"<span lang="ur">سورج</span>[[ گٹھ:مضامین جنہاں وچ اردو بولی دا متن شامل اے ]]" دیاں دہرائیاں وچ وکھراپا

|ایکویٹر تے کچھ || 274 &nbsp;m/s²

'''سورج''' [[سورجی پربندھ]] دے وشکار [[اک]] وڈا [[تارہ]] اے۔ [[سورجی پربندھ]] دا 99.8 ٪ جوکھ سورج دا اے۔ اے [[زمین]] دے اتے وسن آلی زندگی نوں گرمی تے چانن دیندا اے۔ کیمیائی ول نال ایھدا تن چوتھائی حصہ [[ہائیڈروجن]]، ریندا زیادہ [[ہیلیم]] تے ریندے وچ پآریاں عنصراں جیویں [[آکسیجن]]، [[کاربن]]، [[نیون]] تے [[لوآ]] آندے نیں۔

'''سورجی بنتر'''

سورج دی گری ایدھے اندر توں لے کے ایدھے رداس دے 20–25% تک جاندا اے۔ ایہ 150 گرام/سینٹی میٹر گوڑا اے تے [[پانی]] توں 150 گنا چوکھا گوڑا اے۔ گری دا گرمی ناپ 15.7 [[ملین]] [[کیلون]] تک اے جد کے سورج دی اتلی پدھر دا گرمی ناپ 5,800 [[کیلون]] اے۔ سورج تے [[ایٹمی فیوژن]] نال گرمی تے چانن بندا اے۔ ایہنوں پروٹون-پروٹون سنگلی کیا گیا اے۔ انرجی نوں گری توں چل کے ایہدی اتلی پدھر تک اپڑن وچ ہزاراں ورے لگ جاندے نیں۔ گری توں سورجی انرجی سورج دی پدھر تے آندی اے ایہ سانوں دسدی اے۔ سورجی پدھر توں انرجی چانن تے گرمی راہیں آلے دوالے دے محول ول پھیلدی اے تے زمین تک وی اپڑدی اے۔ 19وی صدی وچ سورجی پدھر دی کھوج وچ نوں ایساں پٹیاں دسیاں جنہاں دا کسے عنصر نال جوڑ نہیں بندا سی 1868 وچ نارمن لاکائر نے ایہ کاہڈ کڈھی جے ایہ کوئی نواں عنصر اے تے ایہ سورج دی پدھر تے کھوج باجوں لبیا سی ایس لئی ایدا ناں یونانی سورج دیوتا ہیلیوس دے ناں ہیلیم رکھیا گیا۔ ایس گل دے 2 وریاں مگروں ہیلیم نوں وکھرا کیتا گیا۔ سورجی پدھر توں اپر دی تھاں نوں سورجی محول کہ سکدے آں۔ ایہ پنج انگاں وچ ونڈیا جاسکدا اے ایہ تھاں زیادھ ودھیا [[سورج گرہن]] ویلے دسدا اے۔

سورج مقناطیسی ول نال اک تیز چلدا تارہ اے ایدھے اندر سارہ مادہ تیز گرمی باجوں گیس تے [[پلازمے]] وچ اے۔ ایس باجوں سورج اپنے ایکویٹر تے تیز کمدا اے جس باجوں ایھدے مقناطیسی ویہڑے دیاں لیکاں وٹ کھاندیاں نیں تے ایہ وٹ اتے سورجی پدھر تے آکے سورجی دھبے تے سورجی لاٹاں بندے نیں۔ ایہ کمدا چکر سورجی ڈائنمو بناندا اے جیہڑا فیر مقناطیسی ویہڑے نوں پھیلاندی اے۔ ایہ سورجی چکر اک پاسے 11 ورے تک چلدا اے تے فیر الٹے پاسے ٹرن لگ پیندا اے۔ ایہ سورجی مقناطیسی ویہڑہ سورج توں باہر وی اپنا آپ دسدا اے تے زمین تک اپڑدا اے۔

سورجی دھبے سورج دی باہری دسدی پدھر تے کج چر رہن والے کالے نشان نیں۔ ایہ مقناطیسی کم باجوں ہوندے نیں۔ ایہ وی چانن بناندے نیں پر ایہناں نہیں جناں دوالے دے تھانواں وچ بندا اے تے اے لاگے دے تھانواں نالوں تھوڑے گرم ہوندے نیں ایس لئی کالے یا وکھرے رنگ دے دسدے نیں۔ ایہناں دا گرمی ناپ 4500 کیلون تک ہوندا اے۔ کج نکے ہوندے نیں تے کج زمین توں وی دس گنا وڈھے ہوندے نیں۔ سورجی دھبے زمین تے اثر پاندے نیں۔ سورجی دھبے 11 ورے دے چکر نال آندے نیں۔

سورج 4.57 ارب ورھے پہلے مالیکیولی بدلاں دے کٹھے ہون تے بنیا سی جنہاں وچ صرف ہائیدروجن تے ہیلیم سی۔ ایہ آنکڑے کئی سائنسی ولاں نال لاۓ گۓ نیں۔ کسے نیڑے دے سپر نووا دیاں چھلاں باجوں ایہ مالیکیولی بدل دبا وچ آۓ ہون گے تے سورج دے بنن دے کم دا مڈھ بجھیا ہونا اے۔ جدوں اینج دا دبا پیندا اے تے ایہدے وچ چکر بندے نیں تے دبا پین تے ایہ گرم وی ہوجاندا اے۔ چوکھا سارا مادھ تے وشکار ای سورج دی مورت وچ کٹھا ہویا ہونا تے ریندھ کھوند دوالےکمدے سیاریاں تے ہور ایدھے دوالے کمدے کوڑ کباڑ وچ پلٹیا ہونا اے۔ بدل اندر کھچ تے دبا نے چوکھی گرمی کیتی تے ایٹمی فیوین دا کم وی ٹر پیا تے اینج ساڈا سورج بن گیا۔

سورج اپنے جیون دے ادھ وچ اے جیدے وچ ایدھے پچھلے جیون وچ ایدھی گری وچ ہائیڈروجن ہیلیم وچ پلٹی گئی۔ ہر سکنٹ وچ 4 ملین ٹن توں چوکھا مادھ سورج دی گری اندر ایٹم بم دے پھٹن ورگے کم باجوں انرجی وچ پلٹدا اے۔ جیدے وچ [[نیوٹرینو]] تے سورجی چانن بندے نیں۔ ایس ناپ نال تے فیر سورج ہن تک 100 زمیناں جناں مادھ انرجی تے چانن وچ پلٹ چکیا اے۔ سورج ایس کم تے اگلے 10 ارب ورے تک لگا رویگا۔

سورج دے پلے اتنا مادھ تے نہیں جے ایہ کسے [[سپرنووا]] وانگوں پھٹے پر اگلے 5 ارب وریاں وچ ایہ لال جن بن جاویگا تے ایدھی باہری چھلڑ پھیل جاویگی جدوں ایدھے اندر دی ساری ہائیڈروجن بل جاویگی گری ہور گرم ہوویگی نالے سنگڑے گی جدوں گرمی ناپ 100 ملین کیون تک اپڑیگا تے ہائیڈروجن کاربن وچ پلٹے گی تے سورج پھل کے لال جن بن جاویگا ایس مگروں سورجی دی باہری چھلڑ وکھری ہوجاویگی تے گری اگلے کئی ارب وریاں وچ ٹھنڈی ہوکے چٹا بونا بنیگی۔

[[لال جن]] بنکے نیڑے تریڑے 5 ارب ورے مگروں سورج 250 گنا تک پھیلے گا جے زمین تک اپڑ جاویگا پر سورجی چکھڑ باجوں ایدھے سورجی سیاریاں دے چکر کٹن دے راہ وی پھیلن گے. اگر زمین سورج وچ نہیں وی نگلی جاندی تے فیر وی تیز گرمی باجوں ایھدا پانی ابل کے اڈ جائیگا تے ایدھا محول خلا وچ غیب ہوجائیگا۔ اپنے ہندے جیون چکر وچ سورج ہر اک ارب ورے مگروں 10٪ چانن وچ ودھدا رویگا۔ ہن وی زمین دا پدھری ناپ ہولی ہولی ودھ ریا اے۔ سورج اپنے مڈھ ویلے تھوڑا گرم سی، ایسے باجوں جدوں اوتھے اینی ک گرمی ہوئی جیدے نال زمین دے زندگی اگ سکے تاں فیر زمین تے کج چر مگروں ای جدوں اوہدے بنن لئی اوہدی لوڑ جنی کرمی سورج توں اپڑی تے ایتھے زندگی دا دیوا بلیا۔ پر سورج گرمی ودھن باجوں کدے زمینے تے ساری حیاتی مک جاویگی۔

سورج فطرت دیاں دوسری چیزاں ونگوں اے جنہاں نوں انسان پوجدا ریااے۔ سورج انسان لئی دن تے رات بنن دے کم دا وکھالہ سی۔ ایہ اسمان تے اک پتلی تے پدھری لشکدی تھالی سی۔ کئی رہتلاں وچ ایہنوں پوجیا جاندا اے۔ کئی تھاں تے جیویں سٹون ہینج سورج نوں سوچ وچ رکھ کے بناۓ گۓ نیں۔

ایہ پرانے بابلی تارہ گرو سن جنہاں ایہ ویکھیا جے سورج دی زمین دے دوالے ٹور اک پدھر وج نہیں سی۔ یونانی فلسفی تے تارہ گرو [[انیکساگورس]] پہلا بندا سی جیہنے ایہ گل آکھی جے سورج اک بہت وڈی بلدا گولا اے جیہڑا [[پیلوپونیز]] توں وڈا اے تے چن سورج دا چانن پلٹاندا اے۔ ایہ گل اوس ویلے دی سوچ توں وکھری سی تے ایہنوں مزہب دے خلاف سمجھیا گیا تے اوہنوں موت دی سزا دتی گئی۔ [[پیریکلیز]] نے اوہنوں بچایا۔ [[اراٹوستھینز]] نے پہلی واری زمین توں سورج دا پینڈا ناپیا۔ پہلی صدی وچ [[بطلیموس]] نے وی زمی سورج پینڈا ناپیا جیہڑا اوہدے نیڑے زمین دے رداس توں 1,210 گنا سی۔

عرب ایرانی پڑھاکو تے لکھاری ابن سینا نے 1032 وچ زہرہ دے سورج اگوں لنگن تے ایہ کاہذ کڈی جے زہرہ سورج دے مقابلے تے زمین نالوں زیادھ نیڑے اے۔ ابن باجہ نے 12ویں صدی وچ مریخ دے سورج اگوں لنگن بارے دسیا۔ ایہ سوچ جے سورج گڑھ اے جیدے دوالے زمین کمدی پہلے یونانیاں نیں دتی سی پر ایہدا میتھیٹیکل ماڈل 16ویں صدی وچ نکولس کوپرنکس نے دتا۔ ایہ گل گلیلیو نے اپنی ٹیلیسکوپ توں ویکھن مگروں کیتی جے سورج اتے دھبے سورج دے اگے پھرن والیاں کوئی شیواں نہیں بلکہ سورج دی پدھر تے بنن والے نشان نیں۔ [[گیونی کسینی]] تے جین رچر نے 1672 وچ [[مریخ]] تک دا پینڈا ناپیا تے فیر سورج تک دا۔ [[نیوٹن]] نے تکونے شیشے نوں ورتدیاں ہویاں ایہ ویکھیا جے سورج دا چانن کئی رنگاں نال مل کے بنیا ہوندا اے تے ولیم ہرشل نے نے سورج دے سپیکٹرم وچ لال لاٹاں لبیاں۔ 19ویں صدی نے سورج بارے جانکاری وچ ہور وادھے دیکھے۔ [[جوزف فان فراؤنہوفر]] نے سورج دے سپیکٹرم وچ 1814 وچ 600 دے نیڑے [[فراؤنہوفر پٹیاں]] ویکھیاں۔ [[ہرمن فان ہیلمہولٹز]] تے ولیم کیلون نے سورج دی گرمی تے انرجی نوں سمجھن وچ لگے رۓ۔ 1890 وچ [[نارمن لوکائر]] جیہنے سورج دے سپیکٹرم وچ [[ہیلیم]] لبھی سی سورج بنن بارے اپنی نویکلی سوچ دسی۔ 1904 وچ ارنسٹ ردرفورڈ نے سورج چوں گرمی چانن نکلن دا کوئی اندرلی وجہ آکھیا۔ مگروں آئینسٹائن نے ایہ رپھڑ اپنی ماس انرجی ایکویش E = mc2 نال مکایا۔ 1920 وچ سر آرتھر ایڈنگٹن نے ایہ گل دنیا اگے رکھی جے سورج دی گری وچ دباؤ تے گرمی نال ایٹمی تبدیلی نال ہائیڈروجن ہیلیم وچ پلٹدا اے تے مادے وچ جیہڑی تبدیلی ہوندی اے اوہ انرجی وچ باہر آندی اے۔ میگھند ساہا نے آئینائزیشن تے اک کلیا کڈھیا جیہنوں ورتدیاں ہویاں سیسلیا پائن نے 1925 وچ ہائڈروجن دی سورج وچ چوکھے ہون دی دس دتی۔ سبرامنیم چندراشیکھر تے ہانز بیتھے نے 1930 دے دھاکے وچ سورج وچ ہون والیاں کیمیائی تبدیلیائی تے اپنی سوچ میتھمیٹکس راہیں دسیاں۔ [[ہانز بیتھے]] نیں نے سورج اندر ہون والے دو نیوکلیائی تے انرجی بنان والے کماں نوں ناپیا۔ 1957 وچ مارگریٹ بربج نے تاریاں وچ عنصراں دے بنن تے اپنیاں سوچاں اک آرٹیکل وچ لکھیاں تے ایہ گل کیتی جے کئی عنصر سورج ورگے تاریآں وچ نیوکلیائی کماں تے تبدیلیاں وچ بنے نیں۔

[[Categoryگٹھ:تارہ پڑھت]]

[[Categoryگٹھ:تارے]]

[[Categoryگٹھ:سورجی پربندھ]]