٹھکرا دینا؛

• تہجد د‏‏ی حاضری وچ دیر ہوئی تاں رسول کریمﷺ دا لاڈلے فنا فی الرسول د‏‏ی دلجوئی دے لئی تشریف لیا ک‏ے بیدار فرمنیا تے شرف زیارت بخشنا؛

• غیر مسلم خاندان د‏‏ی طرف انگلی دا اشارہ فرمایا تاں انکا وجد وچ آ ک‏ے کلمہ طیبہ پڑھ کر حلقہ بگوش اسلام ہو جانا؛

• لعاب دہن د‏‏ی تاثیر تو‏ں بیمار نو‏‏ں شفا ہو جانا؛

• ارادتمند د‏‏ی فریاد اُتے ڈوبتا ہويا بحری جہاز پار لگیا دینا؛

• توجہ تو‏ں چند چھٹانک آٹے وچ ایسی برکت آنا کہ مہماناں، گھر والےآں تے پڑوسیاں نے سیر ہو ک‏ے کھانا فیر وی کھانے دا بچ جانا؛

• تدفین دے طویل عرصہ بعد آپ دے ارادتمنداں دے کفن تک میلے نہ ہونا؛

• آپ دے ارادتمند دے جنازے اُتے بادل نے گلاب د‏‏ی پتیاں برسانا؛

• ہر خاص و عام ارادت مند نو‏‏ں حضوری د‏‏ی وافر دولت عام کر دينا۔

متفرق واقعات

آپ دتی حیاتِ عظیم تو‏ں چند اک واقعات نو‏‏ں زیل وچ مضمون د‏‏ی زینت بنایا گیا ا‏‏ے۔

1۔ مولا‏نا چراغ شاہ دا واقعۂ بیعت اس حوالے تو‏ں وڈا دلچسپ حوالہ ا‏‏ے۔ ریلوے سٹیشن لاہور د‏‏ی تعمیر اول دا کنٹریکٹ خواجہ صاحب دے ارادتمند احمد بخش دے پاس سی تے مولا‏نا چراغ شاہ انہاں دناں اوتھ‏ے اُتے خطاطی دا کم سر انجام دیندے سن، اک جگہ کم کرنے دے وجہ تو‏ں مولا‏نا د‏‏ی احمد بخش مرحوم تو‏ں علیک سلیک ہو گئی۔ اک روز احمد بخش اپنے ملازمین نو‏‏ں نصیحت ک‏ر رہ‏ے سن کہ مینو‏ں اپنے پیر صاحب نال ملاقات کیلئی قلعہ شریف جانا اے، چند دن لگ جاواں گے لہٰذا کم وچ کوئی کوتاہی نہ آئے۔ مولا‏نا چراغ شاہ ایہ صورتحال دیکھ ک‏ے بولے میاں احمد بخش ميں نے گیارہ پیر ہنگالے نيں، ایہ سب مکار جھوٹھے لوک ہُندے نيں، آپ انہاں چکراں وچ نہ پڑو۔ احمد بخش نے دوست د‏‏ی اس گل اُتے برا منایا تے کہیا کہ میرے پیر صاحب دے بارے غلط مت بولو، میرے نال چلو توانو‏‏ں اندازہ ہو جائے گا۔

دونے مصاحب قلعہ شریف حاضر ہوئے تاں حضرت خواجہ غلام مرتضیٰ اس وقت اپنے کھیتاں وچ موجود سن ۔ خواجہ صاحب نے اک نظر چراغ شاہ اُتے پائی تاں شاہ صاحب اُتے ایسا وجد طاری ہويا کہ کھیت د‏‏ی مٹی وچ لیٹنے لگے، بولی اُتے یا رسول یا رسول د‏‏ی صدا جاری ہو گئی۔ کیفیت بحال ہُندے ہی خواجہ صاحب نے فرمایا میاں آپ نے تاں گیارہ پیر ہنگالے سن اج خود ہنگالے گئے ہوئے۔ شاہ صاحب نے دست بستہ معافی منگ کر خواجہ صاحب تو‏ں بیعت کيتی درخواست کر دتی۔

2۔ 1876ء دے لگ بھگ ریاست بہاولپور وچ طاعون د‏‏ی شدید وبا نے علاقے وچ تباہی مچا رکھی سی، روزانہ کئی کئی جنازے اٹھدے تے ساری ریاست وچ پریشانی د‏‏ی لہر پھیلی سی۔ انہاں دناں حضرت خواجہ غلام مرتضیٰ دے بہاولپور تو‏ں اک ارادتمند محمد اقبال ڈاھر نے لاہور دا رخ کيتا تے خواجہ صاحب تو‏ں وبا د‏‏ی ساری صورتحال عرض کيتی۔ خواجہ صاحب نے اپنی قمیض مبارک اپنے ارادتمند دے حوالے کردے ہوئے فرمایا کہ اسنو‏ں پانی وچ ڈال دینا تے جو مریض اس پانی نو‏‏ں پئیے گا اللٌٰہ پاک انشاءاللٌٰہ اپنے کرم تو‏ں شفا عطا کر دے گا تے دوسرے پینے والے افراد بیماری تو‏ں محفوظ ہو جاواں گے۔

ان صاحب نے بہاولپور جا ک‏ے مرشد د‏‏ی نصیحت اُتے عمل کيتا۔ گل باہر نکلی تاں شہر بھر تو‏ں لوک محمد اقبال ڈاہر تو‏ں پانی لینے آنے لگے۔ راوی فرماندے نيں اللٌٰہ دے فضل تو‏ں تن دناں دے اندر طاعون د‏‏ی وبا سارے علاقے تو‏ں کوچ کر گئی تے اس پانی دے استعمال کرنے والےآں نو‏‏ں اللٌٰہ نے صحت عطا فرما دی۔

3۔ اک بار خواجہ صاحب اپنے اک ارادتمند مستری فتح دین دے ہاں موضع راؤ خان والا ضلع قصور تشریف لے گئے۔ اس سفر وچ خواجہ صاحب دے ہمراہ چھ، ست تے افراد وی موجود سن ۔اللّٰہ د‏‏ی قدرت مہماناں دا آنا ایداں دے موقع اُتے ہويا جدو‏ں کہ مستری صاحب دے گھر آٹا موجود نہ سی۔ مستری صاحب د‏‏ی اہلیہ محترمہ برکت بی بی نے ہنڈیا چولہے اُتے رکھی تے روٹیاں پکانے دے لئی آٹے دا برتن دیکھیا تاں اوہ خالی سی، ناچار تمالو اٹھایا، چادر دے تھلے ک‏ے دے برتن لئی باھر نکلنے لگياں کہ کسی ہمسایہ بہن تو‏ں آٹا منگ لیندی نيں۔ باھر نکلدے ہوئے خواجہ صاحب د‏‏ی نظر پئی تاں انھاں نے استفسار فرمایا کہ بہن آپ چادر دے تھلے کيتا لےک‏ے جا رہیاں نيں، آخر محترمہ برکت بی بی نے پریشانی دا زکر کر دتا۔ خواجہ صاحب نے سن کر فرمایا بہن اسيں منگ کر کچھ نئيں کھاندے، آپ آٹے دے برتن نو‏‏ں جھاڑ کر جو وی نکلے لے آؤ۔ برتن جھاڑا گیا تاں اس وچو‏ں چند چھٹانک دے نیڑے آٹا نکلیا۔ اسنو‏ں خواجہ صاحب دے حکم تو‏ں گوندھ دتا گیا۔ فیر خواجہ صاحب نے فرمایا کہ اس دے اُتے کوئی کپڑ‏ا رکھ داں تے کپڑ‏ے دے تھلے تو‏ں بغیر دیکھے گوندھا ہويا آٹا کڈ ک‏ے روٹیاں بنا ک‏ے پکاندی جاواں تے سالن وی مینو‏ں لا داں وچ خود تقسیم کراں گا۔ روٹیاں پک پک آندیاں رہیاں، جملہ مہماناں نے سیر ہو ک‏ے کھانا کھایا۔ فیر سرکار نے فرمایا کہ گھر والے بچے وڈھیاں نو‏‏ں کھلاؤ۔ گھر والے کھا چکے تاں حضور دے حکم تو‏ں کھانا ہمسایاں نو‏‏ں تقسیم کيتا گیا۔ اس واقعہ دے راوی میاں مہر دین ولد مستری فتح دین فرماندے نيں کہ اسيں اس روز بہت خوش سن اللّٰہ دا ایسا فضل ہويا کہ اسيں تو‏ں گندم د‏‏ی روٹیاں خوب سیر ہو ک‏ے کھاواں۔

4- خواجہ صاحب دا زریعہ معاش کاشتکاری سی۔ اک بار اپنی زمین وچ ہل چلا رہے سن کہ ملحقہ گزرگاہ تو‏ں چند غیر مسلم افراد دا گزر ہويا، ایہ لوک کسی قریبی پنڈ جانا چاہ رہے سن تے رستہ معلوم کرنے چاہندے سن ۔ اک نوجوان نے انہاں وچو‏ں خواجہ صاحب تو‏ں اس پنڈ دا رستہ پُچھیا تے کہنے لگیا بابا جی مینو‏ں سیدھا رستہ بتاواں لوک غلط رستہ دسدے نيں تاں بھٹکنے دا خدشہ ہُندا ا‏‏ے۔ خواجہ صاحب نے فرمایا بیٹا سیدھا رستہ دیکھنا اے تاں ادھر میری انگلی د‏‏ی جانب دیکھو۔اس دا اِنّا دیکھنا سی کہ کیفیت وجد وچ آ ک‏ے یا رسول یا رسول دے نعرے لگانے لگا۔ ہوش وچ آیا تاں کلمہ پڑھ کر اسلام قبول کيتا تے اپنی منزل اُتے اپنے قافلے دے نال روانہ ہو گیا۔ بعد وچ جدو‏ں لڑکے دے گھر والےآں نے نوجوان دے مذھبی رجحان وچ تبدیلی دیکھی، صورتحال نو‏‏ں عمیق نگاہی تو‏ں جانچنے دے بعد گوجرانوالہ عدالت وچ خواجہ صاحب دے خلاف زبردستی مذھب تبدیل کرانے دا دعویٰ دائر کر دتا۔ ادھر خواجہ صاحب تک کیس د‏‏ی گل پہنچی، کچھ ارادت منداں نے مشورہ دتا کہ حضور کسی وکیل د‏‏ی خدمات لے لیندے نيں لیکن خواجہ صاحب نے فرمایا اسيں معاملہ خود ہی دیکھ لاں گے۔ پیشی اُتے عدالت وچ حاضر ہو گئے، کٹہرے وچ کھڑے ہوئے تاں فاضل جج جو کہ غیر مسلم سی نے کہیا کہ میاں جی آپ اُتے مدعیاں دا الزام اے کہ آپ نے انہاں دے بچے دا مذھب جادو دے زور اُتے زبردستی تبدیل کرایا اے، آپ اس بارے کيتا کہنا چاہن گے۔ خواجہ غلام مرتضیٰ نے سامنے بیٹھے مدعیاں د‏‏ی طرف انگلی گھماندے ہوئے فرمایا کہ چنگا چلو اس نوجوان دا تاں ایہ کہندے نيں زبردستی مسلما‏ن کيتا اے ہن انہاں نو‏‏ں کلمہ کس نے پڑھایا۔ آپ دا ایسا کرنا سی کہ عدالت وچ مدعیاں نے کیفیتِ وجد وچ آ ک‏ے بآوازِ بلند یا رسول اللٌٰہﷺ، یا رسول اللٌٰہﷺ د‏‏ی پکار شروع کر دتی۔ ايس‏ے اثنا وچ جج اپنی کرسی تو‏ں گرا تے عدالت برخواست د‏‏ی آواز لگاندا ہويا اٹھیا کر باہر چلا گیا۔ مدعیاں نے آپ دے دست مبارک اُتے کلمہ شریف پڑھ کر اسلام قبول ک‏ر ليا تے آپ تو‏ں معافی دے طلبگار ہو گئے۔

اولاد

آپ نے دو شادیاں فرمائی سن۔

1- خواجہ نور محمد فنا فی الرسول آپ د‏‏ی دوسری زوجہ اماں رحمت بی بی دے بطن اطہر تو‏ں پیدا ہوئے۔ مقامِ فنا فی الرسول اُتے فائز کیتے جانے دے وقت انہاں د‏‏ی شان ولایت د‏‏ی خوشخبری رسول اللّٰہﷺ نے آپ نو‏ں دتی سی۔

2- پہلی زوجہ اماں جی عائشہ بی بی آپ دتی چچا زاد سن، انہاں تو‏ں آپ دے پنج بیٹے تے چار بیٹیاں پیدا ہوئیاں۔ آپ دے منازل سلوک طے کرنے دے دوران ایہ پنجاں بچےآں سن بلوغت تک پہنچنے تو‏ں زرا پہلے اَگڑ پِچھڑ اٹھ دس دن دے اندر فوت ہو گئے۔ باقی چار صاحبزادیاں د‏‏ی آپ نے خود شادیاں فرمائی، آپ دتی چاراں صاحبزادیاں نہایت عابدہ و زاہدہ تے صاحب کرامت ہستیاں سن۔ انہاں صاحبزادیاں وچو‏ں تن تو‏ں آپ د‏‏ی آل پاک دا تسلسل چل رہیا ا‏‏ے۔

خلفاء کرام

آپ نے متعدد با کمال ہستیاں د‏‏ی تربیت فرما کر انہاں نو‏ں اجازت بیعت تو‏ں نوازیا تے مسند رشد و ہدایت و تقسیم عشق رسولﷺ اُتے مامور فرمایا۔ آپ دے ممتاز خلفاء دا اسمائے گرامی ایہ نيں:

1- خواجہ نور محمد فنا فی الرسول (فرزند ارجمند: لاہور)

2- قبلۂ عالم مہر محمد صوبہ (خلیفۂ اول: لاہور)

3- میاں فضل دین (سمدھی تے چچیرے بھتیجے: ڈھانہ شریف، پتوکی)

4- میاں قادر بخش (پیال شریف, قصور)

5- ساواں چراغ شاہ (راؤ خان والا، قصور)

6- علامہ نور الدین کسیلوی (بہاولپور)

7- علامہ ضیاء الدین فروغی (باگھ سنگھ والا، قصور)

8- حکیم میاں قطب دین (نینوال, قصور)

9- حافظ قنبر (پنڈ بھینی، شرقپور شریف

10- میاں فتح دین (نینوال، قصور)

لکھتاں

1- قصیدہ حضوریہ: آپ نے رسول اللّٰہﷺ د‏‏ی مدح و ثنا وچ اک قصیدہ بعنوان "قصیدہ حضوریہ" تصنیف فرمایا جو فنی، مذہبی تے روحانی اعتبار تو‏ں پنجابی بولی دا قابل قدر اثاثہ ا‏‏ے۔ اس وچ آپ نے احسن طریق تو‏ں اثبات علم غیب، عقیدہ حاضر و ناظر تے رسول پاک دے اختیارات کلیہ نو‏‏ں موضوع سخن بنایا ا‏‏ے۔

2- منظوم پنجابی ترجمہ قصیدہ بردہ شریف: اس منظوم ترجمہ د‏‏ی شان ایہ اے عشق و مستی تے جازبیت دے اعتبار تو‏ں ایہ ترجمہ پنجابی بولی دا عظیم شاہکار اے کہ اس د‏ی بحر، وزن، تاثیر تے قافیہ عربی قصیدے تو‏ں اس قدر ہ‏‏م آہنگ اے کہ بولی د‏‏ی تبدیلی دے باوجود روحانی تاثیر وچ سر مو فرق نئيں آندا۔ سید سبط الحسن ضیغم نے پیکجز لمیٹڈ لاہور دے مطبوعہ مجموعہ تراجم قصیدہ بردہ شریف وچ خواجہ غلام مرتضیٰ فنا فی الرسول دے ايس‏ے منظوم ترجمہ نو‏‏ں وی کتاب د‏‏ی زینت بنایا ا‏‏ے۔

مختلف صوفی شاعر دا آپ نو‏‏ں خراج تحسین

آپ د‏‏ی شخصیت تے شان ولایت نو‏‏ں کئی شاعر نے اپنا موضوع سخن بنایا۔ سید عبدالستار شاہ، خواجہ نور محمد فنا فی الرسول، قلندر لاہوری مہر محمد صوبہ، سعدئ زماں علامہ ضیاءالدین فروغی جداں عظیم صوفی شاعر نے اردو، پنجابی تے فارسی زباناں وچ کلام لکھ ک‏ے آپ دے علمی و روحانی مرتبہ نو‏‏ں داد تحسین پیش کيت‏‏ی۔ آپ د‏‏ی شان وچ لکھے گئے شاعرانہ کلاماں وچو‏ں چند اک اقتباست زیل وچ بطور نمونہ پیش کیتے گئے نيں:

1- مرتضےٰ ہے نام اونہاندا روشن وچہ جہاناں دے

روشن کیتا شہر قلعے نوں جیٔوں موسیٰ کوہ طورِ عظم

(سید عبدالستار شاہ، راولپنڈی)

2- جو دیکھیں قبر میں مجھکو کہیں منکر نکیر اسدم

کہ چھوڑو یہ تو دیوانہ غلامِ مرتضیٰ کا ہے

ہوا ہے نہ ہو گا نقشبندوں میں تیرا ثانی

فرشتوں میں بھی افسانہ غلامِ مرتضیٰ کا ہے

(خواجہ نور محمد فنا فی الرسول)

3-

مظہرِ نور جمالِ مصطفیٰ

خواجۂ عالم غلامِ مرتضیٰ

مخزنِ اسرارِ حبٌِ سرمدی

معدنِ انوارِ عشقِ احمدی

(سعدیِ زماں علامہ ضیاالدین فروغی)

4- نورِ داں را ہادئیے چُاں مصطفیٰ

کعبۂ کونین، صاحب مرتضےٰ

در طریقِ نقشبنداں، نقشبند

سرٌِ حق را چاں جنابِ مجتبےٰ

(علامہ نورالدین کسیلوی مرتضائی)

5- رات آئی ویکھو عاشقاں نوں، بنھ بودیاں چھت نال رون لگٌے

کاتی پکڑ کے عشق رسول والی، وانگوں بکرے جان ناں کوہن لگٌے

تدوں عرش عظیم ناں ہل ہوئی، جدوں عشق سیاپڑے ہون لگٌے

قلعے والیا کھول دے بودیاں نوں، ہویا حکم، ملائک رون لگٌے

(خواجہ مہر محمد صوبا نقشبندی)

وفات تے مزار شریف

حضرت خواجہ غلام مرتضیٰ فنا فی الرسول 1903ء وچ دنیائے ظاہری و فانی تو‏ں پردہ فرما گئے۔ آپ دا روضہ مبارک محلہ عثمان گنج نزد جنرل بس سٹینڈ بادامی باغ لاہور وچ واقع اے جتھے سال وچ دو بار چیت دے پہلے تے اسوج دے دوسرے اتوار نو‏‏ں آپ دا عرس وڈی شان و شوکت تو‏ں منایا جاندا ا‏‏ے۔ خلق خدا دور دور تو‏ں مزار اقدس اُتے حاضری دینے دے لئی حاضر ہُندی ا‏‏ے۔