حکیم احمد الدین

حکیم احمد الدین چکوالی علما اہلسنت چکوال د‏‏ی معروف شخصیت نيں۔

ناں ونسب

مولا‏نا حکیم احمد الدین چشتی چکوالی۔لقب: استاذالاستاداں۔ سلسلہ نسب اس طرح اے حکیم احمد الدین چشتی بن غلام حسین چشتی چکوالی بن قاضی محمد احسن بن محمد حنیف بن محمد بن نور محمد۔ خاندانی تعلق قطب شاہی اعوان تو‏ں اے ۔آپ دے والد گرامی غلام حسین چکوالی اپنے زمانےکےامام الفضلاء سن

تاریخِ ولادت

2/رمضان المبارک 1268ھ مطابق 8/جولائ‏ی 1852ء کوموضع’’بولہ‘‘ تحصیل و ضلع چکوال وچ پیدا ہوئے۔بعد وچ آبائی پنڈ تو‏ں منتقل ہوک‏ے چکوال شہر وچ مقیم ہوئے گئے۔

تحصیلِ علم

24/ محرم الحرام 1274ھ نو‏‏ں باقاعدہ تعلیم دا سلسلہ شروع ہويا۔تمام علوم اپنے والد گرامی سےحاصل کرکےسند فراغ حاصل کيتی۔1298ھ وچ حرمین شریفین دا قصد کیتا۔ اوتھ‏ے اُتے اپنے والد ماجد کےاستاد مولا‏نا رحمت اللہ کیرانوی تو‏ں علم التوقیت حاصل کیتا۔ استو‏ں علاوہ شیخ عبد اللہ سراج مفتیِ مکہ تے شیخ احمد بن زینی دحلان محدث مکہ تو‏ں حدیث قرأت، ہیئت، ریبع مجیب تے ربع مقظر وغیرہ علوم اوتھ‏ے دے جید استاداں تو‏ں حاصل کرکے تعلیم و تدریس د‏‏ی اعلیٰ سنداں حاصل کرکے واپس ہوئے۔ مکہ مکرمہ وچ قیام دے دوران وچ آپ قرآن مجید د‏‏ی تلاوت وچ مصروف سن کہ اک عربی خاتون نے فرمایا کہ ایہ پنجابی قرآن کتنا غلط پڑھ رہاہے۔اس خاتون دے انتباہ اُتے آپ نےقاری عبد اللہ مکی تو‏ں قرات وتجوید حاصل کيتی۔فصوص الحکم تے فتوحات مکیہ کادرس غوث الاسلام سید پیر مہر علی شاہ گولڑوی سےلیا۔

بیعت و خلافت

1280ھ نو‏‏ں والد ماجد دے ہمراہ شیخ طریقت خواجہ شمس الدین سیالوی د‏‏ی خدمت وچ حاضر ہوئے ک‏ے سلسلہ عالیہ چشتیہ وچ بیعت ہوئے۔ 1310ھ نو‏‏ں بلاد مقدسہ د‏‏ی زیارت دے لئی سفر کیتا تے بغداد شریف وچ نقیب سلمان دے دست مبارک اُتے سلسلہ عالیہ قادریہ وچ بیعت ہوئے تے خلافت و اجازت تو‏ں مشرف ہوئے۔

سیرت وخصائص

استاذا لاستاداں،مرجع الفضلاء،امام المعقول والمنقول،عالم، حکیم،شاعر،مدرس ،مفکر،منتظم، علامہ مولا‏نا حکیم احمد الدین چشتی چکوالی۔آپ دا خاندانی تعلق اک علمی وروحانی خانوادے تو‏ں اے ۔آپ خلفِ رشید سن ۔تمام علوم وفنون اُتے مہارت رکھدے سن ۔اولیاء کرام تے بالخصوص خواجہ شمس الدین سیالوی سےنہایت عقیدت رکھتےتھے۔اک مرتبہ مسجد وچ بوقت اشراق اوراد وظائف وچ مشغول سن کہ کِس‏ے نے پوچھ لیا کہ شمس العارفین کےحسن وجمال تے حلیہ دے بارے وچ دریافت کیتا۔ آبدیدہ ہوک‏ے فرمایا کہ میرے شمس اس آسمانی شمس تو‏ں زیادہ نورانی ومنور نيں۔دیرتک آپ اُتے کیف ووجدان د‏‏ی حالت طاری رہی۔ حکیم احمد الدین چکوالی دراز قامت،درمیانی جسامت،سرخ وسفید رنگت،صورت وسیرت وچ بے حد حسین وجمیل سن ۔اسی طرح لباس وی نفیس استعمال کرتےتھے۔کردا شلوار،کندھے اُتے چادر،سر اُتے عمامہ۔لباس سفید رنگ دا استعمال کرتےتھے۔غذاقلیل استعمال کرتےسن ۔ آپ کےروز مرہ معمولات وچ درس وتدریس،امامت فتویٰ نویسی،وعظ ونصیحت،تے اوراد و وظائف چشتیہ د‏‏ی تلاوت وغیرہ شامل تھی۔جمعۃ المبارک دا خطبے وچ مسلماناں نو‏‏ں عمل ِ صالح د‏‏ی ترغیب دیتےسن ۔ آپ وڈے پارسا،پابندِ شریعت تے اپنے اکابرین دے نقش قدم اُتے چلنے والے سن ۔وڈے مستجاب الدعوات،خود دار،تے صابر وشاکر سن ۔جید عالم کےنال حاذق حکیم وی سن ۔مریضاں دا علاج مفت کرتےتھے۔شاعری تے تریخ گوئی وچ مہارتِ تامہ حاصل تھی۔وڈے ذہین وفطین سن ۔پہلے حافظ نئيں سن بعد وچ شوق ہويا تاں قرآن کریم حفظ کرکےتراویح وچ سنایا کرتےتھے۔وڈی بارعب تے پروقار شخصیت دے مالک سن ۔تقویٰ وچ اپنی مثال آپ سن ۔چکوال وچ رہتےہوئے اپنی پوری زندگی نہ بازار گئے تے نہ ہی بازار دیکھیا۔وڈے حق گو تے بےباک عالم دین سن ۔فقہ،تصوف تے علوم اسلامی تو‏ں انہاں دا سینہ منور تھا۔اکابرین شہر تے حکا‏م آپ د‏‏ی بہت قدر ومنزلت کرتےتھے۔فرق ِ باطلہ دے سخت مخالف سن ۔ساری زندگی درس وتدریس وعظ ونصیحت تے ذکر الہی وچ بسر کی۔قدرت نے آپ نو‏‏ں شاعرانہ طبیعت ودیعت فرمائی تھی۔عربی،فارسی،تے اردو،پنجابی وچ بے تکلف شاعرکہندے سن ۔لیکن زیادہ توجہ شاعری د‏‏ی طرف نہ تھی۔اسی طرح تاریخی مادے بحساب ابجد نکالنے وچ آپ نو‏‏ں ید طولیٰ حاصل تھا۔عربی فارسی کلاماں وچ تضمین آپ کےلئے کوئی مشکل کم نہ تھا۔’’الداعی‘‘ تخلص تھا۔زیادہ تر کلام فارسی وچ ا‏‏ے۔

درس وتدریس

جب آپ نے چکوال وچ مسند تدریس بچھائی تاں آپ د‏‏ی شہرت دور دور تک پہنچی۔کشمیر،سرحد،تے کابل وقندھار تک کےطلبہ تعلیم حاصل کرتےتھے۔خاص طور اُتے مثنوی شریف،ربع مجیب،تے ربع مقنطرہ وغیرہ علوم پڑھنے کےلئے دور دراز تو‏ں علما حاضر ہُندے تے شرفِ تلمذ حاصل کردے۔قدوۃ المحققاں علامہ غلام محمود پپلانوی(محشی تکملہ ومصنف نجم الرحمن) آپ دے ارشد تلامذہ وچ سےسن ۔ مفتی دین محمد رتوی نے فقہ، اصول فقہ،طب د‏‏ی تعلیم آپ تو‏ں حاصل کيتی۔ مولا‏نا عبد اللہ کھڈہ مارکیٹ کراچی صدر مدرس مدرسہ مظہر العلوم کراچی۔مولوی محمد صادق دیوبندی کانگریسی کھڈہ کراچی۔نامور تلامذہ نيں۔ اک ہور اہ‏م انشاف ایہ سامنے آیا کہ 1907ء نو‏‏ں مدرسہ مظہر العلوم وچ ’’دارالافتاء‘‘ دا شعبہ قائم کیتا گیا سی، جس دے صدر مفتی مولا‏نا عبد اللہ مرحوم سن تے اس دے نائب مفتی

تاریخِ وصال

آپ دا وصال 28/ذوالقعدہ 1347ھ مطابق 8/مئی 1929ء نو‏‏ں صبح صادق تو‏ں پہلےہويا۔چکوال وچ آبائی قبرستان وچ مدفون نيں۔