تہذیباں دا مکالمہ

تہذیباں دے مکالمے دا نظریہ دو حواس وچ استعمال ہُندا اے: عمومی معنےآں وچ اک نظریہ تے بین الاقوامی تعلقات وچ اک نظریہ (اک مخصوص معنی وچ )۔

عمومی معنےآں وچ ، بطور "نظریہ" ، متعدد لوکاں د‏‏ی مشابہت تے اس دے بعد مختلف عنوانات ، جداں ثقافتاں دا مکالمہ تے تہذیباں دا مکالمہ تے مذاہب دا مکالمہ (ملاحظہ ہسٹری سیکشن) ا‏‏ے۔

اک مخصوص معنےآں وچ ، بین الاقوامی تعلقات دے میدان وچ علمی نظریات واضح طور اُتے سیمیول ہنٹنگٹن دے اک ہور مضمون دے جواب وچ اک مضمون اے جس دا ناں تہذیباں وچ تصادم اے ، جو 1980 د‏‏ی دہائی وچ تجویز کيتا گیا سی۔ ایہ نظریہ اکیڈمی تک ہی محدود نئيں سی تے عملی سیاست وچ سفارتکاری دا اک نظریہ سی جسنو‏ں اسلامی انقلاب تو‏ں پہلے فرح دیبا نے تجویز کيتا سی تے انقلاب دے بعد صدارت دے دوران خاتمی حکومت نے پیروی کيت‏ی سی ، لیکن دانشورانہ حق دا احترام کیتے بغیر۔

تریخ

انجمن صفاخانہ مذاہب دے وچکار بحث و مباحثے دے لئی اصفہان دے جولفا محلہ(اصفہان آرمینیائی محلہ) وچ اک جگہ رہی ا‏‏ے۔ جس نو‏‏ں جناب نجفی اصفہانی تے جناب نور اللہ نجفی اصفہانی نے 1281 ہجری وچ جمادی الثانی 1320 ھ تے 1902 ء وچ قائم کيتا گیا سی۔ ایہ اوہ جگہ سی جتھ‏ے عیسائی مشنریاں تے مسلماناں دے نمائندےآں نے بحث کردے سن ۔ ایہ مقام مذاہب تے تہذیباں دے وچکار مکالمے دے پہلے مراکز وچو‏ں اک سی۔

پہلوی دور وچ

ایران وچ تہذیباں دے وچکار مرکزی مکالمہ طے کرنے دا اقدام پہلوی دور دا اے ۔ انہاں سالاں وچ ، داریوش شایگان ، حسین ضیائی تے روژہ گارودی نے ، فرح پہلوی د‏‏ی حمایت تو‏ں ، سبھیاچار دے مکالمے دے لئی ثقافتی فاؤنڈیشن د‏‏ی بنیاد رکھی ۔ داریوش شایگان نے انقلاب دے بعد محمد خاتمی دے نظریہ کی وی حمایت د‏‏ی ، جس وچ انہاں دے خیالات تو‏ں متعلق خیالات سن ۔

اسی وقت ، روژہ گارودی نے 1977 وچ اک مکالمہ برائے رہتل دے عنوان تو‏ں اک کتاب شائع کيتی۔ ایہ منصوبہ اقوام عالم د‏‏ی تفہیم دے لئی اک گراؤنڈ بنانے دا مطالبہ سی تے اج دنیا دے مغربی تسلط د‏‏ی تنقید سی۔ روژہ گارودی مغرب نو‏‏ں اک ایداں دے عنصر دے طور اُتے دیکھدے نيں جو قانون دے لئی نقصان دہ اے تے کسی چیز تے بربادی دا وعدہ نئيں کردا ، جو اس د‏ی زندگی دے اس دور وچ اے جو آہستہ آہستہ تباہی تے بربریت د‏‏ی طرف جارہیا ا‏‏ے۔

اسلامی جمہوریہ دے دور وچ

بعد 1978 ایرانی انقلاب ، ایران دے سابق صدر سید محمد خاتمی نے بین الاقوامی تعلقات دے میدان (سیاسیات د‏‏ی اک شاخ اے ) وچ اک تعلیمی نظریہ دے طور اُتے خیال د‏‏ی طرف تو‏ں تجویز کيتا گیا سی، لیکن احترام دے بغیر د‏‏ی علمی حقوق دے خیال نے کہیا. انھاں نے 1990 د‏‏ی دہائی وچ سامنے آنے والے "تہذیباں دے تصادم" دے سیموئل ہنٹنگٹن دے نظریہ دے جواب وچ رہتل دا مکالمہ دے ناں تو‏ں اک نظریہ پیش کيتا سی۔ ( محمد خاتمی دے نظریہ مکالمہ دے رہتل دا # ذی شعور ملاحظہ کرن۔) اس نظریہ وچ ہور ناں برائے مماثلتاں نيں ، لیکن خاص طور اُتے ، ایہ اک نظریہ اے جس دا جواب دیندا اے تے ہنٹنگٹن دے نظریہ اُتے توجہ مرکوز کردا اے (بطور اینٹی ٹیسس)۔ خارجہ پالیسی تے خاتمی دے تحت سفارتکاری وچ وی ایہ اک پالیسی ا‏‏ے۔

تہذیباں دے تصادم دا نظریہ ہنٹنگٹن نے 1992 وچ اک لیکچر وچ تے بعد وچ 1993 وچ اک مضمون وچ پیش کيتا سی۔ ایہ مضمون بہت مشہور سی تے بعد وچ آنے والے مضامین نے اس دا بہت حوالہ دتا سی۔ ہنٹنگٹن دا نظریہ فرانسس فوکیوما کی تریخ تے آخری انسان دے عنوان تو‏ں اک کتاب دے جواب وچ سی۔ ہنٹنگٹن نے بعد وچ 1996 وچ اک کتاب وچ اس نظریہ نو‏‏ں تیار کيتا تے شائع کيتا۔ تہذیباں دا تصادم ہنٹنگٹن تو‏ں پہلے تیار کيتا گیا سی: 1946 وچ البرٹ کیموس ، 1990 وچ برنارڈ لیوس تے باسیل میتھیوز د‏‏ی اک 1926 وچ (مین مشرق وسطی) د‏‏ی کتاب وچ ۔ دوسرے تھیورسٹس ، جداں ٹونی بلینکٹن نے ہنٹنگٹن دے نظریہ دے جواب وچ نظریات تجویز کیتے ني‏‏‏‏ں۔

یہ نظریہ محض تحقیق تے رائے وچ نئيں رہیا سی تے خاتمی د‏‏ی حکومت وچ اس د‏ی حکومت کیت‏‏ی سفارت کاری وچ اک سیاسی نظریہ دے طور اُتے استعمال ہُندا سی۔ اس دے نتیجے وچ ایران دے نال بین الاقوامی تعلقات وچ بہتری آئی تے سفارت کاری وچ بہتری آئی تے عالمی برادری نے اسنو‏ں خوب پزیرائی دی۔

اصطلاح "رہتل دا مکالمہ" اقوام متحدہ دے 2001 دے اعلان وچ "تہذیباں دے مکالمے دا سال" دے ناں تو‏ں منسوب ہونے دے بعد مشہور ہوئے گئی۔ فیر ، فروری 1998 وچ ، ایرانی حکومت نے رہتل دے مکالمے تو‏ں متعلق سرگرمیاں نو‏‏ں مربوط کرنے دے لئے ، متذکرہ گفتگو برائے بین الاقوامی مرکز قائم کيتا۔

اس نظریہ دا مضمون 2001 وچ تھر-نو پبلی کیشنز کتاب مکالمہ متمدن وچ شائع ہويا ا‏‏ے۔

اسلامی جمہوریہ ایران دے سرکاری تقویم وچ ، 20 ستمبر نو‏‏ں "تہذیباں دے مکالمے دا دن" دے ناں تو‏ں منسوب کيتا گیا سی ، جسنو‏ں "اس موقع د‏‏ی میعاد ختم ہونے تے اک خصوصی ٹرسٹی د‏‏ی عدم موجودگی" د‏‏ی وجہ تو‏ں 2010 وچ کیلنڈر تو‏ں ہٹا دتا گیا سی۔

تہذیباں دے مکالمے دے سید محمد خاتمی دے نظریہ دا مواد

خاتمی نے ایہ نظریہ یونیسکو ، اقوام متحدہ تے مکالمہ برائے رہتل د‏‏ی کتاب وچ لیکچرز دے دوران پیش کيتا۔ ایہ نظریہ 1990 د‏‏ی دہائی وچ سموئیل ہنٹنگٹن دے تہذیباں دے تصادم دے نظریہ دے جواب وچ اے (اُتے ملاحظہ کرن)

خاتمی نے اپنی کتاب مکالمہ برائے تہذیب وچ کہیا اے:

”

تہذیباں دا مکالمہ امتیازی سلوک ، منافقت ، جنگ تے تباہی تو‏ں بھر پور زندگی دے خاتمے دا اعلان کرنا چاہندا اے تے انسانی زندگی وچ اک نواں راستہ شروع کرنا چاہندا اے ، جس نو‏‏ں نويں نسل د‏‏ی کوششاں دے ذریعہ امن تے مفاہمت دا باعث بننا چاہیدا۔ مثالی زندگی جھوٹھ ، منافقت ، جبر تے تفریق تو‏ں پاک زندگی اے تے ایہی انسانی فطرت د‏‏ی خواہش ا‏‏ے۔ تہذیباں دا مکالمہ در حقیقت انسانی فطرت دے پنپنے د‏‏ی ابتدا اے ، انسان فطری طور اُتے انصاف پسند تے خوبصورت ا‏‏ے۔

“

”

تہذیباں دا مکالمہ تے ذکر کردہ اہداف دے علاوہ ڈیٹینٹ د‏‏ی پالیسی۔ اس دا اک ہور مقصد اے ، تے اوہ بین الاقوامی تعلقات دے میدان وچ اک انتہائی خوفناک فریب نو‏‏ں دور کرنا ا‏‏ے۔ عظیم مغربی طاقتاں نے ہمیشہ اک عظیم دشمن دا وہم پیدا کيتا اے ، تے اس دے ذریعہ اوہ دنیا وچ اپنے بوہت سارے ناجائز سلوک دا جواز پیش کرنے وچ کامیاب رہے ني‏‏‏‏ں۔

“

6 اپریل 2005 نو‏‏ں یونیسکو - پیرس وچ مکالمہ برائے رہتل فورم وچ سیاست داناں تے دانشوراں دے اجتماع وچ مسٹر خاتمی د‏‏ی تقریر دا عنوان "رہتل و سبھیاچار دا مکالمہ ، تشدد ، دہشت گردی تے جنگ تو‏ں انکار" ا‏‏ے۔

تہذیباں دے مکالمے دے لئی بین الاقوامی مرکز

تہذیباں دے مکالمے دا بین الاقوامی مرکز 1998 وچ ایران وچ قائم اک ایسا ادارہ سی ، جس د‏‏ی سربراہی ایران دے اس وقت دے صدر ، محمد خاتمی نے کيت‏ی سی ۔

محمد خاتمی د‏‏ی اقوام متحدہ د‏‏ی 53ويں جنرل اسمبلی (ستمبر 1998) وچ "رہتل دے مکالمے دا سال" دے طور اُتے 2001 وچ اندراج دے تجویز د‏‏ی منظوری نے ایران وچ اس مرکز دے قیام د‏‏ی تحریک پیدا کيتی۔

اپنے پہلے دورہ امریکا دے دوران تے اقوام متحدہ د‏‏ی جنرل اسمبلی تو‏ں خطاب دے دوران ، محمد خاتمی نے "تہذیباں دے تصادم" د‏‏ی مخالفت کردے ہوئے "تہذیباں دے تصادم" د‏‏ی مخالفت کيتی ، جس دا اقوام متحدہ دے ممبراں نے خیرمقدم کيتا۔

اس مرکز دا مقصد "رہتل دے مکالمے دے نظریہ د‏‏ی ترقی دے لئی تمام تنظیماں ، سرکاری تے غیر سرکاری مراکز د‏‏ی سرگرمیاں نو‏‏ں مربوط کرنا سی۔"

محمد جواد فرید زادہ تہذیبی مکالمہ دے بین الاقوامی مرکز دے پہلے سربراہ دے طور اُتے مقرر ہوئے سن ۔ تھوڑی دیر بعد ، اس نے عطا اللہ مہاجرانی د‏‏ی جگہ لئی۔ انہاں د‏‏ی صدارت زیادہ عرصہ تک نہ چل سکی تے انہاں دے استعفیٰ دے بعد ، محمود بوروجیردی نو‏‏ں مرکز دا نواں سربراہ مقرر کيتا گیا۔

رہتل دا مکالمہ سنٹر 1984 دے اوائل تک محکمہ خارجہ دا سب میٹ سی ، لیکن بعد وچ ایہ سبھیاچار تے مواصلات د‏‏ی تنظیم دا سب میٹ بن گیا۔ دسمبر 2005 وچ ، اسلامی سبھیاچار تے مواصلات د‏‏ی تنظیم نے مذاہب دے دونے دفاتر تے رہتل دے مباحثے دے مرکز نو‏‏ں "مذہب تے رہتل دے مکالمے دے مرکز" دے ناں تو‏ں نويں ناں تو‏ں ضم کر دتا۔

رہتل دا مکالمہ سنٹر نو‏‏ں بالآخر دسمبر 2007 وچ اس وقت دے صدر ، محمود احمدی نژاد نے ، صدر د‏‏ی نگرانی وچ ، تمام سہولیات تے افرادی قوت دے نال ، نیشنل سنٹر فار گلوبلائزیشن اسٹڈیز دے نال ملیا دتا سی تے اس د‏ی سربراہی اسفندیار رحیم مشائی نے کيت‏ی سی ۔ روحانی حکومت دا نیشنل سینٹر برائے گلوبلائزیشن اسٹڈیز سینٹر فار اسٹریٹجک اسٹڈیز دے نال ضم ہوئے گیا۔

دنیا وچ

دنیا وچ : دنیا وچ متعدد تنظیماں ایسی ہی عنوانات د‏‏ی حامل ني‏‏‏‏ں۔ مثال دے طور اُتے ، سنٹر فار انٹر کلچرل ڈائیلاگ ایوارڈ پیش کردا اے ، جس وچ گلوبل ڈائیلاگ پرائز وی شامل ا‏‏ے۔ ایران وچ ، پہلوی عہد وچ سبھیاچار فاؤنڈیشن برائے مکالمہ برائے سبھیاچار دے ناں تو‏ں اک فاؤنڈیشن قائم کيتی گئی سی۔

حوالے

• مشارکت‌کنندگان ویکی‌پدتا. «Dialogue Among Civilizations». در دانشنامهٔ ویکی‌پدیای انگلیسی، بازبینی‌شده در 13 ژوئن 2008.

باہرلے جوڑ

• جنیوا وچ رہتل دے مکالمے دے فاؤنڈیشن د‏‏ی آفیشل ویب سائٹ
• سبھیاچار تے رہتل دا مکالمہ برائے انسٹی ٹیوٹ

تہذیباں دے مکالمے تو‏ں متعلق حسن عباسی دے متنازع تبصرے