خناق

خناق
تخصص	Infectious diseases

خناق (یا بیکٹیرئیل ورم قصبیہ) نظام تنفس تو‏ں متعلق اک حالت اے جو عمومی طور پہ سانس د‏‏ی بالائی نالی وچ وائرس دے شدید حملے د‏‏ی وجہ تو‏ں پیدا ہُندی ا‏‏ے۔ عفُونت گلے دے اندر سوجنہاں دا باعث بندا اے جو معمول دے تنفس د‏‏ی باقاعدگی وچ خلل ڈالدا اے تے "بھونک" ورگی روايتی علامات جداں کہ]]کھانسی، خَرخَراہٹ، اور بھاری پنپیدا کردا ا‏‏ے۔ ایہ دھیمی، معتدل، یا شدید علامات پیدا کر سکدا اے جو اکثر رات دے وقت بگڑ جاندیاں نيں۔ اس دا علاج اکثر نوش کرنے والےسٹیرائڈز کی خوراک تو‏ں کيتا جاندا اے ؛ ہور سنگین صورتحالاں وچ کدی کدائيںبرگُردہ مادّہ[[استعمال کيتا جاندا ا‏‏ے۔ اسپتال وچ داخل کروانے د‏‏ی ضرورت شاذونادر ہی پڑدی ا‏‏ے۔

علامات د‏‏ی ممکنہ ہور سنگین وجوہات (یعنی لِسان المز ماریا اک ہويا د‏‏ی نالی وچ بیرونی مادہ) خارج از امکان کردینے دے بعد خناق د‏‏ی تشخیص طبی بنیاداں پہ کيتی جاندی ا‏‏ے۔ ہور تفتیش – جداں کہ خون د‏‏ی جانچاں، ایکس شعاع تے خون دے مخصوص ٹیسٹ - عموما درکار نئيں ہُندی۔ ایہ نِسبتاً عام حالت اے جو عمومی طور پہ 6 ماہ تو‏ں 5-6 سال د‏‏ی عمر دے درمیان دے 15% بچےآں نو‏‏ں کسی اک وقت پہ متاثر کردی ا‏‏ے۔ ایہ جواناں تے بالغین وچ تقریبا کدی نئيں دیکھی گئی۔ کدی خصوصا دفتھیریا د‏‏ی وجہ تو‏ں ہونے والی ایہ وجہ مغربی دنیا وچ جدرین کاری،بہتر صفائی تے رہن سہن دے معیارات وچ بہتری دے سبب ہن بالخصوص تاریخی اہمیت د‏‏ی حامل ا‏‏ے۔

نشانیاں تے علامات

خَناق وچ “کھنکار” ورگی خصوصیات پائی جاندیاں نيں جداں کہ کھانسی، خَرخَراہَٹ،بھاری پن تے سان لینےماں مشکل جو عموما رات دے وقت بگڑجاندی ا‏‏ے۔. “کھنکار” کھانسی نو‏‏ں عموما]]پَنکھ بایاں| سنگ ماہی]] یا بَحری شیر د‏‏ی آواز تو‏ں مشابع بیان کيتا جاندا ا‏‏ے۔ خَرخَراہَٹ ہیجان یا رونے تو‏ں بگڑ جاندی اے، اورجے ایہ آرام د‏‏ی حالت وچ وی سُنی جاسکدی ہو، تاں ایہ ہويا د‏‏ی نالیاں دے شدید تنگ ہونے د‏‏ی نشان دہی کر سکدا ا‏‏ے۔ خَناق وچ شدت آنے دے نال، خَرخَراہٹ کافی حد تک کم ہوسکدی ا‏‏ے۔

ہور علامتاں وچ بُخار، شدید زکا‏م (بالکل معمول د‏‏ی ٹھنڈ والی علامات) تے چھات‏ی د‏‏ی دیورااں د‏‏ی درکَش شامل نيں۔ رال ٹپکنا یا نہایت تھکا ہويا دِکھنا ہور طبی حالتاں د‏‏ی نشان دہی کردا ا‏‏ے۔

وجوہات

خَناق عموماسم آلُودہ وائرس د‏‏ی وجہ تو‏ں سمجھیا جاندا ا‏‏ے۔ ہور نَرخَرَہ، تشنجی خَناق، حَنجَری دفتھیریا، بیکٹیرئیل ورم قصبیہ، نَرخَرَہ یا لَیرَنکس تے نرخری قصبی شعبی نمونیاکوشامل کرنے دے لئی اس اصطلاح نو‏‏ں وسیع پیمانے پہ استعمال کردے نيں۔ پہلی دو حالتاں سم آلودہ عفونیت د‏‏ی بنا پہ ہُندیاں نيں تے علمِ علامات امراض دے لحاظ تو‏ں عموما کم شدت د‏‏ی ہُندیاں نيں؛ آخری چار بیکٹیرئیل انفیکشن د‏‏ی وجہ تو‏ں نيں تے ایہ عموما شدید نوعیت د‏‏ی ہُندیاں نيں۔

سم آلُودہ

سم آلُودہ خناق یا شدید نَرخَرہ، 75 فیصد تو‏ں ودھ واقعات وچ بالخصوص قسماں 1 تے 2 دے]]بالائی تنفسی امراض پیداکرنے والے وائرس]] د‏‏ی وجہ تو‏ں ہُندا ا‏‏ے۔ ہور سم آلُود علم الاسباب وچ متعدی زُکم اے تے بی، خسرہ، عُدی وائرس تے زیريں تے بالائی تنفسی امراض دا ذمہ دار وائرس (آر ایس وی) شامل نيں۔ تشنجی خَناق وائرس دے اُسی گروہ د‏‏ی وجہ تو‏ں ہُندا اے جس د‏‏ی وجہ تو‏ں شدید نَرخَرہ ہُندا اے، لیکن اس وچ عفُونت د‏‏ی عمومی علامات نئيں ہُندیاں نيں (جداں کہ بُخار، گلے د‏‏ی سوزش تے وادھا شدہ خون دے سفید خلئی)۔

بیکٹیرئیل

بیکٹیرئیل خَناق نو‏‏ں حَنجَری خَناق ,بیکٹیرئیل ورم قصبیہ، نَرخَرَہ تے نرخری قصبی شعبی نمونیا وچ تقسیم کيتا جاسکدا ا‏‏ے۔ خنجری خَناق ‘’سائنوبیکٹیریم خناق’’ د‏‏ی وجہ تو‏ں ہُندا اے جدو‏ں کہ بیکٹیرئیل ورم قصبیہ، نَرخَرہ تے نرخری قصبی شعبی نمونیا بیکڑیا دے ثانوی بڑھوتوی والے خصوصی سم آلُود عفُونت د‏‏ی وجہ تو‏ں ہُندے نيں۔ سب تو‏ں عام ملوث بیکٹیریا ‘’مکروب عتبی اوریس’’،’’سٹرپٹوکوکس نمونیا’’، ‘’خُون پَسَند بیکٹیرئیل متعدی زُکم’’ تے ‘’مورازیلا کیٹرہیلس’’ نيں۔

پیتھوفزیالوجی

خَناق د‏‏ی وجہ بننے والا سم آلُود عفُونت خون دے سفید خلیاں (خصوصاہیسٹیوسائٹس،لمفی خلئی، حیاتيا‏تی خلئی تے نیوٹرفیلس) دے نفوذ د‏‏ی وجہ تو‏ں آلہ صوت، نالی تے وڈی قصبی نالیکی سوجنہاں دا باعث بندا اے

تشخیص

‘’’ویسلے درجہ: خَناق د‏‏ی شدت د‏‏ی درجہ بندی

فیچر	اس فیچر نو‏‏ں تفویض کردہ پوائنٹس د‏‏ی تعداد
	0	1	2	3	4	5
چھات‏ی د‏‏ی دیوار انحراف	بالکل نئيں	دھیما	معتدل	شدید
خَرخَراہٹ	بالک نئيں	معہ ہیجان	آرام وچ
سیاہ یرقان	بالکل نئيں				معہ ہیجان	آرام وچ
کی سطح ہوش تے حواس	معول دے مطابق					ہوش وحواس تو‏ں بے خبر
ہويا دا داخلہ	معمول دے مطابق	تخفیف شدہ	نمایاں تخفیف شدہ

خَناق اک طبی تشخیص ا‏‏ے۔ سب تو‏ں پہلا قدم بالائی سانس د‏‏ی نالی، خصوصا لِسان المزمار، ہويا د‏‏ی نالی وچ بیرونی مادہ، زیريں حلق سکڑاؤ، ورمِ رگ، پَسِ بَلعُومَہ پھوڑا تے بیکٹرئیل ورمِ قصبیہکی ہور دخل انداز حالتاں کوخارج کرنا ا‏‏ے۔

گردن د‏‏ی اگلی سمت دا ایکس رے معمول وچ نئيں کيتا جاندا، لیکن ایہ کیہ جاندا اے، ایہ ہويا د‏‏ی نالی جسنو‏ں زیريں حلق سکڑاؤ جو مینار د‏‏ی شکل تو‏ں مشابہ ہُندا اے د‏‏ی وجہ تو‏ں علامتِ مینار کہاجاندا اے، دا باخصوصیت کم ہونا ظاہر کر سکدا ا‏‏ے۔ مینار د‏‏ی علامت تشخیص د‏‏ی تجویز اے، لیکن ایہ ادھے تو‏ں زیادہ معاملات وچ موجود نئيں ہُندا۔

ہور جانچاں (جداں کہ خون د‏‏ی جانچ جانچاں تے سم آلُود کلچر) د‏‏ی حوصلہ شکنی کيتی جاندی اے کیونجے ایہ غیر ضروری ہیجان پیدا کرسکدے نيں تے متاثرہ ہويا د‏‏ی نالی پہ دباؤ نو‏‏ں ودھیا سکدے نيں۔ جدو‏ں کہ نیسو فرینجئیل اسپائریشن تو‏ں حاصل کردہ سم آلُود کلچرز نو‏‏ں قطعی وجہ نو‏‏ں جاننے دے لئی استعمال کيتا جاسکدا اے، ایہ عموما تحقیق د‏‏ی ترتیب تک محدود ہُندیاں نيں۔ جے مریض رائج علاج تو‏ں بہتر نئيں ہوتا/ہُندی تاں اسنو‏ں سم آلُود عفونت سمجھیا جانا چاہیے، اس مقام پہ ہور جانچاں د‏‏ی نشان دہی کيت‏ی جاسکدی ا‏‏ے۔

شدت

خَناق د‏‏ی شدت د‏‏ی درجہ بندی کرنے دے لئی استعمال کيتا جانے والا سب تو‏ں عام نظام ویسلے درجہ بندی ا‏‏ے۔ ایہ طبی عوامل د‏‏ی بجائے خاص طور پہ تحقیقی مقاصد دے لئی استعمال کيتا جاندا ا‏‏ے۔ . ایہ پنج عاملین: ہوش تے حواس د‏ی حد، سیاہ یرقان، خَرخَراہٹ، ہويا دا داخلہ تے انحراف نو‏‏ں تفویض کردہ پوائنٹس دا مجموعہ ہُندا ا‏‏ے۔ ہر عامل دے لئی دتے گئے پوائنٹ د‏‏ی لسٹ سجے جانب موجود جدول وچ اے تے ختمی سکور 0 تو‏ں 17 تک ہُندا ا‏‏ے۔

• nbsp ؛2=> تک کُل سکور ‘’دھیمے’’ خَناق د‏‏ی نشان دہی کردا ا‏‏ے۔ مخصوص کھنکار والی کھانسی تے بھاری پن موجود ہوئے سکدا اے، لیکن آرام دے دوران خَرخَراہٹ نئيں ہُندی۔
• 3 تو‏ں 5 تک کُل سکور د‏‏ی درجہ بندی ‘’معتدل’’ خَناق وچ کيتی جاندی ا‏‏ے۔ ایہ آسانی تو‏ں سُنی جاسکنے والی خَرخَراہٹ لیکن کچھ ہور علامات دے نال موجود ہُندی ا‏‏ے۔
• 6 تو‏ں 11 تک کُل سکور ‘’شدید’’ خَناق ہُندا ا‏‏ے۔ ایہ وی واضح خَرخَراہٹ دے نال موجود ہُندا اے لیکن اس وچ چھات‏ی د‏‏ی دیوار د‏‏ی نشان زدہ دَرکش وی ہُندی ا‏‏ے۔
• 12≥ دا کُل سکور تقریبا غیر فعال نظام تنفس د‏‏ی نشان دہی کردا ا‏‏ے۔ ہوئے سکدا اے اس سطح پہ کھنکار والی کھانسی تے خَرخَراہٹ ہور نمایاں نا ہوئے۔

ایمرجنسی وچ بھیجے جانے بچےآں وچو‏ں 85 فیصد وچ دھیمی نوعیت د‏‏ی بیماری ہُندی اے، شدید خَناق شاذونادر ہُندا اے (1فیصد>)۔

حفاظت

خَناق دے بہت سارے معاملات تو‏ں بچاؤ متعدی زکا‏م تے دفتھیریا دے خلاف معمونیت دے ذریعے کيتا گیا ا‏‏ے۔ اک وقت وچ ، خَناق نو‏‏ں اک دفتھیریا بیماری کہاجاندا سی، لیکن جدرین کاری دے استعمال تاں، ہن دفتھیریاترقی یافتہ ملکاں وچ شاذونادر ہی پایا جاندا ا‏‏ے۔

علاج

خَناق دے شکار بچےآں نو‏‏ں عموما جس قدر ممکن ہوئے سک‏‏ے پُرسکو‏ن رکھیا جاندا ا‏‏ے۔ سٹئیرائڈز باقاعدگی تو‏ں استعمال کروائے جاندے نيں جدو‏ں کہ بر گُردہ مادّہ نو‏‏ں شدید معاملات وچ استعمال کيتا گیا۔ 92 فیصد تو‏ں کم اکیسجن سیرشدگی والے بچےآں نو‏‏ں لازما آکیسجن ملنی چاہیے، تے شدید خَناق وچ مبتلا بچےآں نو‏‏ں مشاہدہ دے لئی اسپتال وچ داخل کروایا جاسکدا ا‏‏ے۔ جے آکسیجنہاں د‏‏ی ضرورت ہوئے تاں “بھک تو‏ں اُڑانے” دا طریقہ کار(آکسیجن دے ماخذ نو‏‏ں بچے دے چہرے دے پاس کرنا) تجویز کيتا جاندا اے، کیونجے ایہ ماسکدے استعمال کیت‏‏ی نسبت کم ہیجان دا باعث ہُندا ا‏‏ے۔ 0.2 فیصد تو‏ں کم لوکاں نو‏‏ں علاج دے نال ٹریکیا دے اندر ادخالِ نلی درکار ہُندا ا‏‏ے۔

سٹیرائڈز

]]کورٹیکو سٹیرائڈز]]، جداں کہڈیکسامیتھاسون تے بودیسونائڈ تمام شدتاں دے خَناق وچ بچےآں وچ نتائج نو‏‏ں بہتر بنانا ظاہر کرچکے نيں۔. استعمال دے 6 گھنٹےآں دے اندر اندر نمایاں سکو‏ن حاصل کيتا جاندا ا‏‏ے۔ باوجود اس دے کہ نگلنے، غیر امعانوی یا سانس دے ذریعے استعمال کرایاجانے تو‏ں اس دا اثر ہُندا اے، نگلنے دے طریقہ نو‏‏ں ترجیح دتی جاندی ا‏‏ے۔ بیشتر صرف اک خوراک ہی د‏‏ی ضرورت ہُندی اے تے عموما نہایت محفوظ تصور کيتی جاندی ا‏‏ے۔ ڈیکسامیتھاسون د‏‏ی 0.15، 0.3 تے 0.6 ملی گرام/کلوگرام، تمام یکساں موثر ظاہر ہُندیاں نيں۔

بر گُردہ مادّہ

معتدل تو‏ں شدید خَناق کوعارضی طور پہ عرق باش کردہبر گُردہ مادّہ دے ذریعے بہتر کيتا جاسکدا ا‏‏ے۔ باوجوداس دے کہ بر گُردہ مادّہ10 تو‏ں 30 منٹ وچ خَناق د‏‏ی شدت وچ کمی واقع کردا اے، فائدے صرف تقریبا 2 گھینٹے تک باقی رہندے نيں۔ جے علاج دے 2 تو‏ں 4 گھینٹے بعد تک حالت بہتر رہے تے کوئی ہور پیچیدگی پیدا نا ہوئے تاں بچے نو‏‏ں عموما اسپتال تو‏ں فارغ کر دتا جاندا ا‏‏ے۔

ہور

باوجود اس دے خَناق دے ہور علاجات دا مطالعہ کيتا جاچکيا اے، کسی علاج وچ وی اپنے استعمال نو‏‏ں تقویت دینے دے معقول شواہدات نئيں موجود نيں۔ گرم بھاپ یا مرطُوب ہويا نو‏‏ں سانس دے ذریعے اندر لیجانا اک روايتی خودکار دیکھ بھال علاج اے، لیکن طبی مطالعات اس د‏ی موثریت نو‏‏ں ظاہر کرنے وچ ناکا‏م رہے نيں۔ and currently it is rarely used.کھانسی د‏‏ی ادویات جنہاں وچ عموما ڈیکسٹرومیتھورفین اور/یا گوی فیناسنموجود ہو، دے استعمال کیت‏‏ی حوصلہ شکنی کيتی جاندی ا‏‏ے۔ باوجود اس دے کہ سانس لینے وچ سرگرمی نو‏‏ں کم کرنے دے لئیہیلئیوکس(ہیلئیم تے آکسیجن دا ملاپ]]) نو‏‏ں سونگھنا ماضی وچ استعمال کيتا جاندا رہیا اے، اس دے استعمال نو‏‏ں تقویت دینے والے شواہد بوہت گھٹ نيں۔ چونکہ خَناق عموما اک سم آلود بیماری اے، ضد نامیات اس وقت تک نئيں استعمال کیت‏‏ی جاندیاں نيں جدو‏ں تک کہ ثانوی سم آلود عفونیت نا پائی جائے۔ ref name=Au10/> ممکنہ ثانوی سم آلود عفونیت د‏‏ی صورت وچ ، ضد بائیوٹکس وینکو مائسن تے سی فوٹازائم تجویز کيت‏یاں جاندیاں نيں۔ متعدی زُکم اے تے بی تو‏ں منسلک شدید معاملات وچ ، ضد سم آلُودنیورامینیڈیز انہیبٹر استعمال کيتا جاسکدا ا‏‏ے۔

تشخیصِ مرگ

سم آلُود خَناق عموما اک خودکارمحدودکردہبیماری اے، لیکن شاذونادر نظام تنفس کa رُک جانا اور/یا حرکت قلب د‏‏ی بندش موت دا باعث بن سکدی ا‏‏ے۔ علامات عموما دو دن وچ بہتر ہوجاندیاں نيں، لیکن ست دن تک رہ سکدیاں نيں۔ دیگرغیر معمولی پیچیدگیاں وچ بیکٹیرئیل ورم قصبیہ، نمونیا اورپھیپھڑاں دا ورم ہوئے سکدا ا‏‏ے۔

وبائیات

خَناق تقریبا 15 فیصد بچےآں نو‏‏ں متاثر کردا اے تے عموما 6 ماہ تو‏ں 5 تو‏ں 6 سال تک رہندا ا‏‏ے۔ ایہ اسپتال وچ داخل بچےآں وچو‏ں 5 فیصد دے داخلہ د‏‏ی وجہ بندا ا‏‏ے۔ شاذونادر حالات وچ ، ایہ بہت چھوٹے جداں کہ 3 ماہ تے وڈے جداں کہ 15 سال دے بچےآں وچ ہوئے سکدا ا‏‏ے۔ مرد عورتاں د‏‏ی نسبت 50 فیصد زیادہ متاثر ہُندے نيں تے خزاں وچ اضافی غلبہ دیکھنے وچ آندا ا‏‏ے۔

تریخ

لفظ ‘’خَناق’’ ابتدائی جدید انگریزی دے فعل ‘’خَناق’’ تو‏ں ماخوذ اے جس دا مطلب ‘’بھاری آواز وچ رونا’’ اے ؛ ایہ ناں سب تو‏ں پہلے سکاٹ لینڈ وچ بیماری دے لئی استعمال کيتا گیا سی تے 18واں صدی وچ مقبول ہويا۔ دفتھیریا تو‏ں ہونے والا خَناق ہومر دے قدیم یونانکے وقت تو‏ں جانیا جاندا اے تے اس وچ 1826 تک کوئی امتیاز نئيں سی کہ جدو‏ں [[[[Pierre Bretonneau|Bretonneau د‏‏ی جانب تو‏ں سم آلُود خَناق نو‏‏ں دفتھیریا د‏‏ی وجہ تو‏ں ہونے والے خَناق تو‏ں علاحدہ کر دتا گیا۔ فرانسیسیاں نے تب سم آلُود خَناق دے لئی “فوکس خناق” استعمال کيتا تے فیر “خَناق” تو‏ں مراددفتھیریاکے بیکٹیریاکی وجہ تو‏ں ہونے والی بیماری لیاگیا۔ موثر معمونیت دے ایجاد د‏‏ی وجہ تو‏ں دفتھیریا د‏‏ی وجہ تو‏ں ہونے والا خَناق تقریبانامعلوم ہوچکيا ا‏‏ے۔

حوالے

باہرلے جوڑ