تہذیب
تہذیب (انگریزی: Civilization) کوئی وی پیچیدہ معاشرہ اے جیہدی خصوصیات ریاست دی ترقی، سماجی سطح بندی، شہری کاری، تے قدرتی بولی جاݨ آݪی بولی (یعݨی اک تحریری نظام) توں ہٹ کے کمیونیکیشن دے علامتی نظام ناݪ ہُندی اے۔
تہذیباں وچ ہور خصوصیات وی شامل نيں، بشمول زراعت، فن تعمیر، انفراسٹرکچر، تکنیکی ترقی، ٹیکسیشن، ریگولیشن، تے لیبر دی تخصیص۔
تریخی طور تے اک تہذیب نوں اکثر اک وڈی تے "زیادہ ترقی یافتہ" ثقافت دے طور تے سمجھیا جاندا اے۔
تہذیباں گنجان آباد بستیاں نوں منظم کردیاں نيں جیہناں نوں درجا بندی دے سماجی طبقات وچ تقسیم کيتا جاندا اے جیہدے وچ اک حکمران اشرافیہ تے ماتحت شہری تے پینڈو آبادی ہُندی اے، جو زراعت، کان کنی، چھوٹے پیمانے اُتے تیاری تے تجارت وچ مشغول ہُندے نيں۔ تہذیب طاقت نوں مرتکز کردی اے، باقی فطرت اُتے انسانی کنٹرول نوں ودھاؤندی اے، بشمول ہور انساناں اُتے ۔
تہذیب، جداں کہ ایہدی تشبیہات توں پتا چلدا اے، اک تصور اے جو اصل وچ قصبےآں تے شہراں ناݪ وابستا اے۔ تہذیباں دا ابتدائی ظہور عام طور اُتے مغربی ایشیا وچ نوولتھک انقلاب دے آخری مراحل توں جڑیا ہويا اے، جیہدا اختتام شہری انقلاب تے ریاست دی تشکیل دے نسبتن تیز رفتار عمل توں ہويا، اک سیاسی ترقی جو اک حکمران اشرافیہ دی ظاہری شکل توں وابستا اے۔
تصور دی تریخ
سودھوانگریزی لفظ سِویلائزیشن سوݪہويں صدی دی فرانسیسی تہذیب ("مہذب")، لاطینی تہذیب ("سول") توں آیا اے، جیہدا تعلق civis ("شہری") تے civitas ("شہر") توں اے۔ بنیادی مقالا نوربرٹ الیاس دا تہذیبی عمل (1939) اے، جو قرون وسطا دے درباری معاشرے توں ابتدائی جدید دور تک سماجی رویاں دا سراغ لاؤندا اے۔ فلاسفی آف سِویلائزیشن (1923) وچ، البرٹ شوئٹزر نے دو آراء بیان کيتیاں نيں: اک خالص مادی تے دوسری مادی تے اخلاقی۔ اوہناں نے کہیا کہ عالمی بحران انسانی تہذیب دے اخلاقی نظریے نوں گواؤݨ دی وجہ توں اے، "انسان ولوں عمل دے ہر شعبے وچ تے ہر نقطا نظر توں ہُݨ تک دی ساری پیشرفت دا مجموعا انسان دی روحانی تکمیل دی طرف مدد کردا اے۔
16ويں صدی دے وسط وچ "شہریت" "civility" ورگے متعلقہ الفاظ تیار ہوئے۔ خلاصا اسم "تہذیب"، جیہدا مطلب اے "مہذب حالت"، 1760 دی دہائی وچ دوبارا فرانسیسی بولی توں آیا۔ فرانسیسی بولی وچ پہلا معروف استعمال 1757 وچ وکٹر ڈی ریکیٹی، مارکوئس ڈی میرابیو نے کیتا، تے انگریزی وچ پہلا استعمال ایڈم فرگوسن توں منسوب اے، جیہنے سِول سوسائٹی دی تریخ اُتے اپݨے 1767 دے مضمون وچ لکھیا، "نہ صرف فرد بچپن توں جوانی دی طرف ودھدا اے بلکہ نسلاں وی بدتمیزی توں تہذیب دی طرف ودھدیاں نیں" لہٰذا ایہ لفظ بربریت یا بدتمیزی دے خلاف سی، جو کہ روشن خیالی دے دور دی ترقی دی خصوصیت لئی سرگرم عمل اے۔
1700 دی دہائی دے آخر تے 1800 دی دہائی دے اوائل وچ فرانسیسی انقلاب دے دوران "تہذیب" نوں بطور واحد استعمال کيتا گیا، کدی وی جمع دے طور تے نئيں، تے ایہدا مطلب مجموعی طور تے انسانیت دی ترقی اے۔ ایہ فرانسیسی وچ ہُݨ وی اے۔ قابل شمار اسم دے طور تے "تہذیباں" دا استعمال 19 ويں صدی وچ کدی کدائيں استعمال ہُندا سی، لیکن 20 ويں صدی دے آخر وچ بہت ودھ عام ہو گیا، بعض اوقات صرف ثقافت دا مطلب ہُندا اے۔
پہلے توں ای 18 ويں صدی وچ تہذیب نوں ہمیشا بہتری دے طور تے نئيں دیکھیا جاندا سی۔ ثقافت تے تہذیب دے درمیان تریخی طور تے اک اہم فرق روسو دیاں تحریراں توں مݪدا اے۔ جرمنی وچ پہلے جوہان گوٹ فرائیڈ ہرڈر تے بعد وچ کیرکیگارڈ تے نِٹشے ورگے فلسفیاں نے ثقافتاں نوں قدرتی حیاتیات دے طور اُتے دیکھیا اے، جیہدی تعریف "شعوری، عقلی، جاݨ بجھ کے عمل" توں نئيں ہُندی، بلکہ اک قِسم دی قبل از عقلی "لوک روح" ہُندی اے۔ تہذیب اوہدے برعکس پعھانويں ودھ عقلی تے مادی ترقی وچ ودھ کامیاب اے، غیر فطری اے تے "سماجی زندگی دیاں برائیاں" دی طرف لے جاندی اے جداں کہ فریب، منافقت، حسد تے لالچ ۔ دوسری جنگ عظیم وچ لیو سٹراس نے، جرمنی توں فرار ہوݨ توں بعد، نیویارک وچ دلیل دتی کہ تہذیب دی ایہ رائے نازی ازم تے جرمن عسکریت پسندی تے عصبیت دے پِچھے اے۔
خصوصیات
سودھوسماجی سائنس داناں جِداں کہ وی گورڈن چائلڈ نے متعدد خصائص دا نام دِتا اے جو کِسے تہذیب نوں دوسری قِسم دے معاشرے توں ممتاز کردے نیں۔ تہذیباں نوں اوہناں دے ذریعہ معاش، معاش دیاں قِسماں، آبادکاری دے انداز، حکومت دیاں شکلاں، سماجی سطح بندی، معاشی نظام، خواندگی تے دیگر ثقافتی خصلتاں ناݪ پہچاݨیا جاندا اے۔ اینڈریو نکیفورک دا استدلال اے کہ "تہذیباں دا انحصار انسانی اعصاب اُتے جکڑیا ہویا سی۔ اوہنے فصلاں اگاؤݨ، شہنشاہاں نوں لباس پہناؤݨ تے شہراں دی تعمیر لئی غلاماں دی توانائی لئی" تے غلامی نوں ماقبل جدید تہذیباں دی اک عام خصوصیت سمجھدا اے۔
ساریاں تہذیباں نے بقاء لئی زراعت اُتے انحصار کیتا اے، پیرو دیاں کچھ ابتدائی تہذیباں دے ممکنہ استثناء دے ناݪ، جو سمندری وسائل اُتے انحصار کردیاں سی۔
روایتی "سرپلس ماڈل" ایہ دسدا اے کہ اناج دی کاشت کاری دے نتیجے وچ ذخیرا اندوزی تے خوراک دی اضافی مقدار ہُندی اے، خاص طور تے جد لوک گہریاں زرعی تکنیکاں، جِداں مصنوعی کھاد، آبپاشی تے فصل دی ادلی بدلی دا استعمال کردے نیں۔ باغبانی دی پیداوار نوں جمع کرنا ممکن اے لیکن اوکھا اے، ایہدے لئی باغبانی اُتے مبنی تہذیباں بہت کعھٹ رہیاں نیں۔ اناج دی اضافی مقدار خاص طور تے اہم رہی اے کیونکہ اناج نوں لمبے چِر تک ذخیرا کیتا جا سکدا اے۔