"<span lang="ur">لما امریکا</span>[[ گٹھ:مضامین جنہاں وچ اردو بولی دا متن شامل اے ]]" دیاں دہرائیاں وچ وکھراپا

|'''سنگناسنگھݨا'''

'''دکھنی امریکہامریکا''' [[دنیا]] دے لیندےلہندے ادھے انگ دے دکھنی یا تھلویں ادھے حصے وچ وسدے اک [[براعظم]] دا ناں اے۔اے ۔ ایہایس تھاں نال چوتھا سبسبھ توں وڈا [[براعظم]] (ایشیاء،ایشیا افریقہ، افریقا تے اتلے امریکہامریکا مگروں) اے تے لوک گنتیگݨتی نالوِچ پنجویں نمبر تے (ایشیاء،ایشیا افریقہ،، افریقا ، یورپ تے اتلے امریکہامریکا مگروں) آنداآوندا اے۔ ایدے لیندے ول [[بحرالکاہل]]، چڑھدے تے اتر چڑھدے ول [[وڈا سمندر اوقیانوس]]، اتر وچ [[بحیرہ کیریبین]] تے [[اتلا امریکہامریکا]] اے۔ ایدے وچ [[ارجنٹاین]]، [[بولیویا]]، [[برازیل]]، [[چلی]]، [[کولمبیا]]، [[ایکویڈار]]، گی آنا، [[پیراگوۓ]]، [[پیرو]]، [[سورینام]]، [[یوراگوۓ]] تے [[وینزویلا]] آندے نیں۔ [[فرانسیسی گیانا]] [[فرانس]] دا اک ضلع تے فاکلینڈ جزیرے [[برطانیہ]] دے نیں۔ [[اروبا]]، [[بونایر]] تے [[کراساؤ]] دے ڈچ جزیرے وی دکھنیلما امریکہامریکا وچ گنےگِݨے جاسکدے نیں۔نیں ۔

دکھنی امریکہامریکا 17,840,000 مربع کلومیٹر (6,890,000 مربع میل) تے پھیلیا ہویا اے۔ 2011 نوں ایہدی لوک گنتی 385,742,554 سی۔ لامت لوک لیندے تے چڑھدے پاسے ول دے کنڈیاں تے ریندے نیں۔ دکھن ول بہت کھٹ لوک وسدے نیں۔نیں ۔ ایتھے پرتگالی، ہسپانوی، فرینچ، ڈچ، انگریزی تے ہور پرانیاں دیسی بولیاں بویان جاندیانجاندیاں نیں۔نیں ۔

شبدلفظ امریکہامریکا 1507 وچ نقشے بنانبݨاوݨ والے والدسیملر تے میٹتھیاس رنگمان نے اطالوی کھوجی امریگو وسپچی دے ناں تے رکھیا۔

==جغرافیہجغرافیا==

[[پانامہپاناما]] تے [[کولمبیا]] دے بارڈر تے ڈارین دا چھمب والا تھاں ایہنوں اتلے امریکہامریکا توں وکھ کردا اے۔ کج لوک [[پانامہ نہر]] تے اتلا امریکہامریکا مکا دیندے نیں۔<ref>Cohen, Saul Bernard. 2003. [http://books.google.com/books?id=QkMD8HKRlgoC&pg=PA141 "North and Middle America" (Ch. 5)]. ''Geopolitics of the World System'', ISBN 0847699072</ref> دکھنیلما امریکہامریکا اتری دکھنیلما امریکہامریکا دا دکھنی انگ اے۔ ایدھی تکونی مورت ایدا نکا سمندری کنڈ بناندی اے۔ جزیرے جیہڑے ایدے نال رلدے نیں اوہناں وچوں [[جزائر گالاپاگوس]] [[ایکویڈار]] دے؛ [[جزیرہ ایسٹر]]، [[روبنسن کروسو جزیرہ]] تے [[چلو جزیرہ جٹ]] [[چلی]] دے نیں۔ [[اگتھاں]]، [[ارجنٹاین]] تے [[چلی]] وشکار ونڈیا ہویا اے۔ فرنینڈو ڈی نورونہا، ٹرینیڈاڈ تے مارٹم واز تے سینٹ پیٹر تے سینٹ پال جزیرہ جٹ برازیل دے نیں۔ فالکلینڈ جزیرہ [[برطانیہ]] دا اے۔

دکھنی امریکہامریکا وچ [[دنیا]] دی سب توں اچی [[چھمبر]] [[اینجل چھبر]] وینزویلا وچ اے؛ پانی ناپ نال دنیا دا سب توں وڈا دریا [[دریائے ایمیزون|ایمیزون]]؛ دنیا دا سب توں لماں پربت دھارا [[انڈیز]] جیدا سب توں اچا پہاڑ [[اکنکاگوا]] (6962 میٹر / 22841 فٹ) اے؛ [[صحرائے ایٹاکاما|ایٹاکاما]] دنیا دی سب توں سکی تھاں؛<ref>{{cite web|url=http://ngm.nationalgeographic.com/ngm/0308/feature3/|title=Parts of Chile's Atacama Desert haven't seen a drop of rain since recordkeeping began. Somehow, more than a million people squeeze life from this parched land|work= National Geographic Magazine|accessdate=2009-04-18}}</ref><ref>{{cite web|url=http://web.archive.org/web/20070202153149/http://www.extremescience.com/DriestPlace.htm |title=Driest Place &#124; Driest Desert Atacama Desert|publisher=Extremescience.com |date=2007-01-25 |accessdate=2009-04-18}}</ref><ref>{{cite journal|author=McKay, C. P.|date=May–June 2002|volume=14|page=30|title=Two dry for life: The Atacama Desert and Mars|issue=3|url=http://quest.nasa.gov/challenges/marsanalog/egypt/AtacamaAdAstra.pdf|journal=Ad Astra}}</ref> دنیا دا سب توں وڈا مینہ جنگل [[ایمیزون برساتی جنگل]]؛ دنیا دی سب توں اچی بپاو والی جھیل [[ٹائیٹاکا]] تے دنیا دے سب توں دکھن ول وسن والا پنڈ [[پورٹو ٹورو]] [[چلی]] دکھنیلما امریکہامریکا وچ اے۔ [[سونا]]، [[چاندی]]، [[ٹن]]، [[تانبا]]، [[لوآ]] تے [[پٹرول]] دکھنیلما امریکہامریکا چوں نکلن والیاں زمینی شیواں نیں۔ [[لاما]]، [[ایناکونڈا]]، [[پیرانہا]]، [[جیگوار]]، [[ویکونا]] تے [[ٹاپیر]] دکھنیلما امریکہامریکا دے نویکلے جانور نیں۔

دکھنی امریکہامریکا [[پرانا جیون ویلہ]] توں لے کے [[وشکارلہ ویلہ (جیالوجی)]] وچ [[افریقہ]] نال جڑیا ہویا سی۔ ایہ ایس توں 22 کروڑ 50 لکھ ورے پہلے جدوں تک ایہ [[پینجیہ]] اک وڈے براعظم دے انگ سن، وکھرا ہون لگیا۔ ایسے لئی ایدے تے افریقہ دے [[پتھری جاندار]] تے [[پڑی|پڑیاں]] اکو جۓ نیں۔

دکھنی امریکہامریکا وچ انسان 15000 ورے پہلے روس ولوں جدوں ایہ برف نال الاسکا نال جڑیا ہویا سی اتلا امریکہامریکا توں ہوندے ہوۓ پانامہ راہ اپڑے۔ ایتھے 9000 م پ ورے پہلے سکواش مرچ تے بی ایمیزون دے اتلے تھانوان ول بیجے وڈے گۓ۔ شکر قندی نوں کھان پین لئی ورتن دے پانڈیاں تے نشان 2000 م پ ورے پرانے نیں۔ 2000 م پ دے دوالے وائی بیجی والیاں رہتلاں انڈیز دے والے پونگریاں تے مچھیاں پھڑنا تے ایھدا کھان پین دا وڈا انگ ہون دا رواج وی پیا۔ [[لاما]]، [[ویکونا]]، [[گواناکو]] تے [[الپاکا]] نوں 3500 م پ ورے پہلے اتلے انڈیز دے دوالے سمان لدن، آن جان تے گوشت تے دد لی پالن دا رواج پیا۔<ref name="OBrienP-Oxford_Atlas"/>

بوٹیاں دی اگائی تے فیر واہدے نال اک تھاں تے ٹک کے دہن نال ایتھے پہلیاں دلتلاں دا مدھ پیا۔ دکھنیلما امریکہامریکا دیاں پہلاں رہتلاں وچ نورٹے چکو پیرو دیاں کنڈیاں تے سب توں پہلی سی۔ ایہدے بنے ہرم مصر وچ بننوالے اہرام دے ویلے دے نال دےسن۔ ایہنان دی بپاری پدھر نے بپار پھیلان لئی راہ بناۓ، وائی بیجی نوں ودھایا تے اوہناں مگروں 900 م پ وچ چاون آۓ۔ چاون دے بنے کوٹھے 3,177 میٹر اچیاں تھانوان تے بنے نین تے ایہ رہتل 900 توں لے کے 300 م پ تک چلی۔

ایہ یورپی لوک اپنے نال ایسے یورپی روگ وی لیاۓ جیویں [[چیچک]]، [[نزلہ]]، خسرہ تے ٹائیفس نیں تے جنہاں دی کوئی دوائی ایہناں دیسی لوکاں کول نئیں سی۔ دیسی لوکاں نوں غلاماں وانگوں ورتیا گیا تے اوہناں کولوں کاناں وچ کم کراۓ گۓ۔ ایتھے دے لوکاں دی گنتی تھوڑی رہ گئی تے فیر [[افریقہ]] توں کم تے [[وائی بیجی]] لئی غلام لیاۓ گۓ۔ ہسپانوی لوکاں نے ایتھے اپنے مت رومن کیتھولک چرچ نوں تے اپنی بولی نوں ملوزوری چلایا۔ یورپی تے دیسی لوکاں دے ملن نال اک نویں نسل بندی اے جینو مسٹیزو کیا گیا۔ میکسیکو دی لوک گنتی دا چوکھا انگ مسٹیزو نیں۔ 2012 وچ کیتی گئی اک کھوج وج جیدے وج وائی کروموسوم ویکھے گۓ ایہ پتہ چلیا جے میکسیکو دی (~93%) لوک رلی ملی نسل دے نین تے (64.9%) دے پرکھ یورپی نیں۔ ایہناں مگروں دیسی (30.8%) تے کالے (4.2%) سن۔<ref name="Results of the study per state">[http://www.nature.com/jhg/journal/v57/n9/images/jhg201267f3.jpg Results of the study per state]</ref>۔ مڈھ وچ ماں دیس تے پیو یورپی ہوندا سی پر ازادی مگروں پیو دیسی تے ماں یورپی ہون دا رواج بنیا۔ یورپی لوکاں ایتھوں دے آرٹ نوں کافر کرکے مکادتا تے سونے چاندی دیاں بتیاں پگھلا کے یورپ لے گۓ۔ ہسپانوی تے پرتگالی ایتھے یورپی آرکیٹیکچر لے کے آۓ تے ایتھے دے شہر یورپ دے ای نمونے دے شہر لگدے نیں۔ یورپیان نے ایتھے پل، سڑکاں تے نالیاں جتھے ایہ گۓ بنایاں۔ بپار نال وی دکھنیلما امریکہامریکا کوڑے ول نال یورپ نال تے اپس وج جوڑ دتا گیا۔ اوہ تھاں جیہڑے وکھرے تے پینڈے تے سن پرتگالی تے ہسپانوی بولی نے آپس وج جوڑ دتے۔

آئبیریا دے جزیریورگا تے نیپولین دے مل مارن باہجوں اوتھے اک لمی لڑائی دا مڈھ بجھیا جس نے دکھنیلما امریکہامریکا دے سیاسی وکھالے ہمیشہ لئی پلٹ کے رکھ دتا۔ نپولین دے سپین تے پرتگال تے مل مارن (1807–1814) تے ایہناں دیساں دے دکھنیلما امریکہامریکا وچ تھاں ازاد ہون لگ گۓ۔ نیپولین نے پہلے پرتگال تے ہلہ بولیا پر پرتگال دا شاہی ٹبر نس کے برازیل آگیا۔ نیپولین نے سپین تے ہلہ بولیا تے ایتھے دے بادشاہ نوں پھڑ لیا تے سپین وج اپنے بھرا جوزف نوں بادشاہ بنادتا پر سپین دے لوکاں ایس گل نون نہ منیا تے تھاں تھاں تے لوکاں اپنے بادشاہ دے ناں تے جنتا دے ناں نال سرکاراں بنادتیاں۔ اوہدیاں دکھنی امریکی کلونیاں وچ وی ایہو گل ٹر پئی پر اک فرق نال۔ ایتھے ایہ دوحصیاں وچ ونڈی گئی تے اک ونڈ دے لوک بادشاہ نال سن تے دوجے دیس پریمی سن جیہڑے اندردی ازادی منگ رۓ سن۔ جنتا دیس پریمی لوک نویاں سوچاں دے جانن وج سن۔ 5 ورے مگروں جدوں سپین وچ بادشاہ نون جت ہوئی تے اوہنے پرانے ول دے پینڈے بادشاہی رواج نون فیر لاکو کردتا۔ دکھنیلما امریکہامریکا وچ [[سائیمن بولیور]] تے وینزویلا وچ تے جوس ڈی سان مارٹن نے ارجنٹائن وچ ہسپانوی راج نوں مکایا۔ مارٹن دکھن ولوں اک فوج بنا کے پیرو اپڑیا تے اتوں سائمن اپنی فوج لے کے آیا تے دوناں فوجوں نے رل کے سپین دی فوج نوں ایکویڈار وچ ہتھیار رکھواۓ۔ اینج دکھنیلما امریکہامریکا وچ سپین دا راج مک گیا۔ 1822 وچ [[برازیل]]، پرتگال توں وکھرا ہویا۔

20 ویں صدی دے مڈھ وچ دکھنیلما امریکہامریکا دے تن امیر دیس ارجنٹائن، برازیل تے چلی وڈی سمندری فوج بنان دے مینگے شوق وج پے گۓ۔ اک ویلہ اینج وی آیا جے پورے ارجنٹائن دے بجٹ دا 20٪ دو ڈریڈناٹ سمندری جہازاں تے لگ ریا سی تے مگروں لگنوالے پیسے وکھ سن۔<ref>Richard Hough, ''The Big Battleship'' (London: Michael Joseph, 1966), 19. {{oclc|8898108}}.</ref><ref>Robert Scheina, ''Latin America: A Naval History, 1810–1987'' (Annapolis, MD: Naval Institute Press, 1987), 86. ISBN 0-87021-295-8. {{oclc|15696006}}.</ref> ٹھندی لڑائی دا اک ویہڑہ ایہ والا امریکہامریکا وی سی جس نے لوکاں دے دیساں نوں چنگا ماڑا کردتا۔

دکھنی امریکہامریکا دی 20ویں صدی دی سیاست وج موڑ آیا تے سوشلسٹ آکو جنے جارۓ نیں۔ چلی، یوراگوۓ، برازیل، رجنٹائن، ایکویڈار، پیراگوۓ، بولیویا تے وینزویلا وچ سوشلسٹ آگو تے سرکاراں جنیاں گئیاں نیں۔ لامت دکھنی امریکی دیساں وچ [[کھلی منڈی]] دا رواج اے تے ایہ ہولی ہولی دکھنی امریکی بپاراں نوں آپس وچ گوڑا جوڑدی پئی اے۔ دکھنی امریکی دیساں دے بپار دے آپس وج رلن نال ایتھے دنیا دی تیجی وڈی مارکیٹ بنن جارئی اے۔<ref>{{cite web|url=http://www.globalpolicy.org/nations/sovereign/integrate/2008/1029newconsensus.htm |title=Globalpolicy.org |publisher=Globalpolicy.org |date=2008-10-29 |accessdate=2010-10-24}}</ref>

[[Image:SAM pol.png|thumb|450px|دکھنی امریکہامریکا دا نقشہ]]

{{Commons|South America|دکھنی امریکہامریکا|position=left}}