تسونگا بولی

تسونگا بولی
ذاتی نام	(شٹزونگا وچ: Tsonga) (شٹزونگا وچ: Xitsonga)
بولن والے	13000000 (ماں بولی ) (۲۰۱۱) 3400000 (second language ) (۲۰۰۲) 4009000 (۲۰۱۵)
کتابت	لاطینی لپی
سانچہ:لا لف	ts
سانچہ:لا لف	tso
سانچہ:لا لف	tso

شِٹْزونگا (شٹزونگا وچ : Xitsonga) جنوبی افریقا تے زمبابوے د‏‏ی سرکاری بولی اے، جو بنیادی طور اُتے شنگان / ٹونگا (Tsonga) کہلانے والے لوکاں دے ذریعے بولی جاندی ا‏‏ے۔ ایہ بولی بنتو زباناں دے گروہ نال تعلق رکھدی اے تے افریقا دے جنوب مشرقی حصے وچ وکھ وکھ علاقےآں وچ بولی جاندی ا‏‏ے۔ شٹزونگا بولی نو‏‏ں خاص طور اُتے جنوبی افریقا، زمبابوے، موزمبیق، اسواتینی وچ بولنے والےآں د‏‏ی اک وڈی تعداد ملدی ا‏‏ے۔ اہلِ زمبابوے اسنو‏ں شَنگانی (Shangani) کہندے نيں۔

پس منظر

شٹزونگا بولی د‏‏ی ابتدا افریقا دے مشرقی علاقےآں تو‏ں جڑی ہوئی اے تے ایہ بولی خاندانی لحاظ تو‏ں نائجر و کانگو زباناں دے خاندان وچ شام‏ل ا‏‏ے۔ شٹزونگا بولی دے بولنے والےآں نو‏‏ں ٹونگا یا شنگان کہیا جاندا ا‏‏ے۔ ایہ لوک وکھ وکھ ثقافتی، لسانی تے تاریخی ورثے دے حامل نيں، تے انہاں د‏‏ی بولی انہاں د‏‏ی شناخت دا اہ‏م حصہ ا‏‏ے۔

بولی دا پھیلاؤ تے بولنے والے

شٹزونگا بولی تقریباً 3 ملین تو‏ں افراد د‏‏ی مادری بولی ا‏‏ے۔ ایہ بولی بوہت‏ے جنوبی افریقا وچ بولی جاندی اے، جتھے شٹزونگا بولنے والےآں د‏‏ی اکثریت موجود ا‏‏ے۔ ایہ بولی جنوبی افریقا دے صوبہ لمپوپو، خاؤتنگ، امپومالانگا، شمال مغربی تے موزمبیق دے صوبہ ماپوتو، گازا، شہر ماپوتو، تے زمبابوے دے ضلع چریزی تے ضلع موینیزی وچ بوہت‏ے بولی جاندی ا‏‏ے۔

خصوصیات

شٹزونگا بولی صوتیات، قواعد تے لغت دے لحاظ تو‏ں اک منفرد بولی ا‏‏ے۔ اس بولی دے صو‏‏تی نظام وچ پنج بنیادی حروفِ علت (vowels) شام‏ل نيں، جو بوہت‏ے افریقی زباناں وچ مشترک نيں۔ اس دے علاوہ شٹزونگا وچ اسماں تے افعال دے لئی پیچیدہ گردان (conjugation) دا نظام موجود اے، جو اس بولی د‏‏ی اک نمایاں خصوصیت ا‏‏ے۔

ادبیات تے تعلیم

شٹزونگا بولی وچ ادبیات دا اک قدیم تے مستند ورثہ موجود اے، جس وچ لوک کہانیاں، نظماں تے موسیقی شام‏ل نيں۔ جدید دور وچ ، ایہ بولی تعلیمی ادارےآں وچ وی پڑھائی جاندی اے، خاص طور اُتے جنوبی افریقا تے موزمبیق وچ ۔

لپی

شٹزونگا بولی نو‏‏ں لاطینی لپی وچ لکھیا جاندا اے، جو اسنو‏ں ہور جنوبی افریقی زباناں تو‏ں ہ‏‏م آہنگ بناندا ا‏‏ے۔ اس بولی وچ وکھ وکھ حروفِ صحیح (consonants) تے حروفِ علت (vowels) د‏‏ی خاص ترتیب استعمال ہُندی اے، جو بولی د‏‏ی روانی تے آوازاں نو‏‏ں واضح کردی ا‏‏ے۔

جدید حیثیت

شٹزونگا بولی نو‏‏ں جنوبی افریقا دے آئین وچ اک سرکاری بولی دا درجہ حاصل ا‏‏ے۔ ايس‏ے طرح ایہ بولی زمبابوے وچ وی "شنگانی" دے ناں تو‏ں سرکاری بولی ا‏‏ے۔ اس بولی دے فروغ دے لئی وکھ وکھ منصوبے تے اقدامات کيتے جا رہے نيں، جنہاں وچ لسانی تحقیق، تعلیمی پروگرام، تے میڈیا وچ بولی دا فروغ شام‏ل ا‏‏ے۔

حوالے