تعدد شوہری
تعدد شوہری ایسی شادی ہُندی اے جس وچ اک بیوی دے کئی شوہر ہُندے۔ ایہ قدیم زمانے برصغیر تے تبت دی اقوام عام رائج سی۔ گو ایہ ہن کم ہوچکی اے مگر ہن وی لداخ، بھوٹان، نیپال تے ہمالیہ دی قوماں وچ ملدی اے۔ مہابھارت وچ پنج پانڈو دی بیوی دروپدی اسی شادی کيتی مثال سامنے اے۔ فرشتہ پنجاب دی قدیم قوماں وچ اس طرح دی شادی دا ذکر کردا اے۔ سلطنت خدادا میسور دے ٹیپوسلطان نے اپنا آخری فرمان 1788ء وچ جاری کیتا جس کہ مطابق اک عورت نوں جو دس شوہر تک کردی سی دی ممانیت فرمائی سی۔ 1910ء وچ شملہ دے تعلیم یافتہ جماعت بودہنی سبہا قائم کرکے تعدد شوہری طریقہ دے بیاہ نوں ناجائز قرار دتا تے اس طریقہ دے مسدود کرنے دا بیڑا اٹھایا۔ ہن اس شادی دا کچھ ذکر ہوجائے۔
قوماں وچ دستور سی کہ اک عورت بیک وقت اک توں زیادہ شوہر رکھ سکدی سی۔ جداں مہابھارت دے زمانے وچ رانی دروپدی پنج بھائیاں دی بیوی سی۔ اج وی مڈغاسکر تے ملایا دے بعض حصےآں تے بحرالکاہل دے جزیراں دی عورتاں اک توں زیادہ مرداں دے نال شادیاں کر سکدیاں نيں۔ اسکیمو تے جنوبی امریکا دی عورتاں وی تعدد شوہری دی قائل نيں۔ تبت تے شاید ہندوستان دے بعض پرانے قبیلے وچ وی تھوڑی بہت تبدیلی دے نال ایہ رسم رائج اے۔ لیکن اہل اسلام تے اہل کتاب یعنی مسیحی و یہودی قوماں دے ہاں تعدد شوہری قطعاً ناجائز اے بلکہ جے کوئی عورت ایسا کردی اے تاں اوہ صریح زنا دی مرتکب سمجھی جاندی اے۔
رواج
سودھوسکھاں وچ وی دا رواج سی کہ بیوی نوں تمام بھائی تے شوہر اپنی سالیاں دے نال تعلقات رکھدا سی ۔ کشمیر دے علاقہ پدر وچ ودھیا شخص جوان عورت شادی اس لئی کردا کہ اوہ اس دے لئی اچھی اولاد پیدا کرے۔ ایہ اولاد عموماً کسی تے نال ہُندی اے تے پچنگا کہلاندی اے۔ اگلے ہندو مقنن ایسی اولاد نوں کشٹ راجا کہندے سن ۔ دارجلنگ وچ بوہت سارے لوکاں دے درمیان کوئی رشتہ نئيں ہُندا اے لیکن مشرک بیوی رکھدے نيں۔ نیپال وچ تیوار قوم دی عورت جدوں چاہندی اے بستر اُتے جانے دی نشانی رکھ کر چلی جاندی اے تے جس نوں چاہندی اے اپنا شوہر بنالیندی اے تے اس شوہر توں ناراض ہوجائے تاں اس شوہر دی اولاد نوں وی نال لے کے پرانے شوہر دے پاس واپس آجاندی اے۔
پنجاب
سودھوتعدد شوہری طریقہ پنجاب دے کنیٹ، جاٹ، راجپوت، کشمیر دے ٹھاکراں وچ وی رائج سی۔ پنجاب وچ تعدد شوہری طریقہ کئی بھائی یا کئی لوک مل کے تعدد شوہری شادی کردے سن ۔ اس دے لئی اوہ مکان دے دو حصہ کردے سن ۔ پچھلے حصہ وچ انہاں دی مشترکہ بیوی رہندی اے تے اگلے حصہ وچ سارے بھائی رہندے نيں۔ جدوں کوئی بھائی بیوی دا پاس جاندا اے تاں دروازے اُتے اپنا جوندا یا ٹوپی رکھ دیندا اے تے اس توں دوسرے بھائیاں نوں معلوم ہوجاندا اے کہ اندر بھائی گیا ہويا اے۔ جو لوک ملازمت یا تجارت دی غرض توں باہر جاندے نيں تاں اوہ باری باری گھر آندے سن ۔ سب توں وڈا بھائی گھر اُتے رہندا اے تے چھوٹے بھائیاں نوں بیوی دے پاس جانے دیندا اے۔ اس عورت توں جو اولاد پیدا ہُندی اوہ وڈے بھائی دی کہلاندی سی۔ انہاں دے بچے وی اپنی ماں دے شوہراں دی زیادہ تعداد اُتے فخر کردے سن تے ماں دے تمام شوہراں نوں اپنا باپ سمجھدے سن ۔ بعض تھاںواں اُتے پہلا لڑکا وڈے بھائی کا، دوسرا دوسرے بھائی کا، تیسرا تیسرے بھائی دا تے چوتھا چوتھے بھائی دا کہلاندا سی ۔ خواہ انہاں وچوں کوئی بیوی پاس نئيں گیا ہو مگر بچےآں نوں سلسلہ وار نامزد کیتا جاندا اے۔ پنجاب وچ جنہاں لوکاں دے بھائی نئيں ہُندے سن اوہ دوسرےآں دے نال مل شادی کرلیندے سن ۔ ایہ لوک اک دوسرے نوں دھرم بھائی کہندے سن ۔
پہاڑی قوماں وچ
سودھوتبت، لداخ تے ڈیرہ وون دی پہاڑی قوماں وچ صرف وڈا بھائی اپنی شادی کردا اے۔ ایہ عورت تمام بھائیاں دی بیوی بن جاندی اے۔ انہاں دا کہنا اے اس توں اتفاق قائم رہندا اے تے زمین وی تقسیم نئيں ہُندی اے تے تمام بھائی اک بیوی اُتے مطمعین رہندے نيں۔ ایہی رواج تبت تے بھوٹان وچ وی اے۔ وڈے بھائی دی بیوی تمام بھائیاں دی بیوی بن جاندی اے۔ انہاں بھائیاں وچ ميں جے کوئی بھائی اپنا علحیدہ بیاہ کرنا چاہندا اے تاں اسنوں علحیدہ مکان لینا پیندا اے۔ ایسا وی ہُندا اے کسی بھائی نوں پرانی بیوی پسند نہ کرے یا اوہ اسنوں پسند نہ کرے تاں اوہ اس بھائی پاس آجاندا اے جس نے نويں شادی کيتی ہو تے بھاوج اس دی وی بیوی بن جاندی اے۔ مالابار تے ٹرانکور وچ قوم نیر بالادت آباد نيں۔ اسی طرح ساحلی علاقہ جو انہاں توں ہٹ کر اے بونٹ تے کورگ آباد نيں۔ انہاں وچ وی ہر عورت دے کئی شوہر ہُندے سن ۔ اس لئی باپ دا ثبوت نہ ہونے دی وجہ توں وراثت عورت دے سلسلہ وچ ہُندی اے۔ یعنی نواسہ تے بھانجہ وغیرہ بہ نسبت پوتا یا بھتیجا دے زیادہ حق رکھدے نيں۔
چارلیس شیرنگ لکھدا اے مغربی تبت وائسرہے دی بیوی دا انتقال ہو گیا تاں اس نے دوسری شادی کرنے دی بجائے مناسب سمجھیا کہ اپنے ویہہ سالہ بیٹے دی بیوی دے نال شریک ہوجائے۔ ایتھے ایہ وی رواج سی کہ کوئی شخص کسی بیوہ نال شادی کرتاہے تاں اس تمام لڑکیاں اس دی ذوجیت وچ آجاندیاں سن۔
جنوبی ہند
سودھوملابار ساحل دے پست اقوام تے تبت دی تمام اقوام وچ پایا جاندا سی ۔
نیل گری دے ٹوڈا، نائز تے کرمبا قوم وچ جس شخص دے حقیقی بھائی نئيں ہاں تاں اپنے ماماں زاد، خالو زاد، پھوپازاد بیوی وچ شریک ہوجاندے نيں۔ عورت حاملہ ہونے اُتے خود طہ کردی اے کہ بچہ کس شوہر دا اے۔ ایتھے دی اکثر عورتاں دا اک خاوند برہمن ہُندا اے۔ سنتھال قوم وچ مرد دے بیوی دے علاوہ سالیاں وی جنسی تعلقات ہُندے سن ۔
پابندی
سودھوبرطانوی حکومت عہد حکومت وچ مدراس ہائیکورٹ نے فیصلہ دتا کہ مروجہ دستور دے مطابق مرد تے عورت دا تعلق درست نئيں بلکہ ایہ زناکاری اے۔ اس وجہ توں اس دستور دے مطابق عورت آزاد اے تے جدوں چاہے اپنا شوہر تبدیل کرے تے خاندان وچ رہ کے مرضی دے مطابق نواں شوہر دا انتخاب کرے۔ 1896ء وچ ایکٹ 4 نافذ کیتا گیا جس دی وجہ توں حق وراثت قائم کرنے لئی ہر شخص باقیدہ بیاہ کرنے اُتے مجبور ہويا۔ ریاست ٹرانکور وچ مرداں نے اولاد دی پرورش دا بار اٹھانا موقوف کر دتا سی ۔ جس دی وجہ توں اک نواں قانون ریاست نوں نافذ کرنا پيا۔ جس دی رو توں ہرشخص نوں اپنی اولاد دی پرورش ترگ کرنے تے ایسی عورت دے نال جس دا سنبدہم دے طریقہ توں بیاہ ہويا ہو مباشرت کرنا جرم ٹہرایا۔
تعدد ازواج تے کثیر زوجگی وچ فرق
سودھوتعدد ازواج صرف مرداں دے لئی مخصوص اے، جس وچ صرف مرد اک توں زیادہ بیویاں رکھدے نيں۔ جدوں کہ کثیر زوجگی، مرداں، عورتاں تے حیوانات دے لئی اے۔
تعدد ازواج صرف مسلماناں دے ہاں چار بیویاں تک محدود اے جے پنج بیویاں ہونگی تاں کثیر زوجگی شمار ہوئے گی تے اک توں زیادہ شوہر رکھنے والی عورت دے لئی کدی تعددازواج استعمال نئيں ہويا ویسے معنی دے اعتبار توں تن بیویاں وی کثیر شمار ہُندیاں نيں۔
اسلام نے توتعدد ازواج اُتے پابندی لگیا کر اسنوں چار تک محدود کر دتا۔ اک صحابی سن غیلان بن سلمہ ثقفی۔ قبول اسلام دے وقت انہاں دی دس بیویاں سن۔ آپ نے کہیا کہ بھئی چار توں تاں زیادہ رکھنے دی گنجائش نئيں۔ انہاں نوں چھ بیویاں نوں طلاق دینا پئی۔ اسلام نے تاں ودھ تعداد نوں محدود کیتا تے اس محدود تعدادکو ہی تعدد ازواج کہیا گیا کثیر زوجگی نئيں[۱]
تعدد محدود دے لئی جدوں کہ کثیر لا محدود دے لئی استعمال ہُندا اے جس دی وضاحت اس عبارت نال ہُندی اے۔
"اس گل اُتے فقہا امت دا اجماع اے کہ اس آیت ٍ(سورہ نساء آیت 3)کی رو توں تعدد ازواج نوں محدود کیتا گیا اے تے بیک وقت چار توں زیادہ بیویاں رکھنے نوں ممنوع کر دتا گیا اے۔ روایات توں وی اس دی تصدیق ہُندی اے۔ چنانچہ احادیث وچ آیا اے کہ طائف دا رئیس غیلا جدوں اسلام لیایا تاں اس دی نو بیویاں سن۔ نبی (صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم) نے اسنوں حکم دتا کہ چار بیویاں رکھ لے تے باقی نوں چھڈ دے۔ اسی طرح اک دوسرے شخص (نَوفَل بن معاویہ) دی پنج بیویاں سن۔ آپ (صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم) نے فرمایا کہ انہاں وچوں اک نوں چھڈ دے"۔[۲]
حوالے
سودھوماخذ
سودھو- تلقین مذہب۔ جے بہادر شا صوفی
- پنجاب دی ذاتاں۔ سر ڈیزل ایپسن
- احمد یار خان : رات دا راز