حکیم احمد الدین
حکیم احمد الدین چکوالی علما اہلسنت چکوال دی معروف شخصیت نيں۔
ناں ونسب
سودھومولانا حکیم احمد الدین چشتی چکوالی۔لقب: استاذالاستاداں۔ سلسلہ نسب اس طرح اے حکیم احمد الدین چشتی بن غلام حسین چشتی چکوالی بن قاضی محمد احسن بن محمد حنیف بن محمد بن نور محمد۔ خاندانی تعلق قطب شاہی اعوان توں اے ۔آپ دے والد گرامی غلام حسین چکوالی اپنے زمانےکےامام الفضلاء سن
تاریخِ ولادت
سودھو2/رمضان المبارک 1268ھ مطابق 8/جولائی 1852ء کوموضع’’بولہ‘‘ تحصیل و ضلع چکوال وچ پیدا ہوئے۔بعد وچ آبائی پنڈ توں منتقل ہوکے چکوال شہر وچ مقیم ہوئے گئے۔[۱]
تحصیلِ علم
سودھو24/ محرم الحرام 1274ھ نوں باقاعدہ تعلیم دا سلسلہ شروع ہويا۔تمام علوم اپنے والد گرامی سےحاصل کرکےسند فراغ حاصل کيتی۔1298ھ وچ حرمین شریفین دا قصد کیتا۔ اوتھے اُتے اپنے والد ماجد کےاستاد مولانا رحمت اللہ کیرانوی توں علم التوقیت حاصل کیتا۔ استوں علاوہ شیخ عبد اللہ سراج مفتیِ مکہ تے شیخ احمد بن زینی دحلان محدث مکہ توں حدیث قرأت، ہیئت، ریبع مجیب تے ربع مقظر وغیرہ علوم اوتھے دے جید استاداں توں حاصل کرکے تعلیم و تدریس دی اعلیٰ سنداں حاصل کرکے واپس ہوئے۔ مکہ مکرمہ وچ قیام دے دوران وچ آپ قرآن مجید دی تلاوت وچ مصروف سن کہ اک عربی خاتون نے فرمایا کہ ایہ پنجابی قرآن کتنا غلط پڑھ رہاہے۔اس خاتون دے انتباہ اُتے آپ نےقاری عبد اللہ مکی توں قرات وتجوید حاصل کيتی۔فصوص الحکم تے فتوحات مکیہ کادرس غوث الاسلام سید پیر مہر علی شاہ گولڑوی سےلیا۔[۲]
بیعت و خلافت
سودھو1280ھ نوں والد ماجد دے ہمراہ شیخ طریقت خواجہ شمس الدین سیالوی دی خدمت وچ حاضر ہوئے کے سلسلہ عالیہ چشتیہ وچ بیعت ہوئے۔ 1310ھ نوں بلاد مقدسہ دی زیارت دے لئی سفر کیتا تے بغداد شریف وچ نقیب سلمان دے دست مبارک اُتے سلسلہ عالیہ قادریہ وچ بیعت ہوئے تے خلافت و اجازت توں مشرف ہوئے۔
سیرت وخصائص
سودھواستاذا لاستاداں،مرجع الفضلاء،امام المعقول والمنقول،عالم، حکیم،شاعر،مدرس ،مفکر،منتظم، علامہ مولانا حکیم احمد الدین چشتی چکوالی۔آپ دا خاندانی تعلق اک علمی وروحانی خانوادے توں اے ۔آپ خلفِ رشید سن ۔تمام علوم وفنون اُتے مہارت رکھدے سن ۔اولیاء کرام تے بالخصوص خواجہ شمس الدین سیالوی سےنہایت عقیدت رکھتےتھے۔اک مرتبہ مسجد وچ بوقت اشراق اوراد وظائف وچ مشغول سن کہ کِسے نے پوچھ لیا کہ شمس العارفین کےحسن وجمال تے حلیہ دے بارے وچ دریافت کیتا۔ آبدیدہ ہوکے فرمایا کہ میرے شمس اس آسمانی شمس توں زیادہ نورانی ومنور نيں۔دیرتک آپ اُتے کیف ووجدان دی حالت طاری رہی۔ حکیم احمد الدین چکوالی دراز قامت،درمیانی جسامت،سرخ وسفید رنگت،صورت وسیرت وچ بے حد حسین وجمیل سن ۔اسی طرح لباس وی نفیس استعمال کرتےتھے۔کردا شلوار،کندھے اُتے چادر،سر اُتے عمامہ۔لباس سفید رنگ دا استعمال کرتےتھے۔غذاقلیل استعمال کرتےسن ۔ آپ کےروز مرہ معمولات وچ درس وتدریس،امامت فتویٰ نویسی،وعظ ونصیحت،تے اوراد و وظائف چشتیہ دی تلاوت وغیرہ شامل تھی۔جمعۃ المبارک دا خطبے وچ مسلماناں نوں عمل ِ صالح دی ترغیب دیتےسن ۔ آپ وڈے پارسا،پابندِ شریعت تے اپنے اکابرین دے نقش قدم اُتے چلنے والے سن ۔وڈے مستجاب الدعوات،خود دار،تے صابر وشاکر سن ۔جید عالم کےنال حاذق حکیم وی سن ۔مریضاں دا علاج مفت کرتےتھے۔شاعری تے تریخ گوئی وچ مہارتِ تامہ حاصل تھی۔وڈے ذہین وفطین سن ۔پہلے حافظ نئيں سن بعد وچ شوق ہويا تاں قرآن کریم حفظ کرکےتراویح وچ سنایا کرتےتھے۔وڈی بارعب تے پروقار شخصیت دے مالک سن ۔تقویٰ وچ اپنی مثال آپ سن ۔چکوال وچ رہتےہوئے اپنی پوری زندگی نہ بازار گئے تے نہ ہی بازار دیکھیا۔وڈے حق گو تے بےباک عالم دین سن ۔فقہ،تصوف تے علوم اسلامی توں انہاں دا سینہ منور تھا۔اکابرین شہر تے حکام آپ دی بہت قدر ومنزلت کرتےتھے۔فرق ِ باطلہ دے سخت مخالف سن ۔ساری زندگی درس وتدریس وعظ ونصیحت تے ذکر الہی وچ بسر کی۔قدرت نے آپ نوں شاعرانہ طبیعت ودیعت فرمائی تھی۔عربی،فارسی،تے اردو،پنجابی وچ بے تکلف شاعرکہندے سن ۔لیکن زیادہ توجہ شاعری دی طرف نہ تھی۔اسی طرح تاریخی مادے بحساب ابجد نکالنے وچ آپ نوں ید طولیٰ حاصل تھا۔عربی فارسی کلاماں وچ تضمین آپ کےلئے کوئی مشکل کم نہ تھا۔’’الداعی‘‘ تخلص تھا۔زیادہ تر کلام فارسی وچ اے۔
درس وتدریس
سودھوجب آپ نے چکوال وچ مسند تدریس بچھائی تاں آپ دی شہرت دور دور تک پہنچی۔کشمیر،سرحد،تے کابل وقندھار تک کےطلبہ تعلیم حاصل کرتےتھے۔خاص طور اُتے مثنوی شریف،ربع مجیب،تے ربع مقنطرہ وغیرہ علوم پڑھنے کےلئے دور دراز توں علما حاضر ہُندے تے شرفِ تلمذ حاصل کردے۔قدوۃ المحققاں علامہ غلام محمود پپلانوی(محشی تکملہ ومصنف نجم الرحمن) آپ دے ارشد تلامذہ وچ سےسن ۔ مفتی دین محمد رتوی نے فقہ، اصول فقہ،طب دی تعلیم آپ توں حاصل کيتی۔ مولانا عبد اللہ کھڈہ مارکیٹ کراچی صدر مدرس مدرسہ مظہر العلوم کراچی۔مولوی محمد صادق دیوبندی کانگریسی کھڈہ کراچی۔نامور تلامذہ نيں۔ اک ہور اہم انشاف ایہ سامنے آیا کہ 1907ء نوں مدرسہ مظہر العلوم وچ ’’دارالافتاء‘‘ دا شعبہ قائم کیتا گیا سی، جس دے صدر مفتی مولانا عبد اللہ مرحوم سن تے اس دے نائب مفتی