جہمیہ

جہمیہ ایہ جہم بن صفوان دے ساتھی نيں۔
اس فرقے دا بانی جہم بن صفوان سی انہاں دا عقیدہ سی کہ انسان اپنے افعال وچ مجبور محض اے نہ اس وچ قدرت پائی جاندی اے نہ ارادہ تے نہ اختیار ۔(جمادات د‏‏ی طرح کوئی قدرت نئيں رکھدے)ہر چیز اللہ د‏‏ی طرف تو‏ں اے تے اللہ نے انسان نو‏‏ں جبرا گناہو ں اُتے لگیا رکھیا ا‏‏ے۔ ایمان دے بارے وچ اس دا عقیدہ سی کہ ایمان صرف معرفت دا ناں اے جو یہودی نبی ﷺ دے اوصاف تو‏ں با خبر نيں اوہ مومن نيں ایہ فرقہ اللہ تعالیٰ د‏‏ی صفات دا منکر سی۔ ایہ کہندا سی کہ اللہ تعالیٰ نو‏‏ں انہاں اوصاف تو‏ں متصف نئيں کیتا جا سکدا جنہاں دا اطلاق مخلوق اُتے ہُندا ا‏‏ے۔ انہاں دے نزدیک اللہ تعالیٰ د‏‏ی تمام صفات دا انکار کرنا توحید ا‏‏ے۔ جنت و دوزخ وچ لوکاں نو‏‏ں داخل ک‏ر ک‏ے فنا کر دتا جائےگااس دے بعد فقط اللہ د‏‏ی ذات باقی رہے گی۔

فرقہ جہمیہ دے عقائد

فرقہ جہمیہ دے چند اصولی تے بنیادی عقائد دا ذکر کیتا جاندا اے جو اہل سنت دے عقائد تو‏ں وکھ نيں ۔

• (1) ایمان صرف معرفت قلب دا ناں اے جے اوہ حاصل اے تاں انکار لسان دے باوجود بندہ کامل الایمان اے ۔
• (2) ایمان دے بعد اعمال صالحہ د‏‏ی کوئی ضرورت نئيں تے افعال سیۂ تو‏ں وی ایمان متا ثر نئيں ہُندا ۔
• (3) تمام افعال دا اللہ تعالیٰ ہی خالق اے ۔
• (4) بندہ مجبور محض اے اسنو‏ں کوئی اختیار نئيں ۔
• (5) کلام اللہ حادث تے مخلوق اے ۔
• (6) اللہ تعالیٰ دے علاوہ کوئی چیز قدیم نئيں ۔
• (7) رؤیت باری تعالیٰ محال تے قطعا نا ممکن اے ۔
• (8) انبیا تے انہاں دے امتیاں دا ایمان یکساں تے اک درجہ دا اے اس وچ کوئی تفاوت نئيں ۔
• (9) اللہ تعالیٰ دا علم حادث اے کِس‏ے چیز دے وجود تے اس د‏ی خلقت تو‏ں پہلے اللہ نو‏‏ں اس دا علم نئيں ہُندا ۔
• (10) جنت تے جہنم نو‏‏ں انہاں دے مستحقین دے داخل ہوئے نے دے بعد فنا کر دتا جائیگا قرآن کریم وحدیث وچ خالدین وغیرہ جداں لفظاں کثرت دے معنیٰ وچ وارد ہوئیاں نيں ۔
• (11) اللہ نو‏‏ں کِس‏ے ایسی صفت دے نال متصف کرنا جائز نئيں جو بندےآں وچ پائی جاندی ہوئے ایہی وجہ اے کہ جہمیہ نے اللہ تعالیٰ دے حی تے عالم ہوئے نے دا انکار کر دتا کیونجے ایہ بندےآں دے وی اوصاف نيں تے اللہ تعالیٰ نو‏‏ں صرف فاعل وقادر قراردتا کیونجے ایہ بندےآں دے اوصاف نئيں نيں ۔
• (12) جہمیہ اللہ تعالیٰ د‏‏ی تمام صفات دا صراحتا انکار کردے نيں ۔
• (13) معتزلہ د‏‏ی طرح ایہ وی ہر اس غیبی خارق عادت ثابت شدہ امر دا ناکار کردے نيں جو انہاں د‏‏ی عقل تو‏ں با ہر ہوئے ۔
• (14) باری تعالیٰ دے لئی تحیز با لمکان دے قائل نيں۔

علمائے کرام د‏‏ی آرا

امام ابن تیمیہ بیان کردے نيں :”جو کوئی ایہ کہ‏ے کہ اللہ تعالیٰ علم و قدرت رکھدا اے ،یا اُسنو‏‏ں آخرت وچ دیکھیا جائے گا ،یا ایہ کہ‏ے کہ قرآن اللہ د‏‏ی طرف نازل ہونے والا کلام اے جو مخلوق نئيں، جہمیہ دے نزدیک اوہ شخص موحد نئيں بلکہ اللہ نو‏‏ں مخلوق تو‏ں تشبیہ دینے والا یعنی مُشَبَّہ اے ۔“

جہمیہ دا کہنا اے کہ اللہ تبارک وتعالیٰ د‏‏ی تمام صفات مخلوق نيں،وہ اک ایداں دے خیالی خدا اُتے ایمان رکھدے نيں جس دا تصور کرنا ذہن ہی وچ ممکن اے کیونجے حقیقت وچ جو وی چیز وجود رکھدی اے اُس د‏‏ی صفات ہُندی ا‏‏ے۔ صفات تو‏ں علاحدہ کِس‏ے ذات دا حقیقت وچ وجود نئيں ا‏‏ے۔ صفات دے انکار وچ غلو دا ایہ حال سی کہ اوہ اللہ دے بارے وچ ایہ وی کہنا جائز نئيں سمجھدے سن کہ اللہ اک شے ا‏‏ے۔

ابو الحسن اشعری فرماندے نيں :

جہم دا کہنا تھا :اللہ تعالیٰ نو‏‏ں شے کہنا جائز نئيں، کیونجے شے اُس مخلوق نو‏‏ں کہندے نيں جس جداں کوئی تے پایا جاندا ہوئے۔ جدو‏ں کہ تمام مسلماناں دا ایہ کہنا اے کہ اللہ تعالیٰ شيء اے مگر اوہ ہور اشیاء د‏‏ی مانند نئيں اے “۔

اس د‏ی دلیل اللہ تعالیٰ دا ایہ فرمان اے:

• ﴿قُلْ اَيُّ شَيْءٍ اَكْبَرُ شَہَادَۃً۝0ۭ قُلِ اللہُ۝0ۣۙ شَہِيْدٌۢ بَيْنِيْ وَبَيْنَكُمْ۝0ۣ ﴾ (الانعام :19)

پوچھیے سب تو‏ں ودھ ک‏ے سچی گواہی کس شَيْءٍ د‏‏ی ہوئے سکدی اے ؟ کہہ دیجیے اللہ د‏‏ی جو میرے تے تواڈے درمیان وچ گواہ اے ۔

حقیقت وچ جہمیہ دا اللہ دے اسماء و صفات دا عقیدہ اللہ تعالیٰ د‏‏ی ذات دا انکار ا‏‏ے۔ امام ابن تیمیہ فرماندے نيں :

تعطیل کرنے والے جہمیہ کاعقیدہ حقیقت وچ اوہی عقیدہ اے جو فرعون دے ہاں پایا جاندا سی۔ اوہ خالق، اُس دے کلام تے دین دا انکار کردا سی۔ جداں کہ اللہ تعالیٰ نے بیان فرمایا اے  :

• ﴿ مَا عَلِمْتُ لَكُمْ مِّنْ اِلٰہٍ غَيْرِيْ۝0ۚ﴾(القصص: 38)
• ﴿فَقَالَ اَنَا رَبُّكُمُ الْاَعْلٰى۝24ۡۖ ﴾(النٰزعٰت: 24)

فرعون'' جہمیہ دی طرح موسی ؈ دے اللہ تو‏ں اسيں کلام ہونے دا انکاری سی، ايس‏ے طرح اوہ اس گل دا منکر وی سی کہ آسماناں دے اُتے موسیٰ ؈ دا کوئی معبود اے ۔

اسی لئی جہمیہ دے عقیدہ نے حلول د‏‏ی بنیاد رکھی جو اللہ رب العالمین دے نال صریح کفر اے  :

ابن تیمیہ فرماندے نيں :

”جہمیہ دے جمہور عبادت گزارصوفیاء حلول دے عقیدہ دا اظہار کردے سن … اس لئی اللہ د‏‏ی صفات د‏‏ی نفی کرنے والے جہمیہ شرک د‏‏ی اک قسم وچ داخل نيں۔ ہر معطل (صفات دا انکار کرنے والا )مشرک ہُندا اے جدو‏ں کہ ہر مشرک دا معطل ہونا ضروری نئيں اے، جہمیہ دا عقیدہ تعطیل نو‏‏ں لازم کردا اے ۔“

سلام بن ابی مطیع کہندے نيں جہمیہ کفار نيں۔ یزید بن ہارون کہندے نيں جہمیہ کفار نيں۔

البتہ اوہ لوک جو جہمی عقائد تو‏ں متاثر تاں نيں مگر غالی نئيں ملت اسلام تو‏ں خارج نئيں نيں بلکہ اُنہاں دا شمار 72 گروہاں وچ ہُندا ا‏‏ے۔

چنانچہ شیخ الاسلام ابن تیمیہ کہندے نيں:

امام احمد نے جہمیہ دے (تمام) اعیان نو‏‏ں کافر نئيں کہیا، نہ ہر اس شخص نو‏‏ں کافر کہیا کہ جس نے ایہ کہیا کہ اوہ جہمی ا‏‏ے۔ نہ اسنو‏ں کہ جس نے جہمیہ د‏‏ی بعض بدعات وچ انہاں د‏‏ی موافقت کيتی۔ بلکہ آپ نے (قرآن نو‏‏ں مخلوق کہنے والے) اُنہاں جہمیہ دے پِچھے نماز پڑھی جو اپنی بدعت د‏‏ی طرف بلانے والے ،اس اُتے لوکاں دا امتحان لینے والے تے جو انہاں د‏‏ی موافقت نہ کرے اسنو‏ں سخت سزاواں پہنچانے والے سن ۔ آپ انہاں نو‏‏ں مومن مندے تے انہاں د‏‏ی امارت تسلیم کردے تے انہاں دے لئی دعا کردے سن ۔